File Content

საერთაშორისო საპოლიციო თანამშრომლობა სახელმწიფო იურისდიქციის მიღმა
როგორც მოგეხსენებათ სახელმწიფოს გააჩნია სახმელეთო, საჰაერო და საზღვაო

ტერიტორიები (იმ შემთხვევაში თუ წარმოადგენს საზღვაო ქვეყანას). ქვეყნებს შორის
საერთაშორისო საპოლიციო თანამშრომლობა შეიძლება წარიმართოს, როგორც
ხმელეთზე, ასევე საზღვაო ზონებსა1 და საჰაერო სივრცეში. სახელმწიფოებს შორის
ზღვებისა და ოკეანეების გამოყენებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს
საერთაშორისო საზღვაო სამართალი არეგულირებს.2 საჰაეროს სივრცესთან
დაკავშირებით კი საერთაშორისო საჰაერო სამართალი.3
ერთი შეხედვით, შეიძლება უცნაურადაც ჟღერდეს საერთაშორისო საპოლიციო
თანამშრომლობა სახელმწიფო იურისდიქციის მიღმა, თუმცა ეს უცნაური საკითხი
მეტად აქტუალურად წარმოჩნდება, თუ მას დეტალურად განვიხილავთ, არსებული
მდგომარეობისა და შესაძლო პრობლემების გათვალისწინებით.4 ვიდრე თვით
თემის მნიშვნელობაზე გადავიდოდეთ, აუცილებელია ორიოდე სიტყვით აღინიშნოს
იმ საერთაშორისო სამართლებრივი რეჟიმის შესახებ, რომელიც ღია ზღვაზე
მოქმედებს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა (ორმხრივი და მრავალმხრივი) და
საერთაშორისო ჩვეულებების პრაქტიკის საფუძველზე. დოქტრინა ზღვების
თავისუფლების შესახებ ჯერ კიდევ XVII საუკუნის პირველ ნახევარში დაიბადა,
რომლის ფუძემდებელი ჰოლანდიელი იურისტი ჰუგო გროციუსი იყო. მან თავის
ნაშრომში „Mare Liberum” (1609 წ.) მხარი დაუჭირა ზღვების თავისუფლებას. მას
1
საერთაშორისო საზღვაო სამართალი ზღვებსა და ოკეანეებს საზღვაო სივრცეებად ყოფს. ქვეყნის
საზღვაო ტერიტორია, „ტერიტორიული ზღვა“, ან „ტერიტორიული წყლები“, როგორც მას ხშირად
მოიხსენებენ შეადგენს 12 საზღვაო მილს. 12 მილს იქით (მაქსიმუმ 188 საზღვაო მილი) მდებარეობს
მიმდებარე და განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონები ან თევზჭერის განსაკუთრებული ზონა
(ჩვეულებითი სამართლის მიხედვით), სადაც სანაპირო სახელმწიფო სარგებლობს გარკვეული
უფლებებით (ფისკალური, სანიტარიული, საიმიგრაციო და საბაჟო) მიმდებარე ზონასთან
დაკავშირებით და სუვერენული უფლებებით განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონასთან მიმართებით
(იხ. UNCLOS -ის თავი V) კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
2
იხ. Supra გვ. 8
3
იხ. დ. გეფერიძე, საერთაშორისო საჰაერო სამართალი, გამომცემლობა „მერიდიანი“, 2012 წ.
4
წიგნის ეს ნაწილი დაფუძნებულია ავტორის მიერ გამოქვეყნებულ სტატიაზე და მის ერთგვარ
განახლებას წარმოადგენს: “High Seas and Protection of Human Rights”, Europaische und Nationale Systeme
des Menschenrechtsschutzes, Aufsatzsammlung, K. Korkelia (Red.), Tbilisi 2007.
1
მიაჩნდა, რომ ზღვები ღია უნდა იყოს ყველასათვის. გროციუსის დოქტრინას თავისი
მოწინააღმდეგეც ჰყავდა, დახურული ზღვების დოქტრინის სახით, რომლის ერთ-
ერთი ფუძემდებელი ინგლისელი მეცნიერი სელდენი იყო. იგი თავისი ნაშრომით
_„Mare Clausum“_ დაუპირისპირდა გროციუსს. საბოლოოდ, დოქტრინების
ორთაბრძოლაში ზღვების თავისუფლების დოქტრინამ გაიმარჯვა. XIX საუკუნის
პირველ ნახევარში ღია ზღვის, რომელიც განსხვავდებოდა ტერიტორიული,
ნაციონალური წყლებისაგან და არ ექვემდებარებოდა რომელიმე სახელმწიფოს
საკუთრებას ან იურისდიქციას, კონცეფცია დამკვიდრდა. საერთაშორისო პრაქტიკაში
ჩამოყალიბებული ეს კონცეფცია საერთაშორისო კონვენციებში იქნა
კოდიფიცირებული, კერძოდ: „ღია ზღვის შესახებ“ ჟენევის 1958 წლის კონვენცია (მე-
2 მუხლი) და UNCLOS, 87-ე, 89-ე მუხლები:
„ღია ზღვა ყველა ქვეყნისათვის არის ღია და არცერთ სახელმწიფოს არა აქვს
უფლება, სამართლებრივად დაუქვემდებაროს მისი ნებისმიერი ნაწილი თავის
იურისდიქციას“.
აღნიშნული ნორმა თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ქვაკუთხედია.5
ღია ზღვის შესახებ უფრო ნათელი წარმოდგენის შესაქმნელად უნდა აღინიშნოს, რომ
„ღია ზღვა არის ზღვის ყველა ის ნაწილი, რომელიც არ განეკუთვნება
განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონას, ტერიტორიულ ზღვასა და შიდა წყლებს, ასევე
არქიპელაგური სახელმწიფოს არქიპელაგურ წყლებს“.6
მაშასადამე, ღია ზღვაზე არ მოქმედებს არცერთი სახელმწიფოს იურისდიქცია. ეს

ზოგადი პრინციპია, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ გემზე, რომელიც ღია ზღვაში
დაცურავს, არ ვრცელდება, თავის მხრივ, არცერთი ქვეყნის იურისდიქცია. გემებსა და
სხვა მცურავ საშუალებებზე მოქმედებს იმ ქვეყნის იურისდიქცია, რომლის დროშის
ქვეშაც ისინი დაცურავენ (UNCLOS 91-ე და 92-ე მუხლები).7 აღნიშნული უფლება
5
ყოველივე აღნიშნულის შესახებ იხ. .R. Churchill, A.V. Lowe, The Law of the Sea, 1999, გვ. 204-205.
6
იხ. UNCLOS-ის, 86-ე მუხლი. კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
7
იხ. Ibid.
2
გარკვეულ ვალდებულებებს ეფუძნება, კერძოდ, სახელმწიფომ უნდა განსაზღვროს
პირობები, რომლითაც ის გემს მიანიჭებს თავის ნაციონალობას და უფლებას,
იცუროს სახელმწიფო დროშის ქვეშ და აღნიშნულთან დაკავშირებით გასცეს
შესაბამისი დოკუმენტაცია. ასევე სახელმწიფოსა და გემს შორის უნდა არსებობდეს
ე.წ. “genuin link”, ანუ „რეალური, ჭეშმარიტი კავშირი“ (UNCLOS 91-ე მუხლი).8
ყოველი სახელმწიფო ვალდებულია, განახორციელოს ეფექტიანი იურისდიქცია და
კონტროლი გემზე, რომელიც მისი დროშის ქვეშ დაცურავს (UNCLOS, 94-ე მუხლი).9
ეფექტიანი იურისდიქცია გულისხმობს როგორც საკანონმდებლო (შესაბამისი
კანონების, წესების, ნორმების, ინსტრუქციების და ა.შ. მიღება და დამტკიცება), ისე
აღმასრულებელ იურისდიქციას (უშუალოდ აღნიშნული კანონების, წესებისა და
ნორმების მოთხოვნათა შესრულება და მათ შესრულებაზე უშუალო კონტროლი).
„ყოველთვის, როცა საკანონმდებლო იურისდიქცია მოქმედებს, მას ყოველთვის
აღმასრულებელი იურისდიქცია სდევს თან და აღმასრულებელი ძალაუფლების
ბუნება და ხარისხი საკანონმდებლო იურისდიქციის ბუნებითა და ხარისხით არის
განსაზღვრული.“10
დროშის სახელმწიფოს იურისდიქცია არ არის აბსოლუტური, განსხვავებით იმ

იურისდიქციისაგან, რითაც სახელმწიფო თავის ტერიტორიულ ზღვასა და შიდა
წყლებში სარგებლობს (გამომდინარე იმ ფაქტიდან, რომ ტერიტორიული ზღვა და
შიდა წყლები ქვეყნის საზღვაო ტერიტორიას ეკუთვნის და ქვეყნის სრული
იურისდიქციის ქვეშ იმყოფება).11 არსებობს გამონაკლისი, რომლის დროსაც სხვა
სახელმწიფოები ინაწილებენ როგორც საკანონმდებლო, ისე აღმასრულებელ
იურისდიქციას დროშის სახელმწიფოსთან ერთად. უფრო ზუსტად კი, გარკვეულ
8
იხ. Ibid.
9
იხ. Ibid.
10
იხ. Dahmani, M. The Fisheries Regime of the Exclusive Economic Zone. Leiden, The Netherlands: Brill |
Nijhoff. (01 Jan. 1987), გვ. 84.
11
იხ. UNCLOS-ის მე-2 მუხლი. კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22),
ასევე ტერიტორიული ზღვისა და შიდა წლების შესახებ იხ. R. Churchill, A.V. Lowe, The Law of the Sea,
third edition, 1999, გვ. 60-61 და 71-100.
3
შემთხვევებში სხვა სახელმწიფოსაც შეუძლია განახორციელოს თავისი იურისდიქცია
სხვა ქვეყნის დროშით მოცურავე გემზე სხვადასხვა საზღვაო ზონებში. ამ კუთხით
მართებული იქნება განხილვა იმ შემთხვევებისა, რომლებიც ტრანსნაციონალურ
ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლასა და საერთაშორისო საპოლიციო
თანამშრომლობასთან შეიძლება იყოს დაკავშირებული. ესენია: მეკობრეობა, ღია
ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობა, ნარკოტიკებით და ფსიქოტროპული
ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობა, მონებით ვაჭრობა, ტრეფიკინგი და ტერორიზმი.
მეკობრეობა
ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის საერთაშორისო სამართალში, ისევე როგორც

საერთაშორისო საზღვაო სამართალში ერთ-ერთი ყველაზე საშიში და მძიმე
დანაშაული, რომელიც ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და საკუთრების
წინააღმდეგაა მიმართული, არის მეკობრეობა. ბრძოლა მეკობრეობის წინააღმდეგ
არის ყოველი სახელმწიფოს არა მარტო უფლება, არამედ მოვალეობაც, რომელიც,
დიდი ხანია, საერთაშორისო პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა და აღიარებულ იქნა „ღია
ზღვის შესახებ“ ჟენევის 1958 წლის კონვენციითა (მე-14 მუხლი)12 და UNCLOS-ის
მიერ (მე-100 მუხლი).13 სამწუხაროდ, მეკობრეობა კვლავაც რჩება სერიოზულ
პრობლემად ინდოეთის ოკეანის, აფრიკის, სამხრეთ ამერიკისა და სამხრეთ-
აღმოსავლეთ აზიის ნაწილში, რომლის წინააღმდეგ ბრძოლაში ჩართული არიან
როგორც სახელმწიფოების, ასევე საერთაშორისო ორგანიზაციები.14
კონვენციაში (UNCLOS 101-ე მუხლი) მეკობრეობა განმარტებულია როგორც:
12
კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://legal.un.org/avl/ha/gclos/gclos.html (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
13
14
იხ. CGPCS – Piracy Legal Forum ოფიციალური ვებ გვერდი
http://www.piracylegalforum.org/resources/international-organizations/ (ბოლოს ნანახია 25.04.22), ასევე,
სტატისტიკისა და დეტალური ინფორმაციისათვის იხილეთ: საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის
ოფიციალური ვებ გვერდი IMO Piracy Reports https://www.imo.org/en/OurWork/Security/Pages/Piracy-
Reports-Default.aspx (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
4
“(a) ძალადობის ან დაკავების ნებისმიერი არაკანონიერი აქტები, ან დატაცების
ნებისმიერი აქტი, რომელიც ჩადენილია პირადი მიზნებისათვის კერძო საჰაერო
ხომალდისა თუ კერძო გემის ეკიპაჟის, ან მგზავრების მიერ და რომელიც მიმართულია:
(i)Aღია ზღვაზე, სხვა გემის ან საჰაერო ხომალდის, ან ასეთ გემსა თუ საჰაერო

ხომალდზე მყოფი მგზავრების ან საკუთრების წინააღმდეგ;
(ii) გემის, საჰაერო ხომალდის, მგზავრების ან საკუთრების წინააღმდეგ ნებისმიერი

სახელმწიფოს იურისდიქციის გარეთ მყოფ ადგილებში;
(b) გემის ან საჰაერო ხომალდის საქმიანობაში ნებაყოფლობითი მონაწილეობის

ნებისმიერი აქტი იმ ფაქტების გათვალისწინებით, რომლებიც ასეთ გემს ან საჰაერო
ხომალდს მეკობრეთა რიცხვს მიაკუთვნებს;
(c) ნებისმიერი წაქეზების ან განზრახ ხელშეწყობის აქტი (a) ან (b) ქვეპუნქტებში

აღწერილი აქტის ჩასადენად.”15
მეკობრე გემებისა და მეკობრე საჰაერო ხომალდების რიცხვს არ განეკუთვნებიან

სამხედრო გემები, სამთავრობო გემები და საჰაერო ხომალდები, გარდა იმ
შემთხვევისა, როცა აღნიშნულ გემებსა და საჰაერო ხომალდებზე მოხდა ამბოხება,
ეკიპაჟმა ხელთ იგდო მმართველობა და ეწევა მეკობრეობას (UNCLOS 102-ე
მუხლი).16
UNCLOS 103-ე მუხლი მეკობრე გემს ან საჰაერო ხომალდს შემდეგნაირად

განსაზღვრავს:
„გემი ან საჰაერო ხომალდი ითვლება მეკობრედ, თუ ის გამიზნულია იმ პირების

მიერ, რომელთა კონტროლის ქვეშაც იმყოფება იგი, ნებისმიერ იმ მოქმედების
ჩასადენად, რომელიც გათვალისწინებულია 101-ე მუხლით. ეს ასევე ეხება გემს ან
საჰაერო ხომალდს, რომლებსაც იყენებდნენ ამგვარი მოქმედებების ჩადენისათვის,
სანამ ისინი რჩებიან იმ პირების ძალაუფლების ქვეშ, რომლებიც ბრალდებულნი
არიან ასეთ მოქმედებების ჩადენაში.“17
ყველა სახელმწიფო უფლებამოსილია, გაატაროს აუცილებელი ღონისძიება მეკობრე

გემის საქმიანობის აღკვეთის, მისი შეპყრობისა და დაპატიმრებისათვის, თუმცა
მხოლოდ და მხოლოდ სამხედრო გემებსა და სამხედრო საჰაერო ხომალდებს (ეს ის
შემთხვევა, როდესაც სამხედრო გემი ან საჰაერო ხომალდი ასრულებს
სამართალდამცავ/საპოლიციო ფუნქციას) ან მთავრობის სამსახურში მყოფ
სპეციალურად უფლებამოსილ გემებსა და საჰაერო ხომალდებს (იგულისხმება
15
16
იხ. Ibid.
17
იხ. Ibid.
5
საპოლიციო, საპატრულო გემი ან საჰაერო ხომალდი) შეუძლიათ შეასრულონ
აღნიშნული ამოცანა (UNCLOS 105-ე და 107-ე მუხლები).18
UNCLOS -ის 110-ე მუხლის თანახმად, ნებისმიერი სახელმწიფოს სამხედრო გემს

