Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata: Himas sa

Mula Tarima Hanggang At Iba Pang mga Tula at Awit ni Ka Eric Acosta

Anthony Baculbas Gabumpa | gabumpaanthony@gmail.com |Masteral sa Araling Pilipino

Una kong binili ang aklat sapagkat nais kong matutong sumulat ng tula. Naniniwala akong

matutuhan ko ang ganitong kasanayan at higit pang mamumunga kapag may solitaryong pagbabasa

bilang pataba sa aking pagnanasa. Tagahanga ako ng mga tula bilang maiikling anyo ng panitik na

marunong manindak, mambulabog o tumunaw ng damdamin ng musa. Tila umaululong na aso sa

anumang lalim at babaw ng kabilugan na buwang pinaglilingkuran nito. Kung kaya habang naglalayag

sa aklat ay walang pagkabigong pumunan ang aklat sa pagkauhaw na patuloy na matuto. Ang tula ay

lumulusong sa dugo at tulad ng may-akda ay naghahangad ang kaniyang bawat salita ng silakbo mula

sa piitan at malasakit mula sa bumabasa. Sa pagkakataong ito binalikan ko ang aklat tungo sa layag at

layon ng papel na ito na isakaranasan ang pagbasa ng “Mula Tarima Hanggang” ni Ericson Acosta

tungo sa pagsusuri ng mga tula sa hapag ng kinasadlakan ng mga anakpawis at pinili nitong kilusan.

Unang Selda: Ang Bilanggo ay ang Makata

Ayon sa datos ng aklat, si Ericson Acosta ay isang manunulat, mang-aawit at aktibista na

nagsusulong ng pambansang demokrasya. Nagpakalubog sa akademya buhat sa Unibersidad ng

Pilipinas, Diliman at higit pang pinagyaman ang sarili sa pakikisangkot sa mga organikong intelektuwal

sa nakalipas na dalawang dekada. Isinulat niya ang lipon ng mga tula ng “Mula Tarima Hanggang”

noong ikinulong siya sa Calbayog Sub-Provincial Jail sa Samar sa loob ng dalawang taon bilang

bilanggong pulitikal dulot ng pagtindig sa prinsipyo ng pakikibaka para sa bayan. Sa kasalukuyan,

Panitikan ng Pilipinas 269 – Produksiyong Pampanitikan ng Kilusang Anakpawis

Panggitnang Papel - Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata

bahagi siya ng Unyon ng Manggagawa sa Agrikultura, Samahan ng Ex-Detainees Laban sa Detensyon

at Aresto, at Concerned Artists of the Philippines. Mula sa kanyang pagsasakaysayan at panitik,

mababakas sa kaniyang personal na datos at panulat na higit na pinaninimbangan sa puso ng pakikibaka

ni Ka Eric ang buhay, mga tunggali at kamatayan ng mga magsasaka na may malayong lunggati upang

maiiangat ang ekonomikal na lagay ng mga Pilipinong kasapi sa sektor agrikultural. Samakatuwid,

ipinapakilala nito na may aasahang talas sa mga titik na isisilang ng isang Ericson Acosta o Ka Eric

bunga ng matagal na pagbubungkal sa kalagayan ng masa, kasama at naging kaselda.

Bukod dito, matingkad din sa kaniyang pagiging manunulat ang nauukol sa kategorya ng tulang

pambilangguan buhat sa mga nirehas na pagtatagpo-tagpo nito dahil sa kanilang mga politikal na

prinsipyo. Aniya sa isang panayam ng palimbagan at aklatan ng UP, hindi niya isinusulong na

magkaroon ng patuloy na reproduksyon ang panitikang bilanggo bilang kaniyang kategorya ng

pagsusulat subalit nagiging pangangailangan ito sa sirkumstansyang kanilang kinasapitan. Kung kaya

sa kabila ng di masikmurang reproduksyon hindi maikukubli na masasalamin pa rin nito ang panitikan

at magpapatuloy sa panganganak bilang ironikong tendensiya ng mga nililimbag na pakikibaka sa lahat

ng pook. Ito ang kasasapitan ng pakikibaka hanggat hindi tuwirang nabubuwag ang kasamaan ng

kontra-mahihirap at kontra-magsasaka. Mula sa mga danas na ito, mababakas ang may-akda bilang

isang tunay na bayaning buhay at magpapatuloy ng mga nakakakuyom na kamao habang pinipitpit sa

loob nito ang mga butil at dugo mula sa kanilang pawis. Ang karanasan ni Erikson na ipipinta sa tula

ay bunga ng mas organikong pakikisangkot sa mga suliranin at kung may hampas ng galit at luksa ang

mga ililinya ng mga akda ay hindi ito masisisi bilang inampon siya ng mga katotohanan at sinisilaban

na lamang ang matagal na nitong ipinaglalaban.

