Professional Documents
Culture Documents
مونو گراف جواد
مونو گراف جواد
دوره
هراتتحصیلی مونوگراف
دانشگاه
لیسانس
دانشکده اقتصاد
:موضوع مونوگراف
بررسی تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد خانواده ها دروالیت بامیان
فهرست مطالب
عنوان
صفحه
مقدمه 1................................................................................................................................................
)ب(
مقداری 23......................................................................................... - 2.1.5.11قرضه ها از نگاه
کفایی 23............................................................................................. - 2.1.5.12قرضه های خود
لومبارد 23................................................................................................... - 2.1.5.13قرضه های
دربانکها 24........................................................................................... - 2.1.5.14حسابات قرضه
27.......................................................... بخش دوم :گرامین بانک و قرضه های کوچک
بانک 27.................................................................................................................... - 2.2.1گرامین
گرامین 28................................................................................................. - 2.2.2فلسفه ایجاد بانک
شد 29............................................................................... - 2.2.3بانک گرامین رویایی که واقعیت
بانک 31..................................................................................................... - 2.2.4ویژه گی گرامین
بانک 33........................................................................................................ - 2.2.5اهداف گرامین
بانک 33............................................................................................... - 2.2.6میتودولوژی گرامین
ریسک35................................................. - 2.2.7خصوصیات قرضه های گرامین بانک درمقابل
؟ 39........................................................................................... - 2.2.8قرضه های کوچک چیست
کوچک 39.............................................................................................. - 2.2.9اهمیت قرضه های
کوچک 41........................................................................................ - 2.2.10تاریخچه قرضه های
افغانستان42......................................................... - 2.2.11قرضه ها وکمکهای بانک جهانی برای
درافغانستان... - 2.2.12کمک بالعوض بانک جهانی به منظورفراهم آوری قرضه ها ی کوچک
43
)ث(
وقت 85.......................................................................................................... - 3.2.13اشتغال پاره
ناقص 85................................................................................................................. - 3.2.14اشتغال
شغلی 86........................................................................................................ - 3.2.15انواع زندگی
)ج(
فهرست اشکال
...…………………………88 شکل ( 4.3الف) -تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان
………..
.………………………92 شکل ( 4.6الف) -تاثیرت قرضه های کوچک باالی اشتغال مردان
…………..
)ح(
فهرست جداول
جدول ( -)4.1خلص نتایج پرسشنامه
..………………………………………………………………88
جدول ( -)1میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان و زنان
.……………………………96
جدول ( -)2میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه
.……………………………97
)خ(
مقدمه
قرضه های کوچک ( ) micro financeیکی از ابزار ها و برنامه ه++ای اساس++ی و بنی++ادی ب++رای
کاهش پدیده فقر وحمایت از خانوادها و افرادیکه نمی توانند نیاز های زندگی خود را بنا به ش++رایط و
موقعیت اجتماعی که دارند مرفوع سازد ،به عنوان بهترین منبع تمویلی برای این قشر از جامعه ،در
جهان تک پله ای ک++ه همیش++ه س++نگینی پل++ه ب++ه منفعت رب++ا خ++واران و س++رمایه داران می باش++د (نظ++ام
سرمایه داری) و مخصوصًا افغانستان که یک کشوری دارای فیصدی فقر ب++اال اس++ت قلم++داد میش++ود.
سیستم قرضه دهی و قرضه گیری در یک جامعه مانند سیستم دوران خون در بدن یک شخص اس++ت
که اگر این سیستم در مدت یک لحظه متوقف شود ب++اعث م++رگ ش++خص میگ++ردد ،ام++ا طبق++ه فق++یر و
محروم یک جامعه که دارای سابقه اعتبار در بین سرمایه داران و یا بانک ها نمیباشد وکدام سیاس++ت
های دولتی دیگری نیز برای فقر زدایی وکمک به فقرادر نظر گرفته نشده است و یا شرایط دری++افت
قرضه درجامعه با این طبقه نا سازگار است ،قرض++ه ه++ای کوچ++ک می توان++د مه++ارت ه++ا و اس++تعداد
های نهفته در ضمیر این طبقه را آماده ساخته و با استفاده از این استعداد و توانایی فقرا و مح++رومین
را امداد کند.
کار و اشتغال که خود به عنوان پایه و ستون اقتصاد یک جامعه تلقی شده و ب++اعث اف++زایش در
آمد ،پس انداز ،بهترشدن چرخه زندگی و به صورت کلی با عث رشد و ترقی اقتصادی ی++ک جامع++ه
می گردد ،در افغانستان کدام سیاست مؤثر و بنیادی در این زمینه در نظر گرفته نشده است که یگانه
دلیل مبرم آن مهاجرت و فرار نیروی فعال از این کشور میباشد .سیستم قرضه دهی و قرضه گ++یری
در بانک های خصوصی و دولتی هم طوری تنظیم شده است که فقرا نمی توانند (شرایط آنرا ندارند)
به آن دست رسی پیدا کنند .بنأ قرضه های کوچک می توان++د ب++ه عن++وان ی++ک وس++یله ای ض++د فق++ر از
طریق ایجاد کار و اشتغال باعث رشد و ترقی اقتصادی در این کشورشود.
در این اثرتحقیقی بررسی تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال ودر آمد خانواده ها در
والیت بامیان در نظر گرفته شده و مبین این است که این قرضه ها تا به چ++ه ان++دازه ب++االی اش++تغال و
در آمد که ازجمله مولفه های مهم در اقتصاد میباشد تاثیر گ++ذار اس++ت .این اث++ر ب++ه چهارفص++ل تقس++یم
بندی گردیده است که فصل اول مربوط به طرح تحقیق می شود ،فصل دوم شامل دو بخش اس++ت ک++ه
بخش اول مربوط به قرضه ،اهمیت قرضه ،انواع قرضه و بعضی معلوم++ات مرب++وط ب++ه قرض++ه ه++ا
میباشد .بخش دوم مربوط به گرامین بانک ،اهداف گرامین بانک ،ویژگی گرامین بانک ،قرضه های
گرامین بانک درمقابل ریسک ،قرضه های کوچک ،سابقه و تاریخ آن درجهان و افغانس++تان و دیگ++ر
مط+الب مرب+وط ب+ه قرض+ه ه+ای کوچ+ک اس+ت .فص+ل س+وم هم ش+امل دو بخش اس+ت ک+ه بخش اول
موضوعات مربوط به در آمد ،نظریات مرب++وط ب++ه درآم++د ،ان++واع در آم++د ،جری++ان دای++ره ای در آم++د
)(1
وغیره عناوین مربوط به درآم+د ش+امل اس+ت .ودر بخش دوم این فص++ل مط+الب مرب+وط ب+ه اش+تغال،
نظریات در باره اشتغال و غ++یره مط++ا لب مرب++وط ب++ه این موض++وع بی++ان ش++ده ،و ب++االخره در فص++ل
چهارم با استفاده از منابع دسته اول فرضیات اصلی و فرعی تحقیق استنباط و استخراج ش++ده ک++ه این
منابع از طریق پرسش نامه ها و جمع آوری ارقام و اع+داد از دف++ا ت+ر نماین+ده گی ه+ای قرض++ه ه+ای
کوچک جمع آوری گردیده است .و در پایان نتیجه گیری ،نظری++ات و پیش نه++ادات ،من++ابع و ماخ++ذ و
ضمیمه هم شامل این فصل میباشد.
فصل اول
طرح تحقیق
)(2
- 1.1بیان مسأله
انسان ها همواره کوشش براین دارد تا مشکالتی که در زندگی آنها اتفاق افتاده ،ی++ا امک++ان دامن گ++یر
شدن آن وجود دارد با هر وسیله یا از هر طریقی آنها را برداشته واز احتم+ال ب+روز آنه+ا جلوگ+یری
کند .هرفردی برای بدست آوردن یک زندگی عاری از مشکالت نیاز به کارواشتغال دارد ،ت++ا بتوان++د
ازطریق یک شغل مناسب آینده خود وخانواده اش را تامین کند که ازجمل++ه کوش++ش زی++اد ب++االی نی++از
ه++ای اساس++ی مث++ل خ++وراک ،پوش++اک ،مس++کن و...دارد .ودولت ه++اهم ب++ه منظوررس++یدن ب++ه اه++داف
اقتصادی و اجتماعی خویش وبا اس+تفاده از ابزاره+ا وروش ه+ای گون+اگون می خواه+د ب+ه اه+داف
رهایی از وابستگی ها ،تحقق عدالت اجتماعی ،رشد و توسعه اقتصادی ،کاهش فقر ،حفظ و حص++ول
اشتغال ،افزایش درآمد ،کاهش بیکاری یا هرگونه محدودیت ک+ه ب+اعث م+تزلزل ش+دن زن+دگی اف++راد
جامعه شود بدنبال یک راه بیرون رفت مناسب بوده تا بتواند ازراه های گوناگون با انجام فع++الیت ه++ا
ی مؤثر جلوچنین مشکالت را گرفته وخالهای اقتصادی و اجتماعی را پر کند.
قرضه های کوچک به عنوان بهترین منبع تمویلی برای افراد فقیر و کم درآمد قلمداد می شود،
این قرضه ها درایجاد اشتغال و افزایش در آمد برای خانواده ها از جایگاه ویژه ای برخورداراس++ت.
اینکه آیا این قرضه ها تا چه اندازه جهت بهب++ود و ارتق++ای س++طح زن++دگی م++ردم درکش++ور ه++ای فق++ر
نیشین در جهت ایجاد اشتغال ودرآمد مؤثر است موضوع تحت بررسی میباشد .آیا کشور ه++ای فق++یر
با استفاده از قرضه های کوچک درراستای بهبود وضعیت اقتصادی وبیرون رفت از فقر فالکت بار
که جهان با آن در گیر است می تواند به عنوان یک ابزار درایجاد اش++تغال و درآم++د اس++تفاده کن++د؟ هم
چنین اشتغال و درآمد نیز از جمله متغیر های است که با عث رفاه وآسایش در ی++ک جامع++ه می ش++ود
افزایش اشتغال درجوامع عقب مانده یکی از موض++وعات مهم و قاب++ل بررس++ی اس++ت ک++ه چگون++ه این
جوامع به سوی اشتغال سوق داده شود .ازجانب دیگر افزایش درآمد در چنین جوام++ع ن++یز ب++ه عن++وان
یک متغیر ی دیگری است که آن جامعه را ازفقر به سوی رفاه اقتصادی و اجتماعی سوق می دهد،
چالش ها و مشکالت که در ممالک عقب مانده وجوددارد این است که این ممالک برای مقابله با فق++ر
وایجاد اشتغال ودرآمد از ابزارهای دست داشته خویش چطور اس+تفاده کن+د آی+ا قرض++ه ه+ای کوچ+ک
درین کشور ها می تواند به عنوان یک ابزار جلو گیری از فقر ،باعث ایج++اد اش++تغال ودرآم++د ش++ود؟
که درین صورت هم به صورت کامل نمی توان گفت که این ممالک از این ابزار ها برای رسیدن به
اهداف اقتصادی خود نایل آی++د زی++را ممکن مح++دودیت ه++ای از قبی++ل ام++نیت ،فرهن++گ قرض++ه دهی و
قرضه گیری ،انگیزه سرمایه گذاری وتولید ،سطح آگاهی مردم ،محدودیت های زمانی و مکانی وی++ا
هر گونه محدودیت دیگری وجود داشته باشند .مثًال قرضه های کوچک درجوامع شهرنشین نسبت به
جوامع روستا نش+ین ت+اثیرات بیش+تر درایج+اد اش+تغال ودرآم+د خ+انواده ه+ا دارد و ب+ه همین ص++ورت
)(3
تاثیرات این قرضه ها به صورت درازمدت یا کوتاه مدت متفاوت است .لذا بررسی تاثیرات قرض++ه
های کوچک در ایجاد اشتغال و درآم++د خ++انواده ه++ا درافغانس++تان مخصوصً+ا دروالیت بامی++ان ب++اعث
انگیزه دادن به بررسی و تحقیق این موضوع می شود.
- 1.2اهمیت تحقیق
قرضه های کوچک به عنوان یک طیف کامل از خ++دمات م++الی و غ+یر م++الی از جمل++ه مه++ارت ه++ای
است که باعث بهبود وضعیت زندگی وکار آفرینی شده ،این قرضه ه+ا ی+ک ن+وع کم+ک ب+ه ت+وده ه+ا
وبخش محروم جامعه میباشد که باعث دس++ت رس++ی ب++ه فرص++ت ه++ای کس++ب وک++ار ودس++ت ی++ابی ب++ه
قدرت برای غلبه بر ساختار های اجتماعی می شود .قرضه های کوچک به عن++وان ی++ک اس++تراتیژی
است با امداد رسانی ممکن باالو با تاثیرات بسیار ج++ذاب ک++ه ب++رای انکش++اف تج++ارت ه++ای کوچ++ک
وسرمایه های کم داده می شود.
افراد کم درآمد وفقیر با استفاده ازاین قرضه ه++ا ب++ه راح++تی می توان++د من++ابع تم++ویلی نی++از ه++ای
اساسی خودرا بدست آورد که یکی از کارکرد ه++ای بس++یار م++ؤثر درس++احه اقتص++اد خ++ورد می باش++د.
ایجاد اشتغال برای قشر جوان در یک جامعه از جمله کارکرد ه++ای اس++ت ک++ه ب++اعث جل++و گ++یری این
قشر از انجام فعالیت های چون فساد اخالقی ،سرقت ،آلوده شدن ب++ه مس++کرات وی++ا ه++ر ن++وع فع++الیت
غیر انسانی می شود ،که این قرضه ها از جمله ابزار های مفید برای جلوگیری چ++نین اعم++ال اس++ت.
یکی از راه های رشد اقصادی ،ایجاد قرضه های کوچک برای خانواده ه++ا میباش++د ک++ه ب++دین طری++ق
سرمایه گذاری وتولیدات درسکتورهای مختلف افزایش یافته ومردم می تواند نیاز های زن++دگی خ++ود
را به صورت بهتر تامین کند .برای مبارزه با فقر به ص++ورت ک++ل درکش++ور وب++ه ص++ورت مش++خص
برای فقر زدایی از زندگی زنان درافغانستا ن بهترین گزینه توزیع قرضه های کوچک می باش++د ک++ه
اجتماع زنان درین کشور با استفاده از تجارب کش++ور ه++ای فق++ر نش++ین چ++ون بنگل++ه دیش ،هندوس++تان
وبعضی کشور های دیگر که نتیج++ه بس++یار م++ؤثر وس++ازنده درراس++تایی فق++ر زدایی دراین کش++ور ه++ا
داشته ،نقش مؤثر را درعرصه کاهش فقر در کشور ایفا نمای++د .وج++ود میک++انیزم قرض++ه ب++رای رش++د
زراعت درکشور باعث شده که قرضه های کوچک برای باال بردن س++طح کیفیت مص++والت ،ک++اهش
آسیب پذیری محصول ،افزایش عاید و حاص++ل خ++یزی و دسترس++ی ب++ه مص++ئونیت غ++ذایی ش++ود .ل++ذا
اهمیت قرضه های کوچک از آنجا ناشی می شود که در ایجاد اشتغال و درآمد وحذف بیک++اری نقش
برازنده داشته ودرارتقایی سطح زندگی خانواده ها سهیم باش++د ،ت++ا ب++ه این ص++ورت س++رمایه گ++ذاری
وتولیدات افزایش یابد .به هراندازه که این قرضه ها برای رفع نیاز مندی ه++ای اف++راد م++ورد اس++تفاده
قرار گرفته ودر بهبود وضعیت زندگی آ نها ی+ک ابزارمفی+د باش+د ب+ه هم+ان ان+دازه از اهمیت زی+ادی
برخوردار است.
)(4
- 1.3انگیزه تحقیق
پروگرام قرضه های کوچک برای کاهش فقر همیشه در کنفرانس ها ومب++احث اقتص++ادی ،رس++انه ه++ا
وخبر نامه های اقتصادی واقتصاد دانان تقریبًا درهمه کشورهای درحال توسعه وبعض++ی کش++ورهای
انکشاف یافته برای بهبود سطح زن+دگی اف+راد موض+وع مط+رح بحث میباش+د ،ک+ه این مب+احث ب+رای
بعضی از کشور ها سرنوشت ساز وبرای بعضی کشورها مشکل ساز است .اما درافغانستان که یک
کشور درحال توسعه میباشد این قرضه ه++ا ب++رای بهب++ود وارتق+ای س++طح زن++دگی اف++راد به++ترین منب++ع
تمویلی به شمار می رود ولی با آن هم چون یک کشور مذهبی است بادری++افت وپ++رداخت این قرض++ه
ها دچار مشکل می شود ،ازجانب دیگر اکثر مردم روستا نش++ین درافغانس++تان ب++ه نس++بت ع++دم آگ++اهی
کامل دررابطه با این قرضه ها اهمیت چندانی به آن قایل نمی شود .لذا انگیزه تحقیق درباره قرض++ه
های کوچک درافغانس++تان مخصوصً+ا دروالیت بامی++ان ک++ه یکی از والی++اتی اس++ت ک++ه فیص++دی فق+ر،
بیشتردرآنجا به نظر می رسد برایم ایجادگردید.
- 1.4اهداف تحقیق
هدف اصلی :هدف اصلی این تحقیق دانستن و پی ب++ردن ب++ه ت++اثیرات قرض++ه ه++ای کوچ++ک درایج++اد
اشتغال ودرآمدخانواده ها است ،آیا قرضه های کوچک درایجاد اشتغال و درآمد هیچ تاثیر دارد یانه؟
اگرتاثیر دارد تا چه سطح اشتغال و درآمد را افزایش می دهد؟ در کشورهای درحال رش++د خصوصً+ا
افغانستان که یک کشور فقیر است این قرضه ها تا چه میزان ب++اعث اف++زایش درآم++د و ایج++اد اش++تغال
می شود.
اهUداف فUرعی :اه++داف ف++رعی این تحقی++ق عب++ارت از تکمی++ل نم++ودن پای++ان نام++ه تحص++یلی مقط++ع
لیس++انس ،ی++ادگیری ف++ردی ی++ا کس++ب دانش ،ودرنه++ایت گذاش++تن ی++ک ق++دم کوچ++ک درجهت آگ++اهی
وهمک++اری محقق++ان ودانش پژوه++ان بع++دی ک++ه یکی از آرزو ه++ای ب++زرگم اس++ت ،دررابط++ه ب++ه این
موضوع میباشد.
- 1.5پیشینه موضوع تحقیق
اولین کسی که قرضه های کوچک را ترویج کرده و اولین بانک این قرضه ها را بنیان گذاری نم++ود
یک اقتصاد دان بنگله دیش+ی بن+ام محم+د یون+وس خ+ان ب+ود ک+ه درس+ال 1976میالدی وی این روش
قرضه هارا ترویج داد واز همین سبب برن++ده ج++ایزه نوب++ل ن++یز گردی++د .ولی بع++د از آن هم جس++تجو و
بررسی در رابطه به این موضوع توسط دولت ها ،سازمان ها ،نهاد ها وافراد درزمینه های مختلف
تحت ارزیابی قرارگرفته تا به این صورت دریافت کند که این قرضه ها به عنوان ی++ک وس++یله ض++د
فقر درکشورهای جهان سوم به چه اندازه درکاهش فقر تاثیر گذار است ،به همین ترتیب درافغانستان
)(5
که یکی ازجمله کشور های است که از این قرضه ها استفاده می کند تحقیق و بررسی درزمینه ه++ای
مختلف این موضوع توس++ط ی++ک تع++داد ازمحققین ،س++ازمان ه++ا ودانش جوی++ان ص++ورت گرفت++ه ،مثًال
تحقی++ق درب++اره اولین بان++ک قرض++ه ه++ای کوچ++ک ،ت++اثیر خ++دمات بان++ک قرض++ه ه++ای کوچ++ک روی
عایدخانواده وبه همین صورت این قرضه ها از جهت های مختلف تحت بررسی قرار گرفته ،اما ب++ه
دنبال آنها دراین تحقیق درباره ت++اثیرات قرض++ه ه++ای کوچ++ک در ایج++اد اش++تغال ودرآم++د خ++انواده ه++ا
بررسی صورت می گیرد تا ی+ک اطالع ن+اچیز در رابط+ه ب+ه این موض++وع اف++زود ش+ده و راه ب+رای
تحقیقات بعدی هموارترگردد.
- 1.6سواالت تحقیق
سوال اصلی
آیا قرضه های کوچک دروالیت بامیان در ایجاد اشتغال ودرآمد خانواده ها تاثیردارد؟
سواالت فرعی
.1آیا قرضه های کو چک دروالیت بامیان باعث افزایش میزان درآمد درخانواده ها میگردد؟
. 2آیا قرضه های کوچک دروالیت بامیان باعث افزایش تعداد شاغلین درخانواده ها می گردد ؟
- 1.7فرضیه های تحقیق
فرضیه اصلی
قرضه ها ی کوچک دروالیت بامیان درایجاد اشتغال و درآمد خانواده ها تاثیرگذاراست.
فرضیه های فرعی
.1قرضه های کوچک دروالیت بامیان باعث افزایش میزان درآمد درخانواده ها میگردد.
. 2قرضه های کوچک در والیت بامیان باعث افزایش تعداد شاغلین درخانواده ها میگردد.
