Otro Genesis

(Mula sa “Corpus” ni Carlos M. Piocos III, Unang Gantimpala sa CPMA, 2010)

Tinatawagan ng pansin ang lahat ng nakapag-iwan

ng anumang gamit sa loob ng silid na ito.
Tinatawagan ang lahat
sapagkat sinasabi ko na sa inyo
na wala na kayong babalikan pa.

Nilamon na ng nakaraang panahon

ang lahat ng dahilan
upang kayo ay lumingon,
kahit man lang tantiyahin kung hanggang saan
na kayo naliyo’t nakalayo
mula sa silid na ito.

Sapagkat ang lahat-lahat

ay binalot na ng iba’t ibang anyo ng alat:
dinildil na asin, tinunaw na kandila, nanigas na luha, sinalikop na butlig ng
pawis, mumo ng kaning panis
Pati ang mga baluti’t balat ng mga nangahas
pang isalba ang kakarampot nilang natitira –
ilang kasulata’t dokumento, manuskrito ng tula, matatandang aklat, damit,
retrato, rekwerdo, panaginip, alagang aso.
Sinaklot na silang lahat at saka ibinilad
sa tanghaling-tapat upang makita
kung paano lapnusin ng tag-araw
ang bawat isang talipandas sa alaala.

Ito lamang ang tiyak

naglaho na ang lahat-lahat,
mismong ang silid na ito ay mawawala
ilang saglit pa.

Huwag kayong lilingon

Sapagkat hindi ito maglalaho ayon sa inaasahan:
pagbubukbok ng inanay na dingding,
paghila ng grabedad sa mga agiw,
kasabay ng pinagsabitan nitong butasbutas na kisame at pagguho ng lahat
sa pagsabog ng alabok. Hindi.
 Maglalaho ito na parang wala
na ito sa simula pa lamang,
tulad ng dati o wala lang talaga
ayon sa nakasanayan,
hindi inalala, hindi rin kinaligta,
at hindi mag-iiwan ng bakas,
kahit ako,
ay dadalhin ng Sandali,
isang malakas na bigwas ng hangin,
at mawawalang parang bula.

Hindi nagpaalala, at hindi nagpakaligta.

Carlos M. Piocos III’s Poetics: Crimes of Passion:

Pagkastigo at Pag-absuwelto sa Pagtula

Lagi’t laging mahirap magpakilala ng sarili. Para kang gumagap ng mga salita para
magpasubali, para magpaumanhin, para sabihin ang iyong posibilidad at limitasyon, sa
harap ng di-magagap na kasalatan at kalabisan ng mga salita at kataga sa iyong diwa.

Sa tuwing tinatanong ako kung bakit ako nagsusulat, lagi akong nauumid at
napapatunganga. Wala akong nakahandang maikling sagot para sa mga ganitong maiikling
tanong. Sa huli, nilulunok ko na lamang ang mga salita at nakokontentong magmukhang
tanga. Kaysa magmukhang hambog na nagpapaliwanag ng sariling akda.

Alam ko namang kinakailangan ng kritikal na lapit sa bawat pagsubok ng tula. Nanggaling

ako sa disiplina ng teorya (BA Comparative Literature), at kahit kailan, kinaiinisan ko ang
sagot ng ilang mga makata na nagsusulat sila ng tula dahil iyon ang gusto nila at basta na
lamang lumalabas ang mga berso at talata mula sa kanilang mga daliri patungo sa kanilang
mga pluma at iuukit nila sa kanilang mga papel na tila ba mga Diyos na lumalalang lamang
basta-basta ng mga akda.

Sa pinanggalingan kong disiplina, kinakastigo ang lahat ng makata, sa loob ng korte ng

Mataas na Kritika. Hinihimay-himay ang mga testimonya ng kanilang ng mga teksto na
parang bulag na testigo. Inililitis ang motibo, ang kanilang mga pagnanasa at poot, ang
kanilang mga lunggati at ligalig, ang kanilang mga pulitika at pag-ibig. Isinasambulat ang
kasaysayan ng bawat akda nila bilang mga ebidensiya ng kanilang uri, sekswalidad, lahi,
etnisidad at iba pa. Saka sila inaakusahan gamit ang sipat ng iba’t ibang teorya, tinatanong
ng mga kritiko na parang mga abogado. At saka hinuhusgahan sa huli sa atas ni Marx,
Freud, Lacan, Foucault, Derrida, et al.

Sa kalagitnaan ng di-mabilang na paglilitis, naghahanap ako ng tahimik na silid. At sa aking

lihim na kuwaderno ay isinusulat ang mga aking mga panimulang tula. At dahil nga alam ko
ang mga parating bintang, palagiang akusasyon at madalas na mga kaso ng bawat akda at
makata, pinipilit kong humulma ng akdang maaring makatindig sa harap ng hukuman, at
makatestigo nang buo ang tinig.

