‫القياس المحاسبي لمخاطر االئتمان في ضوء معايير الرقابة المصرفية لبازل‬

‫‪ 3‬والمعيار ‪IFRS 9‬‬

‫"دراسة ميدانية بالبنوك التجارية المصرية"‬

‫(‪)1‬‬
‫أ‪.‬د‪ /‬عبذ الحويذ أحوذ شاهيي‬
‫عويذ كليت التجارة – جاهعت هذيٌت الساداث‬
‫ورئيس قسن الوحاسبت والوراجعت‬

‫(‪)2‬‬
‫أ‪ /‬رجب هحوذ عوراى أحوذ البغذادي‬
‫هذرس هساعذ بقسن الوحاسبت والوراجعت‬
‫كليت التجارة – جاهعت هذيٌت الساداث‬

‫(‪)1‬حصل ماجستير لعلوت ا لعيجا رتخ ي صتا محاست خ مت لورتخ لعيجتا ا جاملتخ لعم رتخ تاا ‪ ،1992‬دليت ل‬
‫لعفوسفخ ي لعمحاس خ م لورخ لعيجا ا جاملخ ق اا لعس رس االسما رورخ اا ‪ ،1991‬يا ي قريه إعت د جتخ تستيا‬
‫مستا د تتاا ‪ 2006‬ثتتا إعت تستيا دليت ي صتتا م لجلتتخ تتاا ‪ ، 2015‬يت ع م صتتك لرتتل لورتتخ لعيجتتا ا‬
‫جاملخ مدر خ لعستادل تي لعفيت ا مت ‪ 2015/1/31‬إعت ‪ 2011/11/12‬ثتا يت ع م صتك مرتد لورتخ لعيجتا ا‬
‫جاملخ مدر خ لعسادل م ‪2011/11/12‬حي لآل ‪.‬‬

‫(‪)2‬مد س مسا د قسا إلعمحاس خ لعم لجله ‪.‬‬

 :‫ملخص البحث‬
ً‫خ اٍزْبكا‬ٝ‫خ اىَٖو‬ٝ‫ اىجْ٘ك اىزغبه‬ٜ‫و االئزَبُ ف‬ٛ‫ ىَقب‬ٜ‫بً اىَؾبٍج‬ٞ‫ي اىق‬ٝ‫اٍزٖلف اىجؾش رعي‬
ٜ‫خ اىعبٍيخ ف‬ٝ‫ اكهاك اىجْ٘ك اىزغبه‬ٛ‫ٌ ٍل‬ٞٞ‫ ٗمنىل رق‬.IFRS 9 ‫به‬ٞ‫ ٗاىَع‬3 ‫خ ثبىه‬ٞ‫ ٍزطيجبد ارفبق‬ٚ‫اى‬
ٌٞٞ‫بً ٗرق‬ٞ‫خ اىَزعيقخ ثق‬ٞ‫و اىلٗى‬ٞٝ‫خ ىيَعب‬ٞ‫ اىَؾبٍج‬ٜ‫٘اث‬ٚ‫خ ٗمنىل اى‬ٞ‫ٍٖو ىيَزطيجبد ٗاىَجبكة اىوقبث‬
.ُ‫و االئزَب‬ٛ‫ٍقب‬
‫ل ىَزطيجبد َّ٘مط اىقَبهح‬ٞ‫ اكهاك ٗاىَبً اىجْ٘ك ثْنو ع‬ٚ‫خ اى‬ّٞ‫لا‬َٞ‫ٗفيٖذ اىلهاٍخ اى‬
‫خ‬ّٞ‫بً اىقَبئو االئزَب‬ٞ‫خ اىَزعيقخ ثََبهٍبد ق‬ٞ‫ٖبد ٗاالهّبكاد اىوقبث‬ٞ‫ ٗمنىل ثبىز٘ع‬،‫خ اىَز٘قعخ‬ّٞ‫االئزَب‬
.‫ٌ ٕنٓ اىََبهٍبد‬ٞٞ‫خ اىَزعيقخ ثزق‬ٞ‫خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‬ٞ‫ اىزياً اىغٖبد اىوقبث‬ٜ‫بفخ اى‬ٙ‫ ثبإل‬.‫اىَز٘قعخ‬
8102 ً‫٘ َّت ٍقٖٖبد فَبئو اىقوٗٗ ىعب‬ٞ‫خ ثزقف‬ٝ‫بً اىجْ٘ك اىزغبه‬ٞ‫ؾذ اىْزبئظ ق‬ٙٗ‫مَب ا‬
‫ ٕٗنا‬.IFRS 9 ‫به‬ٞ‫و اىَع‬ٛ‫ ٍقب‬ٜٛ‫ب‬ٞ‫ِ اؽز‬ٝ٘‫ اىَقبثو ثزن‬ٜ‫ ٗمىل ثَجت اىزياٍٖب ف‬،8102 ً‫ٍقبهّخ ثعب‬
‫َخ‬ٞ‫بكح ق‬ٝ‫ ى‬ٜ‫ل عي‬ٝ‫و اىَز٘قع ىيَْ٘مط اىغل‬ٞ‫و اىنج‬ٞ‫ اىجْ٘ك ٍِ اىزؤص‬ٜ‫ قيق ٍَئ٘ى‬ٜ‫و اى‬ْٞٝ ‫ٍب قل‬
ً٘‫ق‬ٝ ُ‫غت ا‬ٝ ٜ‫ ٗثبىزبى‬.‫خ ىيجْ٘ك‬َْٝ٘‫ٌ االهثبػ اى‬ٞ‫٘ ق‬ٞ‫ رقف‬ٜ‫ اىَْ٘اد اىقبكٍخ ٗثبىزبى‬ٜ‫اىَقٖٖبد ف‬
‫الد‬َٖٞ‫بٍبد اؽزَبة ٍقٖٖبد اىقوٗٗ ٗاىز‬ٍٞٗ ‫ ثَواععخ اعواءاد‬ٛ‫ اىَٖو‬ٛ‫اىجْل اىَومي‬
‫ اٍجبة اّقفبٗ َّت ٕنٓ اىَقٖٖبد ٗاىزؾقق‬ٚ‫ ٗاى٘ق٘ف عي‬8102 ً‫خ ىعب‬ٝ‫خ ثبىجْ٘ك اىزغبه‬ّٞ‫االئزَب‬
‫خ ىيجْ٘ك ىَ٘اعٖخ‬ٞ‫ٌ اىَوامي اىَبى‬ٞ‫ رلع‬ٚ‫ٔ اىعَو عي‬ٞ‫ِ عي‬ٞ‫زع‬ٝ ‫ مَب‬.‫خ ريل االٍجبة‬ٞ‫٘ع‬ٍٙ٘ ٛ‫ٍِ ٍل‬
.8109 ً‫خ ٍِ عب‬ٝ‫ ؽغٌ اىَقٖٖبد ثلا‬ٜ‫بكح اىَز٘قعخ ف‬ٝ‫اىي‬
.IFRS 9 ‫به‬ٞ‫ ٍع‬،3 ‫ ثبىه‬،‫خ اىَز٘قعخ‬ّٞ‫ اىقَبئو االئزَب‬،ُ‫و االئزَب‬ٛ‫ ٍقب‬:‫خ‬ٞ‫اىنيَبد اىَفزبؽ‬

Abstract:
The research aimed to enhance the accounting measurement of credit risk in
Egyptian commercial banks based on the requirements of Basel III and IFRS 9.
It also intends to assess to what extent the Egyptian banks have awareness of
the regulatory and accounting requirements regarding credit risk measurement.
The field study concluded that banks are well aware of the requirements of the
expected credit loss model, as well as the regulatory guidelines related to the
practices of measuring the expected credit losses. In addition to the compliance
of regulatory authorities with the rules of banking supervision related to the
evaluation of these practices. The results also pointed out that banks have
reduced the loan losses provisions for 8102 compared to 8102, due to their
commitment to having IFRS 9 risk reserve. This may indicate the concern of
bank managers of the expected significant impact of the new model on
increasing provisions in the coming years and thus reduce Banks Annual
profits. Therefore, the Central Bank of Egypt should review the procedures and
policies for calculating loan provisions in commercial banks for 8102 and find
out the reasons for the low rates of such provisions and verify the objectivity of
those reasons. . It should also strengthen banks' financial positions to meet the
expected increase in provisions starting in 8109.
keywords: Credit risk, Expected credit loss, Basel III, IFRS 9.

- 110 -
 ‫القياس المحاسبي لمخاطر االئتمان في ضوء معايير الرقابة المصرفية لبازل ‪3‬‬
‫والمعيار ‪IFRS 9‬‬
‫"دراسة ميدانية بالبنوك التجارية المصرية"‬

‫أولا‪ :‬اإلطار العام للبحث‬

‫‪ 1/1‬هشكلت البحث‪:‬‬
‫ر٘اعٔ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬األّٗةخ األف‪ٞ‬ةوح فة‪ ٜ‬سةو ٍةع‪ٖٞ‬ب ىزعي‪ٝ‬ةي االٍةزقواه اىَةبى‪ٍ ٜ‬ةب ‪َٝ‬ةَ‪ ٜ‬ثي‪ٝ‬ةبكح‬
‫عةةةتء االٍزضةةةبه ‪ٗ Compliance Burden‬مىةةةل ىؾزَ‪ٞ‬ةةةخ اىزياٍٖةةةب ثزطج‪ٞ‬ةةةق اال‪ٛ‬ةةةو ٗاى‪ٚ‬ةةة٘اث‪ٍ ٜ‬ةةة٘اء‬
‫اىزْظ‪َٞٞ‬خ أٗ اىَؾبٍج‪ٞ‬خ اىز‪ ٜ‬رؾنٌ ق‪ٞ‬بً ٗرق‪ ٌٞٞ‬اىَقب‪ٛ‬و اىَٖوف‪ٞ‬خ ٗاىوقبثخ عي‪ٖٞ‬ب ٗفقب ً ىَب أقورٔ ٍقوهاد‬
‫ثبىه ‪ 3‬ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ٍع ‪ٙ‬وٗهح ر٘افق ريل اىَزطيجبد ٍع اىَعب‪ٞٝ‬و اىلٗى‪ٞ‬ةخ ىيزقو‪ٝ‬ةو اىَةبى‪ ٜ‬اىؾبمَةخ‬
‫ىيقطةةبا اىَٖةةوف‪ٗ ٜ‬اىزةة‪ ٜ‬رقةةً٘ ثةةلٗه فعةةبه ف‪َٞ‬ةةب ‪ٝ‬زعيةةق ثبىق‪ٞ‬ةةبً ٗاالفٖةةبػ عةةِ اىَقةةب‪ٛ‬و اىَٖةةوف‪ٞ‬خ فةة‪ٜ‬‬
‫اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬ةخ ىيجْة٘ك‪ٗ ،‬ال ٍة‪َٞ‬ب اىَع‪ٞ‬ةبه اىةلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬ةو اىَةبى‪ٗ )3( IFRS 9 ٜ‬اىةن‪َٝ ٛ‬ةٌٖ فة‪ ٜ‬رؾَة‪ِٞ‬‬
‫أٍةٌ اىزٖةةْ‪ٞ‬ا ٗاالعزةةواف ٗاىق‪ٞ‬ةةبً اىَؾبٍةج‪ ٜ‬ىة كٗاد اىَبى‪ٞ‬ةةخ مؤؽةةل اىَٖةبكه اىوئ‪َٞ‬ةة‪ٞ‬خ ىؾةةلٗس ريةةل‬
‫اىَقب‪ٛ‬و (‪.)Gornjak, 8102, p. 050‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش ٕله اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ IFRS 9 ٜ‬مبٍزغبثخ ى ىٍخ اىَبى‪ٞ‬خ اىعبىَ‪ٞ‬ةخ‪ ،‬اىزة‪ ٜ‬ار‪ٚ‬ةؼ أُ‬
‫أؽةةل أٍةةجبة اّزْةةبهٕب ٕةة٘ اىزةةؤفو فةة‪ ٜ‬االعزةةواف ثقَةةبئو اىةةل‪ ،ُ٘ٝ‬ام مةةبُ ‪ٝ‬ةةزٌ االعزةةواف ثبىقَةةبئو ؽةة‪ِٞ‬‬
‫اىزؾقق ٍْٖب‪ .‬أٍب اىَع‪ٞ‬به اىغل‪ٝ‬ل ف‪ٞ‬زطيت اؽزَبة ٍقٖٖبد ىيل‪ ُ٘ٝ‬ثْبء عي‪ ٚ‬اىز٘قعةبد ثؾةلٗس رعضةو أٗ‬
‫علً اىقلهح عي‪ ٚ‬اىَلاك ٍِ عبّت اىعَالء ٗفق اىز٘قعبد ٗاىَزغ‪ٞ‬واد االقزٖبك‪ٝ‬خ ٗمىل ىيزؾ٘‪ ٛ‬ىٖب ٍَجقبً‪.‬‬
‫ٍِٗ ْٕب ّْؤ اىزفن‪ٞ‬و ف‪ٙ ٜ‬وٗهح رؾل‪ٝ‬ل ٍقٖٖبد ؽز‪ ٚ‬عي‪ ٚ‬اىل‪ ُ٘ٝ‬اىغ‪ٞ‬لح (‪Reitgruber, 8105, p.‬‬
‫‪.)8‬‬
‫(‪)4‬‬
‫ٗمةةنىل رةةٌ رْةةل‪ٝ‬ل ق٘اعةةل اىؾ‪ٞ‬طةةخ اىَبى‪ٞ‬ةةخ ىيجْةة٘ك ٍةةِ فةةاله رطةة٘‪ٝ‬و ىغْةةخ ثةةبىه ىيوقبثةةخ اىَٖةةوف‪ٞ‬خ‬
‫‪ٍ Committee on Banking Supervision "BCBS" Basel‬قوهاد عل‪ٝ‬ةلح أٗ ٍةب ‪َٝ‬ةَ‪ ٜ‬ثبرفبق‪ٞ‬ةخ‬
‫ثبىه ‪ٗ ،3‬اىز‪ ٜ‬رعزجو ٍع‪ٞ‬بهاً رْو‪ٝ‬ع‪ٞ‬ب ً كٗى‪ٞ‬ةب ً ىنفب‪ٝ‬ةخ هأً اىَةبه‪ٗ ،‬افزجةبهاد رؾَةو اى‪ٚ‬ةغ٘‪ .ٛ‬ؽ‪ٞ‬ةش رة٘فو‬
‫ٍةةواهاد ثةةبىه ‪ٍ 3‬زطيجةةبد رْةةو‪ٝ‬ع‪ٞ‬خ عل‪ٝ‬ةةلح ىزؾل‪ٝ‬ةةل ٗق‪ٞ‬ةةبً اىَقةةب‪ٛ‬و اىَٖةةوف‪ٞ‬خ‪ ،‬ثٖةةلف رؾَةة‪ ِٞ‬اكاهح‬
‫ٗؽ٘مَخ اىَقب‪ٛ‬و ٗرعي‪ٝ‬ي االفٖبػ ٗاىْةفبف‪ٞ‬خ ٗ‪ٙ‬ةَبُ االٍةزقواه اىَةبى‪Figuet et al., 8105, p. ( ٚ‬‬
‫‪.)894‬‬
‫(‪)5‬‬
‫ٗف‪ ٜ‬اىزقو‪ٝ‬و اىَْ٘‪ ٛ‬اىواثع ىْومخ ‪ Deloitte‬اىَجْ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬االٍةزطالا اىةن‪ ٛ‬أعورةٔ ؽة٘ه اىَعةب‪ٞٝ‬و‬
‫اىلٗى‪ٞ‬ةةخ ىيزقو‪ٝ‬ةةو اىَةةبى‪ IFRS ٜ‬فةة‪ ٜ‬اىقطةةبا اىَٖةةوف‪ٗ ٜ‬رؾةةل‪ٝ‬بد ّٗزةةبئظ ى‪ٝ‬ةةبكح اؽز‪ٞ‬ب‪ٛ‬ةةبد هأً اىَةةبه‬
‫اىزْظ‪ َٜٞ‬ىيجْ٘ك ٍع ثلا‪ٝ‬خ رطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ IFRS 9 ٜ‬ؽة٘ه األكٗاد اىَبى‪ٞ‬ةخ ‪ٗ ،‬اىةن‪ٛ‬‬
‫ّةةَو ‪ 54‬ثْن ةب ً ٍةةِ أٗهٗثةةب‪ٗ ،‬اىْةةوو األٍٗةة‪ٗ ٜ‬افو‪ٝ‬ق‪ٞ‬ةةب‪ٗ ،‬اىَؾةة‪ ٜٞ‬اىٖةةبكة ا‪ٍٟ‬ةة‪ٗ ،ٛ٘ٞ‬األٍةةو‪ٝ‬ن‪ٞ‬ز‪ ،ِٞ‬فقةةل‬
‫رَضيذ اىْزبئظ اىوئ‪َٞٞ‬خ ىيزقو‪ٝ‬و ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪:)Deloitte, 8104, pp. 8–09( ٜ‬‬
‫‪ٍ -0‬زؾزبط اىجْ٘ك اى‪ ٚ‬صالس ٍْ٘اد ىزطج‪ٞ‬ةق (اىَع‪ٞ‬ةبه اىةلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬ةو اىَةبى‪ٗ )IFRS 9 ٜ‬ثبىزةبى‪ٜ‬‬
‫قل رقع رؾذ ‪ٙ‬غ‪ ٜ‬اىياٍ‪ٞ‬خ اىزطج‪ٞ‬ق ف‪ ٜ‬عبً ‪.8102‬‬
‫‪ -8‬أقو ‪ ٍِ ٪56‬اىجْ٘ك ثؤُ رَع‪ٞ‬و اىقلٍبد اىَٖوف‪ٞ‬خ ٍ‪ٞ‬زؤصو ثبىزغ‪ٞٞ‬و اىَؾبٍج‪.ٜ‬‬
‫‪ -3‬أمل ‪ ٍِ %21‬اىجْ٘ك عي‪ ٚ‬أُ اىقَةبئو اىَز٘قعةخ ثَ٘عةت اىَع‪ٞ‬ةبه ‪ٍ IFRS 9‬ةززغبٗى ثَجبىغٖةب‬
‫اىقَبئو اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىَزطيجبد اىَعب‪ٞٝ‬و اىزْظ‪َٞٞ‬خ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫معيار التقرير الدولي ‪ :IFRS 9‬صدر في يوليو ‪ 4102‬بعنوان " األدوات المالية " ليكون العمل به إلزاميا عام ‪،4108‬‬
‫وحل هذا المعيار محل معيار المحاسبة الدولي ‪ IAS 99‬الخاص باألدوات المالية – االعتراف والقياس‪.‬‬
‫‪ 4‬تأسست لجنة بازل للرقابة المصرفية عام ‪ 0992‬بشكل غيرر رسرمي برين محراف ي البنرول المركزيرة فرا الردول الصرناعية‬
‫العشرر بمدينرة برازل السويسررية تحرت إشرراف بنرل التسرويات الدوليرة )‪Bank for International Settlements (BIS‬‬
‫وأطلر عليارا ذنرذال‪ :‬لجنرة التشرريعات المصررفية والممارسرات الرقابيرة ‪Committee on Banking Regulation and‬‬
‫‪.Supervisory Practices‬‬
‫‪ 5‬هي واحدة من الشركات األربع الكبار للخدمات المانية في العالم‪.‬‬

‫‪- 111 -‬‬

‫ٗأ‪ٙ‬بف اىزقو‪ٝ‬و أُ ر٘ق‪ٞ‬ذ عَي‪ٞ‬ةخ رطج‪ٞ‬ةق اىَع‪ٞ‬ةبه اىةلٗى‪ْٝ IFRS 9 ٜ‬ةنو رؾةل مج‪ٞ‬ةو ىقطةبا اىقةلٍبد‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىْوو األٍٗ‪ ٜ‬ف‪ٚ‬الً عِ رؾةل‪ٝ‬بد اىزَْة‪ٞ‬ق ثة‪ ِٞ‬اإلكاهاد اىَزعيقةخ ثبىْةئُٗ اىَبى‪ٞ‬ةخ ٗاالئزَةبُ‬
‫ٗرنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب اىَعيٍ٘بد ٗأقَبً أفو‪ٗ ،ٙ‬منىل اىع٘ائق اىَورجطخ ثز٘فو اإلٍنبّبد ٗاىقةلهاد ٗرة٘فو اىةلعٌ‬
‫ٍِ اكاهح اىَقب‪ٛ‬و ٗرطج‪ٞ‬ق ّظبً رقل‪ٝ‬و اىقَبئو اىَز٘قعخ الّقفبٗ ق‪َٞ‬خ االكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٍِٗ صٌ ‪ٙ‬وٗهح‬
‫رط٘‪ٝ‬و ّظٌ اىزْجةئ ثبألٗ‪ٙ‬ةبا ٗاىزؾةل‪ٝ‬بد اىَبى‪ٞ‬ةخ ٗاالقزٖةبك‪ٝ‬خ اىلافي‪ٞ‬ةخ ٗاىقبهع‪ٞ‬ةخ‪ .‬الٍة‪َٞ‬ب فة‪ ٜ‬سةو عةلً‬
‫ٗ‪٘ٙ‬ػ اىعالقبد ٗاىزَْ‪ٞ‬ق ث‪ ِٞ‬مالً ٍِ األ‪ٛ‬و اىزْظ‪َٞٞ‬خ ٗاىَؾبٍج‪ٞ‬خ ىيقطبا اىَٖوف‪.ٜ‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش أّبهد كهاٍةخ (‪ )Cipullo and Vinciguerra, 8104, p. 51‬أُ اىنض‪ٞ‬ةو ٍةِ اىَْةبمو رْجةع‬
‫ٍةةِ افةةزالف األٕةةلاف ىنةةو ٍةةِ اإل‪ٛ‬ةةبه اىزْظ‪َٞ‬ةة‪ ٜ‬ىجةةبىه ‪ٗ 3‬اإل‪ٛ‬ةةبه اىَؾبٍةةج‪ ٜ‬ىيَعةةب‪ٞٝ‬و اىلٗى‪ٞ‬ةةخ ىيزقو‪ٝ‬ةةو‬
‫اىَةةبى‪ IFRS ٜ‬ىيقطةةبا اىَٖةةوف‪ ،ٜ‬ؽ‪ٞ‬ةةش رٖةةلف اىَعةةب‪ٞٝ‬و اىزْظ‪َٞٞ‬ةةخ اىةة‪ ٚ‬رعي‪ٝ‬ةةي األٍةةِ ٗاىَةةالٍخ ىيجْةة٘ك‬
‫ٗاىْظةةبً اىَٖةةوف‪ ،ٜ‬فةة‪ ٜ‬ؽةة‪ ِٞ‬رٖةةلف اىَعةةب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍةةج‪ٞ‬خ اى ة‪ ٚ‬فلٍةةخ اىَٖةةيؾخ اىعبٍةةخ ٍةةِ ؽ‪ٞ‬ةةش كقةةخ‬
‫االعزواف ٗاىق‪ٞ‬بً ٗرعي‪ٝ‬ي االفٖبػ عِ اىَعبٍالد االقزٖبك‪ٝ‬خ ىيجْ٘ك‪.‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل رزغَل ٍْنيخ اىجؾش ف‪ ٜ‬علً ٗع٘ك ا‪ٛ‬بهاً ٍؾبٍج‪ٞ‬ب ىق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ‪َٝ‬نِ ٍِ فالىةٔ‬
‫رؾق‪ٞ‬ق اىز٘افق ث‪ ِٞ‬مبفخ ٍزطيجبد ٍقوهاد ثبىه ‪٘ٙ ٗ 3‬اث‪َّ٘ ٜ‬مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثَ٘عةت‬
‫اىَع‪ٞ‬ةةبه اىةةلٗى‪ IFRS 9 ٜ‬ى‪ٚ‬ةةَبُ كقةةخ ٍٗةةٖ٘ىخ رطج‪ٞ‬ةةق اىَزطيجةةبد اىزْظ‪َٞٞ‬ةةخ ٗمةةنىل االٍزضةةبه ىي‪ٚ‬ةة٘اث‪ٜ‬‬
‫اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىجْة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةخ اىَٖةو‪ٝ‬خ‪ٍٗ .‬ةِ صةٌ ‪َٝ‬نةِ ٕة‪ٞ‬بشخ ٍْةنيخ اىجؾةش فة‪ٙ ٜ‬ة٘ء اىزَةبإالد‬
‫اىزبى‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫‪ٍ -0‬ب ٕ‪ٛ ٜ‬ج‪ٞ‬عخ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىز‪ ٜ‬ر٘اعٔ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ؟‬
‫‪ٍ -8‬ةةةب ٕةةة‪ ٜ‬اىَزطيجةةةبد اىزْظ‪َٞٞ‬ةةةخ ىَقةةةوهاد ثةةةبىه ‪ 3‬اىؾبمَةةةخ ىق‪ٞ‬ةةةبً ٍقةةةب‪ٛ‬و االئزَةةةبُ ثةةةبىجْ٘ك‬
‫اىزغبه‪ٝ‬خ؟‬
‫‪ٍ -3‬ب ٕ‪ٍ ٜ‬قٍ٘بد َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ ثَ٘عت اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ IFRS 9 ٜ‬ثْؤُ ق‪ٞ‬بً‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ؟‬
‫‪ٍ -4‬ب ٕ‪ ٜ‬اىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثََبهٍبد اىجْ٘ك ىق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬منىل‬
‫اىَجبكة اىَزعيقخ ثق‪ٞ‬بً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪ ٌٞٞ‬ريل اىََبهٍبد؟‬
‫‪ٕ -5‬و ‪َٝ‬نِ رقل‪ ٌٝ‬ا‪ٛ‬بهاً ىزعي‪ٝ‬ي اٍزضبه اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ىيَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق َّ٘مط‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ؟‬
‫‪ 8/0‬اىلهاٍبد اىَبثقخ‪:‬‬
‫ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪َّ ٜ‬زعوٗ ٍيقٖب ً ألٌٕ األثؾبس ٗاىلهاٍبد اىَبثقخ اىز‪ ٜ‬رْبٗىذ اىَغبالد اىَقزيفخ ىَ٘‪٘ٙ‬ا‬
‫اىجؾش‪ٗ ،‬مىل ىيزٕ٘و اى‪ ٚ‬إٌٔ ّزبئغٖب‪ ٜٕٗ ،‬مَب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ -0‬كهاٍخ )‪ (Argimón et al., 8106‬ثعْ٘اُ ‪Prudential filters, portfolio composition‬‬
‫‪ٗ and capital ratios in European banks‬اىز‪ ٜ‬اّبهد اى‪ ٜ‬اىزؾ٘ه ٍِ االٕزَبً ثبىق٘اعل‬
‫اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ىالٕزَبً ثزؾل‪ٝ‬ل ٍنّ٘بد هأً اىَبه اىزْظ‪ٙٗٗ َٜٞ‬ع ٍٖلاد اؽزواى‪ٝ‬خ ىيؾفبس عي‪ٚ‬‬
‫قلهح هأً اىَبه عي‪ ٚ‬اٍز‪ٞ‬عبة اىقَبهح‪ٗ .‬رقلً ٕنٓ اىلهاٍخ أكىخ عَي‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك األٗهٗث‪ٞ‬خ رزعيق‪( :‬أ)‬
‫ثبىزؤص‪ٞ‬و اىَؾزَو ىيَٖلاد االؽزواى‪ٝ‬خ عي‪ ٚ‬رقيت هأً اىَبه اىن‪ٝ ٛ‬لفو ف‪ ٜ‬ؽَبثٔ اىَنبٍت‬
‫ٗاىقَبئو ش‪ٞ‬و اىَؾققخ اىْبرغخ ٍِ اٍزضَبهاد ٍزبؽخ ىيج‪ٞ‬ع؛ (ة) ثزؤص‪ٞ‬و ٕنٓ اىَٖلاد االؽزواى‪ٝ‬خ‬
‫عي‪ ٚ‬اىطيت عي‪ ٚ‬األٕ٘ه اىَؾزفظ ثٖب ثٕ٘فٖب ٍزبؽخ ىيج‪ٞ‬ع؛ (ط) ثزؤص‪ٞ‬و ٕنٓ اىَٖلاد عي‪ ٚ‬هأً‬
‫اىَبه اىزْظ‪ٗ .َٜٞ‬قل رَضيذ إٌ اىْزبئظ ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬رؾزفظ اىجْ٘ك األٗهٗث‪ٞ‬خ ثَْجخ ‪ ٍِ ٪01‬اعَبى‪ ٜ‬إٔ٘ىٖب ف‪ ٜ‬اىَؾبفظ اىز‪ ٜ‬رزَجت ف‪ ٜ‬اىَنبٍت‬
‫ٗاىقَبئو ش‪ٞ‬و اىَؾققخ‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬ال رََؼ ارفبق‪ٞ‬خ ثبىه ‪ 3‬ثبٍزجعبكٕب ٍِ هأً اىَبه اىزْظ‪.َٜٞ‬‬
‫‪ّ -‬نيذ اىَٖلاد االؽزواى‪ٝ‬خ ٍِ اىَنبٍت ٗاىقَبئو ش‪ٞ‬و اىَؾققخ ٍِ األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ثبىق‪َٞ‬خ‬
‫اىعبكىخ عقجخ أٍبً اىنْا اىَجنو عِ اىَْبمو أصْبء األىٍخ اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ -‬ئك‪ ٛ‬اكهاط األهثبػ ٗاىقَبئو ش‪ٞ‬و اىَؾققخ ف‪َّ ٜ‬ت هأً اىَبه اى‪ ٜ‬ى‪ٝ‬بكح رقيجبد ٕنٓ اىَْت‪.‬‬

‫‪- 112 -‬‬

‫أُ اكهاط عيء ٍِ اىَنبٍت ش‪ٞ‬و اىَؾققخ ٗمو فَبئو األٗهاو اىَبى‪ٞ‬خ ماد اىلفو اىضبثذ ف‪ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫هأً اىَبه اىزْظ‪ٝ َٜٞ‬قيو ٍِ ؽغٌ األٗهاو اىَبى‪ٞ‬خ اىَْٖفخ مبٍزضَبهاد ٍزبؽخ ىيج‪ٞ‬ع‪ٍَ ،‬ب‬
‫‪َٝ‬نِ أُ ‪ٝ‬ئصو ٍيج‪ٞ‬ب عي‪ ٚ‬اكاهح اىَ‪٘ٞ‬ىخ ٗاىطيت عي‪ ٚ‬اىَْلاد‪.‬‬
‫‪ -0‬كهاٍخ )‪ (Xu, 8106‬ثعْ٘اُ ‪Estimating Lifetime Expected Credit Losses Under‬‬
‫‪ٗ IFRS 9‬اىز‪ ٜ‬رْبٗىذ اى‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ىيَع‪ٞ‬به ‪ٍٗ IFRS 9‬ل‪ ٙ‬افزالفٖب عِ اىَع‪ٞ‬به ‪IAS‬‬
‫‪ٗ ،39‬ث‪ٞ‬بُ ٍْٖغ‪ٞ‬خ رؾل‪ٝ‬ل ٗق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٍ٘اء ىَلح ‪ّٖ08‬واً ٍْن االعزواف‬
‫األٗى‪ ٜ‬ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ ،‬أٗ عي‪ٍ ٚ‬لاه عَو االكاح ثبىنبٍو‪ٗ .‬قل اقزوؽذ اىلهاٍخ َّ٘معب ً ىزقل‪ٝ‬و ٕنٓ‬
‫اىقَبئو عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىعَو اىَز٘قع ى كٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٗفقب ً ىَزطيجبد اىَع‪ٞ‬به ‪ٗ .IFRS 9‬اٍزقيٖذ‬
‫اىلهاٍخ اىَقٍ٘بد اىوئ‪َٞٞ‬خ ىجْبء ٕنا اىَْ٘مط‪:ٜٕٗ ،‬‬
‫اىزواث‪ ٜ‬ث‪ٍ ِٞ‬فًٖ٘ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗاىق‪َٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع أٗعٔ عغي اىْقل‪ٝ‬خ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٙ‬عَو‬ ‫‪-‬‬
‫األكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ْٞٝٗ ،‬و ٕنا اىعغي اى‪ ٚ‬اىفوو ث‪ ِٞ‬اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىََزؾقخ ٗفقب ً ىْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل‬
‫ٗاىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىز‪ ٜ‬رز٘قع اىَئٍَخ رؾٖ‪ٞ‬يٖب ٍع ٍواعبح اىَجبىغ ٗر٘ق‪ٞ‬ذ اىزؾٖ‪ٞ‬و‪.‬‬
‫أُ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ رَضو ٍجيغب ً رقل‪ٝ‬و‪ٝ‬بً ٍوعؾب ً ‪ٝ‬زٌ اؽزَبثٔ ٍِ فاله اىزق‪ٌٞٞ‬‬ ‫‪-‬‬
‫اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىعلك ٍِ اىْزبئظ اىَؾزَيخ‪.‬‬
‫علً اىؾبعخ عْل ق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ اى‪ٍْٞ ٚ‬به‪ٕ٘ٝ‬بد ٍزعلكح ٗاَّب ‪ٝ‬زٌ اىزوم‪ٞ‬ي‬ ‫‪-‬‬
‫فق‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اؽزَبه ؽلٗس فَبئو ائزَبّ‪ٞ‬خ ٍِ علٍٔ‪.‬‬
‫إَٔ‪ٞ‬خ ٍواعبح اىق‪َٞ‬خ اىيٍْ‪ٞ‬خ ىيْق٘ك عْل ق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثبٍزقلاً ٍعله اىفبئلح‬ ‫‪-‬‬
‫اىفعي‪ ٜ‬اىَبئل ف‪ ٜ‬اىَ٘و‪.‬‬
‫‪ -8‬كهاٍخ (ّؾبرٔ‪ )8106 ،‬ثعْ٘اُ "َّ٘مط ٍقزـوػ ىيق‪ٞ‬ــبً ٗاإلفٖبػ اىَؾــبٍج‪ ٜ‬عِ اىَقـــب‪ٛ‬و‬
‫ٗافزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪ ٛ‬ف‪٘ٙ ٜ‬ء ؽ٘مَخ اىقطبا اىَٖوف‪ - ٜ‬كهاٍـــخ رطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬ــخ " ٗاىز‪ٜ‬‬
‫اٍزٖلفذ رق‪َّ ٌٞٞ‬بمط اىق‪ٞ‬بً عِ اىَقب‪ٛ‬و اىَٖوف‪ٞ‬خ ٗأٍبى‪ٞ‬ت اإلفٖبػ عْٖب ٗرقل‪َّ٘ ٌٝ‬معب‬
‫ٍؾبٍج‪ٞ‬ب ىق‪ٞ‬بً اىَقب‪ٛ‬و اىز‪ ٜ‬ر٘اعٔ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ ٗاقزواػ أٍي٘ثب ٍ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬ب ىإلفٖبػ‬
‫عِ ٕنٓ اىَقب‪ٛ‬و ف‪٘ٙ ٜ‬ء رطج‪ٞ‬ق ٍجبكة ٗآى‪ٞ‬بد اىؾ٘مَخ مؤؽل ٍزطيجبد ىغْخ ثبىه ‪ٗ 8‬ثبىه ‪3‬‬
‫ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬ث‪ٞ‬بُ ٍل‪ ٙ‬قلهح ريل اىجْ٘ك عي‪ ٚ‬اٍزقلاً افزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪ ٛ‬مؤكاح إلكاهح‬
‫ٗ‪ٙ‬ج‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و ثَب ‪ٝ‬ز٘اءً ٍع ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ث‪ٞ‬ئخ عَو اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬سو رلاع‪ٞ‬بد األىٍخ‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ اىعبىَ‪ٞ‬خ ٗاىَؾي‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗقةةل رْبٗىةةذ اىلهاٍةةخ اىزطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬ةةخ رؾل‪ٝ‬ةةل ٍقٍ٘ةةبد اىَْةة٘مط اىَقزةةوػ ىق‪ٞ‬ةةبً اىَقةةب‪ٛ‬و اىَٖةةوف‪ٞ‬خ‬
‫ٗافزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪ ٍِ ٛ‬فاله اعلاك قبئَخ اٍزقٖبء ٗر٘ى‪ٝ‬عٖب عي‪ ٚ‬ع‪ْٞ‬خ ق٘اٍٖب ‪ٍ 340‬فةوكح‬
‫ٍةةِ ٍَةةئ٘ى‪ ٜ‬االكاهح اىعي‪ٞ‬ةةب ٗاكاهح اىَقةةب‪ٛ‬و ٗاكاهح االىزةةياً ٗاىؾ٘مَةةخ ثةةبىَوامي اىوئ‪َٞ‬ةة‪ٞ‬خ ىيجْةة٘ك‬
‫اىزغبه‪ٝ‬خ ٗثيغذ اىقة٘ائٌ اىََةزيَخ ٗاىٖةؾ‪ٞ‬ؾخ ‪ 850‬قبئَةخ ثَْةجخ ‪ .%23.6‬مَةب قةبً اىجبؽةش ثزطج‪ٞ‬ةق‬
‫اىَْة٘مط اىَقزةةوػ عيةة‪ ٚ‬صالصةةخ ثْةة٘ك رغبه‪ٝ‬ةةخ رغَةل ٍغزَةةع اىلهاٍةةخ (اىجْةةل األٕيةة‪ ٜ‬اىَٖةةو‪ ،ٛ‬اىجْةةل‬
‫اىزغبه‪ ٛ‬اىلٗى‪ ،ٜ‬ثْل قطو األٕي‪ ٜ‬اى٘‪ ٍِ )ْٜٛ‬فاله كهاٍخ ٗرؾي‪ٞ‬ةو اىزقةبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬ةخ ٗاال‪ٚٝ‬ةبؽبد‬
‫اىَزََخ ىٖب‪ٗ .‬فيٖذ ّزبئظ اىلهاٍخ اى‪ٗ ٚ‬ع٘ك فوٗو ماد كالىةخ ٍعْ٘‪ٝ‬ةخ ثة‪ ِٞ‬آهاء اىََزقٖة‪ٍ ٜ‬ةٌْٖ‬
‫ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬خ اىجْل (ثْ٘ك عبٍخ – ثْ٘ك فبٕخ ٍْٗزومخ – فوٗا ثْ٘ك أعْج‪ٞ‬خ) ثْؤُ‪:‬‬
‫‪ -‬ر٘افةةق َّةةبمط اىق‪ٞ‬ةةبً ٗأٍةةبى‪ٞ‬ت اإلفٖةةبػ عةةِ اىَقةةب‪ٛ‬و اىزةة‪ ٜ‬رزجْبٕةةب اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ اىَٖةةو‪ٝ‬خ ٍةةع‬
‫ٍزطيجبد ٍقوهاد ثبىه ‪ٗ 8‬ثبىه ‪.3‬‬
‫‪ -‬إَٔ‪ٞ‬خ افزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪ ٛ‬مؤكاح فعبىخ إلكاهح ٗ‪ٙ‬ج‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و اىَٖوف‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٗ -‬عةة٘ك عالقةةخ ثةة‪ ِٞ‬اىق‪ ٞ‬ةبً اىةةلق‪ٞ‬ق ٗاإلفٖةةبػ اىَ٘‪ٙ‬ةة٘ع‪ ٜ‬ىيَقةةب‪ٛ‬و فةة‪ٙ ٜ‬ةة٘ء افزجةةبهاد رؾَةةو‬
‫اى‪ٚ‬غ٘‪ٗ ٛ‬ث‪ ِٞ‬رلع‪ ٌٞ‬اىَومي اىَبى‪ ٜ‬ىيجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ -‬اىزؤم‪ٞ‬ةةل عيةة‪ ٚ‬إَٔ‪ٞ‬ةةخ اىَقٍ٘ةةبد األٍبٍةة‪ٞ‬خ ىيَْةة٘مط اىَقزةةوػ إلكاهح اىَقةةب‪ٛ‬و اىَٖةةوف‪ٞ‬خ فةة‪ٙ ٜ‬ةة٘ء‬
‫افزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪.ٛ‬‬
‫‪ -3‬كهاٍخ )‪ (Novotny-Farkas, 8106‬ثعْ٘اُ ‪The Interaction of the IFRS 9 Expected‬‬
‫‪Loss Approach with Supervisory Rules and Implications for Financial‬‬

‫‪- 113 -‬‬

 ‫‪ٗ Stability‬اىز‪ّ ٜ‬بقْذ رفبعو َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗفقب ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٜ‬‬
‫‪ٍ IFRS 9‬ع ق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ٗا‪ٟ‬صبه اىَؾزَيخ ىٖنا اىزفبعو عي‪ ٚ‬االٍزقواه اىَبى‪ٗ .ٜ‬مىل‬
‫ٍِ فاله رق‪ٍ ٌٞٞ‬ب اما مبُ َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ‪ٝ‬عنٌ ثْنو أف‪ٚ‬و ع٘كح االئزَبُ‬
‫ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗعَب اما مبُ ‪ٝ‬قيو ٍِ رقيجبد اىلٗهح االقزٖبك‪ٝ‬خ ىَقٖٖبد فَبئو اىقوٗٗ‬
‫ثبىَقبهّخ ٍع ٍْٖظ اىقَبئو اىَؾققخ ٗفقب ً ىَع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٗ .IAS 39 ٜ‬مبّذ ّزبئظ مىل ٍب‬
‫‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪َٝ‬ضةو َّة٘مط فَةبئو االئزَةبُ اىَز٘قعةخ ٗفقةب ً ىيَع‪ٞ‬ةبه اىةلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬ةو اىَةبى‪ IFRS 9 ٜ‬ؽةالً ٍٗةطبً‬ ‫‪-‬‬
‫ٍٗعق٘الً ث‪ ِٞ‬رقل‪ ٌٝ‬اىَعيٍ٘بد اىَْبٍجخ ٗر٘ف‪ٞ‬و اؽز‪ٞ‬بعبد اىَواقج‪ ِٞ‬ىزعي‪ٝ‬ي االٍزقواه اىَبى‪.ٜ‬‬
‫اُ ٍ٘اءٍخ اىق٘اعل اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٗاىوقبث‪ٞ‬خ ثبالقزواُ ٍع ى‪ٝ‬بكح اىؾل األكّ‪ ٚ‬ىَزطيجبد هأً اىَةبه ٍة٘ف‬ ‫‪-‬‬
‫رعيى ؽ٘افي ٍل‪ٝ‬و‪ ٛ‬اىجْة٘ك ىيزالعةت ثَجةبىغ فَةبئو اىقةوٗٗ ىزغْةت عةلً رْف‪ٞ‬ةن ٍزطيجةبد اىَعةب‪ٞٝ‬و‬
‫اىزْظ‪َٞٞ‬خ اىز‪ ٜ‬رفوٗ اىق‪٘ٞ‬ك عي‪ ٚ‬أهثبػ األٌٍٖ ٗاىعالٗاد‪.‬‬
‫أُ َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٍ٘ٞ IFRS 9 ٜ‬فو ّطبو أٍٗع‬ ‫‪-‬‬
‫ثنض‪ٞ‬و ىيزقل‪ٝ‬و اإلكاه‪ٍ ٍِ ٛ‬ع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٗ .IAS 39 ٜ‬ىنىل‪ ،‬فبُ اىف٘ائل اىَوع٘ح ٍِ رطج‪ٞ‬ةق‬
‫ٍْٖظ اىقَبهح اىَز٘قعخ ٍزعزَل ف‪ّٖ ٜ‬ب‪ٝ‬خ اىَطبف عي‪ ٚ‬اىزطج‪ٞ‬ق اىَةي‪ ٌٞ‬ىَزطيجةبد اىَع‪ٞ‬ةبه ‪.IFRS 9‬‬
‫ٕٗةنا ثةلٗهٓ ٍةة‪ٞ‬زطيت عٖةلا ٍْةةزومب ٍةِ ٍعةل‪ٍٗ ٛ‬واععةة‪ ٜ‬اىؾَةبثبد ٗاىَةةواقج‪ٗ ِٞ‬اىغٖةبد اىَنيفةةخ‬
‫ثبىزْف‪ٞ‬ن‪.‬‬
‫‪ -4‬كهاٍخ (‪ )Seitz et al., 8102‬ثعْ٘اُ ‪Understanding Loan Loss Reserves under‬‬
‫‪ٗ IFRS 9: A Simulation-Based Approach‬اىز‪ ٜ‬ؽبٗىذ اٍزقلاً َّ٘مط ٍؾبمبح ‪stage-‬‬
‫‪ based simulation model‬ىزقل‪ٝ‬و اىَنّ٘بد اىضالصخ ىـيقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ (اؽزَبه‬
‫اىزعضو‪ ،‬اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو‪ٍ ،‬عله اىقَبهح عْل اىزعضو) ٍع ٍواعبح اىَواؽو اىضالصخ ى ٕ٘ه‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ ٗمنىل االّزقبالد اىَؾزَيخ ث‪ ِٞ‬ريل اىَواؽو ثَ٘عت ٍع‪ٞ‬به ‪ٗ .IFRS 9‬قل اعزَلد اىلهاٍخ‬
‫عي‪ ٚ‬اىج‪ٞ‬بّبد اىَٖوف‪ٞ‬خ االٗهث‪ٞ‬خ ٍِ عبً ‪ 8115‬اى‪ ٜ‬عبً ‪ٗ ،8104‬مىل ىجْبء افزوا‪ٙ‬بد ٗاقع‪ٞ‬خ‬
‫ىزقل‪ٝ‬و اىَجبىغ اىَز٘قعخ ىالؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد ٗفقب ً ىَْ٘مط اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٗ .‬رْ‪ٞ‬و ّزبئظ اىلهاٍخ‬
‫اى‪ ٚ‬أّٔ عي‪ ٚ‬اىوشٌ ٍِ أُ اؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىَْ٘مط اىَؾبمبح اىَقزوػ‬
‫ى‪َٞ‬ذ مج‪ٞ‬وح ٍقبهّخ ثبؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد ٍع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ ‪ IAS 39‬ثْنو عبً‪ ،‬اال اّٖب رَ‪ٞ‬و اى‪ ٚ‬رغبٗى ٕنٓ‬
‫االؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد ف‪ ٜ‬أٗقبد األىٍبد‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬اىؾَبٍ‪ٞ‬خ اىنج‪ٞ‬وح ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ عْل‬
‫رقل‪ٝ‬و اؽزَبه اىزعضو ثبٍزقلاً اىَْ٘مط اىَقزوػ‪.‬‬
‫‪ -5‬كهاٍخ (اثوإ‪ )8102 ،ٌٞ‬ثعْ٘اُ "اىزؾل‪ٝ‬بد اىز‪ ٜ‬ر٘اعٔ اىجْ٘ك اىَٖو‪ٝ‬خ عْل رطج‪ٞ‬ق ٍع‪ٞ‬به ‪IFRS‬‬
‫‪ٗ 9‬ا‪ٟ‬صبه اىَزورجخ عي‪ٍْ ٍِ ٔٞ‬ظ٘ه مفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه اىْظبٍ‪ - ٜ‬كهاٍخ رطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬خ"‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬مْفذ عِ‬
‫اىزؾل‪ٝ‬بد اىز‪ ٜ‬ر٘اعٔ رطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به اىغل‪ٝ‬ل اىَزعيقخ ثبىق‪ٞ‬بً اىَؾبٍج‪ ٜ‬ى كٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٗاالفٖبػ‬
‫عْٖب ثبىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ‪ٗ .‬منىل رْبٗىذ اىلهاٍخ األصبه اىَزورجخ عي‪ ٚ‬رطج‪ٞ‬ق ٕنا اىَع‪ٞ‬به ٗاىَزَضيخ ف‪ٜ‬‬
‫رقل‪ٝ‬و ٗق‪ٞ‬بً ٍقٖٔ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٍِ فاله َّ٘مط األعَبه ثلالً ٍِ ٍلفو‬
‫اىقَبئو اىَؾققخ‪ ،‬االٍو اىن‪ّ ٍِ ٛ‬ؤّٔ اىزؤص‪ٞ‬و عي‪ّ ٚ‬زبئظ أعَبه اىجْ٘ك‪ٗ .‬رَضيذ إٌ اىْزبئظ ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪َٝ -‬ز٘عت األصو اى‪ٚ‬و‪ٝ‬ج‪ ٜ‬ىزطج‪ٞ‬ةق ٍع‪ٞ‬ةبه ‪ IFRS 9‬ى‪ٝ‬ةبكح أعجةبء اىجْة٘ك ف‪َٞ‬ةب ‪ٝ‬زعيةق ث‪ٚ‬ةو‪ٝ‬جخ اىةلفو‪،‬‬
‫ٗمىل ّز‪ٞ‬غخ ا‪ٙ‬بفخ ‪ ٍِ %81‬اىَقٖٔ ىي٘عبء اى‪ٚ‬و‪ٝ‬ج‪.ٜ‬‬
‫‪ -‬اىؾبعخ اى‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثي‪ٝ‬بكح هأٍَبىٖب ىَ٘اعٖخ اىي‪ٝ‬ةبكح اىَز٘قعةخ فة‪ٍ ٜ‬قٖةٔ اىقَةبئو االئزَبّ‪ٞ‬ةخ‬
‫ىيَؾبفظخ عي‪ٍ ٚ‬زطيجبد اىؾل األكّ‪ ٚ‬ىوأً اىَبه اىْظبٍ‪.ٜ‬‬
‫‪ٙ -‬وٗهح رعل‪ٝ‬و اىزْو‪ٝ‬ع اى‪ٚ‬و‪ٝ‬ج‪ ٜ‬ىغعو مبٍو ق‪َٞ‬خ ٍقٖٔ فَبئو االئزَبُ ‪ٙ‬ةَِ األعجةبء اىفعي‪ٞ‬ةخ‬
‫ىيجْ٘ك ىَقبثيخ ٍقب‪ٛ‬و اّقفبٗ ق‪َٞ‬خ اىقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ -6‬كهاٍخ )‪ (Temim, 8102‬ثعْ٘اُ ‪The IFRS 9 Impairment Model and its‬‬
‫‪ٗ Interaction with the Basel Framework‬اىز‪ ٜ‬رَزنْا اىزفبعو ث‪ ِٞ‬اال‪ٛ‬به اىوقبث‪ٜ‬‬
‫إلكاهح اىَقب‪ٛ‬و ٗاى‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ثزقل‪ٝ‬و ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ َّٗت هأً اىَبه‬
‫ٗؽَبثبد اىَقٖٖبد‪ ،‬ف‪ٚ‬الً عِ اكاهح اىج‪ٞ‬بّبد ٗاىؾ٘مَخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اٍزعلاكاً ىزطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به‬
‫‪ٗ .IFRS 9‬قل فيٖذ اىلهاٍخ اى‪ٍ ٜ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬

‫‪- 114 -‬‬

 ‫‪ٝ‬زطيت رطج‪ٞ‬ق ٍع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬اىق‪ٞ‬بً ثزغَ‪ٞ‬ةع اىج‪ٞ‬بّةبد ٍةِ ٍٖةبكه ٍزعةلكح ٗرَْة‪ٞ‬ق ٗاكاهح ٍغَ٘عةخ‬ ‫‪-‬‬
‫ٗاٍةةعخ ٍةةِ اىَْةةبمط ٗرق‪ٞ‬ةة‪ ٌٞ‬اىزغ‪ٞٞ‬ةةواد فةة‪ٍ ٜ‬قةةب‪ٛ‬و االئزَةةبُ‪ٗ ،‬مىةةل ىيق‪ٞ‬ةةبً ثؾَةةبة فَةةبئو االئزَةةبُ‬
‫اىَز٘قعخ ٗاىَقٖٖبد ٗفقب ً ىنىل‪.‬‬
‫‪ٝ‬غةةت أُ ‪ٝ‬نةةُ٘ اىَع‪ٞ‬ةةبه ‪ٗ IFRS 9‬اىةةْظٌ اىَورجطةةخ ثةةٔ قةةبكه‪ ِٝ‬عيةة‪ ٚ‬كعةةٌ رْف‪ٞ‬ةةن ٍزطيجةةبد َّةة٘مط‬ ‫‪-‬‬
‫اّقفةبٗ ق‪َٞ‬ةةخ االئزَةةبُ‪ٗ .‬مىةةل ٍةةِ فةةاله رةة٘افو‪ :‬اىْةةفبف‪ٞ‬خ ٗاىقةةلهح عيةة‪ ٚ‬اىَواععةةخ ٗاىززجةةع‪ ،‬قةةلهاد‬
‫ّبٍيخ إلكاهح اىج‪ٞ‬بّبد‪ ،‬اىَْبمط اىوائلح ىؾَبة فَبهح االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫قةل ‪ٝ‬فةةوٗ رطج‪ٞ‬ةةق َّةة٘مط اىقَةةبئو االئزَبّ‪ٞ‬ةةخ اىَز٘قعةةخ ‪ٙ‬ةةغطًب ا‪ٙ‬ةةبف‪ًٞ‬ب عيةة‪ ٚ‬اىَئٍَةةبد اىَبى‪ٞ‬ةةخ فةة‪ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫اىَل‪ ٙ‬اىقٖ‪ٞ‬و‪ .‬مَب أّ ٍة٘ف ‪ٝ‬ؾفةي عَي‪ٞ‬ةخ اىزؾة٘ه ٍةِ اىَةْٖظ اىَع‪ٞ‬ةبه‪ ٛ‬اىة‪ ٚ‬اىَةْٖظ األمضةو رؾةل‪ٝ‬بً‬
‫ٕٗة٘ أٍةةي٘ة اىزٖةةْ‪ٞ‬ا اىةةلافي‪ ،ٜ‬ف‪ٚ‬ةةال عةةِ رْةغ‪ٞ‬ع اىجْةة٘ك عيةة‪ٍ ٚ‬عبىغةةخ أٗعةةٔ اىقٖةة٘ه فةة‪ ٜ‬اكاهح‬
‫اىج‪ٞ‬بّبد اىلافي‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٍةة‪ٞ‬ئك‪ ٛ‬اىزقةةبهة ثةة‪ ِٞ‬اىَع‪ٞ‬ةةبه اىةةلٗى‪ٗ IFRS 9 ٜ‬ثةةبىه ‪ 3‬عيةة‪ ٚ‬اىَةةل‪ ٙ‬اىط٘‪ٝ‬ةةو اىةة‪ ٚ‬رؾَةة‪ ِٞ‬اكاهح‬ ‫‪-‬‬
‫اىَقةةب‪ٛ‬و ٗرؾق‪ٞ‬ةةق قةةله أمجةةو ٍةةِ اىزنبٍةةو ٍةةع اىََبهٍةةبد اىَؾبٍةةج‪ٞ‬خ‪ .‬مَةةب أّ ةٔ ٍةة‪٘ٞ‬فو أٍ ًَةةب ق٘‪ٝ‬ةةخ‬
‫ىْٖبعخ ٍٖوف‪ٞ‬خ أمضو أٍبًّب ٗ‪ٝ‬ؾَِ اىضقخ ٗاىْفبف‪ٞ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع إٔؾبة اىَٖيؾخ‪.‬‬
‫‪ -2‬كهاٍخ (‪ )Krüger et al., 8102‬ثعْ٘اُ ‪The impact of loan loss provisioning on‬‬
‫‪ٗ bank capital requirements‬اىز‪ ٜ‬رْبٗىذ اىعالقخ ث‪ ِٞ‬اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪IFRS 9 ٜ‬‬
‫ٍٗزطيجبد ثبىه ىوأً ٍبه اىزْظ‪ َٜٞ‬ىيجْ٘ك‪ٗ .‬قل اٗ‪ٙ‬ؾذ اىلهاٍخ أُ ٍقٖٖبد فَبهح‬
‫اىقوٗٗ ٗفقب ىيَع‪ٞ‬به‪ IFRS 9‬رز‪ َِٚ‬رقف‪ ٘ٞ‬اىْو‪ٝ‬ؾخ االٗى‪ ٜ‬ىوأً اىَبه اىزْظ‪ٝٗ ،َٜٞ‬نُ٘‬
‫ٕنا االّقفبٗ أمضو ؽلح ف‪ ٜ‬اىؾبالد اىزبى‪ٞ‬خ‪ )0( :‬فاله فزواد اىوم٘ك االقزٖبك‪ )8( ،ٛ‬ثبىَْجخ‬
‫ىَؾبفظ االئزَبُ ماد اىغ٘كح اىَْقف‪ٚ‬خ‪ )3( ،‬ىيجْ٘ك اىز‪ ٜ‬ال رْلك ٍعب‪ٞٝ‬و هأً اىَبه فاله فزواد‬
‫اىوم٘ك‪ )4( ،‬اٍزقلاً رعو‪ٝ‬ا ش‪ٞ‬و ٕبهً ىيي‪ٝ‬بكح اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ .‬مَب ّبقْذ‬
‫اىلهاٍخ م‪ٞ‬ا ‪َٝ‬نِ ىيغٖبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ٍَبعلح اىجْ٘ك ىَ٘اعٖخ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ٗ ،‬مىل ٍِ فاله‬
‫ر٘ف‪ٞ‬و اىَٖلاد االؽزواى‪ٝ‬خ اىَئقزخ ىوإًٗ األٍ٘اه‪.‬‬
‫‪ -2‬كهاٍخ (‪ )Blažeková, 8102‬ثعْ٘اُ ‪The Impact Of IFRS 9 (Increase In Credit‬‬
‫‪ٗ Risk Provisioning) On Banks’ Regulatory Capital‬اىز‪ ٜ‬اٍزٖلفذ رؾي‪ٞ‬و رؤص‪ٞ‬و‬
‫اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬عي‪ ٚ‬اى٘‪ٙ‬ع اىوأٍَبى‪ ٜ‬ىيجْ٘ك ٗاىَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬رق‪ٚ‬ع ىإلّواف ٍِ‬
‫قجو اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ اىَقزٖخ‪ٗ .‬منىل ر٘‪ٞٙ‬ؼ اىضؤص‪ٞ‬و اىنَ‪ ٜ‬ىَقٖٖبد فَبئو االئزَبُ ٗفقب‬
‫ىيَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬عي‪ ٜ‬هأً اىَبه اىزْظ‪ .َٜٞ‬ثبال‪ٙ‬بفخ اى‪ٍ ٜ‬ؾبٗىخ رؾل‪ٝ‬ل اىزغ‪ٞٞ‬واد ف‪ٍ ٜ‬نّ٘بد‬
‫‪ٚ‬ب عي‪ ٚ‬اىزغ‪ٞٞ‬واد ٗاىزؤص‪ٞ‬واد عي‪َّ ٚ‬ت هأً ٍبه‪ٗ .‬رزَضو‬ ‫اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ‪ٗ ،‬اىزوم‪ٞ‬ي أ‪ً ٝ‬‬
‫إٌٔ ّزبئظ ٕنٓ اىلهاٍخ ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬رزَجت االعواءاد االّزقبى‪ٞ‬خ اىزة‪ ٜ‬اقزوؽزٖةب ىغْةخ ثةبىه ‪ BCBS‬ثْةؤُ رطج‪ٞ‬ةق اىَع‪ٞ‬ةبه ‪ IFRS 9‬فة‪ٜ‬‬
‫رقيت ٗاعبكح رْظ‪ ٌٞ‬هأً اىَبه اىزْظ‪ٗ ،َٜٞ‬ثبىزبى‪ ٜ‬قل ‪ٝ‬نُ٘ ْٕبك رٖل‪ٝ‬ل ٍؾزَو ىيزطج‪ٞ‬ق ش‪ٞ‬و اىَ٘ؽل‪.‬‬
‫‪ -‬أُ اىَئٍَبد اىز‪ ٜ‬رَزقلً ٍْٖظ اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬ر٘اعٔ رةلٕ٘ه أقةو فة‪َّ ٜ‬ةجخ هأً اىَةبه (اعةبكح‬
‫رْظةة‪ ٌٞ‬هأً اىَةةبه) ٍقبهّ ةخً ثةةبىجْ٘ك اىز ة‪ ٜ‬رَةةزقلً اىَةةْٖظ اىَع‪ٞ‬ةةبه‪ٗ ،ٛ‬مىةةل فةة‪ ٜ‬ا‪ٛ‬ةةبه االعةةواءاد‬
‫االّزقبى‪ٞ‬خ ٍِ أعو رغْت ٕلٍخ هأً اىَبه ٗاٍنبّ‪ٞ‬خ اعبكح ثْبء قبعلح هأً اىَبه فاله ٕنٓ اىفزوح‪.‬‬
‫‪ -‬رعزجو االعواءاد االّزقبى‪ٞ‬خ ٍف‪ٞ‬ةلح ىنةال ٍةِ اىجْة٘ك اىزة‪ ٜ‬رَةزقلً اىَةْٖظ اىَع‪ٞ‬ةبه‪ٍٗ ٛ‬ةْٖظ اىزٖةْ‪ٞ‬ا‬
‫اىلافي‪ّ ٜ‬ظواً ىَب رقً٘ ثٔ ٍِ رقف‪ٞ‬ا ٍزطيجبد اىْو‪ٝ‬ؾخ االٗى‪ ٜ‬ىوأً اىَبه‪.‬‬
‫ً‬
‫رفٖة‪ٞ‬ال ٍٗ٘ص٘ق‪ٞ‬ةخ‬ ‫‪ -‬رعيى االعواءاد االّزقبى‪ٞ‬خ ٍِ اّ‪ٚ‬جب‪ ٛ‬اىَة٘و ٍةِ فةاله رة٘ف‪ٞ‬و افٖةبؽبد أمضةو‬
‫ٗثَعيٍ٘بد مبف‪ٞ‬خ ؽ٘ه هأً ٍبه اىَئٍَبد‪.‬‬
‫‪ -9‬كهاٍخ (‪ )Menin, 8109‬ثعْ٘اُ ‪IFRS 9 – The Interaction Between Accounting‬‬
‫‪And Prudential Frameworks In The Banking System. An Analysis Of The‬‬
‫‪ٗ First Time Adoption‬اىز‪ ٜ‬رْبٗىذ اإل‪ٛ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىن‪ ٛ‬اقزوؽٔ اىَع‪ٞ‬به ‪ٍ IFRS 9‬ع‬
‫اىزوم‪ٞ‬ي عي‪ٍ ٚ‬زطيجبد َّ٘مط اّقفبٗ ق‪َٞ‬خ األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٗاصوٓ عي‪ ٚ‬اىْٖبعخ اىَٖوف‪ٞ‬خ‪ .‬مَب‬
‫اٍزٖلفذ اىلهاٍخ ر٘‪ٞٙ‬ؼ اٗعٔ اىزنبٍو ٍِ اىْبؽ‪ٞ‬خ اىْظو‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اإل‪ٛ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق‬

‫‪- 115 -‬‬

‫ثقٖبئٔ َّ٘مط اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ‪ٗ ،‬اإل‪ٛ‬به اىوقبث‪ ٜ‬الرفبق‪ٞ‬خ ثبىه ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ثزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبُ‬
‫ٗهإًٗ األٍ٘اه اىزْظ‪َٞٞ‬خ‪ٗ .‬منىل رؾي‪ٞ‬و ا‪ٟ‬صبه اىنَ‪ٞ‬خ ىزجْ‪ ٜ‬اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ىيَوح االٗى‪ ٜ‬عي‪ٚ‬‬
‫ٍزطيجبد اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗعي‪َّ ٚ‬ت هأً اىَبه اىزْظ‪َٞٞ‬خ ىيَئٍَبد اىَٖوف‪ٞ‬خ‬
‫اإل‪ٝ‬طبى‪ٞ‬خ‪ٗ .‬فيٖذ اىلهاٍخ اى‪ٍ ٜ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫رزؤصو اىجْ٘ك ٗاىَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ ثْنو مج‪ٞ‬و ثزطج‪ٞ‬ق اىَعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ثَجت ٗع٘ك األكٗاد اىَبى‪ٞ‬ةخ‬ ‫‪-‬‬
‫ثْنو مج‪ٞ‬و ف‪ ٜ‬ق٘ائَٖب اىَبى‪ٞ‬خ ّْٗب‪ٖٛ‬ب االئزَبّ‪.ٜ‬‬
‫ى‪ٝ‬بكح اىَقٖٖبد (‪ ٪00‬ف‪ ٜ‬اىَزٍ٘‪ّ )ٜ‬ز‪ٞ‬غخ رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعةخ عية‪ ٚ‬ثْة٘ك‬ ‫‪-‬‬
‫اىَ‪ٞ‬ياّ‪ٞ‬ةةةخ اىعٍَ٘‪ٞ‬ةةةخ ٗاىزعو‪ٙ‬ةةةبد فةةةبهط اىَ‪ٞ‬ياّ‪ٞ‬ةةةخ اىعٍَ٘‪ٞ‬ةةةخ ٍٗةةةب ‪ٝ‬زورةةةت عي‪ٞ‬ةةةٔ ٍةةةِ رقفةةة‪٘ٞ‬‬
‫االؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد‪.‬‬
‫اّقفبٗ َّت هأً اىَبه (اىْو‪ٝ‬ؾخ االٗى‪ )ٜ‬ثَجت اّقفبٗ ؽق٘و اىََبَٕ‪.ِٞ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ؽظ‪ٞ‬ذ اىجْ٘ك اىز‪ ٜ‬رَزقلً ٍْٖظ اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬ثآى‪ٞ‬بد رؾ٘‪ٞٛ‬خ اقو ٍقبهّخ ثبىجْ٘ك اىز‪ ٜ‬رَةزقلً‬ ‫‪-‬‬
‫اىَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪.ٛ‬‬
‫اٍزفبكد ٍعظٌ ثْ٘ك اىع‪ْٞ‬خ ٍِ رجْ‪ ٜ‬اىزور‪ٞ‬جبد االّزقبى‪ٞ‬خ اىٖبكهح عِ ىغْخ ثبىه ىيوقبثةخ اىَٖةوف‪ٞ‬خ‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٗثبىزبى‪ ٜ‬فبّٖب ريزيً ثبىَزطيجبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ -01‬كهاٍخ (‪ )Gomaa et al., 8109‬ثعْ٘اُ ‪Testing the Efficacy of Replacing the‬‬
‫‪ٗ Credit Loss Model with the Expected Credit Loss Model Incurred‬اىز‪ ٜ‬قبٍذ‬
‫ثبفزجبه ٍل‪ ٛ‬فعبى‪ٞ‬خ رجْ‪ ٜ‬اٍزقلاً َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ع٘‪ٙ‬ب ً‬
‫عِ َّ٘مط اىقَبهح اىَؾققخ ثَ٘عت ٍع‪ٞ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىلٗى‪ IAS 39 ٜ‬ىؾَبة فَبئو اّقفبٗ‬
‫ق‪َٞ‬خ االئزَبُ‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٚ‬اىق‪ٞ‬بً ثزؾي‪ٞ‬و آصبه ى‪ٝ‬بكح اىَوّٗخ ف‪ ٜ‬سو َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫اىغل‪ٝ‬ل عي‪ ٚ‬اكاهح األهثبػ‪ٗ .‬قل رٕ٘يذ اىلهاٍخ اى‪ ٜ‬أُ اىََبػ ىيَل‪ٝ‬و‪ ِٝ‬ثز‪ٍ َِٞٚ‬عيٍ٘بد‬
‫ٍَزقجي‪ٞ‬خ ‪ٝ‬ي‪ٝ‬ل ٍِ ٍقلاه ٍٗل‪ ٛ‬مفب‪ٝ‬خ االؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد اىلٗه‪ٝ‬خ‪ ،‬مَب أُ اٍزجلاه َّ٘مط اىقَبهح اىَؾققخ‬
‫ثَْ٘مط اىقَبهح اىَز٘قعخ ٍِ ّؤّٔ ى‪ٝ‬بكح ٕنٓ االؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬اُ ٍَبهٍبد اكاهح‬
‫االهثبػ مبّذ أقو ٍِ اىَز٘قع‪ٗ ،‬أّٖب ال رق٘ٗ ا‪ٟ‬صبه اإل‪ٝ‬غبث‪ٞ‬خ اىَؾزَيخ ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٍِٗ اٍزقواء اىلهاٍبد اىَبثقخ ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ىيجبؽش ٍب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫اٍزٖلفذ اؽل‪ ٙ‬اىلهاٍبد رقةل‪َّ٘ ٌٝ‬معةب ٍؾبٍةج‪ٞ‬ب ىيق‪ٞ‬ةبً ٗاالفٖةبػ عةِ اىَقةب‪ٛ‬و اىَٖةوف‪ٞ‬خ اىزة‪ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ر٘اعةٔ اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ اىَٖةو‪ٝ‬خ فةة‪ٙ ٜ‬ةة٘ء ٍزطيجةبد ىغْةةخ ثةةبىه ‪ٗ ،3‬ث‪ٞ‬ةبُ ٍةةل‪ ٛ‬اٍنبّ‪ٞ‬ةةخ اٍةةزقلاً‬
‫افزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪ ٛ‬مؤكاح ىَواقجخ ٗ‪ٙ‬ج‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫هميد ثع٘ اىلهاٍبد عي‪ٍ ٚ‬قب‪ٛ‬و االئزَةبُ فة‪ٙ ٜ‬ة٘ء اىَع‪ٞ‬ةبه ‪ٍ IFRS 9‬قبهّةخ ثبىَع‪ٞ‬ةبه ‪IAS‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ٗ ، 39‬عةةوٗ ٗرؾي‪ٞ‬ةةو ٍزطيجةةبد َّةةة٘مط اىقَةةبهح االئزَبّ‪ٞ‬ةةخ اىَز٘قعةةةخ ٍْٖٗغ‪ٞ‬ةةخ رقةةل‪ٝ‬و اىَعيَةةةبد‬
‫اىوئ‪َٞٞ‬خ االىٍةخ ىزطج‪ٞ‬قةٔ ٕٗة‪ :ٜ‬اؽزَةبه اىزعضةو‪ ،‬اىَل‪ّٞ٘ٝ‬ةخ عْةل اىزعضةو‪ٍ ،‬عةله اىقَةبهح عْةل اىزعضةو‪.‬‬
‫ف‪ٚ‬ةال عةةِ رْةبٗه ٍفةةبٕ‪ٍٗ ٌٞ‬ؾةةلكاد ؽةلٗس ى‪ٝ‬ةةبكح عٕ٘و‪ٝ‬ةخ فةة‪ٍ ٜ‬قةةب‪ٛ‬و االئزَةبُ مؤٍةةبً ىزٖةةْ‪ٞ‬ا‬
‫األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٗرطج‪ٞ‬ق َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ّبقْةةذ ثعةة٘ اىلهاٍةةبد اىَْةةبٕظ اىزْظ‪َٞٞ‬ةةخ ٗاىَؾبٍةةج‪ٞ‬خ اىَقزيفةةخ اىَزعيقةةخ ثَقٖٖةةبد فَةةبئو‬ ‫‪-‬‬
‫اىقوٗٗ‪ٗ ،‬فبٕٔ اىزفبعو ٗاىزنبٍو ث‪َّ٘ ِٞ‬مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعةخ ٗفقةب ىيَع‪ٞ‬ةبه ‪IFRS 9‬‬
‫ٗق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ىجبىه ‪ 3‬ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ثزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبُ ٗهإًٗ األٍ٘اه اىزْظ‪َٞٞ‬ةخ‪ٗ .‬مةنىل‬
‫م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ اٍزقلاً َّبمط اىزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ ٜ‬اىلافي‪ٗ ٜ‬فقب ىَقوهاد ىغْخ ثبىه ف‪ ٜ‬رقل‪ٝ‬و فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫رْبٗىةةذ ثعةة٘ اىلهاٍةةبد اىَجةةبكة ٗاالهّةةبكاد اىوقبث‪ٞ‬ةةخ اىَزعيقةةخ ثزطج‪ٞ‬ةةق ق٘اعةةل ٍؾبٍةةجخ فَةةبئو‬ ‫‪-‬‬
‫االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬مىل ى‪َٚ‬بُ علً اىزعبهٗ ٍع ٍزطيجبد اّقفبٗ ق‪َٞ‬ةخ األكٗاد اىَبى‪ٞ‬ةخ‪ٗ .‬مةنىل‬
‫‪ٙ‬ةةوٗهح ٍْةةبهمخ اكاهح اىَقةةب‪ٛ‬و فةة‪ ٜ‬اىزق‪ٞ‬ةة‪ٗ ٌٞ‬اىق‪ٞ‬ةةبً اىَؾبٍةةج‪ ٜ‬ىقَةةبئو االئزَةةبُ ى‪ٚ‬ةةَبُ مفب‪ٝ‬ةةخ‬
‫اىَقٖٖبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ‪.‬‬

‫‪- 116 -‬‬

‫‪ -‬قبٍةةذ ثعةة٘ اىلهاٍةةبد ثَؾبٗىةةخ رؾي‪ٞ‬ةةو اىزةةؤص‪ٞ‬و اىنَةة‪ ٜ‬ىَقٖٖةةبد فَةةبئو اىقةةوٗٗ ٗفقةةب ىيَع‪ٞ‬ةةبه‬
‫‪ IFRS 9‬عيةة‪ ٚ‬رقفةة‪ ٘ٞ‬اىْةةو‪ٝ‬ؾخ االٗىةة‪ ٜ‬ىةةواً اىَةةبه اىزْظ‪َٞ‬ةة‪ٗ ٜ‬عيةة‪ٍ ٚ‬نّ٘ةةبد اىزقةةبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬ةةخ‬
‫ىيجْ٘ك‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬رْبٗه م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ ر٘ف‪ٞ‬و ٍٖلاد اؽزواى‪ٝ‬خ ٍئقزخ ىوإًٗ األٍ٘اه‪.‬‬
‫ٗرؤٍ‪َٞ‬ب ً عي‪ٍ ٚ‬ةب ٍةجق‪َٝ ،‬ةزٖلف ٕةنا اىجؾةش رؾَة‪ ِٞ‬كقةخ ٍٗ٘‪ٙ‬ة٘ع‪ٞ‬خ اىق‪ٞ‬ةبً اىَؾبٍةج‪ ٜ‬ىَقةب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ٍِ فةاله رؾق‪ٞ‬ةق اىز٘افةق ثة‪ ِٞ‬مةو ٍةِ اىَعةب‪ٞٝ‬و اىزْظ‪َٞٞ‬ةخ ٗاىَعةب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍةج‪ٞ‬خ اىؾبمَةخ ىيقطةبا‬
‫اىَٖوف‪ ٜ‬ثؾ‪ٞ‬ش رَةٌٖ كقةخ االعزةواف ٗاىق‪ٞ‬ةبً اىَؾبٍةج‪ ٜ‬ىيَقةب‪ٛ‬و اىَٖةوف‪ٞ‬خ فة‪ ٜ‬رعي‪ٝ‬ةي أٍةِ ٍٗةالٍخ‬
‫اىجْ٘ك ٗاىقطبا اىَٖوف‪.ٜ‬‬
‫‪ٕ 3/0‬لف اىجؾش‪:‬‬
‫‪ٖٝ‬لف ٕنا اىجؾش ثبىلهعخ األٗى‪ ٚ‬اى‪ ٚ‬رعي‪ٝ‬ي ق‪ٞ‬ةبً ٍقةب‪ٛ‬و االئزَةبُ فة‪ ٜ‬اىجْة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةخ اىَٖةو‪ٝ‬خ‬
‫ثبالهرنبى اى‪ٍ ٚ‬زطيجبد ثةبىه ‪ٙ ٗ 3‬ة٘اث‪ ٜ‬اىَع‪ٞ‬ةبه اىةلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬ةو اىَةبى‪ٍٗ .IFRS 9 ٜ‬ةع‪ٞ‬ب ً اىة‪ ٚ‬رؾق‪ٞ‬ةق‬
‫ٕنا اىٖلف ٍ٘ف ‪ٝ‬زٌ رؾق‪ٞ‬ق األٕلاف اىفوع‪ٞ‬خ اىزبى‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫‪ -0‬رؾل‪ٝ‬ل ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ -8‬عةةةوٗ اىَزطيجةةةبد اىزْظ‪َٞٞ‬ةةةخ ىَقةةةوهاد ثةةةبىه ‪ 3‬اىؾبمَةةةخ ىق‪ٞ‬ةةةبً ٍقةةةب‪ٛ‬و االئزَةةةبُ ثةةةبىجْ٘ك‬
‫اىزغبه‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ -3‬اٍزعواٗ ٍقٍ٘ةبد َّة٘مط اىقَةبهح االئزَبّ‪ٞ‬ةخ ثَ٘عةت اىَع‪ٞ‬ةبه اىةلٗى‪ IFRS 9 ٜ‬ثْةؤُ ق‪ٞ‬ةبً‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬
‫‪ -4‬رؾي‪ٞ‬و ٗكهاٍخ اىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ ٍَبهٍبد اىجْ٘ك ىق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬منىل‬
‫اىَجبكة اىَزعيقخ ثق‪ٞ‬بً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪ ٌٞٞ‬ريل اىََبهٍبد‪.‬‬
‫‪ٍ -5‬ؾبٗىةخ رقةل‪ ٌٝ‬ا‪ٛ‬ةةبهاً ىزعي‪ٝ‬ةي اٍزضةبه اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةخ ىيَجةبكة اىوقبث‪ٞ‬ةةخ اىَزعيقةخ ثزطج‪ٞ‬ةق َّةة٘مط‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ 4/0‬فوٗٗ اىجؾش‪:‬‬
‫ىالعبثخ عي‪ ٚ‬رَبإالد اىجؾش ٗرؾق‪ٞ‬ق إلافٔ ‪َٝ‬نِ ٕ‪ٞ‬بشخ اىفوٗٗ اىزبى‪ٞ‬خ ىيجؾش‪:‬‬
‫‪ -0‬ال ر٘عل افزالفةبد ماد كالىةخ ٍعْ٘‪ٝ‬ةخ ثة‪َّ ِٞ‬ةت ٍقٖٖةبد ا‪ٙ‬ةَؾاله االئزَةبُ ّز‪ٞ‬غةخ اىزجْة‪ٜ‬‬
‫االٗى‪ ٜ‬ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ -8‬ال ر٘عل افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖةو‪ٝ‬خ ٍةِ ؽ‪ٞ‬ةش ٍين‪ٞ‬زٖةب (عبٍةخ – فبٕةخ –‬
‫فةةوٗا اعْج‪ٞ‬ةةٔ) ثْةةؤُ ٍةةل‪ ٛ‬االىَةةبً ثَزطيجةةبد رطج‪ٞ‬ةةق َّةة٘مط اىقَةةبهح االئزَبّ‪ٞ‬ةةخ اىَز٘قعةةخ ٗفق ةبً‬
‫ىيَع‪ٞ‬به ‪.IFRS 9‬‬
‫‪ -3‬ال ر٘عل افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ ٍِ ؽ‪ٞ‬ةش ٍين‪ٞ‬زٖةب (عبٍةخ – فبٕةخ –‬
‫فوٗا اعْج‪ )ٔٞ‬ثْؤُ ٍل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَةبئو االئزَةبُ‬
‫اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ -4‬ال ر٘عل افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖةو‪ٝ‬خ ٍةِ ؽ‪ٞ‬ةش ٍين‪ٞ‬زٖةب (عبٍةخ – فبٕةخ –‬
‫فةوٗا اعْج‪ٞ‬ةٔ) ثْةؤُ ٍةل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزةياً اىغٖةةبد اىوقبث‪ٞ‬ةخ ثق٘اعةل اىوقبثةخ اىَٖةوف‪ٞ‬خ اىَزعيقةةخ‬
‫ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ 5/0‬رقَ‪َٞ‬بد اىجؾش‪:‬‬
‫ٍع‪ٞ‬ب ً ّؾ٘ رؾق‪ٞ‬ق إٔلاف اىجؾش‪ٗ ،‬افزجبه اىفوٗٗ ٗاٍزقالٓ اىْزبئظ ٗاىزٕ٘‪ٞ‬بد‪ٍ٘ ،‬ف ‪ٝ‬زٌ رقَ‪ٌٞ‬‬
‫اىجؾش عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬
‫أٗالً‪ :‬اإل‪ٛ‬به اىعبً ىيجؾش‪.‬‬
‫صبّ‪ٞ‬بً‪ٍ :‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىَعب‪ٞٝ‬و اىؾبمَخ ىق‪ٞ‬بٍٖب‪.‬‬
‫صبىضبً‪ :‬اإل‪ٛ‬به اىَقزوػ ىق‪ٞ‬بً ٗرق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و اىَ‪٘ٞ‬ىخ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫هاثعب‪ :‬اىلهاٍخ اىَ‪ٞ‬لاّ‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫فبٍَبً‪ :‬اىْزبئظ ٗاىزٕ٘‪ٞ‬بد‪.‬‬

‫‪- 111 -‬‬

 ‫ثاًياا‪ :‬هخاطر الئتواى والوعايير الحاكوت لقياسها‬
‫ر٘اعٔ اىجْ٘ك ثع٘ اىَْبمو عْل ٍَبهٍخ عَي‪ٞ‬بد االقواٗ ٕٗ‪ٍ ٜ‬ب رََ‪ ٜ‬ثبىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫(ٍقب‪ٛ‬و اىقوٗٗ)‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ر٘اعٔ اىجْ٘ك ٍْنيخ رقل‪ٝ‬و ٗق‪ٞ‬بً اىَقب‪ٛ‬و اىَقزيفخ اىز‪ ٜ‬رؾ‪ ٜٞ‬ثبىقوٗٗ‬
‫ٍِٗ صٌ ٍؾبٗىخ اىزقي‪ٞ‬و ٍِ اصبهٕب اىز‪ ٜ‬قل رَزل ى‪ ٌٞ‬فق‪ ٜ‬اى‪ ٜ‬علً رؾق‪ٞ‬ق اىجْ٘ك ىع٘ائل ٍِ ٕنٓ اىقوٗٗ‬
‫ٗاَّب اى‪ ٜ‬فَبهح االٍ٘اه اىَقو‪ٙ‬خ مارٖب (اىْوقبٗ‪ ،ٛ‬ؽَِ‪ٕ ،8105 ،‬ـ ‪.)429‬‬
‫ٗ‪ٝ‬عوف اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ٍ ٛ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ عي‪ ٚ‬اّٖب " اىقَبئو اىْبعَخ عِ علً ق‪ٞ‬بً‬
‫اىعَالء اىَقزو‪ ِٞٙ‬أٗ اال‪ٛ‬واف اىَقبثيخ ثبى٘فبء ثبىزياٍبرٌٖ رغبٓ اىجْل ٗفقب ىْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل ٗرَْو‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثْ٘كا كافو اىَ‪ٞ‬ياّ‪ٞ‬خ مبىقوٗٗ‪ٗ ،‬ثْ٘كا فبهط اىَ‪ٞ‬ياّ‪ٞ‬خ مبالعزَبكاد اىََزْل‪ٝ‬خ‪ ،‬مَب‬
‫رز‪ٕ َِٚ‬نٓ اىَقب‪ٛ‬و ف‪ٞٛ ٜ‬برٖب ٍقب‪ٛ‬و اىطوف اىَقبثو" (اىجْل اىَومي‪ٕ ،8106 ،ٛ‬ـ ‪.)02‬‬
‫ٗقل ّٖلد ا‪ّٟٗ‬خ األف‪ٞ‬وح ريا‪ٝ‬لاً مج‪ٞ‬واً ف‪ ٜ‬ؽبالد اىزعضو اىَٖوف‪ٍ٘ ٜ‬اء عي‪ٍَ ٚ‬ز٘‪ ٙ‬اىجْ٘ك‬
‫اىعبىَ‪ٞ‬خ أٗ اىَؾي‪ٞ‬خ األٍو اىن‪ ٛ‬كفع اىنض‪ٞ‬و ٍِ اىلهاٍبد ٗاىٖ‪ٞ‬ئبد اى‪ ٚ‬اىجؾش عِ ‪ٛ‬وو ٍْبٍجخ ىزؾل‪ٝ‬ل‬
‫ٗق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىؾل ٍْٖب ٗرْ‪ٞ‬و اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ اى‪ ٚ‬اىقَبئو اىَؾزَيخ اىْبرغخ عِ اؽزَبى‪ٞ‬خ‬
‫اففبو اىعَالء اىَقزو‪ ِٞٙ‬أٗ األ‪ٛ‬واف اىَقبثيخ ف‪ ٜ‬اى٘فبء ثبىزياٍبرٌٖ ٗفقب ً ىْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل‪ٍَ ،‬ب ‪ٝ‬ئك‪ ٛ‬اى‪ٚ‬‬
‫رعوٗ هأً ٍبه اىجْل اى‪ ٚ‬اىَقب‪ٛ‬و ثْنو ؽبك (ّؾبرخ‪ٕ ،8106 ،‬ـ ‪.)95‬‬
‫ٗرزعلك أّ٘اا ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىز‪ْْٝ ٜ‬ؤ ٍعظَٖب ثَجت ‪ٙ‬عا عَي‪ٞ‬خ اىزْ٘‪ٝ‬ع ف‪ ٜ‬اىَؾبفظ االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫ٗمنىل ‪ٙ‬عا اعواءاد عَي‪ٞ‬خ ٍْؼ االئزَبُ ٗمىل ّز‪ٞ‬غخ علً مفبءح اّظَخ اىَعيٍ٘بد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ اىَطجقخ‬
‫ثبىجْ٘ك‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش رزَضو إٌ ٕنٓ اىَقب‪ٛ‬و ٗفقب ىَٖبكهٕب ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪( ٜ‬ؽَ‪ٕ ،8104 ،ِٞ‬ـ ‪:)59‬‬
‫‪ٍ -‬قب‪ٛ‬و اىعَ‪ٞ‬و ٗرْْؤ ثَجت اىََعخ االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيعَ‪ٞ‬و ٍٗوميٓ اىَبى‪.ٜ‬‬
‫‪ٍ -‬قب‪ٛ‬و اىظوٗف اىعبٍخ ٗرورج‪ ٜ‬ثْنو أٍبٍ‪ ٜ‬ثبىظوٗف االقزٖبك‪ٝ‬خ ٗاىزط٘هاد اىَ‪ٞ‬بٍ‪ٞ‬خ اىز‪ٜ‬‬
‫رَو ثٖب اىجالك‪.‬‬
‫‪ٍ -‬قب‪ٛ‬و اىقطبا االقزٖبك‪ ٛ‬ىْٖبعخ اىعَ‪ٞ‬و ؽ‪ٞ‬ش اُ ىنو قطبا اقزٖبك‪ ٛ‬اىَقب‪ٛ‬و اىَورجطخ‬
‫ثٔ‪.‬‬
‫‪ٍ -‬قب‪ٛ‬و ٍورجطخ ثبىجْل ٗرورج‪ ٜ‬ثَل‪ ٙ‬مفبءح اكاهح االئزَبُ ف‪ٍ ٜ‬زبثعخ االئزَبُ اىَقلً ىيعَ‪ٞ‬و‪.‬‬
‫ٗ‪ٝ‬ز٘قا ق‪ٞ‬بً ٍَز٘‪ٝ‬بد ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ف‪ ٜ‬اىجْ٘ك عي‪ ٜ‬اىعل‪ٝ‬ل ٍِ االعزجبهاد االٍبٍ‪ٞ‬خ ٗاىز‪ٜ‬‬
‫رَضو ف‪ ٜ‬ؽل مارٖب ٍقب‪ ٌٞٝ‬أٗ ٍئّواد ىق‪ٞ‬بً اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَٖوف‪ٞ‬خ ‪ٗ ،‬اىز‪ ٍِ ٜ‬إَٖٔب ‪َّ :‬جخ‬
‫اىل‪ ُ٘ٝ‬اىَ زعضوح اى‪ ٜ‬اعَبى‪ ٜ‬اىقوٗٗ ‪َّ ،‬جخ اىقوٗٗ اىَؾٖيخ اى‪ ٜ‬اعَبى‪ ٜ‬ؽغٌ اىل‪ ُ٘ٝ‬اىَزعضوح‪َّ ،‬جخ‬
‫ٕبف‪ ٜ‬أعجبء اىقوٗٗ اى‪ ٜ‬اعَبى‪ ٜ‬اىقوٗٗ‪َّ ،‬جخ ٍقٖٖبد اىل‪ ُ٘ٝ‬اىَْن٘ك ف‪ ٜ‬رؾٖ‪ٞ‬يٖب اى‪ٜ‬‬
‫اعَبى‪ ٜ‬اىقوٗٗ‪َّ ،‬جخ ٍزٍ٘‪ ٜ‬اىقوٗٗ اى‪ ٜ‬اعَبى‪ ٜ‬االٕ٘ه ‪ ،‬كهعخ رومي اىقوٗٗ‪ٍ ،‬عله َّ٘‬
‫اىقوٗٗ )‪. (Maraghni and Rajhi, 8105, p. 012‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ٍ٘ف ‪ٝ‬زٌ رْبٗه ٗرؾي‪ٞ‬و اىَزطيجبد اىنَ‪ٞ‬خ ٗاىْ٘ع‪ٞ‬خ ىَقوهاد ىغْخ ثبىه ىيوقبثخ‬
‫اىَٖوف‪ٞ‬خ ٗمنىل اى‪٘ٚ‬اث‪ٗ ٜ‬اىَ‪ٞ‬بٍبد اىز‪ ٜ‬رؾنٌ رؾل‪ٝ‬ل ٗق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗفقب ً ىيَعب‪ٞٝ‬و‬
‫اىَؾبٍج‪ٞ‬خ اىلٗى‪ٞ‬خ ٗاىَٖو‪ٝ‬خ‪ٗ ،‬مىل عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬
‫‪ 0/8‬اىَزطيجبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ىق‪ٞ‬بً ٗرق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‪:‬‬
‫ىقل إٔٗذ ٍقوهاد ثبىه ‪ 3‬ثَغَ٘عخ ٍِ اىزلاث‪ٞ‬و ٗاالٕالؽبد اىْبٍيخ إلكاهح اىَقب‪ٛ‬و اىَٖوف‪ٞ‬خ‬
‫ثٖلف رؾَ‪ ِٞ‬قلهح اىقطبا اىَٖوف‪ٗ ٜ‬اىَبى‪ ٜ‬عي‪ ٜ‬اٍز‪ٞ‬عبة اىٖلٍبد ٗاالىٍبد اىْبرغخ عِ اى‪ٚ‬غ٘‪ٛ‬‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ ٗاالقزٖبك‪ٝ‬خ ٗرؾَ‪ ِٞ‬اكاهح اىَقب‪ٛ‬و ٗاىؾ٘مَخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ٍِ فاله ى‪ٝ‬بكح ٍعله مفب‪ٝ‬خ هاً اىَبه‬
‫ىزغط‪ٞ‬خ أ‪ٍ ٛ‬قب‪ٛ‬و ٍؾزَيخ ٗالٍ‪َٞ‬ب رعي‪ٝ‬ي هأً اىَبه ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ىل‪ ٙ‬اىطوف اىَقبثو ‪ٗ ،‬مىل ؽز‪ٜ‬‬
‫‪ٝ‬ؾبفظ اىجْل عي‪ ٜ‬اٍزقواهٓ ٗ‪َٖٝ‬ل ف‪ٍ٘ ٜ‬اعٖخ أ‪ ٛ‬اىٍبد ٍَزقجي‪ٞ‬خ ‪(Hanmanth and Shivaji,‬‬
‫)‪.8104, p. 94‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش املد اىَجبكة االٍبٍ‪ٞ‬خ ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ‪ٙ‬وٗهح ق‪ٞ‬بً اىَيطخ اىوقبث‪ٞ‬خ ثبىزؤمل ٍِ ر٘افو‬
‫اعواءاد ٍالئَخ إلكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ رؤفن ثع‪ ِٞ‬االعزجبه ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٕنٓ اىَقب‪ٛ‬وٗ كهعخ رقجو اىجْ٘ك‬
‫ىٖب‪ٗ ،‬منىل أٗ‪ٙ‬با اىَ٘و ٗاىؾبىخ االقزٖبك‪ٝ‬خ‪َْٝٗ .‬و مىل ٍ‪ٞ‬بٍبد ٗعَي‪ٞ‬بد اؽزواى‪ٝ‬خ ىزؾل‪ٝ‬ل ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ٗق‪ٞ‬بٍٖب ٍٗواقجزٖب ٗاىزقو‪ٝ‬و عْٖب ٗاىَ‪ٞ‬طوح عي‪ٖٞ‬ب أٗ اىؾل ٍْٖب ف‪ ٜ‬اى٘قذ اىَْبٍت ‪ٗ.‬اُ رزٌ‬

