John Paul College 1

Kabanata 1

ANG SULIRANIN AT KALIGIRAN NITO

Panimula
Sa panahon kung saan lahat ng kabataan ay tila alam na ang lahat ng bagay sa
mundo, hindi maiiwasan ang sakitan at samaan ng loob. Sa mabilis na pag-ikot ng mundo
kasabay ng mabilis napagkatuto ng mga tao sa anumang bagay sa kanyang paligid, laganap
ang isang di pangkaraniwang suliranin sa kagamitan ng mga teknolohiya na kung saan ang
mga kabataan ang madalas na nabibiktima rito. Ang kabataan ay namulat sa tinatawag na
“cyberbullying”.
Ang Cyberbullying o pagmamaton gamit ng teknolohiya ay kabilang sa bullying.
Ito ay hindi isang karaniwang komunikasyon na maaring masangkot ng isang pagbaba ng
tingin ng isang tao sa sarili o ang pinaka – malala ay isang panganib sa buhay dahil sa
pagbabanta ng mga kaibigan o mga hindi kilalang tao.
Ito ay tinuring na “kapag ginagamit ang Internet, teleponong selular at iba pa sa
paghahatid ng mensahe o mga larawan na naglalayong manakit o magpahiya ng kapwa”.
Ang ilan sa mga mananaliksik ay ginamit ang parehong lenggwahe upang ipaliwanag ang
nasabing katawagan.
Ang pagmamaton sa internet ay ang patuloy na pagpapadala ng mensahe sa isang
tao na nagsasabing hindi nila kilala kung sino ang nasa likod nito na may kasamang
pagbabanta, seksuwal na nilalaman, nakakainsultong pananalita, panghahamak at
pagpapahatid ng mga maling pahayag na nagdudulot ng pagkawala ng kahihiyan ng isang
tao.
Ang sikolohiya ay emosyonal na kinakalabasan ng Cyberbullying ay katulad sa
tunay na buhay na pananakot o pangbubully. Ang pagkakaiba ng dalawa ay madalas
nagtatapos sa totoong buhay ang pananakot kahit sa loob ng paaralan.
Cyberbullying ay nagging malubhang problema para sa mga estudyante at
maaaring maging sanhi ng pangmatagalang sa mga biktima at nananakot. Ito ay
mahalagang ihinto at makakuha ng tulong sa mga tao na kasangkot, ngunit maaaring
maging mahirap na malaman kung paano ito ihinto. Ang mga magulang at iba pang mga
 John Paul College 2

nag – aalaga at nagbabantay ay maaaring magtrabaho kasama ang mga kabataan na labag
dito upang maiwasan o ihinto ang Cyberbullying. Dahil ito ay hindi nakakabuti sa kahit na
sinong mamamayan dito.
Ika-6 ng Hunyo 2013 nang ipasa ng mataas na kapulungan o Senado ng ika-15
Kongreso ang Senate Bill 2667 o mas kilala bilang Anti-Bullying Act of 2011. Enero 2012
naman nang ipasa sa ikatlong pagbasa sa mababang kapulungan ang House Bill No. 5496,
o Anti-Bullying Act of 2012. Layon ng batas na maging pangangailangan sa lahat ng
elementarya at hayskul sa buong bansa na pagkaroon ng mga polisiya upang mahadlangan
at magawan ng karampatang aksyon ang mga kaso ng pambu-bully sa kanya-kanyang
institusyon.
Ayon sa batas, ang pambu-bully ay mangangahulugan ng kahit anong paraan ng
panggigipit na ginagawa ng isa o ng isang grupo sa isa pa—pisikal man, berbal o mental—
na naglulundo sa kawalang ganang o takot na pumasok ng isang estudyante sa
eskuwelahan. Kasama rin dito ang tinatawag na cyber-bullying.
Alinsunod sa batas. Ang bawat eskwelahan ay marapat na magkaroon ng mga
pagsasanay para sa kaguruan at iba pang empleyado nito upang mapaunlad ang kaalaman
at kahandaan hinggil sa pagpigil at paghadlang na maganap ang pambu-bully.
Kung sa magkaibang eskwelahan naman nagmula ang estudyanteng nakagawa ng
pambu-bully at ang biktima, kailangang magkausap ang administrasyon ng dalawang
eskwelahan para sa karampatang aksyong kailangang maisagawa.
Lahat ng mga kasong maitatala ng eskwelahan ay marapat na maiulat nang
nakasulat sa Division Superentendent. Ang Division Superentendent nama'y titipunin ang
lahat ng ulat upang iakyat naman ito sa Kalihim ng Kagawaran sa Edukasyon; ang
Kagawaran naman sa Committee on Basic Education ng mababa at mataas na kapulungan
ng kongreso.
Binibigyan din ng batas na ito ang Kagawaran sa Edukasyon ng kapangyarihang
magpatupad ng kaukulang parusa sa mga indibidwal o eskwelahang lalabag sa batas e.g.
pagtatanggal ng permiso upang makapagpatuloy ng operasyon para sa mga pribadong
eskuwelahan.
 John Paul College 3