Panitikan ng Pilipinas 269 – Produksiyong Pampanitikan ng Kilusang Anakpawis

Panggitnang Papel - Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata

Ikalawang Selda: Ilang mga Dramatikong Tagpo sa Panulaan at mga Pagmamanman

Hindi tinipid ni Ka Eric ang kanyang mga mambabasa mula sa mga tahi ng kaniyang

pananaludtod sa koleksyon. Makikita ang yaman ng aklat na binubuo ng 100 tula na binigyang

kompilasyon mula sa lahat ng kaniyang sariling pangunguna. Bilang bungad, ipinangkat ito ayon sa

mga sumusunod na tahi: a.) Pitong Sundang [Kaingin, Hapag, Sipat Tala, Tula, Gabud, ***], b.) Mula

Tarima Hanggang, k.) Pambihira, d.) Paglapat sa Lupa, at e.) Cubao. Ang unang bahagi ng tahi ay

nauukol sa pagpukol sa karanasan, paghahanda, pagpapanday, banta at inaasam na kaginhawaan ng

mga magsasaka bago ang aktwal na pagkapiit. Metaporikal sa gitna ng ligalig ng pakikibaka ang

paggamit ng pinatalim na sundang na tunay na katangian ng tula. Armas ang kabatiran na hinahasa pa

ng mga pasakit ng mapang-abusong panginoon at di makaunawang pamahalaan.

Samantala, ang ikalawang bahagi na nauukol ang mga taludtod ng “Mula Tarima Hanggang”

sa loob ng bilangguan mula Pebrero 2011 – Enero 2013. Ang mga ito ay kapwa bumibitbit ng pasaring

at dusa. Bumungad noon sa akin ang tulang “Rehas,” gusto ko ang nararamdaman ko habang binabasa

ito, ipinakilala nito ang sundang na kumikilala sa lahat ng mababaw ni pinakamalalim na sugat. Mas

bumaon sa akin ang tarimang itinatarak ni Ericson sa kanyang mga mambabasa nang ihanay niya ang

kaniyang rehas bilang talaan ng unos; ang tula bilang listahan ng ngalan – kilabot ng karanasan ng

pakikipaglaban at pagtitiiis – isang mahabang listahan na ang pakay ay isambulat ang mapapait na

pagpapabaya sa likod ng seldang nagbigay hatol sa di nasiguradong katwiran. Bilang mambabasa, may

ilang ulit ko ring binalik-balikan ang akdang “Praktis.” Sa lahat ng tula ay naririto ang inaasam-asam

na hinga mula sa mga nakadagang bato sa dibdib. Marahil may binibitbit itong damdaming iba sa

rudbod ng mga kapatid nitong tula sa kompilasyon. Nasa bahagi nito ang pagdiriwang sa kalayaan ng

bilanggong makabayan at tangan nito ang damdamin para sa persona at iba pang bahagi ng pakikibaka

sa loob ng selda hanggang sa labas ng aklat bilang mga mambabasa.

Panitikan ng Pilipinas 269 – Produksiyong Pampanitikan ng Kilusang Anakpawis

Panggitnang Papel - Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata

 Naroon din sa tula ang “Mula Tarima Hanggang” ang puso at pinaghalawan ng pamagat. Sa

paghimas ng mga salita inukit ang katagang hindi buo ang diwa na sa basa’y hindi matatapos na

hanggahan kundi lamang sa isinisilang na kamatayan ng persona. Ang lahat ng ito’y nauuwi sa pag-

aalay sa pambansang kalayaan. Ang ikatlong pagtatahi’y nauukol sa mga awit mula 1995-2005 na

nakahanay sa lupon ng “Pambihira.” Tangan sa pagpapamagat ang pagsasakatangian ng mga awit. May

mga pagnanais ang makata na kung unang sisipatin ay mukha ng mga imposibleng pangarap sapagkat

maaaring ibinunga ito ng idealismo. Ngunit mababanaagan ang pagkamangha sa mga manuskrito lalo

pa’t taglay nito ang senaryo ng pagpupumiglas at mahiwagang pag-asang bumubukal sa bawat persona.

Tulad ng tulang “Awit ng Kasaysayan,” na may mahikal na dating ang dramatikong tagpo sa paraan

ng romantisasyon ng pakikidigma buhat sa kasaysayan tungo rin sa nilililok pang kasaysayan gamit ang

pagkakaisa.

Maging ang pagbuo ng “Alamat” bilang pagwasak sa paraan ng pagtanggap ng nakararami sa mga

mahihina at mahihirap tungo sa pagkamit ng hinahangad na tunay na pag-unawa sa kapwa, maging sa

katwiran. Ikaapat na tahi ang mga tula ng “Paglapat sa Lupa” na binuo ng makata mula 1994 hanggang

2005. Nangungusap ang mga salitang pinili ni Ka Eric sa paglalahad ng mga tula sa bahaging ito ngunit

buhay ang imahen na nais niyang iparating sa bumabasa. Usapin ito ng lupa, ng kapayakapan ng buhay,

at mga kasangkapang taliwas sa industralisasyon na ngayo’y ginagamit bilang sandata sa nagbabagang

pagkakaalipin. Ang mga talinghaga’y waring pinaliliyab pa ng makapal na hamog mula sa iba’t ibang

dako ng lupain na nag-iinit sa gitna ng lamig ng paligid.

