NHỮNG CẶP PHẠM

TRÙ CƠ BẢN CỦA

PHÉP BIỆN CHỨNG
DUY VẬT

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Một số vấn đề chung về phạm trù

Khái Là hình thức của tư duy, p/a

niệm những mặt, đặc điểm, thuộc tính
cơ bản của 1 lớp các sv, htg

Là những khái niệm rộng nhất phản

Phân Phạm ánh những mặt, thuộc tính, mối liên
biệt trù hệ chung, cơ bản nhất của các sv, htg
thuộc một lĩnh vực nhất định

Phạm Là những khái niêm rộng nhất p/a

những mặt, thuộc tính, mlh cơ bản và
trù
phổ biến nhất của toàn bộ thế giới
TH
12/25/2019
hiện thực, bao gồm cả TN, XH & TD
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 PHẠM TRÙ VÀ PHẠM TRÙ TRIẾT HỌC
PHẠM TRÙ TRIẾT HỌC
(VẬT CHẤT)

THÚ PHẠM TRÙ: SINH VẬT ĐỘNG VẬT

HOANG DÃ BIỂN

PHẠM TRÙ: ĐỘNG VẬT

PHẠM TRÙ: GIA CẦM PHẠM TRÙ: GIA SÚC

 1. Cái riêng, cái chung và cái đơn nhất.
a. Định nghĩa
Cái riêng là một phạm trù Triết học dùng để chỉ một sự
vật, một hiện tượng, một quá trình riêng lẻ nhất định. Nó
tồn tại độc lập tương đối với những sự vật, hiện tượng
khác

Cái Chung là phạm trù dùng để chỉ những mặt, những

thuộc tính chung không những có ở một sự vật, hiện tượng
nhất định, mà còn lặp lại trong nhiều sv, htg hay quá trình
riêng lẻ khác

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Cái
chung Cái chung mà được lặp
đi lặp lại ở tất cả các sv,
phổ htg mà đang xét
Cái biến
chung
Cái
Cái chung mà được lặp
chung
đi lặp lại ở 1 nhóm sv,
đặc htg nào đó
thù

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 - Cái đơn nhất là phạm trù dùng để chỉ
những nét, những mặt, những thuộc tính
chỉ có ở một sự vật, một kết cấu vật chất
mà không lặp lại ở sự vật, hiện tượng, kết
cấu vật chất khác.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 Cái riêng
Caùi rieâng
Cái chung
Đơn
nhất

A
Đơn Đơn
nhất nhất

Caùi rieâng
Cái riêng Caùi rieâng
Cái riêng
 Xã hội là cái chung; XH nguyên thuỷ, XH nô lệ,
XH phong kiến, XH tư bản là cái riêng

XH XH nô lệ
nguyên thuỷ

XH XH
phong kiến tư bản
 CÁI
RIÊNG CÁI
RIÊNG

CÁI CÁI CÁI

ĐƠN NHẤT CHUNG ĐƠN NHẤT

CÁI RIÊNG = CÁI CHUNG + CÁI ĐƠN NHẤT

 b. MQHBC giữa cái riêng, cái chung và
cái đơn nhất
Cái C chỉ tồn tại trong cái R, là 1 bộ phận của
cái R thông qua cái R mà biểu hiện sự tồn tại
của mình. Không có cái C thuần tuý tồn tại
bên ngoài cái R
Mqh
giữa cái Cái R chỉ tồn tại trong mối liên hệ với cái C,
không có cái R nào tồn tại độc lập tách rời
chung, tuyệt đối cái C
riêng,
đơn Cái R là cái toàn bộ phong phú hơn cái C, cái
nhất C là cái bộ phận nhưng sâu sắc hơn cái R

Cái C và cái đơn nhất có thể chuyển hóa

12/25/2019 cho2 -nhau
chương trong
Chủ nghĩa duy những ĐK nhất định
vật biện chứng
 •Thứ nhất, cái chung chỉ tồn tại trong
cái riêng, là 1 bộ phận của cái riêng
thông qua cái riêng mà biểu hiện sự
tồn tại của mình. Không có cái chung
thuần tuý tồn tại bên ngoài cái riêng

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 VD: Mỗi con người cụ thể là
một cái riêng, chúng có những
đặc điểm, phẩm chất riêng hết
sức khác nhau (về dáng đi,
tiếng nói, sở thích,v.v..) nhưng
chúng có cái chung là có ý thức
và lao động để kiếm sống.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 cuống hoa
Bông hoa đài hoa (lá đài- màu xanh)
(Cái chung) tràng hoa (cánh hoa)
bộ nhị, bộ nhụy

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 - Thứ hai, cái riêng chỉ tồn tại trong mối
liên hệ với cái chung, không có cái riêng nào
tồn tại độc lập tách rời tuyệt đối cái chung.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 VD: Con người đang lao động,
con Hổ nằm phục mồi, con
chim đang bay, con mèo đang
ngủ (cái riêng), song, tất cả
chúng đều chịu sự tác động của
quy luật sinh học (cái chung).