Sa Cyberbullying, ito ay walang pinipiling edad. Kahit matanda, aritista, mga

kristianyo at kung sino pa ang mga tao, lalong lalo na ang mga estudyante, ay nakaranas na
din ng bullying o cyberbullying. Alam ko to ay hindi mahihinto ngunit pwede itong
iwasan.
Bill Belsey (2011), ang Cyberbullying ay maituturing na isang gawaing bullying o
pagmamaton. Ang pagmamaton ay isang uri ng pang-aapi o panunupil, na isang ring uri ng
ugaling mapanalakay, mapaghandulong o agresyon na kinakitaan ng paggamit ng dahas,
pamimilit o pamumuwersa, o koersiyon (sapilitan) upang maapektuhan ang ibang tao,
partikular na kung ang ugali ay kinagawian at kinasasangkutan ng kawalan ng
katimbangan o hindi patas ang kapangyarihan. Maaari itong kasangkutan ng panliligalig
ng binabanggit, pagsasalakay o pamimigil na pangkatawan, at maaaring nakatuon nang
paulit-ulit sa isang particular na biktima, marahil dahil sa lahi, relihiyon, kasarian,
seksuwalidad, o kakayahan. Ang biktima ng pagmamaton ay paminsan-minsan tinuktukoy
bilang isang “puntirya” o ang “pinupukol”.
Bennett (2006), ang paghahari-harian ay kinabibilangan ng tatlong saligang mga
uri ng pang-aabuso – emosyonal, sinasambit, at pisikal. Karaniwang itong kinasasangkutan
ng mapitagang mga paraan ng pamumuwersa katulad ng pananakot o intimidasyon. Ang
paghahari-harian ay maaaring bigyan ng kahulugan sa maraming iba’t ibang mga
kaparaanan. Ang nagkakaisang kaharian ay kasalukuyang walang pambatas na kahulugan
ng pagmamaton, samantalang ang mga estato ng Estados Unidos ay mayroon mga batas
dito.
Robert W. Fuller (2007), sumasaklaw ang paghahari-harian mula sa payak na
isang tao sa isa pang tao na paghahari-harian (nag-aastang parang hari) sa mas
kumplikadong pagmamaton kung saan ang maton ay maaaring mayroong isa o maraming
mga 'tenyente' na tila nagnanais na tulungan ang pangunahing maton sa kanyang mga
gawain ng paghahari-harian. Ang paghahari-harian sa paaralan at sa pook ng trabaho ay
tinatawag ding pang-aabuso ng kauri o pang-aabuso ng kapantay na tao.
Sa aking na saliksik, nabasa ko na may mga taong naglalagay ng kanilang
komento patungkol sa kanilang naranasan sa sa pagbubully gamit ang teknolohiya. “Sa
 John Paul College 4

ilang pindot lang sa kompyuter”, ang sabi ng 14 anyos na si Daniel, “pwede mo nang
masira ang reputasyon ng isang tao – o pati ang buhay niya. Parang sobra naman ang mga
salitang iyan, pero pwedeng mangyari iyan!” Kasali rin sa cyberbullying ang pagpapadala
ng nakakahiyang mga litrato o text sa cellphone. Ngunit isang kabataan ay nagbigay ng tip
para maiwasan ang mga bullies. Sabi ni Antonio “Iwasan ang mga lugar o sitwasyon kung
saan madali kang mabu-bully. Tandaan din na may sariling mga problema ang mga bully.
Kapag iniisip mo iyon, hindi ka masyadong masasaktan sa sinasabi nila”.
Isa sa tatlong mga tinedyer na online ay nararanasan ang panliligalig. Ang mga
batang babae ay mas nagiging biktima nito, ngunit karamihan sa mga estudyante ay
sinasabi na sila ay mas nabubully na naka-offline kaysa naka-online.
32% ng mga tinedyer na gumagamit ng internet ay nagsasabing mayroon silang
nagging target ng isang hanay ng mga nakakainis at potensyal na menacing online na mga
gawain tulad ng pagtanggap ng nagbabantang mensahe; pagkakaroon ng kanilang mga
pribadong e-mail o text message na nagpapasa na walang pahintulot; pagkakaroon ng
isang nakakahiyang larawan na nai-post nang walang pahintulot sa kanila; o pagkakaroon
ng mga hindi totoong kuwento tungkol sa kanila na kumalat.
Ang mga pagmamaton gamit ang teknolohiya o “cyberbullying” ay pag-uugali na
maaaring maging tunay na pagbabanta, minsan nakakainis o hindi kaaya-aya. Ngunit ang
ilang mga huwaran ay malinaw: ang mga batang babae ay mas nabubully kaysa sa mga
lalaki; at ang mga tinedyer na ibinabahagi ang kanilang mga pagkakakilanlan at mga
saloobin sa online ay mas maging target kaysa sa mga tahimik lang ang buhay.
Sa Cyberbullying ng mga tanong, ang pinakamalaking bilang ng mga estudyante na
nagsasabi na sila ay nagkakaroon ng isang pribadong komunikasyon na ipinapasa o
pampublikong post nang walang pahintulot nila. Isa sa anim na tinedyer (15%) na
nagsasabi sa amin, meron isang tao na nagpopost ng komunikasyon na kahit alam niya na
pribado. Tungkol sa (13%) ng mga tinedyer na nagsasabi sa amin na ang isang tao ay
nagkakalat ng mga balita na tungkol sa mga online na tao at isa pang (13%) na nagsasabi
na ang isang tao ay nagpapadala sa kanila ng isang pagbabanta o agresibo e-mail, IM o
 John Paul College 5

text message. Ang ilang mga (6%) ng online na tinedyer ay nagsasabi sa amin na ang isang
tao ay nagpopost ng isang nakakahiyang larawan na walang pahintulot sa kanila.
Ang karamihan ng mga estudyante, (67%) sinabi na pananakot at panliligalig ang
mangyayari sa mga taong naka-offline kaysa naka-online. Mas mahaba sa isa sa tatlong
mga tinedyer (29%) sinasabing ang iniisip nila na bullying ito at mas malamang ang
mangyayari sa mga naka-online, at tatlong porsiyento ang nagsasabi na inisip nila ito na
pwede itong mangyari kahit online at offline sila.
Ang mga resultang ito ito ay nagmula sa isang nationally-representative phone
survey na 935 na mga tinedyer ang hakilahok sa Pew Internet & American Life Project.

Paglalahad ng Suliranin
Ito ang mga tanong na gusto kong ipahayag sa inyo upang mas makilala at
malaman niyo ang aking napiling paksa sa aking papel – pananaliksik.
1. Ano ang epekto ng cyberbullying sa mga tao?
2. Sino-sino ang mga taong na bubully gamit ang teknolohiya?
3. Bakit nila ito ginagawa at ano ang dahilan?
4. Ano-ano ang anyo ng cyberbullying?
5. Ilan na ang taong na cyberbullying dito sa ating bansa?
6. Ano ang kaugnayan ng cyberbullying at bullying?
7. Ano ang solusyon dito?
Ang cyberbullying ay madaming epekto sa atin hindi lamang sa pisikal, meron din
itong epekto sa kaisipan lalong lao na sa emosyon pero ito ay medaling hanapan ng
solusyon para ito ay maiwasan.

Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Ang aking papel – pananaliksik na patungkol sa cyberbullying ay dito lamang sa
John Paul College na biktima na o sila ay naging bully sa kapwa tao.
 John Paul College 6

Ang kukunin kong porsiyento patungkol sa mga taong na cyberbullying ay ang

buong Pilipinas dahil mas madaming akong makukuhang paksa at ideya sa internet at mas
madali kong magagawa ang aking paksa na ang cyberbullying sa papel – pananaliksik.
Ang mga kukunin kong respondente ay ang mga Senior High School ng John Paul
College dahil doon nakapokus ang aking paksa at dahil din may karanasan sila sa
cyberbullying.
Nakatuon din ang aking pagsusuri sa cyberbullying at ang mahalagang paksa sa
bullying. Ang mga anyo ng cyberbullying ay ang social media, elektronikong liham o e-
mail, mabilisang pagmemensahe (texting), pagpapaskil ng mga sulatin blot at websayt at
paggamit ng litrato o video. Itong limang anyo ng cyberbullying ay magpapakita at
bibigyan depinisyon sa talakayan.

Kahalagahan ng Pag-aaral
Mahalaga sa atin magkaroon ng kaalaman patungkol sa cyberbullying dahil ito ay
isang malaking problema sa mga kabataan at lalong lalo na sa mga estudyante sa Pilipinas.
Dapat ito ay bigyan ng pansin ng mga tao para ito ay maiwasan o kaya naman ay mahinto
ito. Ang pananaliksik na ito ay makakatulong sa mga sumusunod:

1. Estudyante. Unang una sa lahat, dapat agad nilang malaman ang mga epekto at
solusyon sa cyberbullying dahil dito nagsisimula ang pagcyberbullying sa
kapwa estudyante. Madaming estudyante ang nagpakamatay dahil sa
cyberbullying at dapat sila ay mabigyan agad ng kaalaman patungkol sa mga
epekto ng cyberbullying.
2. Guro. Kailangan din ito ng mga guro para ito ay maibahagi nila sa mga
estudyante o kaya sa mga kabataan na nangangailangan ng payo kung paano ito
maiiwasan o masolusyunan. Kailangan din nila malaman ang mga epekto nito.
3. Kabataan. Ang aking papel – pananaliksik ay hindi lamang sa mga estudyante,
pwede din ito sa mga kabataan. Madami na ding kabataan ang nakaranas ng
cyberbullying kaya mas magandang basahin nila ito dahil ikakabuti din nila ito
 John Paul College 7

at para maihinto na ang bully cycle sa mga kabataan kung sila ay nabigyan agad
ng kaalaman.
4. Sa Paaralan. Ang pag-aaral na ito ay mahalaga sa pagpapaunlad at
pagpapatupad ngpatakaran ng buong paaralan na may kinalaman sa
pambubully gamit ang teknolohiya. Ang ganitong patakaran ay kailangang
maisulong sa pakikipagtulungan ng mga tauhan ng paaralan, nagtuturo man o
hindi nagtuturo, at sumasangguni sa mga magulang at mag-aaaral. Kailangang
malinaw na maunawaan ng lahat ng mga kinauukulan ang mga layunin ng
patakaran, mga tungkulin at mag nais makamtan.
5. Sa Pamahalaan. Nakakatulong ang pag-aaral na ito upang malaman ang bawat
paghihirap na nararanasang pambubully gamit ang teknolohiya upang
magkaroon ng mas matibay na batas labansa ganitong uri ng pananakit sa
kapwa.
6. Mga Mananaliksik. Makatutulong ang pag-aaral na ito para magiging gabay at
sanggunian sa mga isasagawang kaugnay na papel – pananaliksik.

Teoritikal na Balangkas
Ang pananaliksik na ito ay nakabatay sa mga sumusunod na teorya:
Ayon kay Bill Belsey ang cyberbullying o pagmamaton sa internet ay kanyang
binigyang kahulugan bilang paggamit ng teknolohiyang pang-impormasyon at
pangkomunikasyon para suportahan ang sinasadya at paulit-ulit na mapanirang
pamamaraan ng isang indibidwal o grupo upang makasakit ng tao.
Ayon kay Pellegrini, ang kabataan ay ang panahon na kung saan mataas ang bilang
ng pambu- bully. Ang nasabing pagtaas na ito ay ipinaliliwanag ng “dominance theory”.
Ayon sa teoryang ito, ang bullying ay isang agresibong pamamaraan na may layuning
makakuha at mapanatili ang “dominance” ng taong nambu-bully (Pellegrini & Bartini,
2001). Ang “dominance” ay isang salik ng pakikipag-ugnayan kung saan ang mga
indibiduwal ay nakaayos sa isang herarkiya ayon sa kanilang kakayanan o kapangyarihan
(Dunbar, 1988). Ayon pa sa teoryang “dominance”, ang mga kalalakihan na gumagawa ng
 John Paul College 8

agresibong gawain na ito ay lalong pinahahalagahan ng kanilang grupong kinabibilangan

at mas “appealing” sa mga grupo ng kababaihan.
Ayon sa mga sarbey, mataas ang ranggo sa Pilipinas sa estadistikal ng pambu-bully
sa buong mundo. Sinasabing 57-58% ng kabataan ay nakaranas na mapagtawanan at
gawan ng katatawanan ng ibang estudyante, 39% ang nakaranas na manakawan, 36% ang
nagsasabing sila’y sinaktang pisikal, 45% ang pinagawa ng mga bagay nang labag sa
kanilang kalooban, at 36% ang nakaranas na mapag-iwanan.
Ayon sa aking nakuha sa internet, ito ang mga tips para ito ay maiwasan: huwag
sagutin, pagsasapapel ng mga komunikasyon at pag-uusap sa Internet bilang ebidensya,
pagpapalit ng pangalan sa Internet at ipaalam lang ito sa mga kaibigan at kapamilya, hindi
pagbabahagi ng mga personal na impormasyon sa Internet, pakikipag-usap sa mga nag-
imbento ng site para matukoy ang pinagmulan ng mga mensahe, mag-isip muna bago
gumawa ng kahit ano, pagbabahagi ng anak ng sapat na impormasyon at kaalaman sa
magulang tungkol sa paggamit nito sa internet, pakikialam ng guro sa mag-aaral na
biktima at pagiging mabuting modelo ng mga nakakatanda.
Ayon sa aking nasaliksik, ito naman ang mga soluyon kung anong dapat gawin
kapag ikaw ay naging biktima nito: huwag tumugon, huwag gumanti, i-save ang
ebidensya, i-block ang nananakot, humingi ng tulong, gumamit ng mga tool sa pag-uulat,
maging sibil, huwag manakot at makialam, huwag magsawalang-bahala.
 John Paul College 9

Konseptwal na Balangkas

DV
IV

“Epekto ng
Cyberbullying sa mga
“Cyberbullying” Piling mag-aaral ng
Senior High School sa
John Paul College”

Figure 1. Ang Dependent at Independent Variables

Ipinapakita sa larawan na sa pag-aaral na ito ay meron isang dependent variable at

isang independent variable.
Ang Independent Variable ay ang cyberbullying,kung saan ang epekto nito sa mga
piling mag-aaral ng Senior High School sa John Paul College ay susukatin at susuriin,ito
ay ang dependent variable sa pag-aaral.
Ang ginamit na arrow ay nagpapahiwatig,kung meron nga bang ugnayan ang
independent at dependent variable ng pag-aaral.