‫‪- 111 -‬‬

 ‫رغط‪ٞ‬خ اىلٗهح االئزَبّ‪ٞ‬خ ثْنو مبٍو‪ ،‬ثَب ف‪ ٜ‬مىل رعٖلاد أٗ ‪َٙ‬بّبد االئزَبُ‪ٗ ،‬رق‪ ٌٞٞ‬االئزَبُ‪ٗ ،‬اإلكاهح‬
‫اىََزَوح ى ََؾبفظ قوٗٗ ٗاٍزضَبهاد اىجْل (ْٕلٗو اىْقل اىعوث‪ٕ ،8104 ،ٜ‬ـ ‪)80‬‬
‫ٗقل ؽلكد ٍقوهاد ىغْخ ثبىه م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثزق‪ٗ ٌٞٞ‬ق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗرؾل‪ٝ‬ل ٍزطيجبد‬
‫هأً اىَبه اى٘اعت االؽزفبس ثٔ ىَقبثيخ ٕنٓ اىَقب‪ٛ‬و ف‪ ٜ‬سو ر٘قع ؽلٗس اىٍبد ٗ‪ٙ‬غ٘‪ٍ ٛ‬بى‪ٞ‬خ‬
‫ٗاقزٖبك‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىََزقجو (‪ٗ ،)Stress Testing‬مىل ٗفقب ألٍي٘ث‪ ِٞ‬اٍبٍ‪َٝ ِٞ‬نِ رْبٗىَٖب عي‪ ٚ‬اىْؾ٘‬
‫اىزبى‪:ٜ‬‬
‫أٗالً‪ :‬األٍي٘ة اىَع‪ٞ‬به‪ " ٛ‬اىَْط‪:The Standardized Approach " ٜ‬‬
‫ٗ‪ٝ‬قً٘ عي‪ ٚ‬اٍبً اعطبء أٗاىُ ٍقب‪ٛ‬وح ىيجْ٘ك كافو ٗفبهط قبئَخ اىَومي اىَبى‪ ٜ‬ىيجْل اعزَبكاً‬
‫عي‪ ٚ‬اىزْٖ‪ٞ‬فبد االئزَبّ‪ٞ‬خ اىٖبكهح ٍِ اىَئٍَبد اىلٗى‪ٞ‬خ ىيزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ٍ( ٜ‬ئٍَخ & ‪Standard‬‬
‫‪ Poor’s‬ىيقلٍبد اىَبى‪ٞ‬خ ٍٗئٍَخ ‪ Moody’s‬ىقلٍخ اىََزضَو‪ٍٗ ِٝ‬ئٍَخ ‪ Fitch‬ىيزْٖ‪ٞ‬ا) ثْؤُ‬
‫اىَالءح أٗ اىغلاهح االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍ٘اء ىيجْ٘ك اٗ اىْومبد اٗ اىلٗه‪ٍ ،‬ع االفن ف‪ ٜ‬االعزجبه رؤص‪ٞ‬و اىعل‪ٝ‬ل ٍِ‬
‫اىع٘اٍو ٍْٖب اىظوٗف اىج‪ٞ‬ئ‪ٞ‬خ‪ ،‬اى٘‪ٙ‬ع اىزْبفَ‪ ،ٜ‬اىقلهح اىَبى‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬ع٘كح االكاهح‪ٗ .‬رعزجوٕنٓ اىطو‪ٝ‬قخ ٍِ‬
‫اثَ‪ ٜ‬اىطوو اىز‪ ٜ‬رْبٍت مبفخ اىجْ٘ك ماد االٍنبّ‪ٞ‬بد اىجَ‪ٞ‬طخ ٗاىز‪ ٜ‬رَبهً اّْطخ ش‪ٞ‬و ٍعقلح‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش‬
‫‪ٝ‬زٌ اؽزَبة ٍزطيجبد هأً اىَبه ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثَْجخ ‪ ٍِ %2‬اعَبى‪ ٜ‬األٕ٘ه اىَوعؾخ ثؤٗىاُ‬
‫اىَقب‪ٛ‬و ف‪ ٜ‬سو اىزوم‪ٞ‬ي عي‪ّ٘ ٚ‬ع‪ٞ‬خ اىَقزوٗ ٍٗل‪ ٙ‬علاهرٔ االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗقلهرٔ عي‪ ٚ‬اىَلاك (ؽَ‪،ِٞ‬‬
‫‪ٕ ،8106‬ـ ‪.)846‬‬
‫ٗٗفقب ً ىٖنا االٍي٘ة فبُ اٍزقلاً اىزق‪َٞٞ‬بد االئزَبّ‪ٞ‬خ اىقبهع‪ٞ‬خ ‪َٝ‬بعل عي‪ ٚ‬اىزفوقخ ث‪ ِٞ‬اىَقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗفئبرٖب‪ :‬اىقوٗٗ اىَ‪ٞ‬بك‪ٝ‬خ االىزياٍبد عي‪ ٚ‬اىجْ٘ك األفو‪ ،ٙ‬اىْومبد‪ ،‬قوٗٗ االفواك‪،‬‬
‫اىقوٗٗ اىعقبه‪ٝ‬خ ألشواٗ ٍنْ‪ٞ‬خ‪ ،‬اىقوٗٗ اىعقبه‪ٝ‬خ ألشواٗ رغبه‪ٝ‬خ‪ٗ .‬مو فئخ ٍِ ٕنٓ اىفئبد ىٖب‬
‫ٗىُ ٍقب‪ٛ‬و ٍِ ٕفو‪ %‬اى‪ ،%051 ٜ‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬عزَل اى٘ىُ اىزوع‪ٞ‬ؾ‪ ٜ‬ىنو إٔو ائزَبّ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اىزْٖ‪ٞ‬ا‬
‫االئزَبّ‪ ٜ‬ىيَقزوٗ (اىجْل اىَومي‪ٕ ،8106 ،ٛ‬ـ ‪.)09‬‬
‫ٗرزَضو إٌٔ رؾل‪ٝ‬بد رطج‪ٞ‬ق اىَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ ٛ‬ىق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ف‪ ٜ‬اىلٗه اىعوث‪ٞ‬خ ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪ٜ‬‬
‫(ارؾبك اىَٖبهف اىعوث‪ٞ‬خ‪ٕ 8104 ،‬ـ ‪:)43‬‬
‫‪ -‬قيخ ٗ‪ٙ‬عا ٍئٍَبد اىزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ ٜ‬اىَؾي‪ٞ‬خ ٗاىز‪ٝ ٜ‬ئفن عي‪ٖٞ‬ب اُ رقل‪ٝ‬وارٖب رنُ٘ عبكح‬
‫أمضو رَبٕال ٍِ ٍئٍَبد رق‪ ٌٞٞ‬اىغلاهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪Standard & Poorʼs -‬‬
‫‪.Moodyʼs – Fitch Ratings‬‬
‫‪ -‬قل ر‪ٚ‬طو اىجْ٘ك اىعوث‪ٞ‬خ فٖٕ٘ب اىٖغ‪ٞ‬وح ٗاىَزٍ٘طخ‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬ال رَزيل االٍنبّبد اىز‪ٜ‬‬
‫رَبعلٕب ف‪ٗ ٜ‬ع٘ك أّظَخ رْٖ‪ٞ‬ا ائزَبّ‪ ٜ‬كافي‪ ،ٜ‬اى‪ ٜ‬االعزَبك عي‪ ٚ‬رقل‪ٝ‬واد ٍئٍَبد رق‪ٌٞٞ‬‬
‫اىغلاهح االئزَبّ‪ٞ‬خ أٗ ٕ‪ٞ‬ئبد ‪َٙ‬بُ اىٖبكهاد اىلٗى‪ٞ‬خ‪ .‬الٍ‪َٞ‬ب ف‪ ٜ‬سو اهرفبا رنبى‪ٞ‬ا اىزق‪ٌٞٞ‬‬
‫االئزَبّ‪ ٜ‬اىقبهع‪ٗ ،ٜ‬اال ٍ٘ف رجق‪ ٜ‬فبهط اىزق‪ ٌٞٞ‬االئزَبّ‪ٗ ٜ‬ثبىزبى‪ ٜ‬اىك‪ٝ‬بك كهعخ ٍقب‪ٛ‬و‬
‫اىزعبٍو‪ ،‬ف‪ٚ‬الً عِ ‪ٙ‬عا قلهرٖب عي‪ ٚ‬عنة ٍٖله اىزَ٘‪ٝ‬و اىلٗى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗ‪ٝ‬و‪ ٛ‬اىجبؽش أّ عي‪ ٚ‬اىوشٌ ٍِ مُ٘ اىَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ٝ ٛ‬عزجو اثَ‪ ٜ‬االٍبى‪ٞ‬ت اىزْظ‪َٞٞ‬خ اىز‪َٝ ٜ‬نِ‬
‫اٍزقلاٍٖب ٍِ قجو اىجْ٘ك ىق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ٗ ،‬ىنِ ‪ٝ‬غت ٍالؽظخ أّٔ شبىجب ٍب رنُ٘ أٗىاُ‬
‫اىَقب‪ٛ‬و اىزوع‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ش‪ٞ‬و اى٘اهكح ثبىزْٖ‪ٞ‬فبد االئزَبّ‪ٞ‬خ اىٖبكهح ٍِ اىَْظَبد اىلٗى‪ٞ‬خ أقو ٍِ‬
‫االٗىاُ اىزوع‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك اىَْٖفخ ثبّٖب عبى‪ٞ‬خ اىَقب‪ٛ‬و "اىوك‪ٝ‬ئخ"‪ٗ ،‬ثبىزبى‪ٗ ٜ‬ع٘ك رْبق٘ مج‪ٞ‬و ٗاّزقبك‬
‫ٗا‪ٙ‬ؼ ىيَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ ٛ‬ف‪ٕ ٜ‬نا اىْؤُ‪ٗ .‬قل ‪ٝ‬وعع اىَجت ف‪ ٜ‬مىل اى‪ ٚ‬هشجخ اىغٖبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ف‪ ٜ‬رغْت‬
‫االٍزقلاً اىَفو‪ ٛ‬ىَجلأ اىؾ‪ٞ‬طخ ‪ principle of prudence‬اىن‪ ٛ‬قل ‪ٝ‬ؾل مض‪ٞ‬واً ٍِ أّْطخ اىَئٍَبد‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ ٗثبىزبى‪ ٜ‬اىزؤص‪ٞ‬و اىنج‪ٞ‬و عي‪ ٚ‬اهثبؽٖب‪.‬‬
‫صبّ‪ٞ‬بً‪ :‬أٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪:The Internal Ratings-Based Approach ٜ‬‬
‫‪َٝ‬نِ ىيجْ٘ك اىز‪ ٜ‬رَز٘ف‪ ٜ‬اىؾل األكّ‪ ٍِ ٚ‬ثع٘ اىْوٗ‪ٍٗ ٛ‬زطيجبد االفٖبػ اُ رؾٖو عي‪ٚ‬‬
‫ٍ٘افقخ اىَيطبد اىوقبث‪ٞ‬خ الٍزقلاً اٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٍِ IRB ٜ‬اعو ق‪ٞ‬بً ٗرقل‪ٝ‬و ٍقب‪ٛ‬وٕب‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬االعزَبك عي‪ ٚ‬رقل‪ٝ‬وارٖب اىلافي‪ٞ‬خ ىَنّ٘بد اىَقب‪ٛ‬و ‪ Risk Components‬ف‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬ل‬
‫ٍزطيجبد هاً اىَبه ىيزعو‪ٙ‬بد االئزَبّ‪ٞ‬خ‪ٍ ٕ٘ٗ ،‬ب ‪ٝ‬ئك‪ ٛ‬اى‪ ٜ‬ععو ٍزطيجبد هاً اىَبه أمضو ر٘افقبً ٍع‬

‫‪- 119 -‬‬

‫كهعخ اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ اىز‪ ٜ‬قل ‪ٝ‬زعوٗ ىٖب اىجْل‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬عل أٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ّ ٜ‬ظبً ٌٍَٖ‬
‫فٖ‪ٖٞ‬ب ً ىيجْل ٗ‪ٝ‬عنٌ ٍْٖغ‪ٞ‬خ ٍَٗبهٍبد اىجْل ف‪ ٜ‬اكاهح اىَقب‪ٛ‬و اىَقزيفخ اىز‪ ٜ‬ر٘اعٖٔ‪ٗ .‬ر٘عل علح‬
‫عْبٕو هئ‪َٞٞ‬خ ‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬اىجْل اىق‪ٞ‬بً ثٖب ىل‪ ٛ‬رطج‪ٞ‬ق اٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ IRB ٜ‬ىنو فئخ ٍِ‬
‫االٕ٘ه ٕٗ‪ّ٘( ٜ‬ه اىل‪ٕ ،8106 ،ِٝ‬ـ ‪:)034‬‬
‫‪ٍ -‬قبثيخ اىؾل األكّ‪ ٚ‬ىيَزطيجبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬غت اٍز‪ٞ‬فبءٕب ؽز‪َٝ ٚ‬نِ ىيجْ٘ك رطج‪ٞ‬ق اٍي٘ة‬
‫اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬ال‪ ٛ‬فئخ ٍِ االٕ٘ه‪.‬‬
‫‪ -‬رعو‪ٝ‬ا ٍنّ٘بد اىَقب‪ٛ‬و‪ ٜٕٗ :‬رقل‪ٝ‬واد ٍٗؾلكاد ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ ،‬ر٘فوٕب اىجْ٘ك ٗثع‪ٖٚ‬ب ٍِ‬
‫رقل‪ٝ‬واد اىَْوف‪.ِٞ‬‬
‫‪ -‬رقَ‪ ٌٞ‬اىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ اى‪ ٜ‬فئبد ماد ٕفبد ٍْزومخ ٗرؾل‪ٝ‬ل ّطبو ٍَٗز٘‪ٝ‬بد اىزْٖ‪ٞ‬ا ىنو‬
‫ّ٘ا ٍِ اىزَٖ‪ٞ‬الد‪.‬‬
‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل اعبه االٍزؾقبو ٍَٗز٘‪ٝ‬بد اىضقخ اىز‪ٍٞ ٜ‬زٌ ٍِ فالىٖب رق‪ ٌٞٞ‬اؽزَبالد اىزعضو اٗ ؽلٗس‬
‫فَبئو‬
‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل كٗاه اٗىاُ اىَقب‪ٛ‬و‪ ٜٕٗ :‬اىٍ٘‪ٞ‬يخ اىز‪ٝ ٜ‬زٌ ثٖب رؾ٘‪ٝ‬و ٍنّ٘بد اىَقب‪ٛ‬و اى‪ ٜ‬إٔ٘ه ٍوعؾخ‬
‫ثبىَقب‪ٛ‬و‪ٗ ،‬ثبىزبى‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬ل ٍزطيجبد هاً اىَبه اىالىً ىَ٘اعٖزٖب‪.‬‬
‫‪ -‬ؽَبة اىقَبهح اىَز٘قعخ ٗم‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ اىزؾ٘‪ ٛ‬ىٖب ٍع رَٖ‪ٕٞ ٌٞ‬غخ ىزنواه أَّب‪ ٛ‬اىقَبهح ٗر٘ى‪ٝ‬عٖب‪.‬‬
‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل هاً اىَبه اىالىً ىيزؾ٘‪ ٛ‬ىيقَبئو ش‪ٞ‬و اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗرز‪ٍ َِٚ‬نّ٘بد اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ٍب ‪ٝ‬ي‪( ٜ‬اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ٕ ،8100 ،ٛ‬ـ ‪:)04‬‬
‫اؽزَبه اىزعضو )‪:Probability of Default (PD‬‬ ‫‪‬‬
‫ٗ‪ٝ‬ق‪ ٌٞ‬اؽزَبه علً قلهح اىَقزوٗ اٗ اىطوف اىَقبثو عي‪ٍ ٚ‬لاك االىزياٍبد اىَبى‪ٞ‬خ رغبٓ اىجْل فاله‬
‫فزوح ىٍْ‪ٞ‬خ ٍؾلكح‪ٝٗ ،‬زٌ رؾل‪ٝ‬لٕب ٍِ فاله اىزغوثخ اىلافي‪ٞ‬خ ىيجْل ثْؤُ اىزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ ٜ‬ىيعَ‪ٞ‬و‬
‫‪ ،Customer’s Credit Rating Quality‬فنيَب مبُ اىزْٖ‪ٞ‬ا ع‪ٞ‬لا ىيعَالء ميَب اّقف‪ٚ‬ذ اؽزَبالد‬
‫اىزعضو ف‪ ٜ‬اىَلاك‪ .‬مَب ‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬اُ ‪ٝ‬قً٘ اىَْوفُ٘ ٍِ اىجْ٘ك اىَومي‪ٝ‬خ ثبؽزَبة اؽزَبالد اىزعضو ى ‪ٛ‬واف‬
‫اىَزعبٍي‪ٍ ِٞ‬ع مو ثْل‪ٗ ،‬مىل ىيزؤمل ٍِ ٕؾخ اىَعيٍ٘بد اىَز٘فوح ٍِ قجو اىجْ٘ك‪.‬‬
‫ٗف‪ ٜ‬اىعًَ٘ ‪ٝ‬عزجو اىطوف اىَقبثو اٗ اىعَ‪ٞ‬و ٍزقيفب ً عِ اىَلاك عْلٍب ‪ٝ‬زغبٗى ٍلح ‪ٍ٘ٝ 91‬ب عي‪ٚ‬‬
‫اى٘فبء ثبىزياٍ برٔ االئزَبّ‪ٞ‬خ‪ ،‬أٗ أّٔ ٍِ ش‪ٞ‬و اىَوعؼ أُ ‪ٝ‬قً٘ اىَل‪ ِٝ‬ثزَل‪ٝ‬ل ك‪ ّٔ٘ٝ‬كُٗ اىزقي‪ ٜ‬عِ أ‪ٛ‬‬
‫‪َٙ‬بّبد ٍوّٕ٘خ‪.‬‬
‫ق‪َٞ‬خ اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو )‪:Exposure At Default (EAD‬‬ ‫‪‬‬
‫عجبهح عِ اىَجيغ اىن‪ ٛ‬قل ‪ٝ‬قَوٓ اىجْل اٗ ق‪َٞ‬خ االٍ٘اه اىَعو‪ٙ‬خ ىيفقل ف‪ ٜ‬ؽبىخ رعضو اىعَ‪ٞ‬و عِ‬
‫اىَلاك‪ٗ ،‬ى‪ ٌٞ‬ثبى ‪ٚ‬وٗهح أُ ‪ٝ‬نُ٘ اىق‪َٞ‬خ األٍَ‪ٞ‬خ ىيقوٗ أٗ اىَجيغ األٍبٍ‪ ٜ‬ىيقوٗ ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬زٌ اؽزَبثٔ‬
‫ٍِ فاله ق‪َٞ‬خ اىقوٗ ثعل اٍزجعبك ق‪َٞ‬خ اى‪َٚ‬بّبد اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫اىقَبهح عْل اىزعضو )‪: Loss Given Default (LGD‬‬ ‫‪‬‬
‫ٕ‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً ق‪َٞ‬خ اىقَبهح ف‪ ٜ‬اىَؾفظخ االٍزضَبه‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬ؽبىخ ؽلٗس اىزعضو اٗ ثَعْ‪ ٜ‬افو ٕ‪ ٜ‬عجبهح‬
‫عِ اىَْجخ اىزقل‪ٝ‬و‪ٝ‬خ ىيغيء اىََزقلً ٍِ اىقوٗ ث٘اٍطخ اىعَ‪ٞ‬و ٗاىز‪ٖٝ ٜ‬عت اٍزوكاكٕب عْل اىزعضو‬
‫‪ ، How much of the exposure amount do we expect to lose‬ثَعْ‪ ٜ‬اُ اىقَبهح عْل‬
‫اىزعضو ٕ‪ ٜ‬اىَْجخ اىَئ٘‪ٝ‬خ ٍِ اعَبى‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ اىزعوٗ االئزَبّ‪ ٜ‬ف‪ ٜ‬ؽبىخ رعضو اىطوف اىَقبثو‪ ٍِٗ .‬صٌ فبُ‬
‫اىقَبهح عْل اىزعضو ٕ‪َّ ٜ‬جخ ٍِ ق‪َٞ‬خ اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو‪ٗ .‬رقزوػ ٍقوهاد ىغْخ ثبىه أُ رنُ٘ َّجخ‬
‫اىقَبهح عْل اىزعضو ف‪ ٜ‬ؽلٗك ‪ ٍِ %45‬ق‪َٞ‬خ اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ ‬أعو االٍزؾقبو )‪: Maturity (M‬‬
‫رْ‪ٞ‬و اى‪ ٚ‬اىَل‪ ٙ‬اىيٍْ‪ ٜ‬ىيزَٖ‪ٞ‬و االئزَبّ‪ " ٜ‬عَو اىقوٗ "‪ ،‬اٗ ٕ٘ ثجَب‪ٛ‬خ ربه‪ٝ‬ـ اىَلاك اىْٖبئ‪ٜ‬‬
‫ىيقوٗ أٗ أكاح ٍبى‪ٞ‬خ أفو‪ٗ .ٙ‬رَضو اعبه االٍزؾقبو ىيزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍؾلكا ٕبٍب ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬
‫فبىزَ٘‪ٝ‬و ‪ٝ٘ٛ‬و االعو ‪ْٝ‬ط٘‪ ٛ‬عي‪ ٚ‬اؽزَبه أمجو ىيزعضو‪ ،‬ىنا ‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬اىجْ٘ك ر٘ف‪ٞ‬و ٍعيٍ٘بد مبٍيخ عِ‬
‫اعبه اىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ اىز‪ٍْ ٜ‬ؾزٖب‪.‬‬

‫‪- 120 -‬‬

 ‫ٗرَزقلً اىَعبكىخ اىزبى‪ٞ‬خ ف‪٘ٙ ٜ‬ء رعو‪ٝ‬ا ٍنّ٘بد اىَقب‪ٛ‬و ىؾَبة اىقَبهح اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫‪EL = PD * EAD * LGD‬‬
‫ٗ‪َٝ‬زْل ٍْٖظ اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اٍي٘ث‪َٕٗ ِٞ‬ب اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬االٍبٍ‪ٗ ٜ‬اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ٜ‬‬
‫اىَزقلً‪ٗ ،‬مىل عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪( ٜ‬اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ٕ ،8100 ،ٛ‬ـ ‪:)05‬‬
‫أٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬األٍبٍ‪:Foundation Internal0Rating Based ٜ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ٝ‬ورني األٍي٘ة األٍبٍ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثزؾل‪ٝ‬ل رقل‪ٝ‬وارٖب الؽزَبه اىزعضو ‪ ،PD‬ث‪َْٞ‬ب رعزَل عي‪ٚ‬‬
‫رقل‪ٝ‬واد اىَيطخ اىوقبث‪ٞ‬خ ٗاىزْظ‪َٞٞ‬خ ف‪ ٜ‬رقل‪ٝ‬و اىَنّ٘بد األفو‪ ٙ‬ىيَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫أٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ ٜ‬اىَزقلً ‪:Advanced Internal Rating Based‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ َٝ‬زْل ٕنا األٍي٘ة اى‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثبالعزَبك عي‪ ٚ‬رقل‪ٝ‬وارٖب اىلافي‪ٞ‬خ ىزؾل‪ٝ‬ل مبفخ ٍنّ٘بد اىَقب‪ٛ‬و‬
‫(اؽزَبه اىزعضو ‪ٗ PD‬ق‪َٞ‬خ اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو ‪ٗ ،EAD‬اىقَبهح عْل اىزعضو ‪ٗ ،LGD‬أعو االٍزؾقبو‬
‫‪ٗ ،)M‬مىل عْل ؽَبة ٍزطيجبد هأً اىَبه اىالىٍخ ىَ٘اعٖخ اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗ‪ٝ‬عزَل اٍزقلاً اىجْل أل‪ ٍِ ٛ‬االٍي٘ث‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬كهعخ اىزنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب اىََزقلٍخ ف‪ ٜ‬اّظَخ اىَعيٍ٘بد‬
‫ف‪ ٜ‬اىجْل ٍٗل‪ ٙ‬ر٘افو اىقلهاد اىجْو‪ٝ‬خ اىََزقلٍخ ىزيل اىزنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬ز٘قا االعزَبك عي‪ٚ‬‬
‫اىزْٖ‪ٞ‬ا اىَزقلً عي‪ ٚ‬ر٘افو قبعلح ث‪ٞ‬بّبد مج‪ٞ‬وح ىَقب‪ٛ‬و اىجْل فاله فزوح ىٍْ‪ٞ‬خ ال ‪ٝ‬زَْ‪ ٚ‬ر٘افوٕب اال ف‪ٜ‬‬
‫سو اعزَبك اىجْل عي‪ّ ٚ‬ظبً ٍعيٍ٘بد ٍزقلً رنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب ً (ؽَ‪ٕ ،8104 ،ِٞ‬ـ ‪.)60‬‬
‫ٗ‪ٝ‬و‪ ٛ‬اىجبؽش أّ عي‪ ٜ‬اىوشٌ ٍِ مُ٘ اٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ٝ IRB ٜ‬زطيت ٍي‪ٝ‬لاً ٍِ اىغٖل‬
‫ٗاىعَو ٗا‪ٚٝ‬ب االٍزضَبه ف‪ّ ٜ‬ظٌ رنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب اىَعيٍ٘بد ٍقبهّخ ثبألٍي٘ة اىَع‪ٞ‬به‪ ،ٛ‬اال اُ ٍزٍ٘‪ٜ‬‬
‫ٍزطيجبد هأً اىَبه ٗفقب ً ىيزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ٝ ٜ‬عزجو أقو ٍِ ريل اىَزطيجبد ٗفق اىَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ٗ ،ٛ‬مىل‬
‫ثَجت اىلقخ ٗاىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬اؽزَبة ق‪َٞ‬خ االٕ٘ه اىَوعؾخ ثبىَقب‪ٛ‬و ‪ٗ RWA‬فق َّبمط ٍقٖٖخ‬
‫ىيجْ٘ك ف‪ ٜ‬سو اٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ IRB ٜ‬ثعل اٍز‪ٞ‬فبء ّوٗ‪ ٛ‬رطج‪ٞ‬قٔ‪ ٕ٘ٗ ،‬االٍو اىن‪ ٛ‬رَع‪ ٜ‬اىجْ٘ك‬
‫اى‪ ٜ‬رؾق‪ٞ‬قٔ ىز٘ف‪ٞ‬و ٍي‪ٝ‬لاً ٍِ االٍ٘اه الٍزضَبهٕب ف‪ ٜ‬االّْطخ األفو‪.ٙ‬‬
‫‪ 8/8‬اى‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ىالعزواف ٗق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪:‬‬
‫ىقل مْفذ األىٍخ اىَبى‪ٞ‬خ ٗاىَٖوف‪ٞ‬خ األف‪ٞ‬وح عِ أٗعٔ اىقٖ٘ه اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍج‪ٞ‬خ‪،‬‬
‫ٗال ٍ‪َٞ‬ب ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ثبالعزواف ثقَبئو االئزَبُ ف‪٘ٙ ٜ‬ء ٍْٖظ اىقَبهح اىَؾققخ ‪،Incurred Loss‬‬
‫ٗاىز‪ٍ ٜ‬بَٕذ ف‪ ٜ‬فقلاُ اىضقخ ثبىْظبً اىَبى‪ ٜ‬ثؤمَئ فاله ريل اىفزوح‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش رْنو اىقوٗٗ عبكح ٍب‬
‫‪ٝ‬زواٗػ ث‪ ٍِ ٪21 ٗ ٪61 ِٞ‬اعَبى‪ ٜ‬إٔ٘ه اىجْ٘ك )‪. (O’hanlon et al., 8105, p. 2‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش الق‪ ٚ‬رؤفو االعزواف ثقَبئو اىقوٗٗ ف‪ ٜ‬ا‪ٛ‬به ٍْٖظ اىقَبهح اىَؾققخ ‪Incurred Loss‬‬
‫ٗفقب ىَع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ IAS 39 ٜ‬اّزقبكاد ّل‪ٝ‬لح ٍْن ثلا‪ٝ‬خ األىٍخ اىَبى‪ٞ‬خ األف‪ٞ‬وح اثزلاء ٍِ عبً‬
‫‪ٗ ،8112‬مىل ثبعزجبهٓ ّقطخ ‪ٙ‬عا هئ‪َٞٞ‬خ ىَعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىَبى‪ٞ‬خ‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش رزَضو اىَْنيخ اىغٕ٘و‪ٝ‬خ‬
‫ىَْ٘مط اىقَبهح اىَؾققخ ف‪ ٜ‬أّٔ ال ‪ٝ‬عزوف ثزيل اىقَبهح اى‪ ٜ‬ؽ‪ ِٞ‬رؾقق أؽلاس رنْا عِ ؽلٗس‬
‫فَبئو ائزَبّ‪ٞ‬خ فعي‪ٞ‬خ ‪( credit loss event occurs‬أؽَل‪ٕ ،8106 ،‬ـ ‪.)00‬‬
‫ٗف‪ ٜ‬أعقبة األىٍخ عَو ٍغيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬عي‪ ٚ‬االٍزعب‪ٙ‬خ عِ ٍْٖظ‬
‫اىقَبهح اىَؾققخ ‪ Incurred Loss‬ثَْٖظ اىقَبهح اىَز٘قعخ ‪ Expected Loss‬اىن‪ّ ٍِ ٛ‬ؤّٔ أُ ‪َٖٝ‬و‬
‫االعزواف ثقَبئو اىقوٗٗ ف‪ ٜ‬اى٘قذ اىَْبٍت‪ٗ .‬قل إٔله اىَغيٌ ‪ IASB‬ثْنو ٍجلئ‪ٍ ٜ‬قزوؽبرٔ‬
‫اىقبٕخ ثٖنا اىَْوٗا عبً ‪ 8119‬ىيزؤم‪ٞ‬ل عي‪ٙ ٚ‬وٗهح اسٖبه اىغٕ٘و االقزٖبك‪ ٛ‬ىقَبئو اىقوٗٗ‬
‫اىی ؽل ٍب ٍِ فاله ٍْٖظ ال ‪ٝ‬زطيت االعزواف اىف٘ه‪ ٛ‬ثغَ‪ٞ‬ع اىقَبئو اىَز٘قعخ ٗىنْٔ ‪ٝ‬قزوػ االعزواف‬
‫ثٖب ثَوٗه اى٘قذ )‪.(Novotny-Farkas, 8106, p. 092‬‬
‫ف‪ ٜ‬ؽ‪ ِٞ‬رٌ االّزٖبء ٍِ االٕلاه اىْٖبئ‪ ٜ‬ىَْ٘مط اىقَبهح اىَز٘قعخ ‪َِٙ Expected Loss‬‬
‫اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ IFRS 9 ٜ‬ف‪ٗ ،8104 ٜ‬اىن‪ٝ ٛ‬زطيت ر‪ٍ َِٞٚ‬عيٍ٘بد ؽ٘ه فَبئو‬
‫االئزَبُ اىَز٘قعخ ٍَزقجال ف‪ ٜ‬اىَقٖٖبد ٗاالعزواف اىَجنو ثقَبئو اىقوٗٗ ٍقبهّخ ثَع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ‬
‫اىلٗى‪ٝ .IAS 39 ٜ‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬عَ‪ٞ‬ع اىَئٍَبد رطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ثلا‪ٝ‬خ ٍِ ‪ْٝ‬ب‪ٝ‬و ‪ 8102‬ثبٍزضْبء‬

‫‪- 121 -‬‬

‫ّومبد اىزؤٍ‪ٗ ،ِٞ‬اىز‪َٝ ٜ‬نِ أُ رئفو رطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ؽز‪ْٝ ٚ‬ب‪ٝ‬و ‪(Gornjak and 8180‬‬
‫)‪.Studies, 8102‬‬
‫ٍٗ‪ٞ‬عوٗ اىجؾش ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪ ٜ‬ى‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ثبالعزواف ٗق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ‪ٍ ،‬ع اىزوم‪ٞ‬ي عي‪ ٚ‬رْبٗه ٗرؾي‪ٞ‬و اىقٖبئٔ اىوئ‪َٞٞ‬خ ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗمنىل عوٗ ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬اىَعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍج‪ٞ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ ثْؤُ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬
‫أٗالً‪ :‬االعزواف ٗاىق‪ٞ‬بً اىَؾبٍج‪ ٜ‬ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٜ‬‬
‫‪:IFRS 9‬‬
‫ّز‪ٞ‬غخ االّزقبكاد اىز‪ٗ ٜ‬اعٖذ َّ٘مط اىقَبهح اىَؾققخ ‪ٗ Incurred Loss‬فقب ً ىَع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ‬
‫اىلٗى‪ IAS 39 ٜ‬ثْؤُ اىَؾبٍجخ عِ اّقفبٗ ٗا‪َٙ‬ؾاله ق‪َٞ‬خ األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‪ ،‬فقل إٔله ٍغيٌ‬
‫ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬اىٖ‪ٞ‬غخ اىْٖبئ‪ٞ‬خ ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ IFRS 9 ٜ‬ف‪٘ٝ ٜ‬ى‪٘ٞ‬‬
‫‪ ، 8104‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٍ٘ٝ‬ع ٕنا اىَع‪ٞ‬به ثْنو مج‪ٞ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ي اىَعيٍ٘بد اىَطي٘ة ٍِ اىَْْؤح أُ رؤفنٓ ف‪ٜ‬‬
‫االعزجبه عْل رؾل‪ٝ‬ل ر٘قعبرٖب ىقَبئو االئزَبُ‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬طيت رؾل‪ٝ‬لا ٍِ اىَْْبد اىَنيفخ ثبىزقو‪ٝ‬و اكهاط‬
‫ٍعيٍ٘بد عِ األؽلاس اىَبثقخ‪ٗ ،‬اىظوٗف اىؾبى‪ٞ‬خ‪ ،‬ف‪ٚ‬ال عِ ر٘قعبد ٍعق٘ىخ ٍٗلعٍ٘خ ف‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بٍٖب‬
‫ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ .‬األٌٕ ٍِ مىل اُ اىَع‪ٞ‬به اىغل‪ٝ‬ل ‪ٝ‬يغ‪ ٜ‬اىق‪٘ٞ‬ك ٗاىَزطيجبد اىٖبهٍخ ىَع‪ٞ‬به‬
‫اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ IAS 39 ٜ‬ىالعزواف ثقَبئو االئزَبُ )‪.(IASB, 8104, p. 384‬‬
‫ٗقجو االعزواف ٗق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪IFRS 9 ٜ‬‬
‫‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬اىَْْؤح االعزواف ثبألٕو أٗ االىزياً اىَبى‪ ٜ‬ف‪ ٜ‬قبئَخ اىَومي اىَبى‪ ٜ‬عْلٍب رٖجؼ ‪ٛ‬وفبً ف‪ٜ‬‬
‫اىْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل‪ٝ‬خ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ .‬مَب ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬عي‪ٖٞ‬ب عْل االعزواف االٗى‪ ٜ‬اىق‪ٞ‬بً ثزْٖ‪ٞ‬ا ٗق‪ٞ‬بً االٕ٘ه اٗ‬
‫االىزياٍبد اىَبى‪ٞ‬خ (‪ ،)IASB, IFRS 9, para 3.0.0‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬زٌ اىق‪ٞ‬بً االٗى‪ ٜ‬ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ ثبىق‪َٞ‬خ‬
‫اىعبكىخ‪.‬‬
‫ٗف‪ ٜ‬ؽبىخ مُ٘ االكاح ى‪َٞ‬ذ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله االهثبػ اٗ اىقَبئو فبّٔ ‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬ا‪ٙ‬بفخ اٗ ‪ٛ‬وػ‬
‫رنبى‪ٞ‬ا اىَعبٍيخ اىز‪ ٜ‬رورج‪ ٜ‬ثْنو ٍجبّو ثبٕلاه (اقزْبء) االٕو أٗ االىزياً اىَبى‪IASB, IFRS 9, ( ٜ‬‬
‫‪ٗ .)Para 5.0.0‬رقً٘ اىَْْؤح ثزْٖ‪ٞ‬ا االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ؽز‪ٝ ٚ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب الؽقب ثبىزنيفخ اىََزٖينخ أٗ اىق‪َٞ‬خ‬
‫اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو ا‪ٟ‬فو أٗ اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىوثؼ أٗ اىقَبهح عي‪ ٚ‬أٍبً مو ٍِ‬
‫َّ٘مط أعَبه اىَْْؤح إلكاهح االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬ا‪ٚٝ‬ب فٖبئٔ اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىزعبقل‪ٝ‬خ ى ٕو اىَبى‪ٜ‬‬
‫(‪.)IASB, IFRS 9, Para 4.0.0‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش اّبه اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬اى‪ ٜ‬اىق‪ٞ‬بً ثق‪ٞ‬بً األٕو اىَبى‪ ٜ‬ثبىزنيفخ اىََزٖينخ اما رؾقق اىْو‪ٛ‬بُ‬
‫اىزبى‪ٞ‬بُ (‪:)IASB, IFRS 9, Para 4.0.8‬‬
‫اُ ‪ٝ‬نُ٘ األٕو اىَبى‪َّ٘ َِٙ ٜ‬مط أعَبه ‪َٝ‬زٖلف االؽزفبس ثبألٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ىز٘ى‪ٞ‬ل ٗرؾٖ‪ٞ‬و‬ ‫‪-‬‬
‫رلفقبد ّقل‪ٝ‬خ رعبقل‪ٝ‬خ فاله فزوح عَو االكاح اىَبى‪ٞ‬خ ”‪ٗ ،“Held to Collect‬مىل ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬اال‬
‫‪َٝ‬ضو اىج‪ٞ‬ع عيءاً ٕبٍب ً ف‪َّ٘ ٜ‬مط اعَبه اىَئٍَخ اىَبى‪ٞ‬خ ثبٍزضْبء اىؾبالد اىز‪ ٜ‬رنُ٘ ْٕبك ى‪ٝ‬بكح ف‪ٜ‬‬
‫اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ى ٕ٘ه أٗ اُ عَي‪ٞ‬خ اىج‪ٞ‬ع رَذ ف‪ٍ٘ ٜ‬عل قو‪ٝ‬ت ٍِ ربه‪ٝ‬ـ االٍزؾقبو‪.‬‬
‫اُ ‪ٝ‬زورت عي‪ ٚ‬اىْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل‪ٝ‬خ ى ٕو اىَبى‪ ٜ‬رلفقبد ّقل‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬ر٘اه‪ٝ‬ـ ٍؾلكح رَضو كفعبد ٍِ‬ ‫‪-‬‬
‫اىَجيغ االٕي‪ ٜ‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬ف٘ائل عي‪ ٚ‬االهٕلح اىَزجق‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗقل اّبه اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬اى‪ ٜ‬اُ اىَجيغ اىؾق‪ٞ‬ق‪ ٜ‬ى ٕو اىَبى‪ٝ ٜ‬قٖل ثٔ اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ى ٕو‬
‫عْل االعزواف االٗى‪ ٜ‬ثٔ‪ٗ ،‬اُ اىفبئلح عجبهح عِ اىزع٘‪ٍ ٘ٝ‬قبثو اىق‪َٞ‬خ اىيٍْ‪ٞ‬خ ىيْق٘ك‪ٍٗ ،‬قبثو اىَقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيَجيغ االٕي‪ ٜ‬فاله فزوح ىٍْ‪ٞ‬خ ٍؾلكح‪ٍٗ ،‬قبثو ٍقب‪ٛ‬و االقواٗ األفو‪ٗ ٙ‬اىزنبى‪ٞ‬ا‪،‬‬
‫ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ٕ ٜ‬بٍِ اىوثؼ (‪.)IASB, IFRS 9, Para 4.0.3‬‬
‫مَب ‪ٝ‬زٌ ق‪ٞ‬بً األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو ا‪ٟ‬فو ٗفق ّو‪ ِٞٛ‬أٍبٍ‪ِٞ‬‬
‫َٕٗب (‪:)IASB, IFRS 9, Para 4.0.8A‬‬

‫‪- 122 -‬‬

‫ف‪ ٜ‬ؽبىخ مُ٘ ٕلف َّ٘مط األعَبه اىن‪ْٝ ٛ‬زَ‪ ٜ‬اى‪ ٔٞ‬االٕو اىَبى‪ ٕ٘ ٜ‬رؾٖ‪ٞ‬و رلفقبد ّقل‪ٝ‬خ رعبقل‪ٝ‬خ‬ ‫‪-‬‬
‫ٗث‪ٞ‬ع االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ”‪ٗ ،Business Model “Held to Collect and Sell‬عي‪ ٚ‬مىل فبُ‬
‫االعزجبهاد اىَزعيقخ ثَل‪ ٛ‬رنواه ٗأٍجبة اىج‪ٞ‬ع ى‪َٞ‬ذ ‪ٙ‬وٗه‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫ؽلٗس رلفقبد ّقل‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬ر٘اه‪ٝ‬ـ ٍؾلكح ف‪ّ ٜ‬نو كفعبد ٍِ اىَجيغ االٕي‪ ٜ‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬ف٘ائل عي‪ٚ‬‬ ‫‪-‬‬
‫األهٕلح اىقبئَخ‪ ،‬اٍزْبكا اى‪ ٜ‬اىْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل‪ٝ‬خ ى ٕو اىَبى‪ٜ‬‬
‫ٗثنىل ‪ٝ‬زج‪ ِٞ‬أُ َّ٘مط أعَبه اىَئٍَخ اىَبى‪ٞ‬خ ‪ Business Model‬إلكاهح إٔ٘ىٖب اىَبى‪ٞ‬خ ٕ٘‬
‫اٍبً اىزفوقخ ث‪ ِٞ‬مو ٍِ األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب الؽقبً ثبىزنيفخ اىََزٖينخ عِ ريل اىز‪ ٜ‬رقبً‬
‫ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو االفو‪.‬‬
‫ف‪ ٜ‬ؽ‪ ِٞ‬اّبه اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ IFRS 9 ٜ‬اى‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً األٕو اىَبى‪ ٜ‬ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله األهثبػ‬
‫أٗ اىقَبئو ٍب ىٌ ‪ٝ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٔ ثبىزنيفخ اىََزٖينخ أٗ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو ا‪ٟ‬فو ( ‪IASB,‬‬
‫‪ٍٗ .)IFRS 9, Para 4.0.4‬ع مىل ‪ٝ‬غ٘ى ىيَْْؤح عْل االعزواف االٗى‪ ٜ‬أُ رْٖا ثٖ٘هح ش‪ٞ‬و قبثيخ‬
‫ىإلىغبء االٕو اىَبى‪ ٜ‬ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله األهثبػ أٗ اىقَبئو اما ٍبعل مىل ف‪ ٜ‬اٍزجعبك أٗ رقف‪٘ٞ‬‬
‫علً اىزطبثق ف‪ ٜ‬االعزواف ٗاىق‪ٞ‬بً اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىن‪ ٛ‬قل ‪ْْٝ‬ؤ ّز‪ٞ‬غخ ق‪ٞ‬بً االٕ٘ه أٗ االىزياٍبد اىَبى‪ٞ‬خ أٗ‬
‫االعزواف ثبألهثبػ ٗاىقَبئو عي‪ ٚ‬أٌٍ ٍقزيفخ (‪.)IASB, IFRS 9, Para 4.0.5‬‬
‫ٗ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ٍَب ٍجق ق‪ٞ‬بً ٍغيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬ثبعواء رعل‪ٝ‬الد ٍؾلٗكح عي‪ٚ‬‬
‫ٍزطيجبد اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ىزْٖ‪ٞ‬ا ٗق‪ٞ‬بً االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٍقبهّخ ثبىَع‪ٞ‬به ‪ .IAS 39‬ؽ‪ٞ‬ش ا‪ٙ‬بفذ‬
‫ريل اىزعل‪ٝ‬الد فئخ ق‪ٞ‬بً عل‪ٝ‬لح ٕٗ‪" ٜ‬اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو ا‪ٟ‬فو" اٍزْبكاً اى‪ ٜ‬مّٖ٘ب‬
‫اٍبً اىق‪ٞ‬بً االمضو ٍالئَخ ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىَؾزفظ ثٖب ‪َّ٘ َِٙ‬مط االعَبه اىن‪َٝ ٛ‬ع‪ ٜ‬ىزؾق‪ٞ‬ق ٕلفٔ‬
‫ٍِ فاله رؾٖ‪ٞ‬و رلفقبد ّقل‪ٝ‬خ رعبقل‪ٝ‬خ ٗث‪ٞ‬ع االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪ٍ٘ ٜ‬ف ‪ٝ‬زٌ رْبٗه اىومبئي ٗاىقٖبئٔ اىوئ‪َٞٞ‬خ ىَْ٘مط اىقَبهح اىَز٘قعخ ىق‪ٞ‬بً ٗرق‪ٌٞٞ‬‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَٖوف‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٍْٖظ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ‪:Expected Credit Loss Approach‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ٝ‬عوف اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬اىقَبهح اىَز٘قعخ ى ٕو اىَبى‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اّٖب "اىَزٍ٘‪ ٜ‬اىَوعؼ ىقَبئو‬
‫االئزَبُ اىَزعيقخ ثَقب‪ٛ‬و ؽلٗس اىزعضو ف‪ ٜ‬اىَلاك مؤٗىاُ روع‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ" ( ‪IASB, IFRS 9, Appendix‬‬
‫‪ ،)A‬اٗ ثَعْ‪ ٜ‬افو ٕ‪ ٜ‬اىق‪َٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ اىَقلهح ىيعغي اىْقل‪ ٛ‬اىَز٘قع ‪ Cash Shortfall‬عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٙ‬اىعَو‬
‫اىَز٘قع ى ٕو‪ٗ ،‬اىن‪ٝ ٛ‬قٖل ثٔ اىفوو ث‪ ِٞ‬اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ ٗاعجخ اىَلاك ٗفقب ىيْوٗ‪ ٛ‬اىزعبقل‪ٝ‬خ‬
‫ٗاىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىز‪ ٍِ ٜ‬اىَز٘قع اُ رؾٖو عي‪ٖٞ‬ب اىَئٍَخ اىَبى‪ٞ‬خ فعي‪ٞ‬ب ً ( ‪IASB, IFRS 9, Para‬‬
‫‪ٗ .)B5.5.82‬ثنىل فقل قبً ٍغيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬ثبٍزقلاً ٍٖطيؼ "فطو ؽلٗس‬
‫اىزعضو" ثلال ٍِ "اؽزَبه اىزعضو" ف‪ ٜ‬رعو‪ٝ‬فٔ ىقَبهح االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗرعزجو اىق‪َٞ‬خ االقزٖبك‪ٝ‬خ ىيقوٗٗ االٍبً اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىزؾل‪ٝ‬ل ٗق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬
‫ٗ‪َٙ‬بُ ر٘فو ٍعيٍ٘بد أمضو فبئلح ىََزقلٍ‪ ٜ‬اىق٘ائٌ اىَبى‪ٞ‬خ (االكاهح‪ ،‬اىََزضَو‪ ،ِٝ‬اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ‪،‬‬
‫‪ .........‬اىـ) ؽ٘ه ٕنٓ اىقَبئو‪ٗ .‬رزَضو اىق‪َٞ‬خ االقزٖبك‪ٝ‬خ ىيقوٗٗ ف‪ ٜ‬اىق‪َٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ ىيزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ‬
‫اىَز٘قعخ ٍِ اىَقزوٗ‪ٗ ،‬عْلٍب ‪ٝ‬زٌ رَغ‪ٞ‬و اىقوٗٗ ثبىق‪َٞ‬خ االقزٖبك‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَوح االٗى‪ ٜ‬ى‪َٞ‬ذ ْٕبك‬
‫ؽبعخ ىَقٖٔ فَبئو اىقوٗٗ ألُ ٍعله اىفبئلح اىزعبقل‪ٝ‬خ ‪ٝ‬غط‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىقَبئو اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ٙ‬‬
‫عَو اىقوٗ‪ٍٗ .‬ع مىل عْل ر٘افو ٍعيٍ٘بد عل‪ٝ‬لح ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬رعل‪ٝ‬و اىق‪َٞ‬خ االقزٖبك‪ٝ‬خ ىيقوٗ إلعواء‬
‫رغ‪ٞٞ‬واد ف‪ ٜ‬االؽزَبه اىَز٘قع ىزعضو اىَقزوٗ ٗمنىل ف‪ ٜ‬أٍعبه اىفبئلح‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬أُ رؾَت اىقَبئو‬
‫اىَز٘قعخ مَب ‪ٝ‬ي‪:(Novotny-Farkas, 8106, p. 811) ٜ‬‬

