თემა: ოსტეოპოროზი და ოსტეოპენია.

დენსიტომეტრია
ძვლოვანი სისტემის ცვლილებანი ონტოგენეზში
ოსტეოპოროზი
ოსტეოპოროზი (osteo - ძვალი და poros – ნახვრეტი, ფორი) _ ეს არის
ჩონჩხის სისტემური დაავადება, რომელიც ხასიათდება ძვლოვანი
ქსოვილის მასის შემცირებითა და ძვლის მიკროარქიტექტონიკის (შენების)
ცვლილებით. ძვლები ხდება უფრო მყიფე, რაც იწვევს მოტეხილობების
რისკის მატებას.
ოსტეოპოროზი ხასიათდება ხანგრძლივი მიმდინარეობით. ხშირად ის
მიმდინარეობს "ჩუმად" და პირველად დიაგნოსტირდება გართულებების
შემთხვევაში - ხერხემლის, ბარძაყის ყელის, ან სხვა მიდამოში
განვითარებული მოტეხილობის განვითარების შემდეგ.
ამის თავიდან ასაცილებლად უყურადღებოდ არ უნდა დაგვრჩეს
ოსტეოპოროზის ადრეული სიმპტომები - რამდენიმე სანტიმეტრით
დადაბლება ან ახოვნობის შეცვლა (ვითარდება გულმკერდის კიფოზი ან
კუზი). გახსოვდეთ, დაავადების შეჩერება შესაძლებელია.
ოსტეოპოროზის კლასიკური განმარტება ასეთია: სისტემური დაავადება,
რომელიც აზიანებს ჩონჩხის ყველა ძვალს და მიმდინარეობს მათი
სიმკვრივისა და სიმტკიცის შემცირებით. ეს მინიმალური დატვირთვის
დროსაც კი, - მაგალითად, ისეთისა, როგორიცაა მცირე სიმაღლიდან
გადმოხტომა ან 10 კილოგრამამდე ტვირთის აწევა, - საგრძნობლად ზრდის
მოტეხილობათა რისკს. სწორედ ამაში მდგომარეობს ამ სენის სივერაგე.
შეგახსენებთ, რომ ოსტეოპოროზის მთავარი გართულება მოტეხილობებია,
რომელთაგანაც ყველაზე გავრცელებულია:
სხივის ძვლის მოტეხილობა (ვითარდება გაშლილ ხელზე დაცემისას);
ბარძაყის ყელის მოტეხილობა (ყველაზე ვერაგია, რადგან ასეთი
მოტეხილობის შემდეგ პაციენტების ნახევარი რჩება ინვალიდი და
საჭიროებს მუდმივ მეთვალყურეობას);
ხერხემლის კომპრესიული მოტეხილობა (ვითარდება ტვირთის აწევისას და
მიმდინარეობს ძლიერი ტკივილით);
 დაავადების რისკფაქტორები:

-სქესი.
ცნობილია, რომ ოსტეოპოროზით მამაკაცებზე ხშირად ქალები ავადდებიან.
საქმე ის არის, რომ მენოპაუზის დადგომის შემდეგ სწრაფად და
პროგრესულად ქვეითდება ძვლების სიმკვრივე.
მენოპაუზის პირველი 5 წლის განმავლობაში ქალები კარგავენ ძვლოვანი
მასის მეოთხედს. ამის მიზეზია ესტროგენების (ქალის სასქესო ჰორმონები,
რომლებიც მონაწილეობენ ძვლოვანი ქსოვილის ნივთიერებათა ცვლის
რეგულირებაში) პროდუქციის შემცირება.

-არასაკმარისი ფიზიკური დატვირთვა.

რეგულარული ფიზიკური დატვირთვის არარსებობის შემთხვევაში ძვლები
განლევას იწყებს. გახსოვდეთ, რომ დილის გამამხნევებელი ვარჯიშების
შეუსრულებლობის მიზეზი, გარდა სიზარმაცისა, შეიძლება იყოს
სახსრების, გულისა და - ნერვული სისტემის დაავადებები.

-სუსტი აღნაგობა.

-კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ის ქრონიკული დაავადებები, რომლებიც

მიმდინარეობს საკვები ნივთიერებების, ვიტამინების, მიკრო- და
მაკროელემენტების შეწოვის უნარის დაქვეითებით, რაც იწვევს ძვლოვანი
ქსოვილის ნივთიერებათა ცვლის მოშლას.

-ენდოკრინული დაავადებები - ფარისებრი ჯირკვლის დაავადება (როგორც

ჰიპერფუნქციით, ასევე ჰიპოფუნქციით მიმდინარე), შაქრიანი დიაბეტი,
იცენკო-კუშინგის დაავადება და სინდრომი.

-გლუკოკორტიკოსტეროიდებისა და ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონის (L-

თიროქსინის) ხანგრძლივი მიღება.
-თირკმლის ის დაავადებები, რომლებიც თირკმელების ქრონიკულ
უკმარისობას იწვევს.

-გენეტიკური განწყობა.
თუ დედას აქვს ოსტეოპოროზი, მისი ქალიშვილი მიეკუთვნება ამ
დაავადების განვითარების მაღალი რისკის ჯგუფს.
-კალციუმის არასაკმარისი მოხმარება.

-ნიკოტინის, ალკოჰოლისა და ყავის ჭარბი მოხმარება.

ოსტეოპოროზი უვითარდება თითქმის ყველა ქალს 35 წლის ასაკის ზემოთ.

დაქვეითებული სიმკვრივის გამო ძვლები ვეღარ უძლებენ ყოველდღიურ
დატვირთვას და შეიძლება განვითარდეს ოსტეოპოროზით
განპირობებული მოტეხილობანი, რაც სერიოზულ ფიზიკურ და
ფსიქოლოგიურ პრობლემებს წარმოშობს (ასეთი ავადმყოფების 50%-ს
აღენიშნება მნიშვნელოვანი ფუნქციონალური შეზღუდვა, 25-30%
საჭიროებს მომვლელს). საზოგადოებისათვის მეტად მნიშვნელოვანია ამ
პათოლოგიის ეკონომიური შედეგების გაცნობიერებაც.
საბედნიეროდ, ადამიანთა უმრავლესობას შეუძლია თავიდან აიცილოს
ძვლოვანი მასის დაქვეითება და ოსტეოპოროზის განვითარება. ამის შესახებ
უნდა იცოდეს ყველამ, რათა რაიმე გააკეთოს ოსტეოპოროზის
საწინააღმდეგოდ. ქალებმა კარგად უნდა იცოდნენ ამ დაავადების რისკ-
ფაქტორების არსებობის შესახებ, რათა სიცოცხლის ყოველ პერიოდში
დაიცვან შესაბამისი წესები. რისკ-ფაქტორებზე ზემოქმედებით თქვენ
შეგიძლიათ თავიდან აიცილოთ ოსტეოპოროზი, ხოლო თუკი თქვენ უკვე
გაქვთ ეს დაავადება, შეგიძლიათ თავი დაიცვათ შემთხვევითი
ტრავმებისაგან, თავიდან აიცილოთ მოსალოდნელი მოტეხილობები და
თქვენი ცხოვრება გახადოთ უფრო კომფორტული და უსაფრთხო.
 ოსტეოპოროზის ეპიდემიოლოგია
ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა ცხადყო, რომ არ არსებობს არცერთი რასა,
ეროვნება და ქვეყანა, სადაც არ არის გავრცელებული ოსტეოპოროზი.
უკანასკნელი მონაცემებით, აშშ-ში, ევროპასა და იაპონიაში ერთად
დარეგისტრირებულია ოსტეოპოროზით დაავადებული 75 მლნ ადამიანი,
რაც ნიშნავს იმას, რომ ეს დაავადება აღენიშნება ყოველ მესამე ქალს
პოსტმენოპაუზაში და 70 წლის ასაკის მამაკაცებისა და ქალების თითქმის
ნახევარს. უკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში ოსტეოპოროზის დარგში
საზღვარგარეთ ჩატარებული ფართომასშტაბიანი კვლევების უმრავლესობა
მიეძღვნა ოსტეოპოროზის ყველაზე გავრცელებულ სახეებს _
პოსტმენოპაუზის (კლიმაქტერული) პერიოდისა და სენილურ
(მოხუცებულობითი) ოსტეოპოროზს. სხვადასხვა მონაცემებით,
განვითარებულ ქვეყნებში პირველადი ოსტეოპოროზის სიხშირე 25_40%-ს
შეადგენს. სიცოცხლის ხანგრძლივობის ზრდასთან ერთად მატულობს
ოსტეოპოროზისა და მოტეხილობების განვითარების რისკი. 70 წლის
ასაკისათვის ქალების 40%-ს ანამნეზში აღენიშნება ოსტეოპოროზით
განპირობებული ერთი მოტეხილობა მაინც.
ჯანმო-ს (ВОЗ) მონაცემებით, ნაადრევი დიაგნოსტიკის, მკურნალობისა და
პროფილაქტიკის მნიშვნელობის მიხედვით ოსტეოპოროზს დღეისათვის
მეოთხე ადგილი უჭირავს არაინფექციური გენეზის დაავადებებს შორის,
გულსისხლძარღვთა სისტემის პათოლოგიის, ონკოლოგიური
დაავადებებისა და შაქრიანი დიაბეტის შემდეგ. ეს აიხსნება მისი ფართო
გავრცელებით, მრავალფაქტორული ბუნებით, ავადმყოფების
ინვალიდიზაციის მაღალი ხარისხით და ბარძაყის ყელის მოტეხილობით
გამოწვეული სიკვდილობით, რაც არცთუ ისე იშვიათია. ზოგიერთი
ავტორის აზრით, ამ დაავადებამ განვითარებულ ქვეყანებში მიიღო "ჩუმი
ეპიდემიის" სახე და მნიშვნელოვანი სოციალურ-ეკონომიური პრობლემა
გახდა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ უკანასკნელი წლების განმავლობაში
მიღწეულია სერიოზული პროგრესი ოსტეოპოროზის პათოფიზიოლოგიისა
და მკურნალობის სფეროში, რამაც დაასაბუთა ის მოსაზრება, რომ
ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა და თერაპია სავსებით რეალურია.