(სამხედრო საჰაერო ხომალდს) უფლება აქვს, გააჩეროს და მოინახულოს ნებისმიერი
არასამხედრო და არასამთავრობო გემი, მიუხედავად მისი დროშისა, იმ შემთხვევაში,
თუ არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ აღნიშნული გემი ეწევა მეკობრეობას. თუმცა,
110-ე მუხლის მე-3 პუნქტში აღნიშნულია, რომ, თუ ეჭვი არასაფუძვლიანი აღმოჩნდა
და გაირკვა, დაკავებული გემი არ ეწევა მეკობრეობას, ის უფლებამოსილია, მიიღოს
კომპენსაცია ნებისმიერი დანაკარგისა და ზიანისათვის, რაც აღნიშნულ დაკავებასა
და შემოწმებას მოჰყვა.19
UNCLOS-ის 105-ე მუხლი უფლებას აძლევს ნებისმიერ სახელმწიფოს, ძალა

გამოიყენოს მეკობრე გემის ან მეკობრე საჰაერო ხომალდის წინააღმდეგ, შეიპყროს
იგი, დააპატიმროს ხომალდზე მყოფი პირები და ქონება. დაპატიმრებული
მეკობრეების გასამართლება შეუძლია ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომლის
სასამართლო ორგანოების წინაშეც მათ წარადგენენ. ამ შემთხვევაშიც, თუ შეპყრობა
უსაფუძვლო და გაუმართლებელი აღმოჩნდა, სახელმწიფო, რომელმაც
განახორციელა დაპატიმრება, ვალდებულია, აუნაზღაუროს ნებისმიერი დანაკარგი
და ზიანი იმ სახელმწიფოს, რომელსაც დაპატიმრებული გემი ან საჰაერო ხომალდი
ეკუთვნოდა (UNCLOS-ის 106-ე მუხლი).20
UNCLOS-ის 101-ე მუხლსა და 110-ე მუხლში მეკობრეობის დეფინიციასთან

დაკავშირებული ტერმინები “ღია ზღვაზე“ და „ნებისმიერი სახელმწიფოს
იურისდიქციის გარეთ მყოფ ადგილებში“, ნათლად მიუთითებს, რომ მეკობრეობად
არ ჩაითვლება ისეთი ქმედება, რომელსაც ადგილი ჰქონდა სანაპირო სახელმწიფოს
შიდა წყლებში, ტერიტორიულ ზღვაში ან არქიპელაგური სახელმწიფოს
შემთხვევაში-არქიპელაგურ წყლებში. UNCLOS-ის მე-3 მუხლის მიხედვით
ტერიტორიული ზღვის მაქსიმალური სიგანე არის 12 საზღვაო მილი: „ყველა
სახელმწიფოს აქვს უფლება დაადგინოს მისი ტერიტორიული ზღვის სიგანე,
რომელიც არ უნდა აღემატებოდეს 12 საზღვაო მილს, რომელიც აითვლება ამ
კონვენციის შესაბამისად განსაზღვრული საწყისი ხაზებიდან.“21 შესაბამისად, უნდა
განვასხვავოთ საზღვაო ყაჩაღობა და მეკობრეობა ერთმანეთისგან. ყაჩაღობას
იურისდიქციის მიხედვით შიდასახელმწიფოებრივი განზომილება აქვს, მაშინ
18
იხ. Ibid.
19
იხ. Ibid.
20
იხ. Ibid., ყოველივე აღნიშნულის შესახებ ასევე იხ. .R. Churchill, A.V. Lowe, The Law of the Sea, third
edition, 1999, გვ. 209-210.
21
6
როდესაც მეკობრეობას საერთაშორისო, უნივერსალური განზომილება აქვს.
დანაშაულის კვალიფიკაციის დროს თუ ქმედებას ადგილი ექნება სანაპირო
სახელმწიფოს შიდა წყლებში, არქიპელაგულ წყლებში ან ტერიტორიულ ზღვაში,
მაშინ საქმე გვაქვს საზღვაო ყაჩაღობასთან, რომელთან ბრძოლაც სანაპირო
სახელმწიფოს კომპეტენციას და იურისდიქციას ექვემდებარება.22 სხვა დანარჩენ
ადგილებში, ანუ საზღვაო სივრცეებში (მიმდებარე ზონა, განსაკუთრებული
ეკონომიკური ზონა და ღია ზღვა) საქმე გვექნება მეკობრეობასთან.23
საერთაშორისო პრაქტიკისა და საკონვენციო ნორმების მიმოხილვიდან ნათლად ჩანს

სახელმწიფოების ერთსულოვნება მეკობრეობასთან ბრძოლაში. ღია ზღვაზე,
მიუხედავად დროშის სახელმწიფოს პრინციპისა, ნებისმიერი სახელმწიფო
უფლებამოსილია, მეკობრეების წინააღმდეგ გამოიყენოს როგორც საკანონმდებლო
(მიიღოს ნორმატიული აქტები, დასჯადი გახადოს აღნიშნული ქმედება), ისე
აღმასრულებელი იურისდიქცია (შეიპყროს, დააპატიმროს და გაასამართლოს
მეკობრეები). UNCLOS-ის მე-100 მუხლი სახელმწიფოებს აკისრებს მეკობრეობასთან
ბრძოლაში თანამშრომლობის ვალდებულებას. კერძოდ: „ყველა სახელმწიფომ
მაქსიმალური შესაძლებლობის ფარგლებში უნდა ითანამშრომლოს ღია ზღვაზე ან
ნებისმიერი სახელმწიფოს იურისდიქციის ფარგლებს მიღმა მეკობრეობის
აღკვეთაში.“24 აღნიშნულ ვალდებულებაში იგულისხმება, როგორც საერთაშორისო
საპოლიციო ასევე იუსტიციის ორგანოებს შორის თანამშრომლობა. მეკობრეობასთან
ბრძოლის საკმაოდ ვრცელი და მოცულობითი საერთაშორისო თანამშრომლობის
წარმატებული პრაქტიკა არსებობს, როგორც სახელმწიფოებს შორის
სამართალდაცვითი თანამშრომლობის, ასევე საერთაშორისო ორგანიზაციების
ეგიდით წარმართული ღონისძიებების მეშვეობით (ოპერატიული და
22
იხ. IMO (2010). Code of practice for the investigation of crimes of piracy and armed robbery against ships. A
26/Res.1025. Annex, paragraph 2.2 IMO ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.imo.org/en/OurWork/Security/Pages/PiracyArmedRobberydefault.aspx ასევე იხ. UNITED
NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT, MARITIME PIRACY PART II: AN
OVERVIEW OF THE INTERNATIONAL LEGAL FRAMEWORK AND OF MULTILATERAL COOPERATION
TO COMBAT PIRACY, Studies in Transport Law and Policy – 2014, No.2 გვ. 14 ხელმისაწვდომია
ორგანიზაციის ოფიციალური ვებ გვერდზე
https://unctad.org/system/files/official-document/dtltlb2013d3_en.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
23
Counterpiracy under International Law, Geneva Academy of International Humanitarian Law and Human
Rights, August 2012, გვ. 11-15. ხელმისაწვდომია ორგანიზაციის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.geneva-academy.ch/joomlatools-files/docman-files/Publications/Academy%20Briefings/
Counterpiracy%20Briefing%201.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22), ასევე სტატია „When Piracy is Just Armed
Robbery“ გამოცემულია 19.07.2014, THE MARITIME EXECUTIVE, ავტორი Op-Ed Herbert I. Anyiam,
ხელმისაწვდომია https://www.maritime-executive.com/article/When-Piracy-is-Just-Armed-Robbery-2014-
07-19 (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
24
7
არაოპერატიული).25 ოპერატიული თანამშრომლობა მოიცავს ისეთ საკითხებს,
როგორიცაა ერთობლივი ოპერაციების დაგეგმვა და განხორციელება, ღია ზღვაზე
ოპერატიული-სამძებრო ინფორმაციის შეგროვება და გაცვლა, modus operandis,
ვიზუალური კონტროლი და სხვა სპეც საშუალებების გამოყენება, გემების
ესკორტირება, მეკობრეთა ადგილმდებარეობის დადგენა და მათი დაკავების
ერთობლივი ღონისძიებების განხორციელება, ნავიგაციისათვის უსაფრთხო საზღვაო
დერეფნებისა და კორიდორების მოწყობა და სხვა.26 არაოპერატიული
თანამშრომლობა კი მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა: საუკეთესო პრაქტიკის და
გამოცდილების გაზიარება, ერთობლივი ტრეინინგების და სწავლებების ორგანიზება,
საზღვაო სამხედრო/საპოლიციო ქვედანაყოფების მომზადება ცხელ კვალზე დევნის,
დაკავება, აბორდაჟის ოპერაციებში, ასევე ექსპერტების, დარგის სპეციალისტების
შეხვედრების ორგანიზება, მეკობრეობის თემაზე საერთაშორისო კონფერენციების
ჩატარება, სტრატეგიების და სამოქმედო გეგმების შემუშავება და სხვა.27
რაც შეეხება მეკობრეობასთან ბრძოლის სამართლებრივ საფუძველს, გარდა UNCLOS-

ისა, სხვა საერთაშორისო კონვენციებიც ასევე ითვალისწინებენ მეკობრეობის
შემადგენელი გარკვეული ქმედებების წინააღმდეგ ბრძოლას, მათ შორის ღია ზღვაზე
და სახელმწიფოებს შორის თანამშრომლობას. ეს კონვენციებია:
 1979 წლის 17 დეკემბრის "მძევლების აყვანის წინააღმდეგ" კონვენცია;28

 1988 წლის 10 მარტის კონვენცია "საზღვაო ნაოსნობის უსაფრთხოების
წინააღმდეგ მიმართული უკანონო აქტების წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ" ე.წ.
25
მაგ. სახელმწიფოების ერთობლივი ოპერაცია სომალის სანაპიროსთან Multinational Task Force‐151,
რომელიც იყო აშშ საზღვაო ფლოტის მიერ ორგანიზებული და აერთიანებდა 14 ქვეყნის სამხედრო
საზღვაო ძალებს, ასევე ოპერაცია Malacca Strait Patrols, სადაც მონაწილეობდნენ ინდონეზია, მალაზია,
სინგაპური და ტაილანდი. ასევე, ევროკავშირის, ნატოს და ინტერპოლის ეგიდით განხორციელებული
ოპერაციების შესახებ იხ. UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT,
MARITIME PIRACY PART II: AN OVERVIEW OF THE INTERNATIONAL LEGAL FRAMEWORK AND OF
MULTILATERAL COOPERATION TO COMBAT PIRACY, Studies in Transport Law and Policy – 2014, No.2
გვ. 45-50 ხელმისაწვდომია ორგანიზაციის ოფიციალური ვებ გვერდზე
https://unctad.org/system/files/official-document/dtltlb2013d3_en.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
დეტალურად ნატოს მიერ განხორციელებული ღონისძიებების შესახებ იხ. ორგანიზაციის
ოფიციალური ვებ გვერდი https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_48815.htm (ბოლოს ნანახია
25.04.22), ასევე ევროკავშირის შესახებ იხ. ორგანიზაციის ოფიციალური ვებ გვერდი https://eunavfor.eu/
(ბოლოს ნანახია 25.04.22) და ინტერპოლის შესახებ იხ. ორგანიზაციის ოფიციალური ვებ გვერდი
https://www.interpol.int/Crimes/Maritime-crime (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
26
იხ. Ibid.
27
ევროკავშირისა და UNODC საქმიანობის შესახებ იხ. Ibid. გვ. 50-54. ასევე იხ. UNODC -ის
ოფიციალური ვებ გვერდი https://www.unodc.org/unodc/en/piracy/index.html?ref=menuside (ბოლოს
ნანახია 25.04.22).
28
აღნიშნული საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების ტექსტები იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ
გვერდზე https://www.un.org/counterterrorism/international-legal-instruments (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
8
(SUA) კონვენცია, რომელიც განიხილება, როგორც ერთგვარი შემავსებელი იმ
დებულებებისა, რასაც UNCLOS ითვალისწინებს მეკობრეობასთან
29
დაკავშირებით ;
 1988 წლის 10 მარტის ოქმი "კონტინენტურ შელფებზე განლაგებული
ფიქსირებული პლატფორმის უსაფრთხოების წინააღმდეგ მიმართული
ძალადობის უკანონო აქტების აღკვეთის შესახებ" (SUA PROT);
 "საზღვაო ნაოსნობის უსაფრთხოების წინააღმდეგ მიმართული უკანონო
აქტების წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ" კონვენციის 2005 წლის ოქმი (SUA
2005);
 1988 წლის 10 მარტის ოქმის "კონტინენტურ შელფებზე განლაგებული
ძალადობის უკანონო აქტების აღკვეთის შესახებ" 2005 წლის დამატებითი ოქმი
(SUA PROT 2005).
 2000 წლის 15 ნოემბრის გაეროს კონვენცია "ტრანსნაციონალური
ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ" (პალერმოს კონვენცია).30
ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობა
ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის მეტად უჩვეულო სახე, რომელიც

დღეისათვის აღარაა ისე აქტუალური, როგორც ეს ძირითადად დასავლეთ ევროპის
ქვეყნებში იყო მე-20 საუკუნის 60-იან წლებში და რომელზეც საერთაშორისო საზღვაო
სამართალი ასევე აწესებს უნივერსალურ იურისდიქციას, როგორც მეკობრეობის
შემთხვევაში, არის ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობა (ზოგჯერ მას როგორც
„მეკობრე მაუწყებელი“ მოიხსენიებდნენ). აღნიშნულ პრობლემასთან დაკავშირებით
ევროპულმა ქვეყნებმა ჯერ კიდევ 1965 წელს მიიღეს ევროპული შეთანხმება
“არალიცენზირებული მაუწყებლობის აღკვეთის შესახებ”.31 პრობლემის არსი
მდგომარეობდა იმაში, რომ გარკვეული ჯგუფი გემიდან, ან ფიქსირებული
პლათფორმიდან, რომელიც მდებარეობს ღია ზღვაში, სახელმწიფო იურისდიქციის
მიღმა, ეწეოდნენ არალიცენზირებულ მაუწყებლობას (რადიო ან სატელევიზიო.
ძირითადად პოპულარული მუსიკა და სარეკლამო რგოლები) სანაპირო
სახელმწიფოს ტერიტორიის დაფარვით, რისი ნებართვაც მას არ ჰქონდათ. ასეთი
29
იხ. UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT, MARITIME PIRACY PART II:
AN OVERVIEW OF THE INTERNATIONAL LEGAL FRAMEWORK AND OF MULTILATERAL
COOPERATION TO COMBAT PIRACY, Studies in Transport Law and Policy – 2014, No.2 გვ. 15
ხელმისაწვდომია ორგანიზაციის ოფიციალური ვებ გვერდზე https://unctad.org/system/files/official-
document/dtltlb2013d3_en.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
30
დეტალურად აღნიშნული სამართლებრივი აქტების მეკობრეობასთნა მიმართებით განხილვისთვის
იხ. Ibid. გვ. 13-26.
31
იხ. კონვენციის ტექსტი ევროსაბჭოს ოფიციალურ ვებ გვერდზე https://rm.coe.int/168006ff50 (ბოლოს
ნანახია 25.04.22), ასევე იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 211-212.
9
არალიცენზირებული საქმიანობით სანაპირო სახელმწიფოს გარკვეული
ეკონომიკური ზიანი ადგებოდა და ხელი ეშლებოდა რადიო სიხშირეების გამართულ
ფუნქციონირებას და რეგულირებას.32
აღნიშნული პრობლემატიკა და დანაშაულებრივი ქმედებები UNCLOS-ის

შემუშავების დროსაც იქნა უფრო ფართოდ განხილული, რომლის 109-ე მუხლი
განმარტავს, რომ “უკანონო მაუწყებლობა” ნიშნავს საერთაშორისო წესების
დარღვევით ღია ზღვიდან გემიდან ან მოწყობილობიდან ხმოვანი რადიო ან
სატელევიზიო პროგრამების მაუწყებლობას მოსახლეობის მიერ მიღების მიზნით,
გარდა უბედურების სიგნალისა.”33
ისევე, როგორც მეკობრეობის შემთხვევაში, ასევე ღია ზღვიდან უკანონო

მაუწყებლობის შემთხვევაშიც, არა დროშის სახელმწიფოებსაც აქვთ უფლება
UNCLOS-ის შესაბამისად განახორციელონ, როგორც საკანონმდებლო ასევე
აღმასრულებელი იურისდიქცია სამართალდამრღვევის მიმართ. UNCLOS-ის 109-ე
მუხლის მე-3 პუნქტი აწესებს შემდეგ იურისდიქციას:
“ნებისმიერი პირი, რომელიც ახორციელებს უკანონო მაუწყებლობას, შეიძლება მიეცეს

