A.
Việt Bắc – phần 2 -> Cuộc chia tay cộng đồng đầy bịn rịn,bối rối, lặng
I. Tìm hiểu chung
1. Bài thơ Việt Bắc
- Tháng 10/1954, cơ quan trung ương Đảng và chính
phủ rời chiến khu Việt Bắc về Hà Nội. Trong không
khí lịch sử ấy, trong tâm trạng lưu luyến khi chia tay
giữa kẻ ở người đi. Tố Hữu viết bài thơ Việt Bắc tái
hiện không khí cuộc chia tay đầy lưu luyến bịn rịn sau
15 năm gắn bó ân tình giữa cán bộ, chiến sĩ với với
đồng bào Việt Bắc.
- Bài thơ được trích trong tập thơ cùng tên, được coi
là đỉnh cao thơ TH, là tác phẩm xuất sắc của VHVN
thời chống Pháp.
2. Đoạn trích
- Đoạn trích nằm ở phần I: tái hiện lại một gia đoạn
gian khổ, vẻ vang của cách mạng kháng chiến nay đã
trở thành kỉ niệm sâu nặng trong lòng người.
- Bao trùm toàn bộ đoạn trích là nghĩa tình cách mạng
của một dân tộc vừa đi qua 15 năm chiến đấu đầy gian
khổ, mất mát, hy sinh (1940 – 1954).
II. Đọc – hiểu văn bản
1. Đọc
* Kết cấu giao duyên – lời người đi, kẻ ở.
Kết cấu theo lối hát giao duyên đối đáp mình – ta
trong ca dao hô ứng đồng vọng. Hỏi và đáp đều gợi ra
bao kỉ niệm nhớ thương một thời cách mạng và
kháng chiến
2. Tìm hiểu chi tiết
2.1. Khung cảnh chia tay và tâm trạng con người:
(8 câu đầu)
- 4 Câu đầu:
+ Giọng thơ ngọt ngào, tha thiết, cấu trúc cân xứng,
điệp ngữ -> Nỗi niềm day dứt khôn nguôi của người
ở lại.
+ 2 câu hỏi tu từ: Bao trùm thời gian 15 năm nghĩa
tình mặn nồng trong không gian núi rừng VB, không
gian cội nguồn (cây, núi, sông, nguồn)
-> Lời ướm hỏi của người ở lại gợi nhắc những kỉ
niệm cách mạng, kháng chiến, gợi nhớ tình cảm cội
nguồn thiêng liêng.
- Câu 5 -> 8:
+ Đại từ ai -> Hình ảnh người ở lại ngập tràn trong
tâm trí người ra đi.
+ Đảo ngữ, từ láy -> tâm trạng lưu luyến, nhớ nhung,
bồi hồi, da diết.
+ Cảnh chia tay:
. áo chàm -> hoán dụ => tình cảm cộng đồng bình dị,
chân thành
. Cầm tay nhau/ biết nói gì hơm nay -> Nhịp 3/3/2
cùng dấu chấm lửng gợi cuộc chia li không lời, chỉ có
tấm lòng với tấm lòng, những cái nắm tay đầy nghẹn
ngào cùng tâm trạng lưu luyến không muốn rời.
im, kìm nén lòng, hẹn ngày trở lại về Việt Bắc.
2.2. Những kỉ niệm về VB hiện lên trong hoài niệm
(82 câu):
a. Bản tình ca nghĩa tình cách mạng:
- Câu 9 -> 20: Lơi gợi nhớ của người ở lại
• Câu hỏi tu từ dồn dập -> xoáy mạnh, khơi sâu
những kỉ niệm cùng VB
• Điệp ngữ: mình đi mình về -> Điệp khúc của tình
cảm, đan xen hợp lí.
• Giọng thơ trữ tình tha thiết, cấu trúc cân xứng, hình
ảnh bình dị, thân quen, -> Gợi nhớ những năm tháng
gian lao vất vả nhưng đầy ắp những kỉ niệm với thiên
nhiên khắc nghiệt, dữ dội, với con người lam lũ
nhưng tình nghĩa thủy chung, với cuộc sống kháng
chiến gian khổ, và với những địa danh cách mạng ->
thăm dò, đánh thức lòng người ra đi nỗi nhớ thương
tha thiết, niềm băn khoăn day dứt
- Câu 21 ->24: Lời thề hứa của người cán bộ về
xuôi
+ Điệp, đảo tình tế (ta với..), đổi ngôi độc đáo (mình:
khi chỉ người ở lại, khi chỉ người ra đi), so sánh trong
ca dao (bao nhiêu…bấy nhiêu), từ láy (mặn mà, đinh
ninh) -> Khẳng định mối quan hệ khăng khít, gắn bó
keo sơn, nghĩa tình cách mạng không bao giờ vơi cạn.