‫)‪ELt = ∑ (PDt * (LGDt / (0+dr‬‬

‫‪t‬‬
‫)‬
‫ؽ‪ٞ‬ش اُ‪:‬‬
‫(‪ :)ELt‬اىقَبهح اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىعَو اىَز٘قع ى ٕو اىَبى‪.ٜ‬‬
‫‪0‬‬
‫‪- 123 -‬‬
 ‫(‪ٍ :)dr‬عله اىقٌٖ ‪ discount rate‬اىََزقلً ىقٌٖ اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫)‪ :(t‬اىَل‪ ٛ‬اىيٍْ‪ ٜ‬ىيقَبهح اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗرفزوٗ اىعل‪ٝ‬ل ٍِ َّبمط ق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اُ ق‪َٞ‬خ اىقَبهح عْل اىزعضو ‪ LGD‬رظو صبثزخ‪،‬‬
‫ٗىنىل فبُ اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬اىق‪َٞ‬خ االقزٖبك‪ٝ‬خ ىيقوٗ رع٘ك ف‪ ٜ‬اىَقبً األٗه اى‪ ٜ‬اىزغ‪ٞ‬واد اىز‪ ٜ‬رطوأ عي‪ٚ‬‬
‫اؽزَبه اىزعضو ٗاىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬أٍعبه اىفبئلح‪ٗ .‬ثبىزبى‪ ٜ‬فبُ االفزالفبد ثْؤُ ر٘ق‪ٞ‬ذ ٍٗل‪ ٛ‬االعزواف‬
‫ثقَبهح اىقوٗ رْْؤ ٍِ ٍل‪ ٙ‬رؤص‪ٞ‬و اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬اؽزَبه اىزعضو ‪ ٍِ ( PD‬ؽ‪ٞ‬ش اىَعيٍ٘بد اىََزقلٍخ‬
‫ف‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬لٓ ٍ٘اء مبّذ ربه‪ٝ‬ق‪ٞ‬خ اٗ ٍَزقجي‪ٞ‬خ) ٍِٗ ٍعله اىقٌٖ ‪ dr‬اىََزقلً ىؾَبة اىق‪َٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ‪ٍِٗ .‬‬
‫اىْبؽ‪ٞ‬خ اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬افن اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬االعزجبه عْل رن٘‪ٍ ِٝ‬قٖٔ فَبئو‬
‫اىقوٗٗ ‪ Loans Loss Allowance‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬االعزواف ثبىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬اىقَبئو اىَز٘قعخ ٍِ‬
‫فزوح اى‪ ٚ‬افو‪ ٍِ ٛ‬فاله اؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد فَبئو اىقوٗٗ ‪(Greenberger, Loans Loss Provisions‬‬
‫)‪.8104, p. 3‬‬
‫ٗ‪ٝ‬ورج‪ ٜ‬االعزواف ثبىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثبىق‪ٞ‬بً اىالؽق ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش أّ ٗفقب ً‬
‫ىيَع‪ٞ‬به ‪ٝ IFRS 9‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٜ‬اىَئٍَخ اىَبى‪ٞ‬خ االعزواف ثزيل اىقَبئو ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب‬
‫ثبىزنيفخ اىََزٖينخ ٗا‪ٚٝ‬ب ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ ٜ‬رقبً ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو االفو‪،‬‬
‫ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬ثع٘ االكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ األفو‪ ٙ‬اىز‪ٝ ٜ‬زٌ االعزواف ثقَبئوٕب االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗرَْو ‪:‬‬
‫اال‪ٝ‬غبهاد اىََزؾقخ ‪ٗ ،‬االٕ٘ه اىزعبقل‪ٝ‬خ ٗاىزعٖلاد ثزقل‪ ٌٝ‬قوٗٗ ٗمنىل عق٘ك اى‪َٚ‬بُ اىَبى‪ ٜ‬اىز‪ٜ‬‬
‫رْطجق عي‪ٖٞ‬ب ٍزطيجبد اال‪َٙ‬ؾاله (‪.)IASB, IFRS 9, Para 5.5.0‬‬
‫مَب ا‪ٙ‬بف اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬اُ ‪ٝ‬زٌ االعزواف ثَقٖٔ اىقَبهح اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬اىلفو اىْبٍو‬
‫األفو ثبىَْجخ ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىَقبٍخ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو االفو ٍع علً رقف‪٘ٞ‬‬
‫اىق‪َٞ‬خ اىلفزو‪ٝ‬خ ىزيل االٕ٘ه ف‪ ٜ‬قبئَخ اىَومي اىَبى‪.)IASB, IFRS 9, Para 5.8.8( ٜ‬‬
‫ٗثبىزبى‪ٝ ٜ‬ز‪ٚ‬ؼ اُ ٍزطيجبد اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ىِ رطجق ثبىَْجخ ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب الؽقب‬
‫ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله االهثبػ أٗ اىقَبئو‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬طجق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ عيی أكٗاد‬
‫اىل‪ ِٝ‬اىََغيخ ثبىزنيفخ اىََزٖينخ أٗ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو األفو ٍضو اىقوٗٗ ٍْٗلاد‬
‫اىل‪ٗ ُ٘ٝ‬اىنٌٍ اىَل‪ْٝ‬خ اىزغبه‪ٝ‬خ ٗمٌٍ اإل‪ٝ‬غبه اىَل‪ْٝ‬خ ٍٗعظٌ اىزياٍبد اىقوٗٗ ٗعق٘ك اى‪َٚ‬بّبد اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ف‪ٚ‬الً عِ اىزؤم‪ٞ‬ل عي‪ ٚ‬علً ٗع٘ك ٍقٖٔ ٍْفٖو ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو‬
‫اىْبٍو االفو‪ٗ ،‬منىل االعزواف ثؤهثبػ ٗفَبئو اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ عِ ‪ٛ‬و‪ٝ‬ق رؾَ‪ٞ‬يٖب عي‪ ٚ‬األهثبػ أٗ‬
‫اىقَبئو‪.‬‬
‫ٗ‪ٝ‬زَضو اىٖلف ٍِ ٍزطيجبد اال‪َٙ‬ؾاله ٗاّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ف‪ ٜ‬االعزواف ثبىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىعَو االفزوا‪ Lifetime Expected Credit Losses ٜٙ‬ىغَ‪ٞ‬ع االكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ‬
‫اىز‪٘ٝ ٜ‬عل ثٖب ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍْن االعزواف االٗى‪ٍ٘ ٜ‬اء رٌ رق‪َٖٞٞ‬ب ثْنو فوك‪ٛ‬‬
‫أٗ عَبع‪ٍ ٜ‬ع االفن ف‪ ٜ‬االعزجبه عَ‪ٞ‬ع اىَعيٍ٘بد اىَ٘ص٘قخ ثَب ف‪ ٜ‬مىل اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ ( ‪IASB,‬‬
‫‪ٗ .)IFRS 9, Para 5.5.4‬ف‪ ٜ‬ؽبىخ علً ى‪ٝ‬بكح اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ ثْنو عٕ٘و‪ ٛ‬ف‪ٜ‬‬
‫ربه‪ ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و‪ ،‬فبّٔ ‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬اىَئٍَخ اىَبى‪ٞ‬خ االعزواف ٍِٗ صٌ رن٘‪ٍ ِٝ‬قٖٔ ىيقَبئو اىَز٘قعخ‬
‫عي‪ٍ ٚ‬ل‪ّٖ 08 ٛ‬واً (‪.)IASB, IFRS 9, Para 5.5.5‬‬
‫ٗف‪ ٜ‬ؽبىخ ٍب اما قبٍذ اىَْْؤح ف‪ ٜ‬فزوح اىزقو‪ٝ‬و اىَبثقخ ثق‪ٞ‬بً ٍقٖٔ اىقَبهح ألكاح ٍبى‪ٞ‬خ ثَجيغ‬
‫‪َٝ‬بٗ‪ ٛ‬فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىعَو اىَز٘قع ى كاح‪ٗ ،‬ىنْٖب ىٌ رعل ٍَز٘فبح ىيْوٗ‪ ٛ‬اىالىٍخ‬
‫ىنىل‪ ،‬فبّٔ ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اىَْْؤح ق‪ٞ‬بً ٍقٖٔ اىقَبهح ثَجيغ ‪َٝ‬بٗ‪ ٛ‬فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ىَلح ‪08‬‬
‫ّٖوا ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اىؾبى‪ .)IASB, IFRS 9, Para 5.5.2( ٜ‬ف‪ٚ‬ال عِ ‪ٙ‬وٗهح اعزواف اىَْْؤح‬
‫ف‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىؾبالد ثؤهثبػ أٗ فَبئو اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ف‪ ٜ‬ؽَبة االهثبػ اٗ اىقَبئو ثَجيغ فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ (أٗ اىعنٌ) اىَطي٘ة ىزعل‪ٝ‬و ٍقٖٔ اىقَبهح ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اىی اىَجيغ اىَطي٘ة‬
‫االعزواف ثٔ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪.)IASB, IFRS 9, Para 5.5.2( IFRS 9 ٜ‬‬

‫‪- 124 -‬‬

‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬و‪ ٛ‬اىجبؽش أّ ‪ٝ‬غت كائَب عي‪ ٚ‬اىَْْآد اىَنيفخ ثبىزقو‪ٝ‬و ؽَبة فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ ٍْن االعزواف االٗى‪ٗ ٜ‬اىزؾل‪ٝ‬ش اىلٗه‪ ٛ‬ىَقٖٔ فَبئو اىقوٗٗ إلعواء رعل‪ٝ‬الد ف‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ‬
‫ريل اىقَبئو ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و ىَبى‪.ٜ‬‬
‫ٗ‪ٝ‬عزَل اىَْ٘مط اىغل‪ٝ‬ل الّقفبٗ ق‪َٞ‬خ األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬عي‪ ٚ‬رْٖ‪ٞ‬ا األٕ٘ه‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ ٜ‬صالس فئبد ف‪٘ٙ ٜ‬ء ع٘كرٖب االئزَبّ‪ٞ‬خ‪ٗ .‬رْزَو اىفئخ االٗى‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ ٜ‬ىٌ‬
‫‪ٝ‬زؾلك ىٖب ا‪َٙ‬ؾاله عْل االعزواف االٗى‪ ،ٜ‬اٍب اىفئخ اىضبّ‪ٞ‬خ ٗاىضبىضخ ٍ٘ف ‪ٝ‬نُ٘ ىٖب ٍقٖٔ ‪ٝ‬قبً عي‪ٚ‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬عَو فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪َٞٝ‬ي اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ث‪ ِٞ‬صالس ٍواؽو‬
‫اٍبٍ‪ٞ‬خ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ٗ ،‬مىل عي‪ ٜ‬اىْؾ٘ اىزبى‪Ernst & Young, 8104, p. 2; Novotny- ٜ‬‬
‫‪:Farkas, 8106, p. 5; O’hanlon et al., 8105,) (p. 02‬‬
‫اىَوؽيخ االٗى‪:ٜ‬‬
‫ٗرَْو األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ ٜ‬ىٌ ‪ٝ‬ؾلس ثْؤّٖب ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍْن االعزواف‬
‫االٗى‪ ٜ‬أٗ األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ماد اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَْقف‪ٚ‬خ ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ٍ‪ٞ‬زٌ رْٖ‪ٞ‬ا‬
‫اىغيء األمجو ٍِ ٍؾفظخ اىقوٗٗ اىَئكآ ثبىجْ٘ك ‪ performing loans‬ف‪ ٜ‬اىَوؽيخ األٗى‪ٝٗ .ٚ‬زٌ‬
‫االعزواف ثقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ىٖنٓ األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ىَلح ‪ّٖ 08‬وا ف‪ ٜ‬ؽَبة االهثبػ أٗ اىقَبئو‪.‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش ر عجو ريل اىقَبئو عِ فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ اىْبرغخ عِ ؽبالد اىزعضو اىََنْخ ف‪ ٜ‬ش‪08 ُ٘ٚ‬‬
‫ّٖواً ثعل ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و (ا‪ ٛ‬أُ‪ :‬فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ىَلح ‪ّٖ 08‬وا = اؽزَبه اىزعضو ‪ PD‬ىَلح‬
‫‪ّٖ08‬واً × اىق‪َٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ ىيقَبهح عْل اىزعضو ‪.)LGD‬‬
‫ٗ‪ٖٝ‬لف االعزواف ثقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ىَلح ‪ّٖ 08‬واً اى‪ ٜ‬االّبهح أُ اىعبئل عي‪ ٚ‬األكاح‬
‫‪ٝ‬ز‪ َِٚ‬رغط‪ٞ‬خ ريل اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٍْن ر٘ق‪ٞ‬ذ االعزواف االٗى‪ ٜ‬ثبألكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ٗ .‬مىل عي‪ٚ‬‬
‫عنٌ َّ٘مط اىقَبهح اىَؾققخ ‪ٗ Incurred Loss‬فقب ىَع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ IAS 39 ٜ‬اىن‪ٚٝ ٛ‬قٌ‬
‫ا‪ٝ‬واكاد اىفبئلح ٍِ فاله اؽزَبة اىعبئل ثبىنبٍو مب‪ٝ‬واكاد ىيفبئلح كُٗ أ‪ ٛ‬رعل‪ٝ‬و ىقَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ عْل ّْؤح أٗ ّواء أؽل األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫ٗرَْو األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬ؾلس ثْؤّٖب "رلٕ٘ه مج‪ٞ‬و ف‪ ٜ‬ع٘كح االئزَبُ" ٍْن ربه‪ٝ‬ـ االعزواف‬
‫األٗى‪ٍ٘ ٜ‬اء عي‪ ٚ‬اىََز٘‪ ٛ‬اىفوك‪ ٛ‬أٗ عي‪ٍَ ٚ‬ز٘‪ ٛ‬اىَؾفظخ ٗىنِ ٍع علً ٗع٘ك كى‪ٞ‬و ٍ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬عي‪ٚ‬‬
‫االّقفبٗ اىفعي‪ ٜ‬ىيق‪َٞ‬خ‪ٗ .‬ثبىزبى‪ ٜ‬فبُ َّجخ مج‪ٞ‬وح ٍِ االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬زٌ اإلفٖبػ عْٖب ؽبى‪ٞ‬ب ف‪ٜ‬‬
‫اىق٘ائٌ اىَبى‪ٞ‬خ ىيجْل رؾذ ثْل "االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اىََزؾقخ ٗىٌ رْقف٘ ق‪َٞ‬زٖب ‪Financial assets past‬‬
‫‪ٍ٘ "due, but not impaired‬ف رْلهط اى‪ ٚ‬ؽل مج‪ٞ‬و ف‪ ٜ‬اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ ثَ٘عت اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ٜ‬‬
‫ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٝٗ .IFRS 9 ٜ‬زٌ االعزواف ثقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ثبىَْجخ ألٕ٘ه اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ عي‪ٚ‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬اىعَو اىَز٘قع ىزيل اىقَبئو‪ .‬ف‪ٚ‬ال عِ ؽَبة ٍعو اىفبئلح اىفعبه عِ اعَبى‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ االكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗرَزْل ٕنٓ اىَعبىغخ اىَؾبٍج‪ٞ‬خ اى‪ ٜ‬مُ٘ اىقَبئو االقزٖبك‪ٝ‬خ رْْؤ عْلٍب رزغبٗى فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ ثْنو مج‪ٞ‬و اىز٘قعبد األٗى‪ٞ‬خ‪ٗ .‬ثبىزبى‪ٍ٘ ٜ‬ف رْعنٌ ٕنا اىقَبهح االقزٖبك‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىق٘ائٌ اىَبى‪ٞ‬خ‬
‫ٍِ فاله االعزواف ثقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ثعل ؽلٗس ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬
‫اىَوؽيخ اىضبىضخ‪:‬‬
‫ً‬
‫ٗر‪ ٌٚ‬األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ اىز‪ٝ ٜ‬ز٘افو ثْؤّٖب كى‪ٞ‬الً ٍ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬ب ‪ْٞٝ‬و اى‪ ٚ‬اّقفبٗ ق‪َٞ‬زٖب فعي‪ٞ‬ب ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ‬
‫اىزقو‪ٝ‬و‪ٝٗ .‬زٌ االعزواف ٗرن٘‪ ِٝ‬اىَقٖٔ ثبىَْجخ ألٕ٘ه اىَوؽيخ اىضبىضخ عي‪ ٚ‬اٍبً فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ فاله اىعَو اىَز٘قع ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ .‬اال أّ ‪ٝ‬زٌ ف‪ٕ ٜ‬نٓ اىَوؽيخ ؽَبة ٍعو اىفبئلح اىفعبه عي‪ٚ‬‬
‫اٍبً اىزنيفخ اىََزٖينخ اىَعلىخ (ٗاىز‪ ٜ‬رَضو اعَبى‪ ٜ‬اىق‪َٞ‬خ اىلفزو‪ٝ‬خ ٍطوٗؽب ٍْٖب ق‪َٞ‬خ اىَقٖٔ)‪.‬‬
‫ٗرعزجو اىزعو‪ٙ‬بد االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيَوؽيخ اىضبىضخ ٍَبصيخ ىزيل اىزعو‪ٙ‬بد اىز‪ ٜ‬اّقف‪ٚ‬ذ ق‪َٞ‬زٖب ثْنو‬
‫فوك‪ٗ ٛ‬فقب ىَع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ ،IAS 39 ٜ‬ف‪ ٜ‬ؽ‪ ِٞ‬أُ اىَوؽيخ االٗى‪ٗ ٜ‬اىضبّ‪ٞ‬خ ىزعو‪ٙ‬بد ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ٍ‪ٞ‬ؾالُ ثْنو أٍبٍ‪ٍ ٜ‬ؾو ريل اىزعو‪ٙ‬بد اىز‪ٝ ٜ‬زٌ رق‪َٖٞٞ‬ب ثْنو عَبع‪ ٜ‬الّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ‬
‫ثَ٘عت ّفٌ اىَع‪ٞ‬به‪ٗ ،‬ىنىل فبُ االعزواف ثقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ فاله اىعَو اىَز٘قع ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‬

‫‪- 125 -‬‬

‫ٍ٘ف ‪ٝ‬ؾلس ف‪ٗ ٜ‬قذ ٍجنو عْلٍب ‪ٝ‬نُ٘ ْٕبك ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ثبىفعو ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ (اىَوؽيخ‬
‫اىضبّ‪ٞ‬خ) ٗىنِ قجو اىزعضو اىفعي‪( ٜ‬اىَوؽيخ اىضبىضخ)‪.‬‬
‫ٗثنىل ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ اُ اىفوو ث‪ ِٞ‬اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ ٗاىَوؽيخ اىضبىضخ ‪ٝ‬زعيق ثن‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ االعزواف ٗاؽزَبة‬
‫ا‪ٝ‬واكاد اىف٘ائل‪ .‬فف‪ ٜ‬ا‪ٛ‬به اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ (مَب ٕ٘ اىؾبه ف‪ ٜ‬اىَوؽيخ االٗى‪٘ٝ )ٜ‬عل فٖو مبٍو ث‪ِٞ‬‬
‫االعزواف ثبىف٘ائل ٗاّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٗثبىزبى‪ٝ ٜ‬زٌ اؽزَبة ا‪ٝ‬واكاد اىف٘ائل عي‪ ٚ‬اٍبً اعَبى‪ ٜ‬اىق‪َٞ‬خ‬
‫اىلفزو‪ٝ‬خ ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‪ .‬ث‪َْٞ‬ب ف‪ ٜ‬ا‪ٛ‬به اىَوؽيخ اىضبىضخ ‪ٝ‬زٌ اؽزَبة ا‪ٝ‬واكاد اىفبئلح عي‪ ٚ‬اٍبً اىزنيفخ‬
‫اىََزٖينخ اىَعلىخ ثق‪َٞ‬خ ٍقٖٔ اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ (عي‪ّ ٚ‬ؾ٘ ٍَبصو ىقَبهح االئزَبُ اىَؾققخ ثَ٘عت‬
‫اىَع‪ٞ‬به ‪.)IAS 39‬‬
‫ٗ‪ٙ٘ٝ‬ؼ اىْنو اىزبى‪َّ٘ ٜ‬مط اىضالس ٍواؽو ىيقَبهح اىَز٘قعخ ٗؽَبة اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اٍب عي‪ٚ‬‬
‫أٍبً فزوح ‪ّٖ 08‬وا أٗ فاله اىعَو اىَز٘قع ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اٍزْبكا اى‪ ٜ‬ع٘كح االئزَبُ ىٖنٓ االٕ٘ه‪.‬‬

‫المرحلة الثالثة‬ ‫المرحلة الثانية‬ ‫المرحلة االولي‬

‫لالص ل غر لعمحصوخ ‪Non-‬‬ ‫لالص ل يح لعيحصرل ‪Under‬‬ ‫لالص ل لعمحصوخ‬

‫‪Performing‬‬ ‫‪Performing‬‬ ‫‪Performing‬‬

‫انخفاض القيمة االئتمانية‬ ‫زيادة جوهرية في مخاطر‬ ‫االعتراف االولي‬

‫لألصول‬ ‫االئتمان‬

‫الخسارة المتوقعة =‬ ‫الخسارة المتوقعة =‬ ‫الخسارة المتوقعة =‬

‫لحيمال لعيلث الل لعلم‬ ‫لحيمال لعيلث الل لعلم‬ ‫لحيمال لعيلث عمدا ‪ 12‬شه ×‬
‫لعمي قع × لعقرمخ لعحاعرخ عو سا ا‬ ‫لعمي قع × لعقرمخ لعحاعرخ عو سا ا‬ ‫لعقرمخ لعحاعرخ عو سا ا د‬
‫د لعيلث‬ ‫د لعيلث‬ ‫لعيلث‬

‫إيرادات الفائدة‬ ‫إيرادات الفائدة‬ ‫إيرادات الفائدة‬

‫ملدل لعفائدا لعفلال و لساس‬ ‫ملدل لعفائدا لعفلال و لساس‬ ‫ملدل لعفائدا لعفلال و لساس‬
‫لعيلوفخ لعمسيهولخ لعملدعخ‬ ‫لعقرمخ لعد ي رخ‬ ‫لعقرمخ لعد ي رخ‬

‫)‪Source: (Beerbaum and Sammar, 8105, p. 9‬‬

‫ّنو هقٌ (‪)0‬‬
‫َّ٘مط اىَواؽو اىضالس ىق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَز٘قعخ‬

‫ّٗقئ ٍِ اىْنو اىَبثق اُ اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٝ IFRS 9 ٜ‬زطيت رْٖ‪ٞ‬ا عَ‪ٞ‬ع‬
‫األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ ٚ‬صالس ٍواؽو ٍِ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ىغوٗ رقل‪ٝ‬و اىقَبئو اىَز٘قعخ‪ .‬فاله اىَوؽيخ‬
‫األٗى‪ٝ ٚ‬زٌ اؽزَبة ٍقٖٔ ا ّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ثغ٘ اىْظو عِ ع٘كح االئزَبُ‬
‫ٗعي‪ ٚ‬أٍبً اىقَبهح اىَز٘قعخ فاله فزوح ‪ّٖ 08‬وا‪ٗ .‬رْزقو األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ ٚ‬اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ اما مبُ‬
‫ْٕبك رلٕ٘هاً مج‪ٞ‬وا ف‪ ٜ‬ع٘كح االئزَبُ‪ ،‬أٗ اى‪ ٚ‬اىَوؽيخ اىضبىضخ اما مبّذ اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىزعبقل‪ٝ‬خ ى ٕ٘ه‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ ى‪َٞ‬ذ قبثيخ ىالٍزوكاك ثْنو مبٍو ف‪ ٜ‬ؽبه اىزعضو عِ اىَلاك‪ٝٗ .‬زٌ االعزواف ثبىَقٖٔ فاله‬
‫اىَوؽيز‪ ِٞ‬اىضبّ‪ٞ‬خ ٗاىضبىضخ عي‪ ٚ‬أٍبً اىقَبئو اىَز٘قعخ فاله عَو االكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ ،‬ف‪ٚ‬ال عِ اىق‪ٞ‬بً ف‪ٜ‬‬
‫عَ‪ٞ‬ع اىَواؽو ثبالعزواف ثبىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬هٕ‪ٞ‬ل ٍقٖٔ اىقَبهح ف‪ ٜ‬اىوثؼ أٗ اىقَبهح مؤهثبػ أٗ‬
‫فَبئو اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ‪.‬‬

‫‪- 126 -‬‬

‫ٗرغله االّبهح اى‪ ٜ‬اٍنبّ‪ٞ‬خ اّزقبه األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٍِ اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ اى‪ ٜ‬اىَوؽيخ االٗى‪( ٜ‬االقو‬
‫فطواً) اما مبُ ْٕبك رؾَِ مج‪ٞ‬و ف‪ ٜ‬ع٘كح االئزَبُ ف‪ ٜ‬فزواد اىزقو‪ٝ‬و اىالؽقخ (عي‪ٍ ٚ‬ج‪ٞ‬و اىَضبه ّز‪ٞ‬غخ‬
‫رؾَِ اىزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ ٜ‬ىيَقز وٗ) ٗىٌ رعل ْٕبك ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍْن االعزواف‬
‫االٗى‪ٗ ،ٜ‬ثبىزبى‪ْٝ ٜ‬جغ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اىَْْؤح اُ رع٘ك ىالعزواف ثبىَقٖٔ عي‪ ٚ‬اٍبً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫ىفزوح ‪ّٖ 08‬وا‪ .‬مَب أّ العزجبهاد رزعيق ثعلك االكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ أٗ ٕغو ق‪َٞ‬زٖب فبّٔ ٍِ اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬اُ‬
‫‪ٝ‬زٌ ؽَبة اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ عي‪ ٜ‬اٍبً اعَبى‪ ٜ‬ىيَؾفظخ االئزَبّ‪ٞ‬خ ‪(Ernst & Young,‬‬
‫)‪.8104, p. 08‬‬
‫ٗ‪ٝ‬زطيت االعزواف اىَجنو ثبىقَبئو اىَز٘قعخ قلها مج‪ٞ‬وا ٍِ االؽنبً اىزقل‪ٝ‬و‪ٝ‬خ ىؾ‪ ِٞ‬ر٘افو‬
‫ٍعيٍ٘بد أمضو رؾل‪ٝ‬لا عِ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ثَوٗه اى٘قذ ىزؾل‪ٝ‬ل ٍب ‪ٝ‬عل "ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ" ٍقبهّخ ثبىَقب‪ٛ‬و عْل االعزواف االٗى‪ٍٗ ،ٜ‬ز‪ٝ ٜ‬زٌ اّزقبه األٕ٘ه ٍِ اىَوؽيخ األٗى‪ ٚ‬اى‪ٚ‬‬
‫اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ‪ٗ .‬ألَٕ‪ٞ‬خ مىل فقل رْبٗه اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ثع٘ ٍئّواد رق‪ ٌٞٞ‬اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٜ‬‬
‫اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ؽ‪ٞ‬ش ‪َٝ‬ع‪ٍ ٜ‬غيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬اى‪ ٜ‬اىؾل ٍِ فوٓ اكاهح‬
‫األهثبػ ٍِ فاله اىَطبىجخ ثبإلفٖبػ عِ االفزوا‪ٙ‬بد اىََزقلٍخ ٍٖٗله اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬أهٕلح‬
‫اىَقٖٔ ٍِ فزوح ألفو‪.(Marton and Runesson, 8102, p. 064) ٙ‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ٍ٘ف ‪ٝ‬زٌ رْبٗه اى‪٘ٚ‬اث‪ٗ ٜ‬االهّبكاد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ىزق‪ ٌٞٞ‬اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ىَقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪ٗ ، IFRS 9‬مىل عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬
‫ٍئّواد رق‪ ٌٞٞ‬اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ‪ Significant Changes‬ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ؽز‪ ٜ‬رزَنِ اىَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ ٍِ اىق‪ٞ‬بً ثعَي‪ٞ‬خ رؾل‪ٝ‬ل ٗرق‪ٍ ٌٞٞ‬ب اما مبُ قل ؽلس رغ‪ٞ‬واد عٕ٘و‪ٝ‬خ‬
‫ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و‪ ،‬فقل ّٔ اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ثبّٔ ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬عي‪ٖٞ‬ب اُ رَزقلً اىزغ‪ٞ‬و‬
‫ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و ؽلٗس اىزعضو ‪ٍْ Risk of a default occurring‬ن االعزواف االٗى‪ٗ ٜ‬عي‪ٍ ٜ‬ل‪ ٛ‬اىعَو‬
‫اىَز٘قع ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ (ٍقب‪ٛ‬و اىزعضو ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و ٍقبهّخ ثزبه‪ٝ‬ـ االعزواف االٗى‪ )ٜ‬ثلال ٍِ اىزغ‪ٞ‬و‬
‫ف ‪ٍ ٜ‬جيغ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ‪ٍ ،‬ع االفن ف‪ ٜ‬االعزجبه اىَعيٍ٘بد اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬خ ٗاىَئ‪ٝ‬لح اىَزبؽخ‬
‫ثلُٗ عٖل اٗ رنيفخ ال ٍجوه ىَٖب (‪.)IASB, IFRS 9, Para 5.5.9‬‬
‫ٗ‪ٝ‬غ٘ى ىيَْْؤح افزواٗ علً ى‪ٝ‬بكح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ ثْنو عٕ٘و‪ٍْ ٛ‬ن االعزواف‬
‫االٗى‪ ٜ‬اما ٍب رج‪ ِٞ‬اّقفبٗ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ىٖنٓ االكاح ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و ( ‪IASB, IFRS 9, Para‬‬
‫‪.)5.5.01‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬اىوشٌ ٍِ علً ق‪ٞ‬بً اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ث٘‪ٙ‬ع رعو‪ٝ‬فب ٍؾلكا ىيزعضو ‪ٗ Default‬روك اىؾو‪ٝ‬خ‬
‫ىنو ٍئٍَخ ٍبى‪ٞ‬خ ىزعو‪ٝ‬فٔ ثَب ‪ٝ‬زفق ٍع االٕلاف اىلافي‪ٞ‬خ إلكاهح اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ ،‬اال أّ‬
‫ٗ‪ٙ‬ع افزوا‪ٙ‬ب ٍئكآ اُ ٗع٘ك اهٕلح ٍَزؾقخ ٗىٌ رؾٖو ىَلح ري‪ٝ‬ل عِ ‪ٍ٘ٝ 91‬ب فبُ مىل ‪ٝ‬عزجوا‬
‫ٍئّوا عٕ٘و‪ٝ‬ب ىؾلٗس اىزعضو‪ٗ ،‬مىل ٍب ىٌ رَزيل اىَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ ٍعيٍ٘بد ٍ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬خ رْ‪ٞ‬و اى‪ٜ‬‬
‫اىعنٌ (‪.)IASB, IFRS 9, Para B5.5.32‬‬
‫ؽ‪ٞ‬ش اّبه اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬اى‪ ٜ‬ثع٘ اىَئّواد اىز‪َٝ ٜ‬نِ ىيَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ ٍِ فالىٖب اىق‪ٞ‬بً‬
‫ثبعواء عَي‪ٞ‬خ رق‪ ٌٞٞ‬ىيزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬رزَضو إٌٔ ٕنٓ اىَئّواد ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪ٜ‬‬
‫(‪:)IASB, IFRS 9, Para B5.5.02‬‬
‫‪ -‬اىزغ‪ٞ‬واد اىٖبٍخ ف‪ٍ ٜ‬ئّواد اىزَع‪ٞ‬و اىلافي‪ ٜ‬ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ّز‪ٞ‬غخ اىزغ‪ٞ‬و ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫ٍْن اىجلا‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ -‬اىزغ‪ٞ‬واد األفو‪ ٙ‬ف‪ٍ ٜ‬علالد أٗ ّوٗ‪ ٛ‬األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ اىز‪َٝ ٜ‬نِ أُ رقزيا ثْنو مج‪ٞ‬و‬
‫اما ٍب مبُ األٕو قل رٌ إلاهٓ أٗ اّْبءٓ ٍئفوا ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و (ٍضو اىزعٖلاد األمضو ٕواٍخ‬
‫أٗ ى‪ٝ‬بكح ٍجبىغ اى‪َٚ‬بّبد) ٗمىل ثَجت اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ ٍْن االعزواف‬
‫االٗى‪.ٜ‬‬
‫‪ -‬اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬ئّواد اىَ٘و اىقبهع‪ٞ‬خ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ألكاح ٍبى‪ٞ‬خ ٍع‪ْٞ‬خ أٗ أكٗاد‬
‫ٍبى‪ٞ‬خ ٍَبصيخ ىٖب ّفٌ اىعَو اىَز٘قع‪.‬‬

‫‪- 121 -‬‬

 ‫اىزغ‪ٞ‬و اىغٕ٘و‪ ٛ‬اىفعي‪ ٜ‬أٗ اىَز٘قع ف‪ ٜ‬اىزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ ٜ‬اىقبهع‪ ٜ‬ألكاح ٍبى‪ٞ‬خ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫االّقفبٗ اىفعي‪ ٜ‬اٗ اىَز٘قع ف‪ ٜ‬اىزْٖ‪ٞ‬ا االئزَبّ‪ ٜ‬اىلافي‪ ٜ‬ىيَقزوٗ اٗ اىزق‪َٞٞ‬بد اىلافي‪ٞ‬خ‬ ‫‪-‬‬
‫ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ف‪ ٜ‬ؽبىخ ٍب اما رٌ هثطٖب ثبىزق‪َٞٞ‬بد اىقبهع‪ٞ‬خ اٗ رلع‪َٖٞ‬ب ثلهاٍبد اىزعضو ف‪ٜ‬‬
‫اىَلاك‪.‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬واد ش‪ٞ‬و اىَ٘ار‪ٞ‬خ اىقبئَخ أٗ اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬سوٗف اىْْب‪ ٛ‬أٗ اىظوٗف اىَبى‪ٞ‬خ أٗ االقزٖبك‪ٝ‬خ اىز‪ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٍِ اىََنِ أُ رئصو ثْنو مج‪ٞ‬و عي‪ ٚ‬قلهح اىَقزوٗ ف‪ ٜ‬اى٘فبء ثبىزياٍبرٔ اىَبى‪ٞ‬خ (ٍضو اىي‪ٝ‬بكح اىفعي‪ٞ‬خ‬
‫أٗ اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬أٍعبه اىفبئلح أٗ ف‪ٍ ٜ‬علالد اىجطبىخ)‪.‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬و اىغٕ٘و‪ ٛ‬اىفعي‪ ٜ‬اٗ اىَز٘قع ف‪ ٜ‬اىْزبئظ اىزْغ‪ٞ‬ي‪ٞ‬خ ىيَقزوٗ (ٍضو‪ :‬رلّ‪ ٜ‬اال‪ٝ‬واكاد اىؾبى‪ٞ‬خ اٗ‬ ‫‪-‬‬
‫اىََزقجي‪ٞ‬خ‪ ،‬ى‪ٝ‬بكح ٍقب‪ٛ‬و اىزْغ‪ٞ‬و‪ّ ،‬قٔ هأً اىَبه اىعبٍو‪ ،‬اّقفبٗ ع٘كح االٕ٘ه اٗ اىوافعخ‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ ٗاىَ‪٘ٞ‬ىخ) ٗاىن‪ٝ ٛ‬ئصو عي‪ ٚ‬قلهح اىَقزوٗ عي‪ ٚ‬اى٘فبء ثبىزياٍبرٔ‪.‬‬
‫اىي‪ٝ‬بكح اىنج‪ٞ‬وح ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ى كٗاد اىَبى‪ٞ‬خ األفو‪ ٙ‬ىْفٌ اىَقزوٗ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬و اىغٕ٘و‪ ٛ‬اىفعي‪ ٜ‬أٗ اىَز٘قع ف‪ ٜ‬اىج‪ٞ‬ئخ اىزْظ‪َٞٞ‬خ أٗ االقزٖبك‪ٝ‬خ أٗ اىزنْ٘ى٘ع‪ٞ‬خ ىيَقزوٗ ٍَب‬ ‫‪-‬‬
‫‪ٝ‬ئك‪ ٛ‬اى‪ ٚ‬رغ‪ٞ‬و مج‪ٞ‬و ف‪ ٜ‬قلهرٔ عي‪ ٚ‬اى٘فبء ثبىزياٍبرٔ اىَزعيقخ ثبىل‪ٍ( ُ٘ٝ‬ضو اّقفبٗ اىطيت عي‪ٚ‬‬
‫ٍْزغبد اىَقزوٗ ثَجت اىزغ‪ٞ‬و اىزنْ٘ى٘ع‪.)ٜ‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ اى‪َٚ‬بُ أٗ ف‪ ٜ‬ع٘كح اى‪َٚ‬بّبد أٗ اىزعي‪ٝ‬ياد االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍِ ‪ٛ‬وف‬ ‫‪-‬‬
‫صبىش ٗاىز‪َٝ ٜ‬نِ اُ رئصو ٍيجب عي‪ ٚ‬اىؾبفي االقزٖبك‪ ٛ‬ىيَقزوٗ ىي٘فبء ثؤقَب‪ ٛ‬اىل‪ٗ ِٝ‬فقب ىجوّبٍظ‬
‫اىَلاك اٗ اىز‪ ٍِ ٜ‬اىََنِ اُ رئصو ا‪ٚٝ‬ب عي‪ ٚ‬اؽزَبه ؽلٗس اىزعضو ف‪ ٜ‬اىَلاك (عيی ٍج‪ٞ‬و اىَضبه‪:‬‬
‫اما اّقف‪ٚ‬ذ ق‪َٞ‬خ اى‪َٚ‬بّبد ثَجت اّقفبٗ أٍعبه اىَْبىه‪ ،‬فبُ اىَقزو‪ ِٞٙ‬قل ‪ٝ‬نُ٘ ىل‪ ٌٖٝ‬ؽبفي‬
‫أکجو ىيزقيا عِ ٍلاك اىوّٕ٘بد اىعقبه‪ٝ‬خ)‪.‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬و اىٖبً ف‪ ٜ‬ع٘كح اى‪َٚ‬بُ اىَقلً ٍِ اىََبَٕ‪ ِٞ‬اما مبُ ىل‪ ٌٖٝ‬اىوشجخ ٗاىقلهح اىَبى‪ٞ‬خ ف‪ٍْ ٜ‬ع‬ ‫‪-‬‬
‫اىزعضو ف‪ ٜ‬اىَلاك ٍِ فاله ى‪ٝ‬بكح هاً اىَبه أٗ اىْقل‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ٍضو اّقفبٗ اىلعٌ اىَبى‪ ٍِ ٜ‬قجو اىْومخ اىقبث‪ٚ‬خ أٗ أ‪ّ ٛ‬ومخ ربثعخ أفو‪ ٙ‬أٗ‬ ‫‪-‬‬
‫ؽلٗس رغ‪ٞٞ‬و عٕ٘و‪ ٛ‬فعي‪ ٜ‬أٗ ٍز٘قع ف‪ ٜ‬ع٘كح رعي‪ٝ‬ي االئزَبُ ٗاىز‪ ٍِ ٜ‬اىَز٘قع أُ رقيو ٍِ اىؾبفي‬
‫االقزٖبك‪ ٛ‬ىيَقزوٗ ىَلاك اىلفعبد اىََزؾقخ‪.‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬واد اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬ر٘ص‪ٞ‬ق اىقوٗ ثَب ف‪ ٜ‬مىل االفاله اىَز٘قع ثْوٗ‪ ٛ‬اىعقل ٗاىن‪ ٛ‬قل ‪ٝ‬ئك‪ ٛ‬اى‪ٚ‬‬ ‫‪-‬‬
‫اىزْبىه عِ اىزعٖلاد اٗ اى‪ ٜ‬اعواء رعل‪ٝ‬الد عي‪ٖٞ‬ب‪ٗ ،‬منىل اىق‪ٞ‬بً ثطيت ‪َٙ‬بّبد ا‪ٙ‬بف‪ٞ‬خ أٗ ا‪ٛ‬‬
‫رغ‪ٞٞ‬واد أفو‪ ٙ‬ف‪ ٜ‬اإل‪ٛ‬به اىزعبقل‪ ٛ‬ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬و اىغٕ٘و‪ ٛ‬ف‪ ٜ‬األكاء ٗاىَي٘ك اىَز٘قع ىيَقزوٗ‪ ،‬ثَب ف‪ ٜ‬مىل اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬ؽبىخ اىلفع‬ ‫‪-‬‬
‫ىيَقزو‪ ِٞٙ‬ف‪ ٜ‬اىَغَ٘عخ (عي‪ٍ ٚ‬ج‪ٞ‬و اىَضبه‪ :‬اىي‪ٝ‬بكح اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬علك أٗ ٍل‪ ٙ‬اىَلف٘عبد اىزعبقل‪ٝ‬خ‬
‫اىَزؤفوح أٗ اىي‪ٝ‬بكاد اىنج‪ٞ‬وح اىَؾزَيخ ف‪ ٜ‬علك اىَقزو‪ ِٞٙ‬ثجطبقبد االئزَبُ اىن‪ ٍِ ِٝ‬اىَز٘قع أُ‬
‫‪ٝ‬زغبٗىٗا أٗ ‪ٝ‬قزوث٘ا ٍِ اىؾل االئزَبّ‪.)ٜ‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬واد اىنج‪ٞ‬وح ف‪ٍٞ ٜ‬بٍخ اىَئٍَخ اىَبى‪ٞ‬خ إلكاهح االئزَبُ ثبىَْجخ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ (ٍضو‪ :‬رجْ‪ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٍئّواد عل‪ٝ‬لح ىيزغ‪ٞ‬واد ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ ،‬ععو ٍَبهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫أمضو ّْب‪ٛ‬ب أٗ روم‪ٞ‬يا عي‪ ٚ‬اكاهح األكاح‪ ،‬رعي‪ٝ‬ي اىزؾنٌ ٗاىوقبثخ عي‪ ٚ‬االكاح اىَبى‪ٞ‬خ)‬
‫اىَعيٍ٘بد عِ علً اىقلهح عي‪ ٚ‬اىَلاك ف‪ ٜ‬ر٘اه‪ٝ‬ـ االٍزؾقبو‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٗرؤٍ‪َٞ‬ب عي‪ٍ ٚ‬ب ٍجق ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ أُ عَي‪ٞ‬خ رزجع ٗرؾل‪ٝ‬ل ٍب اما مبّذ ْٕبك ى‪ٝ‬بكاد مج‪ٞ‬وح ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ٍْن االعزواف االٗى‪ ٜ‬رعزجو أؽل اىزؾل‪ٝ‬بد اىوئ‪َٞٞ‬خ ف‪ ٜ‬رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ . IFRS 9 ٜ‬ؽ‪ٞ‬ش ‪َٝ‬ضو رق‪ٍ ٌٞٞ‬ل‪ٗ ٛ‬ع٘ك رلٕ٘ه أٗ اّقفبٗ مج‪ٞ‬و ف‪ٜ‬‬
‫ع٘كح االئزَبُ االٍبً ف‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬ل ّقطخ اىزؾ٘ه ث‪ٍ ِٞ‬زطيجبد ق‪ٞ‬بً اىَقٖٔ ثْبء عي‪ ٚ‬فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ ىَلح ‪ّٖ 08‬وا أٗ فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٙ‬عَو االكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪ٝٗ .‬الؽظ ا‪ٚٝ‬بً علً‬
‫ق‪ٞ‬بً ٍغيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬ثبىياً اى٘ؽلاد االقزٖبك‪ٝ‬خ ثبٍزقلاً ٍئّواد ٍؾلكح ىزق‪ٌٞٞ‬‬
‫اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاُ مىل ٍ‪ٞ‬زؾلك ف‪٘ٙ ٜ‬ء اىعل‪ٝ‬ل ٍِ اىع٘اٍو اىَورجطخ ثقٖبئٔ‬

‫‪- 121 -‬‬

‫األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٗاىَقزوٗ ٍٗل‪ ٛ‬رط٘ه اى٘ؽلاد االقزٖبك‪ٝ‬خ ٗاٍبى‪ٞ‬ت اكاهارٖب ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗمنىل‬
‫كهعخ ر٘افو اىج‪ٞ‬بّبد اىنَ‪ٞ‬خ ٗاىْ٘ع‪ٞ‬خ ؽ٘ه ٕن اىَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫صبّ‪ٞ‬بً‪ٍ :‬عب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىَٖو‪ٝ‬خ اىَعلىخ (‪ٍٗ )8109‬زطيجبد االعزواف ٗق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪:‬‬
‫رْبٗىذ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىَٖو‪ٝ‬خ اىَعلىخ ف‪ ٜ‬عبً ‪ٗ 8109‬اىٖبكهح ثقواه ٗى‪ٝ‬و االٍزضَبه هقٌ‬
‫(‪ٍ )69‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَٖوف‪ ٍِ ٜ‬فاله ا‪ٙ‬بفخ ٍع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىَٖو‪ ٛ‬هقٌ (‪ )42‬ثعْ٘اُ‬
‫"األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ" ثَب ‪ٝ‬زفق ٍع اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ ٍِ IFRS 9 ٜ‬ؽ‪ٞ‬ش ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬االعزواف‬
‫ٍٗزطيجبد اىق‪ٞ‬بً اىَؾبٍج‪ ٜ‬ىٖب‪ٗ ،‬مىل ؽ‪ٞ‬ش (ٗىاهح االٍزضَبه‪ٍ ،‬ع‪ٞ‬به اىَؾبٍجخ اىَٖو‪،42 ٛ‬‬
‫‪:)8109‬‬
‫‪ٖٝ‬لف ٕنا اىَع‪ٞ‬به اى‪ٙٗ ٜ‬ع ٍجبكة اىزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ ٜ‬عِ األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗاالىزياٍبد اىَبى‪ٞ‬خ ىز٘ف‪ٞ‬و‬ ‫‪-‬‬
‫ٍعيٍ٘بد ٍف‪ٞ‬لح ٍٗالئَخ ىََزقلٍ‪ ٜ‬اىق٘ائٌ اىَبى‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬رقل‪ٝ‬وٌٕ ىَجبىغ ٗر٘ق‪ٞ‬زبد اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ‬
‫اىََزقجي‪ٞ‬خ ىيَْْؤح‪.‬‬
‫‪ٝ‬زٌ رْٖ‪ٞ‬ا االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ى‪ٞ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب الؽقب اٍب ثبىزنيفخ اىََزٖينخ اٗ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله‬ ‫‪-‬‬
‫اىلفو اىْبٍو االفو اٗ عي‪ ٚ‬اٍبً اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله االهثبػ اٗ اىقَبئو‪ٗ ،‬مىل اعزَبكا عي‪ٚ‬‬
‫َّ٘مط اعَبه اىَْْؤح إلكاهح االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗمنىل فٖبئٔ اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىزعبقل‪ٝ‬خ ى ٕو‬
‫اىَبى‪.ٜ‬‬
‫رْبٗه اىَع‪ٞ‬به ‪ٍ 42‬زطيجبد ق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَٖوف‪ ٍِ ٜ‬فاله اىيأٍ ىيَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ‬ ‫‪-‬‬
‫ثبصجبد ٍقٖٔ فَبهح ٍقبثو اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٍِ االٕو اىَبى‪ ٜ‬اىن‪ ٛ‬رْطجق عي‪ٔٞ‬‬
‫ٍزطيجبد ا‪َٙ‬ؾاله اىق‪َٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ‬غت عي‪ ٚ‬اىَْْؤح ف‪ ٜ‬مو ربه‪ٝ‬ـ رقو‪ٝ‬و اُ رق‪ ٌٞ‬فَبهح اال‪َٙ‬ؾاله ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ ثَجيغ ٍَبٗ‬ ‫‪-‬‬
‫ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىعَو اما مبّذ اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬ريل االكاح اىَبى‪ٞ‬خ قل‬
‫االعزواف االٗى‪.ٜ‬‬ ‫ماكد ثْنو عٕ٘و‪ٍْ ٛ‬ن‬
‫‪ٝ‬زٌ ق‪ٞ‬بً فَبئو اال‪َٙ‬ؾاله ثَجيغ ٍَبٗ ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ىَلح ‪ّٖ 08‬وا اما ىٌ رنِ‬ ‫‪-‬‬
‫اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و قل ماكد ثْنو عٕ٘و‪ٍْ ٛ‬ن االعزواف االٗى‪.ٜ‬‬
‫‪ٝ‬غت اعزجبه اىزبه‪ٝ‬ـ اىن‪ ٛ‬رٖجؼ ف‪ ٔٞ‬اىَْْؤح ‪ٛ‬وفب ً ف‪ ٜ‬اهرجب‪ ٛ‬ش‪ٞ‬و قبثو ىإلىغبء ٕ٘ ربه‪ٝ‬ـ االعزواف‬ ‫‪-‬‬
‫االٗى‪ ٜ‬ألشواٗ رطج‪ٞ‬ق ٍزطيجبد اال‪َٙ‬ؾاله عي‪ ٚ‬االهرجب‪ٛ‬بد ثقوٗٗ ٗعق٘ك اى‪َٚ‬بُ اىَبى‪.ٜ‬‬
‫‪ٝ‬زٌ ق‪ٞ‬بً فَبهح اال‪َٙ‬ؾاله ثَجيغ ٍَبٗ ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ّٖ 08 ٛ‬واً ٍِ‬ ‫‪-‬‬
‫ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اىؾبى‪ٗ ،ٜ‬مىل اما ٍب مبّذ اىَْْؤح قل قبٍذ ثق‪ٞ‬بً فَبهح اال‪َٙ‬ؾاله ثَجيغ ٍَبٗ‬
‫ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬عَو األكاح اىَبى‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬فزوح اىزقو‪ٝ‬و اىَبثقخ ٗىنْٖب قوهد ف‪ٜ‬‬
‫ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اىؾبى‪ ٜ‬أّ ىٌ رعل ْٕبك ى‪ٝ‬بكح عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ى كاح‪.‬‬
‫‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬اُ ‪ٝ‬ضجذ ‪ َِٙ‬االهثبػ اٗ اىقَبئو ٍجيغب ً ٍَبٗ‪ٝ‬ب ً ىيقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ (اٗ عنٌ اىقَبئو)‬ ‫‪-‬‬
‫ٗاىن‪ٝ ٛ‬نُ٘ ٍطي٘ثب ىزعل‪ٝ‬و فَبهح اال‪َٙ‬ؾاله ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اى‪ ٜ‬اىَجيغ اىن‪ٝ ٛ‬غت اُ ‪ٝ‬زٌ‬
‫االعزواف ثٔ ٗفقب ًىٖنا اىَع‪ٞ‬به‪ٗ ،‬مىل عي‪ ٚ‬أّ ٍنَت اٗ فَبهح اال‪َٙ‬ؾاله‪.‬‬
‫‪ٝ‬غت اٍزقلاً اىزغ‪ٞ‬و ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االففبو ف‪ ٜ‬اىَلاك اى٘اقعخ عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىعَو اىَز٘قع ى كاح اىَبى‪ٞ‬خ‬ ‫‪-‬‬
‫ثلال ٍِ اىزغ‪ٞ‬و ف‪ٍ ٜ‬جيغ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬مىل عْل اىق‪ٞ‬بً ثزق‪ ٌٞٞ‬اىي‪ٝ‬بكح اىغٕ٘و‪ٝ‬خ‬
‫ىيَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٍْ ٜ‬ن االعزواف االٗى‪ٗ .ٜ‬اُ رؤفن اىَْْؤح ف‪ ٜ‬االعزجبه‬
‫اىَعيٍ٘بد اىَعق٘ىخ ٗاىَئ‪ٝ‬لح ثلُٗ رنيفخ اٗ عٖل ال ٍجوه ىَٖب‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬رعل ٍئّواً عي‪ ٚ‬ى‪ٝ‬بكاد‬
‫عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍْن االعزواف االٗى‪.ٜ‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ق‪ٞ‬بً اىَع‪ٞ‬به اىَٖو‪ ٛ‬هقٌ ‪ 42‬ثزجْ‪ ٜ‬ر٘عٔ اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ IFRS 9 ٜ‬ثْؤُ‬
‫االعزواف ثبىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬منىل رْٖ‪ٞ‬ا األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ى‪ٞ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب الؽقب اٍب ثبىزنيفخ‬
‫اىََزٖينخ اٗ ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو االفو اٗ عي‪ ٚ‬اٍبً اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله‬
‫االهثبػ أٗ اىقَبئو‪.‬‬