პასუხისგებაში:
a) გემის დროშის სახელმწიფოს სასამართლოში;
b) მოწყობილობის რეგისტრაციის სახელმწიფოს სასამართლოში;
c) იმ სახელმწიფოს სასამართლოში ვისი მოქალაქეც არის;
d) ნებისმიერი სახელმწიფოს სასამართლოში სადაც შესაძლებელია

მაუწყებლობის მიღება; ან
e) ან იმ სახელმწიფოს სასამართლოში, რომლის კანონიერი რადიოკავშირიც

ფერხდება ამ უკანონო მაუწყებლობით”.34
სამხედრო გემს (ასევე სხვა უფლებამოსილ სახელმწიფო გემს ან საჰაერო ხომალდს

შესაბამისი ნიშნებით) უფლება აქვს შეამოწმოს უკანონო მაუწყებლობაში
ეჭვმიტანილი გემი (UNCLOS-ის მუხლი 110).35
აღსრულების ნაწილში UNCLOS-ის 109-ე მუხლის მე-4 პუნქტი აწესებს, რომ

სახელმწიფოს, რომელსაც გააჩნია იურისდიქცია მე-3 პუნქტის შესაბამისად უკანონო
32
იხ. Guilfoyle, D. Unauthorised broadcasting on the high seas. In Shipping Interdiction and the Law of the
Sea, Cambridge: Cambridge University Press (2009). (Cambridge Studies in International and Comparative Law,
გვ. 170-179).
33
34
იხ. Ibid.
35
იხ. Ibid.
10
მაუწყებლობაზე ღია ზღვაში, 110-ე მუხლის შესაბამისად შეუძლია ნებისმიერი გემის
ან პირის დაპატიმრება, რომელიც ახორციელებს უკანონო მაუწყებლობას და ასევე
სამაუწყებლო აპარატუის ჩამორთმევა.36
UNCLOS-ის 109-ე მუხლის პირველი პუნქტი აწესებს ზოგად ვალდებულებას, რომ

ყველა სახელმწიფომ უნდა ითანამშრომლოს ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობის
წინააღმდეგ.37 აღნიშნული ვალდებულება ასევე მოიცავ, როგორც საპოლიციო
თანამშრომლობის, ასევე იუსტიციის ორგანოებს შორის თანამშრომლობის სახეებს.
მიუხედავად იმისა, რომ გატარებული საკანონმდებლო და აღმასრულებელი
ღონისძიებების შედეგად ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობა, როგორც უკანონო
შემოსავლებზე ორიენტირებული დანაშაულებრივი ქმედება წარსულს ჩაბარდა,
UNCLOS -ის დებულებები კვლავაც აქტუალურია, იმდენად, რამდენადაც მათი
გამოყენება შეიძლება მაშინაც, როდესაც ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობა
ხორციელდება არაკომერციული მიზნებისთვის, მაგ. არაოფიციალური პროპაგანდა
და მოწოდებები.38
მიუხედავად იმისა, რომ UNCLOS-ის 109-ე მუხლის დეფინიციაში ხაზგასმით წერია

ღია ზღვა (მეკობრეობის შემთხვევაში 101-ე მუხლის a პუნქტის i და ii ქვეპუნქტები
უთითებენ „ღია ზღვას“ და ასევე „ნებისმიერი სახელმწიფოს იურისდიქციის გარეთ
მყოფ ადგილებში“), უკანონო მაუწყებლობის შემთხვევაშიც ასევე უნდა მოვიაზროთ
განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონაც, რომლის მაქსიმალური მანძილია 200
საზღვაო მილი ხმელეთის საწყისი ხაზებიდან 39 და რომელიც უკანონო
მაუწყებლობასთან ბრძოლის მიზნებისათვის განიხილება, როგორც ღია ზღვა.40
ნარკოტიკებით და ფსიქოტროპული ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობა
36
იხ. Ibid.
37
იხ. Ibid.
38
იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 212.
39
საწყისი ხაზები არის ხაზები ნაპირზე, საიდანაც სანაპირო სახელმწიფოს ტერიტორიული ზღვა და
სხვა საზღვაო ზონები იზომება (მიმდებარე ზონა, განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა და
თევზჭერის განსაკუთრებული ზონა). განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონის შემდეგ იწყება ღია
ზღვა. იხ. Ibid. გვ. 31. ასევე UNCLOS-ის მე-3 მუხლი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf(ბოლოს ნანახია 25.04.22).
40
განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა არის საზღვაო ზონა ტერიტორიული ზღვის შემდეგ, სადაც
სანაპირო სახელმწიფო სარგებლობს სუვერენული უფლებებით ამ ზონის ბუნებრივი რესურსების
გამოყენებისა და მართვისათვის, ასევე გააჩნია გარკვეული იურისდიქცია ხელოვნური კუნძულების,
დანადგარებისა და ნაგებობების შექმნაზე და გამოყენებაზე, საზღვაო სამეცნიერო კვლევებზე და
წყლის სივრცის დაცვაზე და შენარჩუნებაზე --UNCLOS-ის მუხლები 55 და 56 და ასევე იხ. 58-ე მუხლი
Ibid. ასევე Counterpiracy under International Law, Geneva Academy of International Humanitarian Law and
Human Rights, August 2012, გვ. 13. ხელმისაწვდომია ორგანიზაციის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.geneva-academy.ch/joomlatools-files/docman-files/Publications/Academy%20Briefings/
Counterpiracy%20Briefing%201.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
11
განსხვავებით მეკობრეობისა და ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობისაგან, UNCLOS-
ის დებულებების მიხედვით ღია ზღვაში ნარკოტიკებით და ფსიქოტროპული
ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობის შემთხვევისას სახელმწიფოებს შეზღუდული
საკანონმდებლო და აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელება შეუძლია
ეჭვმიტანილი გემის მიმართ. კერძოდ, UNCLOS-ის 108-ე მუხლი აწესებს ზოგადი
თანამშრომლობის ვალდებულებას:
„1. თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა ითანამშრომლოს ნარკოტიკებით და

ფსიქოტროპული ნივთიერებებით ვაჭრობის წინააღმდეგ, რომელიც ხორციელდება
გემების მიერ ღია ზღვაში საერთაშორისო კონვენციების დარღვევით.
2. ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელსაც აქვს საფუძვლიანი ეჭვი ივარაუდოს, რომ მისი

დროშით მოცურავე გემი ჩართულია ნარკოტიკებით ან ფსიქოტროპული
ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობაში, შეუძლია მიმართოს სხვა სახელმწიფოებს
ამგვარი უკანონო ვაჭრობის აღკვეთაში თანამშრომლობის თხოვნით.“41
მაშასადამე, არადროშის სახელმწიფოს არა აქვს უფლება ღია ზღვაზე ნარკოტიკებით

და ფსიქოტროპული ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობაში ეჭვმიტანილი გემი
დააკავოს, შეამოწმოს, ჩაატაროს ჩხრეკა-ამოღება და დააპატიმროს დამნაშავეები,
თუკი მას დროშის სახელმწიფოს თანხმობა არ ექნება. პირველ პუნქტში არის
მითითება საერთაშორისო კონვენციებზე, ხოლო მეორე პუნქტში თანამშრომლობის
თხოვნაზე, რომელშიც, რა თქმა უნდა იგულისხმება როგორც საპოლიციო, ასევე
იუსტიციის ორგანოებს შორის თანამშრომლობის სახეები. მიხედავად იმისა, რომ
მითითება არის მხოლოდ „ღია ზღვაზე“ ისევე, როგორც უკანონო მაუწყებლობის
შემთხვევაში აქაც, ასევე უნდა მოვიაზროთ განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა
ნარკოტიკებით და ფსიქოტროპული ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობის წინააღმდეგ
ბრძოლის მიზნებისათვის როგორც ღია ზღვა. მიუხედავად, UNCLOS-ში არსებული
თანამშრომლობის ზოგადი ვალდებულებისა, მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ სხვა
საერთაშორისო სამართლებრივი აქტები, კონვენციები და ორმხრივი
ხელშეკრულებები, რომლებიც ზემოაღნიშნულ თანამშრომლობას ეხება და უფრო
კონკრეტულად არეგულირებს მას.
ნარკოტიკულ და ფსიქოტროპულ ნივთიერებებთან უკანონო ბრუნვის წინააღმდეგ

ბრძოლის კუთხით აღსანიშნავია შემდეგი გლობალური კონვენციები:
 1961 წლის გაეროს ერთიანი კონვენცია "ნარკოტიკულ საშუალებათა შესახებ"

და მასში შეტანილი ცვლილებების 1972 წლის ოქმი;
 1971 წლის გაეროს კონვენცია „ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ“;
 1988 წლის გაეროს კონვენცია "ნარკოტიკული საშუალებებისა და
41
იხ. UNCLOS-ი ინგლისური ტექსტი გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
12
ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ბრუნვის წინააღმდეგ ბრძოლის
შესახებ".42
1961 და 1971 წლის კონვენციები მნიშვნელოვანია იმ კუთხით, რომ ისინი

განსაზღვრავენ კონტროლს დაქვემდებარებული ნარკოტიკული და ფსიფოტროპული
საშუალებების სიებს, მათი დამზადების, ვაჭრობისა და განაწილების, იმპორტისა და
ექსპორტის ლიცენზირების ვალდებულებას მხარეებისთვის და ასევე მათთან
დაკავშირებული ცალკეული ქმედებების კრიმინალიზაციის ვალდებულებას.
რაც შეეხება 1988 წლის კონვენციას, ის განსაზღვრავს მხარეებისთვის ნარკოტიკულ

საშუალებებთან და ფსიქოტროპულ ნივთიერებებთან დაკავშირებული ცალკეული
ქმედებების კრიმინალიზაციის ვალდებულებას (აფართოებს 1961 და 1971 წლების
კონვენციებით გათვალისწინებულ დანაშაულთა ფარგლებს), მხარეთა
იურისდიქციის პრინციპებს კონვენციით გათვალისწინებულ დანაშაულებთან
მიმართებაში. ასევე ითვალისწინებს იუსტიციის ორგანოებს შორის
თანამშრომლობის საკითხებს და რაც მნიშვნელოვანია განსაზღვრავს მხარეების
შორის სამართალდაცვით სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის
ვალდებულებებს, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებების, განსაკუთრებით
კონტროლირებადი მიწოდებების განხორციელების ჩათვლით. ჩვენი განსახილველ
საკითხთან დაკავშირებით აღნიშნული კონვენცია ასევე შეიცავ დებულებებს,
რომელიც ეხება ღია ზღვაზე ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული ნივთიერებების
უკანონო ბრუნვაში ეჭვმიტანილი გემების მიმართ არადროშის სახელმწიფოს მიერ
იურისდიქციის განხორციელების საკითხს. კერძოდ, 1988 წლის კონვენციის მე-17
მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს:
“მხარეს, რომელსაც გონივრული საფუძველი აქვს იფიქროს, რომ მცურავი საშუალება,

რომელიც სარგებლობს ნავიგაციის თავისუფლებით თანახმად საერთაშორისო
სამართლისა, და რომელიც დაცურავს მეორე მხარის დროშის ქვეშ, ან გამოფენილი
აქვს მისი რეგისტრაციის ნიშნები, უკანონო ბრუნვაშია ჩაბმული, შეუძლია ამის
შესახებ აცნობოს დროშის სახელმწიფოს, მოსთხოვოს მას რეგისტრაციის
დადასტურება და, თუ იგი დადასტურდა, მოსთხოვოს დროშის სახელმწიფოს
აღნიშნული მცურავი საშუალების მიმართ შესაბამისი ზომების გატარების
ნებართვა“.43
მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტის დებულება, რომელიც დაკავშირებულია

აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელებასთან, მჭიდრო კავშირში უნდა
42
აღნიშნული კონვენციები იხ. UNODC-ის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.unodc.org/unodc/en/commissions/CND/conventions.html (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
43
1988 წლის კონვენციის ტექსტი იხ. საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/2540250?publication=0 (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
13
განვიხილოთ აღნიშნული კონვენციის სხვა რელევანტურ მუხლებთან, მათ შორის მე-
4 მუხლთან, რომელიც საკანონმდებლო იურისდიქციის საკითხებს ეხება და აწესებს
სახელმწიფოების იურისდიქციას კონვენციით დასჯად დანაშაულებზე.44
როგორც ვხედავთ, არადროშის სახელმწიფოს მხოლოდ მაშინ შეუძლია

განახორციელოს სამართალდამცავი ღონისძიებები ეჭვმიტანილ გემზე ღია ზღვაში
თუ ამის ნებართვას ის ეჭვმიტანილი გემის დროშის სახელმწიფოსგან მიიღებს. ეს
თანხმობა მას შეიძლება ჰქონდეს დროშის სახელმწიფოსთან მოქმედი
ხელშეკრულების ან წინასწარ მიღწეული შეთანხმების საფუძველზე. კერძოდ, მე-17
მუხლის მე-4 პუნქტი განმარტავს:
“თანახმად მე-3 პუნქტისა, ან თანახმად მათ შორის მოქმედი ხელშეკრულებებისა,

ანდა თანახმად ამ მხარეთა შორის სხვაგვარად მიღწეული ნებისმიერი შეთანხმების ან
მორიგებისა, დროშის სახელმწიფოს შეუძლია მომთხოვნ სახელმწიფოს, სხვა
ქმედებებთან ერთად, ნება დართოს:
(a) ავიდეს მცურავი საშუალების ბორტზე;
(b) გაჩხრიკოს მცურავი საშუალება;
(c) თუკი უკანონო ბრუნვაში მონაწილეობის მტკიცებულება აღმოჩნდა,
განახორციელოს შესაბამისი ქმედება მცურავი საშუალებისა და მის ბორტზე მყოფი
პირებისა და ტვირთის მიმართ.“45
მაშასადამე, დროშის სახელმწიფოს თანხმობა არის საფუძველი როგორც საპოლიციო

თანამშრომლობის დაწყების (გემის ლოკაციის დადგენა, გემის რეგისტრაციისა და
მასზე მყოფ პირებზე ინფორმაციის მიღება, გემის დაკავება და გემბანზე ასვლა,
შემოწმება და ა.შ.), ასევე იუსტიციის ორგანოებს შორის თანამშრომლობის
განხორციელების, იმ შემთხვევაში თუ ვარაუდი ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული
ნივთიერებების უკანონო ბრუნვაში გემის მონაწილეობის შესახებ შესაბამისი
მტკიცებულებით დადასტურდება (საპროცესო ქმედებების განხორციელება,
გასამართლება, კონფისკაცია, ექსტრადიცია, სამართლებრივი დახმარება და ა.შ.).
ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ბრუნვასთან ბრძოლის

მიზნებისათვის, ისევე როგორც ზემოაღნიშნულ შემთხვევებში, ტერმინში „ღია ზღვა“
იგულისხმება საზღვაო სივრცე სანაპირო სახელმწიფოს ტერიტორიული ზღვის
მიღმა.46
44
იხ. UNODC-ის პუბლიკაცია „Combating Transnational Organized Crime Committed at Sea“ Issue Paper,
გვ. 29, (2013). ხემისაწვდომია UNODC-ის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.unodc.org/documents/organized-crime/GPTOC/Issue_Paper_-_TOC_at_Sea.pdf (ბოლოს ნანახია
25.04.22).
45
14
შესაბამისად, კონვენციის მე-17 მუხლის მე-11 პუნქტი განმარტავს, რომ “ამ მუხლის
თანახმად ნებისმიერი ქმედების განხორციელებისას, ჯეროვნად უნდა იქნეს
გათვალისწინებული აუცილებლობა, ხელი არ შეეშალოს და ზიანი არ მიადგეს
სანაპირო სახელმწიფოთა უფლებებსა და მოვალეობებს, და მათი იურისდიქციის
აღსრულებას თანახმად საერთაშორისო საზღვაო სამართლისა.“47
1988 წლის კონვენციის მე-17 მუხლის უფრო დეტალური იმპლემენტაციისა და