Sa lahat ng ito, kaagad kong napagtanto na mahirap magsulat nang may mabigat na
bagahe ng kritikal na mga teorya. Naghahamon pa lang ng suntukan, bumabanat ka na.
Natutukan ka pa lang ng baril, sumasalag ka na ng bala. Kahit anong isulat kong tula, para
lagi akong nakikidigma.

Noong makalaunan, natagpuan ko, kahit paano, ang landas ng aking pag-aaral, sa
parehong kritisismo at malikhaing pagsulat. Napapadalas ang mga papel-pagsusuri ko ukol
sa paghuhugpong ng ideya ng rebolusyon at pagnanasa/pag-ibig. Sa bahagi naman ng
aking tula, napansin kong dumarami ang aking tulang napapatungkol sa pag-ibig, at ang
partikular na lunan nito sa katawan. Mula rito, ninais kong lumikha ng kartograpiya ng
pandamdam at salita sa masalimuot na lunduyan ng katawan. Nais kong pag-aralan ang
katawan, bilang materyal at konseptuwal na lunan ng diskurso ng pag-ibig at pakikibaka.

Nagbunga ang proyektong ito ng aking kilometro zero ng aking diskurso at poetika: ang
aking unang corpus, ang labinlimang tulang nagnais makarating hindi lamang sa rotonda ng
teorya at tula, kundi sa mas masalimuot na sangandaan ng pag-ibig/pagnanasa at
pakikibaka. Ang sumunod na koleksyon ay mas ambisyoso, sapagkat pinilit kong umakda
ng dalawang tinig, nagsasalimbayan at nangungusap ngunit nagmumula sa magkabilang-
panig ng digmaan: guerra cantos o ang mga awit-pag-ibig sa gitna ng digma. Dito’y hindi
lamang ang katawan ang aking pinagsabong, kundi ang iba’t ibang uri ng pag-ibig at
pananalig ng isang pari at isang gerilya. Hinayaan kong mamulaklak ang kontradiksyon sa
pagitan ng dalawa, magliwanag at matupok ang mga salita, hanggang umuwi sila sa kani-
kanilang silid o lungga, katawan sa katawan sa kani-kanilang teritoryo at pakikibaka.
Ang unang dalawang koleksyon na ito ang bumuo sa aking unang aklat, na pinangalanan
ko ring corpus, sapagkat sa maraming kadahilanan, ang kalipunan ng mga tulang naririto ay
nagtatagpo sa iisang lunan: sa iisang katawan sa interseksyon ng iba’t ibang giyera: wika
laban sa wika; katawan versus katawan; sa maraming digmang ibinubunsod ng iba’t iba’t uri
ng pag-ibig, pakikibaka, at pananampalataya. Ang mga tula sa koleksyong ito ay ang aking
paraan upang subuking hulmahin ang materyalidad at korporealidad sa mga tunggaliang
ito.
Sa aking susunod na proyekto, iinisip kong palabasin na ang tinig labas sa bunganga (na
madalas kong metapora), at malayo sa sentro-de-grabedad ng aking sariling pagtula: ang
katawan. Subukang paglakarin sa lansangan, iligaw sa kiwal ng mga kalye at dilim ng
eskinita. Iniisip kong subukin ang tindi ng pusok, tibay ng pananalig at talim ng pag-ibig ng
aking tinig sa harap ng kamatayan at panganib.

Katulad ng una kong mga koleksyon, tungkol pa rin ito sa katawan at nasa, ngunit kaiba sa
mga ito, gustong tulaan ang mga kasalanan ng pananalig: ang mga bagay na kayang
bitawan para sa kinapitang pananampalataya, ang hangganang kayang itulak ng pusok at
ligalig, ang mga kabayaran ng ating mga kapusukan at ang araw-araw na pag-absuwelto sa
sarili, gabi-gabi sa loob ng silid, sa ating mga karuwagan. Iniisip kong tulaan at ang mga
krimen ng pusok (crimes of passion) at buksan ito sa marami nitong pagpapakahulugan sa
pang-araw-araw na danas sa siyudad:

Ang sala ng pusok, sinala sa init, sinala sa lamig, krimen na binawal ngunit nagawa sa lungsod,
krimen ng pakikibaka at pakikitunggali, krimen ng sikretong nabunyag ng dugo ngunit naibaon muli
sa libing, krimeng kayang patawarin, krimen walang kapatawaran, krimeng tinimbang ng awa,
krimeng tinimbang ngunit kulang, krimen ng dahilan, krimen ng puso at krimen ng katawan.
—