=> 4 câu thơ như lời hứa, lời thề nguyền yêu thương
son sắt với Việt Bắc, dành tình cảm dạt dào, mênh
mông bất tận cho người ở lại. Lời thơ khẳng định là
câu trả lwoif tinh tế, trọn vẹn, hô ứng nhịp nhàng với
lời người ở lại.
- Câu 25 -> 42: Nỗi nhớ cảnh và người Việt Bắc
+ Điệp từ nhớ, so sánh độc đáo (nhớ gì như nhớ
người yêu)-> nỗi nhớ trở nên da diết, mãnh liệt, lắng
sâu miên man, bồi hồi.
+ Điệp nhớ từng + phép liệt kê -> Nỗi nhớ cụ thể ở
nhiều thời điểm trong ngày gợi nỗi nhớ bao trumg
mọi không gian và thời gian với trăng lên, nắng chiều,
bản làng mờ trong sương sớm, bếp lửa hồng trong
đêm khuya lạnh, với núi rừng sông suối qua những
địa danh quen thuộc: ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê->
Cảnh VB vừa hiện thực vừa thơ mộng và ấm áp cùng
nỗi nhớ như kéo dài miên man, ăm ắp, đầy vơi.
- Câu 26 ->37 (ta đi ta nhớ những ngày....chày đêm
nện cối đều đều suối xa): Nhớ tình người VB đậm
đà, sâu lắng.
+ Nhớ sự gần gũi, quấn quýt chia ngọt sẻ bùi của tình
quân dân
++ Nỗi nhớ cụ thể: nhớ những ngày gần gũi, mình đây
ta đó -> tình quân dân keo sơn gắn bó.
++ Nhớ cuộc sống trong kháng chiến khó khăn tột cùng
qua các tính từ (đắng cay, ngọt bùi) nhưng đầy ắp tình
thương yêu, đùm bọc, sẻ chia từng củ sắn lùi, bát cơm
xẻ nửa, chăn sui đắp cùng
+ Nhớ hình ảnh người lao động khó nhọc nhưng vẫn
sẵn sàng nuôi dưỡng cách mạng: Người mẹ nắng cháy
lưng…
+ Điệp từ nhớ, điệp cấu trúc cặp lục bát Nhớ sao…,
phép liêt kê -> Nỗi nhớ ngày càng day dứt. Nhớ VB là
nhớ cảnh học của lớp bình dân học vụ, nhớ niềm vui
hân hoan trong đêm liên hoan, nhớ tinh thần lạc quan
yêu đời của nhân dân VB
=> Cảnh và người Việt Bắc trở thành kỷ niệm, ấn
tượng sâu sắc, đẹp đẽ không thể phai mờ trong tâm
trí người cán bộ khi trở về xuôi.
- Câu 43-52: Vẻ đẹp của bức tranh tứ bình
+ Câu hỏi tu từ được đặt ra Mình về… ta không phải
để hỏi mà để khẳng định lòng mình Ta ..cùng người
+ Giọng thơ ngọt ngào, tha thiết, điệp từ (nhớ, mình,
ta), hình ảnh bình dị, thân thương rất Việt Bắc, liệt kê,
hai lớp hình ảnh thiên nhiên và con người hòa quyện
vào nhau đẹp như 1 bộ tranh tứ bình xuân-hạ-thu-
đông:
Mùa đông: Hiển hiện trên khu rừng già mênh mông,
bất tận là 1 màu xanh bạt ngàn của cây rừng và nổi
lên những bông hoa chuối đỏ tươi bừng lên không khí
ấm áp xua tan cái lạnh lẽo, hoang vu. Con con người
hiện lên giữa mùa đông với 1 tư thế đẹp ... khỏe
khoắn, kiêu hãnh, vững chãi, làm chủ núi rừng.
Mùa xuân: Cả khu rừng thay đổi như bừng lên vẻ
tinh khôi, đẹp, lãng mạn của sắc trắng hoa mơ, của
sức sống mùa xuân. Dưới bóng hoa mơ thấp thoánh
hình ảnh…con người chăm chỉ , chuyên cần,chịu
thương chị khó, khéo léo đan những chiếc nón nghĩa
tình gửi đến tận tay những người kháng chiến.
Mùa hè: tiếng ve rạo rực, sắc hoa huy hoàng.
Chữ đỗ gợi sự luân chuyển của thời gian, kích thích
mạnh vào thính giác lẫn thị giác; cả khu rừng như đỗ
lửa bởi màu vàng của rừng phách-> sự bừng sáng,
tươi tắn của cảnh, rộn rã âm thanh, tràn ngập sắc
vàng. Trong nỗi nhớ mùa hè, gắn liền với hình ảnh cô
em…1 mình – cô em gái VB hăng say, cần mẫn, chăm
chỉ lao động.
Mùa thu: ánh trăng sáng trong, soi rọi khắp
rừng -> không gian yên ả, thanh bình, thơ mộng. Nổi
bật trong không gian ấy là tiếng hát ân tình, thủy
chung vang dậy, đánh thức lòng người về 1 cuộc sống
thanh bình; gợi 1 tình yêu quê hương đất nước tha
thiết.