ძვლის მასა, ძვლის პიკური მასა, ძვლის მინერალური სიმკვრივე,

ძვლის სიმტკიცე:
ძვლის სიმტკიცეს, ანუ მის მდგრადობას მოტეხილობის მიმართ ოთხი
ძირითადი ფაქტორი და ორი ბიოლოგიური პროცესი განსაზღვრავს:
ძვლის თვისებები, მასის ფაქტორი (ძვლის მასა და მისი მინერალური
სიმკვრივე), არქიტექტონიკის ფაქტორი (ძვლის ზომა, ფორმა, კომპაქტური
და ღრუბლოვანი ნივთიერებების თანაფარდობა და განაწილება სივრცეში)
და მიკროდაზიანებების ფაქტორი . ძვლის თვისებები გენეტიკურად არის
განსაზღვრული და პრაქტიკულად არ იცვლება ასაკთან, სქესთან და
დაავადებებთან დაკავშირებით (გამონაკლისია ოსტეომალაცია). ძვლის
სიმტკიცის ცვლილებები ძირითადად უკავშირდება ძვლის მასის,
არქიტექტონიკის და მიკროდაზიანებების ფაქტორებს.
ძვლის მასა ძვლის სიმტკიცის მნიშვნელოვანი დეტერმინანტია.
ნორმალური კომპაქტური ძვლის სიმტკიცის 80% და ტრაბეკულური
ძვლის სიმტკიცის 70% სწორედ ძვლის მასითაა განპირობებული .
ცალკეული ინდივიდისათვის, სიცოცხლის კონკრეტულ ეტაპზე, იგი
განისაზღვრება სხვაობით პიკურ ძვლოვან მასასა და შემდგომში
განვითარებულ ძვლოვან დანაკარგებს შორის.
პიკურ ძვლოვან მასაში იგულისხმება ძვლოვანი მასის ის მაქსიმალური
მნიშვნელობა, რომელიც მიიღწევა ინდივიდის ნორმალური ზრდისა და
განვითარების შედეგად, გენეტიკური პროგრამის სრული რეალიზაციის
პირობებში იმ მომენტამდე, ვიდრე დაიწყება ასაკის მატებასთან
დაკავშირებული ძვლოვანი დანაკარგები. მაღალი პიკური მასა
უზრუნველყოფს ძვლის საკმაოდ დიდი მარაგის არსებობას სიცოცხლის
გვიან ეტაპებზე. ძვლის პიკური მასის 70% გენეტიკურადაა
დეტერმინირებული, ხოლო დანარჩენი 30%-ის ფორმირებაზე გავლენას
ახდენენ ჰორმონალური სტატუსი, კალციუმის ადექვატური მიღება,
სხეულის ნორმალური მასა და მექანიკური დატვირთვა . კალციუმი
უმნიშვნელოვანესი მინერალია ძვლის ზრდისა და განვითარებისათვის.
აღსანიშნავია, რომ თანამედროვე საკვები ბევრად უფრო ღარიბია
კალციუმით, ვიდრე ჩვენი წინაპრებისა. მეორე მხრივ, კალციუმის
რეტენციის ხარისხიც ძალზე დაბალია და საშუალოდ 20% შეადგენს.
კალციუმის ნაკლებობისას მოზარდებში, ძვლის ენდოსტალურ-
ტრაბეკულური რეზორბცია ძლიერდება და ძვლოვანი ბალანსი ნულს
უახლოვდება, რასაც შედეგად მოსდევს ფორმითა და ზომით ნორმალური,
მაგრამ დაბალი ძვლოვანი მასის მქონე ჩონჩხის ფორმირება, რაც
ოსტეოპოროზის განვითარების რისკს უკავშირდება მოგვიანებით. ასე,
რომ კალციუმის ადექვატური მიღება აუცილებელია ინდივიდის
გენეტიკური პროგრამის სრულად რეალიზაციისათვის, პიკური ძვლოვანი
მასის ოპტიმალური სიდიდის მისაღწევად . ჩონჩხის ნორმალური ზრდისა
და ფორმირებისათვის ასევე უცილებელია ნორმალური ჰორმონალური
სტატუსი, განსაკუთრებით სასქესო ჰორმონები (ესტროგენები,
ანდროგენები, პროგესტერონი). დადგენილია, რომ პიკური ძვლოვანი მასა
17%-ით მეტია ესტროგენების ნორმალური კონცენტრაციების პირობებში ,
ხოლო ესტროგენების დეფიციტის დასაწყისსთან სდევს ძვლის სიმკვრივის
შემცირება დაახლოებით 15%-ით. ყველაზე მეტი ძვლოვანი დანაკარგი
ვითარდება ესტროგენების პროდუქციის შეწყვეტიდან პირველი ხუთი –
ათი წლის განმავლობაში . პიკური ძვლოვანი მასის ფორმირებისათვის
დიდი მნიშვნელობა აქვს აგრეთვე სხეულის მასას და ფიზიკურ აქტივობას.
ესტროგენების დაბალი დონე და სხეულის დაბალი მასა უარყოფით
გავლენას ახდენენ პიკური ძვლოვანი მასის ფორმირებაზე ახალგაზრდა
ქალებში. რაც შეეხება ფიზიკურ აქტივობას, იგი გაცილებით უფრო
მნიშვნელოვანია ძვლოვანი მასის შენარჩუნებისათვის სიცოცხლის გვიან
ეტაპზე. ძვლის მინერალური შემადგენლობა გულისხმობს მინერალების
საერთო რაოდენობას ძვალში, ძვლის მინერალური სიმკვრივე (ძმს) კი
მინერალების რაოდენობას ძვალში ფართობის, ან მოცულობის
ერთეულზე. ძვლის მასა, ძვლის მინერალური შემადგენლობა და ძვლის
მინერალური სიმკვრივეც ძვლის რაოდენობრივი მახასიათებლებია,