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

- Hàng hoá lương thực Hàng hoá
- Hàng hoá thực phẩm Là tất cả những
- Hàng hoáHàng
may hoá
mặc gì có thể trao
đổi, mua bán
- Hàng hoá … được.
Riêng Chung

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Cây lương thực là
các loại cây trồng
mà sản phẩm dùng
làm lương thực cho
người, nguồn cung
cấp chính về năng
lượng và chất bột
cacbohydrat trong
khẩu phần thức ăn.

Cái riêng
12/25/2019
Cái chung
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
Thứ 3: cái riêng là cái toàn bộ phong phú hơn
cái chung, cái chung là cái bộ phận nhưng sâu
sắc hơn cái riêng.
•Cái riêng phong phú hơn cái chung vì bên cạnh
những mặt, những điểm ra nhập vào cái chung thì
cái riêng còn có cái đơn nhất.

•Cái chung sâu sắc hơn cái riêng vì cái chung phản
ánh những thuộc tính, những mlh ổn định, tất nhiên
lặp lại ở nhiều cái riêng cùng loại
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 VD: Giai cấp TSVN, bên cạnh
cái chung là bóc lột giá trị
thặng dư, nó còn có đặc điểm
riêng là ra đời sau giai cấp vô
sản.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Lớp Thú:
- động vật có xương sống
- có thân nhiệt cao, ổn định
- Hệ thần kinh rất phát
triển, đặc biệt là lớp vỏ
xám của não bộ
- Đẻ con và nuôi con bằng
sữa..
- có da, có lông, răng,
tim có 4 ngăn, và máu
nóng…
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
Thứ 4: cái chung và cái đơn nhất có thể
chuyển hóa cho nhau trong những điều kiện
nhất định.

+ Sự chuyển hoá từ cái đơn nhất thành cái chung

là biểu hiện của quá trình cái mới ra đời thay thế
cái cũ.

+ Sự chuyển hoá của cái chung thành cái đơn

nhất là biểu hiện của quá trình cái cũ, cái lỗi thời
bị phủ định.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
VD: Một loại sinh vật nào đó có một kiểu
trao đổi chất đã ổn định, nay rơi vào những
điều kiện không bình thường đối với nó, một
số chúng sẽ có những biến dị cho thích hợp
với hoàn cảnh, sự biến dị đó là để duy trì nòi
giống cho thế hệ sau, thế hệ từ cái đơn nhất
đã chuyển thành cái chung cho cả loài. Trong
khi đó kiểu trao đổi chất trong môi trường cũ
này không thích nghi được với môi trường
mới sẽ mất dần, thế là từ cái chung chuyển
thành cái đơn nhất.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 Phải tìm ra cái chung, sử dụng
cái chung để cải tạo cái riêng
Khi áp dụng cái chung vào trong
Ý nghĩa trường hợp riêng biệt cần chú ý
phương tới tính cá biệt của cái riêng
pháp Trong hoạt động thực tiễn cần
luận phải tạo ĐK thuận lợi để cái
đơn nhất có lợi chuyển hóa
thành cái chung, và ngược lại

Tránh tuyệt đối hóa cái chung

12/25/2019
và cái riêng
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 2. NGUYÊN NHÂN VÀ KẾT
a/ Định QUẢ
Nguyên
nghĩa Kết
Lànhân
sự tác động lẫn Là những
quả biến đổi
nhau giữa các mặt xuất hiện do sự tác
trong một SV hoặc động lẫn nhau giữa
giữa các SV với nhau các mặt, các yếu tố
gây ra những biến đổi trong một SV, hoặc
nhất định. giữa các SV.
 A
Biến đổi
X