გამოყენების კუთხით რეგიონულ დონეზე მიღებული იქნა „ზღვაზე უკანონო
ბრუნვის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ევროსაბჭოს 1995 წლის შეთანხმება,
რომელიც იმპლემენტაციას ახდენს 1988 წლის გაეროს კონვენციის მე-17 მუხლის.
თუმცა ისევე, როგორც 1988 წლის კონვენციით, ამ შემთხვევაშიც დროშის
სახელმწიფოს ექსკლუზიური თანხმობაა საჭირო იმისათვის, რომ არადროშის
სახელმწიფომ განახორციელოს აღმასრულებელი იურისდიქცია ეჭვმიტანილ გემზე
ღია ზღვაში (მე-6 მუხლი).48
თუ მრავალმხრივ საერთაშორისო ხელშეკრულებებეში, კონვენციებში დროშის

სახელმწიფოს თანხმობაა საჭირო იმისათვის, რომ ღია ზღვაზე ეჭვმიტანილ გემზე
განახორციელო აღმასრულებელი იურისდიქცია, ორმხრივ ხელშეკრულებებში,
რომელიც ეხება სახელმწიფოებს შორის სამართალდაცვით სფეროში
49
თანამშრომლობას ზღვაზე, ასეთი თანხმობა უკვე გაწერილია და აძლევს
შესაძლებლობას მხარეებს განახორციელონ ერთმანეთის (ან ცალმხრივად 50) დროშის
ქვეშ მცურავ გემებზე აღმასრულებელი იურისდიქცია, როგორც ღია ზღვაზე, ასევე
46
იხ. UNODC-ის პუბლიკაცია „Combating Transnational Organized Crime Committed at Sea“ Issue Paper,
(2013), გვ. 30. ხემისაწვდომია UNODC-ის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
25.04.22).
47
48
შეთანხმების ტექსტი იხ. ევროსაბჭოს ოფიციალურ ვებ გვერდზე https://rm.coe.int/168007cdab
(ბოლოს ნანახია 25.04.22), ასევე იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ.
219.
49
ორმხრივი და მრავალმხრივი ხელშეკრულებების განხილვისა და დეტალური ანალიზისთვის იხ.
სადოქტორო ნაშრომი „Maritime Drug Interdiction in International Law“, Peter J.J. van der Kruit. Utrecht,
juli 2007, გვ.172-174. ხელმისაწვდომია https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/21871/full.pdf
(ბოლოს ნანახია 25.04.22).
50
მაგ. აშშ - დიდი ბრითანეთის 1981 წლის შეთანხმებით, მხოლოდ აშშ გემებს ეძლევათ უფლება დიდი
ბრიტანეთის დროში ქვეშ მცურავ ეჭვმიტანილ გემებზე განახორციელონ აღმასრულებელი
იურისდიქცია კარიბის ზღვის აუზისა და ასევე მქსიკის ყურის განსაზღვრულ ზონებში. იხ. Churchill,
R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 219. ასევე იხ. სადოქტორო ნაშრომი
„Maritime Drug Interdiction in International Law“, Peter J.J. van der Kruit, Utrecht, juli 2007, გვ.172-174.
ხელმისაწვდომია https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/21871/full.pdf (ბოლოს ნანახია
25.04.22).
15
შეიძლება ტერიტორიულ ზღვაშიდაც.51აღნიშნული ორმხრივი ხელშეკრულებები
ასევე ახდენენ 1988 წლის კონვენციის მე-17 მუხლის უკეთ იმპლემენტაციას და
მისთვის მეტი სიცხადის მინიჭებას პრაქტიკაში.52 როგორც ვხედავთ, ღია ზღვაზე
დროშის სახელმწიფოს ექსკლუზიური იურისდიქციის პრინციპი არ არის
საერთაშორისო სამართლის იმპერატიული ნორმა jus cogens, ის არის დისპოზიციური
ნორმა, რომელიც აძლევს შესაძლებლობას მხარეებს ურთიერთშეთანხმებით
გადაუხვიონ მას.53
მიუხედავად იმისა, რომ საერთაშორისო სამართლებრივი აქტები ითხოვენ დროშის

სახელმწიფოს თანხმობას, რათა არადროშის სახელმწიფოს შესაბამისმა გემმა
განახორციელოს ღია ზღვაზე მყოფ ეჭვმიტანილ გემზე აღმასრულებელი
იურისდიქცია, შეაჩეროს, ავიდეს გემბანზე, დაათვალიეროს, ჩხრეკა ჩაატაროს გემის
და ა. შ., პრაქტიკაში იყო მცდელობა ე. წ. „დამცავი იურისდიქციის პრინციპის“
საბაბით განხორციელებულიყო აღმასრულებელი იურისდიქცია ეჭვმიტანილ
გემებზე დროშის სახელმწიფოს თანხმობის გარეშეც.54 არ არის გამორიცხული, რომ
მომავალში სახელმწიფო პრაქტიკაში დამკვიდრდეს ჩვეულებითი სამართლებრივი
ნორმა, რომელიც ღია ზღვაზე ნარკოტიკებით და ფსიქოტროპული ნივთიერებებით
უკანონო ბრუნვაზე გაავრცელებს უნივერსალურ იურისდიქციას მსგავსად იმისა,
რაც გათვალისწინებულია ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობის შემთხვევაში.55
მონებით ვაჭრობა
51
მაგ. იტალია-ალბანეთის შეთანხმება და მისი 1997 და 1998 წწ. საზღვაო ოქმები. იხ. Ibid. 172.
52
მაგ. 1990 წლის შეთანხმება ესპანეთსა და იტალიას შორის იხ. Ibid. გვ.172-174.
53
იხ. ლ. ალექსიძე თანამედროვე საერთშორისო სამართალი, გვ. 10, თბილისი 2013
54
მაგ. იხ. აშშ პრაქტიკა და საქმე US v. Gonzalez, Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third
edition, 1999, გვ. 218. დეტალურად საქმის შესახებ იხ. UNODC-ის ოფიციალური ვებ გვერდი
https://sherloc.unodc.org/cld/case-law-doc/drugcrimetype/usa/1985/us_v_gonzalez.html. (ბოლოს ნანახია
25.04.22). აშშ პრაქტიკის დეტალური ანალიზისთვის იხ. სადოქტორო ნაშრომი „Maritime Drug
Interdiction in International Law“, Peter J.J. van der Kruit. Utrecht, juli 2007, გვ.245-248. ხელმისაწვდომია
https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/21871/full.pdf (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
55
იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 218. ასევე, საინტერესო
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (ECHR) გადაწყვეტილება CASE OF MEDVEDYEV AND
OTHERS v. FRANCE იხ. UNODC-ის პუბლიკაცია „Combating Transnational Organized Crime Committed at
Sea“, Issue Paper, (2013), გვ. 32. ხემისაწვდომია UNODC-ის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
25.04.22).
ღია ზღვაზე სამომავლო იურისდიქციის დაწესების ტენდენციებზე და შესაძლო ვარიანტებზე იხ.
სადოქტორო ნაშრომი „Maritime Drug Interdiction in International Law“, Peter J.J. van der Kruit, Utrecht,
juli 2007, გვ.249-258. ხელმისაწვდომია https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/21871/full.pdf
16
ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე სახის დანაშაული, რომელიც მთელი საერთაშორისო
თანამეგობრობის მიერ არის დაგმობილი და ადამიანის უფლებების დარღვევის
ყველაზე საშიშ ფორმად არის აღიარებული, არის მონობა და მონებით ვაჭრობა.
აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით მრავალი საერთაშორისო სამართლებრივი

აქტი იქნა მიღებული, რომელთაგან მნიშვნელოვანია 1890 წლის ბრიუსელის
კონფერენციის გენერალური აქტი მონებით ვაჭრობის აღკვეთის შესახებ. იგი მიზნად
ისახავს მონებით ვაჭრობის წინააღმდეგ საერთაშორისო თანამშრომლობას.56 XX
საუკუნის საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებიდან აღსანიშნავია: 1926
წლის ,,მონობის კონვენცია” (The 1926 Slavery Convention)57 და 1956 წლის
დამატებითი “მონობის კონვენცია” (The 1956 Supplementary Slavery Convention).58
არცერთი ზემოაღნიშნული კონვენცია ღიად არ ითვალისწინებს მონაწილე

სახელმწიფოების უფლებას, მოინახულონ და შეამოწმონ ერთმანეთის გემები ღია
ზღვაზე, რათა აღკვეთონ და თავიდან აიცილონ მონათვაჭრობის შემთხვევები. თუმცა
1956 წლის ,,მონობის შესახებ დამატებითი კონვენციის” მე-4 მუხლის თანახმად:
„ნებისმიერი მონა, რომელიც თავშესაფარს იპოვის ამ კონვენციის მონაწილე

სახელმწიფოს ნებისმიერ ხომალდზე, არის ipso facto თავისუფალი”.59
განსხვავებით 1926 წლის მონობის კონვენციისა და 1956 წლის ,,მონობის შესახებ

დამატებითი კონვენციისაგან~, ჟენევის 1958 წლის კონვენცია “ღია ზღვის შესახებ”60
და UNCLOS ითვალისწინებენ მონაწილე სახელმწიფოს უფლებას, მოინახულოს და
შეამოწმოს სხვა სახელმწიფოს გემი ღია ზღვაზე, იმ პირობით, თუ აღნიშნული გემი
ეჭვმიტანილია მონობით ვაჭრობაში (ჟენევის 1958 წლის კონვენციის 22-ე მუხლი და
UUNCLOS, 110-ე მუხლი). იმ შემთხვევაში, თუ ეჭვი არ გამართლდა, გემი
56
იხ. ტექსტი ონლაინ ბიბლიოთეკაში
https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.35112104560067&view=1up&seq=1&skin=2021 (ბოლოს ნანახია
25.04.22).
57
კონვენცია იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.13_slavery%20conv.pdf (ბოლოს
ნანახია 25.04.22).
58
კონვენცია იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე https://treaties.un.org/pages/ViewDetailsIII.aspx?
src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-4&chapter=18&Temp=mtdsg3&clang=_en (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
59
აღნიშნულ დებულებას იდენტურად იმეორებს ჟენევის 1958 წლის კონვენცია „ღია ზღვის შესახებ“
(მე-13 მუხლი) კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-2&chapter=21 (ბოლოს ნანახია
25.04.22) და UNCLOS (99-ე მუხლი) კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ
გვერდზე https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf. (ბოლოს ნანახია
25.04.22).
60
https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-2&chapter=21 (ბოლოს ნანახია
25.04.22).
17
უფლებამოსილია, მიიღოს კომპენსაცია ნებისმიერი დანაკარგისა და ზიანისათვის,
რაც აღნიშნულ დაკავებასა და შემოწმებას მოჰყვა.61
მეკობრეობისაგან განსხვავებით, დროშის სახელმწიფოს გარდა, სხვა

სახელმწიფოების იურისდიქცია მონებით ვაჭრობის წინააღმდეგ ღია ზღვაზე ძალზე
შეზღუდულია და დაკავშირებულია მხოლოდ გემის შეჩერებასა და შემოწმებასთან.
ისინი ვალდებულნი არიან, გემის შემოწმების შედეგები აცნობონ დროშის
სახელმწიფოს. რაც შეეხება ქმედით ღონისძიებებს, როგორებიცაა: მონებით
ვაჭრობაში ჩართული გემის დაკავება, მისი დაპატიმრება და დაპატიმრებულთა
გასამართლება, ასეთი მოქმედებების განხორციელება მხოლოდ და მხოლოდ დროშის
სახელმწიფოს პრეროგატივაა, თუმცა საერთაშორისო პრაქტიკაში იყო მცდელობა,
განეხილათ მონებით ვაჭრობა, იგივე კონტექსტში, როგორც მეკობრეობა და
შესაბამისად, ამ დანაშაულის მიმართ გამოეყენებინათ საყოველთაო იურისდიქცია,
ისევე როგორც ეს მეკობრეობის შემთხვევაში გამოიყენება, მაგრამ ამ ცდელობას
არანაირი შედეგი არ მოჰყოლია.62 მიუხედავად ამისა, UNCLOS-ის მონაწილე
სახელმწიფოები იღებენ ვალდებულებას, გაატარონ ყველა ეფექტიანი ღონისძიება,
რათა თავიდან აიცილონ და დასაჯონ მონათა ტრანსპორტირება მათი დროშის ქვეშ
მცურავ გემებზე და თავიდან აიცილონ მათი დროშის არაკანონიერი გამოყენება
აღნიშნული მიზნებისათვის (UNCLOS, 99-ე მუხლი).
„თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა მიიღოს ეფექტური ზომები, რათა აღკვეთოს და

დასაჯოს იმ გემების მიერ მონების გადაყვანა, რომლებიც უფლებამოსილნი არიან
იცურაონ მისი დროშით და ასევე აღკვეთოს ამ მიზნისათვის თავისი დროშის უკანონო
გამოყენება.”63
მიხედავად იმისა, რომ UNCLOS-ში მითითება არის მხოლოდ „ღია ზღვაზე“ ისევე,
როგორც ზემოაღნიშნულ შემთხვევებში, აქაც ასევე, მონებით ვაჭრობის წინააღმდეგ
ბრძოლის მიზნებისათვის განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა უნდა მოვიაზროთ
როგორც ღია ზღვა.64
ადამიანებით ვაჭრობა, ტრეფიკინგი და მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანა
61
62
იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 212.
63
64
აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებული პრობლემატიკის შესახებ იხ. MACFARLANE, D. The Slave
Trade and the Right of Visit under the Law of the Sea Convention: Exploitation in the Fishing Industry in New
Zealand and Thailand. Asian Journal of International Law, 7 (1), (2017), გვ. 94-123.
18
ადამიანებით ვაჭრობა, ტრეფიკინგი, როგორც მას ხშირად მოიხსენიებენ, ხშირ
შემთხვევაში განიხილება როგორც მონობის თანამედროვე სახეშეცვლილი ფორმა.65
დანაშაულის ამ სახეს ისევე, როგორც მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანას,
შეიძლება ჰქონდეს ორგანიზებული, ტრანსნაციონალური დანაშაულის ფორმა.
UNCLOS-ში არაფერია ნახსენები ღია ზღვაზე აღნიშნული დანაშაულებების
წინააღმდეგ რაიმე სახის აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელების შესახებ.
UNCLOS-ის 110-ე მუხლის, რომელიც ღია ზღვაზე შემოწმების უფლებას აწესებს,
ჩამონათვალში არ არის არც ტრეფიკინგი და არც მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო
გადაყვანის შემთხვევები, როდესაც არადროშის სახელმწიფოს ექნებოდა უფლება
ეჭვმიტანილი გემის შემოწმების. შესაბამისად, UNCLOS-ი ვერ იქნება მყარი
სამართლებრივი საფუძველი ღია ზღვაზე ასეთი დანაშაულებების წინააღმდეგ
საბრძოლველად. თუმცა, იქიდან გამომდინარე, რომ ტრეფიკინგი განიხილება
როგორც მონობის თანამედროვე სახეშეცვლილი ფორმა, UNCLOS-ის 110-ე მუხლის
პირველი პუნქტის b) ქვეპუნქტი (მონებით ვაჭრობა) შეიძლება გამოყენებულ იქნას იმ
გემების მიმართ, რომლებიც ღია ზღვაში ჩადიან ტრეფიკინგის დანაშაულს. ასევე,
უნდა აღინიშნოს, რომ მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანა საზღვაო ზონებში
ხორციელდება ძირითადად რეგისტრაციისა და დროში არმქონე მცირე ზომის
გემებითა და ნავებით, შესაბამისად მათ მიმართ შეიძლება გამოყენებულ იქნას
UNCLOS-ის 110-ე მუხლის პირველი პუნქტის d) ქვეპუნქტი (ნაციონალობის არმქონე
გემი) და არადროშის სახელმწიფომ განახორციელოს მათი შემოწმება ღია ზღვაზე.66
მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, UNCLOS-ის 110-ე მუხლის 1 პუნქტში არის

მითითება იმ საერთაშორისო ხელშეკრულებაზე, რომელიც შეიძლება დაიდოს
მხარეებს შორის და მათ ანიჭებს ღია ზღვაზე ჩარევის, ანუ აღმასრულებელი
იურისდიქციის განხორციელების შესაძლებლობას (სხვადასხვა
სამართალდარღვევების, მათ შორის მიგრანტთა უკანონო გადაყვანა და ტრეფიკინგი)
ერთმანეთის დროშის ქვეშ მცურავი გემების მიმართ.67
ზემოაღნიშნულ დანაშაულებთან ბრძოლისათვის სამი მნიშვნელოვანი