Maaga akong namulat sa konsepto ng panganib. Tandang-tanda ko noon, grade 1

ako noong madalas pag-usapan sa hapagkainan ang Vizconde Massacre. Sanay at
sinanay na hindi sumabat sa usapang-matanda, mataman akong nakikinig noon sa mga
detalye sa kanilang usapan at maging sa mga balita. Sinundan pa iyon ng marami pang uri
ng krimen, pinagpipiyestahan sa telebisyon at tabloid sa Filipino na tanging diyaryo sa
bahay namin sa Zambales. Kalaunan, nauso ang pito-pito na pelikula ng mga masaker,
madalas may subtitulo ng paghingi ng awa at kaligtasan, kahit na tapos na ang krimen,
dumanak na ang dugo at wala nang kaligtasan. Nauso at sinubaybayan ko rin noon ang
Calvento Files. Kung di magkakasya sa paminsan-minsang Pinoy slash horror-drama sa TV
Patrol, kada Martes ay may kuwento ng panganib at kamatayan. Sa dulo, ipapakita ni
Calvento ang cartographic sketch ng mamamatay-tao, at sasabihing, “pagbigay-alam sa
kinauukulan kung makikita mo itong pagala-gala sa inyong lansangan.” Sa ganito ko
natutunan na di malayo ang panganib, baka kapitbahay mo lang ang tunay na panganib. At
totoo na hindi multo ang dapat katakutan, kundi ang sketch ni Calvento na maaaring nag-
aabang lamang sa labas ng inyong tarangkahan.
Kadalasan pusok ang paliwanag sa mga karumal-dumal na krimeng ito; mga pagnanasang
nababad, nakulob at sumangsang, kaya hindi na nakayanan; mga ninais na di natiyaga sa
birheng dasalan, pagkatapos pinaspas ay tinaga pa’t ginilitan; mga pagnanasang
nagsahalimaw at nagkatawang-mamatay-tao.

Binabalik ko ang alaalang ito sa pagsusulat ng naiisip kong mga susunod na akda. Iniisip
ko, higit na mas malapit na sa akin ang panganib at kamatayan. Pinatay ang isa sa mga
matatalik kong kaibigan, sinakal sa loob ng kanyang sasakyan. Sinasagasaan ang isa ko
pang kaibigan habang tumatawid sa Ortigas at kahawak-kamay ang sinisikreto nyang
kasintahan. Ang isa ko naming gerilyang kaibigan, nakatakas nga sa engkuwentro laban sa
kalaban, ay naglangib ang sugat mula sa bala sa paa habang tumatawid sa di-alam na
bahagi ng kabundukan. Wala sa kanila ang minasaker. Wala rin sa kanila ang biktima ng
crime of passion. Ngunit inisip ko, biktima sila ng kani-kanilang bersyon ng pag-ibig.

Maraming uri ng krimen na kayang gawin sa ngalan ng kung anu-anong uri ng pusok. At sa
lahat ng krimen, ang krimen ng passion o ang pusok ang naglalaro sa hangganan ng
kastigo sa absuwelto, ng kasalanan sa awa, ng pusok sa puso. Sa pasion ni Kristo,
kastigasyon ang hinarap para maabsuwelto ang mundo. Sa dinami-rami ng mga
nagpakamatay at pumapatay sa iba’t ibang uri ng digmaan sa kasaysayan, inaabsuwelto
sila ng kanilang pag-ibig at paniniwala. At sa dinami-rami ng mga pinagbabawal, lahat tayo
ay kriminal ng ating puso, umuumit tayo ng sandali at madalas magkasala, umaasa sa awa
ng langit, ng Lungsod, ng Lahat.

Maraming kasalanan ang kayang gawin para sa pananampalataya. Maraming buhay ang
ibinubuwis araw-araw, tumatayo sa bingit at sa mga pinagmumuntik-muntikan, para sa iba’t
ibang ngalan at anyo ng pag-ibig, araw-araw, gabi-gabi sa mga lansangan, sa mga
kabundukan, sa madidilim na eskinita, kahit sa loob ng katahimikan ng silid. Araw-araw
maraming inaalay na buhay, maraming pinapatay, sa lungsod.

Walang ligtas sa panganib at walang ring alibi. Sapagkat lahat tayo ay nasa sangandaan ng
dito-at-ngayon, kunsaan araw-araw ay ginaganap ang krimen sa siyudad. Lahat ay saksi,
araw-araw, sa ating mga nagawa, sa ating mga nakita, sa ating mga narinig. At lahat tayo
ay maysala’t inaabsuwelto ang sarili gabi-gabi, habang nakahiga, nakayakap sa unan o sa
katabi at nanonood ng panggabing-balita.

Ito ang pangatlo kong koleksyon ng tula, Kung ang Siyudad ay Pag-ibig, at ang aking unang
pagkastigo sa sarili bilang makata. Kung ang Siyudad ay Pag-ibig, bukod sa aking akda,
anong krimen kaya ang kaya kong magawa?