Nguyên nhân Kết quả

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Nguyên Kết quả
nhân
Hà Nội san lấp ao hồ H à N ội vào mùa
thay vào đó là nhà cao hè nhiệt độ t rê n
tầng 4 0 độ C
 Nguyên Kết quả
nhân
NGUYÊN NHÂN KẾT QUẢ
NGUYÊN NHÂN
KẾT QUẢ
*Phân biệt nguyên nhân với nguyên cớ,
điều kiện
-Nguyên cớ: Chỉ tồn tại ở trong xã hội, con người
lấy cái cớ để làm nguyên nhân, nó che dấu nguyên
nhân, bản thân nó không phải là nguyên nhân.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Sinh Viên đi học muộn vì ngủ dậy trễ
Nhưng lại lấy lý do là Nhà xa

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 -Điều kiện: là những yếu tố gắn liền với
nguyên nhân tác động, đảm bảo cho
nguyên nhân tạo ra kết quả nhưng bản
thân nó không trực tiếp sinh ra kết quả.

Điều kiện để hạt nảy

mầm: có độ ẩm và
nhiệt độ thích hợp)

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

b. Tính chất của mối liên hệ nhân quả
-Tính khách quan: Mối liên hệ nhân quả là cái
vốn có của bản thân SV, không phụ thuộc vào YT
của con người. Dù con người biết hay không biết thì
các SV vẫn tác động lẫn nhau và sự tác động đó tất
yếu gây nên biến đổi nhất định.

-Tính phổ biến: Mọi SV hiện tượng trong TN, XH

đều có nguyên nhân sinh ra, chỉ có điều là nguyên
nhân đó đã được phát hiện ra hay chưa mà thôi.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
-Tính tất yếu: cùng 1 nguyên nhân trong 1 không
gian, thời gian, điều kiện như nhau sẽ gây ra kết
quả như nhau.
Hạt dưa ĐK cây dưa

Trên thực tế tính tất yếu của mối liên hệ nhân quả
được hiểu là: nguyên nhân tác động trong những
điều kiện và hoàn cảnh càng ít khác nhau bao
nhiêu thì kết quả do chúng gây ra càng giống nhau
bấy nhiêu.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 C. MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG
GIỮA NGUYÊN NHÂN VÀ KẾT
QUẢ
+ Thứ nhất, nguyên nhân sinh ra kết
quả, nên nguyên nhân luôn luôn có
trước kết quả và ngược lại
 Nguyên Kết
nhân quả
Ví dụ:

Những trận mưa lớn do ảnh

hưởng của bão là nguyên Thiệt hại mùa màng, nhà cửa bị
nhân ngập sâu là kết quả
Thứ hai: Một nguyên nhân
có thể sinh ra một hoặc nhiều
kết quả
 Nguyên Kết quả
nhân
Thứ ba: Một kết quả có thể do
một hoặc nhiều nguyên nhân tạo
nên
Ví dụ:
 + Thứ tư, nguyên nhân sinh ra
kết quả, kết quả tác động trở lại
nguyên nhân theo hai hướng:
tích cực hoặc tiêu cực.
 VD: Chính phủ đang chống
tham nhũng, được nhân nhân
đồng tình ủng hộ. Sự đồng tình
ủng hộ này tác động trở lại chính
phủ, thúc đẩy chính phủ hoạt
động chống tham nhũng hiệu quả
hơn.
+ Thứ năm, nguyên nhân và kết
quả có thể chuyển hóa lẫn nhau
(hay nói cách khác NN&KQ là 1
chuỗi vô cùng vô tận)
 Kết quả 2
Nguyên Kết quả 1
Nguyên
nhân 1 ĐK (Nguyên nhân 2) ĐK (nhân 3)
Hoàn cảnh Hoàn cảnh

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Ví dụ:

KT(PT) CT(ổn Đ) KT(PT) CT(ổn Đ)

Nguyên nhân Kết quả
Nguyên nhân Kết quả
Nguyên nhân Kết quả
 Phân loại nguyên nhân

Nguyên Nguyên Nguyên Nguyên

nhân nhân nhân chủ nhân khách
chủ yếu thứ yếu quan quan

những nguyên là nguyên là nguyên

nguyên nhân mà nhân xuất nhân xuất
nhân mà sự có mặt hiện và tác hiện và tác
thiếu chúng của chúng động phụ động độc
KQ sẽ góp phần thuộc vào lập với YT
không thể làm cho YT của con con người
xảy ra
12/25/2019
KQ xảy ra người.
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 d. Ý nghĩa phương pháp luận

- Mlh nhân quả có tính khách quan, tất yếu nên

trong nhận thức và hoạt động thực tiễn không thể
phủ nhận quan hệ nhân quả.