საერთაშორისო სამართლებრივი ინსტრუმენტი უნდა აღინიშნოს, ესენია: პალერმოს
კონვენციის დამატებითი ოქმი „ადამიანების, განსაკუთრებით ქალებისა და ბავშვების
65
იხ. UNODC-ის ოფიციალური ვებ გვერდი https://www.unodc.org/unodc/en/human-trafficking/global-
report-on-trafficking-in-persons.html (ბოლოს ნანახია 25.04.22).
66
UNODC-ის პუბლიკაცია „Combating Transnational Organized Crime Committed at Sea“, Issue Paper, გვ.
21, (2013). ხემისაწვდომია UNODC-ის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
25.04.22).
67
იხ. Ibid.
19
ტრეფიკინგის თავიდან აცილების, აღკვეთისა და სასჯელთა დადგენის შესახებ“68
ასევე პალერმოს კონვენციის დამატებითი ოქმი "სახმელეთო, საზღვაო და საჰაერო
საშუალებებით მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანის წინააღმდეგ"69 და
ევროსაბჭოს კონვენცია „ადამიანებით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) წინააღმდეგ
ბრძოლის შესახებ“.70
პალერმოს კონვენციის დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი ტრეფიკინგს შემდეგნაირად

განმარტავს:
,,ტრეფიკინგი“ ნიშნავს ადამიანთა გადაბირებას, ტრანსპორტირებას, გადაყვანას,

შეფარებას ან მიღებას მუქარის, ძალის გამოყენების ან იძულების სხვა
საშუალებით_მოტაცებით, თაღლითობით, მოტყუებით, ძალაუფლების ან პირის
უმწეობის ბოროტად გამოყენებით, თანხის ან სხვა სარგებლის მიცემით ამ ადამიანთა
ექსპლუატაციის მიზნით. ექსპლუატაცია, როგორც მინიმუმ, გულისხმობს სხვათა
პროსტიტუციის ექსპლუატაციას ან სქესობრივი ექსპლუატაციის სხვა ფორმას,
იძულებით შრომას ან მომსახურებას, მონობას ან მონობის მსგავს მდგომარეობას,
მონურ შრომას ან ორგანოთა გადანერგვას.“71
ევროსაბჭოს კონვენციაც შესაბამისად იძლევა ტრეფიკინგის განმარტებას (მე-4

მუხლი):
,,ადამიანებით ვაჭრობა“ ნიშნავს ექსპლუატაციის მიზნით პირთა სამუშაოზე აყვანას,

ტრანსპორტირებას, გადაცემას, თავშესაფრის მიცემას ან მიღებას, მუქარის ან ძალის ან
იძულების სხვა ფორმის გამოყენების, მოტაცების, თაღლითობის, მოტყუების,
ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების, ან უმწეო მდგომარეობით სარგებლობის ან
საზღაურის ან სარგებლის მიცემის ან მიღების გზით, რომლის მიზანია იმ პირის
თანხმობის მიღება, რომელიც ახორციელებს კონტროლს სხვა პირზე. ექსპლუატაცია,
ყველაზე შეზღუდული განმარტებით მოიცავს სხვა პირთა ექსპლუატაციას
პროსტიტუციის მიზნით ან სექსუალური ექსპლუატაციის სხვა ფორმებს, იძულებით
შრომას ან მომსახურებას, მონურ ან სხვა მსგავს მდგომარეობაში ჩაყენებას,
კატორღულ მუშაობას ან ორგანოების ამოცლას.“72
პალერმოს კონვენციის ოქმისაგან განსხვავებით, ევროსაბჭოს კონვენცია ვრცელდება

ადამიანებით ვაჭრობის ყველა ფორმაზე, იმის მიუხედავად, ის მხოლოდ ერთი
სახელმწიფოს ფარგლებში ხორციელდება თუ ტრანსნაციონალური ხასიათი აქვს, და
არის თუ არა ის დაკავშირებული ორგანიზებულ დანაშაულთან. კერძოდ, მე-2 მუხლი
განმარტავს:
68
იხ. საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
69
იხ. Ibid. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1209390 (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
70
იხ. Ibid. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1203547?publication=0 (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
71
72
20
„წინამდებარე კონვენცია ვრცელდება ადამიანებით ვაჭრობის ყველა ფორმაზე,
იმისდა მიუხედავად, ის მხოლოდ ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ხორციელდება
თუ გააჩნია ტრანსნაციონალური ხასიათი, და არის თუ არა ის დაკავშირებული
ორგანიზებულ დანაშაულთან“.73
პალერმოს კონვენციის დამატებითი ოქმის მიხედვით, რომელიც მიგრანტთა

საზღვარზე უკანონო გადაყვანას ეხება, „მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანა“
ნიშნავს პირდაპირ ან არაპირდაპირ ფინანსური თუ სხვა მატერიალური სარგებლის
მიღების მიზნით პირის უკანონო შესვლის უზრუნველყოფას წევრ- სახელმწიფოში,
რომლის მოქალაქეც ან მუდმივი მაცხოვრებელიც არ არის ეს პირი.“74
შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ერთმანეთისაგან განვასხვავოდ ტრეფიკინგი და

მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანა. მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი არის
ის, რომ მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანა მთავრდება მიგრანტთა
დანიშნულების ადგილზე ჩასვლით, მაშინ როცა ტრეფიკინგი მოიცავს მსხვერპლის
შემდგომ ექსპლუატაციასა და გარკვეული ფორმით ქმნის ტრეფიკიორის
არალეგალურ შემოსავალს. გარდა ამისა, მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანას
ყოველთვის ტრანსნაციონალური ხასიათი აქვს, მაშინ, როცა ტრეფიკინგის
შემთხვევაში ეს სავალდებულო ნიშანი არ არის, იგი შეიძლება განხორციელდეს
მიუხედავად იმისა, მსხვერპლი გადაყვანილია სხვა სახელმწიფოში, თუ ერთი
სახელმწიფოს ფარგლებში ერთი ადგილიდან მეორეზე.75
როგორც პალერმოს კონვენციის,76 ისე ევროსაბჭოს კონვენციის იმ მუხლებში,

რომლებიც ეხება იურისდიქციას, ხაზგასმით აღინიშნება, რომ მონაწილე
სახელმწიფოები ახორციელებენ თავიანთ იურისდიქციას არა მხოლოდ თავიანთ
სახელმწიფო ტერიტორიაზე, არამედ გემებზეც, რომლებიც მათი დროშის ქვეშ
დაცურავენ (პალერმოს კონვენციის მე-15 მუხლი და ევროსაბჭოს კონვენციის 31-ე
მუხლი). თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ არცერთი ზემოაღნიშნული სამართლებრივი
დოკუმენტები უშუალოდ არ ითვალისწინებენ არადროშის სახელმწიფოს უფლებას
ღია ზღვაზე ტრეფიკინგში ეჭვმიტანილ გემზე რაიმე ქმედითი ღონისძიებების,
იურისდიქციის განხორციელებაზე.
ტრეფიკინგისგან განსხვავებით, პალერმოს დამატებითი ოქმი, რომელიც მიგრანტთა

საზღვარზე უკანონო გადაყვანას ეხება, გარკვეულწილად ითვალისწინებს
აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელებას ეჭვმიტანილ გემზე, თუმცა ამ
73
იხ. Ibid.
74
იხ. Ibid. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1209390 (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
75
იხ. ევროსაბჭოს ოფიციალური ვებ გვერდი https://rm.coe.int/16805d41ea (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
76
ოქმების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი ამბობს, რომ ოქმები პალერმოს კონვენციის განუყოფელი
ნაწილია და კონვენციის დებულებები გამოიყენება mutatis mutandis ოქმების მიმართ.
21
შემთხვევაშიც დროშის სახელმწიფოს თანხმობა არის წინაპირობა კონკრეტული
ღონისძიებების გატარებისთვის. კერძოდ, ოქმის მე-8 მუხლის 2 პუნქტი განმარტავს:
„იმ გემის მიმართ, რომელიც ახორციელებს თავისუფალ ნაოსნობას საერთაშორისო

სამართლის შესაბამისად და ატარებს სხვა წევრი სახელმწიფოს ალამს ან
რეგისტრაციის აღმნიშვნელ ნიშნებს, თუ წევრ-სახელმწიფოს აქვს საფუძვლიანი ეჭვი,
რომ ეს გემი გამოიყენება მიგრანტების ზღვით უკანონო გადაყვანაში, მას შეუძლია
ამის შესახებ აცნობოს ალმის სახელმწიფოს, მოითხოვოს რეგისტრაციის ფაქტის
დადასტურება და, დადასტურების შემთხვევაში, სთხოვოს ალმის სახელმწიფოს ამ
გემის მიმართ სათანადო ზომების გატარების ნებართვა. მოთხოვნის გამგზავნ
სახელმწიფოს ალმის სახელმწიფომ შეიძლება ნებართვა მისცეს შემდეგზე:
(a) ამ გემზე ასვლა;
(b) გემზე ჩხრეკის ჩატარება; და
(c) თუ მოპოვებულია მტკიცებულება, რომ ეს გემი გამოიყენება ზღვით მიგრანტების
გადაყვანაში – გემისა და მასზე მყოფი პირებისა და ტვირთის მიმართ სათანადო
ზომების მიღება, ალმის სახელმწიფოს მიერ გაცემული ნებართვის შესაბამისად.77
ხოლო, მე-3 პუნქტის მიხედვით, წევრი სახელმწიფო, რომელმაც მიიღო ამ მუხლის

მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული ზომები, ვალდებულია დროშის სახელმწიფოს
დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს მის მიერ გატარებული ზომების შესახებ.78
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აქტუალური საკითხია ის თუ, რა სახის

იურისდიქცია უნდა იქნეს გამოყენებული ღია ზღვაზე ტრეფიკინგის წინააღმდეგ
ბრძოლისათვის? უნდა იყოს ეს საყოველთაო იურისდიქცია, როგორც მეკობრეობის
შემთხვევაში, თუ შეზღუდული იურისდიქცია, როგორც მონებით ვაჭრობის
შემთხვევაში გამოიყენება? პასუხს აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით
საერთაშორისო პრაქტიკა, საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართალი იძლევა.
არადროშის სახელმწიფოს უფლება, ღია ზღვაზე ტრეფიკინგის წინააღმდეგ
განახორციელოს სხვა სახელმწიფოს გემის მიმართ რაიმე ქმედითი ღონისძიებები,
როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ,79 შეიძლება წარმოიშვას ორმხრივი
ხელშეკრულებების დადების გზით, (როცა სახელმწიფოები ანიჭებენ ერთმანეთის
სამხედრო გემებს უფლებას, დააკავონ და გაჩხრიკონ ღია ზღვაზე თავიანთი დროშის
ქვეშ მცურავი გემები80) ან საერთაშორისო პრაქტიკაში ჩამოყალიბებული
ჩვეულებითი სამართლის ნორმის საფუძველზე, გამომდინარე იქიდან, რომ,
ზოგადად, ტრეფიკინგი განიხილება როგორც მონებით ვაჭრობის თანამედროვე
77
იხ. საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1209390 (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
78
იხ. Ibid.
79
იხ. Supra გვ. 201
80
ეს ის შემთხვევაა, როდესაც სამხედრო გემი ასრულებს სამართალდამცავ საქმიანობას.
ხელშეკრულებების შესახებ ასევე იხ. Kramek, Joseph E. “Bilateral Maritime Counter-Drug and Immigrant
Interdiction Agreements: Is This the World of the Future?” The University of Miami Inter-American Law Review,
vol. 31, no. 1, Joe Christensen, Inc., 2000, გვ. 121–61.
22
ფორმა. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ ანალოგიის საფუძველზე
სახელმწიფოებს უფლება აქვთ, ღია ზღვაზე გამოიყენონ ის იურისდიქცია, რაც
გათვალისწინებულია UNCLOS-ის მიერ მონებით ვაჭრობის შემთხვევაში.
საზღვაო ზონებში ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის სახელმწიფოთაშორისმა
პრაქტიკამ წარმოშვა საერთაშორისო საპოლიციო თანამშრომლობის ახალი სახე ე.წ.
“shipriders” ანუ ერთობლივი პატრულირების ფორმა, მსგავსი ოპერატიული მუშაკის
განთავსებისა, როდესაც სპეციალურად მომზადებული ერთი ქვეყნის
სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელი განთავსებულია მეორე ქვეყნის
სამხედრო, ან სამთავრობო გემზე და მონაწილეობს ერთობლივ სამართალდამცავ
ოპერაციებში წინასწარი შეთანხმების საფუძველზე, როგორც ღია ზღვაში, ასევე ამ
სახელმწიფოების ტერიტორიულ ზღვაშიც.81
მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანასთან და ტრეფიკინგთან ბრძოლის დროს

თანამშრომლობისას მეტად მნიშვნელოვანია შესაბამისი სამართალდამცავი
ორგანოების (საბაჟო, პოლიცია, სანაპირო დაცვა, სამხედრო ფლოტი) სათანადო
მომზადება, რათა მათ სწორედ მოახდინონ ტრეფიკინგის მსხვერპლისა და
თავშესაფრის მაძიებელთა იდენტიფიცირება და გაითვალისწინონ მათი
მოწყვლადობა. სამართალდაცვითი თანამშრომლობის ეს სახე მჭიდრო კავშირშია
ლტოლვილთა და თავშესაფრის მაძიებელთა საერთაშორისო სამართალთან და მისი
დაგეგმვისა და ჩატარების დროს დაცული უნდა იქნას სამართლის ამ დარგის
პრინციპები და ნორმები.82
81
დეტალურად, shiprider პროგრამის შესახებ იხ. აშშ-სა და ვანუატუს რესპუბლიკას შორის დადებული
შეთანხმება (მე-3 მუხლი), რომელიც ეხება უკანონო ტრანსნაციონალურ საზღვაო საქმიანობის
წინააღმდეგ ბრძოლას. ხელმსაწვდომია აშშ სახელმწიფო დეპარტამენტის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.state.gov/wp-content/uploads/2019/05/39-Signed-Shiprider-Agreement-with-Vanuatu-.pdf
ასევე კანადასა და აშშ შორის თანამშრომლობის შესახებ იხ. კანადის სამეფოს პოლიციის ოფიციალური
ვებ გვერდი https://www.rcmp-grc.gc.ca/ibet-eipf/shiprider-eng.htm (ბოლოს ნანახია 26.04.22). ასევე იხ.
სტატია Gale, C. The Shiprider Shadow: Situating U.S.-Caribbean Interdiction Agreements within the Law of
the Sea, Ocean Yearbook Online, 31(1), (2017), გვ. 418-451.
ხელმისაწვდომია https://doi.org/10.1163/22116001-03101016
82
იხ. UNODC-ის პუბლიკაცია „Combating Transnational Organized Crime Committed at Sea“, Issue Paper,
გვ. 22-25, (2013). ხემისაწვდომია UNODC-ის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
26.04.22), ასევე საკითხის შესახებ იხ. Coppens, Jasmine. Migrants in the Mediterranean: Do's and Don’ts in
Maritime Interdiction. Ocean Development and International Law. 43:4, (2012), გვ. 342-370. ხელმისაწვდომია
https://doi.org/10.1080/00908320.2012.726834 (ბოლოს ნანახია 26.04.22); Violeta Moreno-Lax , The
Interdiction of Asylum Seekers at Sea: Law and (mal) practice in Europe and Australia. POLICY BRIEF 4, May
2017. ხელმისაწვდომია გაეროს ლტოლვილთა სააგენტოს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.unhcr.org/5a0574597.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22); “The Refugee, the Sovereign and the Sea:
EU Interdiction Policies in the Mediterranean” by Thomas Gammeltoft-Hansen, DIIS Working Paper no
2008/6, ხელმისაწვდომია http://www.eui.eu/Documents/RSCAS/Research/MWG/200809/MWG2008-11-
19Gammeltoft-Hansen.pdf. (ბოლოს ნანახია 26.04.22) და ასევე Stephen H. Legomsky, The USA and the
23
ტერორიზმი
დღესდღეობით ყველაზე მეტად დიდი გამოწვევა და აქტუალური პრობლემაა,