Depinisyon ng mga Terminolohiya

Upang mas mabigyang-linaw at ganap na maunawaan ng mga mambabasa ang

papel - pananaliksik na ito, minarapat ng mananaliksik na bigyang depinisyon ang mga
sumusunod na terminolohiya na maaaring hindi kaagad maintindihan ng bumabasa batay
 John Paul College 10

sa kontekstuwal at operasyunal na pamamaraan. Ang mga terminolohiya ginamit sa pag-

aaral na ito ay ang mga sumusunod:
Ang Anti-Bullying Law of 2013 ay batas na ipinatutupad sa mga paaralan na
nagbibigay proteksyon sa sino mang mabibiktima ng mga pang-aabusong berbal, pisikal at
emosyonal o bullying.

Ang Batas Republika ay mga batas sa Pilipinas na nilikha ng Kongreso at

nilagdaan ng Pangulo.

Ang Bullying ay ang paggamit ng puwersa, pagbabanta, o pamimilit sa pang-

aabuso, manakot, o agresibo mangibabaw. Ang pag-uugali ay madalas na paulit-ulit at
kinagawian.

Cyber Bully ang taong nagsasagawa ng pambubully gamit ang internet.

Cyber Bullying isang anyo ng pang-aapi o panliligalig gamit ang elektronikong

anyo ng teknolohiya.

Ang Emosyon ay ang pakiramdam ng isang tao na hindi nagagawa ng pisikal

kundi ng mental at sikolohikal na gawain na makikita sa kilos, gawa, o ang ugali ng isang
indibidwal.

Ang Internet ay ang mga magkakabit na mga kompyuter network na maaaring

gamitin ng mga tao sa buong mundo.

Social media ay ginagamit ng mga Social Networkers para ipahayag ang kanilang
damdamin sa mga tao na gumagamit din ng Social Media tulad ng Facebook, Twitter, etc.
 John Paul College 11

Ang Teknolohiya ay ang paggamit ng makabagong gadyet tulad ng cellphone,

laptop, kompyuter, at iba pa.

KABANATA 2

MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA

Ang kabanata na ito ay naglalayon na talakayin ang mga kaugnay na pag-aaral at

literatura na nakalap sa mga libro at sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya lalong-
lalo na ang internet tungkol sa paksa na stress.

Noong 2008, ang mga mananaliksik na sina Sameer Hinduja (Florida Atlantic
University) at Justin Patchin (University of Wisconsin-Eau Claire) ay naglathala ng isang
libro na nagbubuod sa kasalukuyang estado ng mga pag-aaral tungkol sa cyber-bullying.
(Bullying Beyond the Schoolyard: Preventing and Responding to Cyberbullying). Ang
mga dokumento ng kanilang pagsasaliksik ay nagpapakita ng pagtaas ng kaso ng cyber-
bullying sa mga nakaraang taon. Nag-ulat din sila sa kanilang mga natuklasan mula sa
pinakahuling pag-aaral ng cyber-bullying sa mga estudyante ng kalagitnaang baitang.
Gamit ang random sample na mahigit kumulang 2,000 estudyante mula sa isang malaking
distrito ng paaralan sa Southern United States, halos 10% sa mga tumugon ay sinabing
naranasan nila ang cyber-bullying sa mga nakaraang 30 araw, samantalang mahigit 17% ay
nakaranas na minsan sa kanilang buhay. Ang mga ito ay nagpakita ng bahagyang pagbaba
mula sa mga nakaraang pag-aaral. Ngunit ayon kina Hinduja at Patchin, ang mga naunang
pagsasaliksik ay isinagawa kung saan marami ang nakatatanda. Kaya masasabing ang mga
matanda ay mas madalas gumamit ng Internet at mas maaaring makaranas ng cyber-
bullying kaysa sa mga bata.
Ang bullying ay ang paggamit ng puwersa, pagbabanta o pamimilit sa pang-
aabuso, manakot, o agresibo mangibabaw. Ang pag-uugali ay madalas na paulit-ulit at
kinagawian. Ang pang-unawa ay kailangan nating pinahalagahan, sa pamamagitan ng
mapang-api o sa pamamagitan ng iba, ng isang liblib ng pisikal o panlipunan
 John Paul College 12

kapangyarihan, na makilala ang kaibahan ng bullying mula sa kontrahan. Para sa naturang