Panghuling tahi, may pagpapasada ng pagpapakilala sa “Cubao” bilang bahagi ng buhay ng

manunulat sa mga tulang “Walang Kalabaw sa Cubao,” “Papunta sa Cubao para Magpa-mimeo,” at

“Sabat sa Cubao na ibinunga ng panahon ng pagpasok ng ika-20 siglo. Makabago’t may lalim ang mga

kasangkapan ng wika at talinghaga. Sa dakong ito ng aklat, nagtatalaban ang pakikiangkop ng paligid

Panitikan ng Pilipinas 269 – Produksiyong Pampanitikan ng Kilusang Anakpawis

Panggitnang Papel - Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata

sa globalisasyon bilang makabagong pakikiharap ng manunulat sa karanasan at mga pesanteng naipook

ang sarili sa pusod ng lungsod.

Ikatlong Selda: Himas sa Kumpol ng Bakal ng Tortyur at Lunggati

Sa pangkabuuan, mababanaagan sa mga pagtatagpo-tagpo ng tula ang tindig politikal ng makata

na iwagayway ang karapatang pantao at kondisyong pamumuhay ng maralita. Minsang nabanggit na

lagi’t laging bahagi ng gawaing rebolusyonaryo ang mga gawaing kultural. Kaya’t buo at maningnging

ang mga imahen sa panulat ni Acosta dahil nag-uugat ito sa ideolohiya. Patunay na gamit na gamit ang

mga senses ng bumabasa habang binabagtas ang mga akda. Makabuluhan din ang paggamit ng mga

senaryo bilang miliu at metapora ng pagtitiis. Bagaman hindi mailalayo na ang mga persona sa tula at

ang mismong makata ay iisa sa pagbubulay-bulay sa bawat senaryo buhat sa katotohanan.

Nababatid din sa bawat pilas na may galit ang mga persona sa tula bilang pagbulalas ng damdamin

sa kawalang katarungan ng lipunan. Binabasag nito ang mga pagkakakondisyon nang hindi lamang

pag-upo kundi pakikialam sa mga usapin ng pagsisilid sa mga nakikibaka para sa nakararami. Ang mga

ito ang nagsilbing panandang-bato upang patuloy na basahin at busisiin si Ericson Acosta at ang

kaniyang panulat para sa uring marhinalisado. Walang tunay na bayaning nakalilipad o may

supernatural na lakas at mahika, sapagkat karamihan sa mga ito ay nagbubungkal ng lupa, pinandidilig

ang dugo at nilulusaw ang laman bilang pataba, samantalang ang iba’y nagsusulat sa piitan at

binubusabos ang pagkatao. Bagaman bilang mambabasa ay nais ko ring ihatag ang bagabag na ano ang

inaasahang pagbasa ni Ka Eric sa mga nasa loob ng rehas sa kaniyang mga akda? At paano nga ba

ginugunita ng mga malalayang aktibista ang rehas at mga bilanggong pulitikal?

Sa huli, isa ring matingkad na tagapagtuyod si Ericson Acosta ng panitikan ng anakpawis tulad

nina Amado V. Hernandez at Rolando Olalia na kapwa may mga tapang sa pagsasalita at dilang gintong

Panitikan ng Pilipinas 269 – Produksiyong Pampanitikan ng Kilusang Anakpawis

Panggitnang Papel - Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata

pakikinggan ng taumbayan. Ang estetika na dapat lamang na dinidiskurso ay may malinaw na

pinagmumulang ideolohiya at ito ay ang lumaban sa baluktot na pamamahalang pulitika. Sapagkat

layon nito na makamit ang kabutihang sosyo-ekonomikong panlahat at makibaka sa hangaring dapat

walang api sa pinaglilingkurang bayan. Bilang panapos sa pagkawala sa selda, ihahatag ko ang

natatanging katagang tumagos sa aking kaluluwa’t pakikiasam sa lunggati ni Ka Eric, bilang manunulat,

aktibista at bilanggo dahil sa makatwirang pagwawagay ng prinsipyo:

Huwag na lamang kalilimutang

Milyong ulit kumpara d’yan

Ang sigabo at rubdob,

Ang kuwitis at pasabog

Sa oras na malubos

Ang pambansang kalayaan.

Mawawagi tayo sa digma,

Isa ‘yang katiyakan

[Praktis, Mula Tarima Hanggang ni Ericson Acosta]

Panitikan ng Pilipinas 269 – Produksiyong Pampanitikan ng Kilusang Anakpawis

Panggitnang Papel - Tatlong Pagseselda sa Tortyur at Lunggati ng Binilanggong Makata