-> Hình ảnh chọn lọc, đảo ngữ, điệp ngữ, từ ngữ giàu
sức gợi, những câu thơ sóng đôi một nói cảnh một nói
người gợi lên bức tranh 4 mùa hài hòa, tôn vẻ đpẹ của
nhau: Thiên nhiên hùng vĩ, lãng mạn, thơ mộng; Con
người VB bình dị, thủy chung, gắn bó với cách mạng
và kháng chiến.
b. Bản hùng ca cuộc trường kì kháng chiến (câu
53- hết)
* 10 câu đầu: Thiên nhiên cùng con người sát
cánh đánh giặc
– Điệp từ nhớ, nhân hóa-> Gợi những kỉ niệm thuở còn
khó giăn, gian khổ, thiên nhiên thà nh mọ t lực lượng
kháng chiến.-> Vũ trụ, thiên nhiên biết yêu thương,
căm thù đánh Pháp.
– Câu hỏi tu từ, liệt kê -> khẳng định nõ i nhớ thường
trực, sâu sá c vè những địa danh gá n liè n với VB.
* 12 câu sau: Khung cảnh hùng tráng của VB trong
những ngày ra quân sôi động làm nên chiến thắng
Điện Biên Phủ (những đường VB của ta… đèo De núi
Hồng)
- Những đường (đông đảo, phủ khắp, khẳng định sự
lớn mạnh về thế và lực của cách mạng) + Việt Bắc đặt
trung tâm câu thơ (mọi ngả đường đều bắt đầu từ VB,
cơ quan đầu não của kháng chiến) + của ta (tự hào,
hãnh diện của những người làm chủ đất nước
- Điệp từ, điệp âm, điệp vần và từ láy: đêm đêm, rầm
rập, rung, điệp điệp, trùng trùng -> âm hưởng hào
hùng, cảnh hành quân sinh động, hối hả, luân chuyển
k ngừng của những đoàn quân ra trận nối tiếp nhau k
có điểm dừng.
- Hình ảnh thơ chân thực đậm chất lãng mạn: ánh sao
đầu súng -> sự hòa nguyện giữa thiên nhiên và con
người, sự trưởng thành về nhân thức và vẻ đẹp lãng
mạn của người lính.
- Hình ảnh đoàn dân công:
+ Đảo ngữ đỏ đuốc + cường điệu nát đá + nhịp thơ
2/2 như nhịp bước hành quân -> sôi nổi, háo hức,
mạnh mẽ, vững vàng.
+ Nghệ thuật đối lập đêm đêm, nghìn đêm – ánh sao,
đỏ đuốc, đèn pha bật sáng, ngày mai lên -> tinh thần
lạc quan, khí thế hào hùng của quân dân VB – cảm
hứng hướng về ánh sáng cũng là cảm hứng nổi bật
của thơ ca cách mạng.
=> Tất cả gợi khí thế đánh Pháp: Con người (vệ quốc,
dân công) sức mạnh vô biên, khí thế mạnh mẽ của
dân tộc đã lập nên những kì tích.
- Liệt kê 8 địa danh: Hòa Bình, Tây Bắc, ĐIện Biên,…+
điệp từ vui + nhịp thơ nhanh, mạnh, dồn dập-> bộc lộ
tất cả niềm vui sướng về chiến thắng của dân tộc, một
chiến thắng k thể ngăn cản nổi, niềm vui lan tỏa từ
lòng người ra đất trời, trải rộng khắp không gian.
* 16 câu cuối: Nhớ Đảng, nhớ Bác Hồ
Ở đâu …ở đâu…nhìn lên …trông về -> niềm tin về
Việt Bắc, về cụ Hồ, về cách mạng: VB là nguồn ánh
sáng xua tan mọi tối tăm , là quê hương cách mạng
để Đảng và BH lãnh đạo nhận dân giành chiến thắng,
là nơi gởi gắm niềm tin, nuôi chí bền trong tranh
đấu.
III. Tổng kết: Đoạn thơ mang đậm tính dân tộc
trong nội dung và nghệ thuật.
1. Nghệ thuật:
- Thể thơ lục bát đậm đà tính dân tộc, cách ngắt nhịp
sáng tạo (3/3/2)
- Lối kết cấu độc đáo gắn với ca dao dân ca
- Lối đối đáp, xưng hô ḿnh-ta
- Ngôn từ mộc mạc, giàu sức gợi
- Hình ảnh bình dị, thân quen
- Giọng thơ thay đổi: khi nhẹ nhàng, êm ái thiết tha,
khi hào hùng sôi nổi, tràn trề khí thế.
2. Nội dung:
Đoạ n thơ là bả n anh hù ng ca vè cuọ c khá ng chié n,
bả n tình ca vè nghĩa tình CM và khá ng chié n.