pag-uugali kung minsan isama ang pagkakaiba ng panlipunan klase, lahi, relihiyon,
kasarian, oryentasyong sekswal, hitsura, pag-uugali, galaw ng katawan, pagkatao,
reputasyon, lahi, lakas, sukat o abilidad. Kung ang bullying ay ginagawa sa pamamagitan
ng isang grupo, ito ay tinatawag na pandurumog.
Ang cybercrime o computer crime, ay krimen na nagsasangkot ng isang
kompyuter at isang network. Ang kompyuter na maaaring ginamit sa paggawa ng isang
krimen, o maaaring ito ay ang target. Sina Debarati Halder at K. Jaishankar ay binigyan ng
kahulugan ang cybercrime bilang: “Kasalanan na nakatuon laban sa mga indibidwal o
grupo ng mga indibidwal na may isang kriminal na motibo upang sadyang makapinsala sa
reputasyon ng biktima o maging sanhi ng pisikal o mental na pinsala, o pagkawala, sa
biktima nang direkta o hindi direkta, gamit ang modernong mga network
telekomunikasyon tulad ng internet (chat rooms, emails, paunawa boards at mga grupo) at
mga mobile phone (SMS/MMS)”
Ang Cyberspace ay “ang nasa isip ng kapaligiran na kung saan ang komunikasyon
sa mga network na kompyuter ay nangyayari. “Ang salitang ito ay naging sikat sa 1990s
kapag ang mga gumagamit ng internet, networking, at mga digital na komunikasyon ay
mabilisang umunlad. Ayon sa Chip Morningstar at F. Randall Farmer, ang cyberspace ay
tinukoy higit pa sa pamamagitan ng mga social na pakikipag-ugnayan na halip na
kasangkot kaysa sa kanyang mga teknikal na pagpapatupad. Sa kanilang pagtingin, ang
computational medium sa cyberspace ay isang pagpapalaki ng komunikasyon channel sa
pagitan ng tunay na mga tao.
Ang Cyberbullying Attack ay lubhang masakit sa biktima sapagkat hindi ganon
kadali ang pagbubura nito mula sa internet at maaaring guluhin nito ang isipan ng biktima
sa loob ng ilang buwan o taon. Maaari itong magdulot ng substantial psychological harm
and emotional distress, at kung minsan ay maaaring mauwi sa pagpapakamatay.
Ito ang 10 Uri ng Cyber Bullying Attacks
1. Instant Messaging/ Text Messaging Harrasment
2. Stealing Passwords
 John Paul College 13

3. Blogs
4. Web sites
5. Sending pictures through e-mail and cell phones
6. Internet polling
7. Interactive gaming
8. Sending malicious code
9. Sending porn and other junk e-mail and IMs
10. Impersonation

Epekto ng Cyberbullying, sa paglalarawan ng dalawang kabataan na nagtetext sa

isa't isa. Cell phone at mga kompyuter ay hindi masisi para sa cyberbullying. Social media
sites ay maaaring gamitin para sa positibong mga gawain, tulad ng pagkonekta sa mga
kabataan, sa mga kaibigan at pamilya, pagtulong sa mga mag-aaral sa paaralan, at para sa
entertainment. Ngunit ang mga kasangkapan ay maaari ring gamitin upang saktan ang
ibang tao. Kung ito ay ginagawa sa personal o sa pamamagitan ng teknolohiya, ang mga
epekto ng pang-aapi ay magkaparehas lamang sa cyberbullying.
Ito ang mga epekto sa isang estudyante na nakaranas na ng cyberbullying:
gumagamit ng alak at ng droga, hindi pamapasok sa paaralan, nakaranas na ng bullying sa
isang tao, ayaw na pumasok sa paaralan, tumatanggap ng mababang grado, ay mayroong
mababang pagpapahalaga sa sarili, mayroong mga problema sa kalusugan.
Ang cyberbullying ay may 5 anyo ang social media, elektronikong liham,
mabilisang pagmemensahe, pagpapaskil ng mga sulatin sa mga blog at websayt at
paggamit ng litrato o video.
1. Social media tumutukoy sa alin mang plataporma na lumikha ng mga social
network o mga ugnayan ng pakikisalamuha sa mga taong may magkatulad na interes,
gawain, karanasan, o mga ugnayan sa tunay na buhay. Karamihan dito ang nagiging
biktima ng cyberbullying dahil madali ang pagpost ng binubully at madaming tao ang
makakakita dito.
 John Paul College 14

2. Elektronikong liham o e-mail ay isang paraan ng paggawa, pagpadala at

pagtanggap ng mga mensahe sa pamamagitan ng mga elektronikong sistemang
pangkomunikasyon. Kaunti lamang ang mga nabubully dito at mas maganda itong paraan
dahil ang mensahe ay pribado lamang at ikaw lamang ang makakabasa.
3. Mabilisang pagmemensahe o texting ay parehas sa depinisyon ng
elektronikong liham ngunit teleponong selular ang iyong gamit. Kakaiabang pambubully
ang nagaganap dito dahil pwedeng idirekta sayo o kaya i-group message ito. Parang
pagpaparinig lamang ito ngunit ginagamitan ito ng teknolohiya.
4. Pagpapaskil ng mga sulatin sa mga blog at websayt ay parang isang “online
diary” para maibahagi ng mga blogger ang pagiging interaktibo. Madaming naglalagay
dito ng positibo at negatibo na pahayag patungkol sa kanilang buhay at mayroon din mga
nabubully dito gamit ang kanilang blog na nagbibigay na negatibong pahayag sa isang tao
o kaya ito ay kanilang pahiyain.
5. Paggamit ng litrato o video ay kinakailangan ng social media para ito ay
maipaskil at mapakita sa mga tao. Madami din taong nabubully dito dahil pwedeng i-edit
ang litrato ng isang binubully na katawa-tawa sa paningin ng mga tao o pagpost ng video
na sobrang nakakahiya para ito ay pagtawanan ng mga tao.
 John Paul College 15

KABANATA 3

METODOLOHIYA NG PANANALIKSIK

Ang kabanatang ito ay tumatalakay sa disenyo ng pananaliksik,mga

respondente,pamamaraan ng pagpili ng respondente,instrumento ng
pananaliksik,pamamaraan ng pagkalap ng datos,at tritment ng mga datos na ginamit sa
pag-aaral.

Disenyo ng Pananaliksik
Sa ginawang pag-aaral ng mananaliksik, isinaalang-alang ko ang pinakaangkop na
disenyo ng pananaliksik, ang deskriptib-analitik. Ang deskriptib-analitik ay isang disenyo
ng pangangalap ng mga datos at impormasyon hinggil sa mga salik o factors na kaugnay
ng paksa ng pananaliksik. Gumawa ang mananaliksik ng mga talatanungan at ibinigay sa
mga respodente para makalikom ng mga datos base sa mga sagot ng respondente sa
ibinigay na mga talatanungan.
Ang ginawang pananaliksik ay kuwantitatibo. Ang kuwantitatibo ay tumutukoy sa
sistematiko at empirikal na imbestigasyon ng iba’t ibang paksa at penomenong panlipunan
sa pamamagitan ng matematikal, estadistika at mga teknikang pamamaraan na gumagamit
ng komputasyon. Ang bawat sagot ng mga respodente ay kinompyut at isinaayos ng
mananaliksik at ito ay ginawan ng grap batay sa mga nakuhang sagot sa bawat tanong.
Ang mga nalikom na mga kasagutan ay ginawang bahagdan.