)(7
فصل دوم
قرضه ها و گرامین بانک
بخش اول :مطالب مربوط به قرضه
- 2.1.1قرضه
قرضه که معنی لغوی آن واگذاری یک شی یا یک مبلغ برای یک مدت معین میباش++د ش++رایط معی++نی
را که بین قرضه گیرنده و قرضه دهنده موافقه می ش++ود احت++وا می کن++د و دراص++طالح مبل++غ ی++ا ش++ی
است که شخص حقیقی یا حقوقی از دیگری گرفته وباید به او باز پس دهد این قرضه از طری++ق اخ++ذ
اعتبار یا تحصیل قرضه سرمایه ای ب++ه وج++ود می آی++د و ممکن اس++ت پ++ول ی++ا هرگون++ه دارای باش++د،
واعطاکننده قرضه ممکن است فرد ،بانک ،دولت ،شرکت ویا نهاد های دیگرباشد)1(.
وکریدت از کلمه ال تی++نی« » kedereیع++نی اعتب++ار مش++تق گردی++ده و مع++نی واگ++ذاری موق++تی
قدرت خرید را به شخص ثالث توام با توقع دوباره بدست آوردن آن در آینده البته ب++ا ی++ک تف++اوت ک++ه
بنام مفاد (ربح) یا د می شود .به عبارت دیگر قرضه ،دین «کریدت» یک معنی را از دو نقطه نظ++ر
1
(توانایان فرد ،حسن؛ فرهنگ تشریحی اقتصاد ،نشر الکترونیکی واطالع رسانی جهان رایانه،1386 ،ص ) 605
)(8
مختلف ارایه می کند .تمدید قرضه دین را به وج++ود آورده دین عب++ارت از مکلفیت پ++رداخت ب++ه ی++ک
تاریخ بعدی می باشد)1( .
ما وقتی از قرضه حرف زده می توانیم که توسط قرار داد یک جانب از ملکیت خود باالی یک شی
حاضر به منظور دریافت یک شی متقابله در آینده از طرف جانب مقابل موافقه کن++د ب++ه این ص++ورت
عملیه قرضه «کریدت» توسط چهار خصوصیت زیر مشخص می گردد.
عملیه قرضه یک عملیه تبادله است و آن هم عملیه سنگین تبادله . -1
یک فاصله زمان ،عملیه داد و ستد را از هم جدا میسازد . -2
عملیه قرضه انتقال حقوق ملکیت «مالکیت اقتصادی» را در بردارد . -3
این انتقال جبری نمی باشد. -4
خصوصیات چهار گانه فوق عملیه قرضه «کریدت» را از عملیه خرید و فروش نقدی مجزا میس++ازد
.
عملیه قرضه از این س+بب س+نگین خوان+ده ش+ده ک+ه ش+خص قرض+ه گیرن+ده بای+د ارزش را ک+ه
دریافت نموده نه تنها در آینده معادل آنرا بلکه باید چیزی بیشتر از آن چ++ه دری++افت نم++وده ب++پردازد و
این خود تالفی قربانی اس++ت ک++ه ش++خص قرض++ه دهن++ده ب++رای م++دتی ب++ا از دس++ت دادن مکلفیت خ++ود
متحمل شده از این جمله چنین بر می آید که باید ی++ک فاص++له زم++انی ن++یز بین داد و س++تد ارزش واق++ع
گردد .عالوتًا در مدت متذکره شخص قرضه دهنده ملکیت خودرا با رضایت خاطر به اختیار قرضه
گیرنده گذاشته و در این مدت یاد شده کدام اختیاری نسبت به ملکیت خ++ویش ن++دارد ،چ++را در غ++یر آن
از قرضه «کریدت» صحبت نمی توان کرد و هم چنین باید متذکر شد که شخص قرض++ه گیرن++ده ن++یز
باید رضایت به پذیرش ملکیت متذکره داشته باشد .یعنی نمی توان در مع++امالت قرض++ه ی++ک ارزش
را به جبر و اکراه از شخص گرفت و به شخص دیگری سپرد .و وس++اطت قرض++ه عمومً+ا از ط++رف
بانک صورت گرفته و بانکها قرضه را از پس انداز کننده «قرضه دهن++ده» اخ++ذ ب++ه قرض++ه گیرن++ده
می سپارند که بنام قرضه بانکی یاد می شود.
- 2.1.2اهمیت قرضه از نگاه اقتصاد ملی
اهمیت قرضه بیشتر در ضروری بودن و حتمی بودن آن به منظور تقویه و رش++د اقتص++اد می باش++د،
زیرا اجرای فعالیت های اقتصادی و افزایش سطح تولید یک کشور احتیاج ب++ه س++رمایه گ++ذاری ه++ای
گزافی دارند که تهیه آن همیشه به تنهایی به وسیله تولید کننده و یا تولید کنن++ده گ++ان ممکن نمی باش++د،
و باید از سرمایه دیگران به صورت قرض کم++ک گرفت++ه ش++ود ،و این خ++ود س++بب اس++تفاده اعظمی و
اقتصادی از پس انداز ها می گردد چه در غیر آن پس انداز ها غ+یر فع+ال و راکت ب+اقی مان+ده و این
1
( ترکی ،سلطان احمد؛ نقش کریدت های بانکی درانکشاف زراعت ،موسسه انتشاراتی جام جم ،1385 ،ص ) 17
)(9
قرضه است که امکان آنرا میسر می سازد تا سرمایه های پولی از موارد غیر مول++د ب++ه م++وارد مول++د
انتقال پیدا کرده ومورد استفاده قرار گیرد.
ازطرف دیگر اهمیت قرضه را می توان درتش++دیدیت رق++ابت مول++دیت ب++ه ارتب++اط به++تر س++اختن
جنس+یت و کیفیت اش+یایی تولی+دی خویش+را از نگ+اه کمیت و کیفیت بهب+ود بخش+یده و عملی+ه فعالیتگ+اه
خویش را معقولیت بیشتری بخشند .قرضه استفاده مفید از قوه های مالی سرمایه های راکد و توام ب++ا
آن تشویق پس انداز هارا تحریک میکند که این خود اساس تشکل س++رمایه دراقتص++اد ملی را تش++کیل
می دهد.
قرضه برای مولدین این آزادی را میدهد که خود را از قید داشتن وسایل س++یال شخص++ی خالص
سازند ،و در نهایت قرضه درمناقالت تادیاتی سهولتی را ط+وری ایج+اد می کن+د ک+ه پ+ول نق+د توس+ط
وسایل تادیاتی اعتباری تعویض می گردد .فلهذا بصورت اختصار اهمیت قرض++ه را در اقتص++اد ملی
برمیشماریم
تکامل تولید و فروش امتعه توسط بکار انداختن بهترین سرمایه که این خ++ود به++تر س++اختن س++ویه .1
زندگی بشررا معنی می دهد.
استفاده بهتر از ق+وای م+ادی و س+رمایه بیک+ار توس+ط قرض+ه ص+ورت می گ+یرد ت+ا احس+اس پس .2
اندازیکه اساس تشکل سرمایه ملی و پیش رفت است پیدا شود.
ایجاد آزادی برای داشتن وسایل سیال شخصی که عملی++ه ه++ای خری++د و ف++روش و هم چ++نین تهی++ه .3
وسایل تولید را سهل می سازد .
تضمین ضرورت های آینده در موقع مناسب آن. .4
تسهیالت در تادیاتی که به طور تادیات فصلی توسط وسایل قرضه به تادیات بعدی تبادله گردد. .5
بنأ نظر به توضیحات فوق قرضه اهمیت فوق العاده بزرگی را دراقتصاد دارد ولی باید متذکر شد که
قرضه با این همه صفات اگر به صورت درست رهنمایی نگردد می تواند ت++اثیرات منفی هم از خ++ود
در اقتصاد داشته باشد؛ مثال قرضه می تواند منجر به اضافه تولی+د و بن+ا ب+رآن ب+ه ع+دم ف++روش و ب+ه
تاجیل پرداختن قرضه ها و رکود اقتصادی گردد واز طرف دیگر درصورتی که قرضه به مقصدی
که اخذ شده اگر سرمایه گذاری نشود در موقع ب++از پ++رداخت قرض++ه گیرن++ده را ب++ه مش++کالت مواج++ه
ساخته و نهایت منجر به سوخت قرضه خواهد گردید و قرضه گیرنده ارزش وثیقه و سرمایه خ++ویش
را ازدست خواهد داد.
)(10
- 2.1.3اهمیت قرضه در اقتصاد تصدی (تصدی بانکی)
قرضه ستون فقرات فعالیت های تصدی را تشکیل داده و منبع مهم حاصل شمرده می شود طوریکه
اهمیت قرضه را از نگاه معامالت بانکی می توان به دو ش++کل تش++ریح نم++ود البت++ه اهمیت قرض++ه از
روی بیالنس یک بانک تحلیل شده می تواند.
اهمیت قرضه ازنگاه معامالت پسیفی بانک. .1
اهمیت قرضه از نگاه مامالت اکتیفی بانک. .2
بانکها در چوکات معامالت پسیفی از م++ردم قرض++ه دری++افت می دارن++د و درمقاب++ل ربح پ++رداخت می
نمایند ،و درمعامالت اکتیفی قرضه مبالغی را که بان+ک دری+افت نم+وده ب+ه قرض++ه می دهن+د و از آن
ربح دریافت می دارند ،فلهذا قرضه ستون فقرات یا اساس معامالت بانکها را تشکیل می دهد ،ب++رای
بانک ها همیشه این جنبه اهمیت دارد که چط++ورمی توانن++د مب++الغ دری++افت ش++ده را از طری++ق قرض++ه
بکار برند بدون اینکه مشکالتی را از ناحیه مفاد ،یا از ناحیه سیالیت ،نحوه باز پرداخت و ازرهگذر
عدم پرداخت مواجه شوند.
ازناحیه مفاد بانک ها کوشش می نمایند تا از طریق مع+امالت قرض++ه ی من+ابع دری+افت ش+ده را
طوری به کار اندازند که مفاد خالص معتناب را حصول کنند .دراین قسمت بانک ها ب++ه پ++رابلم ه++ای
بزرگی از نگاه «فروش» به مفهوم اقتصاد تصدی روبرو می ش++وند ک++ه وس++عت آن ب++ه ان++دازه ش++کل
مارکیت فرق می کند .اندازه سهم گیری بانکه++ا درم++ارکیت نقش عم++ده یی ب++االی این موض++وع دارد.
واز طرف دیگر درقسمت سیالیت بانک ه++ا مش++کالت بزرگ++تری نس++بت ب++ه تص++دی ه++ای ص++نعتی و
تجارتی دارند؛ چه ازی+ک ط+رف س+هم س+رمایه غ+یر در بان+ک ه+ا زی+اد ب+وده ب+ا اعط+ای قرض+ه ب+ه
اشخاص متعددی روبرو است که این اشخاص نیز از نگاه اهلیت معامالتی متفاوت میباشند.
موضوع قرضه گرفتن و قرضه دادن اساس فعالیت بانکی را تشکیل میدهد چه بانک میتواند ب++ا
استفاده از مفاد حاصله از قرضه ب+ه فعالیته+ای مثم+ر اقتص++ادی خ+ویش ادام+ه ده+د .ب+ه همین ت+رتیب
تصدی های تولیدی و خدماتی که جهت انجام امور فعالیتگاهی به مبالغ بیشتر سرمایه نیاز دارند اگ++ر
تهیه این سرمایه توسط سرمایه شخصی امکان پذیر نباشد می توانن++د ب++ا اس++تفاده از قرض++ه مش++کالت
مالی مورد نظر را مرفوع سازند و درمقابل استفاده ازقرضه تکتانه پرداخت نماین++د و ب++ه این ت++رتیب
سرمایه های راکد موجود در اقتصاد را به فعالیت واداشته و سطح عواید جامعه را بلند ببرد .بنأ نظر
به توضیحات فوق می توان گفت که قرضه ستون فقرات تص++دی و ب++ه خص++وص تص++دی ب++انکی را
دهد(1). تشکیل می
1
)(.ترکی ،سلطان احمد؛ همان اثرص 29
)(11
- 2.1.4مراحل اعطای قرضه توسط بانک
از نگاه تخنیک بانکی اعطای قرضه تحت شرایط مشخص زیر عملی می گردد.
فعالیت بانک ها دراین زمین+ه تحت ش+رایط موض++وعه از ط+رف ق++انون ق++رار می گ+یرد( .ق++انون .1
بانکها ،قانون تجارت ،قانون مالیات و غیره)
بانک ها مجبور اند خودرا به پیروی از مقررات وضع شده از طرف بانک مرکزی با ارگانهای .2
دیگر تنظیم نموده و قرضه بدهند.
بانک ها محدودیتی را در فعالیت اعطای قرض+ه خ+ود از ط+رف سیاس+ت ه+ای پ+ول و قرض+وی .3
بانک مرکزی می بینند.
می توان از شرایط موجوده و وضع عمومی اقتص++ادی و هم چ++نین از تم++ایالت و ذه++نیت ب++انکی .4
قرضه گیرنده گان صحبت نمود.
با در نظر داشت نکات فوق الذکر بانکها نا گزیر ان+د هنگ+ام اعط+ای قرض++ه مراح+ل تخ+نیکی ک+ه از
طرف خود شان وضع گردیده ولی ازنگاه عمومی نقاط مشترک را دارا می باشند مراع++ات کنن++د این
مراحل عبارت اند از :دری++افت درخواس++ت قرض++ه ،ارزی++ابی درخواس++ت قرض++ه ،قب++ولی درخواس++ت
قرضه ،مراقبت قرضه و باالخره باز پرداخت قرضه ،این مراحل را می توان شرایط اولی معامالت
قرضه نام گذاری نمود.
الف -درخواست قرضه :برای اینکه قرارداد قرضه بین بانک و مش++تری آن ص++ورت گ++یرد بای++د
مشتری درخواست تحریری ویا «شفاهی» به بانک تقدیم نماید .در برخی از بانک ها ب+ه این منظ+ور
فورمولیر چاپی موجود است که در آن کسب معلومات بیشتر درب++اره اس++تفاده قرض++ه ،م++دت قرض++ه،
اشکال پرداخت ،اقساط ،تضمین ،نحوه باز پرداخت ک++ه از ط++رف بان++ک انتظ++ار می رود و مش++تری
آنرا تکمیل نموده منحیث در خواست تقدیم بانک نماید .هرچند درخواست مشرح باشد به همان اندازه
بررسی شخصیت درخواست کننده و وضع اقتصادی و میالن فع+الیت او کم+ک نم+وده و قض+اوت را
آسانتر می سازد.
ب -ارزیابی قرضه :درقدم اول به اساس معلومات ارایه شده از طرف قرضه دهنده و در قدم دوم
به اساس معلومات حاصل شده بصورت غ++یر مس++تقیم ص++ورت می گ++یرد .معلوم++ات غ++یر مس++تقیم ت++ا
جاییکه مستند باشد جای دارد که در تحلیل فعالیت اقتصادی گنجانیده شود در حا لیکه با کم++ک اس++ناد
و معلومات ارایه ش++ده از ط++رف قرض++ه ارزش ی++ابی دقی++ق اهلیت قرض++ه در س++احات زی++ر ص++ورت
گرفته می تواند.
)(12
تحلیل بنیه دارایی. .1
تحلیل بنیه سرمایه. .2
تحلیل وضعیت سیالیت. .3
بررسی و ترتیب یک پالن مالی. .4
تحلیل وضع نتایج. .5
تحلیل این جنبه ها که بیشتر وظیفه یک بررسی حسابی می باشد برای بانک ها به منظور ایجاد ی++ک
قضاوت سالم در مودر قرض++ه گیرن++ده حتمی ش++مرده می ش++ود .ب++ر عالوه ش++اید بان++ک راج++ع ب++ه این
موضوعات نیز عالقه داشته باشد:
درجه مقروضیت. .1
مقدار ذخایر مواد خام ،کمکی و تدویری. .2
ذخایر خاموش. .3
بعد از آنکه تصمیم بانک در مورد اعطای قرضه در خواست شده تثبیت شد قبولی قرض++ه ب++ه اطالع
مشتری با شرایط موضوعه بانک به صورت تحریری رسانیده می شود.
ج -تامینات یا تضمینات قرضه :ت+امین تض++مین ی+ا مطمئن س+اختن قرض++ه اهمیت زی+ادی را در
معامالت قرضه ی بانک حایز می باشد .گرچه قرضه ب++ه مع++نی اعتب++ار ادا می ش++ود ولی ب++ا وج++ود
آنهم بانک باید خ++ودرا در مقاب++ل هم++ه خط++رات مطمئن س++ازد چ++ه (مطمئن ت++رین قرض++ه عب++ارت از
قرضه ایست که مادتًا تضمین شده و باالی اعتماد قرضه گیرنده اساس یافته باشد) درمورد تضمینات
اسوالدهان ،دو نوع تضمین شخصی و م++ادی را از هم تفری++ق مینماین++د .ک++ه در تض++مین شخص++ی در
پهلوی قرضه گیرنده یک شخص ثالث برای استرداد قرضه را ضمانت می دهد و در تض++مین م++ادی
ارزش های مادی منحیث تامینات دراختیار قرضه دهنده قرار داده می شود)1( .
- 2.1.5انواع قرضه
قرضه را می توان از نظر تیوری یا عملی به دسته های مختلف تقسیم نمود:
اسوالدهان در این رابط+ه چ+نین می نویس+د «اقًال ده مشخص+ه ع+رض وج+ود می کن+د مثال موض+وع
قرضه شخص قرضه گیرن++ده ،قرض++ه دهن++ده ،ان++دازه قرض++ه ،اس++تفاده قرض++ه ،م++دت قرض++ه ،ش++کل
حقوقی قرضه ،معامالت متحرک بودن قرضه برای قرضه دهنده ،تض++مینات قرض++ه ،حجم اش++تراک
بانک در خطر قرضه و در تحت هر کدام این مشخص++ه ان++واع متع++دد قرض++ه تش++کیل می یاب++د ب++ا در
1
تره کی ،سلطان احمد؛ همان اثر ،ص )
(19 .
)(13
نظر داشت این جنبه درصورت ده مشخصه باال درشکل قرضه می توان به 20تا 30نوع قرضه را
تشخیص داد این گونه دسته بندی مغشوش کننده می باشد.
پروفیس++ور ه++ان ب++ه منظ++ور تش++ریح سیس++تما تی++ک مع++امالت قرض++ه تحلیلی تحت عن++وان س++ه
مشخصه ارایه می کنند که عبارت از (دریافت م++ادی قرض++ه ،س++یالیت قرض++ه و خط++ر) میباش++د .ک++ه
تحت دریافت مادی قرضه می توان از سه نوع قرضه یاد آور شد قرضه طبیعی ،پ++ولی و اعتب++اری.
از نگاه سیالیت اسوالدهان یکبار مدت قرضه و ثانیًا اهداف تمویل را و باالخره اهداف استفاده را م++د
نظر گرفته است که می توان از نگ++اه م++دت قرض++ه ،کوتام++دت ،متوس++ط الم++دت و طوی++ل الم++دت ن++ام
گرفت از نگاه اهداف تمویل ،قرضه های قبلی و قرضه های تمویلی موقتی و قرضه های تمویل در
اخیر اعطا می گردد .از نگاه درجه خطر بانک درمعامالت ،می توان از قرضه های که خود بان++ک
اعطا نموده ویا قرضه هایکه بانک منحیث واسطه قرار گرفته است یاد نمود .ازنگاه تضمین شده چه
توسط اشخاص چه تضمین مادی صورت گرفته است اشاره نمود .ولی اگر بخواهیم یک دس++ته بن++دی
مشرح تری را در عمل پیش بگیریم باید قرضه ها را از نظر های مختلف گروپ بندی نمود.
- 2.1.5.1قرضه های مادی
قرضه های اندکه بانک از وجوه در اختی+ار خ+ود خ+واه بص++ورت قرض++ه و خ+واه بص++ورت اج+ازه
استفاده ازحساب جاری و یا به صورت نزول اوراق تجارتی به اختیار مشتری می گذارد و در مقابل
آن ربح دریافت می نماید مانند قرضه های پولی ،طبیعی و قرضه های تضمینی توسط بانک.
قرضه های پولی :قرضه هایی است که یا به شکل پول ملی یا بشکل خارجی تادیه می شود.
قرضه های طبیعی :این نوع قرضه «که امروز هیچ گونه اهمیتی را در معامالت بانکی اروپ++ایی
حایز نبوده ولی این گونه قرضه ها خصوصا در کشور آسیایی زیاد دی++ده می ش++ود مثًال بان++ک ب++رنج
در اندونیزیا» ولی خارج از سکتور بانکی این نوع قرضه ها زیاد دیده می شود مانن+د کش+ور هایک+ه
قرضه جنس در مقابل جنس هنوز رواج گسترده درمناطق روستایی و حتی بعضًا درشهر ها دارد.
قرضه های تضمین بانک :عبارت از قرضه های می باشد که بانک ضمانت مش++تری را مینمای++د
خواه بصورت انجام تعهدات باشد و خواه بص++ورت قب++ولی ب++روات تج++ارتی در این م++وارد از ط++رف
بانک کدام وجهی به اختیار مشتری قرار نمی گیرد .برخالف درص++ورت قرض++ه ه++ای پ++و لی بان++ک
یک منبع پول را در اختیار مشتری برای مدت معین قرار می دهد .چون مسترد ساختن قرضه بازهم
به پول صورت می گیرد بنا بر این ،موضوع بحث ازنگاه حقوقی یک معامله قرضه اس++ت .درجمل++ه
معامالت قرضوی پولی همه معامالت قرضوی بانک به استثنای قرضه های پ+ذیرش و قرض+ه ه+ای
ظهر نویسی محسوب می شود.