რომელიც საერთაშორისო სამართლითა და საერთაშორისო საზოგადოების მიერ
ცნობილია როგორც საერთაშორისო მშვიდობის, უსაფრთხოებისა და ადამიანის
უფლებების წინააღმდეგ მიმართული ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე და საშიში
დანაშაული, რომლის აღკვეთა და მის წინააღმდეგ ბრძოლაც მთელი მსოფლიოს
პროგრესულ ძალთა კონსოლიდაციას მოითხოვს.
UNCLOS არ შეიცავს სპეციალურ დებულებებს, რომლებიც ტერორიზმს და მასთან

ბრძოლას ეხება, თუმცა დღეისათვის საერთაშორისო დონეზე აღნიშნულ
დანაშაულთან საბრძოლველად 22-მდე მნიშვნელოვანი უნივერსალური და
რეგიონული საერთაშორისო ხელშეკრულება არსებობს.83აქვე უნდა აღინიშნოს ის
ფაქტიც, რომ არცერთი მათგანი ტერორიზმის განმარტებას არ იძლევა.84 აღნიშნული
ხელშეკრულებები მიმართულია სხვადასხვა შესაძლო ტერორიზმის
გამოვლინებებისა და ტერორისტული აქტების წინააღმდეგ საბრძოლველად.85
აღსანიშნავია, რომ ხშირ შემთხვევაში ტერორისტებსა და მეკობრეებს შორის

განსხვავების პოვნა არც ისე ადვილი შეიძლება იყოს, თუმცა მთავარი
განმასხვავებელი ნიშანი მათი მიზანი და მოტივია. მეკობრეების მიზანი
მატერიალური სარგებლის მოპოვებაა (მათ ხშირად ზღვის ყაჩაღებადაც
მოიხსენიებენ), მაშინ, როცა მოტივი შეიძლება დიდ როლს არც ასრულებდეს.
ტერორისტები უმეტესად პოლიტიკური, რელიგიური ან სხვაგვარი მიზნის
Caribbean Interdiction Program, International Journal of Refugee Law , Volume 18, Issue 3-4,
September/December 2006, გვ. 677–695, ხელმისაწვდომია https://doi.org/10.1093/ijrl/eel024 (ბოლოს
ნანახია 26.04.22).
83
იხ. ეუთოს ოფიციალური ვებ გვერდზე Status of the Universal Anti-Terrorism Conventions and Protocols
as well as other International and Regional Legal Instruments related to Terrorism and Co-operation in
Criminal Matters in the OSCE Area https://www.osce.org/files/f/documents/5/8/17138_0.pdf (ბოლოს ნანახია
26.04.22).
84
იხ. Ibid , თუმცა ისეთი რეგიონალური ხელშეკრულება, როგორიცაა 1999 წლის ხელშეკრულება
„დსთ-ის წევრ ქვეყნებს შორის ტერორიზმთან ბრძოლაში თანამშრომლობის შესახებ“ ასეთ
განსაზღვრებას იძლევა პირველივე მუხლში. კონვენციის ტექსტი ხელმისაწვდომია გაეროს
ოფიციალურ ვებ გვერდზე https://treaties.un.org/doc/db/terrorism/csi-english.pdf (ბოლოს ნანახია
26.04.22), ასევე ტერორიზმის განმარტებას შეიცავს 1999 წლის ისლამური კონფერენციის
ორგანიზაციის კონვენცია „საერთაშორისო ტერორიზმთან ბრძოლის შესახებ“ (1 მუხლი) ტექსტი იხ.
https://www.files.ethz.ch/isn/125385/268.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
85
იხ. ეუთოს ოფიციალური ვებ გვერდზე Status of the Universal Anti-Terrorism Conventions and Protocols
as well as other International and Regional Legal Instruments related to Terrorism and Co-operation in
Criminal Matters in the OSCE Area https://www.osce.org/files/f/documents/5/8/17138_0.pdf (ბოლოს ნანახია
26.04.22).
24
მისაღწევად მოქმედებენ გარკვეული მოთხოვნების წაყენების გზით და მოტივი მათი
ქმედებების მთავარი მამოძრავებელი ძალაა.
ტერორისტული დანაშაული შეიძლება მოხდეს როგორც ქვეყნის ტერიტორიაზე, ისე

მისი ტერიტორიის ფარგლებს გარეთაც, მაგ. ღია ზღვაზე, ანუ იქ, სადაც, როგორც
უკვე აღინიშნა, არცერთი ქვეყნის იურისდიქცია არ მოქმედებს. საზღვაო
ტერორიზმთან ბრძოლის კუთხით აღსანიშნავია შემდეგი საერთაშორისო
სამართლებრივი აქტები, რომლებიც საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის
ეგიდით იქნა მიღებული:
 1988 წლის "საზღვაო ნაოსნობის უსაფრთხოების წინააღმდეგ მიმართული

უკანონო აქტების წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ" ე.წ. (SUA) კონვენცია.
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ის არის ერთგვარი შემავსებელი იმ დებულებებისა,
რასაც UNCLOS ითვალისწინებს მეკობრეობასთან დაკავშირებით86;
 1988 წლის 10 მარტის ოქმი "კონტინენტურ შელფებზე განლაგებული
ძალადობის უკანონო აქტების აღკვეთის შესახებ" (SUA PROT);
 1988 წლის "საზღვაო ნაოსნობის უსაფრთხოების წინააღმდეგ მიმართული
უკანონო აქტების წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ" კონვენციის 2005 წლის ოქმი
(SUA 2005);
 1988 წლის 10 მარტის ოქმის "კონტინენტურ შელფებზე განლაგებული
ძალადობის უკანონო აქტების აღკვეთის შესახებ" 2005 წლის დამატებითი ოქმი
(SUA PROT 2005).87
SUA კონვენცია მიღებულ იქნა რომში 1988 წლის 10 მარტს, ხოლო ძალაში შევიდა
1992 წლის 1 მარტს. მისი მიღების აუცილებლობა გამოწვეული იყო იმ გარემოებებით,
რომ 80-იან წლებში გახშირდა იმ დანაშაულებრივ ქმედებათა რიცხვი, რომელიც
საფრთხეს უქმნიდა საზღვაო ნაოსნობას, კერძოდ გემებისა და მათი მგზავრების
უსაფრთხოებას, გახშირდა ისეთი დანაშაულები, როგორებიცაა: ეკიპაჟის მძევლად
აყვანა, გემების გატაცება, აფეთქება ან მიზანმიმართული განადგურება, მგზავრთა
დაშინება და ხშირ შემთხვევაში, მკვლელობა. ტერორისტული აქტი, რომლის
შედეგად მიიღეს SUA კონვენცია, იყო იტალიური საკრუიზო გემის Achille Lauro-ს
გატაცება ტერორისტების მიერ.88 როგორც ზემოთ აღინიშნა, საერთაშორისო
86
იხ. UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT, MARITIME PIRACY PART II:
AN OVERVIEW OF THE INTERNATIONAL LEGAL FRAMEWORK AND OF MULTILATERAL
COOPERATION TO COMBAT PIRACY, Studies in Transport Law and Policy – 2014, No.2 გვ. 15
ხელმისაწვდომია ორგანიზაციის ოფიციალური ვებ გვერდზე https://unctad.org/system/files/official-
document/dtltlb2013d3_en.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
87
აღნიშნული კონვენციისა და ოქმების ტექსტები იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.un.org/counterterrorism/international-legal-instruments (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
25
საზოგადოება რეაგირებს ყოველთვის კონკრეტული ინციდენტის მოხდენის შემდეგ
და არა პრევენციულად, ჰიპოტეთურად.
SUA კონვენციის მთავარი მიზანია, უზრუნველყოს სათანადო ღონისძიებების

გატარება იმ პირთა მიმართ, რომლებმაც ჩაიდინეს მართლსაწინააღმდეგო ქმედებები
გემების ან მათი ეკიპაჟისა და მგზავრების მიმართ. ყოველივე ეს მოიცავს: გემების
დაკავებას ძალისმიერი მეთოდებით, გემზე მყოფ პირთა მიმართ ძალადობის
განხორციელებას და გემზე ისეთი მოწყობილობის დამონტაჟებას, რომლის მიზანია
გემის განადგურება ან დაზიანება. აღნიშნული კონვენცია გამოიყენება იმ
შემთხვევაში, თუ გემი ახორციელებს ნაოსნობას, ან მისი მარშრუტი გულისხმობს
ნაოსნობას ნებისმიერი ერთი სახელმწიფოს ტერიტორიული წყლების გარე
საზღვართან მდებარე წყლებისაკენ, ამ წყლების გავლით, ან ამ წყლებიდან, ან ამ
სახელმწიფოს ტერიტორიული წყლების გვერდითი საზღვრების გარეთ, რომლებიც
ამ სახელმწიფოს აქვს მოსაზღვრე სახელმწიფოებთან, ასევე იმ შემთხვევაშიც,
როდესაც სავარაუდო დამნაშავე ნაპოვნია კონვენციის წევრი სახელმწიფოს
ტერიტორიაზე.89
კონვენცია არ ვრცელდება სამხედრო გემებზე, რომლებიც ეკუთვნის სახელმწიფოს, ან

გამოიყენება მის მიერ როგორც საზღვაო-სამხედრო დამხმარე საშუალება, ან საბაჟო,
ან საპოლიციო მიზნებისათვის, ასევე გემებზე, რომლებიც გამოყვანილ იქნა
ნაოსნობიდან, ან ჩამოიწერა.90
კონვენციის თანახმად, მონაწილე სახელმწიფოები კისრულობენ ვალდებულებას,

აღნიშნული დანაშაულების ჩადენის შემთხვევაში განახორციელონ ეჭვმიტანილ
პირთა სისხლისსამართლებრივი დევნა ან მოახდინონ მათი ექსტრადირება,
უზრუნველყონ აღნიშნულ ქმედებათა დასჯადობა შესაბამისი სასჯელით,
ითანამშრომლონ წევრ სახელმწიფოებთან პრევენციული ღონისძიებების
განხორციელებაში, ინფორმაციისა და დანაშაულებრივი ფაქტების მიწოდებაში, რაც
აუცილებელია სისხლისსამართლებრივი საქმისწარმოებისათვის.91
მოგვიანებით SUA კონვენციის მუხლებში შევიდა ცვლილებები 2005 წლის ოქმით

(SUA 2005), რომლითაც მისი მოქმედების სფერო გაიზარდა და დაემატა არადროშის
სახელმწიფოს მიერ ეჭვმიტანილი გემის გაჩერებისა და შემოწმების დებულებები.
88
იხ. საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის (IMO) ოფიციალური ვებ გვერდი
https://wwwcdn.imo.org/localresources/en/OurWork/Security/Documents/IMO%20and%20Maritime
%20Security%20-%20Historic%20Background.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
89
იხ. კონვენციის მე-3 და მე-4 მუხლები. ქართული ტექსტი ხელმისაწვდომია საქართველოს
საკანონმდებლო მაცნეს ოფიციალურ ვებ გვერდზე https://matsne.gov.ge/document/view/1202848?
publication=0 (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
90
იხ. Ibid. მე-2 მუხლი.
91
იხ. Ibid. მე-5 - მე14 მუხლები.
26
კერძოდ, 2005 წლის ოქმში ახალი მე-8bis მუხლი მოიცავს თანამშრომლობასა და
პროცედურებს, რომლებიც წევრმა სახელმწიფომ უნდა დაიცვას, თუკი სურს სხვა
წევრი სახელმწიფოს დროშის ქვეშ მცურავი ეჭვმიტანილი გემის შემოწმება, როდესაც
მას აქვს გონივრული საფუძველი ივარაუდოს, რომ გემი ან პირი, რომელიც გემბანზე
იმყოფება, მონაწილეობს, მონაწილეობდა ან აპირებს მონაწილეობას კონვენციით
გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში. თუმცა, აღნიშნულ შემთხვევაშიც,
აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელებამდე, სავალდებულოა დროშის
სახელმწიფოს ნებართვა და მისგან თანამშრომლობა. ამ ნებართვის მიღების 3
საშუალებაა:
1) როდესაც არადროშის სახელმწიფოს გონივრული საფუძველი აქვს ივარაუდოს,

რომ გემი ან გემზე მყოფი პირი მონაწილეობდა, მონაწილეობს ან
მონაწილეობას აპირებს დანაშაულის ჩადენაში და შესაბამისი თხოვნით
მიმართავს ამ გემის დროშის სახელმწიფოს შემოწმების უფლებამოსილებისა
და გემთან დაკავშირებული ზომების მიღებისათვის;
2) დროშის სახელმწიფო ავტომატურად იძლევა ასეთ თანხმობას, თუ მოთხოვნის
მიღებიდან 4 საათის გასვლის შემდეგ მომთხოვნი მხარე არ მიიღებს მისგან
პასუხს. კონვენციის მონაწილე სახელმწიფო ასეთი თანხმობის ფორმის შესახებ
ატყობინებს გაეროს გენმდივანს მის მიერ კონვენციის სავალდებულოდ
აღიარებისას.
3) დროშის სახელმწიფო წინასწარ აცხადებს ასეთ თანხმობას. კონვენციის
მონაწილე სახელმწიფო ასეთი გენერალური თანხმობის შესახებ ასევე
ატყობინებს გაეროს გენმდივანს მის მიერ კონვენციის სავალდებულოდ
აღიარებისას.92
აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელებისას ძალის გამოყენება თავიდან

უნდა იქნეს აცილებული, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც აუცილებელია
უფლებამოსილი თანამდებობის პირებისა და გემბანზე მყოფი პირების
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ან, როდესაც ადგილი აქვს სამართალდამცავების
მიმართ წინააღმდეგობის გაწევას. მე-8bis მუხლი ასევე შეიცავს უსაფრთხოების
მნიშვნელოვან გარანტიებს, როდესაც წევრი სახელმწიფო ეჭვმიტანილი გემის
წინააღმდეგ იღებს სამართალდამცავ ზომებს. უსაფრთხოების ზომები მოიცავს:
ზღვაზე სიცოცხლის დაცვას საფრთხე არ უნდა დაემუქროს, ბორტზე მყოფი ყველა
პირის მიმართ უნდა უზრუნველყონ ადამიანის ღირსების დაცვა და ადამიანის
უფლებათა დაცვის სამართლის შესაბამისად მოპყრობა, მხედველობაში უნდა იქნეს
მიღებულ გემისა და მისი ტვირთის დაცვა და უსაფრთხოება, ასევე უნდა
უზრუნველყონ ეკოლოგიური უსაფრთხოების ზომების მიღება და გემის უკანონო
92
იხ. მე-8bis მუხლის მე-5 პუნქტი გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
27
დაკავების ან დაყოვნების თავიდან აცილების მიზნით გასწიონ მაქსიმალური
ძალისხმევა.93
2005 წლის ოქმში ახალი მე-8bis მუხლი აწესებს თანამშრომლობის შემდეგ

პროცედურებს:
„5. როდესაც წევრი სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოები ან სხვა

უფლებამოსილი თანამდებობის პირები („მომთხოვნი მხარე“) აწყდებიან სხვა
სახელმწიფოს („პირველი მხარე“) დროშის ქვეშ მცურავ ან მისი
სარეგისტრაციო ნიშნების მქონე გემს, რომელიც ნებისმიერი სახელმწიფოს
ტერიტორიული ზღვის მიღმა იმყოფება და მომთხოვნ წევრს გონივრული
საფუძველი აქვს ივარაუდოს, რომ გემი ან გემის ბორტზე მყოფი პირი
მონაწილეობდა, მონაწილეობს ან მონაწილეობას აპირებს მე-3, მე-3bis, მე-3ter
ან მე-3quater მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში და
მომთხოვნი წევრი შემოწმების სურვილს გამოთქვამს:
(a) მოითხოვს, 1-ლი და მე-2 პუნქტების შესაბამისად, პირველმა სახელმწიფომ

დაადასტუროს გემის ნაციონალობა, და
(b) თუ ნაციონალობა დადასტურებულია, მომთხოვნი მხარე პირველი

მხარისაგან (შემდგომში „დროშის სახელმწიფოდ“ წოდებული) ითხოვს
შემოწმების უფლებამოსილებასა და გემთან დაკავშირებით შესაბამისი
ზომების მიღებას, რაც შესაძლოა, მოიცავდეს გემის, მისი ტვირთისა და
ბორტზე მყოფი პირების შეჩერებას, შემოწმებას და ჩხრეკას და ბორტზე მყოფი
პირების გამოკითხვას იმისათვის, რომ დადგინდეს ჩადენილია, სჩადიან ან
არის თუ არა მოსალოდნელი, ჩაიდინონ მე-3, მე-3bis, მე-3ter ან მე-3quater
მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაული, და
(c) დროშის სახელმწიფომ:
(i) მომთხოვნ მხარეს შემოწმებისა და შესაბამისი ზომების მიღების უფლება