Mga Respondente
Ang mga respondente sa pag-aaral na ito ay binubuo ng mga mag-aaral ng Senior
High School.
 John Paul College 16

Dahil masyadong madami ang mga mag-aaral, minabuti ng mananaliksik na pumili

ng dalawampung (20) repondente. Pinili ng mananaliksik ang mga mag-aaral na ito dahil
ang mananaliksik ay isang Senior High School at dahil gusto din na sila ay mabigyan ng
impormasyon patungkol sa mga epekto ng cyberbullying. Sa madaling salita, mas
mapapadali ang pagsasagawa ng pagsasarbey.
Pamamaraan ng Pagpili ng Respondente
Upang makakuha ng mga impormasyon ang mananaliksik ukol sa paksang “Epekto
ng Cyberbullying sa mga Piling mag-aaral ng Senior High School sa John Paul College”
ginamit ng mananaliksik ang Simple Random Sampling kung saan ang pagpili ng
respondente ay malaya mula sa kinabibilangan nitong grupo.
Ang napiling respondente sa pagsusuring ito ay ang mga mag-aaral na may iba’t
ibang strand.

Instrumento ng Pananaliksik
Ang pag-aaral na ito ay isinagawa sa pamamagitan ng pagsasarbey. Ang
mananaliksik ay naghanda ng kwestyoneyr upang mabatid ang kaalaman ng mga mag-
aaral ng Senior High School hinggil sa Cyberbullying. Kumonsulta din ang mananaliksik
sa ilang tao na hindi masyado alam ang cyberbullying para mas lalo silang bigyan ng
kaalaman sa mga epekto nito. Mabubuo dito ang instrumenting gagamitin sa pangangalap
ng impormasyon.

Pamamaraan ng pagkalap ng Datos

Pagkatapos na makapili ng tiyak na paksa para sa pag-aaral, ang mananaliksik ay
nangalap ng datos sa iba’t ibang websayt sa internet at iba’t–ibang papel – pananaliksik.
Bukod sa mga nabanggit, ang mananaliksik ay nakapangalap din ng datos mula sa
taong eksperto o kaalaman sa paksang napili ng mananaliksik.
Matapos pagtibayin ang paksa, ito ang naging batayan ng mananaliksik para
makabuo ng mga talatanungan. Ito ay may pitong katanungnan na may tatlong pagpipilian
 John Paul College 17

na aytem na ginawa ng mananaliksik upang maging batayan ng kabuuan ng papel –

pananaliksik.
Sa araw ng pagsasarbey, isa – isang tinungo ng mananaliksik ang mga silid ng
bawat pangkat, kung saan ang mga talatanungan ay ipinamahagi sa mga piling mag-aaral
ng pangkat na iyon. Ang mga talatanungan na agad naming sinagutan ng mga respondente
ay agad ding kinuha. Ito ay ginawan ng grap para naman sa paglalahad, pagsusuri, at
pagpapakahulugan ng datos.
Ang kwestyoneyr ay binubuo ng multiple choice na pwede pumili ang respondente
ng isang sagot bawat tanong ngunit ito ay kanilang tse-tsekan. Sinukat din ang antas ng
kaalaman ng mga mag-aaral patungkol sa epekto ng cyberbullying.
Para sa lalong pagpapabuti ng pag-aaral ay minabuti rin ng mananaliksik na
mangalap ng impormasyon gamit ang internet sa pagkuha ng mga kwestyoneyr.

Tritment ng mga Datos

Ang mananaliksik ay gumamit ng mga di komplikadong metodo ng istatistiks. Ang
aking ginamit na metodo ng istatistiks para makuha ang respodente ay ang Lottery or
fishbowl technique.
Ang nakalap na mga sagot sa sarbey ay isinaayos ng mananaliksik. Bilang lamang
ang pumili sa bawat aytem sa kwestyoneyr ang inalam ng mananaliksik at ito ay ginawan
ng grap bawat tanong para malaman kung ilan ang sumagot at hindi sumagot sa aytem ng
isang kwestyoneyr.
Ang Frequency and Percentage Distribution ay ginamit para makuha ang mga
bahagdan sa mga sagot ng mga respodente sa bawat tanong.
Pormula:

%= ( fn ) x 100
Kung saan:
% = Porsiyento o bahagdan
f = Frequency
n = Kabuuan ng respodente
 John Paul College 18

100 = Constant number

KABANATA 4

PRESENTASYON,PAGSUSURI, AT INTERPRETASYON NG MGA DATOS

Ang kabanata na ito ay tumatalakay sa presentasyon,pagsusuri, at interpretasyon ng

mga nakuhang datos sa pamamagitan ng sarbey sa mga piling mag-aaral ng kolehiyo sa
John Paul College.

Grap 1

Grap 1

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Mga Kaibigan Mga Kaklase Mga Taong Hindi Mo
Kilala

Sino-sino ang mga ng babatikos sayo?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Sino-sino ang mga ng babatikos sayo?

Nakatala dito ang mga aytem na Mga kaibigan, Mga kaklase at Mga taong hindi mo
 John Paul College 19

kilalala. Base sa mga respodente, ang higit na napiling sagot ay ang Mga taong hindi mo
kilala, na may siyam (9) na mag-aaral ang pumili. Ipinahayag lamang dito na marami ang
nababatikos na estudyante na hindi nila kilala ang tao, baka dahil sa inggit o kaya ito ay
may tinatagong galit sa isang estudyante. Sumunod dito ay ang Mga kaklase, na may
walong (8) mag-aaral ang pumili. At ang huli ay ang Mga kaibigan na may tatlong (3)
mag-aaral ang pumili.
Grap 2

Grap 2

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Pisikal Na Anyo Ugali at Kawalan Ng Personal Na Buhay
Abilidad

Ano ang emosyon na iyong nararamdaman?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Ano ang emosyon na iyong naramdaman?