- Do nguyên nhân sinh ra kết quả nên muốn hiểu

được bản chất SV phải hiểu được nguyên nhân
sinh ra nó.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

- Vì mlh nhân quả rất phức tạp, đa dạng nên phải
phân biệt chính xác các loại nguyên nhân để có
phương pháp giải quyết đúng đắn. Và phải năm
được chiều hướng tđ của các nguyên nhân để tạo
đk cho những nguyên nhân tích cực, hạn chế
những nguyên nhân có tác động tiêu cực.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 TẤT NHIÊN VÀ NGẪU NHIÊN
a/ Định nghĩa:
Tất nhiên: Là cái do bản chất, do những
nguyên nhân bên trong của sự vật, hiện tượng
quyết định và trong những điều kiện nhất định
nó phải xảy ra như thế, chứ không thể khác.
VD: Đã là nhà tư bản thì nhất thiết phải bóc
lột công nhân, đó là tất nhiên, vì điều đó bắt
nguồn từ bản chất của PTSXTBCN.
Ngẫu nhiên: Là cái không do mối liên hệ bản
chất bên trong quyết định mà nó là do ngẫu hợp
của những hoàn cảnh bên ngoài quyết định.
Tất nhiên:
gieo trồng
đúng kỹ
thuật cây sẽ
cho quả
 Ngẫu nhiên:

cây bí cho quả to,

nhỏ khác nhau
VD: Nhà tư bản sản xuất ô tô, súng đạn, tàu
hỏa…đó là do những nguyên nhân ngẫu
nhiên chứ không phải xuất phát từ bản chất
của nền SXTBCN là chỉ sản xuất vải hay ô
tô. Nhà tư bản sẵn sàng sản xuất bất kỳ hàng
hóa gì miễn là thu được lợi nhuận.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

VD: Hàng ngày con người phải ăn, uống và
nghỉ ngơi là điều tất nhiên, bởi vì điều đó do
nguyên nhân cơ bản bên trong của cơ thể
người quyết định. Còn ăn uống nghĩ ngơi
như thế nào lại là ngẫu nhiên vì nó phụ thuộc
vào điều kiện sống của cá nhân con người.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

VD: Tất cả sinh viên đều có nhu cầu học tập
là cái tất nhiên, còn một số sinh viên có sở
thích giống nhau về âm nhạc, thể thao…là
cái ngẫu nhiên

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

•Lưu ý:

- Không đồng nhất phạm trù tất nhiên với

phạm trù cái chung, bởi có cái chung là tất
nhiên, có cái chung là ngẫu nhiên.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 b. Mối quan hệ biện chứng giữa tất
nhiên và ngẫu nhiên
• Thứ 1: Tất nhiên và Ngẫu nhiên đều tồn tại
khách quan và đều có vai trò nhất định đối với sự
vđ và phát triển của sv, htg trong đó cái TN có vai
trò quyết định.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

VD: Sự xuất hiện của các nhân vật xuất sắc
trong lịch sử là một điều tất nhiên do những
nhu cầu của xã hội cần giải quyết những
nhiệm vụ chín muồi gây nên.
Nhưng nhân vật đó là ai thì lại hoàn toàn
ngẫu nhiên bởi vì cái đó không phụ thuộc
vào tiến trình chung của lịch sử. Nếu gạt bỏ
nhân vật ấy đi thì phải xuất hiện nhu cầu phải
có người khác thay thế, và người thay thế
này có thể tốt hơn hoặc xấu hơn nhưng cuối
cùng sẽ xuất hiện.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
• Thứ 2: TN và NN tồn tại trong sự thống
nhất biện chứng với nhau, không có cái TN thuần
túy và không có cái NN thuần túy. Cái TN bao giờ
cũng vạch đường cho mình thông qua vô số cái
NN. Còn NN là hình thức biểu hiện, là cái bổ sung
cho TN.
Ngẫu nhiên A1

Ngẫu nhiên A2
Tất nhiên A
Ngẫu nhiên A3

12/25/2019
Ngẫu nhiên An…
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 • Thứ 3: TN và NN không phải tồn tại vĩnh
viễn ở trạng thái cũ mà thường xuyên thay đổi,
phát triển và trong những đk nhất định chúng có
thể chuyển hóa cho nhau.