‫‪- 129 -‬‬

‫‪ 3/8‬ق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْؤُ رطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ ٜ‬ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ IFRS 9 ٜ‬ىق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ‪:‬‬
‫‪ٝ‬قً٘ اىَواقجُ٘ اىَٖوف‪ ُ٘ٞ‬ثلٗه ٕبً ف‪ ٜ‬كعٌ اىزْف‪ٞ‬ن اىغ‪ٞ‬ل ٗاىفعبه ىيَعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍج‪ٞ‬خ‪ٗ ،‬ىل‪ٌٖٝ‬‬
‫ٍٖيؾخ ق٘‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬رْغ‪ٞ‬ع اٍزقلاً ٍَبهٍبد ٍي‪َٞ‬خ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىَقٖٖبد اىَزعيقخ ثٖب ٍِ قجو‬
‫اىجْ٘ك‪ٗ ،‬عي‪ ٚ‬عَ‪ٞ‬ع إٔؾبة اىَٖيؾخ اىعَو ٍعب ىزؾق‪ٞ‬ق ٕنا اىٖلف‪ .‬فقل أصجزذ األىٍبد اىَبى‪ٞ‬خ أُ‬
‫‪ٙ‬عا ع٘كح االئزَبُ ٗقٖ٘ه ٍَبهٍبد رقل‪ٝ‬و ٗق‪ٞ‬بً اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ألشواٗ اىَؾبٍجخ ٗمفب‪ٝ‬خ‬
‫هأً اىَبه رعزجو ٍِ األٍجبة اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ىفْو اىجْ٘ك‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪َٝ‬نِ أُ ‪ٝ‬ئك‪ ٛ‬اىزؤف‪ٞ‬و ف‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬ل‬
‫ٗاالعزواف ٗق‪ٞ‬بً اىزغ‪ٞ‬واد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ اى‪ ٚ‬رفبقٌ ٍْبمو اىجْ٘ك ٗا‪ٛ‬بىخ أٍلٕب ٍَب‬
‫‪ٝ‬ئصو ٍيجب عي‪ ٚ‬مفب‪ٝ‬خ هأً ٍبه اىجْل ٍٗقٖٖبرٔ ٗ‪ٝ‬عوقو االكاهح اىَي‪َٞ‬خ ىٖنٓ اىَقب‪ٛ‬و‬
‫)‪.(Bialkowska, 8105, p. 0‬‬
‫ٗاٍزغبثخ ىيز٘عٔ اىَزيا‪ٝ‬ل ّؾ٘ اٍزقلاً اىَْبمط اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ ،‬إٔلهد ىغْخ‬
‫ثبىه ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ‪ BCBS‬ثعل اعواء ٍْبقْبد ٍزعلكح ف‪ ٜ‬ك‪ََٝ‬جو ‪ 8105‬االهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ‬
‫ثْؤُ ٍَبهٍبد ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَورجطخ ثزطج‪ٞ‬ق ٍؾبٍجخ فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗم‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ اىزفبعو‬
‫ٗاىزنبٍو ث‪ ِٞ‬اىَْٖظ اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىغل‪ٝ‬ل ٗمبفخ ٍزطيجبد اإل‪ٛ‬به اىزْظ‪ َٜٞ‬ىجبىه ‪ٗ ،3‬مىل ى‪َٚ‬بُ علً‬
‫اىزعبهٗ ٍع ٍزطيجبد اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٗفقب ىيَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ٗ .IFRS 9 ٜ‬رلعٌ ىغْخ ثبىه رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط‬
‫فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ كُٗ أ‪ٝ‬خ ٍزطيجبد ا‪ٙ‬بف‪ٞ‬خ عي‪ٍ ٚ‬قٖٖبد اىقَبهح اىَز٘قعخ ألشواٗ هأً‬
‫اىَبه اىزْظ‪ َٜٞ‬ثٖلف ر٘ف‪ٞ‬و ؽ٘افي ىيجْ٘ك الرجبا ٍَبهٍبد ٍي‪َٞ‬خ إلكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗرؾق‪ٞ‬ق‬
‫االعزواف اىَجنو ثبىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍقبهّخ ثَب مبُ ‪ٝ‬ؾلس ف‪ ٜ‬سو رطج‪ٞ‬ق ٍْٖظ اىقَبهح اىَؾققخ‬
‫)‪.(PwC, 8106, p. 8‬‬
‫ٗرز‪ َِٚ‬االهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ اؽل‪ ٙ‬عْو ٍجلأ عبٍب ً ىزؾل‪ٝ‬ل اىَزطيجبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ىََبهٍبد اكاهح‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق َّبمط اىق‪ٞ‬بً اىَؾبٍج‪ ٜ‬ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٍ٘اء ثبىَْجخ ىَعب‪ٞٝ‬و‬
‫اىَؾبٍجخ االٍو‪ٝ‬ن‪ٞ‬خ ‪ GAAP‬أٗ اىَعب‪ٞٝ‬و اىلٗى‪ٞ‬خ ىيزقو‪ٝ‬و اىَبى‪ٗ .IFRS ٜ‬رْقٌَ اى‪ ٜ‬صَبّ‪ٞ‬خ ٍجبكة رزعيق‬
‫ثبىز٘ع‪ٖٞ‬بد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ىيجْ٘ك ٗ صالصخ ٍجبكة ٍ٘عٖخ ىيغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ثبىزق‪ ٌٞٞ‬اىوقبث‪ٜ‬‬
‫ىََبهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍٗؾبٍجخ اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه ‪َٝٗ ،‬نِ‬
‫رْبٗه اىقٌَ األٗه ٍِ ٕنٓ اىَجبكة عي‪ ٜ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:BCBS, ) (8105a, p. 0 ٜ‬‬
‫أٗالً‪ٍ :‬جبكة هقبث‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ثْؤُ ٍَبهٍبد اكاهح اىَقب‪ٛ‬و اىَزعيقخ ثقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫اىَجلأ االٗه‪ٍَ :‬ئٗى‪ٞ‬بد ٍغيٌ اإلكاهح ٗاالكاهح اىعي‪ٞ‬ب‪:‬‬
‫رز٘ى‪ ٚ‬اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب ىيجْ٘ك ٍَئٗى‪ٞ‬خ ‪َٙ‬بُ ٍالٍخ ٍَبهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثَب ف‪ ٜ‬مىل‬
‫اىوقبثخ اىلافي‪ٞ‬خ اىفعبىخ‪ٗ ،‬ثَب ‪ٝ‬زْبٍت ٍع ؽغٌ ٗ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٗرعق‪ٞ‬لاد رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ‪ٗ ،‬مىل ىزؾل‪ٝ‬ل‬
‫اىَقٖٖبد ثْنو ٍَزَو ٗفقب ىَ‪ٞ‬بٍبد ٗاعواءاد اىجْل اىَعيْخ ٗاإل‪ٛ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىَطجق‬
‫ٗاإلهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ ماد اىٖيخ‪ .‬مَب ‪ٝ‬غت رؾل‪ٝ‬ل أكٗاه ٍَٗئٗى‪ٞ‬بد ٍغيٌ اإلكاهح عِ اىؾ٘مَخ‬
‫اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْنو ٗا‪ٙ‬ؼ ٗر٘ص‪ٞ‬قٖب مغيء ٍِ ا‪ٛ‬به اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫اىَجلأ اىضبّ‪ :ٜ‬اىَْٖغ‪ٞ‬بد اىَي‪َٞ‬خ ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ‪:Sound Methodologies‬‬
‫رزجْ‪ٗ ٜ‬ريزيً اىجْ٘ك ثَْٖغ‪ٞ‬بد ٍي‪َٞ‬خ ىٖ‪ٞ‬بشخ ٍ‪ٞ‬بٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ىزق‪ٍَ ٌٞٞ‬ز٘‪ٍ ٛ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫ٗاىق‪ٞ‬بً اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىَقٖٖبد اىقَبئو اىَز٘قعخ ىغَ‪ٞ‬ع رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ‪ٗ .‬منىل االفن ف‪ٜ‬‬
‫االعزجبه مبفخ اىَعيٍ٘بد اىَ٘ص٘قخ ٗاىَ‪ْٞ‬به‪ٕ٘ٝ‬بد اىَؾزَيخ ٗعلً االعزَبك عي‪ ٚ‬ا‪ٝ‬خ اعزجبهاد مار‪ٞ‬خ أٗ‬
‫ٍزؾ‪ٞ‬يح ىزقل‪ٝ‬و فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫اىَجلأ اىضبىش‪ :‬رْٖ‪ٞ‬ا ٗرغَ‪ٞ‬ع ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪:‬‬

‫ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثزْٖ‪ٞ‬ا رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ عي‪ ٚ‬أٍبً اىقٖبئٔ اىَْزومخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍِ‬
‫فاله االٍزْ بك اى‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىع٘اٍو اىََزقجي‪ٞ‬خ ٗاالقزٖبك‪ٝ‬خ ماد اىٖيخ ٗثَب ‪ََٝ‬ؼ ثززجع رغ‪ٞ‬وارٖب ٍٗب‬

‫‪- 130 -‬‬

‫‪ٝ‬زورت عي‪ ٚ‬مىل ٍِ رغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬رْٖ‪ٞ‬فبد ريل اىَقب‪ٛ‬و‪ .‬مَب ‪ْٝ‬جغ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اىجْ٘ك رؾق‪ٞ‬ق االرَبو ف‪ٜ‬‬
‫اىزْٖ‪ٞ‬فبد االئزَبّ‪ٞ‬خ ىَقب‪ٛ‬و اإلقواٗ ٍ٘اء ثبىَْجخ ىؾَبثبد هأً اىَبه اىزْظ‪ َٜٞ‬اٗ ألشواٗ‬
‫اىزقو‪ٝ‬و اىَبى‪.ٜ‬‬
‫اىَجلأ اىواثع‪ :‬مفب‪ٝ‬خ اىَقٖٖبد‪:‬‬
‫أُ ‪ٝ‬نُ٘ اىَجيغ اإلعَبى‪ ٜ‬ىيَقٖٖبد ثبىجْ٘ك مبف‪ٞ‬ب ً ٗفقبً ىيَجبكة األٍبٍ‪ٞ‬خ ىيغْخ ثبىه ٗثَب ‪ٝ‬ز٘افق‬
‫ٍع إٔلاف اىَزطيجبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ماد اىٖيخ‪ٗ ،‬مىل ثغ٘ اىْظو عَب اما مبّذ ٍنّ٘بد ٕنٓ اىَقٖٖبد‬
‫رٌ رؾل‪ٝ‬لٕب عي‪ ٚ‬أٍبً عَبع‪ ٜ‬أٗ فوك‪ٗ .ٛ‬ر٘‪ٙ‬ؼ ىغْخ ثبىه أّٔ عْلٍب ال ‪َٝ‬نِ اٍزقلاً اىَعيٍ٘بد‬
‫اىََزقجي‪ٞ‬خ عي‪ٍَ ٚ‬ز٘‪ ٙ‬اىزعوٗ اىفوك‪ٝ ،ٛ‬غت ٗ‪ٙ‬ع ٕنٓ اىَقب‪ٛ‬و ف‪ٍ ٜ‬غَ٘عبد عي‪ ٚ‬اٍبً‬
‫اىقٖبئٔ اىَْزومخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗ‪ٝ‬زٌ رق‪َٖٞٞ‬ب ثْنو عَبع‪.ٜ‬‬
‫اىَجلأ اىقبٌٍ‪ٕ :‬الؽ‪ٞ‬خ َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫اٍزالك اىجْ٘ك ىَ‪ٞ‬بٍبد ٗاعواءاد ٍطجقخ ىيزؤمل ٗاىزؾقق اىَْزظٌ (ٍْ٘‪ٝ‬ب عي‪ ٚ‬األقو) ٍِ ٕؾخ‬
‫اىَْبمط اىلافي‪ٞ‬خ ىزقل‪ٝ‬و ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ٗ .‬ثَب أُ رق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ قل ‪ْٝ‬ط٘‪ ٛ‬عي‪ ٚ‬اٍزقلاً االؽنبً‬
‫اىزقل‪ٝ‬و‪ٝ‬خ فبّٔ ‪ٝ‬زع‪ٗ ِٞ‬ع٘ك ‪ٛ‬وف ٍَزقو ٍَئٗه عِ اىَواععخ اىََزقيخ ىعَي‪ٞ‬خ اىزؾقق ٍِ ٕؾخ اىَْ٘مط‬
‫اىَطجق‪.‬‬
‫اىَجلأ اىَبكً‪ :‬اىزقل‪ٝ‬و اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىغ٘كح االئزَبُ‪:‬‬
‫‪ٝ‬عزجو اىزقل‪ٝ‬و اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىغ٘كح االئزَبُ اٍواً ‪ٙ‬وٗه‪ٝ‬ب ً ىق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ فبٕخ ف‪ٜ‬‬
‫ؽبىخ األ فن ف‪ ٜ‬االعزجبه اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ اىَ٘ص٘قخ‪ٗ .‬رلهك ىغْخ ثبىه أّٔ قل ال ر٘عل كائَب عالقخ‬
‫ق٘‪ٝ‬خ اؽٖبئ‪ٞ‬ب ث‪ ِٞ‬ريل اىَعيٍ٘بد ٍٗقب‪ٛ‬و االئزَبُ ىجع٘ اىزعو‪ٙ‬بد‪ٗ ،‬أُ اىؾنٌ اىزقل‪ٝ‬و‪ ٛ‬اىَزَ‪ٞ‬ي‬
‫ٍ‪ٞ‬نُ٘ ؽبٍَبً ف‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬ل اىََز٘‪ ٙ‬اىَْبٍت ىيَقٖٔ ٍ٘اء عي‪ ٚ‬اىََز٘‪ ٛ‬اىفوك‪ ٛ‬أٗ اىغَبع‪ٗ ،ٜ‬مىل‬
‫ٍِ أعو اىزْف‪ٞ‬ن اىق٘‪ ٛ‬ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫اىَجلأ اىَبثع‪ :‬اىج‪ٞ‬بّبد اىَْزومخ ‪:Common Data‬‬
‫ر٘ف‪ٞ‬و اىجْ٘ك ىقبعلح ق٘‪ٝ‬خ ٍِ األكٗاد ٗاىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد ىزقل‪ٝ‬و ٗرَع‪ٞ‬و ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍع‬
‫ٍواعبح اىقَبئو اىَز٘قعخ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ٍ‪ٞ‬عيى مىل ٍ٘ص٘ق‪ٞ‬خ ٍٗل‪ّ ٛ‬فبف‪ٞ‬خ رقل‪ٝ‬واد فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫ألشواٗ اىَؾبٍجخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪.‬‬
‫اىَجلأ اىضبٍِ‪ :‬اإلفٖبػ‪:‬‬
‫رعي‪ٝ‬ي اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ ىيجْل ىيْفبف‪ٞ‬خ ٗاىقبثي‪ٞ‬خ ىيَقبهّخ ٍِ فاله ر٘ف‪ٞ‬و ٍعيٍ٘بد ٍالئَخ ٍٗف‪ٞ‬لح‬
‫الرقبم اىقواهاد ف‪ ٜ‬اى٘قذ اىَْبٍت ٗرؾَ‪ ِٞ‬اإلفٖبػ عِ رعو‪ٙ‬بد ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍَٗبهٍبد‬
‫اىزؾ٘‪ ٛ‬ىٖب‪ .‬مَب ‪ٝ‬زع‪ٍ ِٞ‬واععخ ٍ‪ٞ‬بٍبد اإلفٖبػ ثْنو ٍْزظٌ ىيزؤمل ٍِ أُ اىَعيٍ٘بد اىز‪ٝ ٜ‬زٌ اإلفٖبػ‬
‫عْٖب ماد ٕيخ ثَقب‪ٛ‬و اىجْل‪ٗ ،‬روم‪ٞ‬ي اىَْزغبد‪ٍٗ ،‬عب‪ٞٝ‬و اىْٖبعخ‪ٗ ،‬سوٗف اىَ٘و اىؾبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ّٗقئ ٍَب ٍجق اى‪ ٜ‬اىََئ٘ى‪ٞ‬خ اىنبٍيخ ىإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب عِ اىزْف‪ٞ‬ن اىغ‪ٞ‬ل إل‪ٛ‬به اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬أُ رزَبّ‪ٍْٖ ٚ‬غ‪ٞ‬خ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍع األ‪ٛ‬و اىَزجعخ ٍِ قجو اىجْ٘ك ىيَؾبٍجخ ٗاكاهح هأً‬
‫اىَبه‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬اٍزْبك عَي‪ٞ‬بد رْٖ‪ٞ‬ا األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ ٚ‬اىقٖبئٔ اىَْزومخ ٗاىزغ‪ٞ‬واد اىٖبٍخ‬
‫ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ٗ ،‬اىزؤم‪ٞ‬ل عي‪ ٚ‬مفب‪ٝ‬خ اىَقٖٖبد ٍٗب اما رٌ اكهاط اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ اىَ٘ص٘قخ‪،‬‬
‫ٗمنىل إَٔ‪ٞ‬خ اىلٗه األٍبٍ‪ ٜ‬ى ؽنبً اىزقل‪ٝ‬و‪ٝ‬خ اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬ا‪ٛ‬به اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ .‬مَب‬
‫‪ٝ‬غت أُ رق‪ٚ‬ع عَ‪ٞ‬ع عْبٕو اإل‪ٛ‬به ىَواععخ ٍَزقيخ رز‪ َِٚ‬اىَْبمط ٗاألؽنبً االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗمنىل‬
‫ٍئّواد رلٕ٘ه االئزَبُ‪ٗ ،‬مىل ف‪ ٜ‬سو ر٘ف‪ٞ‬و افٖبؽبد ٍفٖيخ عِ ٍْٖغ‪ٞ‬خ اىجْل ىقَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬ا‪ٛ‬به مفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪.‬‬
‫صبّ‪ٞ‬بً‪ٍ :‬جبكة ىيغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ىزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد اكاهح اىَقب‪ٛ‬و ٍٗؾبٍجخ فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫ٗمفب‪ٝ‬خ هاً اىَبه ىيجْ٘ك‪:‬‬

‫‪- 131 -‬‬

 ‫ٗرزعيق اىَجبكة اىضالصخ األف‪ٞ‬وح ثق‪ٞ‬بً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد اىجْ٘ك إلكاهح اىَقب‪ٛ‬و‬
‫ٗق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪ٗ ،‬مىل ى‪َٚ‬بُ اٍزعلاكٕب ٗرطج‪ٞ‬قٖب اىق٘‪ ٛ‬ىإل‪ٛ‬به‬
‫اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىغل‪ٝ‬ل‪ٗ ،‬مىل ٍِ فاله االىزياً ثَب ‪ٝ‬ي‪:(BCBS, 8105, p. 8) ٜ‬‬

‫اىَجلأ اىزبٍع‪ :‬رق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪:‬‬

‫‪ٝ‬غت عي‪ ٚ‬اىَواقج‪ ِٞ‬رق‪ ٌٞٞ‬فعبى‪ٞ‬خ ٍَبهٍبد اكاهح اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيجْل ثْنو كٗه‪ٗ ،ٛ‬مىل ٍِ‬
‫فاله اىَواععخ اىوقبث‪ٞ‬خ ى٘سبئا رق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االقواٗ ٗاىزٕ٘‪ٞ‬خ ثبإلعواءاد اىزٖؾ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ عْل اىؾبعخ‪،‬‬
‫ٍع ‪ٙ‬وٗهح االقزْبا ثزجْ‪ ٜ‬اىجْل ىََبهٍبد ائزَبّ‪ٞ‬خ ٍي‪َٞ‬خ ٗأّ ‪ٝ‬يزيً ثزطج‪ٞ‬قٖب‪.‬‬
‫اىَجلأ اىعبّو‪ :‬رق‪ ٌٞٞ‬رقل‪ٝ‬واد فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫ٗ‪ْٞٝ‬و مىل اى‪ ٜ‬ؽزَ‪ٞ‬خ اىزؤمل ٍِ أُ األٍبى‪ٞ‬ت اىََزقلٍخ ىزؾل‪ٝ‬ل اىَقٖٖبد ر٘فو ق‪ٞ‬بٍبً ٍي‪َٞ‬ب ً‬
‫ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗفقب ىإل‪ٛ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىَعَ٘ه ثٔ‪ٗ ،‬أُ ٍ‪ٞ‬بٍبد ٍَٗبهٍبد اىجْل رزفق ٍع‬
‫اىَجبكة اى٘اهكح ف‪ٕ ٜ‬نٓ اإلهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ‪ٗ .‬قل ‪َٝ‬زف‪ٞ‬ل اىَواقجُ٘ ف‪ٕ ٜ‬نا اىَ‪ٞ‬بو ٍِ اىعَو اىن‪ٝ ٛ‬قً٘ ثٔ‬
‫اىَواععُ٘ اىلافي‪ٗ ُ٘ٞ‬اىقبهع‪ ُ٘ٞ‬ف‪ٍ ٜ‬واععخ رق‪ ٌٞٞ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗٗسبئا ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫اىَجلأ اىؾبك‪ ٛ‬عْو‪ :‬رق‪ ٌٞٞ‬مفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪:‬‬
‫‪ٝ‬غت االفن ف‪ ٜ‬االعزجبه ٍَبهٍبد ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ عْل رق‪ ٌٞٞ‬اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ىَل‪ ٛ‬مفب‪ٝ‬خ هأً‬
‫ٍبه اىجْ٘ك‪ٗ ،‬منىل اىْظو ف‪ ٜ‬م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ رؤص‪ٞ‬و اىَ‪ٞ‬بٍبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٍَٗبهٍبد رقل‪ٝ‬و اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ عي‪ٚ‬‬
‫ق‪ٞ‬بً إٔ٘ه اىجْل ٗأهثبؽٔ ٗثبىزبى‪ٙٗ ٜ‬عٔ ٍٗوميٓ اىَبى‪.ٜ‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ أُ ٕنٓ اىَجبكة ٍ٘ف رئك‪ ٛ‬اى‪ ٚ‬رغ‪ٞٞ‬واد عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىََبهٍبد ٗاىَ‪ٞ‬بٍبد‬
‫ّٗظٌ ا ىؾ٘مَخ اىقبئَخ‪ٗ ،‬ىنِ ال رياه ْٕبك ؽبعخ ق٘‪ٝ‬خ اى‪ ٜ‬رجْ‪ٗ ٜ‬عٖخ ّظو ر٘افق‪ٞ‬خ ث‪ ِٞ‬اىقطبا‬
‫اىَٖوف‪ٗ ٜ‬اىٖ‪ٞ‬ئبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ٗاىَواعع‪ ِٞ‬اىقبهع‪ٗ ِٞٞ‬إٔؾبة اىَٖيؾخ اىوئ‪ َِٞٞٞ‬ا‪ٟ‬فو‪ ِٝ‬ثْؤُ علك‬
‫ٍِ اىَ٘ا‪ٞٙ‬ع اىٖبٍخ ٍضو االَٕ‪ٞ‬خ اىَْج‪ٞ‬خ ٗاكهاط اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ ٗاىي‪ٝ‬بكح اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ‪ٗ ،‬ال ٍ‪َٞ‬ب ٍع اقزواة اىَ٘عل اىْٖبئ‪ ٜ‬ىزطج‪ٞ‬ق اىَعب‪ٞٝ‬و اىغل‪ٝ‬لح ىقَبئو االئزَبُ اىٖبكهح عِ‬
‫ٍغيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ٍٗ IASB‬غيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىَبى‪ٞ‬خ األٍو‪ٝ‬ن‪.FASB ٜ‬‬
‫صبىضبً‪ :‬اإل‪ٛ‬به اىَقزوػ ىالٍزضبه ىيَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬
‫اٍزْبكاً عي‪ٍ ٚ‬ب ٍجق‪ٝ ،‬و‪ ٛ‬اىجبؽش أّ ‪َٝ‬نِ ىيجْ٘ك االٍزضبه ىيَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق‬
‫َّ٘مط فَبهح االئزَبُ اىَز٘قعخ ٍِ فاله ٍغَ٘عخ ٍِ اإلعواءاد اىزْف‪ٞ‬ن‪ٝ‬خ اىَقزوؽخ ٗاىز‪ ٜ‬رْقٌَ اى‪ٜ‬‬
‫صالس ٍواؽو أٍبٍ‪ٞ‬خ‪ ٜٕٗ ،‬عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)0‬‬
‫اإلعواءاد اىزْف‪ٞ‬ن‪ٝ‬خ ىالٍزضبه ىيَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬
‫اىَجبكة‬
‫اىَوؽيخ اىضبىضخ‬ ‫اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ‬ ‫اىَوؽيخ االٗى‪ٜ‬‬
‫اىوقبث‪ٞ‬خ‬
‫عَو ‪ -‬اعزَبك ٍغيٌ اإلكاهح إل‪ٛ‬به‬ ‫ا‪ٛ‬به‬ ‫‪ -‬اىزؾل‪ٝ‬ل اى٘ا‪ٙ‬ؼ ى كٗاه ‪ -‬اعلاك‬
‫فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬ ‫االئزَبّ‪ٞ‬خ‬ ‫اىقَبئو‬ ‫ٗاىََئٗى‪ٞ‬بد‪.‬‬
‫اىَز٘قعخ ّٗظبً اىوقبثخ ‪ٕٞ -‬بشخ ٗاعزَبك اىََبهٍبد‬ ‫اٍزوار‪ٞ‬غ‪ٞ‬خ‬ ‫ٍَئٗى‪ٞ‬بد ‪ٕٞ -‬بشخ‬
‫اىَالئَخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ‬ ‫اىلافي‪ٞ‬خ ٍْٗبقْزٔ ٍع‬ ‫ٍٗ‪ٞ‬بٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و‬ ‫ٍغيٌ‬
‫ٗعَي‪ٞ‬بد اىوقبثخ اىلافي‪ٞ‬خ‬ ‫اىَواعع‪.ِٞ‬‬ ‫االئزَبُ‪.‬‬ ‫اإلكاهح‬
‫ى‪َٚ‬بُ اىزْف‪ٞ‬ن اىغ‪ٞ‬ل‪.‬‬ ‫‪ -‬رقل‪ ٌٝ‬اإلكاهح ىقطخ‬
‫اىزْف‪ٞ‬ن‪.‬‬

‫‪- 132 -‬‬

‫ٕ‪ٞ‬بشخ ٍْٖغ‪ٞ‬خ اىقَبئو ‪ -‬ر‪ٗ َِٞٚ‬اكهاط رق‪َٞٞ‬بد‬ ‫رق‪ ٌٞٞ‬اىَْٖغ‪ٞ‬خ اىؾبى‪ٞ‬خ ‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اىَْٖغ‪ٞ‬بد‬
‫اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٍْٖٗغ‪ٞ‬خ‬ ‫اىَز٘قعخ‬ ‫االئزَبّ‪ٞ‬خ‬ ‫ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬ ‫اىَي‪َٞ‬خ‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬ ‫ٗاالرفبو عي‪ٍْٖ ٚ‬ظ‬ ‫(ٗاىج‪ٞ‬بّبد)‪.‬‬ ‫ىقَبئو‬
‫ف‪ ٜ‬أ‪ٛ‬و اىَؾبٍجخ ٗهأً‬ ‫اىَ‪ْٞ‬به‪ٕ٘ٝ‬بد اىَزعلكح‪.‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬ع فطخ ٍٗؾبٗه رط٘‪ٝ‬و‬ ‫‪-‬‬ ‫االئزَبُ‬
‫اىَبه اىزْظ‪.َٜٞ‬‬ ‫اىَْٖغ‪ٞ‬خ‪.‬‬ ‫اىَز٘قعخ‬
‫رعي‪ٝ‬ي ّظبً اىزْٖ‪ٞ‬ا ‪ -‬اٍزقلاً ّظبً رْٖ‪ٞ‬ا‬ ‫رؾل‪ٝ‬ل ّقب‪ ٛ‬اى‪ٚ‬عا ف‪- ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬ ‫ٍٗعبىغخ ّقٔ اىج‪ٞ‬بّبد‪.‬‬ ‫ّظبً رْٖ‪ٞ‬ا ٍقب‪ٛ‬و‬
‫اىَ٘افقخ عي‪ ٚ‬افز‪ٞ‬به ‪ -‬اىَ٘افقخ عي‪ ٚ‬ا‪ٛ‬به رغَ‪ٞ‬ع‬ ‫االئزَبُ ٍٗل‪ ٛ‬ر٘افو ‪-‬‬ ‫رْٖ‪ٞ‬ا‬
‫األٕ٘ه ٍِ قجو ٍغيٌ‬ ‫اىزْٖ‪ٞ‬ا‬ ‫ٍيٗك‬ ‫اىج‪ٞ‬بّبد‪.‬‬ ‫ٗرغَ‪ٞ‬ع‬
‫اإلكاهح‪.‬‬ ‫اىقبهع‪.ٜ‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬ع فطخ اىَعبىغخ‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ٍقب‪ٛ‬و‬
‫اعلاك ا‪ٛ‬به رغَ‪ٞ‬ع‬ ‫‪-‬‬ ‫االئزَبُ‬
‫األٕ٘ه‬ ‫ٗرْٖ‪ٞ‬ا‬
‫ٍْٗبقْزٔ ٍع اىَواعع‪.ِٞ‬‬
‫ر٘ص‪ٞ‬ق اٍي٘ة رقل‪ٝ‬و ‪ -‬اعزَبك ٍغيٌ اإلكاهح‬ ‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل االؽز‪ٞ‬بعبد ٍِ ‪-‬‬
‫رقل‪ٝ‬واد‬ ‫ىز٘ص‪ٞ‬ق‬ ‫رَٖ‪ٞ‬لا‬ ‫اىَقٖٖبد‬ ‫اىزبه‪ٝ‬ق‪ٞ‬خ‬ ‫اىَعيٍ٘بد‬
‫اىَقٖٖبد‪.‬‬ ‫ىزطج‪ٞ‬قٔ ثْنو ٍزَق‪.‬‬ ‫ٗاىؾبى‪ٞ‬خ ٗاىََزقجي‪ٞ‬خ عجو‬ ‫مفب‪ٝ‬خ‬
‫ٗ‪ٙ‬ع ا‪ٛ‬به اىزعل‪ٝ‬الد ‪ -‬اكهاط ٗرطج‪ٞ‬ق ا‪ٛ‬به‬ ‫اٍبى‪ٞ‬ت اىزقل‪ٝ‬و اىفوك‪ٝ‬خ ‪-‬‬ ‫اىَقٖٖبد‬
‫اىزعل‪ٝ‬الد اىَئقزخ‬ ‫اىَئقزخ ٍْٗبقْزٔ ٍع‬ ‫ٗاىغَبع‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫اىَواعع‪.ِٞ‬‬ ‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل فطخ اىَعبىغخ‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ع ا‪ٛ‬به ىيزؾقق ٍِ ‪ -‬رٖل‪ٝ‬ق ٍغيٌ اإلكاهح عي‪ٚ‬‬ ‫‪ -‬رق‪ ٌٞٞ‬اىَْٖظ ٗاألٍبى‪ٞ‬ت ‪-‬‬ ‫ٕالؽ‪ٞ‬خ‬
‫ا‪ٛ‬به ٗاعواءاد اىزؾقق ٍِ‬ ‫ٕؾخ اىَْ٘مط ٍْٗبقْزٔ‬ ‫اىَزجعخ ؽبى‪ٞ‬ب ىيزؾقق ٍِ‬ ‫َّ٘مط‬
‫ٕالؽ‪ٞ‬خ اىَْ٘مط‪.‬‬ ‫ٍع اىَواعع‪.‬‬ ‫ٕالؽ‪ٞ‬خ َّ٘مط فَبئو‬ ‫فَبئو‬
‫االئزَبُ‪.‬‬ ‫االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ‬
‫ٍ٘افقخ ٍغيٌ اإلكاهح عي‪ٚ‬‬ ‫رعي‪ٝ‬ي ٗرؾَ‪ ِٞ‬ا‪ٛ‬به ‪-‬‬ ‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل اىَعيٍ٘بد اىَ٘ص٘قخ ‪-‬‬
‫رؾَ‪ْٞ‬بد ا‪ٛ‬به رق‪ٌٞٞ‬‬ ‫رق‪ ٌٞٞ‬ع٘كح االئزَبُ‬ ‫ٗاىلاعَخ (ثَب ف‪ ٜ‬مىل‬
‫االئزَبُ‪.‬‬ ‫ٍْٗبقْزٔ ٍع اىَواعع‪.‬‬ ‫اىََزقجي‪ٞ‬خ‬ ‫اىَعيٍ٘بد‬
‫اىزقل‪ٝ‬و‬
‫اىزؾل‪ٝ‬ل اى٘ا‪ٙ‬ؼ ى كٗاه‬ ‫اىَ٘افقخ عي‪ٍْٖ ٚ‬ظ ‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ٗاىع٘اٍو االقزٖبك‪ٝ‬خ)‪.‬‬
‫اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٜ‬‬
‫ٗاىََئٗى‪ٞ‬بد ى‪َٚ‬بُ اىزق‪ٌٞٞ‬‬ ‫اىز٘قعبد االقزٖبك‪ٝ‬خ ثَب‬ ‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل أٗعٔ قٖ٘ه اىَْٖظ‬
‫ىغ٘كح‬
‫اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪.ٜ‬‬ ‫ف‪ ٜ‬مىل ٍْٖظ افز‪ٞ‬به‬ ‫ىغ٘كح‬ ‫ىزقل‪ٝ‬و‬ ‫اىؾبى‪ٜ‬‬
‫االئزَبُ‬
‫رفع‪ٞ‬و ٍْٖظ اىز٘قعبد‬ ‫اىَ‪ْٞ‬به‪ٕ٘ٝ‬بد ‪-‬‬ ‫ٗرْف‪ٞ‬ن‬ ‫االئزَبُ‪.‬‬
‫االقزٖبك‪ٝ‬خ ٗاهٍبه اىْزبئظ‬ ‫اىَزعلكح‪.‬‬
‫اىْٖبئ‪ٞ‬خ اى‪ٍ ٚ‬غيٌ اإلكاهح‪.‬‬
‫اٍزقلاً ث‪ٞ‬بّبد ٗعَي‪ٞ‬بد‬ ‫كهاٍخ ٍزطيجبد ا‪ٛ‬به ‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل اىَزطيجبد اىغل‪ٝ‬لح ‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَْزومخ‬ ‫ٗمنىل‬ ‫ىيج‪ٞ‬بّبد‬ ‫فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٍِ‬
‫عجو أ‪ٛ‬و اىَؾبٍجخ ٗأ‪ٛ‬و‬ ‫ٗافز‪ٞ‬به‬ ‫ٍٖبكهٕب‪،‬‬ ‫ث‪ٞ‬بّبد ٍٗ‪ٞ‬بٍبد ّٗظٌ‪.‬‬
‫اىج‪ٞ‬بّبد‬
‫هأً اىَبه ٗرْق‪ٞ‬ؾٖب عي‪ٚ‬‬ ‫اىَيٗك اىقبهع‪ ٜ‬ىٖب ف‪ٜ‬‬ ‫اىزْبق‪ٚ‬بد‬ ‫رق‪ٌٞٞ‬‬ ‫‪-‬‬
‫اىَْزومخ‬
‫ٍلاه اىزْغ‪ٞ‬و اىَز٘اى‪.ٛ‬‬ ‫ؽبىخ اى‪ٚ‬وٗهح‪.‬‬ ‫ٗاالفزالفبد ث‪ٍ ِٞ‬زطيجبد‬
‫األ‪ٛ‬و اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٗأ‪ٛ‬و‬
‫هأً اىَبه اىزْظ‪.َٜٞ‬‬
‫ٍواععخ ٗرْق‪ٞ‬ؼ اإلفٖبؽبد‬ ‫ٕ‪ٞ‬بشخ ٗرؾل‪ٝ‬ل ٍ‪ٞ‬بٍبد ‪ -‬االرفبو عي‪ ٚ‬أٍبى‪ٞ‬ت ‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫أصْبء اىزْغ‪ٞ‬و ٗثعل اعواء‬ ‫ر٘ف‪ٞ‬و اىج‪ٞ‬بّبد ٗاالفٖبػ‬ ‫ٗ‪ٛ‬وو اإلفٖبػ ف‪٘ٙ ٜ‬ء‬
‫اىَوعع‪ٞ‬خ‬ ‫اىَقبهّبد‬ ‫عْٖب‪.‬‬ ‫اىَعب‪ٞٝ‬و اىلٗى‪ٞ‬خ ( ‪IFRS‬‬
‫اإلفٖبػ‬
‫ٗاىزغن‪ٝ‬خ اىعنَ‪ٞ‬خ ٍِ‬ ‫‪ّْ -‬و اإلفٖبؽبد اىنَ‪ٞ‬خ‬ ‫‪.)2‬‬
‫إٔؾبة اىَٖبىؼ‪.‬‬ ‫ٗاىْ٘ع‪ٞ‬خ ىيفزوح اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬ ‫ر٘ف‪ٞ‬و ٗاٍزقلاً اإلفٖبؽبد‬ ‫‪-‬‬
‫اىْ٘ع‪ٞ‬خ‪.‬‬

‫‪- 133 -‬‬

‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل ٍفًٖ٘ اىزعضو ف‪ٙٗ - ٜ‬ع ا‪ٛ‬به ىزطج‪ٞ‬ق ‪ -‬رطج‪ٞ‬ق ا‪ٛ‬به اىقَبهح‬
‫اىَز٘قعخ ٍٗزبثعزٔ ٍِ قجو‬ ‫اىقَبهح اىَز٘قعخ ىَلح‬ ‫‪٘ٙ‬ء اىَزطيجبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ‬
‫اإلكاهح اىزْف‪ٞ‬ن‪ٝ‬خ‬ ‫‪ّٖ 08‬وا ٗعي‪ٍ ٚ‬ل‪ٛ‬‬ ‫ٗاىَؾبٍج‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٍقٖٖبد‬
‫اىعَو اىَز٘قع ٗاعزَبكٓ ‪ -‬اهٍبه اىزقبه‪ٝ‬و اىقبٕخ‬ ‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل ٍغبالد االفزالف‬
‫اىقَبئو ىَلح‬
‫ثْزبئظ اىزطج‪ٞ‬ق اى‪ٍ ٜ‬غيٌ‬ ‫ٍِ فجو ٍغيٌ اإلكاهح‪.‬‬ ‫ف‪َّ ٜ‬بمط اىق‪ٞ‬بً ٗاىزقو‪ٝ‬و‬ ‫‪ّٖ 08‬واً‬
‫اإلكاهح‪.‬‬ ‫اىَواعع‪ِٞ‬‬ ‫‪ٍْ -‬بقْخ‬ ‫اىَبى‪.ٜ‬‬
‫ٗاىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ‬
‫ا‪ٛ‬به اىقَبهح اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ -‬رؾل‪ٝ‬ل اىع٘اٍو اىَئصوح عي‪ - ٚ‬اعزَبك ا‪ٛ‬به ٍٗ‪ٞ‬بٍبد ‪ -‬رْف‪ٞ‬ن ا‪ٛ‬به ٍٗ‪ٞ‬بٍبد رق‪ٌٞٞ‬‬ ‫رق‪ٌٞٞ‬‬
‫اىي‪ٝ‬بكاد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٜ‬‬ ‫رق‪ ٌٞٞ‬اىي‪ٝ‬بكاد اىغٕ٘و‪ٝ‬خ‬ ‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬ ‫اىي‪ٝ‬بكاد‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىَ٘افقخ‬ ‫ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍِ‬ ‫اىزقل‪ٝ‬و‬ ‫ّزبئظ‬ ‫اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ‪ -‬رق‪ٌٞٞ‬‬
‫عي‪ ٍِ ٔٞ‬ق‪ٞ‬و اىَواعع‪ِٞ‬‬ ‫قجو ٍغيٌ اإلكاهح‪.‬‬ ‫اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىغ٘كح االئزَبُ‪.‬‬ ‫ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و‬
‫ٗاىغٖبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ‪.‬‬ ‫االئزَبُ‬
‫)‪Adapted from: (Deloitte, 8105, pp. 3–4‬‬

‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ‪ٙ‬وٗهح ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثَواععخ ٍَبهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىؾبى‪ٞ‬خ ٗأ‪ٛ‬و‬
‫اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٗهأً اىَبه مؤٗى٘‪ٝ‬خ ىزؾل‪ٝ‬ل أٗعٔ اىقٖ٘ه اىوئ‪َٞٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد ٗاىَ‪ٞ‬بٍبد‬
‫ٗاىْظٌ ٗاىؾ٘مَخ‪ .‬ف‪ٚ‬الً عِ ٗ‪ٙ‬ع فط‪ٗ ٜ‬اعواءاد رٖؾ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ٗاىَ٘افقخ عي‪ٖٞ‬ب ٍِ قجو اإلكاهح‬
‫ٗاىََئٗى‪ ِٞ‬عِ اىؾ٘کَخ‪ .‬مَب ‪ٝ‬زطيت االٍو ‪ٙ‬وٗهح اىَْبقْخ ٗاىزفبعو ٍع اىَواعع‪ ِٞ‬اىلافي‪ِٞٞ‬‬
‫ٗاىقبهع‪ٗ ِٞٞ‬اىٖ‪ٞ‬ئبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ٍِ أعو رعي‪ٝ‬ي اىزقلً ف‪ ٜ‬رْف‪ٞ‬ن ٍزطيجبد اىَع‪ٞ‬به ‪ٗ .IFRS 9‬مىل ؽز‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬زضْ‪ ٚ‬ىٖب رطج‪ٞ‬ق اىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق َّ٘مط فَبهح االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫‪- 134 -‬‬

 ‫رابعاا‪ :‬الذراست الويذاًيت‬
‫‪ٍْٖ 0/4‬غ‪ٞ‬خ اىجؾش‪:‬‬
‫رزَضو ٍْٖغ‪ٞ‬خ اىلهاٍخ اىزطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬رؾل‪ٝ‬ل مو ٍِ ٍْٖظ اىجؾش ّٗ٘ا اىج‪ٞ‬بّبد ٍٖٗله اىؾٖ٘ه‬
‫عي‪ٖٞ‬ب ٍِ ٗؽلاد اىَعب‪ْٝ‬خ ثَغزَع اىجؾش‪ٗ ،‬منىل رؾل‪ٝ‬ل أكٗاد اىزؾي‪ٞ‬و اإلؽٖبئ‪ ٜ‬اىَْبٍجخ ألشواٗ‬
‫اىزؾي‪ٞ‬و ٗافزجبه اىفوٗٗ ف‪٘ٙ ٜ‬ء ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٗأّ٘اا ث‪ٞ‬بّبد اىجؾش‪ ٍِٗ ،‬صٌ رٌ رْبٗه اىْقب‪ ٛ‬ا‪ٟ‬ر‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫‪ٍْٖ 0/0/4‬ظ اىجؾش‪:‬‬
‫فو‪ٙ‬ذ ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٍْنيخ ٗإٔلاف ٗفوٗٗ اىجؾش ‪ٙ‬وٗهح ر٘افو ّ٘ع‪ ٍِ ِٞ‬اىج‪ٞ‬بّبد‪ ،‬أؽلَٕب ث‪ٞ‬بّبد‬
‫أٗى‪ٞ‬خ ٗاألفو‪ ٙ‬ث‪ٞ‬بّبد صبّ٘‪ٝ‬خ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش قبً اىجبؽش ثبرجبا اىَْٖظ اىٕ٘ف‪ ٜ‬اىزؾي‪ٞ‬ي‪ ٜ‬اىقبئٌ عي‪ ٚ‬اٍزطالا‬
‫اىوأ‪( ٛ‬اىج‪ٞ‬بّبد األٗى‪ٞ‬خ)‪ .‬مَب رٌ االٍزعبّخ ثبىَْٖظ اىنَ‪ ٜ‬ىلهاٍخ ٗرؾي‪ٞ‬و اىج‪ٞ‬بّبد اىَْْ٘هح ثبىق٘ائٌ‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ (اىج‪ٞ‬بّبد اىضبّ٘‪ٝ‬خ) اىَزعيقخ ثبىقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ٍؾو اىجؾش‪.‬‬
‫ٗقل رٌ عَع اىج‪ٞ‬بّبد األٗى‪ٞ‬خ اىالىٍخ ىَعبىغخ اىغ٘اّت اىزؾي‪ٞ‬ي‪ٞ‬خ ىيجؾش ٍِ فاله ق‪ٞ‬بً اىجبؽش‬
‫ثزَٖ‪ ٌٞ‬قبئَخ اٍزج‪ٞ‬بُ ُٗىعذ عي‪ ٚ‬االكاهاد اىزبى‪ٞ‬خ (اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب‪ ،‬اكاهح اىَقب‪ٛ‬و‪ ،‬اكاهح االىزياً‬
‫ٗاىؾ٘مَخ) ثبىجْ٘ك ٍؾو اىجؾش‪ ،‬ف‪ٚ‬الً عِ اىق‪ٞ‬بً ثبعطبء أٗىاُ روع‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ىنو فقوح ٍِ اىفقواد ٗفق‬
‫ٍق‪ٞ‬بً ى‪ٞ‬نود اىضالص‪ ٜ‬مبىزبى‪:ٜ‬‬