რომლებიც მნიშვნელოვნად განსაზღვრავენ ძვლის სიმტკიცეს. სულ
ცოტა ხნის წინ ითვლებოდა, რომ ძმს 60-90%-ით განსაზღვრავდა
მოტეხილობების რისკს. დღეისათვის ეს პოზიცია რამდენადმე შეიცვალა
და აქცენტი კეთდება ძვლის ხარისხზე. ძვლის ხარისხობრივი
მახასიათებლებიდან მნიშვნელოვანია ძვლის მიკროარქიტექტონიკა,
ორგანული მატრიცის მინერალიზაციის ხარისხი და მიკროდაზიანებების
ფაქტორი. როგორც ძვლის ხარისხი, ისე მისი რაოდენობა განაპირობებენ
ძვლის სიმტკიცეს და მდგრადობას .
გარდა ზემოთ აღნიშნული ფაქტორებისა, ძვლის სიმტკიცეს კიდევ ორი
ბიოლოგიური პროცესი განსაზღვრავს: ძვლის მოდელირება და
რემოდელირება.
მოდელირება და რემოდელირებაგანსაზღვრავენ ძვლოვანი ქსოვილის
რაოდენობას, ზომას, ფორმას და მიკროარქიტექტონიკას (გამონაკლისია
ძვლის ზრდა სიგრძეში) . მოდელირება განსაზღვრავს ძვლის ფორმას მისი
ზრდის პროცესში, უზრუნველყოფს მის ადაპტაციას გაზრდილი
დატვირთვის მიმართ და ძვლის ფორმის აღდგენას მოტეხილობების
შეხორცების პროცესში. რემოდელირება ძველი ძვლის რეზორბციის და
ახლის ფორმირების უწყვეტი, ლოკალური, შეწყვილებული პროცესია,
რომელიც ძვლის ბაზისური მარავალუჯრედიანი ერთეულების (ბმე)
საშუალებით ხორციელდება და თანხვდება დროში. მოდელირება ზრდის
ძვლის მასასა და სიმტკიცეს, ხოლო რემოდელირება უკეთეს შემთხვევაში
მხოლოდ არსებულს ინარჩუნებს . მოდელირებისა და რემოდელირების
პროცესებზე გავლენას ახდენენ:ასაკი, კვება, ჰორმონალური სტატუსი,
მექანიკური დატვირთვა და სხვა ფაქტორები. თუ მექანიკური
დატვირთვის შედეგად ძვალზე განვითარებული დინამიური
დაძაბულობა მოდელირების ზღურბლზე მეტია, მაშინ მოდელირება
ძლიერდება და ძვლის მასა და სიმტკიცე მატულობს. ხოლო თუ
დაძაბულობა მოდელირების ზღურბლზე დაბალია, მაშინ მოდელირება
ჩერდება. რემოდელირების შემთხვევაში, პასუხი დინამიურ
დაძაბულობაზე შეიძლება ორი განსხვავებულიგზით წარიმართოს. თუ
დინამიური დაძაბულობა რემოდელირების ზღურბლზე დაბალია, მაშინ
რემოდელირება “ხმარებიდან გამოსვლის” მოდელით მიმდინარეობს,
რასაც ძვლოვანი ქსოვილის მნიშვნელოვანი დანაკარგები მოყვება. თუ
დაძაბულობა რემოდელირების ზღურბლზე მაღალია, მაშინ მუშაობს
კონსერვატიული მოდელი, რომელიც არსებული ძვლოვანი ქსოვილის
შენარჩუნებისაკენ არის მიმართული. ძვლის ზრდისა და ფორმირების
დასრულების შემდეგ ძვლოვანი ქსოვილის განახლება ძირითადად
რემოდელირების ხარჯზე ხდება. რემოდელირების პროცესი შემდეგ
ეტაპებს მოიცავს: აქტივაცია, რეზორბცია, რევერსია, ფორმირება და
მოსვენება. ინტერვალი რემოდელირების ეპიზოდებს შორის ჩონჩხის
ერთიდაიმავე უბანზე 2-5 წელია. წელიწადში საშუალოდ ჩონჩხის 10%-ის
განახლება ხდება, მათ შორის, ტრაბეკულური ძვლის 28%-ის, ხოლო
კორტიკალურის-4%. რემოდელირების ძირითადი ფუნქცია ძვლოვანი
წონასწორობის და მინერალური ჰომეოსტაზის შენარჩუნებაა. ბმე
ძვლოვანი ქსოვილის მონაკვეთია, რომელშიც რემოდელირება
მიმდინარეობს. მასში შედის ოსტეობლასტები, ოსტეოკლასტები, აქტიური
მეზენქიმალური უჯრედები და კაპილარული ქსელი . რემოდელირების
მთელი ციკლი ოთხ თვეს მოიცავს. აქედან, 30 დღე რეზორბციასსჭირდება,
ხოლო 90 დღე – ფორმირებას. ჩვეულებრივ, რეზორბცია ერთ უბანზე
ბალანსირდება ფორმირებით მეორე უბანზე ისე, რომ ძვლის სიმტკიცე არ
ზიანდება და შედარებით სტაბილური ძვლოვანი მასის შენარჩუნება
ხერხდება. ეს ბალანსი შენარჩუნებულია მანამ, სანამ რეზორბციისა და
ფორმირების საშუალო სიჩქარეები თანაბარია. თუ წონასწორობა დაირღვა
და რეზორბცია ჭარბობს ფორმირებას, მაშინ ძვლოვანი დანაკარგების
განვითარება გარდაუვალია. ასაკის მატებასთან ერთად, დრო, რომელიც
საჭიროა ერთი ერთეულის რემოდელირებისათვის, იზრდება, რის გამოც
დროის ერთეულში (განმეორების აქტივობა) ახლადწარმოქმნილი ბმე-ები
ვეღარ უზრუნველყოფენ საჭირო ძვალ-მინერალური ბალანსის
შენარჩუნებას.

