Mở đầu bài thơ là vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Tiến với một tiếng gọi từ hiện tại

về đến
quá khứ rất thân thương: "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài
Khao sương lấp đoàn quân mỏi, Mường Lát hoa về trong đêm hơi." Thán từ "ơi" được
ngân dài tha thiết với thanh bằng gợi sự dịu êm. Nhớ chơi vơi chính là nỗi nhớ không thể
định hình mà lại bâng khuâng bao trùm cả không gian, thời gian. Hai câu đầu của bài thơ
tác giả nhớ lại về những gì thân thuộc trong trí nhớ về Tây Tiến. Một hành trình gian khó,
nhọc nhằn, khó khăn hiện ra. Vùng núi Tây Bắc với nhiều địa danh nổi tiếng: Sông Mã,
Sài Khao, Mường Lát, Mường Hịch, Pha Luông, Mai Châu gợi lên những miền rừng núi
hùng vĩ đầy hoang sơ. Nhà thơ ngắt nhịp 3/4 tạo nên sự phân định rạch ròi hai hướng lên
xuống trên con đường hành quân Tây Tiến. Những từ ghép, từ láy giàu được sử dụng để
đặc tả sự gian nan. "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm, Heo hút cồn mây, súng ngửi
trời." Khi chinh phục được tưởng chừng như con người đang bồng bềnh đứng giữa biển
mây. Độ cao bầu trời chỉ còn trong tầm mũi súng. Độ rộng rãi thoáng đạt của không gian
ùa tới. Ý thơ của Quang Dũng không chỉ tả cảnh mà còn tả ý chí tâm hồn của người lính.
Người lính Tây Tiến không bị chìm đi trước thiên nhiên khắc nghiệt mà lại như trỗi dậy
đầy thử thách. "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống, Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi."
Chinh phục được đỉnh núi rồi ta lại phát hiện về độ cao “heo hút cồn mây súng ngửi trời”.
Cồn mây cho thấy mây núi chồng chất dựng lên thành cồn thành dốc, dốc núi cao đến
mức con đường lẫn vào mây khiến con đường hành quân càng cheo leo, phức tạp. Ngửi
trời là cách nói vui đùa của người lính qua đó nhà thơ cho thấy tâm hồn trẻ trung không
sợ khó khăn, vất vả của người lính. Giữa mạch thơ với cái dữ dội của thiên nhiên là một
ánh nhìn bay bổng: "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi", đây là một phép liên tưởng thú vị.
Giữa núi rừng trùng điệp, ngôi nhà ấm áp hiện lên làm xao xuyến lòng người xa quê.
Giữa phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ ấy là sự hy sinh anh dũng của người lính Tây Tiến:
"Anh bạn dãi dầu không bước nữa, Gục lên súng mũ bỏ quên đời! Chiều chiều oai linh
thác gầm thét, Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người." Núi rừng Tây Tiến đầy thử thách
khiến chúng ta nghe thấy rõ ràng hơi thở nặng nhọc của người lính trên mỗi chặng hành
quân. Họ là những gương mặt dãi dầu sương gió rồi cuối cùng “gục lên súng mà bỏ quên
đời”. Từ láy “dãi dầu” diễn tả tất cả sự vất vả của các anh lính trên chặng đường chiến
đấu. Người lính không thể tiếp tục bước đi cùng đồng đội. Bên cạnh đó Quang Dũng còn
tả về sự ngang tàng, anh dũng của những người chiến sĩ không sợ quân thù. "Nhớ ôi Tây
Tiến cơm lên khói, Mai Châu mùa em thơm nếp xôi." Kết thúc hành trình gian khổ là
hình ảnh cuộc sống thanh bình, êm đềm. Làn khói lam và mùi hương nếp xôi quyến rũ
gợi về một cuộc sống yên bình đáng mơ ước. Mai Châu bỗng trở nên thân thuộc biết bao
nhờ câu thơ và cách diễn đạt nỗi nhớ không thể của Quang Dũng: nhớ ôi Tây Tiến... Tây
Tiến thơ mộng, trữ tình dưới ngòi bút Quang Dũng: "Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa,
Kìa em xiêm áo tự bao giờ. Khèn lên man điệu nàng e ấp, Nhạc về Viên Chăn xây hồn
thơ." Buổi liên hoan văn nghệ thật vui vẻ với ánh sáng rực rỡ của đêm hội đuốc hoa và
bừng lên tỏa sáng trong cái nhìn ngạc nhiên của người chiến sĩ. Man điệu bí ẩn, say đắm,
ngọt ngào làm mê hoặc lòng người. Vẻ đẹp của cô gái mềm mại, e ấp bên cạnh tiếng
khèn rộn ràng. Người lính Tây Tiến chiêm ngưỡng say đắm vẻ đẹp của đêm văn nghệ với
tâm hồn trẻ trung, vui vẻ. "Người đi Châu Mộc chiều sương ấy, Có thấy hồn lau nẻo bến
bờ? Có nhớ dáng người trên độc mộc, Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa?" Nhà thơ đang
hướng cảm xúc của mình về miền tây sông nước. Dòng người mềm mại, duyên dáng
băng băng trên độc mộc thể hiện sự lãng mạn trong hồn thơ Quang Dũng và vẽ được cái
hư ảo của hoài niệm, sự tinh tế của tình cảm. "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc, Quân
xanh màu lá dữ oai hùm." Đoàn binh Tây Tiến xuất hiện với tư thế oai phong "dữ oai
hùm”. Tuy nhiên sự thật là người lính đang phải hứng chịu những trận sốt rét khủng
khiếp trong hoàn cảnh thiếu thốn thuốc men, vật chất. Đoàn quân ấy đang phải đối mặt
với bao khó khăn, gian nguy, thiếu thốn. "Mắt trừng gửi mộng qua biên giới, Đêm mơ Hà
Nội dáng kiều thơm." Giữa khung cảnh khắc nghiệt, người lính vẫn giữ tâm hồn lãng
mạn đã mơ về hình ảnh yêu kiều của người con gái Hà Nội. Giấc mơ về Hà Nội yên bình
vô cùng bay bổng lãng mạn và cũng là động lực tinh thần cho đoàn quân Tây Tiến. Khát
vọng chiến thắng, sự hy sinh anh dũng của người lính Tây Tiến được thể hiện qua câu
thơ: "Rải rác biên cương mồ viễn xứ, Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh. Áo bào thay
chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành." Khát vọng của họ là được ra đi và xả
thân. Đó cũng là lý tưởng cao cả nhất trong cuộc hành trình gian khổ của người chiến sĩ.
“Áo bào thay chiếu anh về đất” chỉ sự hy sinh cao cả của người lính. Con sông Mã gắn
với tiếng gầm thể hiện cái chết oai hùng mang tầm sử thi. "Tây Tiến người đi không hẹn
ước, Đường lên thăm thẳm một chia phôi. Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy, Hồn về Sầm
Nứa chẳng về xuôi." Bài thơ kết thúc đầy xúc cảm. Đường lên Tây Tiến, đường đến với
chiến thắng quả thật rất gian nan, thăm thẳm, xa cách và chẳng có một lời hứa hẹn chắc
chắn nào. Nhưng với tinh thần, ý chí chiến đấu của người lính chắc chắn sẽ đập tan quân
thù.