თავი XV

კანადა და ქვეითსაწინააღმდეგო სახმელეთო ნაღმები: ადამიანის უსაფრთხოება,

როგორც საგარეო პოლიტიკური პრიორიტეტი

ლოიდ ექსვორთი

თავის შინაარსი

შესავალი

კონტექსტი

პროცესი

მემკვიდრეობა

გზამკვლევი მკითხველისათვის

ეს თავის განიხილავს გლობალური დიპლომატიის გადამწყვეტ მომენტს - ოტავის

პროცესის გავლენას სახმელეთო ნაღმების გამოყენებაში. ამ პროცესის მეშვეობით,
1997 წელს 122 სახელმწიფომ ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას, რომელიც კრძალავდა
სახმელეთო ნაღმების გამოყენებასა და გაყიდვას. მთელი რიგი სახელმწიფოები
ხელშეკრულებას მოგვიანებით შეუერთდნენ. თავი განიხილავს დინამიკას
მთავრობებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის, რომელმაც მიგვიყვანა
ოტავის პროცესის დაწყებამდე. შემდგომში უკვე გამოკვლეულია ის მეთოდი,
რომლის საშუალებითაც ოტავის პროცესი გასცდა უკვე მიღებულ გადაწყვეტილების
მიღების არხებს, ისეთი საშუალო ძალის ქვეყნის ლიდერობითა და რბილი ძალის
დიპლომატიით, როგორსაც კანადა და სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციები
გვთავაზობენ. თავის განმავლობაში დადგენილია ადამიანის უსაფრთხოებისა და
დაცვის პასუხისმგებლობის კონცეფციების წარმოშობა ოტავის პროცესის დროს, რაც
თავის მხრივ ეხმარება მკითხველს შეაფასოს ეს პროცესი მისი მნიშვნელობის
მიხედვით ბოლოდროინდელი საერთაშორისო მცდელობებისათვის, რაც მოიცავს
ინტერვენციისა და სახელმწიფო სუვერენიტეტის კომისიას და სისხლის სამართლის
საერთაშორისო სასამართლოს. შესაბამისად ეს თავი გვთავაზობს მოდელს, თუ
როგორ შეიძლება საშუალო ძალების საგარეო პოლიტიკური როლების მიმართვა
ნორმატიულ-ეთიკური სტანდარებისა და ალტერნატიული გლობალური პარადიგმის
დაფუძნებისაკენ.

შესავალი

ჩემს საუნივერსიტეტო კაბინეტში, გვერდითა კარადის კიდეზე სახმელეთო ნაღმი

დევს. ის საბედნიეროდ გაუვნებელყოფილია და სპეციალურ საპრეზენტაციო
დაფაზეა წარმოდგენილი - ეს ნაღმი დაახლოებით ათი წლის წინ მივიღე
განმაღმველების ჯგუფისაგან, ბოსნიაში.

სტუმრები, განსაკუთრებით კი სტუდენტები, რომლებიც ყოველკვირეულად

იკრიბებიან კანადის საგარეო პოლიტიკის ლექციისათვის, ამ ბასრ ხის სარზე
წამოცმულ, ფოლადისგან დამზდებულ, ანანსის ფორმის უხეშ იარაღს ერთვარი
ზიზღნარევი ცნობისმოყვარეობით უყურებენ და ხშირად ხმამაღლა კითხულობენ
თუ რა სახის უკუღმართ გონებას შეიძლებოდა ჩაეფიქრებინა და შემდგომ უკვე
შეექმნა ეს ბოროტი ხელსაწყო.

სრული სიმართლეა, რომ გამოქვაბულში ცხოვრების პერიოდიდან მოყოლებული

კაცობრიობის ერთ-ერთი უმთავრესი საქმიანობა სხვა ადამიანების დახოცვის გზების
მოფიქრებაა და ყველამ იმ გამანადგურებელ საომარ იარაღებს შორის, რომელიც
ათასწლეულების განმავლობაში გამოუგონიათ, სახმელეთო ნაღმი ერთ-ერთი
ყველაზე უფრო მომაკვდინებელია. ის არამარტო თავზარს სცემს მებრძოლებს,
რომლებიც კონფლიქტის ზონაში იმყოფებიან, არამედ რჩება მიწაში კონფლიქტის
დამთავრების შემდეგაც და აგრძელებს მშვიდობიან მოქალაქეების ხოცვას,
რომლებიც ამ დაფარული იარაღებით მოფენილ მიწაზე მოძრაობენ.

მახსოვს როგორ შევხვდი ახალგაზრდა ლიბანელ გოგონას სარეაბილიტაციო

ჰოსპიტალში აკრის გარეთ. მან დაკარგა ხელი მკვეთრად შეფერილი მოწყობილობის
ხელში აღების გამო, რომელიც სათამაშო ეგონა და სინამდვილეში კი ხელში
აუფეთქდა. მანაგუაში, ნიკარაგუაში, სარეაბილიტაციო ცენტრში ვიზიტის დროს მე
შევხვდი ახალგაზრდა ბავშვი ჯარისკაცების ჯგუფს, რომლებიც ჩართულნი იყვნენ
კონტრა ომში და საკუთარ სახელდახელო პროთეზებს თვითონვე თლიდნენ ხისგან.

ფოტო: განაღმვითი სამუშაოები Halo Trust-ის მიერ ანგოლაში

ასევე მახსოვს ახალგაზრდა ქალების ჯგუფი გულუში, უგანდაში, რომლებმაც

დაკარეგს ფეხები როდესაც დატოვეს მთავრობის მიერ მოწყობილი ლტოლვილთა
ბანაკების შეშისა და წყლის შესაგროვებლად და გადააწყდნენ სტრატეგიულად
დამალულ სახმელეთო ნაღმებს, რაც აჯანყებული „წინააღმდეგობის საღვთო არმიის“
ტაქტიკა იყო.

ფოტო: ორთოპედია

ჩემს კაბინეტში მოთავსებული სახმელეთო ნაღმი იმ უამრავი ცოცხალი თუ

გარდაცვლილი მსხვერპლის მოსაგონრადაა, რომელიც ამ იარაღს გამოუწვევია და
ასევე იმის მოსაგონებლად, რომ ეს ერთი იარაღი ამხელა ტანჯვის წყარო იყო. ის ასევე
ემსახურება კიდევ ერთ, უფრო პოზიტიურ დანიშნულებას. ის ასევე გვახსენებს, რომ
კაცობრიობას შეუძლია ბევრი რამის გაკეთება მასობრივი განადგურების იარაღების
კონტროლის, მართვისა და აღმოფხვრისათვისაც კი. რამდენჯერაც შევხედავ თუ
როგორ დევს იგი უვნებლად, ისე რომ აღარ შეუძლია უფეთქდეს ვინმეს ხელებში,
მაშინვე მახსენდება იმ დიდ ძალისხმევას, რომელიც მთავრობებმა, ასობით
არასამთავრობო ორგანიზაციამ და ათასობით ჩვეულებრივმა ადამიანმა გაწიეს
მსოფლიოს სახმელეთო ნაღმებისაგან გასათავისუფლებლად. ამ გაერთიანებული
ძალისხმევისა და განსაცვიფრებელი თანამშრომლობის გამო, სახმელეთო ნაღმების
გამოყენებისა თუ გაყიდვის ამკრძალავ ხელშეკრულებას 2007 წლისათვის 155
ხელმომწერი სახელმწიფო ჰყავდა. ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგ
მიმდინარეობდა შეთანხმებული გლობალური კამპანია, რომ მოესპოთ მსოფლიოს
სამხედრო ძალების მიერ სახმელეთო ნაღმების გამოყენების პრაქტიკა, გაენაღმათ
უკვე ჩადებული ნაღმები, გაენადგურებინათ ნაღმების საწყობები და მხარი
დაეჭირათ ნაღმების მსხვერპლთა რეაბილიტაციისათვის. ეს ძალისხმევა დასტურია
იმისა, თუ როგორ შეუძლია თავდადებული საშუალო ძალის სახელმწიფოებისა და
სამოქალაქო საზოგადეობის ჯგუფების მიერ გატარებულ რბილი ძალის პოლიტიკურ
ქმედებებს (როგორებიცაა პერსონალური ურთიერთობების აწყობა, სახალხო
დიპლომატიის დარწმუნებისა და კომუნიკაციების ტექნიკების გამოყენება და
კულტურული თუ იდეოლოგიური მხარდაჭერა) გადავიდეს გლობალურ მასშტაბზე
და ხელი შეუწყოს ადამიანის საბაზისო დაცვასა და უსაფრთხოებას.

ფოტო: ნაღმების შესახებ გამაფრთხილებელი ნიშანი შრი ლანკაში

ეს ასევე წარმოდგენილია, როგორც საგარეო პოლიტიკისადმი მიდგომის

განსხვავებული გზა. ოტავის პროცესი, როგორც ხელშეკრულების ჩამოყალიბების
პროცესს დაერქვა, იქცა მოდელად რამდენიმე სხვა კამპანიისათვის, რომელიც ძალის
გამოყენების შეზღუდვას, საერთაშორისო სამართლის ახალი ნორმებისა
დამკვიდრებასა და უდანაშაულო ადამიანების საბაზისო უფლებების დარღვევისაგან
დაცვას ისახავდნენ მიზნად. ბევრი მას ხედავს როგორც საგარეო ურთიერთობების
წარმოების ალტერნატიულ გზას, განსხვავებით რეალპოლიტიკისაგან, რომელიც
ეროვნულ ინტერესებსა და საგარეო პოლიტიკას იმაზე აფუძნებს, რომ ძლიერება
ამართლებს ყველაფერს. ამ პროცესმა აჩვენა, რომ არაა აუცილებელი მსოფლიო
პოლიტიკა დიდი ძალების არენა იყოს და მხოლოდ სამხედრო ძალით
განისაზღვრებოდეს. ამის ნაცვლად, რბილმა, საშუალო ძალების მიერ
განხორციელებულმა წვლილმა და ეთიკურმა საგარეო პოლიტიკებმა დაგვიმტკიცეს
მათი მისაღებობა საერთაშორისო სისტემის დინამიკის ფარგლებში, რითაც სტიმული
მისცეს საერთაშორისო თანამშრომლობაზე ფიქრის ახალ გზებს.

სახმელეთო ნაღმების შესახებ ხელშეკრულების პროცესი იყო ერთგვარი საფუძველი

ისეთი იდეებისა და პრაქრტიკების განვითარებისა, რომლებიც აქცენტს ადამიანისა
და ინდივიდების უსაფრთხოებაზე აკეთებენ, რითაც ტრადიციული, ეროვნული
უსაფრთხოების კონცეფციის საწინააღმდეგო არგუმენტებს წარმოგვიდგენენ. ახლად
წარმოშობილი დაცვის პასუხისმგებლობის საწყისების ოტავის პროცესში შეგვიძლია
დავინახოთ. 2005 წელს გაეროს მსოფლიო ლიდერების სამიტზე, რეფორმების
პაკეტის ერთ-ერთ ნაწილად მიღებული დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპი
აწესებს მსოფლიო სტანდარტს იმის გასარკვევად, თუ როდის აქვს საერთაშორისო
საზოგადეობას უფლება ინტერვენცია განახორციელოს სხვა ერ-სახელმწიფოებში,
ხალხის დასაცავად. ის ამბობს, რომ თუ სახელმწიფოს არ შეუძლია ან სურვილი არ
აქვს წინ აღუდგეს გენოციდს, მასობრივ მკვლელობებსა და ადამიანის უფლებების
დარღვევის სხვა მასობრივ შემთხვევებს მის საზღვრებს შიგნით, ეს პასუხისმგებლობა
საერთაშორისო საზოგადოებას უნდა გადაეცეს.

იმ დროს, როცა კონვენცია ქვეითსაწინააღმდეგო სახმელეთო ნაღმების გამოყენების,

წარმოების, გადაცემის აკრძალვისა და მათი განადგურების შესახებ (ამჟამად მას უკვე
ხელშეკრულებად მოიხსენიებენ) გასცდა თავის ათი წლისთავს, არაჩვეულებრივი
მიზეზი გვაქვს გადავხედოთ მისი შექმნას და გავიზაროთ მისი მიღწევები და ასევე რა
გაკვეთილები მოგვცა მან რბილი და საშუალო ძალის გამოყენების შესახებ აწმყოსა და
მომავალში.

იმისათვის, რომ ჭეშმარიტად გავიგოთ ამ ხელშეკრულების გავლენა, საჭირო იქნება

დავიწყოთ თავიდან, აღვწეროთ კონფერენცია, რომელიც ოტავაში ჩატარდა, რათა
ავხსნათ თუ რატომ გადაერთო კანადა ტრადიციული საერთაშორისო პოლიტიკიდან
სრულიად ახლებური პროცესის წამოწყებით, რომლის მთავარი მიზანიც იყო ისეთი
საერთაშორისო ხელშეკრულების მიღწევა, რომელიც აქამდე იბლოკებოდა ხოლმე
დიდი ძალების მაქინაციებით. ასევე საჭირო იქნება განვიხილოთ ის საშუალებები,
რომელთა მიხედვითაც ხელშეკრულება დაიწერა, ხელი მოეწერა და დაინერგა.

კონტექსტი

ოტავის პროცესი დაიწყო არასამთავრობო ორგანიზაციების ძლიერი ჯგუფის

წარმოშობით, რომლებიც 90-იანი წლების შუაში მუშაობდნენ იმ განადგურებაზე, რაც
სახმელეთო ნაღმებმა გამოიწვიეს და ასევე ტრადიციული საერთაშორისო
განიარაღების ინსტიტუტების უუნარობაზე ადექვატურად ეპასუხათ ცვლილების
მოთხოვნისათვის. მართალია არასამთავრობოებმა მოახერხეს მობილიზება გაეწიაღ
ძლიერი სახალხო ნებისათვის ნაღმების საკითხის გადასაჭრელად, მათ მაინც
სჭირდებოდათ პარტნიორები ერი-სახელმწიფოების სახით, რომ მოეხერხებინათ
ხელშეკრულების დადება. ის ელემენტები, რომლებიც ოტავის პროცესის
უნიკალურობას განსაზღვრავენ ძირითად იმ ფაქტის გარშემოა ფოკუსირებული, რომ
ცალკეულმა სახელმწიფოებმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გამოიყენეს
ადამიანური ურთიერთობები და მოლაპარაკების ძლიერი უნარები რათა
ჩამოეყალიბებინათ საერთო ინტერესზე დაფუძნებული კოალიცია, რომლის
საფუძველიც იქნებოდა ადამიანური უსაფრთხოების პრინციპი (რომელსაც ქვემოთ
განვიხილავთ) და ომის მიღებული პრინციპების ტრანსფორმაცია.

სახელმწიფოები: ჩიხში

1990-იან წლების დასაწყისისათვის სახმელეთო ნაღმების პრობლემას უკვე

სახელმწიფოთა მნიშვნელოვანმა ნაწილმა მიაქცია ყურადღება, რაც არასამთავრობო
ორგანიზაციების გაერთიანების მიერ შესრულებული სამუშაოს დამსახურება იყო.
1992 წელს საკითხს ამერიკის შეერთებული შტატები ჩაუდგა სათავეში, გამოაცხადა
რა მორატორიუმი სახმელეთო ნაღმების ექსპორტზე. ვერმონტის სენატორმა პატრიკ
ლიჰიმ წარმოადგინა რამოდენიმე ზომა, რომელთა მიღებითაც შეიზღუდებოდა
სახმელეთო ნაღმების გამოყენება. რამოდენიმე მთავრობა იგივენაირად მოიქცა და
გამოაცხადა აკრძალვა ექსპორტზე. საფრანგეთის მთავრობამ მოითხოვა
გადახედილიყო სახმელეთო ნაღმების საკითხი გაეროს კონვენციაში ცალკეული
კონვენციური შეიარაღების შესახებ (CCW). შვედეთის მთავრობამ გაავრცელა
მოწოდება სრული აკრძალვის შესახებ, მაშინ როცა იტალიის სენატმა უბრძანა
იტალიის მთავრობას შეეწყვიტა სახმელეთო ნაღმების წარმოება, რაც მნიშვნელოვანი
ნაბიჯი იყო ქვეყნისათვის, რომელიც ამ იარაღის ერთ-ერთი უდიდეს მომწოდებელი
იყო. იხილეთ ჩანართი 15.1.