ოსტეოპოროზის პათოფიზიოლოგია
ძვლის რემოდელირება, ანუ ძველი ძვლის ჩანაცვლება ახლით, ბუნებრივი
პროცესია, რომელიც აუცილებელია ჩონჩხის ბიომექანიკური
სტაბილურობის და მინერალური ჰომეოსტაზის შენარჩუნებისათვის .
იგი გაფანტულად მიმდინარეობს ძვლის ცალკეულ უბნებზე.
ნებისმიერი სახის ოსტეოპოროზის პათოგენეზის არსი ძვლის
რემოდელირების დისბალანსშია. მანამ, სანამ რეზორბციის და
ფორმირების საშუალო სიჩქარეები თანაბარია, რეზორბირებული და
ახლადწარმოქმნილი ძვლოვანი ქსოვილის რაოდენობა თითოეულ
რემოდელირების უბანზე თანაბარია და მეტ-ნაკლებად სტაბილური
ძვლოვანი წონასწორობა შენარჩუნებულია. თუ ეს ბალანსი დაირღვა და
რეზორბცია ჭარბობს ფორმირებას, მაშინ ვითარდება ძვლოვანი ქსოვილის
როგორც რაოდენობრივი, ისე ხარისხობრივი ცვლილებები, რასაც
ოსტეოპოროზის განვითარებამდე მივყავართ. ძვლოვანი დანაკარგების
რაოდენობა და სისწრაფე დამოკიდებულია ძვლოვანი ცვლის
ინტენსივობაზე. ოსტეოპოროზის განვითარება შეიძლება გამოიწვიოს
რეზორბციის დღიური დონის სიჭარბემ ფორმირებაზე მხოლოდ ერთი
წუთმოცულობით . ძვლოვანი ცვლის ინტენსივობის მიხედვით ორი სახის
ოსტეოპოროზს განასხვავებენ: ოსტეოპოროზი მაღალი ძვლოვანი ცვლის
ფონზე, რომლის დროსაც არ ხდება მაღალი რეზორბციის კომპენსირება
მაღალი, ან ნორმალური ფორმირებით. მისი ტიპური მაგალითია ქალებში
ოოფორექტომიის შედეგად განვითარებული ოსტეოპოროზი,
რომლისთვისაც დამახასიათებელია ხერხემლის მალების კომპრესიული
მოტეხილობები და ოსტეოპოროზი დაბალი ძვლოვანი ცვლის ფონზე,
რომლის დროსაც რეზორბცია ნორმალურ დონეზეა, ხოლო ფორმირება
შენელებულია. ტიპური მაგალითია სენილური ოსტეოპოროზი,
რომლისთვისაც დამახასიათებელია ბარძაყის ძვლის პროქსიმალური
მოტეხილობები. ძვლის ცვლის ინტენსივობას არა მარტო სადიაგნოსტიკო,
არამედ პროგნოზული მნიშვნელობაც აქვს. დადგენილია, რომ ერთნაირი
ძმს(ძვლოვანი მასის სიმკვრივე)- ის პირობებში, მოტეხილობების
განვითარების შედარებითი რისკი გაცილებით მეტია მაღალი ძვლოვანი
ცვლის მქონე პირებში .
ოსტეოპოროზის დროს ზიანდება როგორც ტრაბეკულური, ასევე
კორტიკალური ძვალი. რადგანაც რემოდელირება ტრაბეკულურ ძვალში
უფრო აქტიურად მიმდინარეობს, ამიტომ ოსტეოპოროზის ნიშნებიც
პირველად ხერხემალში ვლინდება, სადაც ტრაბეკულური ძვალი 95%-ს
შეადგენს. ეს ცვლილებები გამოიხატება ტრაბეკულების გათხელებით და
მათი სტრუქტურის რღვევით, პერფორაციით, ასევე მათი საერთო
რაოდენობის შემცირებით და ტრაბეკულებს შორის კავშირების
შესუსტებით . კორტიკალურ ძვალში ცვლილებები კორტიკალური შრის
გათხელებით და პოროზულობის მატებით ვლინდება.
ოსტეოპოროზის კლასიფიკაცია, რისკ-ფაქტორები და კლინიკური
ასპექტები
ოსტეოპოროზის რამდენიმე კლასიფიკაცია არსებობს.
–გავრცელების მიხედვით განასხვავებენ სისტემურ, ანუ გენერალიზებულ
და ლოკალურ, ანუ ადგილობრივ ოსტეოპოროზს.
–მორფოლოგიურად - ტრაბეკულურ, კორტიკალურ და შერეულ
ფორმებს.
–მეტაბოლური აქტივობის მიხედვით– განასხვავებენ ოსტეოპოროზს
ძვლის მაღალი ცვლით და ძვლის დაბალი ცვლით.
ყველაზე უფრო გავრცელებულია ოსტეოპოროზის ეტიო- პათოგენეზური
კლასიფიკაცია, რომლის მიხედვით განასხვავებენ–პირველად და მეორად
ოსტეოპოროზს.
პირველადი ოსტეოპოროზი:
1. პოსტმენოპაუზური ოსტეოპოროზი ( Iტიპი)
2. სენილური ოსტეოპოროზი (II ტიპი)
3. იუვენილური ოსტეოპოროზი
4. იდიოპათიური ოსტეოპოროზი
მეორადი ოსტეოპოროზი შეიძლება დაკავშირებული იყოს სხვა
დაავადებასთან, ან განვითარდეს გარკვეული სამკურნალო პრეპარატების
მოქმედების შედეგად:
ენდოკრინული სისტემის დაავადებები: ენდოგენური ჰიპერკორტიციზმი,
თირეოტოკსიკოზი, ჰიპოგონადიზმი, შაქრიანი დიაბეტი
(ინსულინდამოკიდებული), ჰიპერპარათირეოზი, ჰიპოპიტუიტარიზმი
რევმატიული დაავადებები: რევმატოიდული ართრიტი, სისტემური
წითელი მგლურა, მაანკილოზირებელი სპონდილოართრიტი
საჭმლის მომნელებელი სისტემის დაავადებები: კუჭის რეზექციის
შემდგომი მდგომარეობა, მალაბსორბცია, ღვიძლის ქრონიკული
დაავადებები,
თირკმლის დაავადებები: თირკმლის ქრ. უკმარისობა, მილაკოვანი
აციდოზი, ფანკონის სინდრომი
სისხლის დაავადებები: მიელომური დაავადება, თალასემია, სისტემური
მასტოციტოზი, ლეიკოზები და ლიმფომები
სხვა დაავადებები და მდგომარეობები: იმობილიზაცია, ოვარიექტომია,
ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადებები, ალკოჰოლიზმი,
ნერვული ანორექსია, ხანგრძლივი პარენტერალური კვება, ორგანოთა
ტრანსპლანტაცია
გენეტიკური დარღვევები: არასრული ოსტეოგენეზი, მარფანის სინდრომი,
ელერს-დანლოსის სინდრომი (არასრული დესმოგენეზი),
ჰემოცისტინურია და ლიზინურია
მედიკამენტები: კორტიკოსტეროიდები, ანტიკონვულსანტები,
იმუნოდეპრესანტები, გონადოტროპინ-რილიზინგ ჰორმონის
ანტაგონისტები, ალუმინის შემცველი ანტაციდები, თირეოიდული
ჰორმონები.
პირველადი ოსტეოპოროზის ყველაზე უფრო გავრცელებული ფორმა
პოსტმენოპაუზური ოსტეოპოროზია, ხოლო მეორადი ოსტეოპოროზიდან
ყველაზე უფრო ხშირია სტეროიდული ოსტეოპოროზი.

ოსტეოპოროზის კლინიკური ასპექტები

მიუხედავად იმისა, რომ ხშირ შემთხვევაში ოსტეოპოროზის კლინიკური
მანიფესტაცია უკვე განვითარებული მოტეხილობის სახით ხდება, მას მაინც
აქვს გარკვეული კლინიკური სიმპტომატიკა, რომლის გამოვლენა ძალზე
მნიშვნელოვანია ოსტეოპოროზის ადრეული დიაგნოსტიკისათვის.
ოსტეოპოროზით დაავადებულთა გამოკვლევისას მნიშვნელოვანია
დაწვრილებითი ანამნეზის შეკრება, რაც საშუალებას იძლევა,
განისაზღვროს რისკ-ფაქტორების, ტკივილის ეპიზოდების ან
მოტეხილობების არსებობა ანამნეზში. ავადმყოფის ფიზიკალური
დათვალიერებისას ყურადღება ექცევა ტანადობის, სიარულის ან სიმაღლის
ცვლილებებს, ხერხემლის
დეფორმაციებს; სხეულის მასას, სიმაღლეს, წელის ფიზიოლოგიური
ლორდოზის ცვლილებებს, გულმკერდის კიფოზს, მუცლის წინ წამოწევას,
მენჯის წინ გადმოხრას, კანის ნაკეცებს გულმკერდის გვერდით
ზედაპირებზე.
ოსტეოპოროზის დროს აღწერილია ოთხი ტიპის ტკივილი:
• მწვავე ტკივილი ხერხემლის მალების ახალი მოტეხილობის დროს,
რომელიც გადაეცემა გულმკერდში, მუცლის ღრუში, ან ბარძაყში.
გრძელდება ერთი-ორი კვირა და შემდეგ თანდათან კლებულობს.
• ტკივილი, რომელიც მალთა სხეულის სიმაღლის შემცირებასთანაა
დაკავშირებული და გამოწვეულია წელის ლორდოზის გაძლიერებით;
• ქრონიკული, ზომიერი, ან სუსტი ტკივილი ზურგში, მრავლობითი
კომპრესიული მოტეხილობების დროს. ტკივილი გამოხატული კიფოზის
და სიმაღლის შემცირების დროს, რაც გამოწვეულია მალთაშუა სასახსრე
ზედაპირებზე ზეწოლით, რასაც დეგენერაციული ართრიტის განვითარებაც
შეიძლება მოყვეს.
• გაფანტული ტკივილი პერიფერიულ ძვლებში. (ავადმყოფები აღნიშნავენ,
რომ ყველა ძვალი ტკივათ, ტკივილი ძლიერდება შენჯღრევის დროს).
მალების ნებისმიერი მოტეხილობის შედეგად იცვლება ტანადობა.
ხერხემლის გულმკერდის ნაწილში იგი ასოცირდება კიფოზის ხარისხის
პროგრესირებასთან, ხოლო წელის ნაწილში ლორდოზის ცვლილებებთან.
ჩონჩხის დეფორმაცია მატულობს მალების მოტეხილობების მატებასთან
ერთად, იკარგება წელის ხაზი, წინ გამოდის მუცელი, ზოგ შემთხვევაში
ქვემო ნეკნები მუცლის ღრუში ,ეშვება. ხერხემლის დეფორმაცია იწვევს
პარასპინალური მუსკულატურის დამოკლებას, რომელიც აქტიურად
იკუმშება და იწვევს ტკივილს კუნთოვანი გადაძაბვის გამო. ტკივილი
ძლიერდება ხანგრძლივად ფეხზე დგომის დროს და იკლებს სიარულის
დროს.
საკმაოდ ხშირი ჩივილი ოსტეოპოროზის დროს არის გაურკვეველი
დისკომფორტი კუჭ-ნაწლავის სისტემის მხრივ, რაც შეიძლება
დაკავშირებული იყოს სტეროიდების მიღებასთან სტეროიდული
ოსტეოპოროზის დროს, ან მუცლის ღრუს მოცულობის შემცირებასთან
ხერხემლის სვეტის დამოკლების გამო.

ოსტეოპოროზის დიაგნოსტიკის თანამედროვე მეთოდები

ოსტეოპოროზის დიაგნოსტიკა მოიცავს კომპლექსურ მეთოდურ კვლევას,
რომლის დიაპაზონი დამოკიდებულია დაავადების მიმდინარეობის
სიმძიმეზე, პაციენტის ასაკზე და მოტეხილობების არსებობაზე .
ოსტეოპოროზის კლინიკური სიმპტომატიკის სიმწირის გამო გამოკვლევები
უტარდებათ იმ ავადმყოფებს, რომელთაც უკვე განუვითარდათ
ატრავმული მოტეხილობა, ან აქვთ ოსტეოპოროზის გამოხატული რისკ-
ფაქტორები.
აუცილებელ სადიაგნოსტიკო გამოკვლევებს მიეკუთვნება:
1. ანამნეზი და ფიზიკალური გამოკვლევა;
2. გულმკერდისა და წელის მალების Ro-გრაფია გვერდით პროექციაში;
3. ძვლის მინერალური სიმკვრივის განსაზღვრა ნებისმიერი
სტანდარტიზირებული მეთოდით, უპირატესობა ენიჭება
ორმაგენერგეტიკულ რენტგენულ აბსორბციომეტრიას (DEXA);
დამატებით გამოკვლევებს მიეკუთვნება:
1. ძვლის მეტაბოლიზმის ბიოქიმიური მარკერების განსაზღვრა
სისხლში და შარდში;
2. პარათირეოიდული ჰორმონის, თირეოტროპული ჰორმონის,
კალციტრიოლის განსაზღვრა სისხლის შრატში;
3. გონადოტროპინის და თავისუფალი კორტიზოლის განსაზღვრა შარდში;
4. თეძოს ძვლის ბიოფსია ჰისტომორფომეტრული გამოკვლევისათვის
ტეტრაციკლინით ორმაგი მარკირების შემდეგ.
5. კომპიუტერული ტომოგრაფია.

ანამნეზის შეკრების დროს ყურადღება ექცევა რისკ-ფაქტორების, ოჯახური

ისტორიის, მოტეხილობების არსებობას ანამნეზში, თანმხლებ დაავადებებს
და მედიკამენტოზურ მკურნალობას. ავადმყოფთა ფიზიკალური
დათვალიერების დროს ყურადღება
ექცევა ანთროპომეტრულ მონაცემებს(სიმაღლე, წონა, სხეულის მასის
ინდექსი), ხერხემლის ხილულ დეფორმაციებს, სიარულის, ან ტანადობის
ცვლილებებს,სიმაღლეში კლებას და ა.შ.

ოსტეოპოროზის რადიოლოგიური დიაგნოსტიკა

ძვლოვანი მასის შემცირება რადიოლოგიურად ძვლის რენტგენოლოგიური
სიმკვრივის შემცირებით და მორფოლოგიური ცვლილებებით გამოიხატება.
აღსანიშნავია, რომ ეს ცვლილებები მაშინ ვლინდება, როცა ძვლოვანი მასის
25-30% უკვე დაკარგულია. ასე, რომ ოსტეოპოროზის ადრეული
დიაგნოსტიკა ტრადიციული რენტგენოლოგიური კვლევის საფუძველზე
შეუძლებელია. მაგრამ თანამედროვე კომპიუტერული ტექნოლოგიები
ოსტეოპენიისა და ოსტეოპოროზის დიაგნოსტირების, მათი შემდგომი
კვლევისა და კლინიკური ანალიზის საშუალებას იძლევა დაავადების
ადრეულ სტადიებზე . ოსტეოპოროზის სადიაგნოსტიკო რადიოლოგიურ
მეთოდებს მიეკუთვნება: კონვენციური რადიოგრაფია, ერთმაგი და ორმაგი
ფოტონური აბსორბციომეტრია, ერთმაგი და ორმაგი რენტგენული
აბსორბციომეტრია, რაოდენობრივი კომპიუტერული ტომოგრაფია (რკტ),
ძვლების მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია . კვლევის ამ მეთოდებს
განსხვავებული სადიაგნოსტიკო ღირებულება გააჩნიათ.
ოსტეოპოროზის რენტგენოლოგიური ნიშნებია:
ძვლის მსხვილმარყუჟოვანი სურათი, რაც გამოწვეულია ცალკეული
ძვლოვანი ხარიხების გაფართოებით;
კორტიკალური შრის გათხელება და ძვლის ტვინის ღრუს გაფართოება;
კორტიკალური შრის სპონგიოზირება-
კორტიკალური შრის კიდის მკვეთრად გამოხატვა .
ხერხემლის მალების რენტგენოგრაფიისას, ოსტეოპოროზის ძირითადი
სადიაგნოსტიკო კრიტერიუმებია:
მალთა სხეულების ჩრდილის ინტენსივობის დაახლოება რბილი
ქსოვილების ჩრდილთან,
მათი გამჭვირვალობის მატება,
ჰორიზონტალური ტრაბეკულების შემცირება და ვერტიკალური
ტრაბეკულების მკვეთრი გამოხატვა (“უხეში” ვერტიკალური ზოლიანობა),
კორტიკალური შრის სისქის შემცირება ნორმაზე ორჯერ მეტად,
მალების სასახსრე ზედაპირების სისქის შემცირება,
მალების ორმხრივი ჩაზნექილობის გაძლიერება,
სოლისებური დეფორმაციები, ან ე.წ. “თევზის მალების” გაჩენა,
მალების სპონტანური მოტეხილობების არსებობა.
რენტგენოლოგიური ცვლილებების გამოვლინებების ხარისხის მიხედვით
გამოყოფენ მინიმალურ, მცირედ, საშუალოდ და მკვეთრად გამოხატულ
ოსტეოპოროზს, რაც შეესაბამება მისი სიმძიმის ხარისხს:
0 _ ცვლილებები არ არის, 1-სასაზღვრო ცვლილებები: არსებობს ეჭვი
ძვლის სიმკვრივის დაქვეითების შესახებ, რაც გამოიხატება
გამჭვირვალობის მომატებით და ტრაბეკულების შემცირებით; 2 _ მსუბუქი
ოსტეოპოროზი: ტრაბეკულების გამოხატული გათხელება, ჩამკეტი
ფირფიტების ხაზგასმა, გამჭვირვალობის მატება; 3 _ ზომიერი
ოსტეოპოროზი: გამჭირვალობის კიდევ უფრო მატება, მალების სხეულის
სიმაღლის შემცირება, ორმაგი ჩაზნექილობა, ერთი-ორი
მალის სოლისებური დეფორმაცია; 4 _ მძიმე ოსტეოპოროზი: მკვეთრად
გამოხატული დემინერალიზაცია, მრავლობითი თევზისებური, ან
სოლისებური მალები .
გამომდინარე იქედან, რომ ძვლის დაბალი მინერალური სიმკვრივე
ოსტეოპოროზის ძირითადი მახასიათებელია, ჯანდაცვის მსოფლიო
ორგანიზაციის გადაწყვეტილებით, 1994 წლიდან ოსტეოპოროზის
დიაგნოსტიკა ეფუძნება ძმს-ის დაქვეითების ხარისხს,
რომელიც ძვლოვანი დენსიტომეტრიის საშუალებით ისაზღვრება. ამ
მიზნით მოწოდებულია ერთიანი, უნივერსალური დიაგნოსტიკური
მაჩვენებლის გამოყენება დენსიტომეტრიის ყველა მეთოდიკისათვის.
ასეთი მაჩვენებელია T-კრიტერიუმი, რომელიც განისაზღვრება პაციენტის
ფაქტიური ძმს-ის შეფარდებით ახალგაზრდა, ჯანმრთელი ინდივიდის
პიკური ძმს მაჩვენებელთან და გამოითვლება სტანდარტულ გადახრებში.
T<–2,5-ზე კლასიფიცირდება როგორც
ოსტეოპოროზი; -1>T>-2,5 – ოსტეოპენია, 1>T>-1-ზე, როგორც
აბსოლუტური ნორმა.
დღეისათვის კალციუმის ბალანსისა და მოტეხილობების რისკის
შეფასებისათვის ყველაზე უფრო საიმედოდ ითვლება ძვლის მინერალური
სიმკვრივის განსაზღვრა დენსიტომეტრული მეთოდით T- კრიტერიუმის
მიხედვით , ამიტომ, იგი ფართოდ გამოიყენება ძვლის მეტაბოლური
დაავადებების სადიაგნოსტიკოდ, თუმცა მკვლევართა დიდი ნაწილი
მიიჩნევს, რომ ამ კრიტერიუმის სადიაგნოსტიკო ღირებულება დიდად
არის დამოკიდებული დენსიტომეტრიის მეთოდიკაზე . იმდენად,
რამდენადაც ძვლის სიმტკიცე და შესაბამისად მისი მდგრადობა
მოტეხილობების მიმართ დამოკიდებულია ძვლის მინერალურ
შემცველობასა და სიმკვრივეზე, მათ განსაზღვრას გარდა
დიაგნოსტიკურისა, აქვს პროგნოზული მნიშვნელობაც. ძმს-ის
დენსიტომეტრიული კვლევა საშუალებას იძლევა ოსტეოპოროზის
განვითარების ადრეულ სტადიაზე გამოვლინდეს ძვლის მინერალიზაციის
ხარისხის დაქვეითება და განისაზღვროს
მოტეხილობის რისკი . ძმს-ის შესასწავლად გამოიყენება ერთ, ან
ორენერგეტიკული რენტგენული დენსიტომეტრია, ერთ ან ორფოტონიანი
აბსორბციომეტრია, ულტრაბგერითი დენსიტომეტრია, კომპიუტერული
ტომოგრაფია . დღეისათვის ძვლის დენსიტომეტრული კვლევის მეთოდებს
შორის “ოქროს სტანდარტად” არის მიჩნეული ორმაგენერგეტიკული
რენტგენული აბსორბციომეტრია (DEXA, DRA). ეს მეთოდი
საშუალებას იძლევა სკანირების დროს განისაზღვროს ორი სიდიდე:
გამოსაკვლევი უბნის პროექციის ფართობი და მინერალების შემცველობა
გრამებში, საიდანაც გამოითვლება ძმს გ/სმ²-ში. ეს მეთოდი საშუალებას
იძლევა ზუსტად განისაზღვროს ძმს როგორც პერიფერიულ, ასევე ჩონჩხის
ღერძულ ნაწილში, რბილი ქსოვილების ჰომოგენურობის მიუხედავად.
კომპიუტერული ტომოგრაფია (კტ) საშუალებას იძლევა
სპეციალური პროგრამებისა და კალიბრული ფანტომის მეშვეობით
რაოდენობრივად შეფასდეს რენტგენული გამოსხივების შთანთქმის
ხარისხი სხვადასხვა ქსოვილში. კტ საშუალებას იძლევა ცალ_ცალკე
განისაზღვროს ტრაბეკულური და კორტიკალური ძმს წელის მალებში,
რაც უნიკალურს ხდის მას სხვა დენსიტომეტრულ მეთოდებთან
შედარებით. ძვლის მინერალური სიმკვრივე იზომება მოცულობის
ერთეულში, გ/სმ³ .

ულტრაბგერითი დენსიტომეტრია
ბოლო წლების განმავლობაში ოსტეოპოროზის დიაგნოსტიკაში
მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა ულტრაბგერითი დენსიტომეტრიის
მეთოდმა. მკვლევართა გარკვეული ნაწილი ამ მეთოდს დიდ მომავალს
უწინასწარმეტყველებს. განსხვავებით კვლევის სხვა
მეთოდებისაგან, ულტრაბგერითი დენსიტომეტრია არ ზომავს ძმს და
მასას, იგი ძვლის მდგომარეობას სრულიად განსხვავებული პარამეტრებით
აფასებს. კერძოდ, ან ულტრაბგერის გავლის სიჩქარით ძვალში (SOS-Speed
of Sound), ან ულტრაბგერის მილევადობის ხარისხით (BUA-Broadband
Ultrasound Attenuation). მისი საშუალებით
შესაძლებელია ჩონჩხის პერიფერიული ნაწილების გამოკვლევა (ქუსლის
ძვალი, დიდი წვივის ძვლის დიაფიზი, კვირისტავი, სხივის ძვლის
დიაფიზი, ხელის თითების მესამე ფალანგები). ლიტერატურული
მონაცემები ულტრაბგერითი და რენტგენოლოგიური დენსიტომეტრული
კვლევის შედეგების შესახებ პოსტმენოპაუზური ასაკის ქალებში
წინააღმდეგობრივია. ავტორთა ერთი ჯგუფი მიიჩნევს, რომ
მოტეხილობების რისკის შეფასების სიზუსტით ეს ორი მეთოდი
დაახლოებით ტოლფასოვანია. ავტორთა მეორე ნაწილი, რომლებიც
პირველადი და მეორადი ოსტეოპოროზით დაავადებულების ჩონჩხის
სხვადასხვა უბნებს სწავლობდნენ, მიიჩნევენ, რომ კორელაცია ამ ორი
მეთოდის შედეგებს შორის არ არსებობს

ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორები

ოსტეოპოროზის განვითარებაზე მოქმედებს მრავალი, როგორც გარე
(გარემოს ზეგავლენა), ასევე შიდა (თვითონ ორგანიზმის ზეგავლენა)
ფაქტორი.
ჩონჩხის ძვლების დაბალი მინერალური სიმკვრივე და ძვლოვანი მასის
გაძლიერებული კარგვა პერიმენოპაუზის პერიოდში (დენსიტომეტრიის
მონაცემებით) წარმოადგენს ოსტეოპოროზის განვითარების ძირითად
რისკ-ფაქტორს. გარდა ამისა, ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-
ფაქტორებს მიეკუთვნება:
· მდედრობითი სქესი;
· ხანდაზმული ასაკი;
· ნაადრევად განვითარებული მენოპაუზა _ ბუნებრივი ან ქირურგიული
(საკვერცხეების მთლიანად ან მათი მნიშვნელოვანი ნაწილის მოცილება),
სასქესო ჰორმონების (ესტროგენები, ტესტოსტერონი) დაბალი დონე,
მენსტრუაციის გვიანი დასაწყისი, მენოპაუზის დადგომამდე ამენორეის
ხანგრძლივი პერიოდი, უშვილობა;
· გენეტიკური წინასწარგანწყობა, მათ შორის ეთნიკური კუთვნილება
(თეთრი და აზიური რასა);
· სხეულის დაბალი წონა და სიმაღლე;
· გენერალიზებული ოსტეოართროზის არარსებობა;
· ცხოვრების სტილი (დაქვეითებული ფიზიკური აქტივობა, მჯდომარე
ცხოვრების წესი, ზედმეტი ფიზიკური დატვირთვა);
· კვების თავისებურებები (საკვებით კალციუმის მიწოდების შემცირება,
კალციუმის ნაკლები მოხმარება, ხორცის ჭარბი მიღება, რძის პროდუქტების
აუტანლობა, D ვიტამინის დეფიციტი);
· ყავის, ალკოჰოლისა და თამბაქოს ჭაბი მოხმარება;
· ზოგიერთი მედიკამენტის (კორტიკოსტეროიდები,
ანტიკონვულსანტები, თირეოიდული ჰორმონები, იმუნოდეპრესანტები,
ალუმინ-შემცველი ანტაციდები, ანტიკოაგულანტები (ჰეპარინი),
ლითიუმის პრეპარატები, ქიმიოთერაპია, ტეტრაციკლინის პრეპარატები,
შარდმდენები (ფუროსემიდი), ფენოთიაზინის პრეპარატები და სხვ.)
ხანგრძლივი მოხმარება;
· თანმხლები დაავადებების არსებობა (ჩამონათვალი იხ. ზემოთ).
მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქალის გინეკოლოგიური ანამნეზი:
მშობიარობა, ძუძუთი კვება, გვიანი მენარხე (მენსტრუალური ფუნქციის
ჩამოყალიბება), მენსტრუალური ციკლის დარღვევა.
უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში ოსტეოპოროზისა და შესაბამისად
მოტეხილობათა განვითარების რისკი ქალებში განსაკუთრებით მაღალია,
ვინაიდან უკანასკნელ წლებამდე ქალთა მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილი
მიმართავდა ჩანაცვლებით ჰორმონალურ თერაპიას, საკმაოდ მაღალია
ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორების გავრცელების სიხშირე
და აშკარად მიმდინარეობს მოსახლეობის დაბერების პროცესი
ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ მრავალი ფაქტორი, რომელიც მოქმედებს
ოსტეოპოროზის განვითარებაზე შეიძლება თავიდან იქნას აცილებული.
ბევრად უფრო იოლია ძვლოვანი მასის შენარჩუნება, ვიდრე მისი აღდგენა.

ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა:
ოსტეოპოროზის პრობლემაში ძირითად ამოცანად რჩება ამ დაავადების
პროფილაქტიკა, რომელიც შეიძლება დაიყოს პირველად და მეორად
პროფილაქტიკად.
პირველად ღონისძიებებს მიეკუთვნება:
· ბავშვობის ასაკიდან კალციუმისა და Dვიტამინის მოხმარებაზე
კონტროლის განხორციელება;
· ორსულობისა და ძუძუთი კვების პერიოდში ქალის ორგანიზმის
უზრუნველყოფა კალციუმით;
· აქტიური ცხოვრების წესი, რეგულარული ფიზიკური ვარჯიში
ზომიერი დატვირთვით;
· რისკ-ფაქტორების მაქსიმალური შემცირება.
მეორადი პროფილაქტიკა უნდა ჩატარდეს ამ დაავადების განვითარების
უტყუარი რისკის არსებობის დროს, მაგ. ნაადრევი ან ხელოვნური
მენოპაუზის, ჰიპოგონადიზმის, კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობის,
შაქრიანი დიაბეტის არსებობისა და სხვა რისკ-ფაქტორების არსებობის
პირობებში. ამ დროს უნივერსალურ საშუალებად ითვლება კალციუმის
პრეპარატებისა და Dვიტამინის დანიშვნა.
სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ ახალგაზრდები არ ითვალისწინებენ
მეცნიერულად დასაბუთებულ რეკომენდაციებს კალციუმის შემცველი
პროდუქტების საკმარისი რაოდენობით მიღების აუცილებლობის შესახებ,
მაგ. ნაკლებად იღებენ რძის პროდუქტებს. იგივე შეიძლება ითქვას
ასაკოვანი ქალების შესახებაც. ამ დროს დამტკიცებულია ის ფაქტი, რომ
ქალებში, რომლებიც ყოველდღიურად იღებენ 1000მგ კალციუმს, ბარძაყის
ძვლის მოტეხილობები ვითარდება 75%-ით ნაკლებად, ვიდრე იმ ქალებში,
რომლებიც ორჯერ ნაკლები რაოდენობით კალციუმს მოიხმარენ.

საშუალებები ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკისათვის:

ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა ამ პათოლოგიის საკვანძო პრობლემად
რჩება. ძალზედ მნიშვნელოვანია აქტიური ცხოვრების წესის დაცვა,
თამბაქოს მავნე ზეგავლენის გამორიცხვა, უარი უნდა ეთქვას ალკოჰოლისა
და ყავის ჭარბი რაოდენობით მოხმარებას, სხვადასხვა არაბალანსირებული
დიეტებითა და შიმშილობით გატაცებას. ყველაზე მნიშვნელოვანი და
უსაფრთხოა ადრეული ასაკიდან დაწყებული, მთელი ცხოვრების
მანძილზე, ყოველდღიურად კალციუმისა და Dვიტამინის საკმარისი
რაოდენობით მიღება.
ვინაიდან ღამის საათებში პარათირეოიდული ჰორმონის გაძლიერებული
გამოყოფის გამო ხდება ძვლოვანი რეზორბციის ცირკადული გაძლიერება,
ამიტომაც უმჯობესია მედიკამენტი კალციუმ-Д3 -მიიღოთ საღამოს.
ბოლო წლებში სულ უფრო ხშირად გვხვდება შეტყობინებები მამაკაცებს
შორის ოსტეოპოროზის გავრცელებისა და მოცემულ პოპულაციაში ამ
დაავადების კლინიკური მიმდინარეობის თავისებურებების შესახებ.
ზოგიერთი მონაცემის მიხედვით, ბარძაყის ყელის მოტეხილობების 30%
მოდის მამაკაცებზე, ხოლო ხერხემლის მოტეხილობების სიხშირის
მიხედვით ქალებსა და მამაკაცებს შორის თანაფარდობა უდრის 2:1. თუმცა
უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ მამაკაცებში ქალებისაგან განსხვავებით
უფრო ხშირია მეორადი ოსტეოპოროზი (დაახლოებით შემთხვევათა 78%-
ში). თვლიან, რომ ძირითადი განმაპირობებელი ფაქტორებია თამბაქოსა და
ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარება.
ოსტეოპოროზის, ძვლებთან და სახსრებთან დაკავშირებული პრობლემის
განვითარების რისკი გადაეცემა შვილიშვილების თაობას
შვედმა მედიკოსებმა შეამჩნიეს, რომ მოტეხილობებისა და ძვლოვანი
ქსოვილის მასის დაქვეითების რისკი შეიძლება გადაეცეს უფროსი
თაობიდან შვილიშვილებს. მათ მიერ წარმოებული კვლევა მოიცავდა 3 700
ბებიასა და ბაბუას და მათ შვილიშვილებს. 270 ადამიანს დაუდგინდა
ძვლოვანი ქსოვილის სიმკვრივის დაქვეითება, რომელიც ხასიათდებოდა
ძვლოვან სისტემაში მინერალების ნაკლებობით. აღმოჩნდა, რომ ამ
ადამიანების ბებიებსა და ბაბუებს ოდესღაც გადატანილი ჰქონდათ
ბარძაყის ძვლის მოტეხილობა. კვლევის ანალიზის დროს
გათვალისწინებული იყო სახსრების პრობლემებთან დაკავშირებული
ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა კალციუმის მოხმარება, ასაკი, სქესი, წონა,
ფიზიკური აქტივობა და სიგარეტის მოწევა.
კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ ადამიანებს, რომელთა ბებიებსა და
ბაბუებს გადატანილი ჰქონდათ ბარძაყის ძვლის მოტეხილობა,
აღენიშნებოდათ ძვლოვანი ქსოვილის სიმკვრივის 5%-ით და ძვლების
ზომის 4%-ით შემცირება. ორთოპედების თქმით, ძვლოვანი ქსოვილის
სიმკვრივის 10%-ით დაქვეითება მოტეხილობის რისკს სამჯერ ზრდის.
მკვლევართა მტკიცებით, მემკვიდრეობითი ფაქტორები თამაშობენ
მნიშვნელოვან როლს ძვლების ზომებისა და მასის შემცირების,
ოსტეოპოროზისა და მოსალოდნელი მოტეხილობების განვითარების
რისკის განსაზღვრისათვის. კლინიცისტები მიიჩნევენ, რომ როდესაც საქმე
ეხება სახსრების დაავადებების დიაგნოსტირებასა და მკურნალობას,
მიზანშეწონილია ექიმებმა გამოკითხონ პაციენტები ასაკოვან ნათესავებში
ბარძაყის ძვლის მოტეხილობების ფაქტებთან დაკავშირებით.

კალციუმის ოპტიმალური მოხმარება ადამიანის ცხოვრების სხვადასხვა

პერიოდში

(საიტის Calcium D3 Nycomed მასალების მიხედვით- www.calciumd3.ru)

ადამიანის ცხოვრების ასაკობრივი და ფიზიოლოგიური თავისებურებები

კალციუმის რეკომენდებული მოხმარება ჯანმრთელ პირებში
(მგრ/დღეღამეში)

ახალშობილები და 6 თვემდე ასაკის ბავშვები - 400

1-5 წლის ასაკი - 600
6-10 წელი - 800-1200
მოზარდები და ახალგაზრდები (11-24 წელი) - 1200-1500
ქალები _ 15-50 წელი - 1000
ორსული და მეძუძური ქალები- 1200-1500
ქალები პოსტმენოპაუზაში - 1500
ქალები პოსტმენოპაუზაში, რომლებიც იღებენ ესტროგენებით
ჩამნაცვლებელ თერაპიას - 1000
მამაკაცები 25-65 წლის - 1000
მამაკაცები და ქალები 65 წლის ზემოთ - 1500

ძვლოვანი სისტემის ცვლილებანი ონტოგენეზში.

ონტოგენეზში ძვლოვანი სისტემა, ისევე როგორც სხვა სისტემები
განიცდიან ასაკობრივ ცვლილებებს. ჩონჩხის ჩასახვა იწყება
მუცლადყოფნის პერიოდის მეორე თვიდან და განვითარება გრძელდება
25-30 წლამდე. ძვლოვანი სისტემის ასაკობრივი ცვლილებები
განსაკუთრებით შესამჩნევია პოსტნატალური პერიოდის პირველი 2 წლის
განმავლობაში, 8-10 წლის ასაკში და სქესობრივი მომწიფების პერიოდში,
როცა სახეზეა ძვლის სიგრძეში ინტენსიური ზრდის პროცესები. ჩონჩხის
ძვლებში ზრდის პროცესები ხასიათდება უპირატესად ძვლების სირგრძივი
ზომების მატებით.
ძვლოვანი სისტემის განვითარებას უკავშირებენ უჯრედებში და
ქსოვილებში მიმდინარე მადიფერენცირებელი პროცესების კასკადს, ასევე
ასაკის მატებასთან ერთად მინერალების დაგროვებას და ძვლის
მინერალური სიმკვრის ზრდას..
ახალშობილის ძვლოვანი ქსოვილი ინტენსიურად განახლებადია. ბავშვთა
და მოზარდთა ასაკში ძვლოვანი ბალანსი ე.ი დაშლილ და
ახლადწარმოქნილ ძვლოვან ქსოვილთა (კორტიკალური და
ტრაბეკულური) რაოდენობებს შორის სხვაობა, რემოდელირების
თითოეულ ციკლში რჩება დადებითი.
ძვლოვანი ქსოვილის განახლების სიჩქარე წელიწადში ბავშვებში 30-100 %-
ია და იგი ხორციელდება მისი ზედაპირის ასივე პროცენტზე, რაც
არსებითად განსხვავდება მოზრდილთა ძვლოვან ქსოვილთან მიმართებაში.
Bბავშვთა ასაკისთვის დამახასიათებელია ძვლოვანი ქსოვილის მასის
სწრაფი ზრდა.
ძვლოვანი ქსოვილის ინტენსიური მატება (დაახლოებით 8% წელიწადში
სიჩქარით) გრძელდება 20-30წლამდე.
მრავალი გამოკვლევებით დადგენილია, რომ ძვლის მასა წარმოადგენს
ძვლის ქსოვილის მექანიკური თვისების მთავარ დეტერმინანტს. ბავშვთა
ასაკში ძვლების მასა მატულობს სხეულის სიგრძეში ზრდის
პარალელურად. ამ პროცესს თან ახლავს ძვლებში კალციუმის მატება.
პირველი 7 წლის განმავლობაში ძვლის ქსოვილში კალციუმის
ყოველდღიური მატება შეადგენს 100მგ-ს. სქესობრივი მომწიფების
პერიოდში იზრდება 350მგ მდე.
ჩონჩხის ზრდის დასრულების შემდეგ, ძვლებში კალციუმის
ყოველდღიური შეკავება 15მგ-ია. ითვლება რომ ძვლოვანი მასის მატება
გრძელდება მაშინ, როცა სიგრძეში ზრდა დასრულებულია.
უკანასკნელ პერიოდში ლიტერატურაში გაჩნდა მონაცემები იმის შესახებ,
რომ ზრდის დასრულების შემდეგ ადგილი აქვს ძვლოვანი მასის
უმნიშვნელოდ მომატებას. Eეს ფაქტი აიხსნება ძვლების ზომების მატებით
და ძვლის მინერალიზაციის გაძლიერებით.
10-14 წლის ასაკში ხერხემლის წელის ნაწილში ძვლის მინერალური
სიმკვრივე იზრდება 40%-ით. მოხუცებულობისას ძვლოვან ქსოვილში
მნიშვნელოვანი ცვლილებებია, ერთის მხრივ, აღინიშნება ძვლოვანი
ფირფიტების რიცხვის შემცირება და ოსტეოპოროზი.
მეორეს მხრივ აღინიშნება ძვლოვანი წანაზარდების (ოსტეოფიტების)
რიცხვის ზრდა, სახსრის ხრტილის გამოფიტვა და იოგების და მყესების
მოდუნება.