X Y
Tất nhiên Ngẫu nhiên

Y Z
Tất nhiên Ngẫu nhiên

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

VD: Trong xã hội công xã nguyên thủy, việc
trao đổi vật này để lấy vật khác là hiện tượng
ngẫu nhiên. Nhưng về sau, nhờ phân công
lao động xã hội và sản xuất phát triển mà
việc trao đổi sản phẩm trở thành hiện tượng
tất nhiên.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 C. Ý nghĩa phương pháp luận
- Cái TN chi phối mọi sự vđ, phát triển của SV, trong
hoạt động thực tiễn phải dựa vào cái TN. Song, không
được bỏ qua cái NN, vì nó có tđ ảnh hưởng đến sự vật

- Vì cái TN được bộc lộ thông qua vô vàn cái NN, nên

muốn nhận thức được TN phải nghiên cứu, so sánh,
phân tích rất nhiều cái NN.

- Vì TN và NN có thể chuyển hóa lẫn nhau. Vì vậy, cần

tạo ra những điều kiện nhất định để cản trở hoặc thúc
đẩy sự chuyển hóa của chúng theo những mục đích
nhất định
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 4. Nội dung và hình thức
a. Định nghĩa
Tổng hợp tất cả các mặt, các
Nội
yếu tố, các quá trình tạo nên
dung sự vật
Sự
vật
Là phương thức tồn tại và phát
triển của sự vật
Hình
thức
Là hệ thống các mối liên hệ
tương đối bền vững giữa các
12/25/2019
yếu tố của sự vật đó
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
VD: Trong một tác phẩm văn học thì nội
dung là toàn bộ phần cuộc sống mà tác giả
phản ánh, còn hình thức là thể loại phương
pháp thể hiện (Tiểu thuyết, văn xuôi hay hồi
ký…) mà tác giả sử dụng.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Thảo luận

1. Xác định nội dung và hình thức của lớp học. Triết học chủ yếu
nghiên cứu về hình thức bên trong hay hình thức bên ngoài.
2. Lấy ví dụ chứng minh không phải lúc nào nội dung và hình thức
cũng phù hợp với nhau: một nội dung có thể có nhiều hình thức
thể hiện, 1 hình thức có thể chứa đựng nhiều nội dung.
3. Tìm những câu ca dao tục ngữ đề cập tới cặp phạm trù nội dung,
hình thức.
4. Tại sao khi muốn thay đổi sự vật, hiện tượng thì trước hết phải
thay đổi nội dung của nó. Lấy vd.
5. Hình thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại nội dung
nghĩa là như thế nào. Lấy ví dụ chứng minh.
6. Phân biệt sự khác nhau giữa phạm trù bản chất và nội dung, hiện
tượng và hình thức.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
b. Mối quan hệ biện chứng giữa nội dung
và hình thức

-Thứ 1: ND và hình thức gắn bó chặt chẽ, thống

nhất biện chứng với nhau. ND bao giờ cũng thể
hiện trong những hình thức nhất định, không có
hình thức nào không có ND và không có ND nào
không tồn tại trong 1 hình thức xác định.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

ND và hình thức không tách rời nhau nhưng
không phải lúc nào ND và hình thức cũng
phù hợp với nhau.

•Một nội dung trong quá trình phát triển có

thể có nhiều hình thức thể hiện.

•Một hình thức có thể chứa đựng nhiều ND

khác nhau
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
VD: Tinh thần yêu nước " Quyết tử cho tổ
quốc quyết sinh" của nhân dân ta trong hai
cuộc kháng chiến chống TDP và ĐQM xâm
lược được phản ánh vào văn học, nghệ thuật
dưới nhiều hình thức phong phú như văn
xuôi, tiểu thuyết, kịch nói, ca trù, cải,
lương….Ngược lại, một loại hình tiểu thuyết
có chứa đựng nhiều nội dung phong phú khác
nhau như: tinh thần yêu nước căm thù giặc,
sức chịu đựng gian khổ, đức tính cần cù lao
động, tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa….
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 Nội dung
Hình thức A1
B1

Nội dung
Hình thức A2 Hình
Nội B2
dung thức 26
Hình thức A3
A B Nội dung
B3
Hình thức
An… Nội dung
Bn…

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 -Thứ 2: MQH giữa ND & HT là MQH BC

* ND giữ vai trò quyết định đối với HT trong

quá trình vận động và phát triển của sự vật.