ჩანართი 15.1 კონვენცია ზოგიერთი კონვენციური იარაღის შესახებ

კონვენციას, რომელსაც როგორც წესი უწოდებენ „კონვენციას ზოგიერთი
კონვენციური იარაღის შესახებ“, ხოლო რელაურად ჰქვია „კონვენცია ზოგიერთი
ისეთი კონვენციური იარაღის შეზღუდვისა და აკრძალვის შესახებ, რომლებიც
შეიძლება იყოს გადამეტებულად დამაზიანებელი ან ჰქონდეს განურჩეველი
ეფექტი“ ხელი 1980 წლის 10 ოქტომბერს მოეწერა და ძალაში 1983 წლის 2
დეკემბერს შევიდა. ეს არის „ქოლგა კონვენცია“, რომელსაც მოჰყვა პროტოკოლების
სერია, რომელიც ზღუდავდა ან კრძალავდა ისეთი იარაღების გამოყენებას,
რომლებიც მიჩნეული იყო, რომ გადამეტებულ ზიანს აყენებდა ჯარისკაცებს ან
მშვიდობიან მოსახლეობას. ცალკეულმა სახელმწიფოებამ უნდა რატიფიკაცია
გაუკეთონ ან მიუერთდნენ კონვენციასა და მის თითოეულ პროტოკოლს. 1983
წლის 2 დეკემბერს, როცა კონვენცია ძალაში შევიდა, მას 50 ხელმომწერი ჰყავდა.
დღეს მას 102 ხელმომწერი სახელმწიფო ჰყავს, თუმცა ყველა სახელმწიფო ყველა
პროტოკოლს არ მიერთებია.
თავდაპირველად კონვენციას სამი პროტოკოლი ჰქონდა: პროტოკოლი პირველი
შეუმჩნეველი ფრაგმენტების შესახებ, პროტოკოლი მეორე ნაღმების, ხაფანგებისა
და სხვა მოწყობილობების შეზღუდვისა ან აკრძალვის შესახებ და პროტოკოლი
მესამე ცეცხლგამჩენი იარაღის შეზღუდვისა ან აკრძალვის შესახებ. 1995 წლის
ოქტომბერში მიიღეს მეოთხე პროტოკოლი დამაბრმავებელი ლაზერული იარაღის
შესახებ. 1996 წლის მაისში შესწორება შეიტანეს მეორე პროტოკოლში, რაც
სახმელეთო ნაღმების საკითხს შეეხებოდა და როგორც მეორე პროტოკოლის
შესწორება, ისე მეოთხე პროტოკოლი ძალაში შევიდა 1998 წელს. 2003 წლის
ნოემბერში მიიღეს მეხუთე პროტოკოლი ფეთქებად საომარი ნარჩენების შესახებ.
კონვეცნია შეგიძლიათ იხილოთ აქ: http://disarmament.un.org/ccw/.

სურდა რა შეენარჩუნებინა საკუთარი ქვეყნის ლიდერობა ამ საკითხში, პრეზიდენტმა

კლინტონმა თავისი პირველი სიტყვით გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე მოუწოდა
ქვეყნებს ეტაპობრივად შეეწყვიტათ ქვეითსაწინააღმდეგო სახმელეთო ნაღმების
გამოყენება. პრეზიდენტის ინოვაციურ განცხადებას მოჰყვა აშშ-ს მიერ
მხარდაჭერილი რეზოლუცია გენერალურ ასამბლეაზე რომელიც მოუწოდებდა
სახელმწიფოებს გამოეყენებინათ ექსპორტის აკრძალვა და მიეღოთ „სხვა ზომებიც,
რათა მოენახათ გადაწყვეტა ქვეითსაწინააღმდეგო სახმელეთო ნაღმების მიერ
გამოწვეული პრობელემებისათვის, მათი ეტაპობრივად აღმოფხვრის ხედვით“
(Clinton, 1994) – რაც პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ცვლილება იყო ნაღმების
მსოფლიოში ყველაზე დიდი მწარმოებლისა და მომხმარებლისათვის. ძალიან მალე
ბელგიამ და ნორვეგიამ სრული შეზღუდვები გამოაცხადეს ნაღმებისა წარმოებაზე,
ექსპორტსა და მოხმარებაზე. ეს იყო იმის კლასიკური მაგალითი თუ როგორ
მოუწოდებდა დიდი ძალაუფლების მქონე ქვეყანა სხვებს ქმედებისაკენ გაეროს
ჩვეული კორიდორებიდან. ამავე დროს, კანადაში, ჩემ წინამორბედს საგარეო
პოლიტიკაში, ანდრე ოულეს, უკვე დაწყებული ჰქონდა სახმელეთო ნაღმების არ-
გამოყენების მხარდაჭერა. ეს ინიციატივა აიტაცა კანადის პრემიერ მინისტრმა,
კრეტიენმა დიდი შვიდინის სამიტზე ჰალიფაქსში, 1995 წლის ივნისში. საგარეო
ურთიერთობათა დეპარტამენტში ჩამოყალიბდა კანადელი საგარეო ურთიერთობათა
ოფიცრების კარგად გაწვრთნილი ჯგუფი, რომელსაც უნდა ემუშავა სახმელეთო
ნაღმების საკითხზე. ისინი გააქტიურდნენ დიპლომატიურ წრეებში და წამოჭრიდნენ
ხოლმე საკითხს თავიანთ კოლეგებთან სხვა ქვეყნებიდან, როგორც კი ამის
შესაძლებლობა მიეცემოდათ.

ასევე 1995 წლის ივნისში შედგა პირველი მნიშვნელოვანი შეხვედრა სახმელეთო

ნაღმების საკითხთან დაკავშირებით, ნაღმებით მოფენილ კამბოჯაში. შეხვედრაში
ნაღმების მსხვერპლნი უშუალოდ იყვნენ ჩართულები. მათმა იქ ყოფნამ საპირწონის
როლი შეასრულა ისეთი ქვეყნების პოზიციებისათვის, როგორებიც მაგალითად
ჩინეთი და ინდოეთი იყვნენ, რომლებიც ნაღმების გამოყენებაზე ნებისმიერი სახის
შეზღუდვას ეწინააღმდეგებოდნენ. უფრო მეტიც, შეხვედრის წარმატებამ მოეზიდა
ფართო მონაწილეობა განვითარებული ქვეყნებიდან დიდი როლი შეასრულა
სახმელეთო ნაღმების პრობლემბის გლობალურად გადაქცევაში და ჩამოაყალიბა
ოპტიმიზმი, რომ საერთაშორისო საზოგადოების არსებული სტრუქტურა ამ
პრობლემასთან გამკლავებას შეძლებდა. ქვეყნების უმრავლესობას სურდა მოქმედება
დაეწყო ცალკეულ კონვენციურ შეიარაღებაზე გაეროს კონვენციის ჩასწორებით,
რომელიც ახსენებდა მშვიდობიანი მოქალაქეების დაცვას სახმელეთო ნაღმებისაგან,
თუმცა ზღუდავდა ამ მოთხოვნას საერთაშორისო, საზღვრების გადამკვეთი
კონფლიქტური სიტუაციებით. კონვენციას ასევე არ გააჩნდა აღსრულების მექანიზმი.
ამ მხრივ, მიუხედავად იმისა, რომ კონვენცია სახმელეთო ნაღმების საკითხს როგორც
ჰუმანიტარულს ისე უყურებდა, ამ საკითხის შეზღუდვა მხოლოდ საერთაშორისო
კონფლიქტებით და კონვენციის მორჩილების მექანიზმების არარსებობა ხელს
უწყობდა ეროვნული სუვერენიტეტის პრინციპისა და ეროვნული უსაფრთხოების,
როგორც საერთაშორისო პოლიტიკის ფუნდამენტური პრინციპის მხარდაჭერას.

კონვენციური შეიარაღების შესახებ კონვენციის ფრანგულ ინიციატივას თანხმობა

მოჰყვა, თუმცა გაეროს განიარაღების კონფერენციის წევრ სახელმწიფოებს შორის
გაჭიანურებული შეხვედრების შემდეგ (სადაც არასამთავრობო ორგანიზაციები არ
მონაწილეობდნენ), კონვენციის გადახედვამ მხოლოდ საკმაოდ ნაკლებ ქმედითი
ოქმის სახე მიიღო, რომლის მიღებასაც 1996 წლის 3 მაისს დაეთანხმნენ. იყო რა
დაფუძნებული სრული კონსენსუსის მიღწევაზე, გაეროს განიარაღების შესახებ
მოლაპარაკები სისტემა, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, მისი ყველაზე
დაუმორჩილებელი წევრების ტყვედ იქცა. საკითხი აშკარად დაიბლოკა რამოდენიმე
სახელმწიფოს, მათ შორის ინდოეთის, ჩინეთის, კუბისა და უშიშროების საბჭოს
ხუთივე მუდმივი წევრის მიერ, რომელთაც სურდათ, რომ ამ განხილვას მხოლოდ
ფორუმის სახე ჰქონოდა, რომლის გაკონტროლებასაც ისინი ადვილად შეძლებდნენ.

არასამთავრობოები: ინოვაციური სტრატეგია

სამოქალაქო საზოგადოებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მხრივ,

სახმელეთო ნაღმების საკითხთან დაკავშირებით, ლიდერობა კვლავაც ამერიკის
შეერთებული შტატების ხელში აღმოჩნდა. ბობი მიულერის ლიდერობით,
ორგანიზაცია ვიეტნამის ვეტერანები წარმოადგენდა ბევრ ახალგზარდა ამერიკელს,
რომლებმაც ვიეტნამში, სახმელეთო ნაღმების გამო კიდურები დაკარგეს. მათ აშშ-ში
სერიოზული ლობირება დაიწყეს.

ვეტერანთა ჯგუფი აცნობიერებდა საკითხის საერთაშორისო დონეზე გატანის

აუცილებლობას და შესაბამისად დააფინანსეს საერთაშორისო არასამთავრობო
ორგანიზაციათა კოალიციის წამოწყება, რომელსაც სათავეში ჯოდი ვილიამსი ედგა.
1992 წლისათვის, ჰუმანიტარული ორგანიზაციების, მათ შორის წითელი ჯვრის,
განიარაღებისა და ადამიანის უფლებათა საკითხებით დაინტერესებული
არასამთავრობო ორგანიზაციების და რამოდენიმე მიზანდასახული პიროვნების, მათ
შორის სახმელეთო ნაღმების მსხვერპლთა და მათ ნათესავთა მონაწილეობით შეიქმნა
კოალიცია, რომელმაც ჩამოაყალიბა საერთაშორისო კამპანია სახმელეთო ნაღმების
აკრძალვის შესახებ (ICBL).

კოალიციის სტრატეგია იყო აქცენტის გაკეთება იმ საფრთხეზე, რასაც სახმელეთო

ნაღმები მშვიდობიან მოსახლეობას უქმნიდა. ამ მიდგომა არასათანადოდ არ უნდა
შეფასდეს. ამ ტაქტიკამ მაშინვე მოხსნა დისკურსი დიპლომატიისა და სამხედრო
შეიარაღების კონტროლის სფეროდან და გადაიტანა იგი იმ გამანადგურებელ
გავლენაზე, რასაც ნაღმები ახდენდნენ მშვიდობიან მოსახლეობაზე. კოალიციის
გადასვლა ეროვნულ უსაფრთხოებაზე ფიქრიდან ადამიანის უსაფრთხოების
საკითხზე მნიშვნელოვანი ცვლილება იყო 1990-იანი წლების იმ მშფოთვვარე
დღეებში, როცა ძველი, ცივი ომის დროინდელი მცნებები ახალი სანავიგაციო
კოორდინატებით იცვლებოდა.

ადამიანის უსაფრთხოებაზე აქცენტი გაძლიერდა ნაღმებს გადარჩენილთა ქსელის

დახმარებით, რომელიც ართიანებდა გადარჩენილებს, მათ ოჯახის წევრებსა და
დამხმარე მუშაკებს. ქსელის წარმომადგენლებმა დაიწყეს საერთაშორისო
ორგანიზაციებთან შეხვედრა, აღწერდნენ რა სახმელეთო ნაღმების საკუთარ
გამოცდილებას და პირდაპირ მოითხოვდნენ სამთავრობო დახმარებას
მსხვერპლთათვის. მათი მოთხრობილი ამბები კიდევ უფრო მიმზიდველი ხდებოდა
მედიისათვის პაპი იოანე პავლე II-ის მხარდაჭერის გამო და ისეთი ცნობილი
ადამიანების ჩართულობის გამო როგორიც, მაგალითად, აწ განსვენებული პრინცესა
დაიანა იყო. ეს ყველაფერი ერთად ნათელს ხდიდა თუ როგორ შეეძლო სამოქალაქო
საზოგადოებას კონკრეტული საკითხების პროფილის აწევა, გლობალურ დონეზე
საზოგადოებრივი მხარდაჭერის მობილიზება და ხალხებისა და მთავრობების
ნორმების შეცვლა.

წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტმა ძალიან მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა

ამ მოვლენების აღწერაში და იმ ზიანის დემონსტრირებაში, რომელსაც სახმელეთო
ნაღმები აყენებდნენ ადამიანებს მსოფლიოს გარშემო. ისინი აღნიშნავდნენ, რომ
მიწაში დამალული სახმელეთო ნაღმები ხელს უშლიდნენ ნებისმიერი სახის
განვითარებას და ამ მიწაზე რამის მოყვანას და სერიოზულ შემაფერხებელ ფაქტორს
წარმოადგენდნენ ომისგან გაჩანაგებულ ქვეყნებში ეკონომიკური განახლებისათვის.
წითელმა ჯვარმა ასევე მოახერხა მოეგროვებინა მნიშვნელოვანი სამხილები
სამხედრო ექსპერტებისგან, მათ შორის გენერალ ნორმან შვარცკოფისაგან, რომელიც
აშშ-ს ჯარებს სარდლობდა სპარსეთის ყურის პირველ ომში, რომ სახმელეთო ნაღმებს
ძალზე შეზღუდული სამხედრო სარგებლიანობა ჰქონდათ. ის ამბობდა, რომ ნაღმები
ბევრს ვერაფერს აკეთებდნენ თავდაცვის მხრივ და სერიოზულ საფრთხეს
წარმოადგენდნენ ჯარისკაცებისათვის.

შეიარაღებულნი იყვნენ რა ასეთი სერიოზული დოკუმენტაციითა და

საზოგადოებრივი მხარდაჭერით, სამოქალაქო უფლებადამცველებმა 1990-იანი
წლების დასაწყისსა და შუა წლებში წამოიწყეს ოსტატური კამპანიები, რათა
შეეცვალათ მთავრობების შეხედულებები და პოზიციები. მათი მიდგომა იყო, რომ
კონცენტრირება მოეხდინათ რამოდენიმე ქვეყანაზე, სადაც მოახდენდნენ
საზოგადოებრივი მხარდაჭერის მობილიზებასა და პირდაპირი ლობიზმის დაწყებას.
კოალიციამ სცადა გამოეწვია სამთავრობო ჩართულობა საგანმანათლებლო
კონფერენციებითა და დაინტერესებულ ჩინოსნებთან ახლო სამუშაო
ურთიერთობების დაწყებით. საერთაშორისო შეხვედრებზე ჯგუფი ყოველთვის არ
ცდილობდა კონფრონტაციული მეთოდიკის გამოყენებას და ამის მაგივრად აქცენტს
დერეფნებში ძლიერ ინდივიდუალური ზეწოლის პერსონალურ გავლენაზე
აკეთებდა.