)(14
- 2.1.5.2قرضه های حساب جاری
ساده ترین عمل قرضه عبارت از دادن اج++ازه برداش++ت در حس++اب ج++اری اس++ت ک++ه ب++ا تحص++یل این
اجازه صاحب حساب می تواند همیشه از مبلغ موجودی خود با اض++افه ی++ک مبل++غ ث++ابت بیش++تری ک++ه
همان میزان اعتبار است استفاده نماید ک++ه این ن++وع قرض++ه ممکن اس++ت درمقاب++ل تض++مینات مش++تری
برقرار شود و یا از لحاظ هیچ تشریفاتی از تاجر خواسته نشود .قرض++ه ه++ارامیتوان از این جهت ب++ه
انواع ذیل تقسیم کرد.
-1قرضه هاي مال التجاره :این نوع قرض++ه ه++ا ب++ه اس++اس اوراق بارنام++ه و اس++ناد گ++دام ت++رتیب
میگ++ردد بارنام++ه عب++ارت از آن م++ورد اس++ت ک++ه تص++دي ه++ا و ش++رکت ه++اي ترانس++پورتی س++ند را
تحریرنمایند که حاوي کاال ،قیمت کاال ومحل سر رسید میباشد واسناد گ++دام عب++ارت از آن س++ند اس++ت
که ا ز جانب گدام هاي خصوصی و عمومی صادر شده و معلومات خاص++ی از مق++دار ک++اال و ارزش
آن میباشد اعتبار ایجاد شده از جانب بانکها کمتر از مبلغ مندرج در وثیقه است.
- 2قرضه هاي ساده :عبارت از آن نوع قرضه ه++ای ان++د ک++ه از ج++انب بان++ک ص++رف ب++ه رویت
هویت شخصی اجرا میگ++ردد در این م++ورد تض++مین در ک++ار نیس++ت این اعتب++ار در افغانس++تان بگون++ه
قرضه سفید نیز اجرا میگردی++د ک++ه درس++ال 1364ممن++وع اعالن ش++د این ن++وع قرض++ه ه++ا اعتب++ارات
مصرفی یا استهالکی اند.
-3قرضه هاي اوراق بها دار :این نوع قرضه ها به اساس اعتبارات بگونه ایست که بان++ک ب++ه
رویت اوراق بهادار اعتبار را براي اعتب++ار گیرن++ده ب++از میکن++د این اعتب++ار دارای مبل++غ پ++ائین ت++ر از
قیمت مندرج یا ارزش اوراق بهادار است و علت آنهم اینکه در صورت عدم حصول مب++الغ داده ش++ده
جبران خساره نماید.
-4قرضه هUاي پذیریشUی :این ن++وع قرض++ه ه++ا عب++ارت ازاعتب++اراتی بین المللی اس++تکه از روي
تضمین بوجود می آید وعملکرد آن چنین است :فرض کنید که تاجر افغانی مقداری ازکاالرا به ت++اجر
پاکستانی صادر می نماید تاجر پاکستانی به مجرد دریافت کاال براي تاجر افغانی حواله صادر میکند
بعداز گذشت زمان معین کوتاه هنوزسررسید حواله تکمیل نشده تاجر افغانی به پول نق++د احتی++اج پی++دا
میکند ولی درافغانستان هیچ یک از بانک ها حاضر به تبدیل حواله تاجر پاکستانی نیست.
براي رفع معضله تاجر افغانی موضوع را به تاجر پاکستانی اطالع میدهد تاجر پاکستانی حواله
خود را به یکی از بانک هاي پاکستانی که طرف قب++ول بان++ک افغ++انی اس++ت ب++رده وخواه++ان تض++مین
میشود بانک پاکستانی حواله را تضمین و به اطالع بانک افغانی طرف معامله خود میرس++اند در این
صورت بانک افغانی حواله را تنزیل میدهند و به تجار افغانی پ++رداخت را اجرامیکن++د درص++ورتیکه
)(15
در مورد جاي مق++ر و سررس++ید پ++رداخت مبل++غ حوال++ه از ج++انب ط++رف مقاب++ل یع++نی ت++اجر پاکس++تانی
صورت نگیرد بانک پاکستانی چون تضمین را اج++را نم++وده اس++ت مکلفیت پ++رداخت آن++را دارد درین
ص++ورت دی++ده میش++ود ک++ه در اعتب++ارات پذیریش++ی چه++ار عام++ل اقتص++ادي یع++نی تاجرافغ++انی ،ت++اجر
پاکستانی ،بانک افغانی و بانک پاکستانی دخیل اند از لحاظ اعتبارات پذیرشی بانک ک++ود وارد کنن++ده
یعنی بانک پاکستانی وپذیریشی را درحقیقت ازروي تضمین هویت تاجرواردکننده اجرا نم++وده اس++ت
درحالیکه بانک صادر کننده صرف پرداخت کننده است.
-5اعتباراتی بورسی :اعتب++ارات بورس++ی از آن اعتب++اراتی بحث میکن++د ک++ه ب++ه منظ++ور اس++تفاده
ازنوسانات قیم در بورس از جانب اشخاص از طریق بانک اخ++ذ میش++ود این اعتب++ارات خصوص++یات
اعتبارات کوتاه مدت را داشته وحداکثر الی سه ماه را در برمیگیرد ولی بای++د خ++اطر نش++ان نم++ود ک++ه
این نوع اعتبارات بامعامالت آر بی تراژ تفاوت کلی دارد و معامالت آربی تراژ عب++ارت از آن ن++وع
معامالتی اند که به منظور اس++تفاده از نوس++انات قیم دری++ک زم++ان مش++خص مثًال ی++ک لحظ++ه اس++تفاده
صورت میگیرد بطور مثال اگر در دو بورس قیمت یک واحد سهم یک شرکت تغیر دو گون++ه یاب++د و
واحد ها اقتصادي بخواهد از این تغییرات استفاده اقتصادي برند این نوع معامالت را منب+ع مع+امالت
آربی تراژ یاد میکند.
درحقیقت آربی تراژ عبارت از فرصت دستیابی به سود بدون ریسک ازطریق همزمان در دو یا چند
بازار است .همچنین باید توجه داشت که فرصتهاي آربی تیرژی که ی++ک نمون++ه آن در بازارذکرش++ده
نمی تواند براي مدت طوالنی قرار داشته باشد باخرید س++هام در ب++ازار نیوی++ارك نیروه++اي عرض++ه و
تقاضا باعث افزایش قیمت سهام میشوند و همچنین فروش آن ها در بازار لندن زمینه کاهش قیمت را
فراهم می آورند و به زودي دو قیمت فوق با نرخ مبادله فعلی داد وستد بازار یکسان خواهد شد)1( .
- 2.1.5.3قرضه های تنزیل حواله:
معمول ترین عمل قرضه بانک ها نزول اوراق تجاری می باشد نزول عبارت از این است که وج++ع
یک حواله را قبل از سر رسید که دروی حواله درج است و بعد ازکسر ربح پرداخت نم++ود و حوال++ه
به بانک وا گذارشود که درسررسید مقرر حواله از متعهد وصول گردد.
1
( .سید مسعود ،پول و کریدت ،انتشارات فرهنگ کابل ،چاپ سوم ،1389ص ) 77
)(16
- 2.1.5.5قرضه ها از لحاظ استعمال
ازین لحاظ میتوانیم قرضه ها را به دو کتگوري تقسیم نم++ود قرض++ه ه++ا ی س++رمایوي وقرض++ه ه++ای
استهالکی قرضه های سرمایوی معموًال جنبه تولیدي را مدنظر گرفته وباعث تغیرظرفیت ه++ا وح++تی
ایجاد ظرفیت های جدید میشود درحالیکه قرضه های اس++تهالکی معموًالمص++رفی ب++وده اکثرغیرمول++د
اند و مدت اجراي چنین قرضه ها عمومًا کوتاه مدت است ولی مؤثریت و عدم مؤثریت چنین قرض++ه
ها ازجانب دانشمندان به نفع قرضه های سرمایوي تعبیر میشود به هر صورت چندان درس++ت نیس++ت
زیرا بسیاری ازسرمایه گذاري ها در اثر س++مت دهی انح++رافی واش++تبا ن++یز م++ؤثریت چن++دانی نداش++ته
درحالیکه مقداري ازقرضه های استهالکی داراي مؤثریت بیشتري اند.
)(17
.3قرضه های متوسط المدت :عب++ارت از آن ن++وع قرض++ه ه++ای اندک++ه از س++ه م++اه الی پنج س++ال
رادربرگرفته و به منظور انطباق دادن سمت تولید با تغیرات مواد به کار میرود .این نوع قرض++ه ه++ا
عمدتًا صنایع متوسط و خفیفه را تحویل مینماید منبع اجراي چنین قرضه ها ذخ++ایر مول++د میباش++د .در
بعضی حاالت وموارد استثنایی منبع تحویل چنین قرضه ها میتواند ذخایر موقتی باش++د این تجرب++ه را
کشور فرانسه بعد از جنگ دوم جهانی نسبت به قدرت سرمایه اجرا نمود به ترتی++بی ک++ه ب++راي چ++نین
صنایعی قرضه هاي کوتاه مدت قابل تجدید اجرا میگردید و هر س++ه م++اه قرض++ه ه++ای م++ذکور تجدی++د
میگردد)1( .
- 2.1.5.10کریت ها درتجارت خارجی
اعتب++ارات در تج++ارت خ++ارجی ت++اثیرات همگ++ون و ح++تی ب++االتر ازتج++ارت داخلی ت++اثیر دارد این
اعتبارات عمدتًا در سیستم ب++انکی ه++ر کش++ور تنظیم ش++ده و متناس++ب ب++ه تکام++ل سیس++تم ب++انکی درج++ه
عملکرد آن تعین میگردد اعتبارات در تجارت خارجی معموًال کوتاه مدت ب++وده و در ش++رایط ام++روز
یکی از عمده ترین وسیله هاي ساده سازي اعتبارات خ++ارجی و انتق++ال کااله++ا ب++ه ش++مار می رود ب++ه
منظور روشن شدن موضوع و انواع عمده ترین را بر می شماریم.
Akriditeve(:این ن++وع اعتب++ارات عب++ارت از آن ن++وع قرض++ه ه++ای کریدت های اکریUUدیتف(
اندکه به منظورازبین بردن خال ارتباطی میان تاجرداخلی وتاجرخارجی صورت پ++ذیرگردد ،ازگفت++ه
ه++ای ب++االچنین اس++تنباط می ش++ود ک++ه قرض++ه اکری++دتیف ازلح++اظ تض++مین قرض++ه ی اس++ت بین المللی
صورت عملکردچنین قرضه این است که :
فرض نماییم که ت+اجری خواه+ان خری+داری ک+اال از تاجرخ+ارجی اس+ت ب+ه این ت+رتیب رو ب+ه
بان++ک داخلی مراجع++ه می کن++د واز بان++ک تقاض++ا می کن++د ت++ا تس++هیالت اعتب++اری و قرض++ه ی راب++ه
وجودآورد زیرادراین معامله تجاری دوتاجرداخلی و خارجی باهم آشنایی ندارند بانک ب++ه منظ++ورقیم
معامالت برای تاجر درخواست کننده یک کری++دت بس++ته ب++از می نمای++د وقرض++ه بس++ته عب++ارت از آن
اعتباراتی است که از جانب بانک برای واحد اقتصادی بازش+ده ولی ت+اجر هیچ گ+اه ازاین قرض+ه ب+ه
صورت مستقیم استفاده نموده نمی توان++د بان++ک از طری++ق خ++ود ب++ه بان++ک ط++رف معامل++ه خ++ود یع++نی
کشورخارجی اطالع باز نمودن چنین قرضه رابرای واحد تجاری خود تضمین ،وپ+رداخت از ج+انب
خود را ابالغ می نماید .بانک خارجی وسیلتًا اموال صادراتی ت++اجرخود را چ++االن نم++وده وموض++وع
راب++ه بان++ک داخلی اطالع می ده++د بان++ک داخلی ب++ه مج++رد گ++رفتن اطالع از ج++انب بان++ک خ++ارجی
مکلفیت اجرایی اقدات (پرداخت) را دارد .دراین صورت دیده می شود که با وجود یک ش++ناخت بین
1
(.سید مسعود ،همان اثر ،ص ) 76
)(18
تاجر داخلی و خارجی وجود نداشته ویاضعیف بوده است بالوسیله با ایج++اد چ++نین قرض++ه این خال از
میان برداشته شده می تواند.
اعتبUUارات ریمبUUاورس ( :)Rembourseاین ن++وع قرض++ه عب++ارت از قرض++ه بین المللی
ازلحاظ تضمین است تعیین درآن معامالتی که طرف مقابل عالوه از ه++ویت تج++ارتی خواه++ان ایج++اد
یک نوع تضمین پرداخت نیز میش++ود ،درین ص++ورت بانکه++ا چ++نین مش++کل را ب++اوجود آوردن چ++نین
اعتبار پذیریشی تضمین پرداخت درموقع ضرورت انجام میشود درحالیکه درچنین اعتباری تض++مین
پرداخت یکی از شرط اساسی باز نمودن اعتبار بشمار می رود.
- 2.1.5.11قرضه ها از نگاه مقداری
قرضه های شخصی «یک شخص» قرضه های دسته جمعی «کوپراتیف ه++ا» قرض++ه ارگ++ان ه++ای
دولتی را می توان تفکیک نمود.
)(19
معیاد قرضه تجارتی یکسال بوده مشتری مکلف است که تکتانه را طور ماهوار تحوی++ل ،واص++ل -1
قرضه را بعد از سپری شدن معیاد معینه بپردازد.
پرداخت %12تکتانه در سال ( 360روز) با تحویلی ماهانه ضروری میباشد. -2
با مصارف %1کمیشن ب++انکی %0.5ص++کوک%0.25،کمیش++ن قیمت گ++ذاری جای++داد ک++ه ب++رای -3
تضمین معرفی شده موافقه میگردد.
قرضه برویت پالن کاری قرضه گیرنده داده شده و باید شرکت مذکور حد اق++ل دو س++ال فع++الیت -4
داشته باشد و ارائه آخرین بیالنس شیت تایید شده مستوفیت والیت مربوطه ضروری است.
جایداد که از طرف مشتری ب++ه تض++مین بان++ک داده میش++ود قب++ل از تص++ویب مبل++غ قرض++ه ک++ه از -5
طرف کمیته قرضه منظور میگردد قیمت گذاری میگردد.
هر گاه محصول فروش جایداد ،قرضه بانک را با تکتانه ومصارف آن تکافو ننماید طبق ق++انون -6
(ماده )38بانکداری رئیس و معاون شرکت مدیون شناخته میش++وند و بای++د از دیگ++ردارایی ه++ای
خود آنرا بپردازند.
در صورتیکه محصول فروش جایداد بیش+تراز مقدارقرض+ه وتکتان+ه باش+د مبل+غ اض+افی نق+دًا ب+ه -7
شرکت داده میشود.
حفظ ومراقبت جایداد تحت تضمین بدوش قرضه گیرنده میباشد .در صورت ح++وادث ط++بیعی ی++ا -8
غیر مترقبه آن خساره مند گردد مقروض مکلف به تصفیه قرض++ه از س++ایر دارایی ه++ای خ++ویش
میباشد.
در صورت که قرضه بسر میرسد و ش+رکت نتوان+د الی ی+ک م+اه قرض++ه را تص++فیه نمای+د بان+ک -9
میتواند تضمین مربوطه را تحت تصرف خود و یا به اساس داوطلبی بفروش برساند .
مشتری مکلف است تا در محکمه به موادات فوق این قرارداد اقرار نماید . -10
اگر قرضه در معیاد معینه تصفیه نگردد عالوه بر تکتانه %1جریمه نیز اخذ میگردد. -11
بانک میتواند که از امور و دفاتر مالی شرکت در اخیر هر ماه دیدن نماید و گذارش را به بانک -12
ارسال دارد.
قرضه گیرنده باید اعالنات و ل++وایح ت++رتیب ش++ده بان++ک ملی را در دف++اتر و مراک++ز خ++ود نص++ب -13
نمایند ودراخیر اقرار قرضه گیرنده را گرفته امضا مینمایند.
قرضه های رهنی و تعمیراتی
قرضه اجرا شده به منظور گرو ،خرید ،اعمار و ترمیم منازل داده میشود . -1
تکتانه قرضه ماهانه از شروع تادیه الی تصفیه قرضه اخذ میگردد. -2
)(20
در صورت که تکتانه ی++ک ب++رج الی دهم ب++رج بع++دی تحوی++ل نگ++ردد %1از اص++ل مقروض++یت -3
جریمه وضع ومشتری بدون کدام عذر مجبور به پرداخت آن میباشد.
قرضه گیرنده میتواند از سر جمع قرضه خویش تکتانه را پیشکی تادیه نماید. -4
قرضه توسط دو شخص ویا دو شرکت با اعتبار تضمین میگردد که هرگاه قرضه گیرنده قرضه -5
خویش را تصفیه نموده نتواند تضمین کننده گان مجبور و مکلف اند تا حساب قرض++ه مت++ذکره را
تصفیه نماید.
در صورت سررسید موعد قرضه هرگاه قرضه گیرنده نتواند طی مدت سه ماه قرض++ه خ++ود را -6
تصفیه نماید ،بانک میتواند تضمین مربوطه را به حکم محکمه مطابق ماده 38ق++انون بانک++داری
طوری داوطلبی به فروش رسانیده وقباله بیع قطعی رااز جانب خویش ازطرف محکمه صادر و
قرضه رابا تکتانه و مصارف آن تصفیه نماید.
در صورت که جایداد تحت تضمین ذریع++ه ح++وادث ط++بیعی وی++ا غ++یر مترقب++ه از بین م++یرود وی++ا -7
خساره مند میگردد مقروض مکلف به تصفیه قرضه از سایر دارایی های خویش میباشد.
تکتانه سال اول %12وسال دوم %13وسال سوم %15میباشد. -8
قرضه برای شرکت های ساختمانی که %40کار آن پیش رفته باشد وعمًال فعالیت داش++ته باش++د -9
جهت اعمار ساختمان های تجارتی و پروژه های رهایشی تادیه میگردد.
قیمت گذاری جایداد های عینی غیر منقول قب+ل از تص+ویب کمیت+ه قرض+ه قاب+ل اج+را ب+وده ودر -10
صورت عدم اجرا قرضه از جانب کمیته قرضه ،قرضه گیرنده حق شکایت را نخواهد داشت.
بانک هر زمان که خواسته باشد از جایداد تحت تضمین باز دید میتواند وهم ه++ر زم++ان خواس++ته -11
باشد کار وفعالیت قرضه گیرنده را بررسی کرده میتواند ودر موارد ذکر شده از همکاری رئیس
ومعاون شرکت یا شخص قرضه گیرنده برخودارخواهد بود ودر اجرای امور هیچ نوع مم++انعت
ایجاد نخواهد شد.
قرضه های زراعتی
قرضه صرف برای زارع و افرادیکه در بخش زراعت فعالیت میکنند داده میشود. -1
قرضه اجرا شده در نتیجه پالن کاریکه شخص گیرنده ارایه مینماید صورت میگیرد. -2
تکتانه قرضه در یک سال %12میش++ود و آن را بش++کل م++اهوار ی++ا رب++ع وار ب++ه بان++ک تحوی++ل -3
میدارد.
در صورت که قرضه گیرنده الی 90روز تکتانه را پرداخته نتواند و تخلف از م++واد ش++رطنامه -4
بانک به نفع خود به قضاوت یک جانبه میپردازد (جای++داد وملکیت قرض++ه گیرن++ده را ب++ه ف++روش
میرسانند).
)(21
اصل قباله شرعی ملکیت به بانک سپرده میشود و در آن قرارداد ،قرضه گیرنده اق++رار مینمای++د -5
که در حالت ماده ( )8صالحیت عام وتام فروش را به بانک میدهد و درصورت که مطابق ن++رخ
بازار اصل قرضه را پوره نتوانست مقروض مکلف به تصفیه باقی مقروض++یت از س++ایر دارایی
های خویش میباشد.
دو شرکت معتبر وفعال تصفیه قرضه را باید تضمین نماید. -6
ب++ا مص++ارف ()%12تکتان++ه )%1(،کمیش++ن )%0.50(،ص++کوک و( )%0.25کمیش++ن قیمت -7
گذاری جایداد که برای تضمین معرفی شده موافقه میگردد.