‫ال‬ ‫ش‪ٞ‬و ٍزؤمل‬ ‫ّعٌ‬ ‫اىزْٖ‪ٞ‬ا‬

‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫اىزوٍ‪ٞ‬ي‬
‫اىجؾش‪:‬‬ ‫‪ٍ ‬غزَع‬
‫‪ٝ‬زَضو ٍغزَع اىجؾش ف‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىعبٍي‪ ِٞ‬ثبإلكاهاد اىزبى‪ٞ‬خ (اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب‪ ،‬اكاهح اىَقب‪ٛ‬و‪ ،‬اكاهح‬
‫االىزياً ٗاىؾ٘مَخ) ثبىَوامي اىوئ‪َٞٞ‬خ ىيجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍ٘اء ثْ٘ك عبٍخ أٗ فبٕخ أٗ‬
‫فوٗا ىجْ٘ك أعْج‪ٞ‬خ‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬جيغ علك اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ‪ 32‬ثْنب ً رغبه‪ٝ‬ب ً ٍ٘ىعخ عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪ :ٜ‬ثْ٘ك‬
‫عبٍخ (‪ 4‬ثْ٘ك)‪ ،‬ثْ٘ك فبٕخ (‪ 82‬ثْل)‪ ،‬فوٗا ثْ٘ك أعْج‪ٞ‬خ (‪ 2‬ثْ٘ك)‪.‬‬
‫‪ٗ ‬ؽلح اىَعب‪ْٝ‬خ‪:‬‬
‫رزَضو ٗؽلح اىَعب‪ْٝ‬خ (اىََزقٖ‪ )ٌٍْٖ ٜ‬ف‪ٍَ ٜ‬ئ٘الً ٗاؽلاً ثنو اكاهح ٍِ اكاهاد اىَقب‪ٛ‬و‪ٗ ،‬االىزياً‬
‫ٗاىؾ٘مَخ‪ٗ ،‬اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب ثبىجْ٘ك ٍؾو اىجؾش‪ٗ ،‬مىل ىعالقزٌٖ اىَجبّوح ٗاىوئ‪َٞٞ‬خ ثبىق‪ٞ‬بً اىَؾبٍج‪ٜ‬‬
‫ٗاىزق‪ ٌٞٞ‬اىَبى‪ ٜ‬ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ‪ٗ ،‬ثَجت أٌّٖ فق‪ ٜ‬اىقبكهُٗ عي‪ ٚ‬ر٘ف‪ٞ‬و اىَعيٍ٘بد‬
‫اىَطي٘ثخ ثلقخ ٍٗ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬خ ‪َٝٗ .‬نِ عوٗ ٗؽلاد اىَعب‪ْٝ‬خ ٍِ فاله اىغلٗه اىزبى‪:ٜ‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)8‬‬
‫ر٘ى‪ٝ‬عبد ٗؽلاد اىَعب‪ْٝ‬خ (اىََزقٖ‪)ٌٍْٖ ٜ‬‬
‫اكاهح االىزياً‬ ‫اكاهح‬ ‫اإلكاهح‬
‫اإلعَبى‪ٜ‬‬ ‫اىجْ٘ك‬
‫ٗاىؾ٘مَخ‬ ‫اىَقب‪ٛ‬و‬ ‫اىعي‪ٞ‬ب‬
‫‪08‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ثْ٘ك رغبه‪ٝ‬خ عبٍخ (‪ 4‬ثْ٘ك)‬
‫‪20‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪82‬‬ ‫ثْ٘ك رغبه‪ٝ‬خ ٍْزومخ ٗفبٕخ (‪ 82‬ثْل)‬
‫‪80‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫فوٗا ثْ٘ك رغبه‪ٝ‬خ أعْج‪ٞ‬خ (‪ 2‬ثْ٘ك)‬
‫‪004‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬ ‫اإلعَــــــــــبى‪ٜ‬‬
‫ٗقل ثيغذ علك اىق٘ائٌ اىٖؾ‪ٞ‬ؾخ اىز‪ ٜ‬رٌ اكفبىٖب ٗافزجبهٕب اؽٖبئ‪ٞ‬ب ً ‪ٍ 90‬فوكح‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش رَضو َّجخ اىوكٗك‬
‫اىَي‪َٞ‬خ ‪.%21‬‬
‫‪ ‬أٍبى‪ٞ‬ت اىزؾي‪ٞ‬و اإلؽٖبئ‪:ٜ‬‬
‫ف‪٘ٙ ٜ‬ء ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٍْنيخ اىجؾش ٗإٔلافٔ ٗفوٗ‪ ،ٔٙ‬رٌ افز‪ٞ‬به ٍغَ٘عخ ٍِ أٍبى‪ٞ‬ت رؾي‪ٞ‬و اىج‪ٞ‬بّبد‬
‫ٗافزجبه اىفوٗٗ اىَزبؽخ ثبٍزقلاً ثوّبٍظ اىزؾي‪ٞ‬و اإلؽٖبئ‪ ٜ‬اىقبٓ ثبىعيً٘ االعزَبع‪ٞ‬خ ‪ٗ SPSS‬رٌ‬
‫افز‪ٞ‬به األٍبى‪ٞ‬ت اىزبى‪ٞ‬خ‪:‬‬

‫‪- 135 -‬‬

 ‫ٍعبٍو اهرجب‪ ٛ‬أىفب موّٗجبؿ ‪ Chronbach's Alpha‬ىيزؾقق ٍِ كهعخ االعزَبك‪ٝ‬خ ٗاىضجبد ف‪ٜ‬‬ ‫‪-‬‬
‫اىَقب‪ٍ ٌٞٝ‬زعلكح اىَؾز٘‪ ٙ‬اىََزقلٍخ ف‪ ٜ‬اىجؾش‪.‬‬
‫اىَْت اىَئ٘‪ٝ‬خ ىيزنواهاد )‪ :(percent Frequencies‬رَزقلً ريل األكٗاد ىزؾل‪ٝ‬ل علك اىزنواهاد‬ ‫‪-‬‬
‫ىنو ٍزغ‪ٞ‬و ٍِ رَبإالد قبئَخ االٍزقٖبء‪ٗ ،‬رؾل‪ٝ‬ل األَٕ‪ٞ‬خ اىَْج‪ٞ‬خ ىنو ٍزغ‪ٞ‬و‪.‬‬
‫اىَزٍ٘‪ ٜ‬اىؾَبث‪ :(Mean) ٜ‬أؽل أكٗاد اىزؾي‪ٞ‬و اىٕ٘ف‪ ٜ‬اىز‪ ٜ‬رَزقلً إلعطبء ٕ٘هح عبٍخ‬ ‫‪-‬‬
‫ٍزنبٍيخ عِ اىقٖبئٔ اإلؽٖبئ‪ٞ‬خ ىَزغ‪ٞ‬واد اىلهاٍخ‪.‬‬
‫أٍي٘ة رجع‪ٞ‬خ اىج‪ٞ‬بّبد ىيز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪ Test of Normality ٜ‬ثبٍزقلاً افزجبه م٘ىَ٘عوٗف –‬ ‫‪-‬‬
‫ٍَ‪ٞ‬وّ٘ف ‪.Kolmogorov – Smirnov‬‬
‫افزجبه ٗاىن٘مَُ٘ ‪ Wilcoxon Test‬إل‪ٝ‬غبك اىفوٗو ث‪ ِٞ‬ع‪ْٞ‬ز‪ ِٞ‬ش‪ٞ‬و ٍَزقيز‪ ِٞ‬ثْؤُ َّت‬ ‫‪-‬‬
‫ٍقٖٖبد اىقوٗٗ اىز‪ ٜ‬رؾزفظ ثٖب اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ فاله عبٍ‪.8102 ٗ 8102 ٜ‬‬
‫أٍي٘ة رؾي‪ٞ‬و موٍٗنبه ٗاالً ‪ Kruskal – Wallis‬ىزؾل‪ٝ‬ل االفزالف ث‪ ِٞ‬االفزالفبد اىَعْ٘‪ٝ‬خ‬ ‫‪-‬‬
‫ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب (عبٍخ – فبٕخ – فوٗا اعْج‪ٞ‬خ) ثْؤُ‬
‫ٍؾبٗه اىجؾش اى٘اهكح ثقبئَخ االٍزقٖبء‪.‬‬
‫اٍي٘ة اىزؾي‪ٞ‬و اىعبٍي‪ Factor Analysis ٜ‬ىزقف‪ٍ ٘ٞ‬زغ‪ٞ‬واد مو ٍؾ٘ه ٍِ ٍؾبٗه قبئَخ‬ ‫‪-‬‬
‫االٍزقٖبء اى‪ٍ ٜ‬زغ‪ٞ‬و ٗاؽل ىنو ٍؾ٘ه ٗمىل إل‪ٝ‬غبك اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ ٜ‬ىيفوٗو اىَعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك‬
‫اىزغبه‪ٝ‬خ ّز‪ٞ‬غخ افزالف ٍين‪ٞ‬زٖب‪.‬‬
‫‪ 8/4‬رفَ‪ٞ‬و ّزبئظ اىزؾي‪ٞ‬و االؽٖبئ‪:ٜ‬‬
‫ْ‬
‫عو‪ٝ‬ذ عي‪ٚ‬‬ ‫ٍ٘ف ‪ٝ‬قً٘ اىجبؽش ف‪ٕ ٜ‬نا اىغيء ثعوٗ ٗرؾي‪ٞ‬و ّزبئظ اىَعبىغبد اإلؽٖبئ‪ٞ‬خ اىز‪ ٜ‬أُ‬
‫اىج‪ٞ‬بّبد األٗى‪ٞ‬خ‪ ٍِٗ ،‬صٌ رؾي‪ٞ‬و ٍْٗبقْخ ٕنٓ اىْزبئظ رفٖ‪ٞ‬ي‪ٞ‬ب ً ٗمي‪ٞ‬ب ً ٗرؾل‪ٝ‬ل ٍَز٘‪ ٙ‬اىلالىخ اإلؽٖبئ‪ٞ‬خ ىنو‬
‫ٍْٖب‪.‬‬
‫‪ٍ 0/8/4‬قب‪ ٌٞٝ‬االعزَبك‪ٝ‬خ ‪:Reliability‬‬
‫ر٘‪ٙ‬ؼ ٍقب‪ ٌٞٝ‬االعزَبك‪ٝ‬خ ٍل‪ ٛ‬اٍنبّ‪ٞ‬خ االعزَبك عي‪ّ ٚ‬زبئظ قبئَخ االٍزقٖبء‪ٗ ،‬مىل ٍِ فاله‬
‫ٍق‪ٞ‬بً أىفب موّٗجبؿ ‪ٍٗ Cronbach's Alpha‬عبٍو اىٖالؽ‪ٞ‬خ‪ ٍِٗ ،‬اىَزعبهف عي‪ ٔٞ‬اؽٖبئ‪ٞ‬بً أُ‬
‫اؽٖبئ‪ٞ‬خ االفزجبه ‪ٝ‬غت أال رقو عِ ‪ 1,6‬مؾل أكّ‪ ٜ‬ؽز‪َٝ ٚ‬نِ االعزَبك عي‪ّ ٚ‬زبئظ اىجؾش‪ٙ٘ٝٗ .‬ؼ‬
‫اىغلٗه اىزبى‪ّ ٜ‬زبئظ ٕنا االفزجبه‪:‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)3‬‬
‫ّزبئظ افزجبه أىفب موّٗجبؿ ىق‪ٞ‬بً ٍل‪ ٛ‬اعزَبك‪ٝ‬خ ٕٗالؽ‪ٞ‬خ ّزبئظ قبئَخ االٍزقٖبء‬
‫علك‬ ‫اعَبى‪ٜ‬‬
‫ٍعبٍو أىفب‬
‫اىَزغ‪ٞ‬وا‬ ‫علك‬ ‫ٍؾبٗه اىجؾش‬
‫موّٗجبؿ‬
‫د‬ ‫اىؾبالد‬
‫ٍل‪ ٛ‬االىَبً ثَزطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً‬
‫‪1,65‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪90‬‬
‫ىيَع‪ٞ‬به ‪.IFRS 9‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ ٍَبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو‬
‫‪1,65‬‬ ‫‪08‬‬ ‫‪90‬‬
‫االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ‬
‫‪1,69‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪90‬‬
‫ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪1,66‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪90‬‬ ‫ق‪َٞ‬خ أىفب اإلعَبى‪ٞ‬خ‬
‫ٗ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ٍِ اىغلٗه اىَبثق أُ كهعخ االعزَبك‪ٝ‬خ ٗاىٖالؽ‪ٞ‬خ اإلعَبى‪ٞ‬خ ث‪ٍ ِٞ‬زغ‪ٞ‬واد اىجؾش ثيغذ‬
‫‪ ٜٕٗ ،%66‬كهعخ اؽٖبئ‪ٞ‬خ ع‪ٞ‬لح ؽ‪ٞ‬ش رعنٌ ارَبو ٕنٓ اىَزغ‪ٞ‬واد ثبىْنو اىن‪ٝ ٛ‬ئ‪ٝ‬ل االعزَبك عي‪ٚ‬‬
‫ّزبئظ قبئَخ االٍزقٖبء‪ٗ ،‬رئمل ٕالؽ‪ٞ‬زٖب ىَواؽو اىزؾي‪ٞ‬و اىزبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ 8/8/4‬رٕ٘‪ٞ‬ا ٍزغ‪ٞ‬واد اىجؾش (اإلؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ)‪:‬‬

‫‪- 136 -‬‬

 ‫‪ٝ‬زْبٗه اىجب ؽش ف‪ٕ ٜ‬نا اىغيء رؾي‪ٞ‬و اعبثبد اىََزقٖ‪ ٌٍْٖ ٜ‬ثْؤُ ٍؾبٗه اىجؾش‪ٍ :ٜٕٗ ،‬زطيجبد‬
‫رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪ ،IFRS 9‬اىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ ٍَبهٍبد ق‪ٞ‬بً‬
‫فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ ،‬ق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪ ٌٞٞ‬اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً‬
‫فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫‪ٍ 0/8/8/4‬زطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪:IFRS 9‬‬
‫ٍ٘ف ‪ٝ‬زٌ ثزؾي‪ٞ‬و ٗكهاٍخ اعبثبد اىََزقٖ‪ ٌٍْٖ ٜ‬ؽ٘ه ٍل‪ ٛ‬اىَبً اىجْ٘ك ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب‬
‫ثَزطيجبد َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬يقٔ اىغلٗه اىزبى‪ّ ٜ‬زبئظ اإلؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ‬
‫ٗفبٕخ اىزنواهاد اىَْج‪ٞ‬خ ىإلعبثخ ثـ (ّعٌ) ٗمنىل اىَزٍ٘‪ ٜ‬اىؾَبث‪ ٜ‬ىيزَبإالد اىزبى‪ٞ‬خ‪:‬‬

‫علٗه هقٌ (‪)4‬‬

‫اإلؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ ىَل‪ ٛ‬االىَبً ثَزطيجبد َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬

‫فروع اجٌبيت‬ ‫بٌىك خاصت‬ ‫بٌىك عاهت‬

‫الوتغيراث‬
‫ًسبت‬ ‫هتىسط‬ ‫ًسبت‬ ‫هتىسط‬ ‫ًسبت‬ ‫هتىسط‬
‫تكراراث‬ ‫حسابي‬ ‫تكراراث‬ ‫حسابي‬ ‫تكراراث‬ ‫حسابي‬
‫‪ٝ .0‬زطيت ٍع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬رْٖ‪ٞ‬ا األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ٚ‬‬
‫صالس ٍواؽو ٍِ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ (ٍْزظَخ – ماد‬
‫‪%22,5‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪%26‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,6‬‬
‫ٍقب‪ٛ‬و عٕ٘و‪ٝ‬خ ‪ٍ -‬زعضوح) ىغوٗ رقل‪ٝ‬و اىقَبئو‬
‫اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ٝ .8‬زٌ فاله اىَوؽيخ األٗى‪ ٚ‬اؽزَبة ٍقٖٔ اّقفبٗ‬
‫اىق‪َٞ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ثغ٘ اىْظو عِ ع٘كح‬
‫‪%20‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%31‬‬ ‫‪8,0‬‬
‫االئزَبُ ٗعي‪ ٚ‬أٍبً اىقَبهح اىَز٘قعخ فاله فزوح ‪08‬‬
‫ّٖواً‪.‬‬
‫‪ .3‬رْزقو األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ ٚ‬اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ اما مبُ ْٕبك‬
‫رلٕ٘هاً مج‪ٞ‬وا ف‪ ٜ‬ع٘كح االئزَبُ‪ ،‬أٗ اى‪ ٚ‬اىَوؽيخ اىضبىضخ‬
‫‪%68,5‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%64,6‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪%51‬‬ ‫‪8,0‬‬
‫اما مبّذ اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىزعبقل‪ٝ‬خ ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ى‪َٞ‬ذ‬
‫قبثيخ ىالٍزوكاك ثْنو مبٍو ف‪ ٜ‬ؽبه اىزعضو عِ اىَلاك‪.‬‬
‫‪ٝ .4‬زٌ االعزواف ثَقٖٔ اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ فاله‬
‫‪%32,5‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%64,6‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%51‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫اىَوؽيز‪ ِٞ‬اىضبّ‪ٞ‬خ ٗاىضبىضخ عي‪ ٚ‬أٍبً اىقَبئو اىَز٘قعخ‬
‫فاله عَو االكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ .5‬عزَل اىجْل عْل اؽزَبة اؽزَبالد اىزعضو عي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬اؽزَبالد اىزعضو اىَْْ٘هح ٍِ قجو ٗمبالد اىزْٖ‪ٞ‬ا‬
‫‪%68,5‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪%66‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫اىوئ‪َٞٞ‬خ اىضالس ٕٗ‪Standard & , Moody's) ٜ‬‬
‫‪.)Fitch, Poor's‬‬
‫‪َّ -‬بمط اىزعضو ‪ Default Models‬اىز‪ ٜ‬رَزقلً‬
‫أٍبى‪ٞ‬ت ر٘ى‪ٝ‬عبد اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ‪Credit‬‬
‫‪%51‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%53,2‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,6‬‬
‫‪ Default Swap (CDS) spread‬ىؾَبة‬
‫اؽزَبالد اىزعضو كافي‪ٞ‬بً‪.‬‬
‫‪ -‬اؽزَبالد اىزعضو عي‪ ٚ‬اٍبً ٍعله اىزعضو اىزبه‪ٝ‬ق‪ٜ‬‬
‫عي‪ٍ ٚ‬لاه ٍِ ‪ 3‬اى‪ٍْ٘ 5 ٜ‬اد ٍبثقخ ٍعلىخ‬
‫‪%32,5‬‬ ‫‪8,0‬‬ ‫‪%55‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,4‬‬
‫ثبىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ىَئّواد االقزٖبك‬
‫اىني‪ٞ‬خ ٍز‪َْٚ‬خ أصو افزجبهاد اى‪ٚ‬غ٘‪ّٗ ٛ‬زبئغٖب‪.‬‬

‫‪- 131 -‬‬

 ‫‪ٝ .6‬قً٘ اىجْل عْل رؾل‪ٝ‬ل اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو ثَب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ٍ -‬واعبح اىَجبىغ اىز‪ ٜ‬قل ‪ٝ‬زٌ اٍزقلاٍٖب ٍَزقجال ٍِ‬
‫اىطوف اىَقبثو مبىغيء ش‪ٞ‬و اىََزقلً ٍِ اىقوٗٗ‬
‫ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ اٗ اىَجبىغ اىز‪ ٜ‬قل ‪ٝ‬زٌ ٍؾجٖب ٍِ‬
‫‪%30‬‬ ‫‪8,0‬‬ ‫‪%43‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,2‬‬
‫قجو اىطوف اىَل‪ٍَ ِٝ‬زقجال ٗثقالف مىل ‪ٝ‬زٌ اعزجبه‬
‫مبٍو اىزَٖ‪ٞ‬الد عي‪ ٚ‬أّ ‪َٝ‬ضو هٕ‪ٞ‬ل اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل‬
‫اىزعضو‪.‬‬
‫‪%51‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%32‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%91‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪ٍ -‬واعبح اىزَٖ‪ٞ‬الد ٗاالىزياٍبد ش‪ٞ‬و اىَجبّوح‪.‬‬
‫‪ -‬اؽزَبة ق‪َٞ‬خ اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو ٍِ فاله ق‪َٞ‬خ‬
‫‪%32,5‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%30‬‬ ‫‪8,0‬‬ ‫‪%51‬‬ ‫‪8,5‬‬
‫اىقوٗ ثعل اٍزجعبك اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ىي‪َٚ‬بّبد اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ .2‬زٌ ف‪٘ٙ ٜ‬ء ٍقوهاد ثبىه رطج‪ٞ‬ق ٍعله ‪ %45‬عي‪ٚ‬‬
‫‪%44‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%43‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%91‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫االقو عْل ؽَبة ٍعله اىقَبهح عْل اىزعضو ىيقوٗٗ‬
‫ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗاكٗاد اىل‪.ِٝ‬‬
‫‪%53‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%55‬‬ ‫‪8,45‬‬ ‫‪%65‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫اىَزٍ٘‪ ٜ‬اىني‪ٜ‬‬

‫ٍِ اٍزقواء االؽٖبءاد اىَ٘‪ٙ‬ؾخ ثبىغلٗه اىَبثق ‪َٝ‬نِ االّبهح اى‪ٍ ٜ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫رزجةةب‪ ِٝ‬اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ ٍةةِ ؽ‪ٞ‬ةةش ٍين‪ٞ‬زٖةةب ثْةةؤُ اؽزَةةبة ٍقٖةةٔ اّقفةةبٗ اىق‪َٞ‬ةةخ ىغَ‪ٞ‬ةةع االٕةة٘ه‬ ‫‪-‬‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ فاله اىَوؽيخ االٗى‪ ٜ‬ثغة٘ اىْظةو عةِ عة٘كح االئزَةبُ ٗعية‪ ٚ‬أٍةبً اىقَةبهح اىَز٘قعةخ فةاله‬
‫فزوح ‪ّٖ 08‬واً‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش ار‪ٚ‬ؼ اُ اىجْ٘ك اىعبٍخ ٕ‪ ٜ‬االقةو ٗمىةل ثَزٍ٘ة‪ ٜ‬ؽَةبث‪َّٗ 8,0 ٜ‬ةجخ رنةواهاد‬
‫‪ %31‬فقةة‪ٍ ٜ‬قبهّةةخ ثَزٍ٘ةة‪ ٜ‬ؽَةةبث‪َّٗ 8,5 ٜ‬ةةجخ رنةةواهاد ‪ %61‬ىيجْةة٘ك اىقبٕةةخ ٗمةةنىل ٍزٍ٘ةة‪ٜ‬‬
‫ؽَبث‪َّٗ 8,2 ٜ‬جخ رنواهاد ‪ %20‬ىيفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫اعزَبك اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ هشٌ افزالف ٍين‪ٞ‬زٖب عي‪ ٚ‬اىطوو اىضالصخ ٍؾو اىلهاٍخ ثْةؤُ اؽزَةبة اؽزَةبه‬ ‫‪-‬‬
‫اىزعضو‪ٗ ،‬اُ مبّذ اىجْ٘ك اىعبٍخ رَ‪ٞ‬و أمضو اىة‪ ٜ‬اٍةزقلاً َّةبمط اىزعضةو اىزة‪ ٜ‬رَةزقلً أٍةبى‪ٞ‬ت ر٘ى‪ٝ‬عةبد‬
‫اىقَةةبئو االئزَبّ‪ٞ‬ةةخ ثَزٍ٘ةة‪ ٜ‬ؽَةةبث‪َّٗ 8,6 ٜ‬ةةجخ رنةةواهاد ‪ .%21‬فةة‪ ٜ‬ؽةة‪ّ ِٞ‬غةةل اُ مةةال ٍةةِ اىجْةة٘ك‬
‫اىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ رعزَل أمضو عي‪ ٚ‬اؽزَبالد اىزعضو اىَْْ٘هح ٍِ قجو ٗمةبالد اىزٖةْ‪ٞ‬ا‬
‫اىوئ‪َٞ‬ةة‪ٞ‬خ اىةةضالس )‪ )Fitch, Standard & Poor's , Moody's‬ثَزٍ٘ةة‪ ٜ‬ؽَةةبث‪ 8,6 ٜ‬ىنةةو ٍَْٖةةب‬
‫ٗثَْجخ رنواهاد ‪ %66‬ىيجْ٘ك اىقبٕخ َّٗجخ ‪ %68,5‬ىيفوٗا االعْج‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫رقزيةا اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةخ ٍةةِ ؽ‪ٞ‬ةش ٍين‪ٞ‬زٖةةب ثْةؤُ ٍواعةةبح اىزَةٖ‪ٞ‬الد ٗاالىزياٍةةبد ش‪ٞ‬ةو اىَجبّةةوح عْةةل‬ ‫‪-‬‬
‫رؾل‪ٝ‬ل اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْةل اىزعضةو‪ .‬ؽ‪ٞ‬ةش مبّةذ اىجْة٘ك اىعبٍةخ االمضةو اكهامةب ىٖةنا اىَزطيةت ثَزٍ٘ة‪ ٜ‬ؽَةبث‪ٜ‬‬
‫‪َّٗ 8,9‬جخ رنواهاد ‪ٍ %91‬قبهّخ ثبىجْ٘ك اىقبٕخ اىز‪ ٜ‬مبّذ اقو ٗاع‪ٞ‬ب ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪َّٗ 8,3 ٜ‬ةجخ‬
‫رنواهاد ‪.%32‬‬
‫رعزجةو اىجْةة٘ك اىعبٍةةخ االمضةةو اىَبٍةةب ثزطج‪ٞ‬ةةق ٍعةةله ‪ %45‬عيةة‪ ٚ‬االقةةو عْةةل ؽَةةبة ٍعةةله اىقَةةبهح عْةةل‬ ‫‪-‬‬
‫اىزعضةةو ىيقةةوٗٗ ٗاىزَةةٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬ةةخ ٗاكٗاد اىةةل‪ٗ ،ِٝ‬مىةةل ثَزٍ٘ةة‪ ٜ‬ؽَةةبث‪َّٗ 8,2 ٜ‬ةةجخ رنةةواهاد‬
‫‪.%91‬‬
‫اٍةةزْبكا اىةة‪ ٜ‬ؽلاصةةخ ٍزطيجةةبد َّةة٘مط اىقَةةبهح االئزَبّ‪ٞ‬ةةخ اىَز٘قعةةخ‪ ،‬رَزيةةل اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ ثْةةنو عةةبً‬ ‫‪-‬‬
‫ٍَةةةز٘‪ٍ ٛ‬عوفةةةخ ع‪ٞ‬ةةةل ىٖةةةنٓ اىَزطيجةةةبد ثَزٍ٘ةةةطبد ؽَةةةبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬ةةةخ ‪ٗ 8,4ٗ 8,45ٗ 8,5‬مةةةنىل ثَْةةةجخ‬
‫رنواهاد مي‪ٞ‬ةخ ‪ %53ٗ %55ٗ %65‬ثبىَْةجخ ىيجْة٘ك اىعبٍةخ ٗاىقبٕةخ ٗفةوٗا اىجْة٘ك االعْج‪ٞ‬ةخ عية‪ٚ‬‬
‫اىز٘اى‪.ٜ‬‬

‫‪- 131 -‬‬

 ‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬ئمل اىجبؽش عي‪ ٜ‬ؽبعخ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و اى‪ ٜ‬اىَي‪ٝ‬ل ٍِ اى٘ع‪ٜ‬‬
‫ثبىَزطيجبد اىغل‪ٝ‬لح الّقفبٗ ق‪َٞ‬خ االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗاىز‪ٝ ٜ‬غت االىزياً ثزطج‪ٞ‬قٖب ٗاالفٖبػ عِ‬
‫ٍقٖٖبد اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ ىَْخ ‪ٗ 8109‬فقب ىزعي‪َٞ‬بد اىجْل اىَومي‪ٛ‬‬
‫اىَٖو‪.ٛ‬‬

‫‪ 8/8/8/4‬اىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ؽ٘ه ٍَبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬

‫ىزؾل‪ٝ‬ل ٍل‪ ٛ‬اىزياً اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ثبىز٘ع‪ٖٞ‬بد ٗاالهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ‬
‫ٍَبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ‪َٝ ،‬نِ عوٗ االؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثنىل ٍِ فاله اىغلٗه‬
‫اىزبى‪:ٜ‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)5‬‬
‫اإلؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ ىَل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ‬
‫فوٗا اعْج‪ٞ‬خ‬ ‫ثْ٘ك فبٕخ‬ ‫ثْ٘ك عبٍخ‬
‫َّجخ‬ ‫ٍزٍ٘‪ٜ‬‬ ‫َّجخ‬ ‫ٍزٍ٘‪ٜ‬‬ ‫َّجخ‬ ‫ٍزٍ٘‪ٜ‬‬ ‫اىَزغ‪ٞ‬واد‬
‫ؽَبث‪ ٜ‬رنواهاد‬ ‫ؽَبث‪ ٜ‬رنواهاد‬ ‫ؽَبث‪ ٜ‬رنواهاد‬
‫‪ .0‬رز٘ى‪ ٚ‬اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب ىيجْل ٍَئٗى‪ٞ‬خ ‪َٙ‬بُ‬
‫ٍالٍخ ٍَبهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثَب‬
‫‪%62,2‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%22,2‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪%91‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫ف‪ ٜ‬مىل اىوقبثخ اىلافي‪ٞ‬خ اىفعبىخ‪ٗ ،‬ثَب ‪ٝ‬زْبٍت‬
‫ٍع ؽغٌ ٗ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٗرعق‪ٞ‬لاد رعو‪ٙ‬بد‬
‫اإلقواٗ‪.‬‬
‫‪ٝ .8‬زٌ رؾل‪ٝ‬ل أكٗاه ٍَٗئٗى‪ٞ‬بد ٍغيٌ اإلكاهح‬
‫عِ اىؾ٘مَخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْنو ٗا‪ٙ‬ؼ‬
‫‪%68,5‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%66‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪%51‬‬ ‫‪8,5‬‬
‫ٗر٘ص‪ٞ‬قٖب مغيء ٍِ ا‪ٛ‬به اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ٝ .3‬زجْ‪ ٜ‬اىجْل ٍْٖغ‪ٞ‬بد ٍي‪َٞ‬خ ىٖ‪ٞ‬بشخ ٍ‪ٞ‬بٍبد‬
‫ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ىزق‪ٍَ ٌٞٞ‬ز٘‪ٍ ٛ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫‪%56‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%26,9‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,5‬‬
‫ٗاىق‪ٞ‬بً اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٗ ٜ‬اىلق‪ٞ‬ق ىَقٖٖبد‬
‫اىقَبئو اىَز٘قعخ ىغَ‪ٞ‬ع رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ‪.‬‬
‫‪ٝ .4‬زٌ ٍواعبح مبفخ اىَعيٍ٘بد اىَ٘ص٘قخ‬
‫ٗاىَ‪ْٞ‬به‪ٕ٘ٝ‬بد اىَؾزَيخ ٗعلً االعزَبك عي‪ٚ‬‬
‫‪%62,2‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,4‬‬
‫ا‪ٝ‬خ اعزجبهاد مار‪ٞ‬خ أٗ ٍزؾ‪ٞ‬يح ىزقل‪ٝ‬و فَبئو‬
‫االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ٝ .5‬قً٘ اىجْل ثزْٖ‪ٞ‬ا رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ عي‪ٚ‬‬
‫أٍبً اىقٖبئٔ اىَْزومخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫ٍِ فاله االٍزْبك اى‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىع٘اٍو‬
‫‪%51‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%22,5‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%41‬‬ ‫‪8,8‬‬
‫اىََزقجي‪ٞ‬خ ٗاالقزٖبك‪ٝ‬خ ماد اىٖيخ ٗثَب‬
‫‪ََٝ‬ؼ ثززجع رغ‪ٞ‬وارٖب ٍٗب ‪ٝ‬زورت عي‪ ٚ‬مىل ٍِ‬
‫رغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬رْٖ‪ٞ‬فبد ريل اىَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫‪ْٝ .6‬جغ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اىجْل رؾق‪ٞ‬ق االرَبو ف‪ٜ‬‬
‫اىزْٖ‪ٞ‬فبد االئزَبّ‪ٞ‬خ ىَقب‪ٛ‬و اإلقواٗ ٍ٘اء‬
‫‪%32,5‬‬ ‫‪8,8‬‬ ‫‪%58‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,4‬‬
‫ثبىَْجخ ىؾَبثبد هأً اىَبه اىزْظ‪ َٜٞ‬اٗ‬
‫ألشواٗ اىزقو‪ٝ‬و اىَبى‪.ٜ‬‬

‫‪- 139 -‬‬

 ‫‪ٝ .2‬ؾزفظ اىجْل ثَجيغ اعَبى‪ ٜ‬مبف‪ٞ‬ب ىيَقٖٖبد‬
‫ٗفقب ىيَجبكة االٍبٍ‪ٞ‬خ ىيغْخ ثبىه ٗثَب‬
‫‪ٝ‬ز٘افق ٍع إٔلاف اىَزطيجبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ماد‬
‫‪%32,5‬‬ ‫‪8,8‬‬ ‫‪%66‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪%41‬‬ ‫‪8,8‬‬
‫اىٖيخ‪ٗ ،‬مىل ثغ٘ اىْظو عَب اما مبّذ‬
‫ٍنّ٘بد ٕنٓ اىَقٖٖبد رٌ رؾل‪ٝ‬لٕب عي‪ٚ‬‬
‫أٍبً عَبع‪ ٜ‬أٗ فوك‪.ٛ‬‬
‫‪َٝ .2‬زيل اىجْل ٍ‪ٞ‬بٍبد ٗاعواءاد ٍطجقخ ىيزؤمل‬
‫ٗاىزؾقق اىَْزظٌ (ٍْ٘‪ٝ‬ب عي‪ ٚ‬األقو) ٍِ‬
‫‪%30‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%51,2‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,2‬‬
‫ٕؾخ اىَْبمط اىلافي‪ٞ‬خ ىزقل‪ٝ‬و ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ‪.‬‬
‫ٍواععخ‬ ‫‪٘ٝ .9‬عل ‪ٛ‬وف ٍَزقو ٍَئٗه عِ‬
‫اىلافي‪ٜ‬‬ ‫عَي‪ٞ‬خ اىزؾقق ٍِ ٕؾخ اىَْ٘مط‬
‫‪%62,2‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%53,2‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫الُ ٕنا‬ ‫اىَطجق ىزق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ّظوا‬
‫االؽنبً‬ ‫اىزق‪ ٌٞٞ‬قل ‪ْٝ‬ط٘‪ ٛ‬عي‪ ٚ‬اٍزقلاً‬
‫اىزقل‪ٝ‬و‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ .01‬عزجو اىزقل‪ٝ‬و اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىغ٘كح االئزَبُ‬
‫اٍواً ‪ٙ‬وٗه‪ٝ‬ب ً ىق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ‬
‫‪%43,2‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%58‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,5‬‬
‫اىَز٘قعخ فبٕخ ف‪ ٜ‬ؽبىخ االفن ف‪ ٜ‬االعزجبه‬
‫اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ اىَ٘ص٘قخ‪.‬‬
‫‪٘ٝ .00‬فو اىجْل قبعلح ق٘‪ٝ‬خ ٍِ األكٗاد‬
‫ٗاىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد ىزقل‪ٝ‬و ٗرَع‪ٞ‬و ٍقب‪ٛ‬و‬
‫‪%62,2‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%83‬‬ ‫‪8,8‬‬ ‫‪%41‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫االئزَبُ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬عيى مىل ٍ٘ص٘ق‪ٞ‬خ ّٗفبف‪ٞ‬خ‬
‫رقل‪ٝ‬واد فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ألشواٗ‬
‫اىَؾبٍجخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪.‬‬
‫‪ .08‬رعيى اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ اىْفبف‪ٞ‬خ ٗاىقبثي‪ٞ‬خ‬
‫ىيَقبهّخ ٍِ فاله ر٘ف‪ٞ‬و ٍعيٍ٘بد ٍالئَخ‬
‫‪%62,2‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪%51,2‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫ٍٗف‪ٞ‬لح الرقبم اىقواهاد ف‪ ٜ‬اى٘قذ اىَْبٍت‬
‫ٗرؾَ‪ ِٞ‬اإلفٖبػ عِ رعو‪ٙ‬بد ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ ٍَٗبهٍبد اىزؾ٘‪ ٛ‬ىٖب‪.‬‬
‫‪%55‬‬ ‫‪8,46‬‬ ‫‪%60‬‬ ‫‪8,54‬‬ ‫‪%68‬‬ ‫‪8,49‬‬ ‫اىَزٍ٘‪ ٜ‬اىني‪ٜ‬‬
‫ٗرْ‪ٞ‬و اىْزبئظ اىََزقيٖخ ٍِ اىزؾي‪ٞ‬و اىٕ٘ف‪ ٜ‬ىيَزغ‪ٞ‬واد اىَ٘‪ٙ‬ؾخ ثبىغلٗه اىَبثق اى‪ٍ ٚ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬امةةلد اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ عيةة‪ ٚ‬ق‪ٞ‬ةةبً اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ةةب ثََةةئٗى‪ٞ‬خ ‪ٙ‬ةةَبُ ٍةةالٍخ ٍَبهٍةةبد اكاهح ٍقةةب‪ٛ‬و‬
‫االئزَةةبُ ثَةةب فةة‪ ٜ‬مىةةل اىوقبثةةخ اىلافي‪ٞ‬ةةخ اىفعبىةةخ‪ٗ ،‬ثَةةب ‪ٝ‬زْبٍةةت ٍةةع ؽغةةٌ ٗ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عةةخ ٗرعق‪ٞ‬ةةلاد رعو‪ٙ‬ةةبد‬
‫اإلقةةةةواٗ‪ٗ .‬مىةةةةةل ثَزٍ٘ةةةةطبد ؽَةةةةةبث‪ٞ‬خ (‪َّٗ )8,2 ،8,9 ،8,2‬ةةةةجخ رنةةةةةواهاد (‪،%22,2 ،%91‬‬
‫‪ )%62,2‬ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -‬رزجب‪ ِٝ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍةِ ؽ‪ٞ‬ةش ٍين‪ٞ‬زٖةب ثْةؤُ رٖةْ‪ٞ‬ا رعو‪ٙ‬ةبد اإلقةواٗ عية‪ ٚ‬أٍةبً اىقٖةبئٔ‬
‫اىَْزومخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍِ فاله االٍزْبك اىة‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ةع اىع٘اٍةو اىََةزقجي‪ٞ‬خ ٗاالقزٖةبك‪ٝ‬خ ماد اىٖةيخ‬
‫ٗثَب ‪ََٝ‬ؼ ثززجع رغ‪ٞ‬وارٖب ٍٗب ‪ٝ‬زورت عي‪ ٚ‬مىةل ٍةِ رغ‪ٞ‬ةواد فة‪ ٜ‬رٖةْ‪ٞ‬فبد ريةل اىَقةب‪ٛ‬و‪ .‬ؽ‪ٞ‬ةش مبّةذ‬
‫اىجْ٘ك اىقبٕخ االمضو اىزياٍب ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪َّٗ 8,2 ٜ‬جخ رنواهاد ‪ٗ %22,5‬مىل عي‪ ٚ‬عنٌ اىجْ٘ك‬
‫اىعبٍخ اىز‪ ٜ‬مبّذ اقو اىزياٍب ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪َّٗ 8,8 ٜ‬جخ رنواهاد ‪.%41‬‬
‫‪ -‬رقزيةةا اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ ٍةةِ ؽ‪ٞ‬ةةش اىَين‪ٞ‬ةةخ ثْةةؤُ االؽزفةةبس ثَجةةبىغ مبف‪ٞ‬ةةخ ىيَقٖٖةةبد ٗفقةةب ىيَجةةبكة‬
‫االٍبٍ‪ٞ‬خ ىيغْخ ثبىه ٗثَب ‪ٝ‬ز٘افق ٍع إٔلاف اىَزطيجبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ماد اىٖيخ‪ٗ ،‬مىل ثغ٘ اىْظو عَةب‬

‫‪- 140 -‬‬

 ‫اما مبّةةذ ٍنّ٘ةةبد ٕةةنٓ اىَقٖٖةةبد رةةٌ رؾل‪ٝ‬ةةلٕب عيةة‪ ٚ‬أٍةةبً عَةةبع‪ ٜ‬أٗ فةةوك‪ .ٛ‬ؽ‪ٞ‬ةةش مبّةةذ اىجْةة٘ك‬
‫اىقبٕخ ٕ‪ ٜ‬االمضو اؽزفبسةب ثَجةبىغ مبف‪ٞ‬ةخ ىيَقٖٖةبد ٗمىةل ثَزٍ٘ة‪ ٜ‬ؽَةبث‪َّٗ 8,6 ٜ‬ةجخ رنةواهاد‬
‫‪ٗ %66‬مىةةل ٍقبهّةةخ ثَزٍ٘ةة‪ ٜ‬ؽَةةبث‪ 8,8 ٜ‬ىنةةو ٍةةِ اىجْةة٘ك اىعبٍةةخ ٗفةةوٗا اىجْةة٘ك االعْج‪ٞ‬ةةخ َّٗةةجخ‬
‫رنواهاد (‪ )%32,5 ،%41‬ىنو ٍْٖب عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫ٕٗنا ٍب رئملٓ ا‪ٚٝ‬ب َّت اىَقٖٖةبد اىَؾةزفظ ثٖةب ٍةِ قجةو اىجْة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةخ اىَٖةو‪ٝ‬خ ىعةبً‬
‫‪ .8102‬ؽ‪ٞ‬ش ّغل اُ اىجْ٘ك اىقبٕخ ٍضةو ثْةل قْةبح اىَة٘‪ٗ ٌٝ‬اىجْةل اىزغةبه‪ ٛ‬اىةلٗى‪ ٜ‬اؽزفظةذ ثَْةت‬
‫ٍقٖٖبد رقله ثةـ (‪ )%08,9 ،%02,2‬عية‪ ٚ‬اىزة٘اى‪ .ٜ‬فة‪ ٜ‬ؽة‪ ِٞ‬اُ اىجْة٘ك اىعبٍةخ ٍزَضيةخ فة‪ ٜ‬اىجْةل‬
‫االٕي‪ ٜ‬اىَٖو‪ٗ ٛ‬ثْل ٍٖو قل اؽزفظذ ثَْةجخ ٍقٖٖةبد (‪ )%3,5 ،%4,2‬عية‪ ٚ‬اىزة٘اى‪ٗ ،ٜ‬مةنىل‬
‫فةةوٗا اىجْةة٘ك االعْج‪ٞ‬ةةخ ٍضةةو ثْةةل اىقطةةو‪ ٛ‬اىةة٘‪ٗ ْٜٛ‬ثْةةل اىن٘‪ٝ‬ةةذ اىةة٘‪ٗ ْٜٛ‬اىزةة‪ ٜ‬اؽزفظةةذ ثَْةةت‬
‫ٍقٖٖبد (‪ )%0,9 ،%3,9‬عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -‬ريزةةيً اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ عيةة‪ ٚ‬افةةزالف ٍين‪ٞ‬زٖةةب ثْةةنو عةةبً ثبىز٘ع‪ٖٞ‬ةةبد ٗاالهّةةبكاد اىوقبث‪ٞ‬ةةخ اىَزعيقةةخ‬
‫ثََبهٍبد ق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬مىل ثَزٍ٘ةطبد ؽَةبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬ةخ (‪)8,46 ،8,54 ،8,49‬‬
‫ٗمنىل ثَْجخ رنواهاد مي‪ٞ‬خ (‪ )%55 ،%60 ،%68‬ثبىَْةجخ ىيجْة٘ك اىعبٍةخ ٗاىقبٕةخ ٗفةوٗا اىجْة٘ك‬
‫االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬

‫‪ 3/8/8/4‬ق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْؤُ ق‪ٞ‬بً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪ٙ ٌٞٞ‬ة٘اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬ةبً فَةبئو االئزَةبُ‬
‫اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫ثعل اى٘ق٘ف عي‪ٍ ٚ‬ل‪ ٛ‬اىزياً اىجْ٘ك ثبىز٘ع‪ٖٞ‬بد ٗاالهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثََبهٍبد ق‪ٞ‬بً‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٍ٘ ،‬ف ‪ٝ‬زٌ اىق‪ٞ‬بً ثزؾي‪ٞ‬و اعبثبد اىََزقٖ‪ ٌٍْٖ ٜ‬ؽ٘ه ٍل‪ ٛ‬ق‪ٞ‬بً اىغٖبد‬
‫اىوقبث‪ٞ‬خ ثبالىزياً ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪٘ٙ ٌٞٞ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗ‪ٝ‬يقٔ اىغلٗه اىزبى‪ّ ٜ‬زبئظ اإلؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ ؽ٘ه اىزَبإالد اىزبى‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)6‬‬
‫اإلؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ ىَل‪ ٛ‬اىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ‬
‫ىزق‪٘ٙ ٌٞٞ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫فوٗا اعْج‪ٞ‬خ‬ ‫ثْ٘ك فبٕخ‬ ‫ثْ٘ك عبٍخ‬
‫َّجخ‬ ‫ٍزٍ٘‪ٜ‬‬ ‫َّجخ‬ ‫ٍزٍ٘‪ٜ‬‬ ‫َّجخ‬ ‫ٍزٍ٘‪ٜ‬‬ ‫اىَزغ‪ٞ‬واد‬
‫ؽَبث‪ ٜ‬اىزنواهاد ؽَبث‪ ٜ‬اىزنواهاد ؽَبث‪ ٜ‬اىزنواهاد‬
‫‪ .0‬رقً٘ اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪ ٌٞٞ‬فعبى‪ٞ‬خ ٍَبهٍبد‬
‫رؾل‪ٝ‬ل ٗق‪ٞ‬بً اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيجْل ثْنو‬
‫‪%22,5‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%93,2‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪%011‬‬ ‫‪3‬‬ ‫كٗه‪ٗ ،ٛ‬مىل ٍِ فاله اىَواععخ اىوقبث‪ٞ‬خ‬
‫ى٘سبئا رق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االقواٗ ٗاىزٕ٘‪ٞ‬خ‬
‫ثبإلعواءاد اىزٖؾ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ عْل اىؾبعخ‪.‬‬
‫‪ .8‬رَع‪ ٜ‬اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ىيزؤمل ٍِ ق‪ٞ‬بً اىجْل‬
‫‪%62,2‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%20,5‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫ثزجْ‪ٍَ ٜ‬بهٍبد ائزَبّ‪ٞ‬خ ٍي‪َٞ‬خ ٗاالىزياً‬
‫ثزطج‪ٞ‬قٖب‪.‬‬
‫‪ .3‬رقً٘ اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثبىزؤمل ٍِ اُ األٍبى‪ٞ‬ت‬
‫اىََزقلٍخ ىزؾل‪ٝ‬ل اىَقٖٖبد ر٘فو ق‪ٞ‬بٍب‬
‫ٍ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬ب ىقَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗفقب‬
‫‪%51‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪%25‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪%61‬‬ ‫‪8,5‬‬
‫ىإل‪ٛ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىَعَ٘ه ثٔ‪ٗ ،‬أُ ٍ‪ٞ‬بٍبد‬
‫ٍَٗبهٍبد اىجْل رزفق ٍع اىَجبكة‬
‫ٗاإلهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ‪.‬‬