• ND quyết định HT, ND thay đổi thì trước sau HT

cũng thay đổi theo cho phù hợp với ND.

• HT biến đổi chậm hơn và không thường xuyên

như ND.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

VD: Trong nền sản xuất xã hội, lực lượng sản
xuất (Nội dung) là nhân tố biến động và cách
mạng nhất, nó luôn thay đổi và tác động làm
cho quan hệ sản xuất (Hình thức) thay đổi.
Tuy nhiên, do quan hệ sản xuất thay đổi chậm
nên đến một lúc nào đó quan hệ sản xuất trở
thành lực cản trên con đường phát triển của
lực lượng sản xuất. Vì vậy con người phải
thay đổi quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ
sản xuất mới phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất để thúc đẩy sức sản
xuất phát triển.
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
*Sự tác động trở lại của HT đối với ND.
Diễn ra theo hai hướng:

+ Phù hợp với ND thì hình thức sẽ tạo điều kiện

thuận lợi thúc đẩy ND phát triển .

+ Không phù hợp với ND thì sẽ kìm hãm sự phát

triển của ND.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Trong nhận thức không được tách
rời, tuyệt đối hoá hoặc nội dung
hoặc hình thức.
Ý nghĩa
phương Trong nhận thức và hoạt động thực
pháp tiễn cần phải căn cứ nội dung.
luận
Phải thường xuyên đối chiếu giữa
nội dung và hình thức sao cho phù
hợp để thúc đẩy sự vật phát triển.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 5. Bản chất và hiện tượng
a. Định nghĩa

Tổng hợp tất cả những mặt, những mối

Bản liên hệ tất nhiên, tương đối ổn định bên
chất trong sự vật, quy định sự vận động và
phát triển của sự vật.

Hiện
Biểu hiện ra bên ngoài của bản chất.
tượng

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

VD: Bản chất của CNTB là bóc lột giá trị
thặng dư do công nhân làm ra. Bản chất này
được bộc lộ ra bên ngoài bằng các hiện tượng
như: tăng cường độ lao động, kéo dài thời
gian lao động, áp dụng công nghệ sản xuất,
chăm sóc sức khỏe cho công nhân và gia đình
để họ làm ra nhiều giá trị thặng dư hơn.
VD: Bản chất tốt của một con người được thể
hiện ra bằng những hiện tượng rất phong phú
như: trung thực trong cuộc sống, làm việc tích
cực và có hiệu quả, hay giúp đỡ người khác…
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 • Phân biệt phạm trù bản chất với
phạm trù cái chung và quy luật
- Có cái chung là cái bản chất, nhưng cũng có cái
chung không phải là cái bản chất.

- Bản chất và quy luật cùng loại nhưng không

đồng nhất. Mỗi quy luật thường chỉ biểu hiện một
mặt, một khía cạnh nhất định của bản chất. Bản
chất là tổng hợp của nhiều quy luật.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 b. MQH biện chứng giữa BC & HT
BC luôn được bộc lộ ra qua HT còn
HT nào cũng là biểu hiện của BC ở
Sự mức độ nhất định
thống
nhất BC và HT về căn bản là phù hợp
giữa với nhau
BC &
HT
BC nào thì có HT đó

Khi BC thay đổi thì HT biểu hiện

nó cũng thay đổi theo. Khi BC
12/25/2019
mất đi HT cũng mất theo
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 • Tính chất mâu thuẫn giữa BC & HT
Bản chất Hiện tượng
phản ánh cái chung, cái tất phản ánh cái riêng, cái cá
yếu, quyết định sự tồn tại và biệt
phát triển của sự vật
Ổn định, sâu sắc Thường xuyên biến đổi
Ẩn dấu bên trong sự vật, Biểu hiện ra bên ngoài của
hiện tượng nên BC không sự vật, hiện tượng nên HT
được biểu lộ hoàn toàn ở không biểu hiện hoàn toàn
một HT mà biểu hiện ở rất BC mà chỉ biểu hiện một
nhiều HT khác nhau khía cạnh của BC, thậm chí
xuyên tạc BC

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 C. ý nghĩa phương pháp luận

- Muốn nhận thức đúng BC của sự vật thì không thể

dừng lại ở HT bề ngoài mà phải đi vào BC. Nhiệm
vụ của nhận thức là phải vạch ra được BC của sự
vật thông qua vô số HT, đồng thời phải xem xét
những HT điển hình trong các hoàn cảnh điển hình
mới làm rõ được BC của sự vật.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

-Vì BC phản ánh cái tất yếu, tính quy luật nên
trong hoạt động thực tiễn cần căn vào BC của
sự vật chứ không nên dựa vào hiện tượng bề
ngoài.