در صورت که جایداد ها تحت تضمین ویا حاصالت آن ذریعه آفات ،امراض و حوادث ط++بیعی -8
میباشد)1(. از بین میرود مقروض مکلف به تصفیه حساب از سایر دارایی های خود
بخش دوم
گرامین بانک و قرضه های کوچک
- 2.2.1گرامین بانک
نخستین گام ها برای تشکیل گرامین بانک (گرامین درزبان بنگالدیش++ی ب++ه معن++ای روس++تا ی++ا دهک++ده
اس++ت) درس++ال 1976برداش++ته ش++د .درآن زم++ان پروفیس++ورمحمد ی++ونس ،درس++مت رئیس برنام++ه
اقتصادی روستایی دردانشگاه چیتاگنگ ،پروژه تحقیقاتی یی را آغاز کرد تا امک++ان راه ان++دازی ی++ک
سیستم اعطای اعتباررا بررسی کرده وبر مبنای آن بتواند خدمات بانکی ویژه ای رابرای روس++تائیان
بی بض++اعت ف++راهم س++ازد .مطالع++اتی عملی++ات م++ذکور درس++الهای ،1979-1976درج++ابرا Jabra
(روستای مجاوردانشگاه چیتاگنگ) وبرخی دیگر از روستا های همجوارپیگری شد .درسال ،1979
با حمایت مالی بانک مرکزی بنگالدیش ونیز بانک های تجاری ملی ،این پروژه به ناحیه Tangail
(ناحیه ای درشمال داکا ،پایتخت بنگالدیش) توسعه پیداکرد.
1
پوپل ،علی رضا؛ تاثیر خدمات بانک قرضه های کوچک روی عاید خانواده دروالیت هرات ،پایان نامه مقطح لیسانس 1391 ،دانشگاه )
(.هرات
)(22
م++وفقیت پ++روژه دراین ناحی++ه ن++یز منج++ر ب++ه گس++ترش آن درن++واحی متع++دد دیگ++ری درسراس++ر
کشورشد .دراکتبرسال ،1984پروژه بانک گرامین با تص++ویب دولت ،ب++ه ی++ک بان++ک مس++تقل تب++دیل
شد ،اکنون بانک گرامین متعلق به روستائیان بی بضاعت است که مش++تریان آن محس++وب می ش++وند.
قرض گیرنده گان بانک ،مالک 90درصد از سهام آن هستند و 10درصد سهام باقیمان++ده ،متعل++ق ب++ه
دولت است)1( .
1
(.روبن ،متیو؛ اولین بانک اختصاصی فقرا ،مترجمین -مینا طاهری و مهدی صمیمی ،1390 ،ص ) 2
)(24
دراکتبر سال ،1983باموفقیت طرح پایلوت ،این پروژه به شکل یک بانک کام++ل تحت عن++وان
گرامین بانک به معنای بانک روستا ارائ++ه ش++د .محم++دیونس وهمک++ارانش ب++ا مخ++الفت ه++ای بس++یاری
برای تاسیس این بانک مواجه شدند .ازرادیک++ال ه++ای چپ گراک++ه باخش++ونت مخ++الفت خ++ود را اعالم
کردند تاروحانیون محافظه کارکه استقراض ازاین بانک رابه معنای خ++روج ازاس++الم دانس++ته بودن++د،
همگی موانع بزرگی بود .تا سال ،2007بانک گرامین مبلغ 38/6ملیارددالررابه 4/7ملیون روستایی
قرضه داده بودواین آمار ازاستقبال خوب مردم فقیرازقرضه های این بانک حکایت داشت.
گرامین بانک برای اطمینان ازباز پرداخت قرضه های کوچک ازطرح «گروه اتحاد» اس++تفاده
کردکه درآن هریک ازاعضای گروه برای دیگری ض+مانت ب+ازپرداخت را انج+ام می+داد .رفت+ه رفت+ه
گرامین بانک،گرایش های سرمایه گذاری خودرامتنوع کرد وسازمان های جداگانه ای همچون (بنیاد
ماهیگیران گرامین) ویا (بنیادکشاورزان گرامین) دردل بانک تاس++یس ش++د ،تابدانجاک++ه من++ابع پ++روژه
های بزرگی مانند شبکه مجازی ،مخ++ابرات ،نس++اجی وغ++یره ازس++وی بان++ک ت++امین ش++د .ب++رای مث++ال
پروژه تلفن روستایی ازسوی بانک گرامین اجراشد ،که سبب اعطای مالکیت بیش از 260هزارخ++ط
تلفن هم++راه ب++ه روس++تاییان 50هزارروس++تایی فق++یر بنگالدیش درم++اه م++ارس1997ش++د .م++وفقیت
مدل(اعطای قرضه های کوچک)دربانک گرامین ،سبب ایجاد انگیزه برای انج++ام تالش ه++ای مش++ابه
دربیش از100کشورتوسعه یافته وحتی درجهان صنعتی همچون ایاالت متحده شد .گفت++نی اس++ت بیش
از94درصد قرض+ه ه+ای کوچ+ک بان+ک گ+رامین ب+ه زن+ان وب+ه خص+وص زن+ان سرپرس+ت خ+انوار
اعطاشد ،تابه این ترتیب سالمت جامعه ازطریق حفظ سالمت ارکان اصلی خانواده یعنی زن++ان حف++ظ
شود.
)(25
مناس++بی ب++ه معض++ل «فق++ر» نیس++تند چراک++ه ب++ا اف++زایش وابس++تگی وس++رکوب ق++وه ابتک++ارفقرا ،آن++ان
رادرچرخه معیوب فقرگرفتارمیکنند وبدین ترتیب فقردرجامعه تداوم می یابد .درحالیکه «قرضه» به
افراد فرصت می دهد تا ابتکارات وقرائح خودرادرتجارت یا کشاورزی بک++ارگیرد ،درآم++دزایی کن++د
وبواسطه آن بدهی های خودرا بپردازد گرامین به همین منظور ،روش ه++ای منطقی وم++وجهی ب++رای
اعطای اعتبار درپیش گرفته است.
سیستم اعطای قرضه گروهی ،پرداخت هفتگی اقساط و اعطای قرضه های ط++والنی م++دت ،از
جمله این روش هاست .هدف گرامین ،ت++رویج اس++تقالل م++الی درمی++ان طبق++ات مح++روم جامع++ه اس++ت.
پروفیسوریونس ،تمامی قرضه گیرندگان را تش++ویق می کن++د ک++ه درنه++ایت ،خ++ود ب++ه پس ان++داز روی
آورند وسرمایه محلی خودرابه منبع جدیدی برای قرضه تبدیل کند .ازسال 1995تاکنون ،گرامین 90
درصد از قرضه های خود را با درآمد حاص++ل از س+ود ب+انکی وس+پرده ه+ای گردآم+ده ،ت+امین ک+رده
است .به عبارتی می توان گفت منافع قرضه گیرندگان جدیدرا با منافع س++پرده گ++ذاران – س++هامداران
درهم آمیخته است .گرامین با تبدیل سپرده های افراد درروستا ها به قرض++ه ه++ای ب++رای نی++از من++دان
درهمان نواحی روستایی ،خودرا ازدیگرمؤسسات مالی متمایز کرده است .درط++ول س++الیان گذش++ته ،
درانواع قرضه هایکه این بانک اعطا می کند ،تنوع بیشتری ایجادشده است .از آن جمله می توان ب++ه
منابع وقرضه های برای حمایت از کسب و کاربستگان نزدیک اعضای گرامین اشاره کرد)1(.
قرضه های کشاورزی فصلی وقرارداد های اجاره به شرط تملک برای تجهیزات ودستگاه ها،
ازدیگر تسهیالت این بانک هستند .بانک گرامین بیش ازهرچیز دیگر ،به سبب سیستم «قرض++ه دهی
ب++ا من++افع مش++ترک» ش++هرت دارد .این ش++یوه ای قرض++ه دهی ،س++نگ بن++ای سیس++تم اعتب++ار کوچ++ک
(مایکروکریدت) است که درحال حاضر در 43کشوردنیا اجرامی ش++ود .اگرچ++ه ه++ر قرض++ه گیرن++ده
باید عضوی ازیک گروه 5نفره باشد ،اما الزم نیست که گروه ،ضمانت قرضه تعلق گرفت++ه ب++ه ت++ک
تک اعضا رابرعهده بگ++یرد .مس++ئولیت ب++ازپرداخت قرض++ه،کامًالبرعه++ده فردقرض++ه گیرن++ده اس++ت،
درحالیکه گروه ناظراست تاهرعضو به شیوه ای متعهدانه عمل کرده وهیچ عضوی درب++از پ++رداخت
دیون فرد بدهکارنیستند .البته درعمل ،اعضا غالبًا درجمع آوری پول برای پرداخت بدهی ه++ای ف++رد
مقروض مشارکت می کنند و بعدها ،پول خودرا ازوی باز پس می گیرند .گ++رامین ب++ا اتخ++اذ سیاس++ت
عدم اعطای اعتبار مجدد به گروهی که یکی ازاعضای آن بدهکاراست ،این رفتارراتس++هیل وت++رویج
کرده است.
بانک هم چنین ارزش های ویژه ای درقالب یک مرام نامه ت++رویج می کن++د درهری++ک از ش++عبه
های بانک ،مراجعین این مرام نام++ه رامی خوانن++د و ب++ه تبعیت ازآن ،متعه++د می ش++وند .درنتیج++ه این
1
(فصلنامه تازه های اقتصاد ،بهار ،1391شماره 135ص ) 96
)(26
مرام نامه ،قرضه گیرندگان گرامین به اتخاذ عادات اجتماعی مثبت ،ترغیب وتشویق می شوند .یکی
ازاین عادات مثبت ،فرستادن بچه ها به مدرسه است .گفته می ش++ود اززم++ان ص++دوراین م++رام نام++ه،
تقریبًا تمامی قرضه گیرن+دگان فرزن+دان خودراب+ه کالس+های درس می فرس+تند .ش+کی نیس+ت ک+ه این
اتفاق ،خودزمینه ساز تغیرات اجتماعی وسواد آموزی نسل بعدی دربنگالدیش خواهد شد.
نکته مهم دیگ++رآن اس++ت ک++ه هیچ گون++ه ابزارق++انونی ای بین بان++ک گ++رامین وقرض++ه گیرن++دگان
وجودندارد و سیس+تم تنه+ا برمبن+ای «اعتم+اد» عم+ل می کن+د .ب+رای تکمی+ل قرض+ه ،گ+رامین قرض+ه
گیرندگان راملزم می کند تا مقادراندکی ازپول خودرا (درحسابهای نظیرحساب اظطراری ی++ا حس++اب
گروهی) پس انداز کنند .این پس انداز به عنوان بیمه ای دربرابر اتفاقات پیش بینی نشده ،ب++ه ک++ارمی
رود .گ++رامین م++دعی اس++ت ،بیش ازنیمی قرض++ه گیرن++دگان این بان++ک دربنگالدیش (نزدی++ک ب++ه
50ملیون نفر) به لطف قرضه های دریافتی،ازفقرجدی نجات یافته ان++د .ان++دازه گ++یری اس++تانداردهای
نظیر :حض+ورتمامی فرزن+دان درس+ن تحص+یل ،درم+دارس /س+ه وع+ده غ+ذایی ب+رای هم+ه اعض+ای
خانوار /یک سرویس بهداشتی /یک خانه مسقف /آب شرب سالم /وتوانایی باز پ++رداخت 300تاک++ا
(درحدود 4دالر) درهفته شاهد براین مدعاست .قرضه گیرنده می رون++د وخ++دمات ب++انکی را ب++ه آن++ان
عرضه می دارند .بازپرداخت قرضه های گرامین نیز بسیارساده است چراکه مبلغ قرضه ب++ه اقس++اط
کوچک هفتگی ،کوچک می شود .رهاورداین شیوه تجاری ،حجم انب++وهی از ک++اربرای بان++ک اس++ت؛
درعوض برای قرضه گیرندگان ،راحتی و آرامش بسیاری به همراه دارد)1( .
- 2.2.5اهداف گرامین بانک
گرامین بانک دارای اهداف ذیل می باشد.
اعطای تسهیالت بانکی گسترده به زنان ومردان بی بضاعت. -1
کاهش استثمارافرادمحروم ازسوی قرضه دهندگان. -2
ایجاد فرصت های خود اشتغالی برای جمعیت کثیری ازافراد بیکاردرروستاهای بنگالدیش. -3
وارد کردن افراد محروم ،به ویژه زنان خانواده های بسیارفقیر ،درچارچوبی سازمانی ک++ه درآن -4
بتوانند خود ،مشکالت شان رادرک و مدیریت کنند.
- 2.2.6میتودولوژی گرامین بانک
میتودولوژی گرامین بانک ،تقریبًا درنقط++ه مقاب++ل بانک++داری مرس++وم ق++راردارد .بانک++داری مرس++وم،
براین اصل استواراست که «هرقدرپول بیشتری داشته باشی»«،بیشتر هم دریافت خ++واهی ک++رد».ب++ه
عبارت دیگراگرپول نداری یا بودجه ات اندک است ،چ+یزی گ+یرت نخواه+د آم+د .ب+ا این تفک+ر ،بیش
1
(.فصلنامه تازه های اقتصاد ،همان منبع ،ص ) 96
)(27
ازنیمی از جمعیت دنی++ا ،ازخ++دمات م++الی بان++ک ه++ای کن++ونی ،مح++روم می مانن++د .درمیتودول++وژی
گرامین ،هیچ ابزارقانونی ای بین قرضه دهنده و قرضه گیرنده وجودندارد.
برخالف بانکداری رایج ،هیچ شرط و توافقی وجودندارد که به م+وجب آن ،مش+تری ب+رای ب+از
پرداخت قرضه خود به دادگاه احضارشود .دراین میتودولوژی ،هیچ گونه مداخله خارجی برای عق++د
قرارداد یا گرفتن تعهد ،پیش بینی نشده است .درصورتیکه قرضه گیرندگان نتوانن++د درموع++د مق++رر،
قرضه خودرا باز پرداخت کنند ،بانک های کنونی ،اق++داماتی «تن++بیهی» درپیش می گیرن++د واینگون++ه
قرضه گیرندگان را«بدهکار» می خوانند .اما میتودولوژی گرامین ب++دون آنک++ه س++بب ش++ود این گون++ه
افراد دچاراحساس گناه گردند(درواقع هم ،مرتکب گناه نشده اند!) ،به آنان این امکان را می ده++د ک++ه
زمان بندی پرداخت قرضه راتغ++یر دهن++د .وق++تی ی++ک مش++تری ب++ا مش++کلی مواج++ه ش++ود ،بان++ک ه++ای
مرسوم ،نگران پول خود می شوند وتمام تالش شانرا به کار می گیرند تا پول شان رامثًال با برداشت
از ضمانت ،زنده کنند! بانک گرامین درچنین مواردی ،تالش بیشتری می کن++د ت++ا ب++ه قرض++ه گیرن++ده
مش++کلدار ،ی++اری رس++انده ،وی رادوب++اره س++رپا س++ازد ومش++کالت اورابرط++رف کن++د .دربان++ک ه++ای
مرسوم ،دریافت بهره به جز درموارد خاص ،هرگز متوقف نمی شود .به++ره دری++افت ازی++ک قرض++ه
بسته به طول مدت باز پرداخت ،میتواند تا دو برابر اصل قرضه باشد.
در بانک گرامین ،مهم نیست که قرضه چه مدت بیدون باز پرداخت باقی مانده است؛ تحت هیچ
شرایطی ،کل بهره ،ازمبلغ قرضه تجاوز نمی کند .پس ازآن که بهره دری++افتی براب++ر مبل++غ پای++ه ش++د،
هیچ گونه بهره دیگری دری++افت نمی ش++ود .ب++رای بان++ک ه++ای مرس++وم اهمی++تی ن++دارد ک++ه چ++ه برس++ر
خانواده های قرضه گیرندگان می آید .اما سیس++تم گ++رامین ،توج++ه زی++ادی ب++ه پ++ایش آم++وزش کودک++ان
(معموًال ب++ا اعط++ای قرض++ه ه++ای تحص++یلی ودانش آم++وزی) ،مس++کن ،بهداش++ت ،دس++ت رس++ی ب++ه آب
آشامیدنی سالم وتوانایی آنها درمواجهه با بالیا وشرایط اظطراری ،معطوف می دارد.
گرامین به دریافت کنندگان قرضه کمک میکند تاحساب بازنشستگی مس++تقلی ب++رای خ++ود افتت++اح
کنند یا از سایر روش های پس انداز ،بهره ببرند ،بهره قرضه دربانک های مرسوم ،هرسه م+اه ی+ک
بار ترکیب می شود درحالیکه تمامی بهره ها دربانک++داری گ++رامین ،به++ره س++اده ( ) simpleاس++ت.
درصورت مرگ قرضه گیرنده ،سیستم گرامین خانواده متوفی راب++ه بازگردان++دن قرض++ه ،مل++زم نمی
کند .دراین گونه موارد یک برنامه بیمه گذاری وجود دارد که بازگشت ک++ل مبل++غ هم++راه ب++ا به++ره آن
را ،تضمین می کند .هیچ گونه ب+دهی ای ب+ه خ+انواده منتق+ل نمی ش+ود .دربان+ک گ+رامین ،ح+تی ی+ک
متکدی هم جدی گرفته می شود .متکدیان ،تحت پوشش برنامه ای ق++رارمی گیرن+د ک+ه ب+رای ت+رغیب
آنان به پیوستن به برنامه بانک ،طراحی شده است .بانک برای متکدیان شرح می دهد که چگونه می
توانن++د ب++ا رفتن ازمک++انی ب++ه مک++انی دیگری++ا هنگ++امی ک++ه درج++ای ث++ابتی تک++دی می کنن++د ،کس++ب
)(28
وکارکوچکی راه اندازی کنند .ایده گ+رامین آن اس+ت ک+ه بای+د متک+دیان را ب+ه ج+ای ادام+ه تک+دی ،ب+ه
زندگی آبرومندانه تشویق کرد .بدون شک چنین برنامه ای نمی تواند دربانکداری رایج ،جایی داش++ته
باشد .دربانک گرامین ،افراد بی بضاعت «بن سای»( )1انسانی ب++ه ش++مارمی آین++د .اگردان++ه ی++ک گی++اه
عظیم الجثه دریک گلدان کاشته شود ،درختی که می روید ،نس++خه مینی++اتوری درخت اص++لی اس++ت و
این اتفاق ،تقصیردانه نیست چراکه دانه هیچ نقص++ی ن++دارد .تنه++ا ب++دین خاطراس++ت ک++ه دان++ه ازمحی++ط
اصلی خ++ود ب++رای رویش ،دورنگ++ه داش++ته ش++ده اس++ت .تالش گ++رامین این اس++ت ک++ه محروم++ان را از
«گلدان» به خاک واقعی جامعه منتقل کند .اگرموفق به انجام این کارش++ویم ،هیچ «بن س++ای» انس++انی
درجهان وجود نخواهد داشت و به جهانی «خالی ازفقر» دست خواهیم یافت)2( .
- 2.2.7خصوصیات قرضه های گرامین بانک درمقابل ریسک
سوال اینکه بانک گرامین به افراد بی سوادیکه وثیقه بانکی ،ضامن ونیز دیگر وی++ژه گی ه++ای الزم
رابرای گرفتن قرضه ندارند ،چگونه قرضه میدهند؟ طبیعتًا باید ریس++ک ع+دم پ++رداخت اقس++اط چ++نین
قرضه ه++ایی ،ب++ه نح++وی مناس++بی م++دیریت ش++ود .چهارخصوص++یت ب++ارز درمواجه++ه ب++ا این ریس++ک
درگرامین بانک ،عبارت اند از :قرض دادن پول به گروه ه+ای کوچ+ک ب+ه ج+ای اف++راد ،هدفگ+ذاری
برای پرداخت بخش عمده قرضه ها به زن+ان ،پیش+نهاد اعط+ای قرض+ه درس+طوع مختل+ف و پیش+نهاد
نرخ بهره ای باالتر از نرخ بهره رایج.
-1قرض دادن به گUUروه ،بUUه جUUای فUUرد :يک خصوص++يت رايج در بس++ياری از برنام++ه ه++ای
پرداخت قرضه های کوچک ،اعطای قرضه تنها به گروه های کوچک مردم و نه به افراد اس++ت .در
گرامين بانک ،قرضه ها فقط به گروه ه+ای متش+کل از ده الی بيس+ت عض+و پ+رداخت می ش+ود و در
نتيجه کل گروه طرف حساب بانک به حس++اب می آيد .ه++ر عض++و از اين گ++روه ه++ا ک++ه مع++وًال ش++غل
مشابهی (مانند کشت غالت ،توليد صنايع دستی يا نظاير آنرا) انج++ام میدهن++د ،ط++رح تج++اری و ش++يوه
کسب و کار خاص خودش را دارد ،ولی اگر يک يا تعداد بيشتری از اين افراد در بازپرداخت اقساط
قرضه قصور کنند ،تعهد جمعی به عنوان ضامن برای بانک عمل می کند .ت++ا آنج++ايی ک++ه ح++تی اگ++ر
پروژه يک فرد شکست بخورد و برخی ازقرض گيرندگان قادر به بازپرداخت نباشند ،هنوز امک++ان
دارد ک++ل گ++روه ،ب++دهی را م++ديريت کن++د .از ديدگاه اقتص++ادی ن++يز اين روش بان++ک را از تحت نظ++ر
گرفتن جداگانه تک تک قرض گيرندگان بی نياز می کند؛ چرا ک+ه خ+ود اعض++ای گ+روه ،يک+ديگر را
تحت نظر می گيرند و برای اين کار انگيزه الزم را دارند.