ამ მიდგომის ერთ-ერთი მაგალითი მოხდა მალევე მას შემდეგ რაც მე საგარეო

საქმეთა მინისტრის პოსტი დავიკავე. არასამთავრობო ორგანიზაცია Mine Action
Canada-მ მთხოვა მონაწილეობა მიმეღო მათ ღონისძიებაში პარლამენტის ბორცვზე
სადაც სახმელეთო ნაღმების მსხვერპლთა ფეხსაცმელები ერთ დიდ გორად
შეგროვდებოდა. ამ გროვის სურათები გამოჩნდა გაზეთებში მთელი ქვეყნის
მასშტაბით; ეს იყო ძალიან კარგი საშუალება ზოგადი მესიჯის გავრცელებისათვის,
რომელიც ილუსტრირებას უკეთებდა არასამთავრობო ორგანიზაციების ძლიერ,
მაგრამ არაკონფრონტაციულ სტილს.
მიუხედავად იმისა, რომ მედია გაშუქებასთან ერთად მთავრობებსა და
არასამთავრობოებს შორის ინტერაქცია იზრდებოდა, მიდგომებში მაინც არსებობდა
სერიოზული განსხვავებები. საფრანგეთში შეხვედრამდეც კი, არასამთავრობო
აქტივისტებმა დაიკავეს პოზიცია, რომ მხოლოდ სახმელეთო ნაღმების პირდაპირი
აკრძალვა თუ შეძლებდა მოეღო ბოლო ამდენი უდანაშაულო მსხვერპლის
ტანჯვისათვის.

ფოტო: სახმელეთო ნაღმები კლავენ ბავშვებს

სწორედ ამ არგუმენტმა და იმ ეფექტურობამ, რომლითაც არასამთავრობო

ორგანიზაციები უმკლავდებოდნენ სახმელეთო ნაღმების საკითხს ადამიანის
უსაფრთხოების ჭრილში, ჩაუყარა საფუძველი ოტავის პროცესს, რომელიც 1996 წელს
ოტავაში დაიწყო. სწორედ ამან შეამზადა ნიადაგი კანადისათვის და სამოქალაქო
ძალებთან გაერთიანებული სხვა საშუალო ძალის სახელმწიფოებისათვის, რომ
ხელში აეღოთ ადამიანის უსაფრთხოება, როგორც საერთაშორისო უსაფრთხოების
სტრუქტურების ახალი ასპექტი და საგარეო ურთიერთობებში მეტი რბილი ძალა
გამოეყენებინათ.

სახელმწიფოები და არასამთავრობო ორგანიზაციები ერთიანდებიან ოტავაში, 1996

წელს

ხსენების ღირსია ოტავის კონფერენციის ორი მნიშვნელოვანი თვისება. პირველი, მას

ესწრებოდნენ არა მხოლოდ მსოფლიოს სამოცდაათზე მეტი ქვეყნის
წარმომადგენლები, არამედ არასამთავრობო ორგანიზაციების დიდი დელეგაცია და
გაეროსა და წითელი ჯვრის რამოდენიმე ჩინოსანი. სხდომა საერთაშორისო
შეხვედრების კვალობაზე საკმაოდ უცნაური იყო, რადგან თითოეულ მონაწილეს
თანაბარი სტატუსი და პოზიცია ჰქონდა. და მეორე, ოტავის სხდომამ სახმელეთო
ნაღმების საკითხის ფოკუსი ჟენევიდან სხვა ადგილას გადაიტანა, რამაც შექმნა მეტი
სივრცე იმისათვის, რომ შეექმნათ ახალი პოლიტიკური გზები საერთაშორისო
პოლიტიკურ გარემოში.

1996 წლის შეხვედრის მიზანი იყო შეემუშავებინა შედგომი განვითარების სტრატეგია

კონვენციური შეიარაღების კონვენციის გადახედვის შედეგად გამოწვეული
იმედგაცრუების შემდეგ. ღონისძიება კანადის ხელმძღვანელობით მომზადდა, რათა
ეპოვა ჩიხში შესული პროცესიდან გამოსავალი. ის ჩაფიქრებული იყო როგორც
საკმაოდ მცირე შეკრება სამოქმედო გეგმის გასაცნობად, თუმცა რაც უფრო
მოახლოვდა კონფერენცია, მისი გავლენა გაიზარდა და მოახერხა მთელი რიგი
სახელმწიფოებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების დაინტერესება.

რა თქმა უნდა, სახელმწიფოთა უმრავლესობას კვლავაც ერჩივნა გაეროს

განიარაღების სტრუქტურების გავლით მუშაობა, სადაც კონსენსუსის წესი
გამოიყენებოდა. თუმცა მოძრაობის სამოქალაქო ფრთის წევრები ამას, როგორც
გარანტირებულად ჩიხში შესვლის რეცეპტს ისე აღიქვამდნენ. რაკი არასამთავრობო
ორგანიზაციები მოსულნი იყვნენ რათა დაეცვათ (საფრანგეთში შეხვედრისაგან
განსხვავებით)სრული აკრძალვის შესახებ თავიანთი ინიციატივა, არასამთავრობო
ორგანიზაციებსა და მთავრობებს შორის შეჯახება საკმაოდ ცხელი გამოდგა. ჯოდი
ვილიამსმა, საერთაშორისო კამპანიის ლიდერმა, რომელსაც მტკიცედ უჭერდნენ
მხარს სხვა სამოქალაქო ჯგუფებიც, შეუტია გაერთიანებული სამეფოს, საფრანგეთის,
აშშ-სა და რუსეთის დელეგაციების შეხედულებას, რომ ნებისმიერი მოალაპრაკება
მხოლოდ უკვე არსებული არხების გამოყენებით უნდა გამართულიყო. მას შემდეგ
რაც ამ მთავრობება უარი განაცხადეს პოზიციის შეცვლაზე, გაჩნდა ეჭვი, რომ ეს იყო
დიდი ძალების ტაქტიკა, რათა შეეჩერებინათ აკრძალვის ნებბისმიერი სერიოზული
მცდელობა. შეფასებები, რომლებიც შეხვედრის თავმჯდომარისაგან მივიღე საკმაოდ
პესიმისტრუი იყო. საკონფერენციო ცენტრის კორიდორებში ერთმანეთს ორი
განსხვავებული განწყობა უპირისპირდებოდა: გადაუდებლობის ყოვლისმომცველი
შეგრძნება და გაღიზიანების მზარდი გრძნობა - გრძნობები, რომლებსაც მეც
ვიზიარებდი. მას შემდეგ, რაც კონფერენცია ცოტათი უფრო დაწყნარდა, მე პირსონის
შენობის მეათე სართულზე, ჩემს ოფისში, მაღალჩინოსნებისა და თანამშრომლების
ჯგუფი შევკრიბე. შემდეგ შუადღეზე შეხვედრა უნდა დასრულებულიყო და მე
სიტყვით უნდა გამოვსულიყავი. რა უნდა მეთქვა?

სწორედ ამ დროს ახსენა უფროსმა ჩინოსანმა, პოლ ჰეინბეკერმა, რომელიც მაშინ

გლობალურ საქმეთა სამინისტროს მოადგილის ახალი კანადელი ასისტენტი იყო,
რომ საგარეო ურთიერთობათა და საერთაშორისო ვაჭრობის დეპარტამენტის
სახმელეთო ნაღმების ჯგუფი განიხილავდა კონვენციური პროცესის გვერდზე
გადადებისა და სახმელეთო ნაღმების ამკრძალავი ხელშეკრულებისაკენ მიმავალი
ახალი გზის შექმნის საკითხს.

მოლაპარაკებების გაეროს ჩარჩოს მიღმა გამართვა ნამდვილად არ იყო ტრადიციული

დიპლომატიური მიდგომა, განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებდით დიდი
ძალების დაჟინებულ პოზიციას, რომ მისაღები მხოლოდ უკვე არსებული არხების
გავლითღ წარმოებული მოლაპარაკებები იქნებოდა. ჩვენ არ გვქონდა დრო
მოგვემზადებინა ნიადაგი და ვიცოდით, რომ გვექნებოდა სერიოზული
წინააღმდეგობა რამოდენიმე ძალიან ძლიერი მოთამაშისაგან.

ეს იქნებოდა საკმაოდ თამამი და შეიძლება ითქვას თავხედი ნაბიჯიც კი კანადისაგან,

რადგანაც ჩვენ დავარღვევდით საერთაშორისო ქცევის მიღებულ წესებს და
ვრისკავდით, რომ პირდაპირ „სახით დავეცემოდით.“ მიუხედავად ამისა, უკეთესი
ვარიანტის არარსებობის გამო, ცდა ნამდვილად ღირდა. მე ვთხოვე ჩინოსნებსა და
პერსონალს, რომ მოენახათ პოტენციური მხარდამჭერები და გაეკეთებინათ
განცხადების მონახაზი და წავედი დასაძინებლად ამ იდეით.

მეორე დღეს ჩვენ მთავარი საკონფერენციო დარბაზის შესასვლელში შევიკრიბეთ.

პატარა მაგიდის გარშემო იჯდა საგარეო ურთიერთობათა და საერთაშორისო
ვაჭრობის დეპარტამენტის ჩინოსნების ჯგუფი, რომლებმაც შეამოწმეს ნიადაგი და
დარწმუნებულნნი იყვნენ, რომ მოვიპოვედბით მხარდაჭერას არასამთავრობო
ორგანიზაციებისაგან და რაც მთავარია, წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტის
პრეზიდენტის, კორნელიო სომარუგასაგან. ასევე იქნებოდა საშუალო ძალის მქონე
სახელმწიფოთა ძირითადი ჯგუფი, რომლებიც ერთად მუშაობდნენ სახმელეთო
ნაღმების საკითხზე, თუმცა ზოგიერთს შეიძლებოდა არც მოსწონებოდა ამ საკითხთან
დაკავშირებით ჩვენი ლიდერობა. შევძლებდით წარმატების მიღწევას დიდ ძალებთან
მტკიცე დაპირისპირების ფონზე? ეს არავინ იცოდა. თუმცა გასაოცარი ის იყო, რომ ეს
ჩინოსნები, რომლებიც ყოველთვის სიფრთხილესა და წინდახედულებას
ქადაგებდნენ, მზად იყვნენ ეცადათ.

ამერიკის შეერთებული შტატების, ჰარი ტრუმანის ცნობილი გამონათქვამია

„ესტაფეტა ჩერდება აქ.“ იმ დილას, საკონფერენციო დარბაზის ხალხით გავსებულ
უკანა ოთახში ბოლოს და ბოლოს მივხვდი რას გულისხმობდა იგი. ამ
გადაწყვეტილების მიღების ტვირთს სხვას ვეღარავის გადავცემდით. მე ვთქვი: „ეს
არის სწორი. მოდი გავაკეთოთ ეს.“ შაბათის სხდომა დასასრულს უახლოვდებოდა,
დელეგატები დეკლარაციასა და სამოქმედო გეგმას აძლევდნენ ხმას, მე კი საკმარისზე
მეტი ნერვიულობით ვიცდიდი კულისებში საბოლოო შენიშვნების გამოსათქმელად.
ვიცოდი, რომ კანადას ვაიძულებდი აეღო ისეთი მოქმედების კურსი, რომელიც
ეწინააღმდეგებოდა ტრადიციულ დიპლომატიურ ეტიკეტს და პროცედურებს და
უტევდა გაეროს უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრების პოზიციებს. ამ ყველაფერს
დასჭირდებოდა უზარმაზარი დრო, რესურსები და დიპლომატიური კაპიტალი.
მაგრამ ამ ყველაფრის გარეშე, სახმელეთო ნაღმების კამპანია ჩიხში შევიდოდა.

რამოდენიმე აუცილებელი ზარი და კონტაქტი უკვე განხორციელებული იყო. პიტერ

დონოლომ კანადის პრემიერ მინისტრის ოფისიდან მწვანე შუქი მოგვცა. მე ვესაუბრე
გაეროს გენერალურ მდივანს, ბუტრო ბუტროზ-გალის, რომელმაც თავისი კურთხევა
მომცა. რამოდენიმე დელეგატი ასევე წინასწარ იყო გაფრთხილებული. თუმცა
კომუნიკაციების წრე შეზღუდული იყო, რათა თავიდან აგვერიდებინა გეგმის
წინასწარ ჩაშლის მცდელობები.

და ბოლოს და ბოლოს, რალფ ლისიშინმა, კონფერენციის თავმჯდომარემ, მიმიწვია

ტრიბუნასთან. მე მოკლედ გავიარე მადლობებისა და მადლიერების ჩვეულებრივი
სია და დასკვნის სახით ვთქვი: „გამოწვევაა, რომ ხელშეკრულებას ხელი მოეწეროს
არაუგვიანეს 1997 წლის ბოლოსი. ეს არის გამოწვევა აქ შეკრებილი
მთავრობებისათვის, რომ რიტორიკა ქმედებებად აქციონ... ასევე ეს არის გამოწვევა
საერთაშორისო კამპანიისათვის, რომ უზრუნველვყოთ, რომ მთავრობები მსოფლიოს
გარშემო მზად იქნებიან იმუშაონ ჩვენთან ერთად, რათა ხელშეკრულება
შემუშავებული და ხელმოწერილი იყოს მომავალი წლისათვის”(Axworthy 1996). ამის
შემდეგ მე მოვიწვიე ყველა დელეგატი (და მათი მეგობრები), რომ ჩამოსულიყვნენ
ოტავაში ერთი წლის შემდეგ და ხელი მოეწერათ ხელშეკრულებისათვის.

რეაქცია დარბაზში იყო გაოცების, აპლოდისმენტებისა და განცვიფრების ნაზავი.

არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები ფეხზე წამოდგნენ. ბევრი
მთავრობის წარმომადგენელი ისევ თავის სკამზე იჯდა, ზედმეტად გაოცებულნი,
რომ რაიმე რეაქცია ჰქონოდათ და რამოდენიმე ძლივს ფარავდა საკუთარ ბრაზსა და
წინააღმდეგობას.

მთავარი შეკითხვა იყო თუ რამდენი ქვეყანა აგვყვებოდა და დაბრუნდებოდა ოტავაში

სახმელეთო ნაღმების ამკრძალავი ხელშეკრულების ხელმოსაწერად. ჩვენ
გადავაბიჯეთ ძლიერი სახელმწიფოებისადმი დიპლომატიური მოკრძალების
დადგენილ პროტოკოლს და აქამდე გამოუკვლეველი სამოქმედო გზა ავირჩიეთ.
ერთადერთი რისი გაკეთებაც ჩვენ შეგვეძლო იყო ახალი გზის გაკვალვა, რომელიც
დაფუძნებული იქნებოდა ადამიანის უსაფრთხოების პრინციპზე და ეს უნდა
გაგვეკეთებინა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან პარტნიორობის ფარგლებში,
რომლებმაც ასე წარმატებულად მოახერხეს ხალხისა და მთავრობების ყურადღების
მიპყრობა სახმელეთო ნაღმების ჰუმანიტარული გავლენის საკითხებზე.
პროცესი

ოტავას პროცესის დაწყებაში ბევრი სანერვიულო რამ იყო. მაგრამ, საბოლოო ჯამში,
მიღებული ჯილდო მარტო სახმელეთო ნაღმების შესახებ საერთაშორისო
ხელშეკრულება კი არ იყო, არამედ ალტერნატიული მოდელიც, რომელიც ბევრად
უკეთესი იყო ზემოდან-ქვემოთ იერარქიულ „მსურველთა კოალიციაზე“, იმ
მოდელზე, რომელიც ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა შექმნა ერაყში შეჭრის (და
სხვა ამერიკული წამოწყებების) მხარდასაჭერად და რა თქმა უნდა ასევე უკეთესი
იყო დღეს მიღებულ მსხვილ-მასშტაბიან მსოლფიო კონფერენციებზე, სადაც
ათასობით მონაწილის აქტიურობა ქაოსში იძირება და რომელსაც, როგორც წესი
მასობრივი საპროტესტო აქციები და მაღალი ღობეებით შემოზღუდული
პერიმეტრები ახლავს თან. ამის სანაცვლოდ წარმოიშვა პრეცედენტი, რომელმაც
მოგვცა საერთაშორისო პოლიტიკის ისეთი პრაქტიკის მაგალითი, რომელსაც
პოლიტიკის მეცნიერი, ენდრიუ კუპერი აღწერს როგორც „ქვემოდან ზემოთ,
ვოლუნტარულ, შერეულ აქტორთა დიპლომატიურ მიდგომას“ (Cooper 2005: iii).
კანადაში ჩვენ შევიმუშავეთ სამ კომპონენტიანი სტრატეგია: სრული თანხმობის
მიღება საკუთარი მთავრობისაგან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ახლო
პარტნიორული ურთიერთობების ჩამოყალიბება და მთავრობებს შორის
მოლაპარაკებების მისაღები პროცესის შემუშავება.