მისცეს, რომელიც მითითებულია (b) ქვეპუნქტში, დაექვემდებაროს ნებისმიერ
იმ პირობას, რასაც ის მე-7 პუნქტის შესაბამისად დაადგენს; ან
(ii) შემოწმება და ჩხრეკა ჩაატაროს თავისი სამართალდამცავებისა და სხვა
უფლებამოსილი თანამდებობის პირების მეშვეობით; ან
(iii) მომთხოვნ წევრთან ერთად ჩაატაროს შემოწმება და ჩხრეკა,

დაექვემდებაროს ნებისმიერ იმ პირობას, რასაც ის მე-7 პუნქტის შესაბამისად
დაადგენს; ან
93
იხ. კონვენციის მიმოხილვა Ibid. https://www.imo.org/en/About/Conventions/Pages/SUA-Treaties.aspx
28
(iv) უარი განაცხადოს შემოწმებისა და ჩხრეკის ნებართვის გაცემაზე.
დროშის სახელმწიფოს ნებართვის გაცემის გარეშე მომთხოვნმა მხარემ არ

უნდა შეამოწმოს გემი ან მიიღოს (b) ქვეპუნქტით დადგენილი ზომები.“94
მე-8bis მუხლის პირველი პუნქტი ეხება კონვენციის მონაწილე მხარეების ზოგად

ვალდებულებას ითანამშრომლონ საზღვაო ნაოსნობის უსაფრთხოების წინააღმდეგ
მიმართული უკანონო აქტების წინააღმდეგ ბრძოლაში საერთაშორისო სამართლის
ნორმების საფუძველზე და მოახდინონ მყისიერი რეაგირება ამ მუხლის შესაბამისად
გაკეთებულ თანამშრომლობის მოთხოვნებზე.95 მეორე პუნქტი კი იძლევა
შესაძლებლობას, რომ მხარეებმა საპოლიციო თანამშრომლობის მოთხევნები
გააკეთონ ზეპირი ფორმით, რომელიც შეძლებისდაგვარად მალევე უნდა
დადასტურდეს წერილობითი ფორმით.96
თანამშრომლობის მოთხოვნა შეუძლია, როგორც არადროშის სახელმწიფოს, ასევე

დროშის სახელმწიფოსაც, როდესაც მას აქვს გონივრული ეჭვი, რომ მისი დროშის
ქვეშ მცურავი გემი ეჭვმიტანილია კონვენციით დასჯადი დანაშაულებების ჩადენაში
და მოსთხოვოს კონვენციის მონაწილე სხვა სახელმწიფოებს დახმარება.97
SUA კონვენციის 2005 წლის ოქმის მე-8bis მუხლის მე-5 პუნქტში მითითება
„ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორიული ზღვის მიღმა იმყოფება“ ასევე
გულისხმობს სანაპირო სახელმწიფოს განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონასა და ღია
ზღვას.
რაც შეეხება კონვენციის 1998 წლის დამატებით ოქმს ,,კონტინენტურ შელფზე

განლაგებული სტაციონარული პლატფორმების უსაფრთხოების წინააღმდეგ
მიმართული არაკანონიერი ქმედებების წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ”, ეს ოქმი
გამოიყენება ზემოაღნიშნულ კონვენციაში ჩამოყალიბებულ დანაშაულებრივ
აქტებთან, რომლებიც ჩადენილია სტაციონარული პლატფორმების მიმართ, რაც
გულისხმობს: ხელოვნურ კუნძულებს, მოწყობილებებს ან სტრუქტურებს, რომლებიც
მუდმივად არიან დამაგრებული ზღვის ფსკერზე (კონტინენტურ შელფზე),
ბუნებრივი რესურსების კვლევის ან მოპოვებისათვის ან სხვა ეკონომიკური
მიზნებისათვის. კონვენციის ოქმის თანახმად, მონაწილე სახელმწიფოები
კისრულობენ ვალდებულებას, განახორციელონ თავიანთი იურისდიქცია აღნიშნულ
დანაშაულებზე, უზრუნველყონ აღნიშნულ ქმედებათა დასჯადობა შესაბამისი
94
ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
95
იხ. Ibid.
96
იხ. Ibid.
97
იხ. Ibid. მე-8bis მუხლის მე-4 პუნქტი
29
სასჯელით, განახორციელონ სისხლისსამართლებრივი დევნა, ან მოახდინონ
დამნაშავე პირთა ექსტრადიცია. მოგვიანებით, 2005 წლის დამატებითი ოქმით (SUA
PROT 2005) მისი მოქმედების სფერო და დანაშაულებრივი აქტების ჩამონათვალიც
გაფართოვდა მოხდა კონვენციაში განხორციელებული ცვლილებების ადაპტირება
კონტინენტურ შელფზე განლაგებულ სტაციონარული პლატფორმებთან
98
მიმართებაში.
ტერორიზმის ხელშეწყობის მიზნით ღია ზღვა შეიძლება ასევე გამოყენებული იქნას

ტვირთის, ფინანსების ან და ქბრბ მასალების ტრანსპორტირებისათვის. ამ მხრივ
გაეროს უშიშროების საბჭოს მიერ მიღებული რეზოლუციები S/RES/1368 (2001),
S/RES/1373 (2001) და S/RES/1377 (2001) ქმნიან სამართლებრივ საფუძველს რათა
ტერორიზმის ხელშეწყობაში ეჭვმიტანილ გემზე არადროშის სახელმწიფოს
სამხედრო ან სამართალდამცავმა გემებმა განახორციელონ აღმასრულებელი
იურისდიქცია მასზე (შეაჩერონ, შეამოწმონ გემის დოკუმენტები და ტვირთი).99
ღია ზღვაზე ტერორიზმში ეჭვმიტანილ უცხო ქვეყნის გემზე აღმასრულებელი

იურისდიქციის განხორციელების სხვა საფუძველებიც შეიძლება არსებობდეს.
კერძოდ, საერთაშორისო სამართლისა და გაეროს წესდებით (მუხლი 51)100
გათვალისწინებული თავდაცვის უფლება101 და ასევე საერთაშორისო საზღვაო
სამართალში დამკვიდრებული კონსტრუქციული ყოფნის დოქტრინა.
გაეროს წესდებით გათვალისწინებული თავდაცვის უფლების საფუძველზე სანაპირო

სახელმწიფოს შეუძლია ღია ზღვაზე ტერორიზმში ჩაბმულ გემზე განახორციელოს
აღმასრულებელი იურისდიქცია (ძალა გამოიყენოს, დააკავოს, გაჩხრიკოს,
დააპატიმროს და ა.შ.) მიუხედავათ გემის ნაციონალობისა. რა თქმა უნდა საფრთხე
აღნიშნული გემიდან პირდაპირ სანაპირო სახელმწიფოზე უნდა მოდიოდეს (მაგ.
ტერორისტებმა A სახელმწიფოს გემი ხელში ჩაიგდეს და ღია ზღვაზე მას იყენებენ
98
იხ. Ibid.
99
Rüdiger Wolfrum, „Fighting Terrorism at Sea: Options and Limitations under International Law” გვ. 15-16.
იხ. გაეროს საზღვაო სამართლის ტრიბუნალის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
https://www.itlos.org/fileadmin/itlos/documents/statements_of_president/wolfrum/
doherty_lectire_130406_eng.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
100
გაეროს წესდება იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე https://www.un.org/en/about-us/un-charter
101
იხ. Rüdiger Wolfrum, „Fighting Terrorism at Sea: Options and Limitations under International Law” გვ. 12-
13. ხელმისაწვდომია გაეროს საზღვაო სამართლის ტრიბუნალის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
doherty_lectire_130406_eng.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22). ასევე, 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტების
შემდეგ აშშ მიერ გატარებული ანტიტერორისტული ღონისძიებები ეფუძნებოდა თავდაცვის უფლებას,
მათ შორის ზღვაში ეჭვმიტანილი გემების შეჩერება და შემოწმება იხ. Natalie Klein, The Right of Visit and
the 2005 Protocol on the Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation, Denver
Journal of International Law & Policy Volume 35 Number 2 Spring Article 4 April 2020, გვ. 308-309.
ხელმისაწვდომია https://digitalcommons.du.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1296&context=djilp
30
სანაპირო სახელმწიფოს წინააღმდეგ ტერაქტების ჩასადენად, ჭურვების, რაკეტების
გაშვება ან გაშვების მუქარა) და იმ პირობით თუ გემი
არასამხედროა/არასამთავრობოა ან სამხედრო/სამთავრობო, თუმცა ტერორისტების
მიერ ხელში ჩაგდებული, სხვა შემთხვევაში სამხედრო გემის მიერ აღნიშნული
ქმედება განიხილება, როგორც აგრესია სანაპირო სახელმწიფოს მიმართ. თავდაცვის
ეს უფლება (როგორც ინდივიდუალური ასევე კოლექტიური) შეიძლება გამოყენებულ
იქნას როგორც თავდამსხმელი სახელმწიფოს ასვე არასახელმწიფო აქტორების
წინააღმდეგ (ტერორისტული ჯგუფი).102
კონსტრუქციული ყოფნის დოქტრინის მიხედვით სანაპირო სახელმწიფოს შეუძლია

განახორციელოს აღმასრულებელი იურისდიქცია გემზე (საპოლიციო ღონისძიებები),
რომელიც ღია ზღვაზე იმყოფება და მის მიერ გამოგზავნილი ნავებით არღვევს
სანაპირო სახელმწიფოს კანონმდებლობას, მართლწესრიგსა და უსაფრთხოებას 103
აღნიშნული დოქტრინა რელევანტური შეიძლება იყოს ასევე ტერორიზმთან
ბრძოლის კუთხითაც. მაგ. გემი, რომელიც ღია ზღვაზე იმყოფება და იქიდან ნავებით
აგზავნის ჯგუფებს სანაპირო სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ტერორისტული აქტების
ჩასადენად. კონსტრუქციული ყოფნის დოქტრინა არ განიხილება, როგორც ცალკე
მდგომი დოქტრინა, არამედ ის განიხილება, როგორც ცხელ კვალზე დევნის
დოქტრინის ნაწილი,104 რომელსაც ქვემოთ განვიხილავთ, როგორც საპოლიციო
ღონისძიების მნიშვნელოვან სახეს.
გამომდინარე იქიდან, რომ ტერორიზმი და მასთან ბრძოლა კაცობრიობის უდიდეს

გამოწვევასა და პრობლემას წარმოადგენს, რომელთან ბრძოლაში ყველა სახელმწიფოს
ძალისხმევის გაერთიანებაა საჭირო, საერთაშორისო სამართალში, კერძოდ კი სახელმწიფოთა
პრაქტიკაში შეიძლება გაჩნდეს ტენდენციები ღია ზღვაზე ტერორიზმის წინააღმდეგ
საყოველთაო იურისდიქციის გამოყენებისა, მსგავსად იმ იურისდიქციისა ( mutatis nutandis),
რაც დღესდღეობით მოქმედებს მეკობრეობის წინააღმდეგ.105
102
იხ. Rüdiger Wolfrum, „Fighting Terrorism at Sea: Options and Limitations under International Law” გვ. 12-
13. ხელმისაწვდომია გაეროს საზღვაო სამართლის ტრიბუნალის ოფიციალურ ვებ გვერდზე
doherty_lectire_130406_eng.pdf (ბოლოს ნანახია 26.04.22).
103
ჩამოყალიბებული პრაქტიკის მიხედვით ეს დოქტრინა არ გამოიყენებოდა იმ შემთხვევაში თუ გემი
ნაპირთან კავშირშია არა საკუთარი ნავების მეშვეობით, არამედ ნაპირიდან გაშვებული ნავებით.
აღნიშნული დოქტრინის შესახებ იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999,
გვ. 133 და გვ. 215-216.
104
იხ. Poulantzas, Nicholas M. "Chapter VI The Doctrine of Constructive Presence", In The Right of Hot
Pursuit in International Law 2nd Edition, (Leiden, The Netherlands: Brill | Nijhoff, 2002, გვ. 243.
105
დეტალური განხილვისათვის იხ. Natalie Klein, The Right of Visit and the 2005 Protocol on the
Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation, Denver Journal of International Law &
Policy Volume 35 Number 2 Spring Article 4 April 2020, გვ. 328-331. ხელმისაწვდომია
https://digitalcommons.du.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1296&context=djilp
31
ნაციონალურობის არმქონე და გაურკვეველი ნაციონალობის გემები
ღია ზღვაზე შემოწმებას ასევე ექვემდებარება გემები ნაციონალობის გარეშე. ეს ის
კატეგორიაა გემების, რომლებმაც გარკვეული გარემოებების გამო დაკარგეს
რომელიმე ქვეყნის დროშის ქვეშ ცურვის უფლება ან მათი დროშა არ არის ცნობილი
და ეკუთვნის არაღიარებულ სახელმწიფოს. ნაციონალობის გარეშე მყოფი გემის
შემოწმება ღია ზღვაში შეუძლია ნებისმიერი ქვეყნის სამხედრო გემს (ან სახელმწიფო
სამსახურში მყოფ შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე გემს/საჰაერო ხომალდს). 106
თუმცა აღნიშნული არ უნდა განიხილებოდეს თითქოს და დროშის არქონა
ავტომატურად არის საფუძველი ყოველი ქვეყნის მიერ აღნიშნულ გემებზე
აღმასრულებელი იურისდიქციის განხორციელებისა. რაღაც სამართლებრივი
საფუძვლის არსებობა (მაგ. ნარკოტრანზიტი) მაინც აუცილებელია ვიდრე
სახელმწიფო აღნიშნულ გემზე სამართალდამცავ ღონისძიებებს განახორციელებს.107
ანალოგიური სამართლებრივი რეგულირების კატეგორიას მიეკუთვნება ის გემი,
რომელიც დაცურავს ორი ან მეტი სახელმწიფოს დროშით, რომლითაც სარგებლობს
ხელსაყრელობის მიხედვით. ასეთ გემს არ აქვს უფლება სხვა სახელმწიფოებისაგან
მოითხოვოს დროშის შესაბამის ნაციონალურობის ცნობა და მისი სამართლებრივი
სტატუსი უთანაბრდება ნაციონალურობის არმქონე გემებს.108
ნებისმიერ სახელმწიფოს უფლება აქვს თავისი დროშის ქვეშ მცურავი გემი შეამოწმოს
ღია ზღვაზე და განახორციელოს აღმასრულებელი იურისდიქცია მასზე. შესაბამისად,
განსხვავებულ კატეგორიას შეიძლება მივაკუთვნოთ ის გემი, რომელზეც
აღმართულია უცხო ქვეყნის დროშა, (ის მალავს ან უარს აცხადებს საკუთარი დროშის
აღმართვაზე) თუმცა გემს სინამდვილეში გააჩნია იგივე ნაციონალურობა, რაც მისს
შემმოწმებელ სამხედრო გემს. ასეთ შემთხვევაში სამხედრო გემს, როდესაც აქვს
გონივრული ეჭვი, რომ ღია ზღვაზე მცურავი გემი მალავს თავის ნაციონალობას და
სინამდვილეში არის მისი სახელმწიფოს დროშის ქვეშ მცურავი, უფლება აქვს
შეაჩეროს, შეამოწმოს ის და ეჭვის დადასტურების შემთხვევაში გაატაროს შესაბამისი
ღონისძიებები მასზე.109
ცხელ კვალზე დევნა
106
იხ. UNCLOS მუხლი 110. კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
107
იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 213-214.
108
იხ. UNCLOS მუხლი 92. კონვენციის ინგლისური ტექსტი იხ. გაეროს ოფიციალურ ვებ გვერდზე
109
იხ. Ibid. UNCLOS მუხლი 110, ასევე იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition,
1999, გვ. 213.
32
ცხელ კვალზე დევნის უფლება სანაპირო სახელმწიფოს აღმასრულებელი
იურისდიქციის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტია თავისი კანონიერი
უფლებების დასაცავად, რომელიც საპოლიციო ღონისძიების სახით ხორციელდება.
UNCLOS 111-ე მუხლი არეგულირებს ცხელ კვალზე დევნას, რომლის პირველი
პუნქტი ადგენს, რომ უცხო ქვეყნის გემის ცხელ კვალზე დევნა შესაძლებელია, მაშინ
როდესაც სანაპირო სახელმწიფოს კომპეტენტურ ხელისუფლებას გააჩნია
საფუძვლიანი ეჭვი, რომ ამ გემმა დაარღვია ამ სახელმწიფოს კანონები და წესები.
ამგვარი დევნა უნდა დაიწყოს მაშინ, როდესაც უცხო ქვეყნის გემი ამ მისი ერთ-ერთი
ნავი იმყოფება მდევნელი სახელმწიფოს შიდა წყლებში, არქიპელაგურ წყლებში,
ტერიტორიულ ზღვაში ან მიმდებარე ზონაში და შეიძლება გაგრძელდეს
ტერიტორიული ზღვის ან მიმდებარე ზონის ფარგლებს მიღმა, მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ იგი არ იქნება შეწყვეტილი. არ არის აუცილებელი, რომ იმ
დროისათვის, როდესაც ტერიტორიულ ზღვაში ან მიმდებარე ზონაში მყოფი უცხო
ქვეყნის გემი მიიღებს გაჩერების ბრძანებას, ბრძანების გამცემი გემი ასევე
იმყოფებოდეს ტერიტორიულ ზღვაში ან მიმდებარე ზონაში. თუ უცხო ქვეყნის გემი
იმყოფება მიმდებარე ზონაში, დევნა შეიძლება წამოწყებული იქნეს იმ უფლებების
დარღვევისათვის, რომელთა დასაცავად მიმდებარე ზონა იქნა შექმნილი (საბაჟო,
ფისკალური, საემიგრაციო და სანიტარიული კანონების ან წესების დარღვევა). მეორე
პუნქტის მიხედვით, ცხელ კვალზე დევნის უფლება mutatis mutandis გამოიყენება
განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში ან კონტინენტურ შელფზე, კონტინენტურ
შელფზე მოწყობილობების უსაფრთხოების ზონების ჩათვლით, მომხდარი სანაპირო
სახელმწიფოს კანონების ან წესების დარღვევებთან დაკავშირებით.110
UNCLOS 111-ე მუხლიდან გამომდინარე ცხელ კვალზე დევნის შემდეგი

მნიშვნელოვანი კრიტერიუმებია:
1. ცხელ კვალზე დევნა შეიძლება დაიწყოს სანაპირო სახელმწიფოს შიდა
წყლებში, ტერიტორიულ ზღვაში, მიმდებარე ზონაში, არქიპელაგურ წყლებში,
განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში111 და კონტინენტური შელფის თავზე
წყლებში (იმ კანონებისა და წესების დარღვევისათვის რისთვისაც ეს ზონებია
შექმნილი);
2. ცხელ კვალზე დევნა გამოიყენება მხოლოდ გემების მიმართ;
3. გარე კონტინენტური შელფის შემთხვევაში 200 საზღვა მილის მიღმა, დევნა
შესაძლებელია დაიწყოს ღია ზღვიდანაც;
4. დევნა შეიძლება დაიწყოს მხოლოდ გაჩერების შესახებ ვიზუალური ან ხმოვანი
110
111
ცხელ კვალზე დევნა ასევე შესაძლებელია თევზჭერის განსაკუთრებული ზონიდან, თუ
სახელმწიფოს ეს ზონა შექმნილი აქვს ჩვეულებითი სამართლის საფუძველზე. დეტალურად
თევზჭერის განსაკუთრებული ზონებისა და მასში ცხელ კვალზე დევნის შესახებ იხ. Sh. Kvinikhidze,
“Genesis and Development of Exclusive Fishery Zones in the Law of the Sea”, Publishing House “Universal”,
Tbilisi, Georgia (2009), გვ. 157-160.
33
სიგნალის მიცემის შემდეგ, იმ დისტანციიდან, რომელიც უცხო ქვეყნის გემს
აძლევს ამ სიგნალის დანახვის ან გაგების საშუალებას;
5. დევნა უნდა იყოს ცხელ კვალზე, განგრძობითი და უწყვეტი;
6. მდევარ გემს შეუძლია გამოიყენოს ყველა აუცილებელი, შესაბამისი და
პროპორციული ძალა დამრღვევი ხომალდის დასაკავებლად (მისი ჩაძირვის
ჩათვლით);
7. ზარალის ან ზიანის ანაზღაურებას ექვემდებარება ხომალდი უსაფუძვლო
ძალის ან არაკანონიერი დევნის განხორციელების შემთხევავში;
8. ცხელ კვალზე დევნის უფლება წყდება, როდესაც დევნილი გემი შედის თავისი
სახელმწიფოს ან მესამე სახელმწიფოს ტერიტორიულ ზღვაში;
9. ცხელ კვალზე დევნის უფლება შეიძლება განხორციელებული იქნეს მხოლოდ
სამხედრო ხომალდების ან სამხედრო საჰაერო ხომალდების, ან სხვა გემით ან
საჰაერო ხომალდით, რომლებსაც გააჩნიათ განმასხვავებელი ნიშნები, რომ
ისინი იმყოფებიან სახელმწიფო სამსახურში და უფლებამოსილნი არიან ამ
მიზნისათვის.112
UNCLOS 111-ე მუხლი ადგენს ძირითად ნორმებსა და პრინციპებს, რომლის

საფუძველზეც უნდა განხორციელდეს ცხელ კვალზე დევნის საპოლიციო ღონისძიება
სამართალდამრღვევი გემის მიმართ. აღნიშნული მუხლის საფუძველზე, როგორც
წესი თითოეული სახელმწიფო ადგენს თავისი შესაბამისი სამართალდამცავი
ორგანოებისთვის (სანაპირო დაცვა, საპატრულო კატარღები, სამხედრო ფლოტი და
სხვა.) ცხელ კვალზე დევნის სტანდარტულ ოპერატიულ პროცედურებს, ანუ
დეტალურ ინსტრუქციებს, რომლითაც მათ ზედმიწევნით უნდა იხელმძღვანელონ
პრაქტიკაში ამ საპოლიციო ღონისძიების გატარებისას.
საჰაერო გამცილებლები (sky marshal)

მართლწესრიგის დაცვა საერთაშორისო საპოლიციო ღონისძიებებით ხორციელდება
როგორც ღია ზღვაში ასევე საჰაერო სივრცეში, კერძოდ, საერთაშორისო საჰაერო
სივრცეში საჰაერო ხომალდის ფრენის დროს. აღნიშნული საპოლიციო ღონისძიება
ხორციელდება ე.წ. საჰაერო მარშლების, იგივე საჰაერო გამცილებლების
მეშვეობით.113 საჰაერო მარშალი არის სპეციალურად მომზადებული
112
ასევე იხ. Churchill, R.R., Lowe, A.V. “The Law of the Sea”, third edition, 1999, გვ. 214-215, და Craig H.
Allen, “Doctrine of hot pursuit: A functional interpretation adaptable to emerging maritime law enforcement
technologies and practices”, Ocean Development & International Law, 20:4, (1989), გვ. 309-341,
ხელმისაწვდომია https://doi.org/10.1080/00908328909545899
113
საჰაეროს მარშლების ისტორიისა და აშშ გამოცდილების შესახებ იხ. Clay Biles, The United States
Federal Air Marshal Service: Fifty Years of Service : a Historical Perspective, 1962 – 2012. Pub. Wendy De La
Cruz, 2013.
34
სამართალდამცავი ორგანის შეიარაღებული წარმომადგენელი, ოპერატიული მუშაკი,
რომელიც საჰაერო ხომალდის ბორტზე იმყოფება მხარეებს შორის დადებული
შეთანხმების საფუძველზე და უფლებამოსილია გაატაროს ყველა საჭირო
ღონისძიებები საჰაერო ხომალდზე დანაშაულის აღკვეთისა და მასზე რეაგირების
კუთხით, ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ჩათვლით. ძირითადად,
მათი დანიშნულებაა ტერორისზმთან და საჰაერო ხომალდის გატაცების წინააღმდეგ
ბრძოლა. საჰაერო მარშლების საქმიანობა რეგულირდება ან მხარეებს შორის
დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებით, რომელიც ორგანიზებულ
დანაშაულთან ბრძოლის სხვა საკითხებთან ერთად, ასევე ითვალისწინებს ასეთი
საპოლიციო თანამშრომლობის სახეს,114ან მხარეებს შორის დადებული ცალკე
შეთანხმებით, სადაც ასეთი თანამშრომლობის დეტალები, მოდალობები, იარაღის
ტარების პროცედურები, საჰაერო მარშილი უფლება-მოვალეობები და სხვა
მნიშვნელოვანი საკითხებია გაწერილი. როგორც წესი აღნიშნული შეთანხმება და
მისი დეტალები მხარეების მიერ არის მკაცრად კლასიფიცირებული და არ
ექვემდებარება გასაჯაროობას.
114
მაგ. ზემოაღნიშნული შეთანხმება „საქართველოსა და ჩეხეთის რესპუბლიკას შორის დანაშაულთან
ბრძოლაში თანამშრომლობის შესახებ“, რომელიც იშვიათ, თუმცა მნიშვნელოვან საპოლიციო
თანამშრომლობის ფორმას, საჰაერო ხომალდებზე მართლწესრიგის ოფიცრების, საჰაერო მარშლების
განთავსებას ეხება (მე-8 მუხლი), იხ. Supra გვ. 105.
35

File Content

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

File Content

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

საერთაშორისო საპოლიციო თანამშრომლობა სახელმწიფო იურისდიქციის მიღმა

როგორც მოგეხსენებათ სახელმწიფოს გააჩნია სახმელეთო, საჰაერო და საზღვაო

აღნიშნული ნორმა თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის ქვაკუთხედია.5

მაშასადამე, ღია ზღვაზე არ მოქმედებს არცერთი სახელმწიფოს იურისდიქცია. ეს

დროშის სახელმწიფოს იურისდიქცია არ არის აბსოლუტური, განსხვავებით იმ

ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის საერთაშორისო სამართალში, ისევე როგორც

კონვენციაში (UNCLOS 101-ე მუხლი) მეკობრეობა განმარტებულია როგორც:

(i)Aღია ზღვაზე, სხვა გემის ან საჰაერო ხომალდის, ან ასეთ გემსა თუ საჰაერო

(ii) გემის, საჰაერო ხომალდის, მგზავრების ან საკუთრების წინააღმდეგ ნებისმიერი

(b) გემის ან საჰაერო ხომალდის საქმიანობაში ნებაყოფლობითი მონაწილეობის

(c) ნებისმიერი წაქეზების ან განზრახ ხელშეწყობის აქტი (a) ან (b) ქვეპუნქტებში

მეკობრე გემებისა და მეკობრე საჰაერო ხომალდების რიცხვს არ განეკუთვნებიან

UNCLOS 103-ე მუხლი მეკობრე გემს ან საჰაერო ხომალდს შემდეგნაირად

„გემი ან საჰაერო ხომალდი ითვლება მეკობრედ, თუ ის გამიზნულია იმ პირების

ყველა სახელმწიფო უფლებამოსილია, გაატაროს აუცილებელი ღონისძიება მეკობრე

UNCLOS -ის 110-ე მუხლის თანახმად, ნებისმიერი სახელმწიფოს სამხედრო გემს

UNCLOS-ის 105-ე მუხლი უფლებას აძლევს ნებისმიერ სახელმწიფოს, ძალა

UNCLOS-ის 101-ე მუხლსა და 110-ე მუხლში მეკობრეობის დეფინიციასთან

საერთაშორისო პრაქტიკისა და საკონვენციო ნორმების მიმოხილვიდან ნათლად ჩანს

რაც შეეხება მეკობრეობასთან ბრძოლის სამართლებრივ საფუძველს, გარდა UNCLOS-

 1979 წლის 17 დეკემბრის "მძევლების აყვანის წინააღმდეგ" კონვენცია;28

ღია ზღვიდან უკანონო მაუწყებლობა

ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის მეტად უჩვეულო სახე, რომელიც

აღნიშნული პრობლემატიკა და დანაშაულებრივი ქმედებები UNCLOS-ის

ისევე, როგორც მეკობრეობის შემთხვევაში, ასევე ღია ზღვიდან უკანონო

“ნებისმიერი პირი, რომელიც ახორციელებს უკანონო მაუწყებლობას, შეიძლება მიეცეს

a) გემის დროშის სახელმწიფოს სასამართლოში;

b) მოწყობილობის რეგისტრაციის სახელმწიფოს სასამართლოში;

c) იმ სახელმწიფოს სასამართლოში ვისი მოქალაქეც არის;

d) ნებისმიერი სახელმწიფოს სასამართლოში სადაც შესაძლებელია

e) ან იმ სახელმწიფოს სასამართლოში, რომლის კანონიერი რადიოკავშირიც

სამხედრო გემს (ასევე სხვა უფლებამოსილ სახელმწიფო გემს ან საჰაერო ხომალდს

აღსრულების ნაწილში UNCLOS-ის 109-ე მუხლის მე-4 პუნქტი აწესებს, რომ

UNCLOS-ის 109-ე მუხლის პირველი პუნქტი აწესებს ზოგად ვალდებულებას, რომ

მიუხედავად იმისა, რომ UNCLOS-ის 109-ე მუხლის დეფინიციაში ხაზგასმით წერია

ნარკოტიკებით და ფსიქოტროპული ნივთიერებებით უკანონო ვაჭრობა

„1. თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა ითანამშრომლოს ნარკოტიკებით და

2. ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელსაც აქვს საფუძვლიანი ეჭვი ივარაუდოს, რომ მისი

მაშასადამე, არადროშის სახელმწიფოს არა აქვს უფლება ღია ზღვაზე ნარკოტიკებით

ნარკოტიკულ და ფსიქოტროპულ ნივთიერებებთან უკანონო ბრუნვის წინააღმდეგ

 1961 წლის გაეროს ერთიანი კონვენცია "ნარკოტიკულ საშუალებათა შესახებ"

1961 და 1971 წლის კონვენციები მნიშვნელოვანია იმ კუთხით, რომ ისინი

რაც შეეხება 1988 წლის კონვენციას, ის განსაზღვრავს მხარეებისთვის ნარკოტიკულ

“მხარეს, რომელსაც გონივრული საფუძველი აქვს იფიქროს, რომ მცურავი საშუალება,

მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტის დებულება, რომელიც დაკავშირებულია

როგორც ვხედავთ, არადროშის სახელმწიფოს მხოლოდ მაშინ შეუძლია

“თანახმად მე-3 პუნქტისა, ან თანახმად მათ შორის მოქმედი ხელშეკრულებებისა,

მაშასადამე, დროშის სახელმწიფოს თანხმობა არის საფუძველი როგორც საპოლიციო

ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ბრუნვასთან ბრძოლის

1988 წლის კონვენციის მე-17 მუხლის უფრო დეტალური იმპლემენტაციისა და

თუ მრავალმხრივ საერთაშორისო ხელშეკრულებებეში, კონვენციებში დროშის

მიუხედავად იმისა, რომ საერთაშორისო სამართლებრივი აქტები ითხოვენ დროშის

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით მრავალი საერთაშორისო სამართლებრივი

არცერთი ზემოაღნიშნული კონვენცია ღიად არ ითვალისწინებს მონაწილე

„ნებისმიერი მონა, რომელიც თავშესაფარს იპოვის ამ კონვენციის მონაწილე

განსხვავებით 1926 წლის მონობის კონვენციისა და 1956 წლის ,,მონობის შესახებ

მეკობრეობისაგან განსხვავებით, დროშის სახელმწიფოს გარდა, სხვა

„თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა მიიღოს ეფექტური ზომები, რათა აღკვეთოს და

ადამიანებით ვაჭრობა, ტრეფიკინგი და მიგრანტთა საზღვარზე უკანონო გადაყვანა

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, UNCLOS-ის 110-ე მუხლის 1 პუნქტში არის

ზემოაღნიშნულ დანაშაულებთან ბრძოლისათვის სამი მნიშვნელოვანი

პალერმოს კონვენციის დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი ტრეფიკინგს შემდეგნაირად

,,ტრეფიკინგი“ ნიშნავს ადამიანთა გადაბირებას, ტრანსპორტირებას, გადაყვანას,