1
().Bonsaiبن سای درختی است که با روش مخصوصی به تدریج برای گلدان مناسب شده است :
2
( .فصل نامه تازه های اقتصاد ،همان منبع ،ص ) 97
)(29
یک مزیت روشن برای قرضه دادن به «یک گروه» به جای «یک فرد» ،این است که موجب ایج++اد
یک میکانیزم حمایتی می شود .به عب+ارت دیگ+ر اعض+ای گ+روه تش+ویق می ش+وندکه پی درپی ب+اهم
مالقات داشته و برای حل مشکالت کسب وکارهای شان به یک دیگر کمک کنن++د .ب++رای کارآفرین++ان
کوچک وخرده پای روستایی ،این مساله می تواند یک مزیت بزرگ باش++د .از دی++دگاه گ++رامین بان++ک
هم مشاهده شده که اگر قرضه به گروه های کوچک داده شود ،احساس مسئولیت دربرابرقرض++ه ه++ا،
نظم پرداخت اقساط قرضه هارابه شدت افزایش می دهد .البته ممکن اس+ت ب+رخی اف+راد درنگ+اه اول
این گونه تحلیل کنند که پرداخت قرضه گروهی ،منجر به مشکل عمل جمعی میشود.
به عبارت دیگر قرضه دادن به گروه می تواند باعث ش+ود هرعض+و گ+روه روی ب+از پ+رداخت
دیگ++ران حس++اب کن++د و خ++ودش چن++دان ج++دی ب++ه دنب++ال ب++از پ++رداخت قرض++ه نباش++د .ب++ا این وج++ود،
چرادرعمل ،نظم بسیار باالیی درب+از پ+رداخت منظم اقس+اط قرض+ه ه+ای پرداخ+تی ازس+وی گ+رامین
بانک وجود دارد؟ درپاسخ به این پرس++ش ،تی++وری اتح++اد اجتم++اعی پیش++نها می کن++د ک++ه همک++اری از
شناختن و تعهد به خود گروه حاصل می شود این درحالی اس++ت ک++ه تحقیق+ات دیگ++ر پیش++نهاد می کن++د
همکاری از ارتباطات داخلی گسترش یافته اعضای گروه و تعهدات متقابل میان آها حاصل می شود.
اعضا قابلیت اعتمادشان را به یک دیگ+ر درط+ول زم+ان اثب+ات می کنن+د و همین مس+اله ب+ه اعض++ای
گروه امکان می دهد درمقابل سود همه اعضا متعهد باشند ک+ه در واق++ع ی+ک ن+یروی متعه+د کنن+ده از
جانب خود اعضا به حساب می آید .درواقع مطالعات نشان داده ک++ه وق++تی اعض++ای گ++روه یک++دیگررا
نمی شناسند یا آشنایی کمی دارند ،باز پرداخت قرضه ها به++تر ص++ورت می گ++یرد تازم++انی ک++ه خ++ود
اعضا با یکدیگرگروهی را تشکیل می دهند یا گروه ها ازمیان اعضای کلیسا یا افراد خانواده انتخاب
می شوند .به عبارت دیگر ،وجود روابط اجتماعی نزدیک بین اعض++ای گ++روه،اگرب++ه س++مت بخش++ش
فرد مقصر (فردکه اقساط قرضه خودرادرزمان مقررآماده نک++رده)پیش رود ،می توان++د ع++املی منفی
باش++د .عالوه برم++وارد ف++وق ب++از پ++رداخت قرض++ه ب++ه وی++ژگی ه++ای خ++ود گ++روه ن++یز وابس++ته اس++ت.
اگرسرمایه اجتماعی درگروه زیاد بوده وبه نظرات و ارزش های مشترک توجه بیش++تری نش++ان داده
شود ونیز اعتماد متقابل بین اعضا وجودداشته باشد ،آنگاه نظم باز پرداخت اقس++اط قرض++ه ن++یز به++تر
است .بنابراین پرداخت قرضه به گروه های متش++کل از اعض++ای مش++ابه (ازنظرش++غل،س++ن ،جنس++یت
و )...میکانیزمی برای عمل کرد بهترو نظم قابل اعتماد تر درب+از پ+رداخت اقس+اط قرض+ه ایج+اد می
کنند.
به عنوان نتیجه میتوان گفت ک+ه ب+از پ+رداخت ی+ک قرض+ه ب+ه ی+ک گ+روه چن+د نف+ره از ق+رض
گیرندگان و مسئولیت تک تک اعضای گروه دربرابر باز پ++رداخت منظم اقس++اط ،س++رمایه اجتم++اعی
خود این گروه ها به عنوان منبع جمعی وثیقه عمل می کنند.
)(30
- 2هدف گیری زنان درپرداخت قرضه :ی++ک جنب++ه رایج و موف++ق م++دل م++الی گ++رامین بان++ک،
قرضه دادن به زنان است .تجربه کشورهای مختلف جهان نشان می دهد که زنان ،ب++ه ط++ور متوس++ط
درباز پرداخت قرضه های شان صادق تر و متعهد تر ازمردان عمل میکنند .اما این مساله ،تنها دلیل
گرامین بانک برای هدف گیری زنان نیست.
مساله مهمتر از آن است که زنان بیشتر از مردان متعهد ان++د ک++ه قرض++ه را ب++رای بهب++ود کس++ب
وکارشان مصرف کنند .تجربه نشان داده است که دربسیاری از موارد ،مردان خانوارهای فقیرتمایل
دارند بخشی ازقرض++ه دری++افتی را ب++رای خ++ود خ++رج کنن++د .درحالیک++ه زن++ان ،ب++ه طوراوس++ط تم++ایلی
بیشتری برای اختصاص هزینه به منظوربهبود استانداردهای زندگی خانواده وبچ++ه ه++ای ش++ان ون++یز
اف+زایش اختص+اص درآم+د ه+ا ب+رای تحص+یل و س+المت فرزن+دان دارن+د .ازآنجایک+ه درص+د زی+ادی
ازفقیران جهان کودکان هستند ،اگر به مادران و پرستار های آنها کمک شود ،نیاز ه++ای این کودک++ان
نیز بهتر برآورده می شود .عالوه براین ،اعطای قرضه به زنان درکش++ورهای جه++ان س++وم ج++وامعی
ک++ه زن++ان ازحق++وق مس++اوی ب++ا م++ردان برخوردارنیس++تند ،ب++ه تغیرت++دریجی سلس++له م++راتب موج++ود
درراستای بهبود عدالت جنسیتی وقدرتمند ترشدن زنان کمک میکند.
- 3قرضه های که مرحله بUه مرحلUه افUزایش می یابنUد :روش معم++ول دیگ++ری ک++ه توس++ط
گرامین بانک به کارگرفته می شود ،سیاست قرضه های مرحل++ه ای اس++ت .ب++ه عب++ارت دیگ++ر تم++امی
قرض گیرندگان باید به قرضه های کوچک شروع کنند و با باز پرداخت منظم اقساط این قرضه ه++ا،
شایسته گرفتن قرضه هایی با مبالغ بیشتر شوند .اعتبار فرد تنها تازمانی معتبر است که تمامی دیگ++ر
اعضا گروه هم اقساط قرضه خودرا منظم باز پرداخت کنند .این سیاست کم++ک می کن++د ک++ه ظ++رفیت
باز پرداخت هرفرد ازطریق تجارت موفق قبلی او اندازه گیری شود .به طورس++نتی س++نجش اعتب++ار،
شامل اندازه گیری مسئولیت پذیری وثبات است ودرروش قرضه ه+ای مرحل+ه ای ن+یزازهمین فلس+فه
برای سنجش اعتبار استفاده می شود .به عبارت دیگ++ر ب++ا این روش قرض++ه دهی ،متقاض++یان قرض++ه
درغیاب سابقه اعتبار ،می توانند پیش++ینه اعتب++اری ب++رای خ++ود ایج++اد کنن++د .این نظم و ت++رتیب درب++از
پرداخت قرضه ها ،انگیزه و مشوقی برای قرض گیرندگان است ت++ا بتوانن++د درآین++ده از قرض++ه ه++ای
بزرگتری استفاده کنند.
متداول است که متقاضیان قرضه ،چندین بار ازگرامین بانک قرضه های با مبالغ بس++یار پ++ایین
دریافت می کنند تا بتوانند سابقه اعتباری خوبی برای خود ایجاد نموده و بواسطه این سابقه اعتب++اری
خوب ،بتوانند قرضه های با مبالغ بیشتر و برای دوره های طوالنی تر دریافت کنند.
- 4نرخ بهره باال :ازآنجایکه هزینه های م+دیریتی قرض++ه ه+ای کوچ+ک باالس+ت ،س+ازمان ه+ای
مانند گرامین بانک برای بقای خود یا بای+د کم+ک هزین+ه دری+افت کنن+د وی+ا ن+رخ به+ره ب+االیی داش+ته
)(31
باشند .درابتدا این امر مغایر با هدف این گونه سازمان ها درمبارزه با فقر به نظ++ر می آی++د ،ام++ا بای++د
تاکید شود که نرخ بهره ساالنه حدودًا 20درصدی مربوط ب++ه قرض++ه ه++ای گ++رامین بان++ک ،ب++ه نظ++ر
بس++یار زی++اد می آی++د درحالیک++ه درمقایس++ه ب++ا روش ه++ای م++وازی موج++ود ک++امًال پ++ایین هس++تند .یع++نی
درمقایسه با نرخ بهره ای که بهره خواران محلی درخواست می کنند ،بسیار مناسب تر است و دقیقً++ا
به همین دلیل است که انبوه روستا نشینان بنگالدیشی مایلند ازگرامین بانک قرضه دریافت کنند.
بانک گرامین نرخ بهره معادل ساالنه 20درصد رادرنظر گرفته است .درگذشته ،ب++رای اینک++ه
نرخ بهره قرضه ها پائین تر بمان++د(ب++رای س++الها ن++رخ به++ره پ++ائین ت++ر از س++طح پوش++ش هزین++ه ه++ای
گرامین بانک بود) ،این موسسه مجبورشد ازکمک های مالی خیرین اس++تفاده کن++د .ب++ه هرح++ال بان++ک
گرامین یک نمونه موفق است ک++ه ازس++ال 1998توانس++ته اس++ت ب++ا اف++زایش ن++رخ به++ره قرض++ه ه++ای
پرداختی خود ،نیاز به استفاده ازکم+ک ه+ای م+الی بالع+وض را از بین ب+برد .طبیعتً+ا ن+رخ به+ره ب+ه
متغیر های بسیاری وابسته است اما نکته مهم این است که نهادهای مالی مش++ابه گ++رامین بان++ک ،بای++د
ازمنظر اقتصادی دوام بیاورند وبرای رسیدن به این پایداری اقتصادی ،عالوه برایجاد بسترهای ب++ه
منظورتضمین باز پرداخت منظم اقساط قرضه ها ،الزم بود که نرخ بهره دریافتی هم نسبتًا باال( ولی
درعین حال به شدت پائین تر ازنرخ بهره رایج بهره خواران محلی) درنظر گرفته شود)1( .
- 2.2.8قرضه های کوچک چیست ؟
قرضه های کوچک به قرضه های گفته می شود که باعث فراهم آوری خدمات م++الی دوام دار ب++رای
کاسبین یا مردم که دارای عاید کم مالی میباشند ودست رسی به خدمات بانک های تج++ارتی ران++دارد.
یک موسسه قرضه های کوچک عبارت از یک نهادی است که خدمات مالی راب++رای اف++راد کم عای++د
عرضه می کند.
- 2.2.9اهمیت قرضه های کوچک
برای مثال کشاورز خردهپایی را در نظر بگیرید که پسان++داز ن++اچیزی دارد و چن++د م++اه هم ت++ا زم++ان
برداشت محصولش باقی مانده است .اکن++ون اگ++ر محص++ول این کش++اورز دچ++ار آفت ش++ده و ب++ه ط++ور
فوری به سم نیاز داشته باشد یا به طور ناگهانی هزینه درمانی س+نگینی ب+ه یکی از اعض+ای خ+انواده
ک ه++ا هم ب++ه دلی++ل فق++دان وثیق++ه و ن++یز فق++دان ض++امن ب++انکی (کارمن++د دولت) از
او تحمیل شود و ب++ان
پرداخت قرضه به این فرد خودداری کنند ،خطر نابودی همه محصول او (یا مرگ یکی از اعض++ای
خانوادهاش) وجود دارد.
در چنین شرایطی ،رویه رایج آن است که کشاورز مذکور به رباخواران محلی مراجع++ه نم++وده
و با نرخ بهره بسیار سنگینی از آنها قرضه میگیرد؛ یا مجب++ور میش++ود محص++ول خ++ود را در ازای
1
(.اولین بانک اختصاصی فقرا ،همان منبع ص ) 2
)(32
دریافت پول بسیار ناچیزی ،پیش فروش کند .فقیرترین م++ردم دنی++ا ،اغلب ب++ا مش++کالت زی++ادی ب++رای
دسترسی به انواع خدمات مالی مواجه هستند؛ ازدریافت قرضههای کوتاهم++دت و بلندم++دت گرفت++ه ت++ا
امکانات مربوط به دریافت و پرداخت س++ریع پ++ول و نظ++ایر آن .ب ه رغم پیش++رفته++ای گس++ترده ده++ه
های اخیر در زمینه افزایش تنوع ،کاهش قیمت و ارتقای کیفیت خ++دمات م++الی ،همچن++ان در بس++یاری
از مناطق فقیرنشین امکان دسترسی به ابتداییترین خدمات م+الی وج+ود ن+دارد .ب+ه این ت+رتیب ش+اهد
ایجاد چرخه بازخورد منفی غمانگیزی هستیم :هر چه افراد فق++یرتر باش++ند ،ش++انس دسترس++ی آنه++ا ب++ه
خدمات مالی کاهش مییابد و هر چه شانس دسترسی به خدمات مالی ک++اهش یاب++د ،فق++را آس++یبپذیری
بیشتری در برابر فقر خواهند داشت.
بالطبع یکی از پایهایترین خدمات مالی ،قرض ه های کوتاه و بلند مدت است .مهمترین موانعی
ک ها از پرداخت قرضه به فقرا دوری کنند ،ب+ه طورخالص+ه ش+امل این م+وارد
که باعث میشود بان
اس++ت :اغلب فق++را داراییه++ای ب++ادوامیندارن++د ک++ه بت++وان از آنه++ا ب++ه عن++وان وثیق++ه ب++رای تض++مین
بازپرداخت قرضه استفاده نم+ود؛ اک+ثریت فق+را س+وابق دری+افت و پ+رداخت منظمیندارن+د ت+ا بان+ک
بتواند بر مبنای آن از میزان توانایی آنها برای بازپرداخت قرضه اطالع یابد؛ بخش قاب++ل ت++وجهی از
فقرا در مناطق دورافتاده و روستاهایی زندگی میکنند که شعب بان++که++ای رس++میدر ن++زدیکی آنه++ا
وجود ندارد؛ بسیاری از فقرا سواد کافی برای خوان++دن و نوش++تن ندارن++د و ب++ه این ت++رتیب نمیتوانن++د
ک ه++ا نمیتوانن++د ب++ه
اسناد ب++انکی رامطالع++ه وامض++اکنند وح++تی در ص++ورت امض++ای این اس++ناد ،ب++ان
توانایی افراد کمسواد در تنظیم مناسب دخ++ل و خ++رج (ب++ه منظ++ور ایج++اد توان++ایی ب++رای ب++ازپرداخت
اقساط قرضه) اعتماد نمایند.
در مورد زنان فقیر ،غالبًا اوضاع دسترسی به خدمات م++الی ،از این هم ب++دتر اس++ت؛ زی++را در
بسیاری از جوامع سنتی ،پرداخت قرضه به زنان بسیار سخت تر از مردان بوده و در عینحال زنان
به مراتب سخت تر از م+ردان میتوانن+د م+وقعیت ه+ای ش+غلی دائمی را ب+ه دس+ت آورن+د و در نتیج+ه
ک ه++ا ب++ه س++ختی حاض++ر می ش++وند
درآمد آنان نوسانات شدید تری خواهد داش++ت .ب++ه این ت++رتیب ب++ان
قرضههای خود را به زنانی اختصاص دهند که هم کم درآمد و فقیر هستند و هم درآمد آنها نوسانات
زیادی دارد .عالوه بر همه اینها ،باید توجه کنیم که امور جانبی مربوط به هر قرضه ب++انکی (اعم از
فرآیند پرداخت قرضه ،جمعآوری اقساط مربوطه و نیز پیگیری و نظارت ب++ر پ++رداخت منظم اقس++اط
توسط قرضهگیرنده) ،هزینه نسبتًا ثابتی دارد ک++ه کم++ابیش مس++تقل از م++یزان قرض++ه می باش++د .ب++رای
توضیح بیشتر میتوان این طور گفت که هزینه پرداختی بانک (عمدتًا به عنوان دستمزد کارکن++ان و
نیز اجاره مکان شعبه بانک) برای انجام ام++ور ج++انبی مرب++وط ب++ه ی++ک قرض++ه 100دالری ،تف++اوت
)(33
چندانی با هزینه مربوط به یک قرضه 5000دالری ندارد؛ درح++الی ک++ه طبیعتً+ا ی++ک قرض++ه 5000
دالری 50 ،برابر قرضه 100دالری برای بانک درآمد ایجاد خواهد نمود.
ک ها متمایلند که به منظور کنترل هزین ه ه++ای خ++ود ،پ++رداخت قرض +ه ه++ای دارای
در نتیجه بان
مبالغ بسیار پائین را ،تا حد ممکن کاهش دهند .با توجه ب++ه توض++یحات ف++وق ،بس++یاری از فق+را ب++رای
تامین قرض ه های کوتاه و بلندم+دت ،راهی ج+ز متوس+ل ش+دن ب+ه قرضدهن+دگان غیررس+میندارن+د؛
افرادی که معموًال برای قرض ه های پرداختی خود ،به+رهه+ای بس+یار هنگف+تی را مطالب+ه مینماین+د.
بدیهی است که ط+راحی مک+انیزمی ب+ه منظ+ور شکس+تن این چرخ+ه معی+وب ،خواه+د توانس+ت تح+ول
بزرگی در برنام ه های فقرزدایی ایجاد نماید لذا اهمیت قرض++ه ه++ای کوچ++ک دراین جانمای++ان ش++ده و
باید پی برد که این قرضه ها یکی از ممتاز ترین قرضه ها برای مردم بی بضاعت وفقیرکه توان++ایی
دریافت قرض رانداشته یا بانکها اعتمادی به پرداخت قرضه برای آنان ندارد می باشدودسترس++ی ب++ه
قرضه بانکی کوچ++ک ،در بس++یاری از م++وارد ،مس++الهای بس++یار حی++اتی ب++رای خانواره++ای کم درآم++د
محسوب میشود.
- 2.2.10تاریخچه قرضه های کوچک
در ابتدا باید بگوییم ایده اصلی اعتباردهی کوچک کشورهای مختل++ف طی ق++رون اخ++یر وج++ود داش++ته
است .به ط++ور مث++ال جانات++ان س++ویفت قرض +ه ه++ایی از این دس++ت را در ق++رون 18و 19میالدی در
ایرلند میداد؛ و یا در اواسط قرن نوزدهم ،لیزان++در«اس++پونر» مطل++بی درب++اره فوای++د اعط++ای قرض +ه
ت های کارآفرینی به فقرا به منظور ریشهکن کردن فق+ر نوش+ته اس+ت .عالوه
های کوچک برای فعالی
بر اسپونر ،فردریش ویلیام رایفایسن اولین بانک تسهیالتی را برای حمایت از کش++اورزان روس++تایی
در آلمان تاسیس کرد .حتی در دهه 1950اختر حام+دخان ب+ه توزی+ع اعتب+ارات ب+ه اقش+ار خ+اص در
شرق پاکستان مشغول بود ک++ه البت++ه ب++ه دلی++ل دخ++الت بیش از ح++د دولت پاکس++تان چن++دان موف++ق نب++ود.
قرضه های کوچک برای اولین ب++ار در ده++ه 1970ب++ه حیث برنام++ه ه++ای تجرب++وی در بنگل++ه دیش،
برازیل و چند کشور دیگر با ارائه خدمات مالی برای اشخاص فقیر که به ض++مانت ب++انکی دسترس++ی
ندارند شروع به فعالیت نمودند.
اما منشا اعتباردهی کوچک مدرن را میتوان در موسسات مالی که در بنگالدش تاسیس ش++دند
جستجو کرد .در این میان بانک گرامین که توسط محمد یونس در سال1983تاس++یس ش++د ،ب++ه عن++وان
اولین موسسه اعتباردهی کوچک شناخته میشود .این پروژه در شهر کوچکی به نام جبرا ()Jobra
و با سرمایه شخصی آغاز شد ،به این صورت که قرض ه های کوچک با نرخ به++ره پ++ایین در اختی++ار
روس++تاییان فق++یر ق++رار میگ++رفت .پس از م++دتی این ش++یوه قرض +ه دهی ب++ه عن++وان اب++زاری رایج در
راستای توسعه اقتصادی گسترش یافت و صد ها موسسه دیگر در میان کشورهای جهان سوم ب++ا این
)(34
هدف ایجاد شد .اگرچه بانک گرامین ابتدائًا به عنوان یک نهاد غیرانتفاعی و مس+تقل از ی+اران ه ه+ای
دولتی شکل گرفت ولی در سال 2002به یک شرکت تبدیل شده و به گرامین دو تغییر نام یافت.