შიდა მხარდაჭერის მოპოვება

ჩვენი სტრატეგიის საშინაო კომპონენტს, რაც ჩვენივე ხელისუფლების სრული

თანხმობისა და მონაწილეობის მოპოვებას გულისხმობდა, ყველაზე ხშირად აფასებენ
ხოლმე არასათანადოდ. აშკარა იყო, რომ კანადა უნდა ყოფილიყო სამაგალითო
ლიდერი და გაენადგურებინა სახმელეთო ნაღმების საკუთარი მარაგები,
გამოეყენებინა თავისი მინისტრები და პარლამენტარები დიპლომატიური
მისიებისათვის და დაეფინანსებინა ეფექტური გლობალური სახმელეთო ნაღმების
საწინააღმდეგო პროგრამა.
ამ ყველაფრის მიღწევისთვის ყველაზე მთავარი პრემიერ-მინისტრი იყო. კანადის
საგარეო საქმეებში პრემიერ მინისტრის თანხმობა, ან დათმობა მაინც აუცილებელია.
ეს კიდევ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს თუ მთავრობის სხვადასხვა ელემენტებს
შორის თანამშრომლობაა საჭირო. საბედნიეროდ, პრემიერ-მინისტრმა კრეტიენმა
მხარი დაუჭირა ინიციატივას, რადგან სახმელეთო ნაღმების საკითხი თვითონაც
ჰქონდა წამოწეული 1995 წელს, დიდი შვიდიანის სამიტზე, ჰალიფაქსში. მან
ხელშეკრულების საკითხი თავის კოლეგა სახელმწიფოს მეთაურებთან არაერთხელ
დააყენა და შემდგომ უკვე განსაკუთრებით ეცადა პრეზიდენტი კლინტონის
გადმობირებასაც, ოსლოში უმნიშვნელოვანესი განხილვების დროს. კრეტიენი ასევე
გამოსადეგი აღმოჩნდა მინისტრთა კაბინეტიდან 100 მილიონი კანადური დოლარის
სპეციალური ფონდის შექმნის შესახებ თანხმობის მიღებისას. ეს ფონდი კანადის
სერიოზული განზრახვების საილუსტრაციოდ საკმაოდ ძლიერი სიგნალი იყო.
ყველაზე სერიოზული შიდა დაბრკოლება კანადი საკუთარი სახმელეთო ნაღმების
მარაგის განადგურების საკითხი იყო, რომელიც თავდაცვის დეპარტამენტთან უნდა
ყოფილიყო შეთანხმებული. არტ ეგლტონმა, თავდაცვის ახალმა მინისტრმა, მოახერხა
თავდაცვის დეპარტამენტის ჩინოსნების თანხმობის მიღება. ერთ-ერთი შეთავაზება
ამ თანხმობის სანაცვლოდ იყო 100 მილიონი კანადური დოლარის მოცულობის
ფონდის გარკვეული ნაწილის ალბერტაში განლაგებული შეფილდის საცდელი
ბაზისთვის გადაცემა იყო კვლევებისათვის, რომლებსაც სახმელეთო ნაღმების
ალტერნატივების პოვნაზე უნდა ემუშავათ. მეორე დამაჯერებელი ფაქტი იყო
კანადელი ჯარისკაცების გამოცდილება სახმელეთო ნაღმებთან დაკავშირებით
ბალკანეთში. იქ რამდენიმე სერიოზული ინციდენტი მოხდა: ერთ-ერთის დროს
კანადელი ჯარისკაცი, მარკ ისფელდი, ხორვატიაში სახმელეთო ნაღემბის ამოღებისას
დაიღუპა. მისი ოჯახი 1996 წლის ოქტომბერში, ოტავაში გამართულ შეხვედრას
დაესწრო და ძალიან გულისამაჩუყებელი პრეზენტაცია გააკეთა, რომელმაც სიმპათია
გამოიწვია კანადელ ჯარისკაცებშიც. 1997 წლის 7 ნოემბერს, თავდაცვის
დეპარტამენტის საცდელ ბაზაზე ოტავის მახლობლად, პრემიერ მინისტრი, არტ
ეგლტონი, მე, ჯოდი ვილიამსთან და Mines Action Canada-s წამომადგენლბეთან
ერთად დავესწარით კანადის ხელთ არსებული ბოლო სახმელეთო ნაღმების
აფეთქებას. ჩვენ ვნახეთ თუ როგორ გაუჩინარდა ეს იარაღი კვამლის სვეტში. ეს
მოვლენა ჩვენს საქმეში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ქვაკუთხედი იყო.

პარტნიორობა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან

ოტავის პროცესის ყველაზე ინოვაციური ელემენტი ალბათ მაინც ახლო

პარტნიორული ურთიერთობების დამყარება იყო სახელმწიფოებს, არასამთავრობო
ორგანიზაციებსა და საერთაშორისო ორგანიზაციებს შორის, როგორიც, მაგალითად,
წითელი ჯვარი იყო. როგორც უკვე ვახსენეთ აქ და როგორც რიჩარდ პრაისი
განიხილავს თავის ნაშრომში ხელშეკრულების პროცესში სამოქალაქო საზოგადოების
მონაწილეობის შესახებ (Price 1998), ამ ჯგუფებს აღმოაჩნდათ შთამბეჭდავი
შესაძლებლობები საზოგადოებრივი აზრის მობილიზებისა და მთავრობებზე
ზეწოლის კუთხით: დაახლოებით ორი ათასმა ორგანიზაციამ, რომელიც კარგად
კოორდინირებულ ქსელში იყო გაერთიანებული წარმატებით მოახერხეს
პრობლემაზე ყურადღების მიქცევა და აიძულეს მთავრობები პასუხი ეგოთ
სახმელეთო ნაღმების გამოყენნებისათვის. ეს ქსელი შეიქმნა, რომ ყურადღება
გაემახვილებინათ ხელშეკრულების პროცესზე და ეფექტურად შეეცვალათ
საერთაშორისო ნორმები. აუცილებელი იყო სინერგია სამოქალაქო ჯგუფებსა და
მთავრობების დაინტერესებულ ჩინოსნებს შორის, რადგან საბოლოოდ მაინც
მხოლოდ მთავრობებს შეეძლოთ მიეღოთ იურიდიულად სავალდებულო
გადაწყვეტილებები და მოეძიებინათ საგადასახადო შემოსავლები, რომ
აღესრულებინათ ისინი. შესაბამისად, იმისათვის, რომ ყოფილიყვნენ ეფქტურნი,
მთავრობები და არასამთავრობოები უნდა გამხდარიყვნენ სრულუფლებიანი
პარტნიორები.

ჯანსაღი ურთიერთობის შენარჩუნება კი ყოველთვის ადვილი როდი იყო. ხშირ

შემთხვევებში, სამოქალაქო ჯგუფები, რომლებსაც ერთი კონკრეტული მიზანი აქვთ,
ღიზიანდებიან ხოლმე იმით, რაც მიაჩნიათ მთავრობების მიერ დროის გაწელვის
ტაქტიკად. ისინი უარს ამბობენ კომპრომისზე და დაპირისპირებული ინტერესების
დაბალანსებაზე. იმავენაირად, მთავრობები ავლენენ შფოთვასა და პირდაპირ
მტრულ დამოკიდებულებასაც კი იმ ხალხისადმი, რომლებიც მიაჩნიათ
თვითგამოცხადებულ საზოგადოებრივ სპიკერებად, რომლებიც მიილტვიან მათი,
როგორც არჩეული წარმომადგენლების როლის უზურპაციისაკენ. მთავრობები
ხშირად ორჭოფობენ ხოლმე მიიღონ თუ არა არასამთავრობო ორგანიზაციების რჩევა
და პოზიცია, რადგან მიაჩნიათ, რომ მათ მეტი იციან და არ სურთ თავიანთი
გადაწყვეტილების მიღების უფლებების განაწილება სხვებთან. ხელშეკრულების
სწრაფად ფორმულირების აუცილებლობა კარგი მიზეზი იყო ახლო
თანამშრომლობის განსავითარებლად, სადაც არასამთავრობოები აწყობდნენ
საზოგადოებრივ შეხვედრებსა და ზეწოლად ახდენდნენ პარლამენტებსა და
მინისტრებზე, მაშინ როცა მთავრობათა ძირითადი ჯგუფი მუშაობდა
დიპლომატიაზე და აფინანსებდა არასამთავრობოებს.

არ ყოფილა არც მასიური მიტინგები და არც ბარიკადები. საზოგადოებრივი წნეხი

ზუსტად დამიზნებული იყო და მიზნად ისახავდა მოეპოვებინა თანხმობა ცალკეული
მთავრობისაგან კარგად განსაზღვრულ ამოცანაზე. ერთხელაც მე დამირეკა
ევროპელმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა და მკითხა თუ შემეძლო დავხმარებოდი
გაეჩერებინა ფაქსების ტალღა მთელი მსოფლიოდან, რომელიც მისი ქვეყნის
კანონმდებლების ოფისებს აწყდებოდა. მე ვუთხარი, რომ ეს ჩემს ძალებს
აღემატებოდა. აშკარა იყო, რომ შეტყობინება გადაიცემოდა არა ტრადიციული
დიპლომატიური მექანიზმებით ერთი სახელმწიფოსგან მეორისადმი, არამედ
მსოფლიო მასშტაბის ქსელური კომუნიკაციის გზით არასამთავრობო
ორგანიზაციების მიერ.

ხელშეკრულების ტექსტის მომზადება ასევე სავსებით საერთო პროცეს იყო - კიდევ

ერთი ინოვაციური მიდგომა, რომელიც იწვევდა დაძაბულობას პარტნიორებს შორის,
განსაკუთრებით მაშინ, როცა საჭირო იყო ვაჭრონა ხელშეკრულების სიწმინდის
შენარჩუნებასა და საჭიროებას შორის მისაღები გაეხადათ იგი რაც შეიძლება მეტი
მთავრობისათვის, განსაკუთრებით კი ამერიკის შეერთებული შტატებისათვის.
მიუხედავად ამისა, ყველანი მაინც საერთი ფრონტზე იბრძოდნენ.

დიპლომატიური რბილი ძალა

დიპლომატიური კომპონენტის მიზანი იყო კანადის დიპლომატიური მისიების

მსოფლიო ქსელზე დაყრდნობით დარწმუნებისა და მოლაპარაკების ხელოვნების
გამოყენება ხელშეკრულების საფუძვლის შესაქმნელად. მიუხედავად იმისა, რომ
ბიუჯეტის სეკვესტრების გამო გასაჭირში იყვნენ, კანადის საგარეო საქმეებისა და
კანადის საერთაშორისო განვითარების სააგნეტოს ოფისები უმნიშვნელოვანეს
დამაკავშირებელ წერტილებად იქცნენ მცირე დროში გლობალური ძალისხმევის
მობილიზებისათვის.

ჩვენ, კანადელებმა, დავიწყეთ საშუალო ძალის მქონე ქვეყნების ძირითადი ჯგუფის

შედგენა (სახელმწიფოების, რომლებიც არ წარმოადგენდნენ დიდ ძალებს მაგრამ
მაინც ჰქონდათ გარკვეული გავლენა საერთაშორისო დონეზე და რომელბმაც
გამოხატეს ინტერესი სახმელეთო ნაღმების საკითხთან დაკავშირებით), დაწყებული
ავსტრიით, ნორვეგიით, სამხრეთ აფრიკით, ახალი ზელანდიით, შვეიცარიით,
ბელგიით და მექსიკით, რომლებსაც უნდა ემუშავათ ჩვენთან ერთად, როგორც
საკოორდინაციო ჯგუფის წევრებს. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თითოეული ამ
ქვეყნის მთავრობას აღებული ჰქონდათ განიარაღებისაკენ მიმავალი კურსი არა
მხოლოდ სახმელეთო ნაღმების საკითხში, არამედ ისეთი მნიშვნელოვანი
მიმართულებითაც, როგორც ბირთვული განიარაღება იყო, რაც კარგად გამოხატავდა
საერთაშორისო თანამშრომლობაში მონაწილეობის ზოგად ინტერესს სამხედრო
მოქმედებების შედეგად არსებული რისკების შესამცირებლად.
ერთად ჩვენ უნდა გაგვემართა დიპლომატიური სხდომების სერიები, რომლებიც
ერთის მხრივ გამოკვეთავდა ხელშეკრულების ელემენტებს და მეორეს მხრივ ხაზს
გაუსვამდა ხალხისადმი მიყენებული ზარალის შესახებ ჰუმანიტარულ და ადამიანის
უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ მესიჯებს. სინდისისა და საღი აზრისადმი
მიმართვა ხელშეკრულების ოპონენტებს, რომლებიც სახმელეთო ნაღმების სამხედრო
მნიშვნელობაზე საუბრობდნენ, თავდაცვით პოზიციაში გადაიყვანდა. მუდმივად
მიმდინარეობდა კონსულტაციები ცალკეული მთავრობების ჩინოსნებს შორის და
ასევე არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს შორის, რათა მუდმივად
დაეგეგმათ და კოორდინირება გაეწიათ საჭირო ქმედებებისათვის.

შეხვედრების შემდეგ ვენაში სადაც განიხილის ხელშეკრულების უშუალო ტექსტი,

ბრიუსელში, სადაც სრული აკრძალვის მომხრეთა რაოდენობა დადგინდა და
გერმანიაში, სადაც დადასტურების საკითხი განიხილეს, ხელშეკრულების მთელი
რიგი ელემენტები უკვე ადგილზე იყო. ნორვეგიამ თანხმობა განაცხადა ემასპინძლა
ყველაზე მნიშვნელოვანი მოლაპარაკებების სესიისათვის ოსლოში, 1997 წლის
სექტემბერში. ყველა ამ შეხვედრის განმავლობაში, საშუალო და მცირე ზომის
ქვეყნების ძირითადი ჯგუფი, რომელთაც არ გააჩნდათ პრეტენზია „დიდ ძალაზე“
მუშაობდნენ ერთად ერთიანი მიზნის მზარდი შეგრძნებით და მხარდაჭერილნი
იყვნენ გერმანიის, როგორც დიდი მხარდამჭერი სახელმწიფოს მიერ. ასევე ნელ-ნელა
მოიპოვეს ბრიტანეთის და საფრანგეთის მხარდაჭერაც, რომლებსაც, ელექტორატის
წყალობით, უკვე საკითხით დაინტერესებული და მხარდაჭერისათვის მზად მყოფი
მთავრობები ჰყავდათ. გაეროს უშიშროების საბჭოს რამოდენიმე მუდმივი წევრის
დამატებამ პროცესს ბევრად უფრო დიდი სანდოობა შესძინა და თამაშში ისეთი
ხალხი შემოიყვანა, როგორიც იყო მაგალითად რობინ კუკი, ბრიტანეთის საგარეო
საქმეთა მდივანი, რომელმაც თავისი მჭევრმეტყველება და ინტელექტი ძალიან
ეფექტურად გამოიყენა საქმეში. ჩართულობის წრე მუდმივად იზრდებოდა, რაც
ქმნიდა შეგრძნებას, რომ ეს იყო პროცესი, რომელიც წარმატებული დასასრულისაკენ
მიდიოდა.
იგივე სიტუაცია აღინიშნებოდა რეგიონებშიც. თებერვალში სამხრეთ აფრიკის
მთავრობამ გამოაცხადა ცალმხრივი აკრძალვა სახმელეთო ნაღმების გამოყენებაზე,
მანამ სანამ შეკრებდა არასამთავრობო ორგანიზაციების კონფერენციას მაპუტოში.
ნელსონ მანდელამ, რომელსაც უეჭველად ჰქონდა თავისი პარტნიორის, ბავშვთა
უფლებადამაცველის, გრაკა მაჩელის რჩევების პრივილეგია, დაიწყო მუშაობა სხვა
აფრიკული ქვეყნების დარწმუნებაზეც. ამას მოჰყვა კონფერენციაზე იმავე
დეკლარაციის გაკეთება მოზამბიკის მთავრობის მიერ და აფრიკის ერთობის
ორგანიზაციის 43 წევრის პირობა დახმარებაზე.