Nakatala dito ang mga aytem na Nalulungkot, Nasasaktan at Walang pakealam. Base sa
mga respodente, ang higit na napiling sagot ay ang Nasasaktan, na may sampung (10)
mag-aaral ang pumili. Ipinahayag lamang dito na ang cyberbullying ay nakakasakit ng
pakiramdam kahit simple lamang ang pambubully, . Sumunod dito ay ang Walang
pakealam, na may walong (8) mag-aaral ang pumili. At ang huli ay ang Nalulungkot na
may dalawang (2) mag-aaral ang pumili.
 John Paul College 20

Grap 3

Grap 3

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Pisikal Na Anyo Ugali at Kawalan Ng Personal Na Buhay
Abilidad

Tungkol saan ang kanilang binabatikos sayo?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Tungkol saan ang kanilang binabatikos sayo?
Nakatala dito ang mga aytem na Pisikal na anyo, Ugali at kawalan ng abilidad at
Personal na buhay. Base sa mga respodente, ang higit na napiling sagot ay ang Pisikal na
anyo, na may sampung (10) mag-aaral ang pumili. Ipinahayag lamang dito na ang mga
 John Paul College 21

bumabatikos sa mga mag-aaral ay target nila ang pisikal na anyo. Buti ang ibang
estudyante ay hindi nagpapadala masyado sa mga kanilang pinagsasabi. Sumunod dito ay
ang Personal na buhay, na may pitong (7) mag-aaral ang pumili. At ang huli ay ang Ugali
at kawalan ng abilidad na may tatlong (3) mag-aaral ang pumili.

Grap 4

Grap 4

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Madalas Minsan Bihira

Tuwing kailan nila ito ginagawa sayo?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Tuwing kalian nila ito ginagawa sayo?
Nakatala dito ang mga aytem na Madalas, Bihira at Minsan. Base sa mga respodente,
ang higit na napiling sagot ay ang Minsan, na may labing dalawang (12) mag-aaral ang
pumili. Ipinahayag lamang dito na minsan lamang sila mambatikos sa mga mag-aaral
ngunit ang ibang mag-aaral ay nasasaktan sat nalulungkot. Sumunod dito ay ang Bihira,
 John Paul College 22

na may limang (5) mag-aaral ang pumili. At ang huli ay ang Madalas, na may tatlong (3)
mag-aaral ang pumili.

Grap 5

Grap 5

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Magulang Kaibigan Wala

Kanino ka nanghihingi ng tulong kapag

nararamdaman mo ito?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Kanino ka nanghihingi ng tulong kapag

nararamdaman mo ito? Nakatala dito ang mga aytem na Magulang, Kaibigan at Wala.
Base sa mga respodente, ang higit na napiling sagot ay ang Kaibigan, na may sampung
(10) mag-aaral ang pumili. Ipinahayag lamang dito na mas madaling lapitan ang kaibigan
dahil sila ang lagi nating nakakasama at dahil na din alam nila ang gagawin para tayo ay
 John Paul College 23

hihingi ng tulong. Sumunod dito ay ang Magulang, na may anim (6) na mag-aaral ang
pumili. At ang huli ay ang Wala na may apat (4) na mag-aaral ang pumili.

Grap 6

Grap 6

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Oo Hindi Minsan

Nakaka-apekto ba ito sa iyong mga grado?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Nakaka-apekto ba ito sa iyong mga grado?

Nakatala dito ang mga aytem na Oo, Hindi at Minsan. Base sa mga respodente, ang higit
na napiling sagot ay ang Hindi, na may siyam (9) na mag-aaral ang pumili. Ipinahayag
lamang dito na kahit anong batikos ng mga tao sa mag-aaral, hindi na lamang ito
 John Paul College 24

pinapansin at patuloy pa din sila sa pag-aaral. Sumunod dito ay ang Minsan, na may
pitong (7) mag-aaral ang pumili. At ang huli ay ang Oo na may apat (4) na mag-aaral ang
pumili.

Grap 7

Grap 7

20
18
16
14
Respodente

12
10
8
6
4
2
0
Text/Tawag Social Networking Sites Elektronikong Mensahe

Saan mo nararamdaman ang cyberbullying?

Makikita dito ang kwestyoneyr na Saan mo nararamdaman ang cyberbullying?

Nakatala dito ang mga aytem na Text/Tawag, Social Networking Sites at Elektronikong
Mensahe. Base sa mga respodente, ang higit na napiling sagot ay ang Social Networking
Sites, na may siyam (9) na mag-aaral ang pumili. Ipinahayag lamang dito na madaming
 John Paul College 25

mag-aaral ang gumagamit ng Facebook, Twitter at iba pa. Ginagamit din ng bumabatikos
kaya ang mga ito kaya madaming nabubully gamit ang teknolohiya sa mga mag-aaral.
Sumunod dito ay ang Text/Tawag, na may walong (8) mag-aaral ang pumili. At ang huli
ay ang Elektronikong Mensahe na may tatlong (3) mag-aaral ang pumili.

KABANATA 5
PAGLALAGOM,KONKLUSYON,REKOMENDASYON

Ang kabanatang ito ay tumatalakay sa lagom,konklusyon at rekomendasyon ng

pag-aaral.Ito ay ibinatay mula sa naunang kabanata ang presentasyon,pagsusuri, at
interpretasyon ng mga datos.

Lagom ng Pag-aaral
Batay mula sa sarbey na isinagawa,ang mga sumusunod ay ang mga mahahalagang
natuklasan sa pag-aaral:
1. Siyam (9) o apat na pu’t limang bahagdan (45%) ang nagsasabing sila ay
nababatikos sa mga taong hindi nila kilala sa tanong na “Sino-sino ang mga ng
babatikos sayo?”
2. Sampo (10) o limampung bahagdan (50%) ang nagsasabing sila ay nasasaktan
tuwing sila ay binabatikos sa tanong na “Ano ang emosyon na iyong
naramdaman?”
3. Sampo (10) o limampung bahagdan (50%) ang nagsasabing sila ay binabatikos
dahil sa kanilang pisikal na anyo sa tanong na “Tungkol saan ang kanilang
binabatikos sayo?”
 John Paul College 26

4. Labingdalawa (12) o animnapung bahagdan (60%) ang nagsasabing sila ay

minsan lamang binabatikos sa tanong na “Tuwing kalian nila ito ginagawa
sayo?”
5. Labingdalawa (10) o limampung bahagdan (50%) ang nagsasabing sila ay
humihingi ng tulong sa kanilang kaibigan sa tanong na “Kanino ka nanghihingi
ng tulong kapag nararamdaman mo ito?”
6. Siyam (9) o apat na pu’t limang bahagdan (45%) ang nagsasabing hindi ito
nakaka-apekto sa kanilang grado kapag sila ay nababatikos sa tanong na
“Nakaka-apekto ba ito sa iyong grado?”
7. At sa huli, siyam (9) o apat na pu’t limang bahagdan (45%) ang nagsasabing
sila ay nababatikos sa mga Social Networking Sites sa tanong na “Saan mo
nararamdaman ang cyberbullying?”