در اواسط 1980و1990برنامه قرضه های کوچک در سرتاسر جهان روی شیوه های اصلی
و قرارداد های عاقالنه در شریک ساختن فقراء در کارهای مالی پیشرفت نمود .قرضه های کوچک
در سه دهه اخیر در بیشترین ممالک از جمله مؤثرترین و پایدار ت++رین وس++یله در مب++ارزه علی++ه فق++ر
جهانی محسوب گردیده است .اما در افغانس++تان این قرض++ه ه++ا از س++الهای 2003و 2004آغ++از ب++ه
فعالیت نمود)1(.
- 2.2.11قرضه ها وکمکهای بانک جهانی برای افغانستان
همکاری بانک جهانی با افغانستان از سال 1955با اعطای یک سلس++له قرض++ه ه++ای بی++دون ربح در
ساحات مختلف از جمله معارف ،سرکسازی وزراعت آغاز گردید ولی بد بختانه ب++ا تج++اوز وته++اجم
شوروی به افغانستان در سال 1979فعالیت های بانک جهانی در افغانستان متوق++ف گردی++د وبان++ک
موصوف دفتر مربوطه خویش را در شهر کابل مسدود کرد و کمکهای خویش را برای افغ++ان ه++ا از
طریق دفتر آن در کشور همسایه یعنی پاکستان ادامه میداد .پس از توافقات (بن) وتشکیل اداره موقت
در افغانستان بانک جهانی فعالیت های خود را در این کشور دوباره آغاز کرد از سال 2002به بع++د
بانک جهانی با فقیر ترین مردم افغانستان در رفع ضروریات مهم وجدی شان از طریق فراهم آوری
زمینه های کاری بازسازی ،ساختمان های زیربنائی ،معارف ،خ++دمات ص++حی کم++ک ک++رده اس++ت و
عالوه بر آن در اصالح دراز مدت سیستم اداری وانکشاف حکومت همکاری داشته ک++ه تم++ام قرض++ه
ها وکمکهای این بان++ک متوج++ه همین س++احات میباش++د بان++ک جه++انی از آغ+از کاربازس++ازی در س++ال
2002تمویل 36پروژه بازسازی وانکشافی را به مبل++غ 1.56ملی++ارد دال++ر امریک++ائی ب++ه افغانس++تان
تعهد کرده است که ازآن جمله 1ملیارد آن کمکهای بالعوض ومتباقی آن قرضه بیدون ربح است.
- 2.2.12کمک بالعوض بانک جهانی به منظورفراهم آوری قرضه ها ی کوچک
درافغانستان
بانک جهانی کمک بالعوضی به ارزش 30میلیون دالر امریکایی راب++رای توس++عه عرض++ه خ++دمات
مالی از سوی عرضه کنندگان خدمات قرضه های کوچک (مایکروفایننس) که دررف++ع نی++از من++دی و
تقاضای مالی عده ی زیاد افغانهای فقیر به خصوص زنان دراک++ثریت والی++ات کش++ورموفق ب++وده ان++د
منظورنموده است ،وه+دف کم+ک بالع+وض بان+ک جه+انی دوام پ+روژه قرض++ه ه+ای کوچ+ک ب+رای
کاهش فقر ک++ه از طری++ق ص++ندوق بازس++ازی افغانس++تان تموی++ل میگ++ردد میباش++د .این پ++روژه ازآغ++از
فعالیت آن درسال ،2003پیش رفت های قابل مالحظه ای رابا تدارک وجوه به ارزش ص++د میلی++ون
1
( ))http://en.wikipedia.org/wiki/Microcreditاعتباردهی خرد چیست و چه کاربردی دارد؟ (
)(35
دالر امریکایی که از آن جمله 69.29میلیون آن به شکل قرضه میباشد ،مهیا نموده اس++ت .مؤسس++اتی
که خدمات قرضه های کوچک را فراهم مینماید ،هفتاد درصد مشتریان آنان زنان ب++وده وم++یزان ب++از
پرداخت قرضه ها 95درصد است پروژه متذکره توانسته است ب++ا اس++تفاده ازکم++ک ه++ای بالع++وض
مراجع تمویل کننده وباز پرداخت قرضه های کوچک که به مشتریان فراهم شده ب++ود ،ازس++ال 2003
بدینسو درهرماه به طوراوسط مبل++غ 15میلی++ون دال++ر را ب++ه طورقرض++ه ب++ه مس++تحقین توزی++ع نم++وده
وهرماه به تعداد 10الی 15هزارتن درمشتریان آن اضافه گردیده است ب++رای تقریبً+ا 600000افغ++ان
ازطریق بدست آوردن قرضه های کوچ+ک زمین+ه اش+تغال مس+اعد گردی+ده ک+ه این رقم دوچن+د تع+داد
مجموعی مامورین دولت میباشد .وجوه منظورشده بانک جهانی برنامه متذکره را قادرخواهد ساخت
تا توسعه یافته وبدین صورت به نیاز مند ترین اشخاص دراکثریت والیات کشوردسترسی کسب کند.
با وجود مشکالت امنیتی و ادامه فشارهای ناشی ازمصارف،اصالحات اقتصادی ومساعی بازسازی
افغانستان سبب گردیده اند تاسکتورمالی رسمی آن کشورکه دراواسط ده++ه 1990ازبین رفت++ه ب++ود و
هیچگونه خدمات بانکی بغیر از اموربانکی ابتدایی که ازسوی بانک مرکزی انجام می گرفت وج++ود
نداشت.حاالسکتور بانکی شامل 15بانک تجارتی به شمول 12بانک سکتورخصوصی میباشد که 6
بانک آن ملکیت افغانها اند و سه بانک دولتی میباشد ،باآنهم ،پیشرفت سکتور بانکداری به خص++وص
درعرصه تامین وجوه تمویلی س+رمایه گ+ذاری مح+دود ب+وده اس+ت ک+ه قس+مًا علت آنراوض+عیت فعلی
حاکمیت قانون وشرایط ومحیط مقرراتی ناف+ذ برتش+بثات متوس+ط وب+زرگ تش+کیل می ده+د .عملی+ات
بانکی اکثرًا محدود به مراکز عم++ده ش++هری ب++وده وش++بکه توزی++ع مح++دود ش++امل ب++ر 90ش++عبه ف++رعی
وجوددارد .ازآنجایکه بهبود دسترسی به وجوه تمویلی با کاهش فقر ارتباط دارد .بنأ حکومت درس++ال
2003میالدی مرکز حمایت ازسرمایه گذاری قرضه های کوچک برای افغانستان را ب++ه حیث تنظیم
کننده وجوه حکومت ومراجع تمویل کنن++ده ب++رای ارتق++ای بخش پ++ائین س++کتور م++الی ایج++اد نم++ود .این
مرکز وجوه تمویل کننده گان را هماهنگ نموده ت++ا تض++اد می++ان اول++ویت ه++ا س++بب تک++رار مس++اعی و
انحراف بازارها نگردد این مرکز با موسسات قرضه های کوچک کمک نم+ود ت+ا آغ+از بک+ار نم+وده
وبرای انکشاف افغانستان ونیز برای ایجاد سیستم های گ++ذارش دهی ش++فاف وایج++اد فرهن++گ حس++اب
بخشند(1). دهی امورخودرا به سرعت توسعه
- 2.2.13سابقه احداث بانک قرضه های کوچک درافغانستان
اولین بانک قرضه های کوچک یکی از عرضه کننده گان پیشتاز خدمات مالی درافغانستان به ش++مار
می رود بانک مت++ذکره درک++اهش فق++ر ورش++د اقتص++ادی ازطری++ق عرض++ه خ++دمات م++الی پای++داربرای
تشبثات کوچک و متوسط وخانوارها ،سهم دارد .بانک متذکره بخش+ی از اداره قرض++ه ه+ای کوچ+ک
1
) ( www.worldbank.org.af
)(36
بنی++اد آغاخ++ان اس++ت ک++ه اداره اخ++یر بتاس++ی از ق++وانین کشورس++ویس ب++ه حیث مؤسس++ه انکش++افی
غیرانتفاعی ،غیرمذهبی وبین المللی ایجاد گردیده است که بیشتر از 25سال فع++الیت ه++ا ،برنام++ه ه++ا
وبانک های عرضه کننده قرضه ه++ای کوچ++ک راک++ه قبًال توس++ط ادارات وابس++ته ب++ه ش++بکه انکش++افی
آغاخان اداره می گردید ،گرد هم آورده است.
اداره مالی بین المللی که یکی از اعضای گروپ بانک جهانی میباشد درتاس+یس اولیت بان+ک قرض++ه
های کوچک درافغانستان درسال ،2004با سرمایه گذاری خالص به مبلغ یک میلیون دالر امریکایی
مساعدت نمود دراین اواخر ،اداره م++الی بین المللی رواب++ط خ++ودرا ب++ا بان++ک مت++ذکره ذریع++ه اعط++ای
قرضه به مبل++غ 4.5میلی++ون دال++ر امریک++ایی ب++ه منظ++ور حمای++ه فع++الیت ه++ای توس++عوی قرض++ه ه++ای
کوچک ،تمویل تهیه مسکن ،وقرضه برای تشبثات کوچک و متوسط ،وسعت بخشید .این بانک با در
نظ++ر داش++ت تکمی++ل ش++رایط لیس++نس ()No_11201را ب++ه ت++اریخ 18م++ارچ س++ال 2004میالدی از
دافغانستان بانک حاصل نموده ،وفعًال به حیث یک بانک تجارتی فع++الیت مینمای++د .مرک++ز اص++لی این
بانک در شهر نو کابل است ودارای نماینده گیها در سایر قسمت های شهر کابل وسایر والیات است.
این بانک با سرمایه های خارجی احداث شده که اولین بانی آن در افغانستان بنیاد آغ++ا خ++ان می باش++د
که هدف اصلی آن بر عالوه مفاد مؤسسه ،ایجاد رفاهیت برای مردم کم در آمد می باشد.
- 2.2.14تعریف د افغانستان بانک ازقرضه های کوچک
مؤسسه امانات و قرضه ه++ای کوچ++ک عب++ارت از شخص++یت حکمی اس++ت ک++ه امان++ات پس ان++داز داو
طلبانه را صرف درصورت عضویت به اساس رابطه مشترک ،مانند تق++رر واج++رای وظیف++ه درعین
نه+اد ی+ا مجموع+ه مش+خص نه+اد ه+ا وی+ا اج+رای وظیف+ه درعین مس+لک ی+ا مح+ل س+کونت درجامع+ه
مشخص ،می پذیرد وقرضه های کوچک راتنه+ا درص++ورت تحق+ق عین عض++ویت ،اعط+ا می نمای+د.
مؤسسات قرضه های کوچک که تنها امانات اجب++اری را از اعض++ای خ++ود قب++ول مینمای++د عب++ارت از
مؤسسات امانات و قرضه های کوچک نمی باشند .مؤسس+ات م+الی ایک+ه فق+ط امان+ات اجب+اری قب+ول
مینمایند یا هیچ امانات راقب++ول نمی نماین++د می توانن++د بص++ورت داوطلبان++ه این مق++ررات راجهت اخ++ذ
جوازنامه از د افغانستان بانک رعایت نماین++د ،ون++یز بتاس++ی ازاین مق++رره بحیث مؤسس++ات امان++ات و
قرضه های کوچک دانسته خواهد شد.
- 2.2.15قانون د افغانستان بانک درمورد قرضه های کوچک
ازفقره ()1ماده دوم مستثنی میباشد که درجز اخرالذکرچنین مع++افیت درج ش++ده اس++ت :شخص++یکه ب++ه
علت ماهیت و اندازه تشبث یا سرچشمه منابع وی توسط د افغانستان بانک از احکام این قانون معاف
شده باشد .این معافیت ها می توانند مشروط ازنظرزمانی محدود یا قس++می باش++ند و ب++رخی از احک++ام
این قانون راکه ب+ه ش+خص م+ذکور قاب+ل اطالق باش+ند ،مش+خص و فهرس+ت میگ+ردد .ب+دین وس+یله د
)(37
افغانستان بانک می پندارد که مؤسسات امانات و قرضه های کوچک بصورت کامل از شرایط فصل
دوم ،سوم ،چهارم ،پنجم ،هشتم و یازدهم قانون بانکداری معاف گردی++ده ان++د ،البت++ه مش++روط براینک++ه
آنها احکام این مقرره رارعایت نمایند.
مؤسسات امانات و قرضه های کوچک بصورت کام++ل ت++ابع ش++رایط فص++ول اول،شش++م ،هفتم ،
نهم و دهم قانون بانکداری اند ،به استثنای اینکه کلمات "بانک" درتمام م++وارد ب++ه عب++ارت مؤسس++ات
امانات و قرضه های کوچک تعویض گ+ردد وکمیس+یون ح+ل و فص+ل منازع+ات م+الی ب+ا دافغانس+تان
بانک تعویض گ+ردد .ب+رعالوه بتاس+ی ازق+انون علی+ه تطه+یر پ+ول و عوای+د ناش+ی ازج+رایم و ق+انون
مبارزه علیه تمویل تروریزم ،مؤسسه امانات و قرضه های کوچک بحیث مؤسسه مالی پنداش++ته ش++ده
و تابع همه مقرراتی میباشند که توسط دافغانستان بانک ی++ا س++ایر ارگ++ان ه++ای حکوم++تی بتاس++ی ازآن
صادر میگ+ردد .ب+رای اینک+ه مؤسس+ات قرض++ه ه+ای کوچ+ک بحیث مؤسس+ه امان+ات و قرض++ه ه+ای
کوچک شناخته شود و طبق این مقرره جوازدهی ،تنظیم و نظارت آن صورت میگ++یرد ،الزم نیس++ت
تا مؤسسات قرضه های کوچک تمام فعالیت های مجاز مؤسسات امان++ات و قرض++ه ه++ای کوچ++ک را
عملی نماید .بنا براین ،مؤسسات قرضه ه++ای کوچ++ک ک++ه ص++رف امان++ات اجب++اری را می پذیرن++د ی++ا
هیچگونه امانات را نمی پذیرند میتوانند بصورت داوطلبان++ه ج++واز مؤسس++ات امان++ات و قرض++ه ه++ای
کوچک رادریافت نمایند و دافغانستان بانک درمورد درخواس++ت ه++ای ج++واز و تنظیم و نظ++ارت آنه++ا
طوری اجرا آت خواهدنمود ،مثل اینکه مؤسسات اخیر امانات داوطلبانه را پذیرفته باشد.
- 2.2.16سهام داران مایکرو فایننس بانک
سهام داران بانک قرضه های کوچک عبارت اند از:
.1آقاخان 51درصد.
. 2کمپنی بانک جرمنی 33درصد.
. 3کمپنی بین المللی مالی بانک جهانی 17درصد.
رهبری این بانک مطابق قانون بانکداری افغانستات پیشرده می شود .این بانک در سال 2003تحت
عنوان (اسم) ( )Micro Creditsباسرمایه ابتدایی مبلغ 5میلیون دالر امریک++ایی ب++ه فع++الیت آغ++از
نمود که تمامًا مربوط به پرنس کریم آغاخان بود ،ودرابتدا به دهاقین و دکانداران با اقساط و س++هولت
های ممکنه قرضه های کوچک ازیک صد دالر امریکایی تا یکه++زارو پنجص++د دال++ر اج++رامی نم++ود.
بعد از یک و نیم سال فعالیت این بانک به ( )The First Micro Finance Bankتغیرنام یافته
با اخذ لیسنس فعالیت بانکی عرضه خدمات بانکی آن توسعه پیدانمود)1(.
1
( .عارف ،عبدالقیوم؛ ارزیابی سیستم بانکی افغانستان ،انتشارات فرهنگ ،1388 ،ص )110
)(38
- 2.2.17فعالیت های عمده مایکرو فایننس بانک
-1اعطای قرضه های کوچک از 500دالر امریکایی تا 5000دالر درمرکز شهر کابل و از 500
دالر تا 4000دالر دروالیات و یاهم معادل آن به افغانی برای مدت یک سال با تکتانه % 1.5ماهانه
.
-2توزیع قر ضه های متوسط المدت از مبلغ 5000دالرتا 20000دالر ویا هم معادل آن به افغ++انی
برای مدت یک سال الی سه سال با تکتانه %1.5ماهانه که 18درصد س++االنه می ش++ود .چانچ++ه این
بانک درسال 2005جمعًا مبلغ 8میلیون دالر امریکایی برای 8هزار مشتری قرض++ه توزی++ع نم++وده
است و پالن سال 2006میالدی این بانک دراین بخش توزیع 15میلی++ون دال++ر امریک++ایی ب++رای 15
هزار مشتری آن میباشد.
- 3مایکرو فایننس بانک برای مردم حسابات پس انداز افغ++انی ب++ا %4تکتان++ه و حس++اب پس ان++داز
اس++عاری (دال++ری) %2وب++رای حس++ابات میع++ادی %5ربح می پ++ردازد ،وحس++اب ج++اری ن++یز ب++رای
مشتریان افتتاح می نماید.
- 4انتقال پولی ازخارج به داخل و هم ازداخل به خارج توسط شبکه سویفت.
- 2.2.18خدمات مایکروفایننس بانک
.1افتتاح حسابات پس انداز.
.2افتتاح حسابات جاری .
.3افتتاح حسابات پس انداز برای موسسات .
.4افتتاح حسابات میعادی .
.5افتتاح حسابات پس انداز برای اطفال.
)(39
- 2.2.20مشتریان مایکرو فایننس بانک
درمایکرو فایننس بانک مردان و زنانیکه دارای فعالیت و تجارت کوچک باش++ند ،درص++ورت داش++تن
خصوصیت ذیل به حیث مشتری بانک پذیرفته می شود.
کسانیکه درفعالیت خویش کمتر از ده نفر را استخدام کرده باشند. -1
کسانیکه معامالت پولی شان بین 1000دالر الی 25000دالرباشند. -2
کسانیکه دارای سیستم محاسباتی کوچک و محدود به خودشان باشند نه دارای بیالنس شیت های -3
ثبت شده و بزرگ و کسانیکه دارای فعالیت معین باشند.
و باالخره کسانیکه دارای مشخصات فوق الذکر بوده و قبًال دارای عاید خوب بوده یع++نی ان++دازه -4
عایدخالص آن ها برای باز پرداخت دوباره پول قرضه کافی باشند.
- 2.2.21شرایط اعطای قرضه های کوچک به مشتریان
-1اشخاصیکه دارای تابعیت افغانی بوده ودرافغانستان زندگی می کنند.
-2اشخاص تجارت پیشه باید دارای تذکره تابعیت باشند.
-3باید دارای فعالیت کوچ+ک باش+ند وفعالیتگ+اه آنه+ا بحیث ی+ک فابریک+ه ازط+رف دولت ثبت نش+ده
باشد.
-4سن شخص قرضه گیرنده باید بین 21الی 60سال باشد.
قرضه گیرنده باید باشنده دایمی منطقه باشد که برویت همان منطقه به وی قرض داده می شود. -5
پروژه فعالیت قرضه گیرنده باید مورد قبول هیئت بانک قرارگیرد. -6
فعالیت و تجارت کوچکی که توسط پول قرضه تمویل می شود باید مشروع ،پاک و قانونی باش++د -7
و تجارت پیشه آن صالح ودارای قدرت فعالیت باشد.
البته شرایطه ذکرشده دقیقًا قبل از دادن قرض++ه توس++ط م++امور قرض++ه تحلی++ل ،تحقی++ق و ارزی++ابی می
گردد .البته درص+ورت اج+رای قرض+ه ه+ا تض+مینات عی+نی جای+داد ه+ا و دارایی ه+ا ض+روری ب+وده
باالتراز %50ارزش دارای به تضمین گذاشته شده قرضه اجرا نمی گردد.
- 2.2.22فعالیت مایکروفایننس بانک دربامیان
فعالیت بانک قرضه های کوچ++ک ب++رای اولین ب++ار تحت پوش++ش بنی++اد انکش++افی آقاخ++ان (اکی++دن) در
بامیان در سال ( ) 2003میالدی به فعالیت آغاز نم++وده و ت++ا ب++ه ح++ال ادام++ه دارد ،ک++ه در ط++ول این
مدت به تعداد ( )50000مشتری (قرضه گیرنده) داشته و به مقدار ( )5میلیارد افغ++انی قرض++ه ب++رای
مردم فقیر وبی بضاعت داده شده که اوسط قرضه هر فرد 100000افغانی می باش++د .این قرض++ه ه++ا
)(40
در بامیان در بخش های مختلف مانند زراعت و مالداری ،تجارت و بهسازی خانه داده می شود ک++ه
هرکدام در ذیل مشخص شده است .
.1زراعت ومالداری :این قرضه برای زارعین داده می شود که از طریق آن بتواند به خرید تخم
اص++الح ش++ده زراع++تی ،ک++ود کیمی++اوی ،تراکت++ور و دیگ++ر وس++ایل مرب++وط ب++ه زراعت اق++دام نم++وده
حاصالت زراعتی خود رابهبود بخشند ،و به همین صورت دام پروران ازطری++ق گ++اوداری،گوس++فند
داری ،مرغ داری و غیره می تواند مق++دار در آم++د و پس خ++ود را اف++زایش ده++د .مقدارقرض++ه در این
سکتوراز 25000الی 150000افغانی با تکتانه 1.5فیصد مطابق به فصول سال به م++دت 6الی 24
ماه داده می شود که 75فیصد این قرضه ها در بامیان نظر به تقاض+ای مش+تری ب+ه این س+کتور داده
شده است.