ეს უმნიშვნელოვანესი გადაწყვეტილებები იყო, მოდიოდა რა ქვეყნებიდან,

რომლებიც განსაკუთრებით იყვნენ „დაბინძურებულნი“ სახმელეთო ნაღმებით. ამან
აჩვენა, რომ ეს არ იყო კიდევ ერთი დასავლური წამოწყება, რომელიც განვითარებად
სამყაროს თავს მოახვიეს, არამედ რეგიონული და მსოფლიო კონსენსუსის
დასაწყისიც კი. ამერიკის კონტინენტებზე სახმელეთო ნაღმებთან ერთად ცხოვრებისა
და მათ გამო სიკვდილის გამოცდილება მძლავრ მოტივატორად იქცა ცენტრალური
ამერიკისა და კარიბის ზღვის ქვეყნებისათვის. საბოლოო ჯამში, დასავლეთ
ნახევარსფეროდან ხელშეკრულებას ხელი მხოლოდ ამერიკის შეერთებულმა
შტატებმა და კუბამ არ მოაწერეს. უფრო რთული სიტუაცია იყო აზიაში, სადაც
სერიოზული წინააღმდეგობა მოდიოდა ისეთი ქვეყნებისაგან როგორებიცაა ჩინეთი,
ინდოეთი და სამხრეთ კორეა, რომელთაგან უკანასკნელიც გამოხატავდა მტკიცე
ერთგულებას როგორც საკუთარი, ასევე ამერიკის შეერთებული შტატების
მთავრობისა, რომ გამოეყენბინათ სახმელეთო ნაღმები სამხრეთ და ჩრდილოეთ
კორეის გამყოფ დემილიტარიზებულ ზონაში.

კიდევე ერთი მნიშვნელოვანი გარღვევა იყო იაპონიის დარწმუნება ჩართულიყო

პროცესში, რაც ძირითადად იაპონიის მაშინდელი საგარეო საქმეთა მინისტრის (და
მომავალი პრემიერ-მინისტრის), კეიზო ობუჩის პიროვნული მცდელობებისა და
პოლიტიკური სიმამაცის დამსახურება იყო. მისი საკუთარი ბიუროკრატია
სერიოზულად ეწინააღმდეგებოდა საკითხს, მაგრამ მან მოახერხა იაპონიის, როგორც
აქტიური როლის მოთამაშე სახელმწიფოს იდეა. ჩვენ რამდენიმე შეხვედრა გვქონდა
სახმელეთო ნაღმების საკითხზე სადაც განვიხილეთ ადამიანის უსაფრთხოების იდეა,
რითაც აშკარად გამოჩნდა მყარი პირვნული ურთიერთობების როლი რბილი ძალის
დიპლომატიის გამოყენებაში.

ამერიკა და გზა ოსლოსაკენ

ადგილი სადაც რბილი ძალის დიპლომატია ყველაზე დიდი გამოცდის წინაშე

დადგებოდა ოსლო იყო, სადაც ხელშეკრულების ტექსტზე უნდა შემდგარიყო
მოლპარაკება სანამ ხელმოწერისათვის ოტავაში გადაინაცვლებდნენ. ოსლოს
შეხვედრის წინა დღეებში სერიოზული წინსვლა იყო, როცა ივნისის ბოლოს,
ბრიუსელის კონფერენციაზე 97-მა ქვეყანამ განაცხადა, რომ ხელს მოაწერდა
ხელშეკრულებას. დაიწყო მედია კამპანია, რომელიც იყენებდა ისეთი ადამიანების
სტატუსს როგორებიც იყვნენ პრინცესა დაიანა, დესმონდ ტუტუ და გაეროს ახლად
არჩეული გენერალური მდივანი, კოფი ანანი, და ცდილობდა გაეზარდა საკითხის
ცნობადობა ხალხში.მსოფლიოს დედაქალაქებში ინტენსიური ლობიზმი
გრძელდებოდა.

მნიშვნელოვანო წინაღობა იყო ამერიკის შეერთებული შტატების პოზიცია. როგორც

ვნახეთ, ბილ კლინტონმა გაეროს წინაშე მძლავრი მოწოდება გააჟღერა სახმელეთო
ნაღმების ტირანიის დასრულებისათვის, თუმცა მისი ადმინისტრაცია
ხელფეხშეკრული იყო საკუთარი საშინაო პოლიტიკური გარემოებებით, რომლებიც
სულ უფრო და უფრო მტრულად უყურებდნენ სახმელეთო ნაღმების სრული
აკრძალვისაკენ რაიმე სერიოზული ნაბიჯის გადადგმას. 1994 წლის არჩევნების
შემდეგ კონგრესს რესპუბლიკელები აკონტროლებდნენ და ისინი ძლიერ ანტიპათიას
გამოხატავდნენ ნებისმიერი სახის საერთაშორისო შეთანხმებისადმი, რომელიც
პენტაგონის ხელში არსებული რაიმე სახის საბრძოლო საშუალების შეზღუდვას
მოითხოვდა (იხილეთ ჩანართი 15.2.)
პენტაგონის ჩინოსნებმა გადაწყვიტეს მყარადა გაემაგრებინათ ამერიკული
პოლიტიკური ოპოზიცია. მათ მოხერხებულად მიმართეს თავიანთი წინააღმდეგობა
სამი ძირითადი პირობისადმი: კორეაში არსებული დემილიტარიზებული ზონის
გამორიცხვა, იმ ქვეითსაწინააღმდეგო სახმელეთო ნაღმების გამორიცხვა, რომელიც
ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმების დასაცავად იყო გამოყენებული და ხელშეკრულების
ძალაში შესვლის გადავადება. კლინტონის ადმინისტრაცია ჭოჭმანობდა სამხედრო
საკითხებთან დაკავშირებით პენტაგონის მაღალჩინოსნებთან დაპირისპირებაზე,
განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ ბალკანეთში და ჰაიტიში სიტუაციის
გართულებასა. სადაც საჭირო ხდებოდა ამერიკული სამხედრო ძალების გადასროლა
პენტაგონში მყოფი გადაწყვეტილების მიმღები პირების ნების საწინააღმდეგოდ.
მართალია ხელშეკრულების იდეას ადმინისტრაციაში ზოგად დონეზე
ეთანხმებოდნენ, სახმელეთო ნაღმების საკითხი მაინც არ მიაჩნდათ ისეთ საკითხად,
რომლისთვისაც კონგრესის უმრავლესობასა და გაერთიანებული შტაბების
უფროსებს დაუპირისპირდებოდნენ.

მიუხედავად ამისა, გაზაფხულის მოახლოებასთან ერთად აშშ-ს პრეზიდენტის

ადმინისტრაციამ გააცნობიერა, რომ სახმელეთო ნაღმების სრული აკრძალვის
ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით საერთაშორისო კონსენსუსი ძალას იკრებდა და
ამერიკა, ამ ეტაპზე ამ ინიციატივის გარეთ რჩებოდა.

ჩანართი 15.2 სახმელეთო ნაღმების გამოყენება ამერიკის შეერთებული შტატების

მიერ
მიუხედავად ძლიერი მესიჯისა სახმელეთი ნაღმების განადგურების მოწოდებით
ხელშეკრულების პროცესის დასაწყისში, აშშ ჯერაც არ შეერთებია მას. თავისი
საპრეზიდენტო ვადის ამოწურვისას ბილ კლინტონმა განაცხადა, რომ ამერიკის
შეერთებული შტატები ხელშეკრულებას ხელს 2006 წლისათვის მოაწერდა. ამ
განცხადების საპირისპიროდ, პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშ უმცროსმა დანერგა
ალტერნატიული კანონმდებლობა სახმელეთო ნაღმებთან დაკავშირებით,
რომლითაც აშშ-ს უნდა გაენადგურებინა საკუთარი მუდმივი სახმელეთო ნაღმების
მარაგები, თუმცა უფლებას დაიტოვებდა ეწარმოებინა არა-მუდმივი სახმელეთო
ნაღმების 2010 წლის შემდგომაც. და ეს ყველაფერი მას შემდეგ, რაც აშშ-ს არ
გამოუყენებია ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმები 1991 წლის სპარსეთის ყურის ომის
შემდეგ, არ უაწრმოებია მათი ექსპორტი 1992 წლის შემდეგ და უკვე
განადგურებული ჰქონდა 1.2 მილიონი (თავისი სახმელეთო ნაღმების მარაგის
თითქმის ნახევარი) 2004 წლისათვის და შესაბამისად ემორჩილებოდა სახმელეთო
ნაღმების აკრძალვის შესახებ ხელშეკრულების ბევრ მუხლს.
ობამას ადმინისტრაცია უფრო დიდი ზეწოლის ქვეშ აღმოჩნდა სამოქალაქო
საზოგადოების ჯგუფებისაგან, რომ მოეწერა ხელი ხელშეკრულებისათვის. 2010
წლის 18 მაისს, 68 ამერიკელმა სენატორმა, სენატორ პატრიკ ლიჰის
ხელმძღვანელობით, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში უპირისპირდებოდა
სახემელთო ნაღმების გამოყენებას, ხელი მოაწერა და გადასცა ობამას
ადმინისტრაციას წერილი, რომლითაც მოუწოდებდა პრეზიდენტ ობამას ხელი
მოეწერა სახმელეთო ნაღმების აკრძალვის შესახებ ხელშეკრულებისათვის. ამ
ზეწოლის საპასუხოდ, ობამამ გაგზავნა დელეგაცია მეორე განხილვის
კონფერენციაზე კარტახენაში და მას შემდეგ დაიწყო აშშ-ს სახმელეთო ნაღმების
პოლიტიკის ფორმალური გადახედვა.

ის ფაქტი, რომ ხელშეკრულება მაინც დაიდებოდა, მიიღებდნენ თუ არა ამაში

მონაწილეობას ამერიკელები, კარგად აჩვენებს, თუ როგორ გადიოდა ეს პროცესი იმ
დროის კონვენციური გადაწყვეტილების მიღების ნორმებს გარეთ. მცდელობები
დაეთანხმებინათ ამერიკის შეერთებული შტატები მონაწილეობაზე მრავალი
მნიშვნელოვანი შეკითხვითა და დილემით იყო დახუნძლული. ამერიკელების
მონაწილეობა ნამდვილად ძალიან დიდი მიღწევა იქნებოდა, რადგან ისინი
სახმელეთო ნაღმების ყველაზე დიდი მწარმოებლები და მომხმარებლები იყვნენ. მე
მჯეროდა და ახლაც მჯერა, რომ არსებობდა ამერიკელების დათანახმების შანსი და ამ
მცდელობების დროს მე მამხნევებდა და მეხმარებოდა ჩემი ახლო მეგობარი,
სენატორი პატრიკ ლიჰი, რომელსაც მჭიდრო კავშირები ჰქონდა პრეზიდენტის
ადმინისტრაციასთან. და მაინც, ერთი რამ მუდმივად უცვლელი რჩებოდა: ჩვენ
ხელშეკრულების მთლიანობას ეჭვქვეშ ვერ დავაყენებდით. 1997 წლის მარტში მე
წამოვწიე სახმელეთო ნაღმების საკითხი მადელინ ოლბრაიტთან, ახალ სახელმწიფო
მდივანთან საუბრის დროს და გამოვთქვი იმედი, რომ აშშ მონაწილეობას მიიღებდა
ხელშეკრულების შექმინის პროცესში. ჩვენს პირველ შეხვედრაზე მან დააფიქსირა
თავისი მხარდაჭერა, თუმცა გაიმეორა სახელმწიფო დეპარტამენტის სტანდარტული
პასუხი, რომ ისინი ჟენევის კონფერენციის მიერ დასახული გზის მიყოოლას
ანიჭებდნენ უპირატესობას. თუმცა მას შემდეგ, რაც ამერიკელებმა უკეთ
გააცნობიერეს ოტავის პროცესის პროგრესი ზაფხულის განმავლობაში, მე და მან
დავიწყეთ მოლაპარაკებები უფროსი ჩინოსნების დონეზე. თუმცა ამავე დროს
ბრიუსელის კონფერენციას უკბე დაწესებული ჰქონდა საკმაოდ მაღალი ზღურბლი,
მოითხოვდა რა სახმელეთო ნაღმების სრულ აკრძალვას ყოველგვარი გამონაკლისისა
თუ მოდიფიკაციის გარეშე. ამან საკმაოდ რთული გახადა, რომ ასეთ გვიანდელ
ფაზაზე მოგვენახა ისეთი საშუალება, რაც ამერიკელების პროცესში მონაწილეობას
შესაძლებელს გახდიდა. წერილში დანარჩენი მთავრობებისადმი, ოლბრაიტმა
განაცხადა, რომ ამერიკის შეერთებული შტატები მონაწილეობას მიიღებდა ოტავის
პროცესში, რაც დიდი წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო, თუმცა ისიც თქვა, რომ აშშ
შეეცდებოდა შეეტანა ცვლილებები ხელშეკრულების პროექტში, საკუთარ სამ
პირობაზე დაყრდნობით. შედეგად, ოსლოს შეხვედრის დაწყებისას
ხელშეკრულებაზე ამერიკელთა ხელმოწერის საკითხი ჯერ ისევ ჰაერში იყო.

ოსლოს შეხვედრა

ოსლოს შეხვედრა 1996 წლის 1 სექტემბერს, 87 სრული მონაწილითა და 33

დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ქვეყნით დაიწყო. ყველაზე მნიშვნელოვანი
საკითხები იყო ამერიკელების მიერ ცვლილებების მოთხოვნა და შეკითხვა,
გადაწონიდა თუ არა ამერიკის მონაწილეობას ამ გლობალურ კონვენციაში იმ
ცვლილებების შედეგებს, რასაც ისინი მოითხოვდნენ.

ოსლოს შეხვედრის პრეზიდენტი ჯეიკობ სელები იყო, პატივსაცემი სამხრეთ

აფრიკელი დიპლომატი, თუმცა ის ნამდვილად არ იყო მიდრეკილი რაიმე დაეთმო
ამერიკელებისათვის. ის იზიარებდა ბევრის მოსაზრებას, რომ ეს უბრალოდ აშშ-ს
ტაქტიკა იყო, რომ რამენაირად შეეფერხებინა ან ჩაეშალა ხელშეკრულება.
სამოქალაქო ჯგუფებმა ოსლოს მედია „დაბომბეს,“ დაჟინებით ეწინააღმდეგებოდნენ
რა ნებისმიერ შესწორებას, რასაც ამერიკის შეერთებული შტატები მოითხოვდა.
მიუხედავად ამისა, ამერიკის პოზიციას სერიოზული დამცველებიც ჰაყვდნენ:
იაპონია, ავსტრალია და განსაკუთრებით ეკვადორი, რომელიც ითხოვდა საკმარის
დროს ამერიკის მონაწილეობის უზრუნველყოფისათვის. ამ სიტუაციამ შექმნა
დილემა. ჩვენ გვსურდა ამერიკის მონაწილეობა, მაგრამ არა ხელშეკრულების
შესუსტების ხარჯზე. ჩემს სიიტყვაში ოსლოს შეხვედრაზე მე განვაცხადე, რომ არ
უნდა ყოფილიყო რაიმე სერიოზული გამონაკლისები ან შესწორებები იმ ტექსტში,
რომელიც ასეთუ სიფრთხილით დაიწერა გასული 11 თვის განმავლობაში.
კომპრომისი შეიძლებოდა ყოფილიყო მხოლოდ ხელშეკრულების ძალაში შესვლის
საკითხებზე, განსაკუთრებით კი ეს ეხებოდა კორეის დემლიტარიზებულ ზონას.
მაშინ როცა ოსლოში მოლაპარაკებები გრძელდებოდა, ოტავა-ვაშინგტონის
სატელეფონო ხაზები დაკავებული იყო. მე ვესაუბრებოდი მადელინ ოლბრაიტსა და
სენდი ბერჯერს, ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს თავმჯდომარეს, ხოლო კანადის
პრემიერ-მინისტრი კი ამერიკის პრეზიდენტთან საუბრობდა. ჩვენ ვითხოვეთ აშშ-
სგან დაეჭირა მოქნილი პოზიცია, ხელშეკრულების ძალაში შესვლის ისეთი
მოდელის სანაცვლოდ, რაც მათ საშუალებას მისცემდა მოეხდინათ ცვლილებების
კორეის დემილიტარიზებულ ზონაში.