‫‪- 141 -‬‬

 ‫‪ .4‬رَزف‪ٞ‬ل اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ٍِ اىعَو اىن‪ٝ ٛ‬قً٘‬
‫ثٔ اىَواععُ٘ اىلافي‪ٗ ُ٘ٞ‬اىقبهع‪ ُ٘ٞ‬ف‪ٜ‬‬
‫‪%32,5‬‬ ‫‪8,3‬‬ ‫‪%55‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%51‬‬ ‫‪8,3‬‬
‫ٍواععخ رق‪ ٌٞٞ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗٗسبئا‬
‫ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ .5‬رؤفن اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬االعزجبه ٍَبهٍبد‬
‫ق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ عْل رق‪َٖٞٞ‬ب ىَل‪ٛ‬‬
‫مفب‪ٝ‬خ هأً ٍبه اىجْل‪ٗ ،‬منىل م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ رؤص‪ٞ‬و‬
‫‪%85‬‬ ‫‪8,0‬‬ ‫‪%49‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,6‬‬
‫اىَ‪ٞ‬بٍبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٍَٗبهٍبد رقل‪ٝ‬و‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬ق‪ٞ‬بً إٔ٘ه اىجْل‬
‫ٗأهثبؽٔ ٗثبىزبى‪ٍ ٜ‬وميٓ اىَبى‪.ٜ‬‬
‫‪%54‬‬ ‫‪8,46‬‬ ‫‪%20‬‬ ‫‪8,62‬‬ ‫‪%21‬‬ ‫‪8,52‬‬ ‫اىَزٍ٘‪ ٜ‬اىني‪ٜ‬‬
‫ٗ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ٍِ االؽٖبءاد اىٕ٘ف‪ٞ‬خ اىَج‪ْٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىغلٗه اىَبثق ٍب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬رؤم‪ٞ‬ل اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ عي‪ ٚ‬رق‪ ٌٞٞ‬اىغٖةبد اىوقبث‪ٞ‬ةخ ىفعبى‪ٞ‬ةخ ٍَبهٍةبد رؾل‪ٝ‬ةل ٗق‪ٞ‬ةبً اىَقةب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬ةخ‬
‫ثْةةةنو كٗه‪ٗ ،ٛ‬مىةةةل ٍةةةِ فةةةاله اىَواععةةةخ اىوقبث‪ٞ‬ةةةخ ى٘سةةةبئا رق‪ٞ‬ةةة‪ٍ ٌٞ‬قةةةب‪ٛ‬و االقةةةواٗ ٗاىزٕ٘ةةة‪ٞ‬خ‬
‫ثةةبإلعواءاد اىزٖةةؾ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ عْةةل اىؾبعةةخ‪ٗ .‬مىةةل ثَزٍ٘ةةطبد ؽَةةبث‪ٞ‬خ (‪َّٗ )8,2 ،8,9 ،3‬ةةجخ رنةةواهاد‬
‫(‪ )%22,5 ،%93,2 ،%011‬ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -‬رجب‪ْٝ‬ةةذ اىجْةة٘ك اىزغبه‪ٝ‬ةةخ ٍةةِ ؽ‪ٞ‬ةةش ٍين‪ٞ‬زٖةةب ثْةةؤُ ٍواعةةبح اىغٖةةبد اىوقبث‪ٞ‬ةةخ ىََبهٍةةبد ق‪ٞ‬ةةبً ٍقةةب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ عْل رق‪َٖٞٞ‬ب ىَل‪ ٛ‬مفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪ٗ ،‬منىل م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ رؤص‪ٞ‬و اىَ‪ٞ‬بٍبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٍَٗبهٍبد رقةل‪ٝ‬و‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬ق‪ٞ‬بً إٔ٘ه اىجْل ٗأهثبؽٔ ٗثبىزبى‪ٍ ٜ‬وميٓ اىَبى‪ .ٜ‬ؽ‪ٞ‬ش امةلد اىجْة٘ك اىعبٍةخ‬
‫عي‪ ٚ‬ق‪ٞ‬بً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثنىل ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪َّٗ 8,6 ٜ‬ةجخ رنةواهاد ‪ٍ %21‬قبهّةخ ثَزٍ٘ة‪ ٜ‬ؽَةبث‪ٜ‬‬
‫‪َّٗ 8,0‬جخ رنواهاد ‪ %85‬فق‪ ٜ‬ثبىَْجخ ىفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ -‬اّبهد اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ عي‪ ٚ‬افةزالف ٍين‪ٞ‬زٖةب ثْةنو عةبً اىة‪ ٜ‬اىزةياً اىغٖةبد اىوقبث‪ٞ‬ةخ ثق٘اعةل اىوقبثةخ‬
‫اىَٖةةوف‪ٞ‬خ اىَزعيقةةخ ثزق‪ٞ‬ةة‪ٙ ٌٞ‬ةة٘اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬ةةبً فَةةبئو االئزَةةبُ اىَز٘قعةةخ‪ٗ ،‬مىةةل ثَزٍ٘ةةطبد ؽَةةبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬ةةخ‬
‫(‪ٗ )8,46 ،8,62 ،8,52‬مةنىل ثَْةةجخ رنةةواهاد مي‪ٞ‬ةخ (‪ )%54 ،%20 ،%21‬ثبىَْةةجخ ىيجْةة٘ك اىعبٍةةخ‬
‫ٗاىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ّ 3/4‬زبئظ افزجبهاد اىفوٗٗ‪:‬‬
‫‪ٖٝ‬لف اىجبؽش ف‪ٕ ٜ‬نا اىَ‪ٞ‬بو اى‪ ٜ‬اٍزقلاً أكٗاد اىزؾي‪ٞ‬و اإلؽٖبئ‪ ٜ‬اىَْبٍجخ ىَعبىغخ اىج‪ٞ‬بّبد اىز‪ٜ‬‬
‫رٌ رغَ‪ٞ‬عٖب‪ ،‬ثغوٗ افزجبه اىفوٗٗ االؽٖبئ‪ٞ‬خ ىيجؾش‪.‬‬
‫‪ّ 0/8/8‬زبئظ افزجبه ٗاىن٘مَُ٘ ىع‪ْٞ‬ز‪ ِٞ‬ش‪ٞ‬و ٍَزقيز‪:)Wilcoxon Test( ِٞ‬‬
‫قبً اىجبؽش ثبٍزقلاً افزجبه ٗىن٘مَُ٘ الفزجبه ٍل‪ٗ ٛ‬ع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪َّ ِٞ‬ت ٍقٖٖبد‬
‫ا‪َٙ‬ؾاله االئزَبُ ّز‪ٞ‬غخ اىزجْ‪ ٜ‬االٗى‪ ٜ‬ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫ٗىيق‪ٞ‬بً ثنىل رٌ االعزَبك عي‪ ٚ‬اىج‪ٞ‬بّبد اىَبى‪ٞ‬خ ىيقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗاىَقٖٖبد اىَورجطخ ثٖب‬
‫الصْ‪ ٜ‬عْوا ثْنب ً رغبه‪ٝ‬ب ً عبٍالً ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ٗاقع اىق٘ائٌ اىَبى‪ٞ‬خ اىَْْ٘هح فاله عبٍ‪.8102ٗ 8102 ٜ‬‬
‫ٗقجو اىق‪ٞ‬بً ثبعواء افزجبه ٗاىن٘مَُ٘ ىع‪ْٞ‬ز‪ ِٞ‬ش‪ٞ‬و ٍَزقيز‪ٝ ِٞ‬غت رؾل‪ٝ‬ل ٍل‪ ٛ‬رجع‪ٞ‬خ اىج‪ٞ‬بّبد اىَبى‪ٞ‬خ‬
‫ىيز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪ ٍِ ٜ‬فاله اٍزقلاً افزجبه ‪ٝٗ .Kolmogorov – Smirnov‬عوٗ اىغلٗه اىزبى‪ٜ‬‬
‫ىْزبئظ ٕنا االفزجبه‪.‬‬

‫‪- 142 -‬‬

 ‫علٗه (‪)2‬‬
‫ّزبئظ افزجبه اىز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪( ٜ‬م٘ىَ٘عوٗف – ٍَ‪ٞ‬وّ٘ف)‬
‫ىَْت ٍقٖٖبد فَبئو اىقوٗٗ‬
‫ٍَز٘‪ ٛ‬اىلالىخ‬ ‫ق‪َٞ‬خ ‪Z‬‬
‫اىَزغ‪ٞ‬واد‬
‫)‪Sig.(P.value‬‬ ‫)‪K-S (Z‬‬
‫‪1,10‬‬ ‫‪1,82‬‬ ‫َّت اىَقٖٖبد عبً ‪8102‬‬
‫‪1,00‬‬ ‫‪1,88‬‬ ‫َّت اىَقٖٖبد عبً ‪8102‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ علً رجع‪ٞ‬خ اىج‪ٞ‬بّبد ىيز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪ ٜ‬ؽ‪ٞ‬ش ثيغذ ق‪َٞ‬خ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ (‪)1,10‬‬
‫ىعبً ‪ ٜٕٗ 8102‬اقو ٍِ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ (‪ٗ .)1,5‬ثبىزبى‪ٝ ٜ‬غت االعزَبك عي‪ ٚ‬أؽل االفزجبهاد‬
‫االؽٖبئ‪ٞ‬خ اىالٍعيَ‪ٞ‬خ ىزؾل‪ٝ‬ل ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪َّ ِٞ‬ت اىَقٖٖبد ٍؾو اىلهاٍخ‪ٗ .‬عي‪ ٚ‬مىل‬
‫فقل رٌ اٍزقلاً افزجبه ٗاىن٘مَُ٘ ‪ Wilcoxon Test‬ىع‪ْٞ‬ز‪ ِٞ‬ش‪ٞ‬و ٍَزقي‪ٗ .ِٞ‬رزَضو ّزبئظ ٕنا االفزجبه‬
‫ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫علٗه (‪)2‬‬
‫ّزبئظ افزجبه ٗاىن٘مَُ٘ ىع‪ْٞ‬ز‪ ِٞ‬ش‪ٞ‬و ٍَزقيز‪)Wilcoxon Test( ِٞ‬‬
‫ثْؤُ َّت ٍقٖٖبد فَبئو اىقوٗٗ ف‪ ٜ‬سو رجْ‪َّ٘ ٜ‬مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬
‫االؽزَبه‬ ‫اؽٖبئ‪ٞ‬خ االفزجبه‬ ‫ٍزٍ٘‪ ٜ‬اىورت‬
‫)‪Sig. (P. Value‬‬ ‫(‪)Z‬‬ ‫االّبهاد اىَ٘عجخ االّبهاد اىَبىجخ‬
‫‪1,116‬‬ ‫‪8,25 -‬‬ ‫‪2,4‬‬ ‫‪8‬‬

‫ٗ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ٍَب رقلً اُ ق‪َٞ‬خ اؽٖبئ‪ٞ‬خ االفزجبه (‪ )Z‬ثيغذ (‪ )8,25-‬ثََز٘‪ٍ ٙ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪ٕ٘ٗ )1,116‬‬
‫اقو ٍِ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ (‪ ٍِٗ )1,15‬صٌ ر٘عل افزالفبد ماد كالىخ ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪َّ ِٞ‬ت ٍقٖٖبد‬
‫فَبئو اىقوٗٗ ٍب ث‪ ِٞ‬عبٍ‪ّ 8102ٗ 8102 ٜ‬ز‪ٞ‬غخ اىزؾ٘ه االٗى‪ ٜ‬ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗاىن‪ ٛ‬رَضو ف‪ ٜ‬رن٘‪ ِٝ‬اؽز‪ٞ‬ب‪ٍ ٜٛ‬قب‪ٛ‬و اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ث٘اقع ‪ ٍِ %0‬اعَبى‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ اىَقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَوعؾخ ثؤٗىاُ اىَقب‪ٛ‬و ٗمىل ٍِ ٕبف‪ ٜ‬اهثبؽٖب ثعل اى‪ٚ‬و‪ٝ‬جخ ٗفقب ىزعي‪َٞ‬بد اىجْل‬
‫اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ ٛ‬ىعبً ‪ .8102‬ؽ‪ٞ‬ش اٍزٖلف اىجْل اىَومي‪ ٛ‬ثنىل اىعَو عي‪ ٚ‬رلع‪ ٌٞ‬اىَوامي اىَبى‪ٞ‬خ‬
‫ى يجْ٘ك ىَ٘اعٖخ اىي‪ٝ‬بكح اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬ؽغٌ اىَقٖٖبد ّز‪ٞ‬غخ ارجبا اٍي٘ة اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪،‬‬
‫عي‪ ٚ‬اُ ‪ٝ‬نُ٘ رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح اىَز٘قعخ ثْنو مبٍو ثلا‪ٝ‬خ ٍِ عبً ‪.8109‬‬
‫ٗ‪ٝ‬الؽظ ا‪ٚٝ‬ب اُ ٍزٍ٘‪ ٜ‬اىورت اىَبىجخ (‪ )2,4‬أمجو ٍِ ٍزٍ٘‪ ٜ‬اىورت اىَ٘عجخ (‪ٍَ )8‬ب ‪ٝ‬عْ‪ ٜ‬اُ‬
‫ٍزٍ٘‪َّ ٜ‬ت اىَقٖٖبد ىعبً ‪ 8102‬أمجو ٍِ ٍزٍ٘‪َّ ٜ‬ت اىَقٖٖبد ىعبً ‪ٗ .8102‬ىعو مىل‬
‫‪ٝ‬وعع اى‪ ٜ‬اُ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ رَ‪ٞ‬و اى‪ ٜ‬رقف‪ ٘ٞ‬ق‪َٞ‬خ اىَقٖٖبد ثَجت اىزياٍٖب ف‪ ٜ‬اىَقبثو ثزن٘‪ِٝ‬‬
‫اؽز‪ٞ‬ب‪ٍ ٜٛ‬قب‪ٛ‬و اىَع‪ٞ‬به ‪ٕٗ .IFRS 9‬نا ٍب قل ‪ْٞٝ‬و اى‪ ٜ‬قيق ٍَئ٘ى‪ ٜ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ اىزؤص‪ٞ‬و اىنج‪ٞ‬و‬
‫اىَز٘قع ىيَْ٘مط اىغل‪ٝ‬ل عي‪ ٜ‬ى‪ٝ‬بكح ق‪َٞ‬خ ٍقٖٖبد اىقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىَْ٘اد اىقبكٍخ‬
‫ٗثبىزبى‪ ٜ‬رقف‪ ٘ٞ‬ق‪ ٌٞ‬االهثبػ اىَْ٘‪ٝ‬خ ىيجْ٘ك‪ٗ .‬عي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬و‪ ٛ‬اىجبؽش ‪ٙ‬وٗهح ق‪ٞ‬بً اىجْل اىَومي‪ٛ‬‬
‫اىَٖو‪ ٛ‬ثَواععخ اعواءاد ٍٗ‪ٞ‬بٍبد اؽزَبة ٍقٖٖبد اىقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ىعبً‬
‫‪ٗ 8102‬اى٘ق٘ف عي‪ ٚ‬اٍجبة اّقفب‪ٖٙ‬ب ٍقبهّخ ثعبً ‪ٗ 8102‬اىزؾقق ٍِ ٍل‪ٍ٘ٙ٘ ٛ‬ع‪ٞ‬خ ريل االٍجبة‪.‬‬
‫‪ّ 8/8/8‬زبئظ افزجبه موٍٗنبه – ٗاالً ٗافزجبه اىزؾي‪ٞ‬و اىعبٍي‪:ٜ‬‬
‫رٌ اٍزقلاً افزجبه ‪ Kruskal - Wallis‬الفزجبه ٍل‪ٗ ٛ‬ع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اعبثبد‬
‫اىََزقٖ‪ٍَ( ٌٍْٖ ٜ‬ئٗى‪ ٜ‬مو ٍِ‪ :‬االكاهح اىعي‪ٞ‬ب ـ اكاهح اىَقب‪ٛ‬و – اكاهح االىزياً ٗاىؾ٘مَخ) ثبىجْ٘ك‬
‫اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ؽ٘ه ٍؾبٗه قبئَخ االٍزقٖبء‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬رُعي‪ ٛ‬اى‪ ٚ‬افزالف ٍين‪ٞ‬خ اىجْ٘ك (عبٍخ‬
‫– فبٕخ – فوٗا اعْج‪ٍ )ٔٞ‬ؾو اىجؾش‪ .‬مَب رٌ االعزَبك عي‪ ٚ‬اىزؾي‪ٞ‬و اىعبٍي‪Factor Analysis ٜ‬‬

‫‪- 143 -‬‬

 ‫ىزقف‪ ٍ ٘ٞ‬زغ‪ٞ‬واد مو ٍؾ٘ه ٍِ ٍؾبٗه قبئَخ االٍزقٖبء اى‪ٍ ٜ‬زغ‪ٞ‬و ٗاؽل ىنو ٍؾ٘ه ٗمىل إل‪ٝ‬غبك‬
‫اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ ٜ‬ىيفوٗو اىَعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫ٗىنِ ‪ٝ‬غت قجو مىل رؾل‪ٝ‬ل ٍل‪ ٛ‬رجع‪ٞ‬خ اىج‪ٞ‬بّبد اىز‪ ٜ‬رٌ رغَ‪ٞ‬عٖب ىيز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪ٗ ،ٜ‬مىل ٍِ فاله‬
‫اف‪ٚ‬با ٕنٓ اىج‪ٞ‬بّبد الفزجبه ‪ٗ .Shapiro-Wilk‬قل رَضيذ ّزبئظ ٕنا االفزجبه عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬
‫علٗه (‪)9‬‬
‫ّزبئظ افزجبه اىز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪ )Shapiro-Wilk( ٜ‬إلعبثبد اىََزقٖ‪ٌٍْٖ ٜ‬‬
‫ٍَز٘‪ ٛ‬اىلالىخ‬ ‫ق‪َٞ‬خ ‪Z‬‬
‫ٍؾبٗه اىجؾش‬
‫)‪Sig.(P.value) K-S (Z‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬االىَبً ثَزطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به‬
‫‪1,14‬‬ ‫‪1,96‬‬
‫‪.IFRS 9‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ ٍَبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو‬
‫‪1,11‬‬ ‫‪1,94‬‬
‫االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٍل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪ٌٞٞ‬‬
‫‪1,11‬‬ ‫‪1,29‬‬
‫ٍَبهٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫ٗ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ثنىل اُ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع اعبثبد اىََزقٖ‪ ٌٍْٖ ٜ‬ثْؤُ ٍؾبٗه اىجؾش اى٘اهكح‬
‫ثقبئَخ االٍزقٖبء اقو ٍِ (‪ٗ )1,15‬ثبىزبى‪ ٜ‬علً رجع‪ٞ‬خ ٕنٓ االعبثبد ىيز٘ى‪ٝ‬ع اىطج‪ٞ‬ع‪ٕٗ .ٜ‬نا ٍب ‪ْٞٝ‬و اى‪ٜ‬‬
‫ؽزَ‪ٞ‬خ االعزَبك عي‪ ٚ‬أؽل االفزجبهاد االؽٖبئ‪ٞ‬خ اىالٍعيَ‪ٞ‬خ الفزجبه اىفوٗٗ االؽٖبئ‪ٞ‬خ ٍؾو اىجؾش‪.‬‬
‫ٗثنىل رٌ اٍزقلاً افزجبه ‪ Kruskal - Wallis‬ىزؾل‪ٝ‬ل االفزالفبد اىَعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬صالس ٍغَ٘عبد ٍَزقيخ‬
‫أٗ أمضو‪ٗ ،‬قل رٌ اٍزقلاً ٕنا االفزجبه عْل ٍَز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ ‪.%5‬‬

‫‪ٍ 0/8/8/8‬ل‪ ٛ‬االىَبً ثَزطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪:IFRS 9‬‬
‫‪ٝ‬زْبٗه اىجبؽش ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪ ٜ‬عوٗ ٗرؾي‪ٞ‬و ّزبئظ افزجبه ‪ Kruskal - Wallis‬إلعبثبد اىََزقٖ‪ٜ‬‬
‫ٌٍْٖ الفزجبه ٕؾخ اىفوٗ اىَزعيق ثَزطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط فَبهح االئزَبُ اىَز٘قعخ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ‬
‫اىَٖو‪ٝ‬خ‪ٗ ،‬مىل عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)01‬‬
‫ّزبئظ افزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬ثْؤُ ٍزطيجبد َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬
‫الحتوال‬ ‫هتىسط الرتب‬
‫احصائيت‬
‫‪Sig.‬‬ ‫الوتغيراث‬
‫الختبار‬ ‫فروع‬ ‫بٌىك‬ ‫بٌىك‬
‫)‪(P. Value‬‬ ‫اجٌبيت‬ ‫خاصت‬ ‫عاهت‬
‫‪ٝ .0‬زطيت ٍع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬رْٖ‪ٞ‬ا األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ‬
‫اى‪ ٚ‬صالس ٍواؽو ٍِ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ (ٍْزظَخ –‬
‫‪1,24‬‬ ‫‪1,68‬‬ ‫‪46,9‬‬ ‫‪46,3‬‬ ‫‪48,3‬‬
‫ماد ٍقب‪ٛ‬و عٕ٘و‪ٝ‬خ ‪ٍ -‬زعضوح) ىغوٗ رقل‪ٝ‬و‬
‫اىقَبئو اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ٝ .8‬زٌ فاله اىَوؽيخ األٗى‪ ٚ‬اؽزَبة ٍقٖٔ‬
‫اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ثغ٘ اىْظو‬
‫‪1,13‬‬ ‫‪2,8‬‬ ‫‪56,3‬‬ ‫‪45,2‬‬ ‫‪30,2‬‬
‫عِ ع٘كح االئزَبُ ٗعي‪ ٚ‬أٍبً اىقَبهح اىَز٘قعخ‬
‫فاله فزوح ‪ّٖ 08‬واً‪.‬‬
‫‪ .3‬رْزقو األٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ اى‪ ٚ‬اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ اما مبُ‬
‫‪1,89‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪42,4‬‬ ‫‪42,3‬‬ ‫‪35,5‬‬ ‫ْٕبك رلٕ٘هاً مج‪ٞ‬وا ف‪ ٜ‬ع٘كح االئزَبُ‪ ،‬أٗ اى‪ٚ‬‬
‫اىَوؽيخ اىضبىضخ اما مبّذ اىزلفقبد اىْقل‪ٝ‬خ اىزعبقل‪ٝ‬خ‬

‫‪- 144 -‬‬

 ‫ى ٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ى‪َٞ‬ذ قبثيخ ىالٍزوكاك ثْنو مبٍو‬
‫ف‪ ٜ‬ؽبه اىزعضو عِ اىَلاك‪.‬‬

‫‪ٝ .4‬زٌ االعزواف ثَقٖٔ اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ فاله‬

‫‪1,89‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪32,5‬‬ ‫‪42,3‬‬ ‫‪48,9‬‬ ‫اىَوؽيز‪ ِٞ‬اىضبّ‪ٞ‬خ ٗاىضبىضخ عي‪ ٚ‬أٍبً اىقَبئو‬
‫اىَز٘قعخ فاله عَو االكاح اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ .5‬عزَل اىجْل عْل اؽزَبة اؽزَبالد اىزعضو عي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬اؽزَبالد اىزعضو اىَْْ٘هح ٍِ قجو ٗمبالد‬
‫‪1,96‬‬ ‫‪1,12‬‬ ‫‪45,5‬‬ ‫‪46,4‬‬ ‫‪44,4‬‬ ‫اىزْٖ‪ٞ‬ا اىوئ‪َٞٞ‬خ اىضالس ٕٗ‪, Moody's) ٜ‬‬
‫‪.)Fitch, Standard & Poor's‬‬
‫‪َّ -‬بمط اىزعضو ‪ Default Models‬اىز‪ ٜ‬رَزقلً‬
‫أٍبى‪ٞ‬ت ر٘ى‪ٝ‬عبد اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ‪Credit‬‬
‫‪1,5‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪43,2‬‬ ‫‪45,3‬‬ ‫‪54,0‬‬
‫‪ Default Swap (CDS) spread‬ىؾَبة‬
‫اؽزَبالد اىزعضو كافي‪ٞ‬بً‪.‬‬
‫‪ -‬اؽزَبالد اىزعضو عي‪ ٚ‬اٍبً ٍعله اىزعضو اىزبه‪ٝ‬ق‪ٜ‬‬
‫عي‪ٍ ٚ‬لاه ٍِ ‪ 3‬اى‪ٍْ٘ 5 ٜ‬اد ٍبثقخ ٍعلىخ‬
‫‪1,4‬‬ ‫‪0,2‬‬ ‫‪32,2‬‬ ‫‪42,5‬‬ ‫‪42,8‬‬
‫ثبىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ىَئّواد االقزٖبك‬
‫اىني‪ٞ‬خ ٍز‪َْٚ‬خ أصو افزجبهاد اى‪ٚ‬غ٘‪ّٗ ٛ‬زبئغٖب‪.‬‬
‫‪ٝ .6‬قً٘ اىجْل عْل رؾل‪ٝ‬ل اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو ثَب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ٍ -‬واعبح اىَجبىغ اىز‪ ٜ‬قل ‪ٝ‬زٌ اٍزقلاٍٖب ٍَزقجال ٍِ‬
‫اىطوف اىَقبثو مبىغيء ش‪ٞ‬و اىََزقلً ٍِ‬
‫اىقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ اٗ اىَجبىغ اىز‪ ٜ‬قل‬
‫‪1,54‬‬ ‫‪5,2‬‬ ‫‪32,0‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪ٝ‬زٌ ٍؾجٖب ٍِ قجو اىطوف اىَل‪ٍَ ِٝ‬زقجال ٗثقالف‬
‫مىل ‪ٝ‬زٌ اعزجبه مبٍو اىزَٖ‪ٞ‬الد عي‪ ٚ‬أّ ‪َٝ‬ضو‬
‫هٕ‪ٞ‬ل اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو‪.‬‬
‫‪1,10‬‬ ‫‪9,5‬‬ ‫‪42,8‬‬ ‫‪48,3‬‬ ‫‪66,2‬‬ ‫‪ٍ -‬واعبح اىزَٖ‪ٞ‬الد ٗاالىزياٍبد ش‪ٞ‬و اىَجبّوح‪.‬‬
‫‪ -‬اؽزَبة ق‪َٞ‬خ اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو ٍِ فاله ق‪َٞ‬خ‬
‫‪1,84‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪49,4‬‬ ‫‪43,6‬‬ ‫‪56,3‬‬ ‫اىقوٗ ثعل اٍزجعبك اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ىي‪َٚ‬بّبد‬
‫اىَبى‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ .2‬زٌ ف‪٘ٙ ٜ‬ء ٍقوهاد ثبىه رطج‪ٞ‬ق ٍعله ‪%45‬‬
‫‪1,16‬‬ ‫‪5,2‬‬ ‫‪44,3‬‬ ‫‪43,2‬‬ ‫‪63,8‬‬ ‫عي‪ ٚ‬االقو عْل ؽَبة ٍعله اىقَبهح عْل اىزعضو‬
‫ىيقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗاكٗاد اىل‪.ِٝ‬‬
‫‪1,66‬‬ ‫‪1,24‬‬ ‫‪51,3‬‬ ‫‪45,2‬‬ ‫‪41,2‬‬ ‫اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ٜ‬‬
‫ّالؽظ ٍِ ّزبئظ افزجبه ‪ Kruskal-Wallis‬ىيَزغ‪ٞ‬واد اىَزعيقخ ثَل‪ ٛ‬االىَبً ثَزطيجبد َّ٘مط‬
‫اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ اُ ق‪َٞ‬خ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىجع٘ اىَزغ‪ٞ‬واد اقو ٍِ (‪ :ٜٕٗ )1,15‬اىَزغ‪ٞ‬و‬
‫اىَزعيق ثبؽزَبة ٍقٖٔ اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ثغ٘ اىْظو عِ ع٘كح االئزَبُ ٗعي‪ٚ‬‬
‫أٍبً اىقَبهح اىَز٘قعخ فاله فزوح ‪ّٖ 08‬واً‪ٗ ،‬مىل ثََز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪)1,13‬؛ اىَزغ‪ٞ‬و اىقبٓ ثَواعبح‬
‫اىزَٖ‪ٞ‬الد ٗاالىزياٍبد ش‪ٞ‬و اىَجبّوح ىزؾل‪ٝ‬ل اىَل‪ّٞ٘ٝ‬خ عْل اىزعضو‪ٗ ،‬مىل ثََز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪.)1,10‬‬
‫ٗثبىزبى‪ٝ ٜ‬ز‪ٚ‬ؼ ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب ثْؤُ ٕن‪ ِٝ‬اىَزغ‪ٞ‬و‪.ِٝ‬‬

‫‪- 145 -‬‬

 ‫ف‪ ٜ‬ؽ‪ ِٞ‬اُ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىجبق‪ ٜ‬اىَزغ‪ٞ‬واد أمجو ٍِ ٍَز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪ٗ )1,15‬ثبىزبى‪ ٜ‬ال ر٘عل‬
‫افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب ثبىَْجخ ىٖنٓ اىَزغ‪ٞ‬واد‪ .‬مَب ّالؽظ اُ ق‪َٞ‬خ‬
‫اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ ٜ‬ىََز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع اىَزغ‪ٞ‬واد ثيغ ق‪َٞ‬زٔ (‪ٗ )1,66‬اؽٖبئ‪ٞ‬خ افزجبه (‪ٍ ٕ٘ٗ .)1,24‬ب‬
‫‪ْٞٝ‬و اى‪ ٜ‬علً ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اٍزْبكا اى‪ ٜ‬افزالف ٍين‪ٞ‬زٖب ثْؤُ ٍل‪ ٛ‬االىَبً‬
‫ثَزطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪.IFRS 9‬‬
‫‪ٍ 8/8/8/8‬ل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫‪ٝ‬عوٗ اىجؾش ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬ي‪ ٜ‬ىْزبئظ افزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬إلعبثبد اىََزقٖ‪ ٌٍْٖ ٜ‬ؽ٘ه ٍل‪ٛ‬‬
‫اكهاك ٗاىزياً اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ثبىز٘ع‪ٖٞ‬بد ٗاى‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثََبهٍبد ق‪ٞ‬بً اىقَبئو‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٍ ٕ٘ٗ .‬ب ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ٍِ فاله اىغلٗه اىزبى‪:ٜ‬‬
‫علٗه هقٌ (‪)00‬‬
‫ّزبئظ افزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬ثْؤُ اىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫االؽزَبه‬ ‫ٍزٍ٘‪ ٜ‬اىورت‬
‫‪Sig.‬‬
‫اؽٖبئ‪ٞ‬خ‬
‫‪(P.‬‬ ‫فوٗا‬ ‫ثْ٘ك‬ ‫ثْ٘ك‬ ‫اىَزغ‪ٞ‬واد‬
‫االفزجبه‬
‫)‪Value‬‬ ‫اعْج‪ٞ‬خ‬ ‫فبٕخ‬ ‫عبٍخ‬

‫‪ .0‬رز٘ى‪ ٚ‬اإلكاهح اىعي‪ٞ‬ب ىيجْل ٍَئٗى‪ٞ‬خ ‪َٙ‬بُ ٍالٍخ ٍَبهٍبد‬

‫اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ثَب ف‪ ٜ‬مىل اىوقبثخ اىلافي‪ٞ‬خ اىفعبىخ‪،‬‬
‫‪1,02‬‬ ‫‪3,4‬‬ ‫‪39,0‬‬ ‫‪42,4‬‬ ‫‪42,9‬‬
‫ٗثَب ‪ٝ‬زْبٍت ٍع ؽغٌ ٗ‪ٛ‬ج‪ٞ‬عخ ٗرعق‪ٞ‬لاد رعو‪ٙ‬بد‬
‫اإلقواٗ‪.‬‬
‫‪ٝ .8‬زٌ رؾل‪ٝ‬ل أكٗاه ٍَٗئٗى‪ٞ‬بد ٍغيٌ اإلكاهح عِ اىؾ٘مَخ‬
‫‪1,60‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪43,9‬‬ ‫‪42,4‬‬ ‫‪41,5‬‬ ‫اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْنو ٗا‪ٙ‬ؼ ٗر٘ص‪ٞ‬قٖب مغيء ٍِ ا‪ٛ‬به اىقَبئو‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ٝ .3‬زجْ‪ ٜ‬اىجْل ٍْٖغ‪ٞ‬بد ٍي‪َٞ‬خ ىٖ‪ٞ‬بشخ ٍ‪ٞ‬بٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ىزق‪ٌٞٞ‬‬
‫‪1,84‬‬ ‫‪8,2‬‬ ‫‪32,9‬‬ ‫‪42,8‬‬ ‫‪43,0‬‬ ‫ٍَز٘‪ٍ ٛ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىق‪ٞ‬بً اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٗ ٜ‬اىلق‪ٞ‬ق‬
‫ىَقٖٖبد اىقَبئو اىَز٘قعخ ىغَ‪ٞ‬ع رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ‪.‬‬
‫‪ٝ .4‬زٌ ٍواعبح مبفخ اىَعيٍ٘بد اىَ٘ص٘قخ ٗاىَ‪ْٞ‬به‪ٕ٘ٝ‬بد‬
‫‪1,50‬‬ ‫‪0,4‬‬ ‫‪44,2‬‬ ‫‪42,3‬‬ ‫‪39,4‬‬ ‫اىَؾزَيخ ٗعلً االعزَبك عي‪ ٚ‬ا‪ٝ‬خ اعزجبهاد مار‪ٞ‬خ أٗ ٍزؾ‪ٞ‬يح‬
‫ىزقل‪ٝ‬و فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ٝ .5‬قً٘ اىجْل ثزْٖ‪ٞ‬ا رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ عي‪ ٚ‬أٍبً‬
‫اىقٖبئٔ اىَْزومخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍِ فاله االٍزْبك‬
‫‪1,10‬‬ ‫‪9,3‬‬ ‫‪36,5‬‬ ‫‪51,3‬‬ ‫‪33,8‬‬ ‫اى‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىع٘اٍو اىََزقجي‪ٞ‬خ ٗاالقزٖبك‪ٝ‬خ ماد اىٖيخ ٗثَب‬
‫‪ََٝ‬ؼ ثززجع رغ‪ٞ‬وارٖب ٍٗب ‪ٝ‬زورت عي‪ ٚ‬مىل ٍِ رغ‪ٞ‬واد ف‪ٜ‬‬
‫رْٖ‪ٞ‬فبد ريل اىَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫‪ْٝ .6‬جغ‪ ٜ‬عي‪ ٚ‬اىجْل رؾق‪ٞ‬ق االرَبو ف‪ ٜ‬اىزْٖ‪ٞ‬فبد االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫‪1,53‬‬ ‫‪0,3‬‬ ‫‪39,9‬‬ ‫‪42,0‬‬ ‫‪42,4‬‬ ‫ىَقب‪ٛ‬و اإلقواٗ ٍ٘اء ثبىَْجخ ىؾَبثبد هأً اىَبه‬
‫اىزْظ‪ َٜٞ‬اٗ ألشواٗ اىزقو‪ٝ‬و اىَبى‪.ٜ‬‬
‫‪ٝ .2‬ؾزفظ اىجْل ثَجيغ اعَبى‪ ٜ‬مبف‪ٞ‬ب ىيَقٖٖبد ٗفقب ىيَجبكة‬
‫‪1,14‬‬ ‫‪6,6‬‬ ‫‪35,2‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪36,6‬‬ ‫االٍبٍ‪ٞ‬خ ىيغْخ ثبىه ٗثَب ‪ٝ‬ز٘افق ٍع إٔلاف اىَزطيجبد‬
‫اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ماد اىٖيخ‪ٗ ،‬مىل ثغ٘ اىْظو عَب اما مبّذ‬
‫ٍنّ٘بد ٕنٓ اىَقٖٖبد رٌ رؾل‪ٝ‬لٕب عي‪ ٚ‬أٍبً عَبع‪ ٜ‬أٗ‬

‫‪- 146 -‬‬

 ‫فوك‪.ٛ‬‬

‫‪َٝ .2‬زيل اىجْل ٍ‪ٞ‬بٍبد ٗاعواءاد ٍطجقخ ىيزؤمل ٗاىزؾقق‬

‫‪1,12‬‬ ‫‪5,3‬‬ ‫‪32,8‬‬ ‫‪45,2‬‬ ‫‪61,0‬‬ ‫اىَْزظٌ (ٍْ٘‪ٝ‬ب عي‪ ٚ‬األقو) ٍِ ٕؾخ اىَْبمط اىلافي‪ٞ‬خ ىزقل‪ٝ‬و‬
‫ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬
‫‪٘ٝ .9‬عل ‪ٛ‬وف ٍَزقو ٍَئٗه عِ ٍواععخ عَي‪ٞ‬خ اىزؾقق ٍِ‬
‫‪1,3‬‬ ‫‪8,4‬‬ ‫‪58,5‬‬ ‫‪43,6‬‬ ‫‪50,0‬‬ ‫ٕؾخ اىَْ٘مط اىلافي‪ ٜ‬اىَطجق ىزق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ّظوا‬
‫الُ ٕنا اىزق‪ ٌٞٞ‬قل ‪ْٝ‬ط٘‪ ٛ‬عي‪ ٚ‬اٍزقلاً االؽنبً اىزقل‪ٝ‬و‪ٝ‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ .01‬عزجو اىزقل‪ٝ‬و اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ ٜ‬ىغ٘كح االئزَبُ اٍواً ‪ٙ‬وٗه‪ٝ‬بً‬
‫‪1,23‬‬ ‫‪1,32‬‬ ‫‪43,6‬‬ ‫‪46,0‬‬ ‫‪49,4‬‬ ‫ىق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ فبٕخ ف‪ ٜ‬ؽبىخ االفن ف‪ٜ‬‬
‫االعزجبه اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ اىَ٘ص٘قخ‪.‬‬
‫‪٘ٝ .00‬فو اىجْل قبعلح ق٘‪ٝ‬خ ٍِ األكٗاد ٗاىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد‬
‫ىزقل‪ٝ‬و ٗرَع‪ٞ‬و ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬عيى مىل ٍ٘ص٘ق‪ٞ‬خ‬
‫‪1,145‬‬ ‫‪6,0‬‬ ‫‪52,5‬‬ ‫‪48,4‬‬ ‫‪50‬‬
‫ّٗفبف‪ٞ‬خ رقل‪ٝ‬واد فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ألشواٗ‬
‫اىَؾبٍجخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪.‬‬
‫‪ .08‬رعيى اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ اىْفبف‪ٞ‬خ ٗاىقبثي‪ٞ‬خ ىيَقبهّخ ٍِ فاله‬
‫ر٘ف‪ٞ‬و ٍعيٍ٘بد ٍالئَخ ٍٗف‪ٞ‬لح الرقبم اىقواهاد ف‪ ٜ‬اى٘قذ‬
‫‪1,82‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪50,3‬‬ ‫‪43,6‬‬ ‫‪53,3‬‬
‫اىَْبٍت ٗرؾَ‪ ِٞ‬اإلفٖبػ عِ رعو‪ٙ‬بد ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫ٍَٗبهٍبد اىزؾ٘‪ ٛ‬ىٖب‪.‬‬
‫‪1,83‬‬ ‫‪8,9‬‬ ‫‪36,5‬‬ ‫‪42,2‬‬ ‫‪43,0‬‬ ‫اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ٜ‬‬
‫‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ٍِ فاله اٍزقواء ّزبئظ اىزؾي‪ٞ‬و االؽٖبئ‪ ٜ‬الفزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬اىَ٘‪ٙ‬ؾخ عبى‪ٔٞ‬‬
‫أ ُ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىجع٘ اىَزغ‪ٞ‬واد اى٘اهكح ثبىغلٗه اىَبثق ق‪َٞ‬زٖب اقو ٍِ (‪ٗ )1,15‬ثبىزبى‪ٗ ٜ‬ع٘ك‬
‫فوٗو ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب ثْؤُ ٕنٓ اىَزغ‪ٞ‬واد‪ٗ ،‬اىز‪ ٜ‬رزعيق ثـَب ‪ٝ‬ي‪:ٜ‬‬
‫‪ -‬اىق‪ٞ‬بً ثزْٖ‪ٞ‬ا رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ عي‪ ٚ‬أٍبً اىقٖبئٔ اىَْزومخ ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍِ فاله‬
‫االٍزْبك اى‪ ٜ‬عَ‪ٞ‬ع اىع٘اٍو اىََزقجي‪ٞ‬خ ٗاالقزٖبك‪ٝ‬خ ماد اىٖيخ ٗثَب ‪ََٝ‬ؼ ثززجع رغ‪ٞ‬وارٖب ٍٗب ‪ٝ‬زورت‬
‫عي‪ ٚ‬مىل ٍِ رغ‪ٞ‬واد ف‪ ٜ‬رْٖ‪ٞ‬فبد ريل اىَقب‪ٛ‬و‪ٗ ،‬مىل ثََز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪.)1,10‬‬
‫‪ -‬االؽزفبس ثَجيغ اعَبى‪ ٜ‬مبف‪ٞ‬ب ىيَقٖٖبد ٗفقب ىيَجبكة االٍبٍ‪ٞ‬خ ىيغْخ ثبىه ٗثَب ‪ٝ‬ز٘افق ٍع إٔلاف‬
‫اىَزطيجبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ماد اىٖيخ‪ٗ ،‬مىل ثغ٘ اىْظو عَب اما مبّذ ٍنّ٘بد ٕنٓ اىَقٖٖبد رٌ‬
‫رؾل‪ٝ‬لٕب عي‪ ٚ‬أٍبً عَبع‪ ٜ‬أٗ فوك‪ٗ ،ٛ‬مىل ثََز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪.)1,14‬‬
‫‪ -‬ر٘افو قبعلح ق٘‪ٝ‬خ ٍِ األكٗاد ٗاىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد ىزقل‪ٝ‬و ٗرَع‪ٞ‬و ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش ‪ٝ‬عيى مىل‬
‫ٍ٘ص٘ق‪ٞ‬خ ّٗفبف‪ٞ‬خ رقل‪ٝ‬واد فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ألشواٗ اىَؾبٍجخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‪ٗ ،‬مىل‬
‫ثََز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪.)1,145‬‬
‫مَب ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ ا‪ٚٝ‬ب اُ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىجبق‪ ٜ‬اىَزغ‪ٞ‬واد أمجو ٍِ (‪ٗ )1,15‬ثبىزبى‪ ٜ‬ال ر٘عل افزالفبد‬
‫ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب ثبىَْجخ ىٖنٓ اىَزغ‪ٞ‬واد‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬اُ ق‪َٞ‬خ اىَق‪ٞ‬بً‬
‫اىني‪ ٜ‬ىََز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع اىَزغ‪ٞ‬واد ثيغ ق‪َٞ‬زٔ (‪ٗ )1,83‬مىل ثبؽٖبئ‪ٞ‬خ افزجبه (‪ٗ .)8,9‬ثنىل ‪ٝ‬زج‪ِٞ‬‬
‫علً ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب (عبٍخ – فبٕخ –‬
‫فوٗا اعْج‪ )ٔٞ‬ثْؤُ ٍل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫‪- 141 -‬‬

 ‫‪ٍ 3/8/8/8‬ل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد‬
‫ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬
‫‪ٝ‬عوٗ اىغلٗه اىزبى‪ ٜ‬ىْزبئظ اىزؾي‪ٞ‬و االؽٖبئ‪ ٜ‬الفزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬إلعبثبد اىََزقٖ‪ٜ‬‬
‫ٌٍْٖ ؽ٘ه ٍل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد‬
‫ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪:‬‬

‫علٗه هقٌ (‪)08‬‬

‫ّزبئظ افزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬ثْؤُ ق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ىق‪ٞ‬بً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪٘ٙ ٌٞٞ‬اث‪ٜ‬‬
‫ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‬
‫االؽزَبه‬ ‫ٍزٍ٘‪ ٜ‬اىورت‬
‫‪Sig.‬‬ ‫اؽٖبئ‪ٞ‬خ‬
‫فوٗا‬ ‫ثْ٘ك‬ ‫ثْ٘ك‬ ‫اىَزغ‪ٞ‬واد‬
‫‪(P.‬‬ ‫االفزجبه‬
‫اعْج‪ٞ‬خ‬ ‫فبٕخ‬ ‫عبٍخ‬
‫)‪Value‬‬
‫‪ .0‬رقً٘ اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثزق‪ ٌٞٞ‬فعبى‪ٞ‬خ ٍَبهٍبد رؾل‪ٝ‬ل ٗق‪ٞ‬بً‬
‫اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ىيجْل ثْنو كٗه‪ٗ ،ٛ‬مىل ٍِ فاله‬
‫‪1,46‬‬ ‫‪0,6‬‬ ‫‪43,4‬‬ ‫‪46,8‬‬ ‫‪49‬‬
‫اىَواععخ اىوقبث‪ٞ‬خ ى٘سبئا رق‪ٍ ٌٞٞ‬قب‪ٛ‬و االقواٗ ٗاىزٕ٘‪ٞ‬خ‬
‫ثبإلعواءاد اىزٖؾ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ عْل اىؾبعخ‪.‬‬
‫‪ .8‬رَع‪ ٜ‬اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ىيزؤمل ٍِ ق‪ٞ‬بً اىجْل ثزجْ‪ٍَ ٜ‬بهٍبد‬
‫‪1,83‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪48,2‬‬ ‫‪42,0‬‬ ‫‪32,9‬‬
‫ائزَبّ‪ٞ‬خ ٍي‪َٞ‬خ ٗاالىزياً ثزطج‪ٞ‬قٖب‪.‬‬
‫‪ .3‬رقً٘ اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثبىزؤمل ٍِ اُ األٍبى‪ٞ‬ت اىََزقلٍخ‬
‫ىزؾل‪ٝ‬ل اىَقٖٖبد ر٘فو ق‪ٞ‬بٍب ٍ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬ب ىقَبئو االئزَبُ‬
‫‪1,08‬‬ ‫‪4,8‬‬ ‫‪32,3‬‬ ‫‪42,2‬‬ ‫‪40,2‬‬
‫اىَز٘قعخ ٗفقب ىإل‪ٛ‬به اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىَعَ٘ه ثٔ‪ٗ ،‬أُ ٍ‪ٞ‬بٍبد‬
‫ٍَٗبهٍبد اىجْل رزفق ٍع اىَجبكة ٗاإلهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ .4‬رَزف‪ٞ‬ل اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ٍِ اىعَو اىن‪ٝ ٛ‬قً٘ ثٔ اىَواععُ٘‬
‫‪1,4‬‬ ‫‪0,2‬‬ ‫‪39,6‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪43,01‬‬ ‫اىلافي‪ٗ ُ٘ٞ‬اىقبهع‪ ُ٘ٞ‬ف‪ٍ ٜ‬واععخ رق‪ ٌٞٞ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫ٗٗسبئا ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬
‫‪ .5‬رؤفن اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬االعزجبه ٍَبهٍبد ق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ عْل رق‪َٖٞٞ‬ب ىَل‪ ٛ‬مفب‪ٝ‬خ هأً ٍبه اىجْل‪ٗ ،‬منىل‬
‫‪1,142‬‬ ‫‪6,0‬‬ ‫‪34,3‬‬ ‫‪42,3‬‬ ‫‪56,8‬‬ ‫م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ رؤص‪ٞ‬و اىَ‪ٞ‬بٍبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٍَٗبهٍبد رقل‪ٝ‬و اىقَبئو‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬ق‪ٞ‬بً إٔ٘ه اىجْل ٗأهثبؽٔ ٗثبىزبى‪ٍ ٜ‬وميٓ‬
‫اىَبى‪.ٜ‬‬
‫‪1,00‬‬ ‫‪4,4‬‬ ‫‪34,3‬‬ ‫‪49,3‬‬ ‫‪43,8‬‬ ‫اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ٜ‬‬

‫رْ‪ٞ‬و االؽٖبءاد اى٘اهكح ثبىغلٗه اىَبثق ٗاىَزعيقخ ثْزبئظ افزجبه ‪ Kruskal – Wallis‬اى‪ ٜ‬اُ‬
‫ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ الؽل اىَزغ‪ٞ‬واد اقو ٍِ (‪ٗ .)1,15‬ثبىزبى‪ٗ ٜ‬ع٘ك فوٗو ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ‬
‫ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب ثْؤُ ٕنا اىَزغ‪ٞ‬و‪ٗ ،‬اىن‪ٝ ٛ‬زعيق ثَواعبح اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫عْل رق‪َٖٞٞ‬ب ىَل‪ ٛ‬مفب‪ٝ‬خ هأً ٍبه اىجْل‪ٗ ،‬منىل م‪ٞ‬ف‪ٞ‬خ رؤص‪ٞ‬و اىَ‪ٞ‬بٍبد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٍَٗبهٍبد رقل‪ٝ‬و‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬ق‪ٞ‬بً إٔ٘ه اىجْل ٗأهثبؽٔ ٗثبىزبى‪ٍ ٜ‬وميٓ اىَبى‪ٗ ،ٜ‬مىل ثََز٘‪ٍ ٛ‬عْ٘‪ٝ‬خ‬
‫(‪.)1,142‬‬