.2تجارت :این قرضه ها برای کسانی داده می شود ک++ه در بخش ه++ای دکان++داری ،حل++بی س++ازی و
آهنگری ،صنایع دستی ،صنایع چ++وبی وغ+یره فع++الیت داش++ته باش++د .مق+دار قرض++ه در این س++کتوراز
25000الی 250000افغانی با تکتانه 1.25فیصد برای مدت 6ماه الی 12ماه داده میشود ،که 25
فیصد قرضه های کوچک در بامیان نظر به تقاضای مشتری این سکتور به خود جذب نموده است.
.3بهسازی خانه :جهت سهولت بخشیدن به امورات تعمیراتی منازل درافغانس++تان درنظ++ر گرفت++ه
ش++ده ک++ه ش++امل تس++هیالتی چ++ون ایج++اد اس++تحکامات ارزان و به++تربرای مس++کن ،ف++راهم آوری آب
آشامیدنی ،ایجاد حفظ الصحه مطمئن ،داشتن کلکین و دروازه ه+ای جدی+د و ب+االخره ک+اهش ام+راض
ناشی از تهویه نا درست مسکن که دارای خصوصیات ذیل میباشد.
.1درمناطق شهری 10000الی 200000افغانی.
.2درمناطق اطرافی 10000الی 150000افغانی .
.3مدت الی 24ماه ،تمویل %70هزینه پروژه.
.4ارزیابی تخنیکی ازادامه اموربهسازی خانه.
.5قرضه ه++ای بع++دی ،ب++ادرنظر داش++ت پس پ++رداخت خ++وب قرض++ه اولی و چگ++ونگی قیمت پ++روژه
بعدی.
.6مصارف خدماتی به اساس میتود تنزیلی.
.7تعیین پس پرداخت قرضه به اساس چگونگی عواید موسمی مشتری درساحات اطرافی)1(.
مقدار قرضه های کوچک در بامیان در این بخش خیلی کم میباشد لذا به فیصدی سنجش نمی شود.
1
( مصاحبه با کارمندان بانک قرضه های کوچک در بامیان ) 23/4/1393 ،
)(41
فصل سوم
در آمد و اشتغال
)(42
- 3.1.2تعریف درآمد و اجزای آن
درآمد را نتیجه فعالیت های اقتصادی که به صورت نقدی یا غیر نقدی به دس++ت می آی++د ،تعری++ف می
کنند .همه کاالها و خدماتی که در فرایند فعالیت های اقتصادی تولید می شوند برحس++ب ن++وع اس++تفاده
آن ها در بازار قیمت ها ارزش گذاری می شوند .بنا براین ارزش در ی++افت ه++ای غ++یر نق++دی را ن++یز
می توان محاسبه نمود و در درآمد خانوار منظورکرد .درآمد ،نم++ایی از وض++عیت اقتص++ادی اس++ت و
دریافت های منظم و تکرار شونده بودجه خانواررا نشان می دهد.
درآمد را هم چنین شاخص منابع در دسترس خانوار برای مصرف و پس ان+داز نامی+ده ان+د .ام+ا
بنا بر تعریف سازمان بین المللی کار ،درآمد خانوار ،ترکیبی از همه دریافت ها به صورت نق++دی ی++ا
غیر نقدی (کاال و خدمات) است که توسط خانوار یا اعضای خانوار به صورت ساالنه یا در فواصل
زمانی دیگر به دست می آید .اما دارایی های ب++اد آورده ی++ا درآم++د غ++یر ق++انونی و ن++یز دری++افت ه++ای
اتفاقی دراین تعریف به حساب نمی آیند .دریافت های درآمدی خانوار ،موجودی آنها ب++رای مص++رف
جاری است و ارزش خالص آن با کاهش نقدینگی ،ازدست دادن دارایی های مالی یا غیر مالی و نیز
با افزایش بدهی ها ،کاهش پیدا می کند .با توجه به تعریف فوق ،دریافت های منظم نظیر دست مزد،
حقوق ،درآمد حاص++ل از خ++ود اش++تغالی ،س++ود حاص++ل از س++پرده ه++ای ب++انکی و س++رمایه گ++ذاری در
صندوق های مالی ،منافع حاصل از بیمه های اجتم++اعی و دیگ++ر دری++افت ه++ای م++الی قاب++ل انتق++ال را
درآمد می گویند .اما دریافت های عمده و غیر منظم ناشی ازارث ی+ا مانن+د آن ک+ه م+وردی اس+ت وی+ا
یک بار اتفاق می افتد ،در زمره درآمد قرار نمی گیرند بلکه به آن انتقال سرمایه گفت++ه می ش++ود .ب++ر
این اساس ،سه معیار برای تعریف و تشکیل درآمد در نظر گرفته می شود:
اینکه منظم و تکراری شونده باشد. -1
درتامین رفاه حال اقتصادی خانوار سهم داشته باشد. -2
از کاهش ارزش خالص ناشی نشده باشد. -3
درم++ورد اج++زای درآم++د ،مقول++ه بن++دی ه++ای متن++وعی وج++ود دارد .ی++ک طبق++ه بن++دی ،تفکی++ک
کارکردی است و درآمد را به دست مزد و غیر دست مزد تقسیم می کن++د .طبق++ه بن++دی دیگ++ر ،بخش++ی
است و درآمد را دردو بخش کشاورزی و غیر کشاورزی درنظرمی گیرد .در طبقه بندی جغرافی++ایی
یا مکانی نیز ،محل کسب درآمد را مبنا قرار می دهن+د .اج+زای درآم+د ب+ا توج+ه ب+ه وض++عیت خ+اص
کشور افغانستان که یکی از جمله تولید کننده گان عمده خشخاش در جهان محس++وب می ش++ود ،و ن++یز
نقشی که صنایع دستی در تولید درآمد برای خانوار دارد ،در 9مقوله تفکیک ش++ده ان++د .این 9مقول++ه
عبارت است از :مزد بگ++یری کش++اورزی ،م++زد بگ++یری غ++یر کش++اورزی ،دام++داری ،زراعت ،خ++ود
)(43
اشتغالی ،ارسال وجه ،صنایع دستی ،کشت خشخاش و سایر عوامل (شامل اجاره های غیرزراعی و
)1( .)...
- 3.1.3کسب درآمد ازنظر امام محمد غزالی
امام محمد غزالی ( 505 – 450هـ ق ) درمقام کسب درآم++د می گوی++د کس++ی ک++ه ب++ه دنب++ال فع++الیت
اقتصادی از خانه خارج می شود و هنگام کار دلش با خدا باشد وامیدش به خدا و قصدش آن باشد که
نان برای عیال و ضعفا تهیه کند از عابدی که درخانه یا مس++جد بنش++یند تاکس++ی از راه برس++د وروزی
اورا به رسم صدقه به وی دهد بهتر است .غزالی چند شرط را به شرح زیر برای کسب درآمد برمی
شمرد:
اقتصاد برقدرت حاجت باشد یعنی آنقدرکارد که روزی درحد ضرورت خودش کند و افراد تحت .1
تکلفش را به دست آورد.
حریص درکسب مال نباشد. .2
به فکر ذخیره کردن و انباشتن ثروت نباشد. .3
پول خودرا بیشتر از پول دیگران دوست مدارد. .4
غزالی می گوید کاسب نباید برمال وکارخود مغرور شود بلکه باید به خدا اعتماد کن++د مث++ل کس++ی ک++ه
قلم به دست قاضی ببیند که حکم اورا می نویسد .این شخص به قلم قاضی فک+ر نمی کن+د بلک+ه ب+ه دل
قاضی می اندیشد چراکه دل وفکر قاضی است که سرنوشت اورا مشخص می سازد.
بنا برین انسان نباید به مال خود توجه کند بلکه باید ب++ه روزی دهن++ده ک++ه خداس++ت متوج++ه باش++د.
دراین حالت است که اگردزد ببرد نا آرام نمی شود .چ++ون روزی دهن++ده رادیگ++ری میدان++د .می گوی++د
عالم عامل کسی است که ازطریق کار و تولید ،درآم++د بدس++ت آورد ون++ه ازطری++ق ص++دقات دارای++ان.
مالحظه عبارت فوق نشان می دهد که اقتصاد ب++ا معن++ویت و اخالق اس++المی چق++دربا اقتص++اد دور از
اخالق سرمایه داری متفاوت است ک++ه اولی ب++ر ع++دل و آرامش ودومی برجن++گ و ن++ا آرامی اس++توار
است .بشر امروز برای نجات از پی آمد های اقتصاد سرمایه داری مثل جن++گ جه++انی و منطق++ه ای،
متالشی شدن بنیان خانواده ،وفساد های اجتماعی ناشی از آن ،اختالف شدید طبق++اتی درس++طح ملی و
بین المللی چاره ای ندارد جز معنویت را به اقتصاد بیا میزد.
- 3.1.4درآمد ازنظر ابن مسکویه
ابن مسکویه (متوفی سال 420هـ ق) درمورد درآمد های حالل می نویسد« :بدیهی اس++ت ک++ه انس++ان
در امر معاش محتاج به مال است ومال در اظهار حکمت و فضیلت بس++یار ن++افع اس++ت و کس++ب م++ال
ازراه حالل خیلی مشکل ودشوار اس++ت و ع++ادلی ک++ه ازرقیب نفس بهیمی آزاد باش++د وتم++ام محس++نات
1
( .گرانپایه ،بهروز وپروانه جوانمردی ،بررسی عوامل مؤثر بردرآمد خانوارهای روستایی افغانستان ،1387 ،ص ) 30
)(44
وجهات رادرکسب مال مراعات نماید البته عایدات و منافع وی بسیار کم اس+ت ام+ا چ+ون غ+یر ع+ادل
باک ندارد از هر عملی و به هر وسیله ای که باشد مال را به دس+ت آورد و جم+ع آوری نمای+د ...لکن
عاقل وقتی ساحت قدس خ+ودرا ب+رای دی+د ازخی+انت و ظلم و تع+دی را روا نداش+ت برکس+انیکه آنچ+ه
افتضاح و عار وماللت آوراست مثال دالکی ،دیوثی ،ت++دلیس ،غش درمعامل++ه ،ت++رویج مت++اع ه++ای بی
فای++ده براغنی++ا وپادش++اهان و ان++واع و اقس++ام حیل++ه گ++ری ه++ا ک++ه بین م++ردم ش++ایع اس++ت و ثروتمن++دان
رامساعدت می نماید درفواحش چون نمامی یعنی سخن چی++نی و آنچ++ه مواف++ق طب++ع آنهاس++ت ت++ا آنک++ه
درعوض مالی بدست آورن+د آن وقت مس+رور می گ+ردد ودیگ+ر ن+ه از بخت و سرنوش+ت مالمت می
نماید و نه از گردش روزگار شکایت دارد و نه از متولین و ثروتمندان حس++د می ب++رد زیراک++ه م++الرا
برای راحت وذکرخیر می خواهد .واین هایکه گفته شد بیان حال کسانی بود که از راه غ++یر مش++روع
کسب مال می نمایند و درغیر موقع خودخرچ میکنند».
- 3.1.5درآمد و مصرف از نظر بو علی سینا
بوعلی سینا ( 428 – 370هـ ق) درمورد تولید ،کارگران ،طبقه ک++ارگر وس++رمایه دار ،ص++نعت و
انواع درآمد ها و مخارج مطالبی دارد که درزیر عینًا ازکتاب اقتصاد (ت++دبیر م++نزل) چ++نین بی++ان می
کند :احتیاج مردم به قوت و خوراک باعث شد بر اینکه همه کس در راه کسب و ب++ه دس++ت آوردن آن
از راه هایی که خدا قرار داده و افراد بش+ر را ب+ه پیم+ودن آن مل+زم نم+وده اس+ت بکوش+د چ+ون م+ردم
درباب معیشت و زندگانی دو قسم اند بعضی به سببی مانند ارث و غیره از س++عی و کوش++ش بی نی++از
می شوند وبرخی چنین نبوده بلکه به کسب مایحتاج می باشند .قسم دوم که به کار وکاسبی محتاج ان++د
ملزم شده اند به اینکه به وسیله تجارت و صناعت پی کسب و به دست آوردن غذا و خوراک بروند.
صناعت ثابت تر و پایدار تر از تجارت است زیرا بیشتر مورد اطمنان و وثوق است زی++را ک++ه
تجارت به وسیله مال صورت میگیرد و مال هم درعرص++ه فن++ا و زوال ب++وده و ممکن اس++ت ازدس++ت
تاجر رفته و آنرا بی سرمایه بگذارد ولی صناعت این طور نیست بلکه چیزی اس+ت ک+ه ص++احب آن،
آن را آموخته می تواند بدون داشتن مال و سرمایه هم از آن استفاده نماید ص++ناعت ارب++اب م++ردم س++ه
گونه است.
ازناحیه عقل و آن عبارت است از رای صحیح و نظر صائب درمش++ورت و حس++ن این ص++ناعت -1
ارباب سیاست وتدبیر و صاحبان مقام و وزارت است.
ازناحی++ه ادب وآن عب++ارت اس++ت از نویس++ندگی و منش++یگیری و علم نج++وم پژش++کی و غ++یره این -2
صناعت ادبا است.
ازناحیه دست ها مانند شجاعت و این صناعت سوارکاران و تیر اندازان است. -3
)(45
کسیکه می خواهد یکی از این صناعات را برای خود و سیله زندگانی اتخاذ کند باید بکوشد که بنی++ان
آن را بر پایه محکم و استواری قرار بدهد و درآن پیش رفت و ترقی ش++ایان نم++وده ب++ر همگ++ان خ++ود
تقدم وپیشی گیرد تا درمیان صاحبان آن کار پست و ناقص به ش++مار نیای++د و عقب مان++ده هم محس++وب
نگردد .برای آرایش و زینت مرد چیزی زیبا تر ازاین نیست که ازروی اس++تحقاق ب++ه وس++عت روزی
موفق آید ،سپس تامین معیشت خودرا از راهی بطلبد که به اص++ول عفت و رف++ق نزدیک++تر باش++د و از
شره و حرص و طمع آشکار و نا پاکی و آالیش دور تربود .باید ب++دانی ک++ه هرچ++ه ب++ه وس++یله غلب++ه و
حق کشی و اجبار به دست آید و هر منفعتی که به وسیله معصیت و گناه و بد نامی و وس++ایل ننگین و
بی شرمی و بذل آبرو و بی قدر وقسمت است گرچه به ظاهر فریبن+ده باش+د .م+الی ک+ه ب+ه ص+فا و بی
آالیش به دست آمده و کدورت و آلودگی درآن نباشد و به آس++انی تحص++یل ش++ود مش++قت وزحمت زی++اد
درآن نباشد سود مند تر و پر برکت تر و گواراتر است اگرچه به ظاهر کم و وزنش سبک باشد.
انسان وقتی که مال به دست آورد مقتضای سیرت عادله و نیکو این اس++ت ک++ه قس++متی از آن را
در زکات و صدقات و ابواب معروف و مصارف خیریه صرف نماید و قس++متی را ب++رای مص++ائب و
حوادث روزگار و مواقع احتیاج ذخیره نماید ....اما مخارج شخصی صالح و سداد امر در این است
که نه به حد اسراف و مال برسد و نه به خست و بخل زیاد بلکه درخرج کردن تقدیر و ت+دبیر درک+ار
رفته به عنوان اعتدال و میانه روی خرج شود .اما قسمت ذخیره برای روز حاجت شخص خ++رد من++د
نباید غافل باشد از اینکه روزگ++ار ح++وادث و مص++ائب و پس++ت و بلن++دی ه++ای دارد ک++ه بای++د ب++رای آن
مواقع ازپیش ذخیره و مالی اندوخت مالحظه می شود که بو علی سینا درآم++د را ب++ه س++ه بخش تقس++یم
می کند.
پس انداز +زکات و صدقات +مصرف = درآمد
این تجزیه و تحلیل اقتصادی آن هم هزار سال قبل نشان می دهد که مسلمانان پای++ه گ++ذار علم اقتص++اد
بوده اند و بعد ها همین دانش ها از طریق نهضت ترجمه به غرب منتقل شده است.
- 3.1.6درآمد و اشتغال نظر یه کالسیکی آن
کالسیک ها فرض می کردن+د ک+ه اقتص+اد همیش+ه در ح+الت اش+تغال کام+ل اس+ت ولی بعض+ی مواق+ع
ممکن است جزیی به وجود آید که یک حالت غیر معم++ول اس++ت و اقتص++اد ب++ه کم++ک میک++انیزم خ++ود
تعدیلی که در ذات آن وجود دارد و همواره تمایل اقتصاد به اشتغال کامل است بیک++اری را ازبین می
برد به شرطی که ب++ه نیروه++ای اقتص++ادی اج++ازه داده ش++ود ک++ه آزادان++ه عم++ل نماین++د و این در ح++التی
خواهد بود که دولت در اقتصاد هیچ گونه دخالتی ننماین++د .ق++انون ب++ازار درب++اره ب++ازار ه++ا ب++ه توجی++ه
فرض اقتصاد دانان کالسیک پرداخت که می گفتن++د همیش++ه در اقتص++اد ح++الت اش++تغال کام++ل و ج++ود
دارد .اقتصاد دانان فرانسوی می گوید عرضه تقاضای خودرا به وجود می آورند.
)(46
سی می گوید تولید بیش از حد نیاز که سبب بروز بیکاری از جامعه می شود هرگز اتف++اق نمی
افتد و دلیل وی این بود که عرضه همیشه تقاضای خودرا به وج++ود می آورد .ب++ه گفت++ه وی این تولی++د
است که تقاضا برای خود به وجود می آورد زیرا در جریان تولید برای خانوار درآمد ایجاد می شود
و آنها با خرید هاییکه انجام می دهند تقاضا به وجود می آورند .نظریه کالسیک ها درمورد درآم++د و
اشتغال بر اساس قانون بازار دکتر سی قرار دارد و به این دلیل است ک++ه مشخص++ات نظری++ه اش++تغال
کالسیک ها را باید در قانون بازار سی جستجو کرد .فرض های قانون سی به شرح زیر است.
اقتصاد همیشه در حالت اشتغال کامل کار می کند و بیکاری وجود ندارد. -1
اگر بیکاری در جامعه به وجود آید موقت است و به قول پیگو از طری++ق ک++اهش در دس++ت م++زد -2
دوباره اقتصاد به حالت اشتغال کامل ب++ر می گ++ردد و بیک++اری از بین می رود .ک++اهش در دس++ت
مزد ها استفاده بیشتر از نیروی کاررا سود آور می سازد لذا اشتغال باالمی رود.
هرچه قدر پس انداز ایجاد شود به طور اتوماتیک به سرمایه گذاری منجر خواهد شد .لذاهمیش++ه -3
پس انداز برابر است با سرمایه گذاری و این تعادل به تغیراتی که در نرخ بهره به وجود می آی++د
ایجاد می شود .اشتباه این نظریه آنست که درتمام بازارها حالت رقابت کامل را ج++اری و س++اری
می داند در حالیکه می دانیم بازارها در حالت رق++ابت ن++اقص اس++ت و ل++ذا هم++واره بین پس ان++داز
وسرمایه گذاری وتقاضا برای پول و کاال اطالعات به طور ی++ک س++ان پخش نمی ش++ود و کااله++ا
همگن نیستند و ورود و خروج به بازار با موانع روبرو است.
- 3.1.7درآمد و اشتغال از نظر کینز
بر اساس نظریه کینز سطح درآمد و اشتغال دریک اقتصاد بستگی دارد به «تقاضای مؤثر» تقاضای
مؤثر از دو عنصر تشکیل می شود ،که عبارت انداز :تقاضا برای کاالهای مصرفی (تابع مص++رف)
و تقاضا برای کاالهای سرمایه ای (تابع سرمایه گذاری) .یک افزایش در تقاضای م++ؤثر ب++ه اف++زایش
در اشتغال ،محصول و از آنجا افزایش در درآمد منج+ر می ش+ود .در ط+رف مقاب+ل ،ی+ک ک+اهش در
تقاضای مؤثر سبب می شود تا اشتغال و درآمد ک+اهش پی+دا کن+د .ل+ذا ت+ابع مص+رف و ت+ا ب+ع س+رمایه
گذاری دو عامل تعیین کننده درآمد و اشتغال دریک اقتصاد است.
- 3.1.8درآمد و اشتغال در یک اقتصاد باز
عمده دیدگاه جان مینارد کینز در مورد اشتغال براین فرض استوار بود که اقتص++اد بس++ته اس++ت یع++نی
ص++ادرات و واردات را وارد تجزی++ه و تحلی++ل خ++ود نک++رده ب++ود .ولی در س++ال ه++ای آخ++ر و آخ++رین
کارهای علمی اش به طرز تعیین اشتغال تعادلی دریک اقتصاد باز پرداخت یع++نی اقتص++ادیکه در آن
واردات و صادرات مجاز است .در آن قسمت از نظریه «کینز» که اقتصاد بسته مورد نظ++رش ب++ود،
)(47
اشتغال به وسیله تابع مصرف و تابع سرمایه گذاری معین می شود .ولی در اقتصاد باز به نظر کی+نز
درآمد و اشتغال تابع سه عامل است.
تابع مصرف. .1
تابع سرمایه گذاری. .2
تابع واردات و صادرات. .3
وقتی درآمد ملی افزایش پیدا می کند ،واردات و صادرات نیز افزایش پیدا می کند .از نظ++ر ریاض++ی
می گوییم واردات و صادرات تابع درآم+د درح+ال اف++زایش اس+ت .ی+ک اف++زایش ج+زئی در واردات و
صادرات که ناشی ازیک افزایش جزئی در درآم++د اس++ت ب++ه می++ل نه++ایی ب++ه واردات مع++روف اس++ت.