Konklusyon
Batay mula sa lagom ng mga mahahalagang natuklasan sa pag-aaral,ang mga
sumusunod ay mga konklusyon ng pag-aaral:
1. Ang naging konklusyon ko sa mga sagot ng respodente sa ibinigay na survey
questionnaire ay maganda dahil halos kaunti lamang ang mga nabubully gamit
ang teknolohiya at alam nila kung papaano umiwas sa mga ganitong
pangyayari.
2. Sa aking papel – pananaliksik, naintindihan ko na ang kahulugan ng
cyberbullying at nalaman ko na din ang mga batas dito kaya alam ko kung sino
na ang mga nabubully gamit ang teknolohiya sa mga social media. Maganda
ang naging kabuuan ng aking papel – pananaliksik dahil madaming tao ang
magkakaroon ng kaalaman pag ito ay kanilang binasa.
3. Magandang pag – aralan ang epekto ng cyberbullying dahil may kaalaman na
tayo kung ano ang mga epekto nito sa atin at alam na din ang solusyon at
iwasan. Kaya pag may nakita tayo na estudyante, kabataan o ano pa man, alam
na natin ang ating gagawin.
 John Paul College 27

Rekomendasyon
Batay sa lagom at konklusyon ng pag-aaral ang mga sumusunod ay ang mga
rekomendasyon na dapat bigyan ng konsiderasyon:
1. Para sa gobyerno, dapat bigyan nila ng pansin ang cyberbullying at
cybercrime sa pamamagitan ng pagbantay sa mga lumalabag sa batas at
protektahan ang mga nabibiktima. Gumawa sila ng isang kampanya patungkol
sa mga epekto at solusyon nito sa mga paaralan.
2. Para sa mga magulang, dapat nilang malaman ang mga epekto at solusyon ng
cyberbullying dahil pwede mabiktima ang kanilang anak. Sila dapat ang
gagabay
sa kanilang anak at pagturo ng tamang paggamit ng teknolohiya.
3. Para sa mga guro, bigyan ng kaalaman ang mga estudyante patungkol sa mga
epekto ng cyberbullying. Bigyan sila ng mga payo kung papaano ito maiiwasan
o masosolusyonan at maglagay ng patakaran sa paaralan.
4. Para sa mga mag-aaral, alam na natin ang tama at mali kaya wag na tayong
mambully gamit ang teknolohiya dahil masama ang maidudulot nito sa mga
nabibiktima. Tulungan natin ang mga kaklase nating nabubully at wag ng
gumaya.
5. Para sa mga kabataan, pag kayo ay nabully gamit ang teknolohiya o kaya
nabully, wag silang pansinin, wag magpadala sa mga pinagsasabi nila. Humingi
nalang ng mga payo sa mga magulang.
6. Para sa pangkalahatan, lahat tayo ay pwedeng maging biktima ng
cyberbullying. Umiwas nalang tayo at tulungan natin ang mga nabibiktima.
Tumulong tayo sa mga kampanya o pang-edukasyon kaganapan.
 John Paul College 28

Listahan ng mga Sanggunian

Internet
Wikipedia, The Free Encyclopedia
https://en.wikipedia.org/wiki/Bullying
https://en.wikipedia.org/wiki/Cybercrime
https://en.wikipedia.org/wiki/Cyberspace
https://tl.wikipedia.org/wiki/Paghahari-harian
https://tl.wikipedia.org/wiki/Pagmamaton_sa_Internet
Slideshow
https://prezi.com/e-qowt9gewzo/epekto-ng-cyberbullying-sa-isang-kabataan-sa-country-
homes-i/
https://prezi.com/kbvou5ky-fy4/cyberbullying/
https://prezi.com/pq93fkpociu1/pagmamaton-sa-internet-o-cyber-bullying/
http://www.slideshare.net/JanCrisidesCorrado/pananaliksik
Iba pang links
http://1emidcommerce.blogspot.com/2010/03/c-presentasyon-pagsusuri-at.html
http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Anti-Bullying_Act
 John Paul College 29

https://sites.google.com/site/adbokasiyalabansacyberbullying/
https://www.jw.org/tl/turo-ng-bibliya/pamilya/tin-edyer/tanong/binu-bully/
http://www.pewinternet.org/2007/06/27/cyberbullying/
http://www.stopcyberbullying.org/how_it_works/direct_attacks.html#top

Apendiks A. Sarbey Kwestyoner

Pangalan:_________________________
Kasarian:_________
Sarbey tungkol sa “Epekto ng Cyberbullying sa mga Piling mag-aaral ng
Senior High School sa John Paul College.”
Ang pag-aaral na ito ay isinagawa sa mga mag-aaral ng Senior High School sa
John Paul College upang tukuyin at alamin ang epekto ng cyberbullying sa mga mag-aaral.
Panuto: Tsekan (✔) ang parisukat kung ito ay tugma kapag ikaw ay nabubully gamit ang
teknolohiya (Cyberbullying).
1. Sino – sino ang mga ng babatikos sayo?
 Mga Kaibigan
 Mga Kaklase
 Mga taong hindi mo kilala
 John Paul College 30

2. Ano ang emosyon na iyong nararamdaman?

 Nalulungkot
 Nasasaktan
 Walang pakealam
3. Tungkol saan ang kanilang binabatikos?
 Pisikal na anyo
 Ugali at kawalan ng abilidad
 Personal na buhay
4. Tuwing kalian nila ito ginagawa sayo?
 Madalas
 Minsan
 Bihira
5. Kanino ka nanghihingi ng tulong kapag nararamdaman mo ito?
 Magulang
 Kaibigan
 Wala
6. Nakaka – apekto ba ito sa iyong mga grado?
 Oo
 Hindi
 Minsan
7. Saan mo nararamdaman ang cyberbullying?
 Text/tawag
 Social Networking Sites
 Elektronikong mensahe o e-mail