ამ საუბრების შესახებ ინფორმაციამ ჩააღწია ოსლოშიც და გავრცელდა ჭორები, რომ

ჩვენ ამერიკელების ყველა მოთხოვნაზე დამორჩილებას ვაპირებდით. როცა აშშ-ს
დელეგაციამ დამატებითი დრო მოითხოვა, მე დავავალე ჩვენს დელეგაციას
დათანხმებოდნენ, რითიც გამოვიწვიე ბრალდებები, რომ ჩვენ ამერიკელებს
ვნებდებოდით. მიუხედავად კრიტიკისა არასამთვრობო ორგანიზაციებიდან,
რომელიც სახალხოდ გაჟღერდა ოსლოში, მე მაინც მნიშვნელოვნად მიმაჩნდა
ამერიკელების მონაწილეობაზე დათანხმება ხელშეკრულების დაზიანების გარეშე და
მიმაჩნდა, რომ მათი ხელმოწერა დიდი პლიუსი იქნებოდა. სატელეფონო
დიპლომატია გრძელედებოდა და მე და პრემიერ-მინისტრი ტელლეფონით
ველაპარაკებოდით ჩვენს ამერიკელ კოლეგებს ოსლოს კონფერენციის უკანასკნელი
24 საათის განმავლობაში.

ჩვენ ძალიან ახლოს ვიყავით წარმატებასთან, თუმცა საბოლოოდ მთავარი

პრობლემატური საკითხი კორეის დემილიტარიზებული ზონა კი არა პენტაგონის
დაჟინება იყო შეენარჩუნებინა ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმების სისტემა, რომელიც ამ
ნაღმებთან დაუკავშირებელ ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებს იყენებდა მათ დასაცავად
(და არა ისეთ სისტემას, რომლებსაც სხვა არმიები იყენებდნენ, რაც
ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების უშუალოდ ტანკსაწინააღმდეგო ნაღმებთან
დაკავშირებას გულისხმობდა). ჩვენი მოთხოვნა იყო, რომ ამერიკის თავდაცვის
დეპარტამენტს მხოლოდ დაკავშირებული სისტემების გამოყენება უნდა შეძლებოდა.

რაღაც მომენტში, თითქოს ყველაფერი გამოდიოდა. სენდი ბერჯერმა დამირეკა გვიან

საღამოს და მითხრა, რომ აშშ ალბათ თანხმობას განაცხადებდა. მე სახლში წავედი,
ჩემს ცოლს ვუთხარი, რომ ზეიმის მიზეზი გვქონდა და შოტლანდიური ვისკის
ბოთლი გავხსენი. თუმცა ეს ზეიმი ძალიან მცირა ხანს გაგრძელდა. დახლოებით
დილის პირველ საათზე ბერჯერმა ხელმეორედ დამირეკა და მითხრა, რომ
საბოლოოდ პრეზიდენტმა გადაწყვიტა, რომ წინააღმდეგობა მთავრობისა და
ლობისტებისაგან ძალიან დიდი იქნებოდა და რომ აშშ ხელშეკრულებას ხელს არ
მოაწერდა. ამ ზარის შემდეგ ვისკის ბოთლის გამოყენება ისევ დამჭირდა.

კარგი ამბავი ის იყო, რომ ხელშეკრულების ისეთი ტექსტის შედგენა მოვახერხეთ,

რომელსაც ბევრი მხარდამჭერი ჰყავდა. ახლა ერთადერთი რისი გაკეთებაც
გვჭირდებოდა იყო, რომ შეგვენარჩუნებინა აკრძალვის მომხრე სახელმწიფოებისა და
არასამთავრობო ორგანიზაციების კოალიცია დეკემბრამდე და ზეწოლა
გაგვეხორციელებინა ჯერ კიდევ მოჭოჭმანე მთავრობებზე, რომ ხელი მოეწერათ
ხელშეკრულებისათვის. ამ მცდელობებმა მნიშვნელოვანი მხარდაჭერა მიიღო მას
შემდეგ, რაც პირველ ოქტომბერს ჯოდი ვილიამსმა და სახმელეთო ნაღმების
აკრძალვის საერთაშორისო კამპანიამ ნობელის პრემია მიიღეს მშვიდობის დარგში.
გაზრდილმა ყურადაღებამ რამდენიმე მთავრობის გადმობირება კიდევ მოახერხა.
ხელშეკრულების ხელმოწერის ცერემონიამ, რომელიც 1997 წლის დეკემბერში,
ოტავაში გაიმართა კარგად გამოხატა ამ დიდი მიღწევის მნიშვნელობა. კანადის
პრემიერ-მინისტრის, გაეროს გენერალური მდივნის, წითელი ჯვრის პრეზიდენტ
კორნელიო სომარუგასა და სახმელეთო ნაღმების აკრძალვის საერთაშორისო
კამპანიის ხელმძღვანელის, ჯოდი ვილიამსის ძლიერი გამოსვლების შემდეგ,
რომელთაგანაც გულთბილად შეგვახსენა, რომ სამოქალაქო საზოგადოების ძალა
ერთგვარი სუპერძალაა, ჩემი როლი იყო, რომ პირველი ხელმოწერა დამესვა
კონვენციაზე ქვეითასაწინააღმდეგო ნაღმების გამოყენების, შენახვის, წარმოებისა და
გადაცემის აკრძალვისა და მათი განადგურების შესახებ, რაც დიდი სიამაყითა და
კმაყოფილებით გავაკეთე.

ჩემს ხელმოწერას კანადის სახელით კიდევ 121 ხელმოწერა მოჰყვა. ამ ხელმოწერის

მიღმა იდგა მთავარი სამოქმედო გეგმისადმი თანხმობა და 500 მილიონ დოლარზე
მეტი თახნის შემოწირულობა, რაც ნაღმებისა გაუვნებელყოფისა და
მსხვერპლთათვის დახმარების გაწევისათვის იყო განკუთვნილი. ეს იყო ჩვენი
ჩინოსნების წინასწარი გათვლის შედეგი, რომ დაეწყოთ ხელშეკრულების დანერგვა
მანამ, სანამ მასზე მელანი შეშრებოდა. რატიფიკაციის პროცესი, რა თქმა უნდა,
ძალიან მნიშვნელოვანი იყო და ხელმოწერიდან 15 თვეში ჩვენ 60 რატიფიკაციის
შეტყობინება გვქონდა. 1999 წლის 1 მარტს ხელშეკრულება ძალაში შევიდა.

ხელმოწერისაკენ მიმავალი გზა ყველასთვის ახალი იყო და მას შემდეგ, რაც

ხელშეკრულება ძალაში შევიდა, უკვე შეგვეძლო უკან გაგვეხედა და
გაგვეანალიზებინა, თუ კონკრეტულად რამ გამოიწვია მისი წარმატება. როგორც
პროცესის წამომწყებს, კანადას სჭირდებოდა ძლიერი შიდა მხარდაჭერა, რომ
მოეპოვებინა სანდოობა თავის დიპლომატიურ მცდელობებში ჩამოეყალიბებინა
ახალი ნორმები. სწორედ ამ მხარდაჭერამ და მთავრობებსა და სამოქალაქო
საზოგადოებებს შორის მზარდმა სინერგიამ გამოიწვია, რომ ზეწოლა მოდიოდა
როგორც საშუალო ძალის მქონე ქვეყნების რბილი ძალის დიპლომატიიდან, ისე
არასამთავრობო ორგანიზაციების კარგად დამიზნებული მოქმედებებიდან.

ჩანართი 15.3 სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო

სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო 1997 წლის ივლისის სისხლის
სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის სტატუტით დაფუძნდა და
წარმოადგენს კიდევ ერთ მაგალითს თუ როგორი მნიშვნელოვანი გავლენა
მოახდინეს სამოქალაქო ჯგუფებმა და ინდივიდებმა მის შექმნაში. სისხლის
სამართლის საერთაშორისო სასამართლო ასამართლებს ხალხს გენოციდის,
კაცობრიობის წინაშე დანაშაულებისა და საომარი დანაშაულების გამო. ის
წარმოადგენს ბოლო ინსტანციის სასამართლოს და არ მოქმედებს, თუ საქმეს
იძიებს ეროვნული სასამართლო სისტემა და გამოძიება ნამდვილი და ობიექტურია.
რომის სტატუტი საერთაშორისო ხელშეკრულებაა, რომელიც ძალაში 2002 წლის
პირველ ივლისს შევიდა, მას შემდეგ რაც მას 60 სახელმწიფო შეუერთდა. ამ
 მომენტისათვის, მიერთებულია 114 სახელმწიფო, ხოლო გრენადა და უგანდა უნდა
გახდნენ მონაწილეები 2011 წლის ბოლომდე. 34 სახელმწიფოს ხელი აქვს
მოწერილი ხელშეკრულებაზე, თუმცა რატიფიკაცია ჯერ არ გაუკეთებია. ამერიკის
შეერთებულ შტატებს ხელი არ აქვს მოწერილი ამ ხელშეკრულებაზე. კანადამ მას
ხელი 1998 წლის დეკემბერში მოაწერა. ამ დრომდე, სასამართლოს გახსნილი აქვს
გამოძიება ექვს სიტუაციაში: კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საქმეზე,
უგანდის საქმეზე, ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის საქმეზე, დარფურის,
სუდანი, კენიის რესპუბლიკის საქმეებზე და ყველაზე ბოლოს ლიბიის არაბული
ჯამაჰირიის საქმეზე.

ამ ყველაფრის შედეგად წარმოიშვა მსგავსად მოაზროვნე მთავრობების,

არასამთავრობოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების ქსელი, რომლის
გავლითაც დარწმუნება და დიპლომატია, ნაცვლად უხეში ძალისა, შეიძლებოდა
ეფექტურად გამოყენებულიყო საერთაშორისო არენაზე. ამ ქსელის მოდელი იყო
დასაწყისი უფრო მუდმივი ადამიანის უსაფრთხოების სისტემის დამკვიდრებისა, რაც
მოიცავს საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს და მოდელს სამომავლო
მრავალმხრივი რბილი ძალის მოლაპარაკებებისა ადამიანის უსაფრთხოების
საკითხებზე, მაგალითად ისეთებზე, რომელიც ახლა მიმდინარეობს კასეტურ
ბომბებთან დაკავშირებით. (იხილეთ ჩანართი 15.3.).

მემკვიდრეობა

პირდაპირი მნიშვნელობით, სახმელეთო ნაღმების ამკრძალავი ხელშეკრულების

გავლენა იწყებოდა ადამიანთა სიცოცხლეების გადარჩენით უამრავ სიკვდილის
ველზე მსოფლიოს გარშემო და მთავრდებოდა ახალი ფორმის მრავალაქტორიანი
დიპლომატიის და გლობალური პოლიტიკური მოდელის ახალი დიზაინის
განვითარების ხელშეწყობით. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია გაკეთდეს რამოდენიმე
ობიექტური შეფასება, რომლითაც შესაძლებელი იქნება ამ ხელშეკრულების
წარმატების სრულად წარმოჩენა. 2010 წლის სახმელეთო ნაღმებზე დამკვირვებლების
ანგარიშისათვის ერთი თვალის გადავლებითაც გავიგებთ, რომ 1996 წლის შემდეგ
დაახლოებით 45 მილიონი დასაწყობებული სახმელეთო ნაღმის განადგურდა. 2009-
2010 წლებში 225,000-ზე მეტი ქვეითსაწინააღმდეგო სახმელეთო ნაღმი განადგურდა
და სულ მცირე 198 კვადრატული კილომეტრის ფართობის დანაღმული
ტერიტორიები გაიწმინდა. 2010 წლის ივნისში ნიკარაგუა გახდა მეთექვსმეტე
ხელმომწერი სახელმწიფო, რომელმაც თავისი გაწმენდითი ვალდებულებები
შეასრულა და ჩინეთმაც კი, რომელიც არ არის ხელმომწერი სახელმწიფო, განაცხადა,
რომ მანაც დაასრულა სახმელეთო ნაღმებისგან ტერიტორიის გაწმენდა.

კონვენციის საერთაშორისო მხარდაჭერა კვლავაც იზრდება. ამჟამა ხელშეკრულებაზე

ხელი 156 სახელმწიფოს აქვს მოწერილი, რაც საერთო რაოდენობის 80%-ს შეადგენს.
ხელმომწერთა რიცხვი გვიჩვენებს, რომ არსებობს გაზრდილი მხარდაჭერა
სახმელეთო ნაღმების განადგურების ამოცანის შესასრულებლად. ამ ფაქტის კიდევ
უფრო მეტად დასადასტურებლად, გაეროს გენერალური ასამბლეა ყოველწლიურად
იღებს რეზოლუციას მოწოდებით, რომ მოხდეს სახმელეთო ნაღმების ამკრძალავი
ხელშეკრულების უნივერსალიზაცია; უკანასკნელმა ხმის მიცემამ 2010 წელს
წარმოაჩინა ყველაზე დიდი გამოხმაურება 1997 წლის შემდეგ, 165 მომხრე, არც ერთი
მოწინააღმდეგე და 17 თავშეკავება.

მორჩილების ხარისხი და ხელმომწერი ქვეყნების უზარმაზარი რიცხვი ნიშნავს, რომ

იმ სახელმიფოებისთვისაც კი, ვინც ფორმალურად არ შეერთებია ხელშეკრულებას,
იგი მაინც მოქმედებს როგორც გლობალური ნორმა - საზომი, რომელიც აფასებს მათ
ქცევას და დაუმორჩილებლობის სტიგმას აწებებს მათ. სახმელეთო ნაღმებით
ვაჭრობა უკიდურესად შემცირდა და ამ ეტაპზე მიმდინარეობს არასამთავრობოთა
კოალიციის მიერ პროცესის მონიტორინგი, რომელმაც უნდა წარმოაჩინოს სად
შეიძლება იყოს განმეორების შესაძლებლობა ხელმომწერი სახელმწიფოების მიერ და
აღმაშფოთებლად დიდი გამოყენება ხელშეკრულების გარეთ მყოფი სახელმწიფოების
მიერ. ავღანეთის კონფლიქტის ზონიდან მიღებული იქნა ანგარიში, რომ პაკისტანი
აპირებდა სახმელეთო ნაღმების გამოყენებას, რათა ჩაეკეტა თავისი საზღვარი
თალიბანის მოძრაობისთვის, რაც თავის მხრივ ნატოს წევრი ქვეყნების
მთავრობებიდან მომავალი ზეწოლის შედეგი იყო. ამ ინფორმაციის გამოძახილმა
აიძულა ეს მთავრობები შემოებრუნებინათ თავიანთი ზეწოლის მიმართულება და
ეიძულებინათ პაკისტანი არ გამოეყენებინა სახმელეთო ნაღმები.

ეს ყველაფერი არ უნდა გავიგოთ ისე, თითქოს სახმელეთო ნაღმები აღარსად აღარ

გამოიყენება და ის რისკი, რომელსაც სახმელეთო ნაღმები უქმნიდნენ ადამიანთა
უსაფრთხოებას გამქრალია. 66 ქვეყანაში ჯერ კიდევ იგრძნობა სახმელეთო ნაღმების
გავლენა და 2009 წელს მიახლოებით 4,000 მსხვერპლის შესახებ იყო ინფორმაცია.
მსხვერპლის რაოდენობა და სახმელეთო ნაღმების არასახელმწიფო აქტორების
(სახალხო გვარდიები, აჯანყებულთა ჯგუფები, ტერორისტები) მიერ გამოყენება
კვლავაც სერიოზულ პრობლემად რჩება. 2009 წლის ბოლოს, კოლუმბიაში გაიმართა
სახმელეთო ნაღმების ამკრძალავი ხელშეკრულების მეორედ გადახედვის
კონფერენცია და დამტკიცდა კარტახენას სამოქმედო გეგმა. სამიტის დანიშნულება
იყო გადაეხედა მიღწეული შედეგებისათვის, კიდევ ერთხელ გაეხმოვანებინა
სახმელეთო ნაღმებისაგან მომავალი საფრთხე და განეახლებინა ხელმომწერი
სახელმწიფოების ერთგულება ხელშეკრულებისადმი. (იხილეთ ჩანართი 15.4.)