- Trong nhận thức chúng ta hết sức thận trọng

khi kết luận BC của sự vật.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 6. Khả năng và hiện thực
a. Định nghĩa

Hiện Những gì hiện có, hiện

thực đang tồn tại thực sự

Là những gì hiện chưa có,chưa

xuất hiện, chưa tồn tại trên thực
Khả tế
năng
Nhưng sẽ có, sẽ tới khi có các
điều kiện xuất hiện
12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
 •Phân biệt khái niệm hiện thực với
hiện thực khách quan
- Hiện thực khách quan là khái niệm chỉ các sự
vật, vật chất tồn tại độc lập với ý thức của con
người.

- Hiện thực bao gồm cả những sự vật hiện tượng

vật chất đang tồn tại một cách khách quan trong
thực tế và cả những gì đang tồn tại một cách chủ
quan trong ý thức của con người.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Học sinh tốt nghiệp
Phổ thông
Sinh viên cử nhân

Ht kn - ht kn - ht

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 •Phân biệt khả năng và ngẫu nhiên

Khả năng Ngẫu nhiên

là những cái chưa có, là cái có thể xảy ra, có
chưa tới nhưng sẽ có, thể không xảy ra, có
sẽ tới khi gặp ĐK nhất thể xảy ra thế này có
định thể xảy ra thế kia
là cái được biến thành là cái không chỉ xảy ra
hiện thực trong tương trong tương lai mà cả
lai trong hiện tại

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 Phân loại khả năng

Khả năng ngẫu Khả năng tất nhiên: là

nhiên: là khả năng khả năng sẽ xảy ra
do những tđ có tính trong hiện thực khi có
ngẫu nhiên quy định điều kiện

Khả năng gần: Khả năng xa: là

là khả năng đã khả năng còn phải
có đủ hoặc gần trải qua nhiều giai
đủ những ĐK đoạn phát triển
cần thiết để mới đủ ĐK để
12/25/2019
thành hiện thực
chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng
thành hiện thực
b. Mối quan hệ biện chứng giữa khả năng
và hiện thực.

- Khả năng và hiện thực luôn gắn bó chặt chẽ với

nhau, không tách rời nhau, luôn chuyển hoá lẫn
nhau trong quá trình phát triển của sự vật. Bởi,
hiện thực được chuẩn bị bởi khả năng còn khả
năng biến thành hiện thực.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

•Quá trình này biểu hiện: khả năng chuyển
hóa thành hiện thực, hiện thực lại chứa đựng
nhiều khả năng mới, khả năng mới trong ĐK
nhất định lại chuyển hóa thành hiện thực.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

-Trong những ĐK nhất định, ở cùng 1 sự vật
hiện tượng có thể tồn tại 1 hoặc nhiều khả
năng. Khi ĐK thay đổi có thể xuất hiện thêm
khả năng mới, bản thân khả năng cũng tăng
thêm hoặc giảm đi tùy theo sự biến đổi của
những ĐK cụ thể.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

-Trong đời sống XH, khả năng chuyển hóa
thành hiện thực phải có ĐK khách quan và
nhân tố chủ quan.
•ĐK chủ quan: là tính tích cực XH của con người
để chuyển hóa khả năng thành hiện thực

•ĐK khách quan: là tổng hợp các mqh về hoàn

cảnh, không gian, thời gian để tạo nên sự chuyển
hóa đó.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

 C. Ý nghĩa phương pháp luận

- Vì hiện thực là cái tồn tại thực sự còn khả năng là

cái chưa có nên cần phải dựa vào hiện thực để xác
lập nhận thức và hành động.

- Khả năng là những cái chưa tồn tại trên thực tế

nhưng sẽ tới khi có đủ ĐK nên cần phải nhận thức
toàn diện các khả năng để tìm ra những phương
pháp hoạt động thực tiễn cho phù hợp.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng

- Từ khả năng biến thành hiện thực là 1 quá
trình phức tạp, đặc biệt trong lĩnh vực XH
phải thông qua hoạt động của con người. Do
đó, chúng ta phải biết phát huy nguồn lực con
người để biến khả năng thành hiện thực.

12/25/2019 chương 2 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng