Slide - TUH - Chuong 1.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI – BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ
MÔN HỌC: TỐI ƯU HÓA
NĂM HỌC: 2021-2022
1
Webiste: https://haui.edu.vn © 2021 Hanoi University of Industry All rights reserved
TỐI ƯU HÓA
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tên sách Tên tác giả
Giáo trình Tối

Khoa CNTT- Đại học Công Nghiệp Hà Nội
ưu hóa
Tối ưu hóa PGS.TS Bùi Minh Trí Tập 1- NXB ĐHBK HN.
Tối ưu hoá Nguyễn Đức Nghĩa - NXB Giáo dục 2002.
Quy hoạch Phan Quốc Khánh - Trần Huệ Nương- NXB

tuyến tính Giáo dục 2003.
Hoàng Xuân Huấn - Đỗ Đức Đông - ĐHQG HN
Tối ưu hoá
2018 16-Sep-21
2
TỐI ƯU HÓA
Chương 1: Bài toán tối ưu hóa tổng quát và các vấn đề cơ sở

1. Một số bài toán mô hình thực tế
1.1. Bài toán lập kế hoạch sản xuất tối ưu
S.Phẩm
N.liệu A B
I 2 1
II 1 2
III 0 1
3
TỐI ƯU HÓA
• Giả thiết. • Yêu cầu.

Công ty có dữ trữ các Lập kế hoạch sản xuất
loại nguyên liệu I,II,III sao cho công ty thu
tương ứng là 8, 7và 3. được tiền lãi lớn nhất?
Tiền lãi 1 đơn vị sản
phẩm loại A và B tương
ứng là 4 và 5 triệu đồng.
4
TỐI ƯU HÓA
Hướng giải quyết

• Ký hiệu:
 x1 là lượng sản phẩm loại A cần sản xuất.
 x2 là lượng sản phẩm loại B cần sản xuất.
• Mô hình toán học có dạng:
f(x)= 4x1 + 5x2 max
2x1 + x2 ≤ 8
x1 + 2x2 ≤ 7
x2 ≤ 3
x1 ≥0 , x2 ≥0
Đây là một bài toán QHTT
5
TỐI ƯU HÓA
Bài toán lập kế hoạch sản xuất tổng quát
S.Phẩm
N.liệu SP1 … SPn
NL1 … … …
… … … …
NLm … … …
Webiste: 6
https://haui.edu.vn 16-Sep-21
© 2021 Hanoi University of Industry All rights reserved
6
TỐI ƯU HÓA
• Ký hiệu
- xj là lượng sản phẩm loại j (j=1 n) cần sản xuất.
- cj là tiền lãi một đơn vị sản phẩm loại j (j=1 n).
- aij là chi phí nguyên liệu loại i để sản xuất một đơn vị sản
phẩm loại j.
- bi là lượng dự trữ nguyên liệu loại i (i=1 m)
• Yêu cầu
Với các điều kiện như vậy hãy xác định các giá trị xj sao cho
tổng tiền lãi là lớn nhất với điều kiện hạn chế về nguyên liệu
7
TỐI ƯU HÓA
• Mô hình toán học

n
f ( x)   c j x j  max
j 1
 n
 aij x j  bi , i  1, m
 j 1
 x  0, j  1, n
 j
8
TỐI ƯU HÓA
1.2 Bài toán vận tải
Trạm thu
Lượng
Trạm phát
phát
T1 T2 T3
P1 5 2 3 30
P2 2 1 1 75
Lượng
thu 35 25 45
Yêu cầu: Hãy lập kế hoạch vận chuyển thoả mãn mọi yêu cầu thu phát sao
cho chi phí vận chuyển là nhỏ nhất?
9
Webiste: https://haui.edu.vn
9 © 2021 Hanoi University of Industry All rights reserved
16-Sep-21
TỐI ƯU HÓA

• Ký hiệu
- xij (i=1, 2 và j= 1, 2, 3) là lượng hàng cần vận chuyển từ kho Pi tới nơi
tiêu thụ Tj .
• Mô hình toán học:
f ( x)  5 x11  2 x12  3x13  2 x21  x22  x 23  min
 x11  x12  x13  30
 x21  x22  x23  75

 x11  x21  35

 x12  x22  25
 x13  x23  45

 xij  0, i  1, 2; j  1, 2, 3.
10
TỐI ƯU HÓA
Bài toán vận tải tổng quát
Trạm thu
Trạm Lượng
phát phát
T1 … Tn
P1 c11 … c1n a1
… … … … …
Pm cm1 … cmn am
m n
Lượng
b1 … bn  a  b .
i j
thu i 1 j 1
16-Sep-21
11
TỐI ƯU HÓA
Mô hình toán học

m n
f ( x)  c
i 1 j 1
ij xij  min
 n
 xij  ai , i  1, m
 j 1

 m
 xij b j , j  1, n
 i 1
 x  0, i  1, m, j  1, n
 ij


m n
Điều kiện cân bằng thu phát:  a  b .
i 1
i
j 1
j
12
TỐI ƯU HÓA
Tổng quát
• Cực đại hoá (cực tiểu hóa) hàm:
f(x) max (min)
với các điều kiện:
gi (x) (≤, =, ≥) bi , i=1,…,m.
x X Rn
Trong đó:
+ f(x): Hàm mục tiêu.
+ gi(x): Hàm ràng buộc.
16-Sep-21
13
TỐI ƯU HÓA
• Tập hợp
D  x  X g i ( x) (, , ) bi , i  1, m 
- Khi đó D được gọi là miền ràng buộc và mỗi điểm x= (x1, x2, …, xn) D được gọi là
một phương án chấp nhận được.
- Một phương án x* D thoả mãn:
f(x*) ≥ f(x), x D (đối với bài toán max)
f(x*) ≤ f(x), x D (đối với bài toán min)
Khi đó: x* được gọi là phương án tối ưu của bài toán
f(x*) được gọi là giá trị tối ưu của bài toán.
14
TỐI ƯU HÓA
Phân loại bài toán và các tiếp cận
Các đặc điểm để phân loại các bài toán

+ Các tính chất của các thành phần bài toán
+ Các điều kiện tồn tại lời giải chấp nhận được
+ Các điều kiện cần và đủ của cực trị
+ Tính chất của các đối tượng.
15
TỐI ƯU HÓA
3.1 Các loại bài toán quy hoạch
+ QHTT : Quy hoạch tuyến tính

+ QHTS : Quy hoạch tham số
+ QHĐ : Quy hoạch động
+ QHPT : Quy hoạch phi tuyến
+ QHRR : Quy hoạch rời rạc
16
TỐI ƯU HÓA
4. Vấn đề mô hình hóa toán học
(Sinh viên tham khảo thêm trong tài liệu)
17
TỐI ƯU HÓA
Bước 1: Xây dựng mô hình định tính cho vấn đề thực tế
• Xác định yếu tố có ý nghĩa quan trọng nhất và xác lập các quy luật
mà chúng phải tuân theo
• Nói cách khác là: Phát biểu mô hình bằng lời và bằng những biểu
đồ các điều kiện về kinh tế, kỹ thuật, tự nhiên xã hội, các mục tiêu
cần phải đạt được
18
TỐI ƯU HÓA
Bước 2: Xây dựng mô hình toán học
Mục tiêu: diễn tả bằng ngôn ngữ toán học mô hình định tính
• Chọn các biến số đặc trưng cho các trạng thái
• Thiết lập mối quan hệ giữa các biến số và các hệ số điều khiển hiện
tượng
Phải xác định được hàm mục tiêu ( tức hàm đặc trưng mà giá trị tiến tới
Max hoặc Min)
 Diễn tả bằng phương trình, bất phương trình các điều kiện (đó là các
ràng buộc mà biến phải tuân theo)
Webiste: https://haui.edu.vn
16-Sep-21
© 2021 Hanoi University of Industry All rights reserved
19
TỐI ƯU HÓA
Bước 3: Sử dụng công cụ toán học để khảo sát và giải bài toán
• Căn cứ vào mô hình cần chọn hoặc xây dựng phương pháp
giải phù hợp
 cụ thể hóa bằng thuật toán tối ưu
Chương trình hóa bằng ngôn ngữ lập trình
Chạy chương trình
 In kết quả
20
TỐI ƯU HÓA
Bước 4: Phân tích, kiểm định kết quả

Phải xác định mức độ phù hợp của mô hình và kết quả tính toán bằng thực nghiệm
hoặc áp dụng mô hình chuyên gia Có 2 khả năng
Khả năng 1: Mô hình và kết quả tính toán phù hợp thực tế
lập bảng ghi rõ:
1. Cách Đặt vấn đề
2. Mô hình toán học
3. Tính toán tối ưu
4. Chuẩn bị số liệu đầu vào
Nếu mô hình sử dụng nhiều lần xây dựng phần mềm
21
TỐI ƯU HÓA
Bước 4: Phân tích, kiểm định kết quả

Khả năng 2: Mô hình và kết quả tính toán không phù hợp thực tế, cần xem xét nguyên nhân
1. Kết quả tính toán bước 3 chưa đủ độ chính xác
 xem xét lại thuật toán,quá trình tính toán)
2. Số liệu ban đầu không phản ánh đúng thực tế giá cả, chi phí thị trường, định mức vật tư,
công suất, khả năng máy móc, trữ tài nguyên, vật liệu
3. Mô hình định tính chưa phản ánh đúng hiện tượng thực tế
 rà soát bước 1 xem có yếu tố hay quy luật nào bị bỏ sót
4. Xây dựng mô hình toán học ở bước 2 chưa thỏa đáng
cần xây dựng lại cho phù hợp:
Tăng dần từ tuyến tính đến phi tuyến
Từ tĩnh đến động
Từ tất định đến ngẫu nhiên
22
TỐI ƯU HÓA
Ví dụ: Bài toán xác định khẩu phần thức ăn

• Một xí nghiệp chăn nuôi cần mua 2 loại thức ăn tổng hợp T1, T2 cho gia súc. Tỷ lệ
chế biến: 1Kg T1 chứa 3đơn vị dinh dưỡng D1 (chất béo); 1 đơn vị dinh dưỡng D2
( chất Hydrat cacbon); 1 đơn vị dinh dưỡng D3( Protein), 1Kg T2 chứa 1 đơn vị
dinh dưỡng D1 ( chất béo); 1 đơn vị dinh dưỡng D2 ( chất Hydrat cacbon); 2 đơn vị
dinh dưỡng D3 (Protein). Mỗi bữa ăn cho gia súc cần tối thiểu 60 đơn vị D1, 40
đơn vị D2, 60 đơn vị D3.
• Hỏi xí nghiệp cần mua bao nhiêu kg T1, T2 cho mỗi bữa ăn sao cho vừa đảm bảo
tốt dinh dưỡng bữa ăn của gia súc, vừa để tổng số tiền chi mua thức ăn là nhỏ
nhất. Biết 1kg T1 giá 20 ngàn đồng, 1kg T2 giá 15 ngàn đồng
• Xây dựng mô hình định tính và mô hình toán học cho bài toán trên
23
TỐI ƯU HÓA
Xây dựng mô hình toán học cho bài toán

Tìm các biến số x1 ; x2 sao cho
f(x)= 20 x1 + 15 x2  Min
Với các điều kiện:
3x1 +x2 >=60
x1 +x2 >=40
x1 +2x2 >=60
x1 >=0, x2 >=0
24
TỐI ƯU HÓA
5. Một số vấn đề cơ sở
5.1. Ma trận
+ Khái niệm ma trận: là hình chữ nhật số m x n ô
+ Các loại ma trận cơ bản
- Ma trận vuông
- Ma trận chuyển vị
- Ma trận có một hàng
- Ma trận có một cột
- Ma trận đơn vị là ma trận vuông đường chéo =1.
+ Khái niệm 2 ma trận bằng nhau.
+ Các phép toán trên ma trận
- Nhân ma trận với hằng số
- Tổng hai ma trận cùng kích thước
- Nhân hai ma trận
25
TỐI ƯU HÓA
5.2 Định thức
Cách tính giá trị của định thức cấp 2, cấp 3.
a11 a12
  a11 .a22  a21 .a12
a21 a22
a11 a12 a13

  a21 a22 a23  a11 .a22 .a33  a12 .a23 .a31  a21 .a32 .a13  a13 .a22 .a31  a23 .a32 .a11  a12 .a21 .a33
a31 a32 a33
26
TỐI ƯU HÓA
5.2 Định thức
- Các tính chất của định thức
+ Tính chất 1: Định thức không thay đổi khi thay hàng thành cột, cột thành hàng
(chuyển vị)
+ Tính chất 2: Nếu đổi chỗ hai hàng (2 cột) cho nhau định thức đổi dấu
+ Tính chất 3: Thừa số chung của một cột có thể đưa ra ngoài dấu định thức
+ Tính chất 4: Nếu các phần tử của một cột ( hay 1 hàng) tỷ lệ với các phần tử
tương ứng của cột khác (hay hàng khác) thì định thức =0
+ Tính chất 5: Định thức sẽ không đổi nếu cộng thêm vào các phần tử của
một cột (hàng ) nào đó các phần tử của cột khác( hàng khác) đã nhân với 1
hằng số
27
TỐI ƯU HÓA
Ví dụ : Bài toán tối ưu
f ( x)  x1  x2  2 x4  2 x5  3x6  min
 x1  x4  x5  x6  2
 x2  x4  x6  12

 x3  2 x4  4 x5  3x6  9

 x j  0, j  1,6

Biến đổi hệ số biến x1 , x2 , x4 để tạo thành ma trận đơn vị
28
TỐI ƯU HÓA
Biến đổi sơ cấp trên các dòng của ma trận mở rộng sao cho ma
trận thu được có các cột lập thành ma trận đơn vị
Bảng 1 => Bảng 2
x1 x2 x3 x4 x5 x6 bi
1 0 0 1 1 -1 2
0 1 0 1 0 1 12
0 0 1 2 4 3 9
1 0 -1/2 0 -1 -5/2 -5/2
0 1 -1/2 0 -2 -1/2 15/2
0 0 1/2 1 2 3/2 9/2
29
TỐI ƯU HÓA
5.3 Hệ phương trình đại số tuyến tính

(Sinh viên tự đọc lại tài liệu)
a11 x1  a12 x 2  ...  a1n x n  b1
a x  a x  ...  a x  b
 21 1 22 2 2n n 2

....................................

a m1 x1  a m2 x 2  ...  a mn x n  b m
Viết dạng ma trận là Ax=b
Giải hệ phương trình đại số tuyến tính có 2 trường hợp
m=n  công thức Crame
m <> n  thêm cột số hạng tự do b vào ma trận A được ma trân mở rộng B…..
30
TỐI ƯU HÓA
Ví dụ: Giải hệ phương trình
2.x1  4.x2  5.x3  3


3.x1  4.x2  0.x3  2
1.x  2.x2  1.x3  4
 1
31
TỐI ƯU HÓA
Công thức Crame

2 4 5 3 4 5
  3  4 0  30 1  2  4 0  80
1 2 1 4 2 1
2 3 5 2 4 3
 2  3 2 0  45  3  3  4 2  50
1 4 1 1 2 4
1 8 2 3 3  5
x1   x2   x3  
 3  2  3
16-Sep-21
32

Slide - TUH - Chuong 1.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Slide - TUH - Chuong 1.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI – BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ

MÔN HỌC: TỐI ƯU HÓA

NĂM HỌC: 2021-2022

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tên sách Tên tác giả

Giáo trình Tối

Tối ưu hoá Nguyễn Đức Nghĩa - NXB Giáo dục 2002.

Quy hoạch Phan Quốc Khánh - Trần Huệ Nương- NXB

Chương 1: Bài toán tối ưu hóa tổng quát và các vấn đề cơ sở

• Giả thiết. • Yêu cầu.

Hướng giải quyết

Bài toán lập kế hoạch sản xuất tổng quát

Hướng giải quyết

• Mô hình toán học

1.2 Bài toán vận tải

Hướng giải quyết

Bài toán vận tải tổng quát

Mô hình toán học

Phân loại bài toán và các tiếp cận

Các đặc điểm để phân loại các bài toán

3.1 Các loại bài toán quy hoạch

+ QHTT : Quy hoạch tuyến tính

4. Vấn đề mô hình hóa toán học

(Sinh viên tham khảo thêm trong tài liệu)

Bước 1: Xây dựng mô hình định tính cho vấn đề thực tế

Bước 2: Xây dựng mô hình toán học

Bước 4: Phân tích, kiểm định kết quả

Bước 4: Phân tích, kiểm định kết quả

Ví dụ: Bài toán xác định khẩu phần thức ăn

Xây dựng mô hình toán học cho bài toán

a11 a12 a13

Ví dụ : Bài toán tối ưu

Biến đổi hệ số biến x1 , x2 , x4 để tạo thành ma trận đơn vị

5.3 Hệ phương trình đại số tuyến tính

Ví dụ: Giải hệ phương trình

2.x1  4.x2  5.x3  3

Công thức Crame

You might also like