და მაინც, ოტავის პროცესის მემკვიდრეობა და მნიშვნელობა სცდება იარაღების

აკრძალვასა და მსხვერპლთათვის გაწეულ დახმარებას. მან შექმნა ახალი პრეცედენტი
იმის საჩვენებლად, თუ რა წარმატებით შეიძლება რბილი ძალის გამოყენება. ოტავას
პროცესამდე ტრადიციული დიპლომატიური არხებისათვის გვერდის ავლა არ იყო
იმედისმომცემი არჩევანი. მეცხრამეტე საუკუნის ევროპის ვენის კონგრესიდან
დაწყებული (შეხვედრების სერიები ევროპის დიდ სახელმწიფოებს შორის,
რომლებიც ბრიტანეთის, ავსტრიის, რუსეთისა და პრუსიის ინიციატივით 1815-1822
წლებში ჩატარდა) და დღევანდელი, ვეტოს უფლების მქონე გაეროს უშიშროების
საბჭოს 5 მუდმივი წევრით დამთავრებული, დიდ სახელმწიფოებს ყოველთვის
ეჭირათ პრივილეგირებული ადგილი საერთაშორისო საქმეებში. როგორც ასეთი,
საშუალო ძალის მქონე სახელმწიფოების ახალი კოლექტივის ერთიანობა არა-
სახელმწიფოებრივ აქტორებთან, როგორებიც არასამთავრობო ორგანიზაციები არიან.
წარმოადგენს ახალ ძალას საგარეო პოლიტიკაში, რომლის საშუალებითაც რბილი
ძალის დიპლომატიის ღირსებები და სარგებელი კარგად ჩანს.

ჩანართი 15.4 კასეტური ბომბების ამკრძალავი ხელშეკრულება?

2007 წლის 23 თებერვალს, ოსლოში, 46-მა სახელმწიფომ ხელი მოაწერა
დეკლარაციას, რომლითაც გამოთქვეს სურვილი 2008 წლის ბოლომდე
დაესრულებინათ სამართლებრივად სავალდებულო ინსტრუმენტი, რომელიც
აკრძალავდა კასეტური ბომბების გამოყენებას, წარმოებას, გადაცემასა და შენახვას
და შექმნიდა ჩარჩოს თანამშრომლობისა და დახამრებისათვის რაც შესაძლებელს
გახდიდა კასეტური ბომბების მსხვერპლებზე ზრუნვასა და მათ რეაბილიტაციას,
არსებული კასეტური ბომბებისაგან ტერიტორიების გაწმენდას, რისკების შესახებ
განათლების მიცემას და დასაწყობებული ბომბების განადგურებას. პროცესი
ძალიან წააგავს სახმელეთო ნაღმების აკრძალვის მოძრაობას, როგორც სამოქალაქო
საზოგადოების მონაწილეობის მხრივ, ისე საშუალო ძალის მქონე სახელმწიფოების
მიერ შესრულებული როლის მხრივ. 2008 წლის ბოლომდე წარმატებით მოხდა
კასეტური ბომბების შესახებ კონვენციაზე შეთანხმება. იგი ძალაში 2010 წლის
პირველ აგვისტოს შევიდა.
კასეტური ბომბები შეიცავენ რამოდენიმე უფრო მცირე ბომბს, რომელთაც ხშირად
ყუმბარებსაც უწოდებენ და რომლებიც დიდი ბომბის აფეთქების შემდეგ ორიდან
ოთხი ფეხბურთის სტადიონის ფართობზე გაიბნევიან ხოლმე. მცირე ბომბები
შექმნილია ისე, რომ აფექთდნენ დარტყმისას. თუმცა ეს ყოველთვის ასე არ ხდება.
ამის ნაცვლად ზოგიერთი ყუმბარა არ ფეთქდება და რჩება მიწაზე ან იმარხება
ნიადაგში, რათა შემდგომ ააფეთქოს მისი ლამაზი ფერებით მოხიბლულმა ბავშვმა
ან ნებისმიერმა სხვა გამვლელმა.
კასეტური ბომბები გამოიყენებოდა ერაყში, ავღანეთში, კოსოვოში - ყველაზე უფრო
ცნობილი შემთხვევა კი ლიბანი იყო, სადაც აუფეთქებელი ყუმბარების პროცენტი
მიახლოებით 25-დან 40-მდე მერყეობს. ამ პატარა ბომბების აფეთქებას შეუძლია
მოკლას ნებისმიერი 50 მეტრის რადიუსში და ხშირად იწვევს რამოდენიმე
სიცოცხლის მოსპობას, განსაკუთრებით ბავშვებისას, რომლებიც შეკრებილები
არიან ამ უცნობი საგნის გარშემო ან ბომბი მოხვედრილია დასახლებულ ადგილას
როგორიცაა ქალაქი ან სოფელი.
სახმელეთო ნაღმების აკრძალვის შემთხვევაში ჩვეული გზა დაბრკოლებებით იყო
სავსე. ერთადერთი ინსტრუმენტი, რაც გვქონდა აკრძალვის მოსაპოვებლად,
კონფერენცია განიარაღების შესახებ, კამპანიისათვის ყველაზე სერიოზული ბარიერი
აღმოჩნდა. ერთადერთი საშუალება, რომლითაც შეიძლებოდა გავცდენოდით
„უმცირესი საერთო მნიშვნელის“ მიდგომას იყო სხვა გზის არჩევა. მაგრამ ასეთი გზა
ჯერ არ არსებობდა... ეს იყო ისეთი გზა, რომელზეც ესპანელი პოეტი, ანტონიო
მაჩადო წერდა - „გზა, რომელიც სიარულით იქმნება“.

გზა დაიწყო არა მთავრობებითა და ურთიერთდაპირისპირებული ბიუროკრატებით,

არამედ სამოქალაქო ჯგუფებით. სწორედ ისინი იყვნენ, ვინც ნელ-ნელა მოახერხა
ეიძულებინა სახელმწიფო დონის ჩინოსნები წამომდგარიყვნენ თავიანთი
კომფორტული სავარძლებიდან და ემოქმედათ. აკრძალვის მომხრე კამპანიის
წევრების მიერ გამოყენებული ინსტრუმენტები და ტექნიკები არანაირად არ იყო
კონვენციური. იმ საკითხის ჰუმანიტარულ მხარეზე აქცენტის გაკეთებით, რაც
მანამდე თითქოს მხოლოდ განიარაღების პრობლემა იყო, სახმელეთო ნაღმების
აკრძალვის კამპანიამ შეიძინა ის ემოციური ძალა რაც მას სჭირდებოდა. ოტავისაკენ
მიმავალი გზის დასახვის შესახებ გადაწყვეტილებამ სრულიად ახალი პროცესი
წამოიწყო.
ოტავის ხელშეკრულების გამოცდილებამ ასწავლა კანადელებსა და სხვა საშუალო
ძალის ქვეყნებს, რომ მათაც ჰქონდათ ძალა ყოფილიყვნენ ლიდერები ახალო ტიპის
საგარეო პოლიტიკაში, რაც უნდა მოეხერხებინათ თავიანთი დიპლმოატიური რბილი
ძალის გავლენაზე აქცენტის გაკეთებით და თანამოაზრე მთავრობებთან და
არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ერთად მუშაობით. ეს შესაძლებლობა
გამოყენებული იქნა ადამიანის უსაფრთხოების მიდგომის დანერგვით - ინდივიდის
უსაფრთხოების საგარეო პოლიტიკის ცენტრში მოქცევით, იმ ტრადიციულ
უსაფრთხოების კონცეფციებზე დაყრდნობის ნაცვლად, რომლებიც პირველ რიგში
ხაზს ძალის გამოყენებასა და ეროვნულ უსაფრთხოებას უსვამდნენ.

კანადას ახლა უკვე აქვს ოტავის პროცესის გამოყენებით სამოქალაქო ჯგუფებთან და

თანამოაზრე მთავრობებთან ერთად სხვადასხვა საკითხებზე მუშაობის
გამოცდილება. უფრო კონკრეტულად კი პროცესი თავსებადი აღმოჩნდა ჩვენს
ეროვნულ ინტერესებთან, რომელიც გულისხმობს თანამშრომლური, მრავალმხრივი
და ტრანსნაციონალური ინსტიტუტების გავლით მუშაობას, რათა შეიზღუდოს
ძალაუფლების მქონეთა ცალმხრივი ქმედებები. კანადის მიერ შთაგონებული სხვა
ადამიანის უსაფრთხოებსათან დაკავშირებული ინიციატივები მოიცავს სისხლის
სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს, ბავშვების დაცვას, არქტიკის საბჭოს და
მცდელობას შეიქმნას ნახევარსფეროს წამლების ქსელი. ამ განსხვავებული
ინიციატივების მიერ მოტანილმა გამოცდილებამ მიგვიყვანა ადამიანის
უსაფრთხოების ქსელის შექმნამდე, რომელიც წარმოადგენს 11 ქვეყნისა და
არასამთავრობო ორგანიზაციების 9 ჯგუფის ასოციაციას, რომელიც მიზნად ისახავს
სხვადასხვა სახის გლობალური პრობლემების დაძლევას მცდელობების ქსელურად
გამოყენების გზით (ჩანართი 15.5).’

ჩანართი 15.5 ადამიანის უსაფრთხოების ქსელი

ადამიანის უსაფრთხოების ქსელი (www.humansecuritynetwork.org) წარმოიშვა
სახმელეთო ნაღმების კამპანიიდან და ფორმალურად 1999 წელს, ნორვეგიაში
დაფუძნდა. წევრები არიან: ავსტრია, კანადა, ჩილე, კოსტა რიკა, საბერძნეთი,
ირლანდია, იორდანია, მალი, ნიდერლანდების სამეფო, ნორვეგია, შვეიცარია,
სლოვენია, ტაილანდი და სამხრეთ აფრიკა დამკვირვებლის სტატუსით. ქსელს
მჭიდრო კავშირები აქვს აკადემიურ წრეებთან და სამოქალაქო საზოგადოებასთან.
წევრი ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრები რეგულარულად ხვდებიან და
განიხილავენ ადამიანის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ საკითხებს, რათა
გამოყონ კონკრეტული სფეროები კოლექტიური ქმედებებისათვის. ისინი შეხვდნენ
ბერგენში, ნორვეგიაში (1999), ლუსერნში, შვეიცარიაში (2000), პეტრაში,
იორდანიაში (2001), სანტიაგო დე ჩილეში (2002), გრაცში, ავსტრიაში (2003),
ბამაკოში, მალიში (2004), ოტავაში, კანადაში (2005) და ბანგკოკში, ტაილანდში
(2006).
ამ ეტაპზე ქსელი მონაწილეობას იღებს მცდელობაში აქციონ ოტავის პროცესი
სახმელეთო ნაღმების შესახებ უნივერსალურად. ის ასევე გამოსადეგი აღმოჩნდა
სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს დაფუძნებისას და მუშაობს
ბავშვების დაცვაზე შეიარაღებულ კონფლიქტებში. მცირე და მსუბუქი შეიარაღების
კონტროლზე, ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ
ბრძოლაზე, ადამიანის განვითარებისა და უსაფრთხოების საკითხებზე, ადამიანის
უფლებების შესახებ განათლებაზე, აივ ინფექციისა და შიდსის წინააღმდეგ
ბრძოლაზე, საერთაშორისო ჰუმანიტარული და ადამიანის უფლებათა სამართლის
დანერგვის პრობლემებიც აღმოფხვრაზე და კონფლიქტების პრევენციაზე.
ოტავის პროცესის მიერ გაკვალულმა გზამ მიგვიყვანა ბუნებრივ და ლოგიკურ
შედეგამდე - სახელწმიფო სუვერენიტეტის ცნებისადმი ნორმატიულ გამოწვევამდე.
მუშაობდნენ რა ადამიანის უსაფრთხოებასა და დაცვაზე სახელმწიფო ერთეულების
მაგივრად, რაც არის კიდეც ადამიანის უსაფრთხოების მიდგომის არსი, კოალიციამ,
რომელიც ამოიზარდა ოტავის პროცესიდან განსაზღვრა ახალი საგარეო
პოლიტიკური პარადიგმა.
ამ პარადიგმის ცვლილების გზაგასაყარად იქცა ინტერვენცია კოსოვოში. მიუხედავად
იმისა, რომ ადამიანის უსაფრთხოების დისკურსმა მნიშვნელოვან გამარჯვებას
მიაღწია სახმელეთო ნაღმების ხელშეკრულების საკითხზე, ადამიანის
უსაფრთხოების კონცეფციის სანდოობა მხოლოდ 1999 წლის ნატოს შეიარაღებული
ძალების კოსოვოში ინტერვენციის შედეგად დადგინდა. წარსულში, ადამიანების
ახალი, გლობალური საფრთხეებისგან დაცვას ე.წ. მკაცრი კრიტიკოსების მიერ
აღიქმებოდა, როგორც საერთაშორისო სიკეთის მქმნელად თავის წარმოჩენა. კოსოვომ
ეს შეცვალა. ადამიანის უსაფრთხოების პოლიტიკის მთავარი ტესტი იყო სამხედრო
ძალის გამოყენების ნება დაცვის პრინციპის შესანარჩუნებლად.

კოსოვომ წარმოშვა რთული კითხვები ჰუმანიტარულ ინტერვენციებთან და

სუვერენიტეტის როგორც გავლენასთან, ისე ვალდებულებთან დაკავშირებით.
ეროვნული უსაფრთხოების ძველი კონცეფციები, რომლებიც საზღვრების
მთლიანობასა და ურღვევობაზე იყო დაფუძნებული ნაკლებ გამოსადეგი იყო, როცა
საფრთხე მოდიოდა სასტიკი კონფლიქტებიდან, მტაცებელთა და კრიმინალთა
საერთაშორისო ქსელებიდან, გლობალური პანდემიებიდან და მასიური ბუნებრივი
კატასტროფებისაგან. საჭირო იყო ახალი მიდგომა ხალხის დაცვის საკითხთან.
სახმელეთო ნაღმების კამპანიამ აჩვენა, რომ საერთაშორისო პოლიტიკის წარმართვა
შესაძლებელი იყო ადამიანების დაცვის მიზნით და ადამიანის უსაფრთხოების
ჩარჩოში. კოსოვომ ასევე გამოავლინა საჭიროება, რომ პრინციპი ქცეულიყო უფრო
სოლიდური წესებისა და ისეთი გამოცდების ერთობად, რომლებიც აჩვენებდნენ
როდის და რა საშუალებებით შეიძლებოდა და უნდა მომხდარიყო ინტერვენცია.

რათა მეპოვა პასუხები ამ კითხვებზე, მე დავაარსე ინტერვენციისა და სახელმწიფო

სუვერენიტეტის კომისია, რომელსაც უნდა მოეხდინა ადამიანის უსაფრთხოების
კონცეფციის ოპერაციონალიზაცია შიდა კონფლიქტებში. კომისიამ შექმნა
სუვერენიტეტის არა ისეთი გაგება, რომელიც სახელმწიფოს პრეროგატივებზე
იქნებოდა კონცენტრირებული, არამედ მის უმთავრეს, საკუთარ მოქალაქეთა „დაცვის
პასუხისმგებლობაზე“. თუ სახელმწიფო ლეგიტიმურად იცავს საკუთარ მოქალაქეებს,
მას ეკუთვნის კიდევაც სუვერენიტეტი. თუმცა თუ ის ვერ ახერხებს ამ მოვალეობის
შესრულებას ან თავადა ხდება საკუთარი მოქალაქეების უფლებებზე მასიური შეტევი
ჩამდენი, ამ შემთხვევაში საერთაშორისო საზოგადოებამ უნდა საკუთარ თავზე აიღოს
დაცვის ფუნქცია.