‫‪- 141 -‬‬

‫مَب ‪َٝ‬نِ االّبهح اى‪ ٜ‬اُ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىجبق‪ ٜ‬اىَزغ‪ٞ‬واد أمجو ٍِ (‪ٗ )1,15‬ثبىزبى‪ ٜ‬ال ر٘عل‬
‫افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب ثبىَْجخ ىٖنٓ اىَزغ‪ٞ‬واد‪ .‬ثبإل‪ٙ‬بفخ اى‪ ٜ‬اُ ق‪َٞ‬خ‬
‫اىَق‪ٞ‬بً اىني‪ ٜ‬ىََز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ ىغَ‪ٞ‬ع اىَزغ‪ٞ‬واد قل ثيغذ (‪ٗ )1,00‬مىل ثبؽٖبئ‪ٞ‬خ افزجبه (‪.)4,4‬‬
‫ٗعي‪ ٚ‬مىل ‪ٝ‬ز‪ٚ‬ؼ أّ ال ر٘عل افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب‬
‫(عبٍخ – فبٕخ – فوٗا اعْج‪ )ٔٞ‬ثْؤُ ٍل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ‬
‫اىَزعيقخ ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫‪- 149 -‬‬

 ‫خاهساا‪ :‬الٌتائج والتىصياث‬

‫‪ّ 0/5‬زبئظ اىجؾش‪:‬‬

‫رٕ٘و اىجبؽش اى‪ ٜ‬ثع٘ اىْزبئظ ‪َٝ‬نِ عو‪ٖٙ‬ب عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬

‫ٗع٘ك رْبق٘ مج‪ٞ‬و ٗاّزقبك ٗا‪ٙ‬ؼ ىيَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ ٛ‬ىنُ٘ أٗىاُ اىَقب‪ٛ‬و اىزوع‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ش‪ٞ‬و‬ ‫‪-0‬‬
‫اى٘اهكح ثبىزْٖ‪ٞ‬فبد االئزَبّ‪ٞ‬خ اىٖبكهح عِ اىَْظَبد اىلٗى‪ٞ‬خ أقو ٍِ األٗىاُ اىزوع‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك‬
‫اىَْٖفخ ثؤّ ٖب عبى‪ٞ‬خ اىَقب‪ٛ‬و "اىوك‪ٝ‬ئخ"‪ٗ .‬قل ‪ٝ‬وعع اىَجت ف‪ ٜ‬مىل اى‪ ٚ‬هشجخ اىغٖبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ف‪ٜ‬‬
‫رغْت االٍزقلاً اىَفو‪ ٛ‬ىَجلأ اىؾ‪ٞ‬طخ اىن‪ ٛ‬قل ‪ٝ‬ؾل مض‪ٞ‬وا ٍِ أّْطخ اىَئٍَبد اىَبى‪ٞ‬خ ٗثبىزبى‪ٜ‬‬
‫اىزؤص‪ٞ‬و اىنج‪ٞ‬و عي‪ ٚ‬أهثبؽٖب‪.‬‬
‫عي‪ ٚ‬اىوشٌ ٍِ مُ٘ أٍي٘ة اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ٝ ٜ‬زطيت ٍي‪ٝ‬لاً ٍِ اىغٖل ٗاىعَو ٗا‪ٚٝ‬ب ً االٍزضَبه ف‪ٜ‬‬ ‫‪-8‬‬
‫ّظٌ رنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب اىَعيٍ٘بد ٍقبهّخ ثبألٍي٘ة اىَع‪ٞ‬به‪ ،ٛ‬اال أُ ٍزٍ٘‪ٍ ٜ‬زطيجبد هأً اىَبه ٗفقبً‬
‫ىيزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ٝ ٜ‬عزجو أقو ٍِ ريل اىَزطيجبد ٗفق اىَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ٗ .ٛ‬مىل ثَجت كقخ ٍٗ٘‪٘ٙ‬ع‪ٞ‬خ‬
‫اؽزَبة ق‪َٞ‬خ االٕ٘ه اىَوعؾخ ثبىَقب‪ٛ‬و ٗفق َّبمط ٍقٖٖخ ىيجْ٘ك‪ ٕ٘ٗ ،‬االٍو اىن‪ ٛ‬رَع‪ٜ‬‬
‫اىجْ٘ك اى‪ ٜ‬رؾق‪ٞ‬قٔ ىز٘ف‪ٞ‬و ٍي‪ٝ‬لاً ٍِ األٍ٘اه الٍزضَبهٕب ف‪ ٜ‬االّْطخ األفو‪.ٙ‬‬
‫‪ٝ‬غت عي‪ ٚ‬اىَْْآد اىَنيفخ ثبىزقو‪ٝ‬و اىق‪ٞ‬بً كائَب ً ثؾَبة فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٍْن االعزواف‬ ‫‪-3‬‬
‫االٗى‪ٗ ٜ‬اىزؾل‪ٝ‬ش اىلٗه‪ ٛ‬ىَقٖٔ فَبئو اىقوٗٗ إلعواء رعل‪ٝ‬الد ف‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ ريل اىقَبئو ف‪ٜ‬‬
‫ربه‪ٝ‬ـ اىزقو‪ٝ‬و اىَبى‪.ٜ‬‬
‫أُ عَي‪ٞ‬خ رؾل‪ٝ‬ل ٍب اما مبّذ ْٕبك ى‪ٝ‬بكاد عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٍْن االعزواف االٗى‪ ٜ‬رعزجو‬ ‫‪-4‬‬
‫أؽل اىزؾل‪ٝ‬بد اىوئ‪َٞٞ‬خ ىزطج‪ٞ‬ق َّ٘مط فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ٗفقب ً ىيَع‪ٞ‬به ‪.IFRS 9‬‬
‫علً ق‪ٞ‬بً ٍغيٌ ٍعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىلٗى‪ٞ‬خ ‪ IASB‬ثبىياً اى٘ؽلاد االقزٖبك‪ٝ‬خ ثبٍزقلاً ٍئّواد‬ ‫‪-5‬‬
‫ٍؾلكح ىزق‪ ٌٞٞ‬اىزغ‪ٞ‬واد ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗأُ مىل ٍ‪ٞ‬زؾلك ف‪٘ٙ ٜ‬ء اىعل‪ٝ‬ل ٍِ اىع٘اٍو اىَورجطخ‬
‫ثقٖبئٔ األكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ ٍٗل‪ ٛ‬رط٘ه اى٘ؽلاد االقزٖبك‪ٝ‬خ ٗأٍبى‪ٞ‬ت اكاهارٖب ىَقب‪ٛ‬و االئزَبُ‬
‫ٗمنىل كهعخ ر٘افو اىج‪ٞ‬بّبد اىنَ‪ٞ‬خ ٗاىْ٘ع‪ٞ‬خ ؽ٘ه ٕن اىَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫ق‪ٞ‬بً اىَع‪ٞ‬به اىَٖو‪ ٛ‬هقٌ ‪ 42‬ثزجْ‪ ٜ‬ر٘عٔ اىَع‪ٞ‬به اىلٗى‪ IFRS 9 ٜ‬ثْؤُ االعزواف ثبىقَبئو‬ ‫‪-6‬‬
‫االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬منىل رْٖ‪ٞ‬ا االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ى‪ٞ‬زٌ ق‪ٞ‬بٍٖب الؽقب اٍب ثبىزنيفخ اىََزٖينخ اٗ‬
‫ثبىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله اىلفو اىْبٍو االفو أٗ عي‪ ٚ‬اٍبً اىق‪َٞ‬خ اىعبكىخ ٍِ فاله االهثبػ اٗ‬
‫اىقَبئو‪.‬‬
‫ٍ٘ف رئك‪ ٛ‬ق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْؤُ رطج‪ٞ‬ق اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ىق‪ٞ‬بً ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اى‪ٚ‬‬ ‫‪-2‬‬
‫رغ‪ٞٞ‬واد عٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬اىََبهٍبد ٗاىَ‪ٞ‬بٍبد ّٗظٌ اىؾ٘مَخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىقبئَخ‪ٗ .‬ىنِ ال رياه ْٕبك‬
‫ؽبعخ ق٘‪ٝ‬خ اى‪ ٜ‬رجْ‪ٗ ٜ‬عٖخ ّظو ر٘افق‪ٞ‬خ ث‪ ِٞ‬اىقطبا اىَٖوف‪ٗ ٜ‬اىٖ‪ٞ‬ئبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ٗاىَواعع‪ِٞ‬‬
‫اىقبهع‪ٗ ِٞٞ‬إٔؾبة اىَٖيؾخ اىوئ‪ َِٞٞٞ‬ا‪ٟ‬فو‪ ِٝ‬ثْؤُ علك ٍِ اىَ٘ا‪ٞٙ‬ع اىٖبٍخ ٍضو‪ :‬االَٕ‪ٞ‬خ‬
‫اىَْج‪ٞ‬خ ٗاكهاط اىَعيٍ٘بد اىََزقجي‪ٞ‬خ ٗاىي‪ٝ‬بكح اىغٕ٘و‪ٝ‬خ ف‪ٍ ٜ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ‪.‬‬
‫اُ ٍقٖٖبد اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٍ٘ف رٖجؼ ثٖفخ عبٍخ أقو ٍِ اىقَبهح اىَز٘قعخ اىزْظ‪َٞٞ‬خ فاله‬ ‫‪-2‬‬
‫اىظوٗف االقزٖبك‪ٝ‬خ اىغ‪ٞ‬لح‪ .‬اٍب ف‪ ٜ‬ؽبالد االّنَبُ ٍ٘ف رنُ٘ ٍقٖٖبد اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٗفقب‬
‫ىيَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬أمجو ٍِ اىقَبهح اىَز٘قعخ اىزْظ‪َٞٞ‬خ‪ٗ .‬ثبىزبى‪ٍ٘ ٜ‬ف ر‪ٚ‬طو اىجْ٘ك اى‪ٚ‬‬
‫االعزواف عي‪ّ ٚ‬ؾ٘ ٍزيا‪ٝ‬ل ثقَبئو االئزَبُ فاله اىعَو االقزٖبك‪ ٛ‬ف‪ ٜ‬اىَوؽيخ اىضبّ‪ٞ‬خ ٗاىضبىضخ‪.‬‬
‫ٗؽ‪ٞ‬ش أُ "االؽز‪ٞ‬ب‪ٞٛ‬بد اىيائلح" ٍ٘ف رقف٘ اىْو‪ٝ‬ؾخ االٗى‪ ٜ‬ىوأً اىَبه اىزْظ‪ ،َٜٞ‬فبّٔ ‪َٝ‬نِ‬

‫‪- 150 -‬‬

 ‫ر‪َْٖٞٚ‬ب ا‪ٚٝ‬ب مغيء ٍِ اىْو‪ٝ‬ؾخ اىضبّ‪ٞ‬خ ىوأً اىَبه ف‪ ٜ‬ؽلٗك ‪ ٍِ %6‬األٕ٘ه اىَوعؾخ‬
‫ثبىَقب‪ٛ‬و‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪ ٍِ -9‬اىَز٘قع أُ ‪ٝ‬نُ٘ الّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٗفقب ىيَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬رؤص‪ٞ‬وا مج‪ٞ‬وا عي‪ ٚ‬هأً اىَبه اىزْظ‪َٜٞ‬‬
‫ىيجْ٘ك اىز‪ ٜ‬رعزَل اىَْٖظ اىَع‪ٞ‬به‪ .ٛ‬ف‪ ٜ‬ؽ‪ ِٞ‬أُ رؤص‪ٞ‬و مىل عي‪ ٚ‬هأً اىَبه اىزْظ‪ َٜٞ‬ىيَؾبفظ ٗفقبً‬
‫ىَْٖظ اىزْٖ‪ٞ‬ا اىلافي‪ٍٞ ٜ‬نُ٘ أمضو اعزلاالً ٍٗ‪ٞ‬عزَل عي‪ٍَ ٚ‬ز٘‪ٍ ٙ‬قٖٖبد اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ‬
‫اىغل‪ٝ‬لح ٍقبهّخ ثبىقَبئو اىزْظ‪َٞٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ -01‬اعزَبك اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ هشٌ افزالف ٍين‪ٞ‬زٖب عي‪ ٚ‬اىطوو اىضالصخ ٍؾو اىجؾش ثْؤُ اؽزَبة اؽزَبه‬
‫اىزعضو‪ٗ ،‬اُ مبّذ اىجْ٘ك اىعبٍخ رَ‪ٞ‬و أمضو اى‪ ٜ‬اٍزقلاً َّبمط اىزعضو اىز‪ ٜ‬رَزقلً أٍبى‪ٞ‬ت ر٘ى‪ٝ‬عبد‬
‫اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪َّٗ 8,6 ٜ‬جخ رنواهاد ‪ .%21‬ف‪ ٜ‬ؽ‪ّ ِٞ‬غل اُ مال ٍِ اىجْ٘ك‬
‫اىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ رعزَل أمضو عي‪ ٚ‬اؽزَبالد اىزعضو اىَْْ٘هح ٍِ قجو ٗمبالد‬
‫اىزْٖ‪ٞ‬ا اىوئ‪َٞٞ‬خ اىضالس )‪ )Fitch, Standard & Poor's, Moody's‬ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪8,6 ٜ‬‬
‫ىنو ٍَْٖب ٗثَْجخ رنواهاد ‪ %66‬ىيجْ٘ك اىقبٕخ َّٗجخ رنواهاد ‪ %68,5‬ىيفوٗا االعْج‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫‪ -00‬رعزجو اىجْ٘ك اىعبٍخ االمضو اىَبٍب ً ثزطج‪ٞ‬ق ٍعله ‪ %45‬عي‪ ٚ‬األقو ىؾَبة ٍعله اىقَبهح عْل اىزعضو‬
‫ىيقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗأكٗاد اىل‪ٗ ،ِٝ‬مىل ثَزٍ٘‪ ٜ‬ؽَبث‪َّٗ 8,2 ٜ‬جخ رنواهاد ‪.%91‬‬
‫‪ -08‬اٍزْبكاً اى‪ ٜ‬ؽلاصخ ٍزطيجبد َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ ،‬رَزيل اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ثْنو عبً‬
‫ٍَز٘‪ٍ ٛ‬عوفخ ع‪ٞ‬ل ىٖنٓ اىَزطيجبد ثَزٍ٘طبد ؽَبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬خ ‪ٗ 8,4ٗ 8,45ٗ 8,5‬منىل ثَْجخ‬
‫رنواهاد مي‪ٞ‬خ ‪ %53ٗ %55ٗ %65‬ثبىَْجخ ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ٚ‬‬
‫اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -03‬ريزيً اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ عي‪ ٚ‬افزالف ٍين‪ٞ‬زٖب ثْنو عبً ثبىز٘ع‪ٖٞ‬بد ٗاالهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ‬
‫ثََبهٍبد ق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬مىل ثَزٍ٘طبد ؽَبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬خ (‪،8,54 ،8,49‬‬
‫‪ٗ )8,46‬منىل ثَْجخ رنواهاد مي‪ٞ‬خ (‪ )%55 ،%60 ،%68‬ثبىَْجخ ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ‬
‫ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -04‬أّبهد اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اى‪ ٜ‬اىزياً اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪٘ٙ ٌٞٞ‬اث‪ٜ‬‬
‫ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ ،‬مىل ثَزٍ٘طبد ؽَبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬خ (‪ٗ )8,46 ،8,62 ،8,52‬منىل‬
‫ثَْجخ رنواهاد مي‪ٞ‬خ (‪ )%54 ،%20 ،%21‬ثبىَْجخ ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك‬
‫االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -05‬رَزيل اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ثْنو عبً ٍَز٘‪ٍ ٛ‬قج٘ه ىَل‪ ٛ‬االكهاك ٗاالىَبً ث‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَع‪ٞ‬به ‪IFRS 9‬‬
‫ىق‪ٞ‬بً ٗرق‪َّ ٌٞٞ‬جز‪ ٜ‬اىَ‪٘ٞ‬ىخ اىزْظ‪َٞٞ‬خ ثَزٍ٘طبد ؽَبث‪ٞ‬خ مي‪ٞ‬خ ‪ٗ 8,5ٗ 8,56ٗ 8,4‬منىل ثَْجخ‬
‫رنواهاد مي‪ٞ‬خ ‪ %52ٗ %60ٗ %52‬ثبىَْجخ ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ ٗفوٗا اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ٚ‬‬
‫اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -06‬ؽبعخ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و اى‪ ٜ‬اىَي‪ٝ‬ل ٍِ اى٘ع‪ ٜ‬ثبىَزطيجبد اىغل‪ٝ‬لح الّقفبٗ ق‪َٞ‬خ‬
‫االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗاىز‪ٝ ٜ‬غت االىزياً ثزطج‪ٞ‬قٖب ٗاالفٖبػ عِ ٍقٖٖبد اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‬
‫ف‪ ٜ‬اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ ىَْخ ‪ٗ 8109‬فقب ىزعي‪َٞ‬بد اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ٗ .ٛ‬منىل ا‪ٚٝ‬ب ً ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق‬
‫ث‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَع‪ٞ‬به ثْؤُ ق‪ٞ‬بً ٗرق‪َّ ٌٞٞ‬جز‪ ٜ‬رغط‪ٞ‬خ اىَ‪٘ٞ‬ىخ ٕٗبف‪ ٜ‬اىزَ٘‪ٝ‬و اىََزقو‪.‬‬
‫‪ -02‬رَ‪ٞ‬و فوٗا اىجْ٘ك األعْج‪ٞ‬خ اى‪ ٜ‬االؽزفبس ثَْت ري‪ٝ‬ل عِ اىؾل األكّ‪ ٚ‬ىَْجخ رغط‪ٞ‬خ اىَ‪٘ٞ‬ىخ‬
‫ثَزٍ٘طبد (‪ )%015 - %95 - %25 - %28,5‬فاله االع٘اً ٍؾو اىلهاٍخ‪ .‬ف‪َٞ‬ب اؽزفظذ‬
‫اىجْ٘ك اىعبٍخ ثَْت رقو قي‪ٞ‬الً اٗ رَبٗ‪ ٛ‬اىؾل األكّ‪ ٚ‬ثَزٍ٘طبد (‪- %91 - %29 - %65‬‬
‫‪.)%92‬‬
‫‪ٗ -02‬اعٖذ اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٕع٘ثبد مج‪ٞ‬وح ف‪ٍ ٜ‬ؾبٗىزٖب ىالىزياً ثبىؾل األكّ‪ ٚ‬ىَْجخ ٕبف‪ ٜ‬اىزَ٘‪ٝ‬و‬
‫اىََزقو فاله عبٍ‪ٗ .8102ٗ 8106 ٜ‬ىنْٖب رغيجذ عي‪ ٚ‬ريل اىٖع٘ثبد رله‪ٝ‬غ‪ٞ‬ب فاله عبً ‪8102‬‬

‫‪- 151 -‬‬

‫ؽز‪ ٚ‬اٍزطبعذ رؾق‪ٞ‬ق االىزياً اىنبٍو ثبىؾل األكّ‪ ٚ‬اىَقوه ىٖنٓ اىَْجخ ٗفقب ىزعي‪َٞ‬بد اىجْل اىَومي‪ٛ‬‬
‫فاله عبً ‪ 8109‬ثَزٍ٘طبد (‪ )%014 - %013 - %011‬ىيجْ٘ك اىعبٍخ ٗاىقبٕخ ٗفوٗا‬
‫اىجْ٘ك االعْج‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىز٘اى‪.ٜ‬‬
‫‪ -09‬أّبهد ّزبئظ افزجبه ٗاىن٘مَُ٘ ‪ Wilcoxon Test‬اى‪ٗ ٜ‬ع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪َّ ِٞ‬ت‬
‫ٍقٖٖبد ا‪َٙ‬ؾاله االئزَبُ ّز‪ٞ‬غخ اىزجْ‪ ٜ‬االٗى‪ ٜ‬ىَْ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثبىجْ٘ك‬
‫اىزغبه‪ٝ‬خ اىَٖو‪ٝ‬خ ٗفقب ً ىزعي‪َٞ‬بد اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ ٛ‬ىعبً ‪ .8102‬ؽ‪ٞ‬ش ثيغذ اؽٖبئ‪ٞ‬خ‬
‫االفزجبه (‪ )8,25-‬ثََز٘‪ٍ ٙ‬عْ٘‪ٝ‬خ (‪.)1,116‬‬
‫‪ -81‬اقزٖود رعي‪َٞ‬بد اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ ٛ‬ثْؤُ رطج‪ٞ‬ق اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ىَْ٘مط اىقَبهح اىَز٘قعخ‬
‫عي‪ ٚ‬رن٘‪ ِٝ‬اؽز‪ٞ‬ب‪ٍ ٜٛ‬قب‪ٛ‬و اىَع‪ٞ‬به ‪ IFRS 9‬ث٘اقع ‪ ٍِ %0‬اعَبى‪ ٜ‬ق‪َٞ‬خ اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ‬
‫اىَوعؾخ ثؤٗىاُ اىَقب‪ٛ‬و ٗمىل ٍِ ٕبف‪ ٜ‬اهثبؽٖب ثعل اى‪ٚ‬و‪ٝ‬جخ‪.‬‬
‫‪ -80‬رَ‪ٞ‬و ا كاهاد اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اى‪ ٜ‬رقف‪ ٘ٞ‬ق‪َٞ‬خ اىَقٖٖبد ثَجت اىزياٍٖب ف‪ ٜ‬اىَقبثو ثزن٘‪ِٝ‬‬
‫اؽز‪ٞ‬ب‪ٍ ٜٛ‬قب‪ٛ‬و اىَع‪ٞ‬به ‪ٕٗ .IFRS 9‬نا ٍب قل ‪ْٞٝ‬و اى‪ ٜ‬قيق ٍَئ٘ى‪ ٜ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ٍِ اىزؤص‪ٞ‬و‬
‫اىنج‪ٞ‬و اىَز٘قع ىيَْ٘مط اىغل‪ٝ‬ل عي‪ ٜ‬ى‪ٝ‬بكح ق‪َٞ‬خ ٍقٖٖبد اىقوٗٗ ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ف‪ٜ‬‬
‫اىَْ٘اد اىقبكٍخ ٗثبىزبى‪ ٜ‬رقف‪ ٘ٞ‬ق‪ ٌٞ‬االهثبػ اىَْ٘‪ٝ‬خ ىيجْ٘ك‪.‬‬
‫‪ -88‬املد ّزبئظ افزجبه موٍٗنبه – ٗاالً ‪ Kruskal-Wallis‬عي‪ ٚ‬علً ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ِٞ‬‬
‫اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب (عبٍخ – فبٕخ – فوٗا اعْج‪ )ٔٞ‬ثْؤُ ٍل‪ٛ‬‬
‫االىَبً ثَزطيجبد رطج‪ٞ‬ق َّ٘مط اىقَبهح االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ٗفقب ىيَع‪ٞ‬به ‪ .IFRS 9‬ؽ‪ٞ‬ش ثيغذ ق‪َٞ‬خ‬
‫ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ (‪ٗ )1,66‬اؽٖبئ‪ٞ‬خ افزجبه (‪.)1,24‬‬
‫‪ -83‬أٗ‪ٙ‬ؾذ ّزبئظ اىزؾي‪ٞ‬و االؽٖبئ‪ ٜ‬الفزجبه ‪ Kruskal-Wallis‬علً ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ِٞ‬‬
‫اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب (عبٍخ – فبٕخ – فوٗا أعْج‪ )ٔٞ‬ثْؤُ ٍل‪ٛ‬‬
‫االكهاك ٗاالىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ ىََبهٍبد ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ .‬مىل ثََز٘‪ٛ‬‬
‫ٍعْ٘‪ٝ‬خ (‪ٗ )1,83‬اؽٖبئ‪ٞ‬خ افزجبه (‪.)8,9‬‬
‫‪ -84‬أسٖود ّزبئظ افزجبه ‪ Kruskal-Wallis‬علً ٗع٘ك افزالفبد ٍعْ٘‪ٝ‬خ ث‪ ِٞ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ‬
‫ف‪ٍٖ ٜ‬و ٍِ ؽ‪ٞ‬ش ٍين‪ٞ‬زٖب (عبٍخ – فبٕخ – فوٗا اعْج‪ )ٔٞ‬ثْؤُ ٍل‪ ٛ‬اكهاك ٗاىزياً اىغٖبد‬
‫اىوقبث‪ٞ‬خ ثق٘اعل اىوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزق‪ٍَ ٌٞٞ‬بهٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ‬
‫اىَز٘قعخ‪ .‬ؽ‪ٞ‬ش اُ ق‪َٞ‬خ ٍَز٘‪ ٛ‬اىَعْ٘‪ٝ‬خ قل ثيغذ (‪ٗ )1,00‬مىل ثبؽٖبئ‪ٞ‬خ افزجبه (‪.)4,4‬‬

‫‪ 2/5‬تىصياث البحث‪:‬‬

‫ف‪٘ٙ ٜ‬ء اىْزبئظ اىز‪ ٜ‬رٌ اٍزقالٕٖب‪ٍٗ ،‬ع‪ٞ‬ب ً ّؾ٘ رؾق‪ٞ‬ق اىٖلف األٍبٍ‪ ٜ‬ىيجؾش فقل رْبٗه اىجبؽش‬
‫اىزٕ٘‪ٞ‬بد عي‪ ٚ‬اىْؾ٘ اىزبى‪:ٜ‬‬

‫‪ٙ -0‬وٗهح ق‪ٞ‬بً اىجْ٘ك ثَواععخ ٍَبهٍبد اكاهح ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىؾبى‪ٞ‬خ ٗأ‪ٛ‬و اّقفبٗ اىق‪َٞ‬خ ٗهأً‬
‫اىَبه مؤٗى٘‪ٝ‬خ ىزؾل‪ٝ‬ل أٗعٔ اىقٖ٘ه اىوئ‪َٞٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد ٗاىَ‪ٞ‬بٍبد ٗاىْظٌ ٗاىؾ٘مَخ‪.‬‬
‫ف‪ٚ‬ال عِ ٗ‪ٙ‬ع فط‪ٗ ٜ‬اعواءاد رٖؾ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ ٗاىَ٘افقخ عي‪ٖٞ‬ب ٍِ قجو اإلكاهح ٗاىََئٗى‪ ِٞ‬عِ‬
‫اىؾ٘کَخ‪.‬‬
‫‪ -4‬اُ ‪ٝ‬قً٘ ٍَئٗى‪ ٜ‬اىجْ٘ك ثَْبقْخ اىَواعع‪ ِٞ‬اىلافي‪ٗ ِٞٞ‬اىقبهع‪ٗ ِٞٞ‬اىٖ‪ٞ‬ئبد اىزْظ‪َٞٞ‬خ ؽز‪ٝ ٚ‬زضْ‪ٚ‬‬
‫ىيجْ٘ك االىزياً ثبىَجبكة اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ ثزطج‪ٞ‬ق َّ٘مط فَبهح االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ .‬مىل ٍِ أعو‬
‫رعي‪ٝ‬ي اىزقلً ف‪ ٜ‬رْف‪ٞ‬ن ٍزطيجبد اىَع‪ٞ‬به ‪.IFRS 9‬‬
‫‪ٝ -9‬غت عي‪ ٚ‬اىجْ٘ك اىق‪ٞ‬بً ثزؾل‪ٝ‬ل أكٗاه ٍَٗئٗى‪ٞ‬بد ٍغبىٌ اإلكاهاد عِ اىؾ٘مَخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ثْنو‬
‫ٗا‪ٙ‬ؼ ٗر٘ص‪ٞ‬قٖب مغيء ٍِ ا‪ٛ‬به اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫‪- 152 -‬‬

‫اُ رزجْ‪ ٜ‬اىجْ٘ك ٍْٖغ‪ٞ‬بد ٍي‪َٞ‬خ ىٖ‪ٞ‬بشخ ٍ‪ٞ‬بٍبد ٗ‪٘ٙ‬اث‪ ٜ‬ىزق‪ٍَ ٌٞٞ‬ز٘‪ٍ ٛ‬قب‪ٛ‬و االئزَبُ ٗاىق‪ٞ‬بً‬ ‫‪-2‬‬
‫اىَ٘‪٘ٙ‬ع‪ٗ ٜ‬اىلق‪ٞ‬ق ىَقٖٖبد اىقَبئو اىَز٘قعخ ىغَ‪ٞ‬ع رعو‪ٙ‬بد اإلقواٗ‪.‬‬
‫‪ٙ‬وٗهح ر٘ف‪ٞ‬و قبعلح ق٘‪ٝ‬خ ٍِ األكٗاد ٗاىج‪ٞ‬بّبد ٗاىعَي‪ٞ‬بد ىزقل‪ٝ‬و ٗرَع‪ٞ‬و ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ‪ ،‬ؽ‪ٞ‬ش‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ٝ‬عيى مىل ٍ٘ص٘ق‪ٞ‬خ ّٗفبف‪ٞ‬خ رقل‪ٝ‬واد فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ ألشواٗ اىَؾبٍجخ ٗمفب‪ٝ‬خ هأً‬
‫اىَبه‪.‬‬
‫أ ُ ‪ٝ‬قً٘ اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ ٛ‬ثَواععخ اعواءاد ٍٗ‪ٞ‬بٍبد اؽزَبة ٍقٖٖبد اىقوٗٗ‬ ‫‪-6‬‬
‫ٗاىزَٖ‪ٞ‬الد االئزَبّ‪ٞ‬خ ثبىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ىعبً ‪ٗ 8102‬اى٘ق٘ف عي‪ ٚ‬أٍجبة اّقفبٗ َّت ٕنٓ‬
‫اىَقٖٖبد ٍقبهّخ ثعبً ‪ٗ 8102‬اىزؾقق ٍِ ٍل‪ٍ٘ٙ٘ ٛ‬ع‪ٞ‬خ ريل االٍجبة‪.‬‬
‫‪ٝ‬زع‪ ِٞ‬عي‪ ٚ‬اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىعَو عي‪ ٚ‬رلع‪ ٌٞ‬اىَوامي اىَبى‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك ىَ٘اعٖخ اىي‪ٝ‬بكح اىَز٘قعخ ف‪ٜ‬‬ ‫‪-9‬‬
‫ؽغٌ اىَقٖٖبد ّز‪ٞ‬غخ ارجبا ٍْٖظ اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ثْنو مبٍو ثلا‪ٝ‬خ ٍِ عبً ‪.8109‬‬
‫‪ٙ‬وٗهح ق‪ٞ‬بً اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ ٛ‬ثَي‪ٝ‬ل ٍِ اىز٘ع‪ٞ‬خ ىيجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ اىعبٍيخ ف‪ٍٖ ٜ‬و ثْؤُ‬ ‫‪-8‬‬
‫اىَزطيجبد اىغل‪ٝ‬لح الّقفبٗ ق‪َٞ‬خ االٕ٘ه اىَبى‪ٞ‬خ ٗفقب ىيَع‪ٞ‬به ‪ٗ ،IFRS 9‬اىز‪ٝ ٜ‬غت عي‪ ٚ‬اىجْ٘ك‬
‫االىزياً ثزطج‪ٞ‬قٖب ٗاالفٖبػ عِ ٍقٖٖبد اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ ف‪ ٜ‬اىزقبه‪ٝ‬و اىَبى‪ٞ‬خ ىَْخ‬
‫‪ٗ .8109‬منىل ا‪ٚٝ‬ب ً ف‪َٞ‬ب ‪ٝ‬زعيق ث‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىَع‪ٞ‬به ثْؤُ ق‪ٞ‬بً ٗرق‪َّ ٌٞٞ‬جز‪ ٜ‬رغط‪ٞ‬خ اىَ‪٘ٞ‬ىخ ٕٗبف‪ٜ‬‬
‫اىزَ٘‪ٝ‬و اىََزقو‪.‬‬
‫‪ٝ‬غت عي‪ ٚ‬اىغٖبد اىوقبث‪ٞ‬خ االٍزفبكح ٍِ اىعَو اىن‪ٝ ٛ‬قً٘ ثٔ اىَواععُ٘ اىلافي‪ٗ ُ٘ٞ‬اىقبهع‪ ُ٘ٞ‬ف‪ٜ‬‬ ‫‪-9‬‬
‫ٍواععخ رق‪ ٌٞٞ‬اىَقب‪ٛ‬و االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗٗسبئا ق‪ٞ‬بً فَبئو االئزَبُ اىَز٘قعخ‪ٗ .‬مىل ف‪ ٜ‬ا‪ٛ‬به اىزؤمل ٍِ‬
‫ٍل‪ ٛ‬اىزياً اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ عي‪ ٚ‬افزالف ٍين‪ٞ‬زٖب ثبىز٘ع‪ٖٞ‬بد ٗاالهّبكاد اىوقبث‪ٞ‬خ اىَزعيقخ‬
‫ثََبهٍبد ق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ اىَز٘قعخ‪.‬‬

‫‪- 153 -‬‬

 ‫الوراجع‬

‫أٗالً‪ :‬اىَواعع اىعوث‪ٞ‬خ‪:‬‬

‫‪ ‬اىوٍبئو اىعيَ‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫ّؾبرٔ‪ٍ ،‬ؾَل ٍٍ٘‪ ٜ‬عي‪َّ٘ " ،)8106( .ٜ‬مط ٍقزوػ ىيق‪ٞ‬بً ٗاإلفٖبػ اىَؾبٍج‪ ٜ‬عِ اىَقب‪ٛ‬و‬
‫ٗافزجبهاد رؾَو اى‪ٚ‬غ٘‪ ٛ‬ف‪٘ٙ ٜ‬ء ؽ٘مَخ اىقطبا اىَٖوف‪ - ٜ‬كهاٍخ رطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬خ "‪ ،‬هٍبىخ‬
‫كمز٘هآ‪ ،‬مي‪ٞ‬خ اىزغبهح‪ ،‬عبٍعخ ٍل‪ْٝ‬خ اىَبكاد‪.‬‬
‫ّ٘ه اىل‪ ،ِٝ‬ؽَ‪ٞ‬لح ؽبٍل عي‪ " ،)8106( .ٜ‬أصو رطج‪ٞ‬ق ٍع‪ٞ‬به مفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه عي‪ ٚ‬اىؾل ٍِ ٍقب‪ٛ‬و‬
‫االئزَبُ اىَٖوف‪ ٜ‬ف‪ ٜ‬سو ٍقوهاد ىغْخ ثبىه ‪:‬كهاٍخ ٍؾبٍج‪ٞ‬خ ٍ‪ٞ‬لاّ‪ٞ‬خ عي‪ ٚ‬اىَٖبهف‬
‫اىَ٘كاّ‪ٞ‬خ"‪ ،‬هٍبىخ ٍبعَز‪ٞ‬و‪ ،‬مي‪ٞ‬خ اىعيً٘ االكاه‪ٝ‬خ‪ ،‬عبٍعخ اً كهٍبُ االٍالٍ‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫اىَغالد اىعيَ‪ٞ‬خ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫اثوإ‪ّ ،ٌٞ‬ج‪ٞ‬و عجل اىوإف (‪ " ،)8102‬اىزؾل‪ٝ‬بد اىز‪ ٜ‬ر٘اعٔ اىجْ٘ك اىَٖو‪ٝ‬خ عْل رطج‪ٞ‬ق ٍع‪ٞ‬به ‪IFRS‬‬
‫‪ٗ 9‬األصبه اىَزورجخ عي‪ٍْ ٍِ ٔٞ‬ظ٘ه مفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه اىْظبٍ‪ - ٜ‬كهاٍخ رطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬خ "‪ ،‬اىَغيخ‬
‫اىَٖو‪ٝ‬خ ىيلهاٍبد اىزغبه‪ٝ‬خ‪ ،‬مي‪ٞ‬خ اىزغبهح‪ ،‬عبٍعخ اىَْٖ٘هح‪ ،‬اىَغيل ‪ ،48‬اىعلك اىضبّ‪ٕ ،ٜ‬ـ ٕـ‬
‫‪.22 – 42‬‬
‫ً‬
‫أؽَل‪ٗ ،‬فبء ‪ٍ٘ٝ‬ا‪ " ،)8106( .‬أصو ق‪ٞ‬بً اىقَبئو االئزَبّ‪ٞ‬خ ٗفقب ىيَعب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ٗاى‪٘ٚ‬اث‪ ٜ‬اىوقبث‪ٞ‬خ‬
‫ماد اىعالقخ عي‪ ٚ‬ع٘كح اىَعيٍ٘بد اىَؾبٍج‪ٞ‬خ ف‪ ٜ‬اىجْ٘ك اىَٖو‪ٝ‬خ"‪ ،‬اىفنو اىَؾبٍج‪ ،ٜ‬مي‪ٞ‬خ‬
‫اىزغبهح‪ ،‬عبٍعخ ع‪ ،ٌَّ ِٞ‬اىَغيل ‪ ،81‬اىعلك ‪ٕ ،4‬ـ ٕـ ‪.22 – 9‬‬
‫اىْوقبٗ‪ ،ٛ‬أٍَبء ٍؾَل؛ ؽَِ‪ٍ ،‬ؾوًٗ أؽَل‪ " ،)8105( .‬أصو ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ عي‪ ٚ‬أٍعبه اىجْ٘ك ف‪ٜ‬‬
‫ٍٖو ف‪٘ٙ ٜ‬ء ارفبق‪ٞ‬خ ثبىه ‪:‬كهاٍخ رطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬خ "‪ ،‬اىَغيخ اىعيَ‪ٞ‬خ ىالقزٖبك ٗاىزغبهح‪ ،‬مي‪ٞ‬خ اىزغبهح‪،‬‬
‫عبٍعخ ع‪ ،ٌَّ ِٞ‬اىعلك ‪ٕ ،8‬ـ ٕـ ‪.512 – 422‬‬
‫ؽَ‪ ،ِٞ‬عالء عي‪ ٜ‬أؽَل‪ " ،)8106( .‬ق‪ٞ‬بً اىعالقخ ث‪ ِٞ‬اىزطج‪ٞ‬ق اإلىياٍ‪ ٜ‬ىق٘اعل ؽ٘مَخ اىجْ٘ك‬
‫ٍَٗز٘‪ٝ‬بد ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ اىَٖوف‪ٗ ٜ‬اّعنبٍبرٖب عي‪ ٚ‬اىق‪َٞ‬خ االقزٖبك‪ٝ‬خ اىَ‪ٚ‬بفخ ىيجْ٘ك‬
‫اىََغيخ ىل‪ ٙ‬اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ :ٛ‬كهاٍخ رطج‪ٞ‬ق‪ٞ‬خ "‪ٍ ،‬غيخ اىفنو اىَؾبٍج‪ ،ٜ‬مي‪ٞ‬خ اىزغبهح‪،‬‬
‫عبٍعخ ع‪ ،ٌَّ ِٞ‬اىعلك ‪ٕ ،4‬ـ ٕـ ‪.899 – 889‬‬
‫ؽَ‪ٍ ،ِٞ‬بعلح عيد‪ " ،)8104( .‬كهاٍخ رؾي‪ٞ‬ي‪ٞ‬خ ىيعالقخ ث‪ ِٞ‬اٍزقلاً ّظبً اىَعيٍ٘بد اىَؾبٍج‪ ٜ‬اىَلعٌ‬
‫ثزنْ٘ى٘ع‪ٞ‬ب ٍ٘اهك اىَْوٗا ‪ٗ ERP‬اىؾل ٍِ ٍقب‪ٛ‬و االئزَبُ ف‪ ٜ‬اىجْ٘ك اىزغبه‪ٝ‬خ ف‪ ٜ‬ا‪ٛ‬به‬
‫ٍقوهاد ثبىه ‪ - 3‬ثبىزطج‪ٞ‬ق عي‪ ٚ‬اىجْ٘ك اىَٖو‪ٝ‬خ "‪ٍ ،‬غيخ اىَؾبٍجخ ٗ اىَواععخ‪ ،‬مي‪ٞ‬خ اىزغبهح‪،‬‬
‫عبٍعخ ثْ‪ٍٝ٘ ٜ‬ا‪ ،‬اىعلك ‪ٕ ،8‬ـ ٕـ ‪.96 – 53‬‬
‫اىَئرَواد ٗاىْْواد‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ارؾبك اىَٖبهف اىعوث‪ٞ‬خ‪ " ،)8104( .‬ثبىه ‪ ،" 3‬اكاهح اىجؾ٘س‪ ،‬اىَعٖل اىَٖوف‪ ٜ‬اىَٖو‪.ٛ‬‬
‫اىجْل اىَومي‪ ٛ‬اىَٖو‪ " ،)8100( .ٛ‬ثبىه ٗاىقطبا اىَٖوف‪ ٜ‬اىَٖو‪ ،" ٛ‬رقو‪ٝ‬و ٍٖوف‪.ٜ‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‪ " ،)8106( .‬اىزعي‪َٞ‬بد اىوقبث‪ٞ‬خ ثْؤُ اىزق‪ ٌٞٞ‬اىلافي‪ ٜ‬ىنفب‪ٝ‬خ هأً اىَبه‬
‫(‪ ،")ICAAP‬قطبا اىوقبثخ ٗاالّواف‪.‬‬
‫ْٕلٗو اىْقل اىعوث‪" ،)8104( .ٜ‬اىزوعَخ اىعوث‪ٞ‬خ ىيَجبكة األٍبٍ‪ٞ‬خ ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ اىفعبىخ اىٖبكهح‬
‫عِ ىغْخ ثبىه ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ ٍجزَجو ‪ ،"8108‬اىيغْخ اىعوث‪ٞ‬خ ىيوقبثخ اىَٖوف‪ٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗىاهح االٍزضَبه‪ٍ ،)8109( .‬عب‪ٞٝ‬و اىَؾبٍجخ اىَٖو‪ٝ‬خ‪" ،‬اىَع‪ٞ‬به هقٌ ‪ - 42‬االكٗاد اىَبى‪ٞ‬خ"‪ ،‬اى٘قبئع‬
‫اىَٖو‪ٝ‬خ‪ ،‬اىعلك ‪ 20‬ربثع (أ)‪ٕ ،‬ـ ‪.504 –330‬‬
‫صبّ‪ٞ‬ب‪ :‬اىَواعع االعْج‪ٞ‬خ‪:‬‬
‫‪Argimón, I., Dietsch, M. and Estrada, Á. (8106), “Prudential filters, portfolio‬‬

‫‪- 154 -‬‬

 composition at fair value and capital ratios in European banks”, Journal of
Financial Stability, available at:https://doi.org/01.0106/j.jfs.8102.13.114.
BCBS. (8105), Guidance on Accounting for Expected Credit Losses, available
at:https://doi.org/ISBN 922-98-9092-322-3.
Beerbaum, D. and Sammar, A. (8105), “Significant Increase in Credit Risk
According to IFRS 9 and Implications for Financial Institutions”,
International Journal of Economics, Vol. 4 No. 9, pp. 9–00.
Bialkowska, E. (8105), “Basel Committee issues guidance on credit risk and
Accounting for expected credit losses”.
Blažeková, P. (8102), “The impact of IFRS 9 (increase in credit risk
provisioning) on banks’ regulatory capital”, ResearchGate, Vol. 9 No.
January, pp. 0–02.
Cipullo, N. and Vinciguerra, R. (8104), “Basel III VS Accounting Standards in
the Liquidity Reporting”, Universal Journal of Accounting and Finance,
Vol. 8 No. 8, pp. 42–50.
Deloitte. (8104), “Fourth Global IFRS Banking Survey Ready to land”, No.
June.
Deloitte. (8105), “Addressing the Basel Committee ’ s Guidance on Expected
Credit Losses”.
Ernst & Young. (8104), “Impairment of financial instruments under IFRS 9”,
Http://Www.Ey.Com, pp. 0–010.
Figuet, J.M., Humblot, T. and Lahet, D. (8105), “Cross-border banking claims
on emerging countries: The Basel III Banking Reforms in a push and pull
framework”, Journal of International Financial Markets, Institutions and
Money, Elsevier B.V., Vol. 34 No. 8105, pp. 894–301.

Gomaa, M., Kanagaretnam, K., Mestelman, S. and Shehata, M. (8109),

“Testing the Efficacy of Replacing the Incurred Credit Loss Model with
the Expected Credit Loss Model”, European Accounting Review, Vol. 82
No. 8, pp. 319–334.
Gornjak, M. (8102), “Analysis Of The Replacement Of International Financial
Reporting Standard For Financial Instruments: IAS 39 Versus IFRS 9”,
Management, Knowledge and Learning, No. May.
Greenberger, D. (8104), “A rating migration model for loan loss provisions”,
Http://Env-2482250.Whelastic.Net, pp. 0–88.
Hanmanth, M. and Shivaji, W. (8104), Risk Management in Banks -
Regulatory Prospective, first edit., Laxmi Book Publication, available at:
http://simsree.org/sites/default/files/SMR OCT 8103.pdf#page=5.
IASB. (8104), “International Financial Reporting Standard 9 Financial
Instruments”, Http://Eifrs.Ifrs.Org/Eifrs/Bnstandards/En/8105/Ifrs19.Pdf,
pp. 309–428.
Krüger, S., Rösch, D. and Scheule, H. (8102), “The impact of loan loss
provisioning on bank capital requirements”, Journal of Financial

- 155 -
 Stability, Vol. 36, pp. 004–089.
Maraghni, H. and Rajhi, M.T. (8105), “Examining the Relationships between
Capital Ratio, Credit Risk, Capital Buffer and Prudential Regulation in
Tunisian Banking”, European Journal of Business and
ManagementOnline), Vol. 2 No. 9, pp. 016–083.
Marton, J. and Runesson, E. (8102), “The predictive ability of loan loss
provisions in banks – Effects of accounting standards, enforcement and
incentives”, British Accounting Review, Academic Press, Vol. 49 No. 8,
pp. 068–021.
Menin, L. (8109), IFRS 9-The Interaction between Accounting and Prudential
Frameworks in the Banking System. An Analysis of the First Time
Adoption, Universita’ Degli Studi Di Padova.
Novotny-Farkas, Z. (8106), “The Interaction of the IFRS 9 Expected Loss
Approach with Supervisory Rules and Implications for Financial
Stability”, Accounting in Europe, Vol. 03 No. 8, pp. 092–882.
O’hanlon, J., Hashim, N. and Li, W. (8105), “Expected-loss-based accounting
for the impairment of financial instruments : the FASB and IASB IFRS 9
Approaches”, This Document Was Requested by the European
Parliament’s Committee on Economic and Monetary Affairs., pp. 0–52.
PwC. (8106), “Basel Committee guidance on accounting for expected credit
losses for banks”, Www.Pwc.Com, No. February, pp. 0–05.
Reitgruber, W. (8105), “Methodological thoughts on expected loss estimation
for IFRS 9 impairment : hidden reserves , cyclical loss predictions and
LGD backtesting”, Forthcoming in Credit Technology, Vol. V3, pp. 0–30.
Seitz, B., Dinh, T. and Rathgeber, A. (8102), “Understanding Loan Loss
Reserves under IFRS 9: A Simulation-Based Approach”, Advances in
Quantitative Analysis of Finance and Accounting, pp. 0–40.
Temim, J. (8102), “The IFRS 9 Impairment Model and its Interaction with the
Basel Framework”, THE CONVERGENCE OF RISK, FINANCE, AND
ACCCOUNTING, pp. 0–05.
Xu, X. (8106), “Estimating Lifetime Expected Credit Losses Under IFRS 9”,
Electronic Copy Available at: Https://Ssrn.Com/Abstract=8252503.

- 156 -