დაცვის პასუხისმგებლობა აქცენტს აკეთებს არა იმაზე, თუ რის უფლებას აძლევს

სუვერენიტეტი სახელმწიფოებს, არამედ იმაზე, თუ რა ვალდებულებებს აკისრებს
იგი მათ. თუკი სახელმწიფო ვერ შეძლებს საკუთარი მოქალაქეების დაცვას ან თავად
ჩააგდებს მათ საფრთხეში, საერთაშორისო საზოგადოებას გადაეცემა
პასუხისმგებლობა თავად მოკიდოს საქმეს ხელი. უფრო კონკრეტულად კი,
დღევანდელი ენით რომ განვსაზღვროთ, ინტერვენცია უნდა აღქმული იყოს
მსხვერპლის და არა ინტერვენციის განმხორციელებლის პერსპექტივიდან.
ინტერვენციისა და სახელმწიფო სუვერენიტეტის კომისიის ანგარიშმა დაადგინა, რომ
ასეთი პასუხისმგებლობა ითვალისწინებს საკითხის შეფასებას მსხვერპლის და არა
ინტერვენციის განმხორციელებელი ძალის თვალთახედვით. თუკი სახელმწიფო ვერ
ახერხებს დაცვის უზრუნველყოფას ან თავად სჩადის დანაშაულს, მაშინ იგი კარგავს
თავისი სუვერენიტეტის უფლებას და საერთაშორისო საზოგადოება ერევა არა
მხოლოდ დასაცავად, არამედ შესაჩერებლად და ყველაფრის აღსადგენად (Commission
on Intervention and State Sovereignty, 2001). ამ ყველაფრის გარშემო ჩამოყალიბდა
ახალი და სავარაუდოდ საკმაოდ საკამათო მიდგომა, რომელიც ცდილობს
უზრუნველყოს პრევენცია, თანამშრომლობა და კანონის უზენაესობის დამკვიდრება
სუვერენიტეტის ტრადიციული პრინციპებთან ერთად. ის ადგენს გამოცდებს და
გვთავაზობს კრიტერიუმებს რათა განისაზღვროს როგორ უნდა იქნებს ძალა
გამოყენებული და რა დანიშნულებით.

დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპმა განვითარება ნელა დაიწყო. ის ასპარეზზე 11

სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ მალევე გამოვიდა, როცა მთავარი აქცენტი
ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლაზე კეთდებოდა. თუმცა ნელი და მომთმენი
დიპლომატიური მცდელობების გამოყენებით, ოტავის პროცესის მაგალითზე,
კანადის მთავრობამ, თავის მოკავშირე არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ერთად და
გაეროს გენერალური მდივნის, კოფი ანანის თანხმობით, მოახერხა იდეის
გააქტიურება. იგი აიტაცა გაეროს რეფორმის მაღალი დონის კომისიამ და გახდა
მთავარი ელემენტი პაკეტისა, რომელიც გენერალურმა მდივანმა, კოფი ანანმა 2005
წელს მსოფლიოს ლიდერებს შესთავაზა, სადაც მას მხარი დაუჭირეს კიდეც. როცა
უშიშროების საბჭომ გადაწყვიტა მწვანე შუქი მიეცა გაეროს შეიარაღებული
ძალებისათვის დარფურში, თავისი გადაწყვეტილების საფუძვლად მან დაცვის
პასუხისმგებლობის პრინციპი გამოაცხადა.

ის ფაქტი, რომ დაცვის პასუხისმგებლობა წარმოადგენს ბოლო დროის ერთ-ერთ

უდიდეს გამოწვევას სახელმწიფო სუვერენიტეტისადმი, მას ბევრ კრიტიკოსსაც
სძენს. 2009 წელს ამ კრიტიკოსებამ გამოიყენეს გენერალური ასამბლეის დებატები
დაცვის პასუხისმგებლობაზე გენერალური მდივნის ანგარიშის საკითხზე, რათა
შეეტიათ თვითონ ამ პრინციპისათვის. სამოქალაქო საზოგადოებამ დიდი როლი
ითამაშა 2009 წლის დებატებში მხარდაჭერის მობილიზებაში. დაცვის
პასუხისმგებლობის გლობალურმა ცენტრმა, სხვებთან ერთად, წამოიწყო ძალზე
ოსტატური კამპანიები მედიაში, რამაც ბევრი საგარეო საქმეთა სამინისტროს აზრზე
მოახდინა გავლენა. დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპისადმი მხარდაჭერის
ზოგადად მაღალი დონე სასიამოვნო სიურპრიზი იყო. მიუხედავად
წინასწარმეტყველებისა, რომ G-77-ის წვერების მნიშვნელოვანი ნაწილი ხმას
მისცემდა 2005 წლის დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპის შეკვეცას ან საერთოდ
გაუქმებას, 2009 წლის დებატებმა აჩვენა, რომ ამ პრინციპს კვალავაც ფართო
მხარდაჭერა ჰქონდა. მხოლოდ ოთხმა სახელმწიფომ (ვენესუელა, კუბა, სუდანი და
ნიკარაგუა) სცადა 2005 წლის რეზოლუციის გაუქმება.
როგორც ახალ გლობალურ ნორმას, დაცვის პასუხისმგებლობას, როგორც პრინციპს
ძალიან დიდი წარმატება ხვდა წილად ასეთი მცირე დროის კვალობაზე.
ოპერაციული თვალსაზრისით, პროცესებისა და პროცედურების დამკვიდრებას დრო
დასჭირდება, თუმცა თავად პრინციპი უკვე გამოიყენება საქმეში. მართალია ეს არ
იყო აშკარა ქმედება დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპის დროშის ქვეშ, მაგრამ 2008
წლის დასაწყისში, კოფი ანანმა სცადა წინასწარ ჩარეულიყო კენიის პოლიტიკურ
კრიზისში, რომელმაც მიგვიყვანა ძალადობამდე და ქმნიდა ომში გადაზრდის
საფრთხესაც. მისმა წინასწარმა ჩარევამ გამოიწვია კრიზისის გადაწყვეტა და ხელი
შეუშალა შემდგომ ძალადობას, რის გამოც დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპის
გამოყენების ერთ-ერთ ბრწყინვალე მაგალითად ითვლება.

2011 წელს, ჩრდილოეთ აფრიკის მნიშვნელოვან ნაწილსა და ახლო აღმოსავლეთშიც

კი გავრცელა სახალხო აჯანყებების ტალღა, რომელიც მოითხოვდა ავტორიტარული
მმართველობების ჩამოგდებას დემოკრატიის დასამყარებლად. თავდაპირველად,
ტუნისსა და ეგვიპტეში მოხერხდა ავტორიტარული მმართველების ჩამოგდება
შედარებით მშვიდობიანი გზებით. სამწუხაროდ, იმავე სახის სახალხო მოძრაობას
ლიბიაში, მოამარ კადაფის წინააღმდეგ როგორც სამთავრობო ძალებმა, ისე სტატუს-
კვოს მომხრე არა-სამთავრობო ჯგუფებმა უხეში ძალით უპასუხეს. ადამიანის
უფლებების ფართომასშტაბიანი დარღვევების შესახებ შეტყობინებები და
სამოქალაქო მსხვერპლის მზარდი რიცხვი მოითხოვდა ჩარევას გაეროსაგან. კადაფისა
და მისი გარემოცვის წინააღმდეგ მზარდი საერთაშორისო სანქციებისა და შეჩერების
მოწოდებით დიპლომატიური წნეხის შემდეგ, როგორც გაეროსგან ისე აშშ-სა და
საფრანგეთისაგან, რომელთაც არანაირი შედეგი არ მოჰყვა, გაეროს უშიშროების
საბჭომ მიიღო რეზოლუცია 1973, რომლითაც ჩაკეტა საჰაერო ზონა, მოქალაქეთა
დაცვის პასუხისმგებლობის გაცნობიერების გამო. ეს ინტერვენცია დაცვის
პასუხისმგებლობის პრინციპის პირველ ლაკმუსის ქაღალდად მიიჩნევა.
დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპის, როგორც ადამიანის უსაფრთხოების
მაგალითის პრაქტიკაში ჯეროვნად გამოსაყენებლად ჯერ კიდევ ბევრი რამ არის
გასაკეთებელი. ჩვენს წინაშეა მუდმივი და მზარდი დაძაბულობა ეროვნული
ინტერესებისა და სუვერენიტეტის ტრადიციულ პრინციპებსა და გლობალური
მმართველობის საჭიროებას შორის. საერთაშორისო დონეზე არსებული
სტანდარტების, წესებისა და ინსტიტუტების კომპლექსურობა გამაღიზიანებელი და
ჩახლართულია. კომპლექსურობას ხელს უწყობს მიმდინარე მცდელობები ძირი
გამოეთხაროს ფართო მრავალმხრივ იურისდიქციებს ორმხრივი და რეგიონული
ერთეულების სასარგებლოდ. როგორც დევიდ რუნჩიმენი ამბობდა „კეთილი
განზრახვების პოლიტიკაში“, „სახელმწიფოთა სტაბილური საზოგადოება, როგორც
ჩანს, მოითხოვს როგორც საერთაშორისო მეთვალყურეობას, ისე ეროვნულ
დამოუკიდებლობას. ჯერ არავის მოუფიქრებია როგორ შეკრას ეს წრე“ (Runciman
2006: 20).

ფაქტობრივად, დაცვის პასუხისმგებლობა შეიძლება იქცეს კიდეც ამ წრის შეკვრისა

და ისეთი მოდელის მიწოდების გზად, რომელიც შეძლებს მოახდინოს გლობალური
სისტემის რეორგანიზება ისეთი პრინციპის გარშემო, რომელიც მიუდგება
გლობალური საკითხების მრავალ სხვადასხვა სახეს და დაიწყებს გლობალური
მმართველობის ხელახალი გამოგონების პროცესს. ის ნელ-ნელა იქცევა სინათლედ,
რომელიც ეხმარება გლობალური საზოგადოებრივი გაერთიანების შექმნას, რომელიც
მოიცავს ინდივიდებს, კორპორაციებს, საერთაშორისო ინსტიტუტებს და ერ-
სახელმწიფოებს, რომლებიც ანგარიშვალდებულნი არიან მორალურობის
დადგენილი სტანდარტებისადმი. მას ასევე შეუძლია ხელი შეუწყოს გლობალურ
ხელმძღვანელობას ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა უსაფრხოება, სიღარიბე,
დახმარება, ვაჭრობა და გარემოს დაცვა.

ეს გლობალური დონის საჯარო სივრცე იქმნება ძალაუფლებისა და

გადაწყვეტილების მიღების ახალ ცენტრებთან გადაჯაჭვულად, რომლებიც
სამოქალაქო აქტორების ბევრად უფრო ფართო წრეს მოიცავს, როგორებიც არიან
მსოფლიო მოქალაქეები, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ მოქალაქეობის უფლება
უპირატესი უნდა იყოს ბაზრების ძალაუფლებასა და ეროვნული სუვერენიტეტზე და
უნდა არსებობდეს საერთაშორისო კანონმდებლობის ძირითადი ჩარჩო, რომელიც
ყველა მონაწილისგან თანაბარ ანგარიშვალდებულებას მოითხოვდა.

მსგავსი აზროვნება აღმოცენდა ოტავის პროცესიდან და წარმოადგენს ტერორისტების

მესიანისტური და უტოპიური მტკიცებებისაგან და ისეთი ადამიანებისაგან თავის
დაღწევის გზას, ვინც მსოფლიოს გადარჩენის მისიას ეძიებენ. ეს არის გზა
სამოქალაქო ღირსების განსხვავებული გრძნობისა დამკვიდრებისა, რომელიც პატივს
სცეს სხვათა უფლებებს და აცნობიერებს ამ უფლებების დაცვის საჭიროებას. მარტინ
გილბერტმა, ცნობილმა ბრიტანელმა ისტორიკოსმა ეს აღწერა როგორც „ყველაზე
მნიშვნელოვანი ცვლილება ეროვნული სუვერენიტეტის ცნებაში ბოლო 360 წლის
მანძილზე“ (Gilbert 2007). როგორც საგარეო საქმეთა მინისტრი, მე ფაქტობრივად
სანტექნიკოსი ვიყავი, რომელიც გაჟონვების შეკეთებით იყო დაკავებული. მაგრამ მე
მივხვდი, რომ ეს გაჟონვები უფრო ხშირი იყო, რადგან არქიტექტურა ხშირად არც ისე
კარგი იყო. 1990-იანი წლების შუაში უკვე ყველა გაუმჯობესებულ გადაჭრის გზას
ეძებდა - უკეთეს არქიტექტურას. ადამიანის უსაფრთხოების იდეა აღმოჩნდა საჭირო
პასუხი. როცა ოტავის ხელშეკრულების კონფერენცია დასრულდა, მე ვგრძნობდი,
რომ ბევრი მონაწილისათვის ეს იყო დიდი ძალების პოლიტიკიდან თავის დაღწევა
ისეთი დღის წესრიგისათვის, რომელიც ადამიანთა საჭიროებებს სახელმწიფოს უხეშ
ინტერესებზე უფრო წინ დააყენებდა. ოტავის პროცესმა განაცვიფრა ექსპერტები,
რომელთაც მიაჩნდათ, რომ შიშველი პირადი ინტერესის გარდა არასდროს არაფერი
იქნებოდა სასწორზე. მაგრამ შეკითხვა ასეთი იყო: ქმნიდა კი ეს მომავალი
ცვლილებების პერსპექტივას, თუ უბრალოდ გამონაკლისი იყო? მე ვასკვნი, რომ
ადამიანის უსაფრთხოების კონცეფციისა და დაცვის პასუხისმგებლობის პრინციპის
ფესვები ოტავის პროცესიდან მომდინარეობს და რომ ეს პრინციპები განსზაღვრავენ
გლობალურ პოლიტიკას მომავალ წლებშიც.
 საკვანძო საკითხები
 1996 წელს ოტავას პროცესით საფუძველი ჩაეყარა საერთაშორისო
შეთანხმებას კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული შეიარაღებით
ვაჭორბისა და მისი გამოყენების დარეგულირების შესახებ, რომელსაც
დღემდე 156–მა ქვეყანამ მოაწერა ხელი.
 არასამთავრობო ორგანიზაციებმა წამოიწყეს მოძრაობა
კაცობირობისთვის საფრთხის შემცველი იარაღის კონტროლის
გასაძლირებლად, მათ შორის აღნიშნულ იარაღზე სმაოქალაქო
კონტროლის დაწესბეის მოთხოვნით.
 არასამთავრობოებსა და მთავრობებს შორის პარტნიორობამ აქცია
ოტავას პროცესი საერთაშორისო პოლიტიკის ახალ მოდელად.
 საშუალო ძალის სახელმწიფოებმა საკუთარ თავზე აიღეს ლიდერობა
ოტავას პროცესში და დაარღვიეს ის დამკვიდრებული ტრადიცია,
როდესაც დიდ ძალებს ჰქონდათ ვეტოს უფლება და შეთანხმებები
ხდებოდა მათი ინტერესებიდან გამომდინარე. რბილი ძალის
გამოყენებით, შესაძლებელი გახდა გადაწყვეტილების მიმღებ
წყაროებზე გავლენის მოხდენა.

კითხვები
1. თავის დასკვნაში, წინამდებარე თავის ავტორი ექსვორთი ხაზს
უსვამს ოტავას პროცესის ისტროიულ მნიშვნელობას. რამდენად
არის შესაძლებელი მის მიერ წარმოდგენილ მოსაზრებებზე
 დაყრდნობით შემუშავდეს ახალი თეორიული ჩარჩო? თუკი
შესაძლებელია, რომელი და როგორ?
2. აღნიშნული თავი აღწერს იმ გზას, რომელიც ოტავას პროცესის
შედეგად გაიარა საერთაშორისო საზოგადოებამ ეროვნული
უსაფრთხოებიდან ადამიანურ უსაფრთხოებამდე. რამდენად იყო
გათვალისწინებული ამ პროცესში საშუალო ძალების ინტერესები?
დიდი ძალების ინტერესები?
3. საერთაშორისო კონვენციებისა და საერთაშორისო სამართლის
პერსპექტივიდან, რამდენად შესაძლებელია ოტავას პროცესი
გადიოდეს ტრადიციული არხების საზღვრებიდან?

 დამატებითი საკითხავი
Behringer, R.M. (2005), “Middle Power Leadership on the Human Security
Agenda”, Cooperation and Conflict: Journal of the Nordic International Studies
Association, 40: 305-42.

Lawson, R.J. (2002), Ban Landmines! The Social Construction of the

International Ban on Antipersonnel Landmines 1991-2001, Thesis for the
Master of Political Science Carleton University.

O’Dwyer, D. (2006), “First Landmines, Now Small Arms? The International

Campaign to Ban Landmines as a Model for Small-Arms Advocacy ”, Irish
Studies in International Affairs, 17: 77-97.

Vines, A. (1998), “The Crisis of Antipersonnel Mines”, in M. Cameron, R.

Lawson, and B. Tomlin (eds), To Walk Without Fear (Toronto: Oxford
University Press).