کشور که شدیدًا به واردات وابسته است میل نهایی به واردات آن باال است.
- 3.1.9نظریه تعیین درآمد
این نظریه بر آن است تا طرز تعین سطح درآمد ملی را دریک زمان معین و تغییرات درآم++د ملی را
درطول زمان بیان نماید .به مفهوم جدید آن این نظریه ب++رای اولین ب++ار توس++ط «ج++ان مین++ارد کی++نز»
درکتاب معروف وی به نام «نظریه عم+ومی اش+تغال ،به+ره و پ+ول» بی+ان ش+د .ب+ه طورخالص+ه این
نظری++ه می گوی++د :ن++رخ تولی++د ک++اال ه++ا و خ++دمات و از آنج++ا س++طح درآم++د ملی بس++تگی دارد ب++ه حجم
تقاضای کل ،و حجم تقاضای کل به نوبه خود بستگی دارد بخشی به درآمد ،مصرف ،سرمایه گذاری
و مخارج دولت وبخش دیگر به نرخ بهره ،مصرف و سرمایه گذاری.
نرخ بهره نیز به نوبه خود بستگی دارد بخشی به جریان پس ان+داز و س+رمایه گ+ذاری و بخش+ی
به شرایط بازار برای اوراق بهادار موجود ،خصوصًا اینکه افراد تا چه حد مایل هس+تند دارایی ه+ای
خودرا به شکل های مختلف پول ،اوراق قرضه ملی ،سهام معمولی و غیره نگه++داری کنن++د .عرض++ه
کل پول که دولت و سیستم بانکی درجامعه پخش می کند بخشی در اختیار خانوارها قرار می گیرد و
بخشی دراختیار بنگاه های اقتصادی که بخش++ی از آن ب++ه تغذی++ه م++الی داد و س++تد ه++ا ی معم++ول خ++ود
اختصاص می دهند .و بخشی را به صورت دارایی نگهمیدارند .تقاضای کل پ+ول ک+ه دره+ر ی+ک از
شکل های فوق نگهداری می شود باید با عرضه کل پول موجود برابر شود)1(.
- 3.1.10جریان دایره ای درآمد
خانوار ها عوامل تولید را به بنگاه اقتص++ادی ارائ++ه می دهن++د و ب++ه عن++وان قیمت عوام++ل تولی++دی ک++ه
عرضه می کنند از بنگاه اقتص++ادی درآم++د دری++افت میکنن++د .خانوارقس++متی از درآم++د دری++افتی را ب++ه
مخارج خویش اختصاص می دهد تا با آن کاال و خدمات خریداری کنند .این مخارج می شود عایدات
بنگاه تولید که عرضه کننده آن ک++اال و خ++دمات ب++وده اس++ت .بنگ++اه تولی++دی دوب++اره این عای++دات را ب++ه
1
(.توانایان فرد ،حسن ،همان اثر ،ص ) 491
)(48
صورت قیمت عوامل تولید که همان درآمد خ++انوار اس++ت ب++ه خ++انوار ب++از می گردان++د و خ++انوار ن++یز
دوباره قسمتی از درآمد خودرا به خرید کاال و خدمتی که تولید بنگ++اه اقتص++ادی اس++ت اختص++اص می
دهد و این عایدات بنگاه اقتصادی دوباره صرف پرداخت قیمت عوامل تولید می شود که همان درآمد
خانواراست و این جریان دایره ای درآمد همواره ادامه پیدا می کند.
- 3.1.11درآمد اکتسابی و غیر اکتسابی
در کلیه نظام های اقتصادی مختلط (دارای بخش دولتی و بخش خصوصی) جدول نرخ های مختل++ف
درمورد تفاوت بین درآمد های ناش++ی از ک++ار و درآم++د ه++ای ناش++ی از ث++روت وج++ود دارد .تم++یز بین
درآمد اکتسابی و غیر اکتسابی درمالیه عمومی انجام می ش++ود ک++ه رابط++ه بین درآم++د ی++ک ش++خص و
تالشی که انجام داده تا به آن درآمد برسد را بیان می کند .ت+ا آنجاک+ه درآم+د ی+ک ش+خص متناس+ب ب+ا
تالش وی در راه کس++ب آن درآم++د اس++ت میگوین++د درآم++د اکتس++ابی دارد ولی اگ++ر درآم++دش بیش از
درآمدی باشد که از تالش خود بدست آورده و اضافه درآمد حاصل ،ناشی از ثروت یا از اجاره ی++ک
دارایی باشد به آن می گویند درآمد غیر اکتسابی یا غیر مکتسب حتی اگر اضافه درآمد مذکور ناش++ی
از انباشت درآمد های اکتسابی گذشته وی ناشی شود.
- 3.1.12اثر درآمدی و اثر جانشینی
وقتی قیمت یک کاال مثل گوشت مرغ کاهش پی++دا می کن++د ،دو اث++ر از آن ناش++ی می ش++ود .اول اینک++ه
گوشت مرغ نسبت به گوشت م++اهی و گوش++ت گوس++فند و گ++او ارزان ت++ر می ش++ود .و مص++رف کنن++ده
ترجیح می دهد به جای گوشت ماهی که فرضًا درطول یک ماه یک ب++ار خری++داری می ک++رده اس++ت،
گوشت مرغ خریداری کند .به این می گویند «اثر جانشینی» ارزان شدن گوشت مرغ یعنی مص++رف
کننده ،کاالی ارزان شده را جانشین کاالی مشابه دیگری می کند ک++ه ارزان نش++ده اس++ت .دراین مث++ال
مصرف کننده گوشت مرغ را جانشین گوشت ماهی می کند و یا ن++ارنگی ک++ه ارزان می ش++ود ،م++ردم
آن را جانشین پرتقال می نمایند که قیمت آن هم چن++ان ب++اال اس++ت .اث++ر دوم این اس++ت ک++ه ارزان ش++دن
گوشت مرغ سبب می گردد تا مقدار کمتری از درآمد شخص صرف مواد غذایی ش++ود و مق++دار پ++ول
بیشتری به جیب مشتری باقی بماند و ل+ذا گ+ویی ب+ا ارزان ت+ر ش+دن گوش+ت م+رغ ،درآم+د واقعی وی
اف++زایش یافت++ه اس++ت .ب++ه این می گوین++د (اث++ر درآم++دی) ک++اهش در قیمت ک++اال ،اف++زایش درآم++د واقعی
مشتری نیز به نوبه خود س++بب می گ++ردد ک++ه تقاض++ای وی ب++رای گوش++ت م++رغ ی++ا ه++ر ک++االی دیگ++ر
افزایش پیدا کند .باید گفت که رابطه معکوس نیز صادق است یعنی اگ++ر قیمت گوش++ت م++رغ اف++زایش
پیدا کند «درآمد واقعی» مصرف کننده کاهش داشته مقدار تقاض++ای وی ت++نزل می کن++د .اث++ر درآم++دی
طی سه مرحله عمل می کند.
قیمت یک کاال کاهش پیدا می کند. -1
)(49
به دنبال آن درآمد واقعی مصرف کننده افزایش پیدا می کند. -2
در نتیجه مقدار تقاضای مصرف کننده برای کاال افزایش پیدا می کند. -3
البته اگر قیمت افزایش پیدا کند ،همین رون+د ب+ه ص+ورت عکس آن تحق+ق پی+دا می کن+د .یع+نی درآم+د
واقعی مصرف کننده کاهش پی++دا می کن++د و او از مق++دار تقاض++ای خ++ود می کاه++د .ام++ا در م++ورد اث++ر
جانشینی باید گفت که وقتی قیمت یک کاال تغیر می کند ،نسبت به سایر کاال ها ارزانتر ی++ا گ++ران ت++ر
می شود .اگر ارزان تر شد ،خریدار کاالی دیگررا نمی خرد واز این کاال بیشتر می خرد یع++نی این
کاال را جانشین کاالی دیگر می کند و اگر گرانتر شد خریدار ،کاالی دیگررا ک++ه نس++بت ب++ه این ک++اال
ارزان تر است جانشین آن می سازد.
- 3.1.13ضریب افزایش درآمد
ضریب افزایش درآمد را می توان چنین شرح داد که همواره مخارج حسن درآمد حسین را به وج++ود
می آورد .بنا بر این هریک لایر خرج حسن به صورت یک لایر درآمد حسین خودرا نشان می ده++د.
کسیکه پولش را در ازا ی خرید یک جنس از خود دور می کند (حسن) این پول خ++رج او ب++ه حس++اب
می آید و کسی ک++ه در ازا ی ف++روش جنس پ++ول را دری++افت می کن++د (حس++ین) آن پ++ول درآم++د وی ب++ه
حساب می آید .حسین نیز درآمد خودرا خرج خواهدکرد و درآمد برای نفر سوم به وجود خواه++د آم++د
و نفر سوم نیز درآمد اش را خرج خواهد ک+رد و درآم+د ب+رای نف+ر چه+ارم ب+ه وج+ود می آورد .واین
مسیر تا بی نهایت ادامه پیدا می کند.
مخارج نفر دوم و سوم چهارم و پهجم و ششم ...به می+ل نه+ایی ب+ه مص++رف هری+ک از این ه+ا
بستگی دارد .اگر این افراد از طبقات فق+یرو متوس+ط جامع+ه باش+ند ب+ه محض دری+افت پ+ول (درآم+د)
بیشترین قسمت از آن را خرج خواهند کرد .برای مثال 100تومان ک++ه بدس++ت می آورن++د 90توم++ان
درآمد برای دیگری به وجود خواهند آورد .چراکه فقرا اغلب نیاز های شان ارض++ا نش++ده اس++ت و ب++ه
محض دریافت پول به منظور ارضا نیاز های خود آن++را خ++رج خواهن++د ک++رد وب++رای دیگ++ران درآم++د
ایجاد خواهند نمود.
درآمد مزد و حقوق بگیری بخش های ( عمومی ،خصوصی و تعاونی )
درآمد کلیه اعضای شاغل مزد و حقوق بگ++یر خ++انوار دربخش ه++ای عم++ومی ،خصوص++ی و تع++اونی
است که شامل دریافت ه++ای مس++تمر و غ+یر مس++تمر پ++ولی و غ+یر پ++ولی آن++ان پس از کس++ر مالی++ات و
بازنشستگی می باشد.
- 3.1.14درآمد مشاغل آزادکشاورزی
درآمد افرادی ازخانوار که دربخش کشاورزی به صورت کارفرما و ی++ا ک++ارکن مس++تقل کارمیکنن++د،
پس از کسر هزینه های شغلی ،به عنوان درآمد مشاغل آزاد کشاورزی تلقی ش+ده اس+ت .هزین+ه ه+ای
)(50
شغلی شامل مزد وحقوق پرداختی هزینه مواد اولیه ،ابزاربی دوام ،استهالک سایر هزینه ه++ای تولی++د
و هم چنین مالیات شغلی می باشد.
1
هرینه و در آمد خانوا ،سالنامه آماری استان گهگیلویه و بویر احمد ،1388 ،ص )
( 688 .
)(51
بخش دوم
مطالب مربوط به اشتغال
- 3.2.1تعریف شغل
نوع کاری است (مطابق با تعریف ک++ار و مص++ادق آن) ک++ه توس++ط ف++رد در 7روز گذش++ته انج++ام ش++ده
است .درمورد افرادی که دارای شغل بوده ولی در 7روز گذشته به دالیل مختلف کارنکرده اند ،شغل
نوع کاری است که توسط فرد درزمان اشتغال به کار انجام می شود.
- 3.2.2جمعیت شاغل
تمام افراد 10ساله و بیشتر که در طول هفته مرجع ،طبق تعریف کار ،حد اقل یک ساعت کار کرده
و یا بنا به دالیلی به طور موقت کارشان را ترک کرده باشند ،شاغل محسوب می شوند .ش++اغالن ب++ه
طور عمده شامل دو گروه مزد و حقوق بگیران و خود اشتغاالن می شوند .ترک موقت ک++ار درهفت++ه
مرجع با داشتن پیون++د رس++می ش++غلی ب++رای م++زد و حق++وق بگ++یران وت++داوم کس++ب و ک++ار ب++رای خ++ود
اشتغاالن ،به عنوان اشتغال محسوب می شود .افراد زیر نیز به لحاظ اهمیتی که درفع+الیت اقتص+ادی
کشور دارند ،شاغل محسوب می شوند.
افرادی که بدون دریافت مزد برای یکی از اعضای خانوار خود ک++ه ب++ا وی نس++بت خویش++اوندی -1
دارند ،کارمی کنند (کارکنان فامیلی بدون مزد).
کارآموزانی که دردوره کارآموزی فعالیتی درارتباط با فع++الیت موسس++ه مح++ل ک++ارآموزی انج++ام -2
می دهند ،یعنی مستقمًا درتولید کاال یا خدمات سهیم هستند ،فعالیت آنها "کار" محسوب می شود.
محصال نی که در هفته مرجع مطابق تعریف ،کارکرده اند. -3
تمام افرادیکه درنیرو های مسلح به صورت کادر دایم یا موقت خدمتی می کنند (نیرو های مسلح -4
شامل پرسنل کادر ،درجه داران و سربازان وظیفه نیروهای نظامی).
)(52
- 3.2.3تعریف اشتغال
اشتغال در لغت به معنی به کار پرداختن ،به کار سرگرم ش++دن و مش++غول ش++دن ب++ه ک++اری اس++ت؛ هم
چنین توجه قلبی به کسی یا کاری را گویند .در اصطالح جامعه شناسی شغل یا پیشه کاری اس++ت ک++ه
در مقابل دست مزد یا حقوق منظم انجام می شود.
اشتغال در نظریه اقتصادی ،کوشش انسانی یا فعالیتی است که در جهت تولید ه+دایت می ش+ود.
به عنوان یک عامل تولید ،کار از مواد اولیه ،سرمایه و مدیریت ،جدا و فقط شامل مساعی ک++ارگران
در اشتغال است .به عبارتی ،کار همه افرادی را شامل می شود که ب++رای زیس++تن ک++ار می کنن++د .این
تعریف به نیروی کار یک ملت بر میگ+ردد ک+ه ش+امل کلی+ه جمعیت قاب+ل اش+تغال و ب+االی س+ن معین
است .و نرخ اشتغال عبارت است از نسبت جمعیت شاغل به جمعیت فعال (ش++اغل و بیک++ار) ض++رب
در صد)1( .
جمعیت شاغل
= نرخ اشتغال ×100
جمعیت فعال
- 3.2.4اهمیت اشتغال
اشتغال را می توان به لحاظ اهمیت درابعاد عملی شخصیت انس++ان ،منش++ا ه++ویت واب++زار رس++یدن ب++ه
سعادت نوع بشر به شمارآورد .درابعاد فلسفی ،مذهبی ،روانشناس++ی و سیاس++ی کارمفی++د و ثم++ر بخش
دارای اهمیت فراوان است.
به طورکلی ،طی سال های اخیر ،تامین اشتغال و کاهش نرخ بیکاری ،درقالب یکی از دغدغ++ه
ه++ای اقتص++ادی و ب++ه عن++وان ض++روری ت++رین ه++دف ب++رای م++دیریت کش++ور برنام++ه ه++ای اقتص++ادی،
ابتدادرسطح سازماندهی کشور وهم چنین دربرنامه های اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی مدنظر قرار
گرفته است .استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود به منظور بر آورده ساختن نی++از ه++ا و خواس++ته
های بشر ،ازجمله افزایش تولید ،درآمد اشتغال ورفاه جامعه ازمهم ترین هدف های توسعه هرکش++ور
محسوب میشود .برای این منظور معموًال س+عی می ش+ود ت+ا ب+ا اس+تفاده ازسیاس+ت ه+ا و اب+زار ه+ای
اجرایی گوناگون در برنامه های توسعه به این هدف دست یافت.
بازار های پولی و مالی اهمیت ویژه ای درنظ++ام اقتص++ادی کش++ورها دارن++د ودرادبی++ات توس++عه
اقتصادی از الزامات مهم دستیابی به رشد پایدار محسوب می شوند ،به گونه ای که محققین گس++ترش
1
محبی ،علی اکبر؛ بررسی مقایسه ای شاخص های پایه اشتغال استان خراسان شمالی با سایر استانها) ،1391 ،
( .ص 23
)(53
بهینه و مناسب بازار های پولی ومالی را از ابزار های مهم توسعه می دانند .درواقع بازارهای پولی
ومالی ،منابع تامین اعتبار برای فع++الیت ه++ای مختل++ف اقتص++ادی می باش++ند .ت++امین م++الی واح++د ه++ای
تولیدی چه از دیدگاه سرمایه درگردش و چه ازدید گاه توسعه فعالیت ها و سرمایه گذاری های جدی++د
از مهم ترین مباحث مدیریت یک نظام است.
دریافت قرضه و اعتبار و انتقال پول ازیک فرد به فرد دیگر یا از یک نهاد به نهاد دیگ++ر نقش
اساسی درتامین اعتبار فعالیت های مختلف اقتصادی دارند .اعتب+ار و قرض+ه ب+ه طورمس+تقیم و غ+یر
مستقیم بر اشتغال واحد های تولیدی و فرص++ت ه+ای ش+غلی جدی+د ت+اثیرمی گ+ذارد .تزری+ق قرض++ه و
اعتبار به جریان تولید به صورت سرمایه درگردش درکوتا مدت به دلی++ل ث++ابت ب++ودن حجم س++رمایه،
باعث افزایش اشتغال می شود ،اما در بلند مدت که جریان قرضه و اعتبار تبدیل به سرمایه ثابت می
شود ،تغیرات تکنولوژیکی را به همراه دارد .درصورتی ک++ه این تغ++یرات خن++ثی باش++د اش++تغال ث++ابت
باقی می ماند و درغیر این صورت باعث تغیر در اش++تغال می ش++ود .بن++ا ب++راین چنانچ++ه مش++اهده می
شود ،از بعد نظری ،از جمله آث+ار مثبت ب+ه ک+ارگیری ص+حیح و بهین+ه جری+ان قرض+ه و اعتب+ار می
تواند افزایش سرمایه گذاری ،تولید ،درآمد و اشتغال را به دنبال داشته باشد .البته کارآیی نظ++ام پ++ولی
ومالی هر کشور و نحوه مدیریت مالی واحد ه+ای اقتص++ادی موج+ود ش+رط الزم وک+افی ب+رای دس+ت
یابی به این آثار مثبت اقتصادی است که درصورت نب++ود ک++ارآیی دراین فراین++د چ++ه دربخش اعط++ای
اعتبارات و چه دربخش مصارف اعتبارات ممکن است اثرات مطلوب و مورد انتظار را ب++ه هم++را ه
نداشته باشد.
- 3.2.5ابعاد نظری ایجاد اشتغال ،تخریب شغل
به سبب وجود نرخ باالی بیکاری در سطح جامعه ،ایجاد شغل یکی از منشور ه++ای سیاس++ی دولت و
جامعه گردی+ده اس+ت .اهمیت ایج+اد ش+غل و ح+تی تخ+ریب ش+غل در ه+ر اقتص++اد را نمی ت+وان نادی+ده
گرفت .ن++یروی ک++ار م++ابین بنگ++اه ه++ا از طری++ق فراین++د ش++غل آفری++نی و ی++ا تخ++ریب آن س++ازماندهی و
تخصیص مجدد می باید تا ثروت و درآمد ایجاد کند ،اما مشاغل نقش عمده ای در توزی++ع درآم++د ایف++ا
می کنند .برای بسیاری از اقشار جامعه ،دریافت های که اشتغال ایجاد می کن++د پای++ه و اس++اس درآم++د
شان است و نحوه توزیع درآمد آنها نشانه اهمیت شرایط اقتصادی آنهاست.
به عالوه تخریب شغل می تواند به سرگردانی نیروی کار و هزین++ه ه++ای تع++دیل ش++ده ای ب++رای
آنها منجر گردد .درادامه ،به ابعاد مختلف ایج++اد ش++غل و تخ++ریب ش++غل پرداخت++ه می ش++ود ک++ه ممکن
است تحت تا ثیر متغیر های متعددی از جمله رویک+رد نظ+ام ب+انکی قرارداش+ته باش+ند .تغ+یر خ+الص
اشتغال به این معناست که واحد های اقتصادی از افزایش اشتغال مستقیم و یا غ++یر مس++تقیم به++ره من++د
گشته اند و یا شغل هایی را درطول زمان ازدست می دهند .به عنوان مث+ال اش+تغال ص++نایع کارخان+ه
)(54
ای بین سال های 1973تا 1988در امریکا سالیانه به ط++ور متوس++ط 1/1درص++د ک++اهش ی++افت .ب++ه
عبارتی صنایع درکل با کاهش اشتغال درطول این دوره مواجه گردیدن++د .در واق++ع ب++ه ط++ور متوس++ط
سالیانه 3/10،درصد شغل ازدست رفته و 1/9درصد شغل ایجاد شده است ،به گونه ای که برخی از
صنایع توسعه یافته و ظرفیت اقتصادی برخی دیگر کاهش داش++ت درب++رخی م++وارد پیام++د ه++ای کالن
اشتغال زایی ویا تخریب آن درطول نوسان های اقتص+ادی م+ورد توج+ه واق+ع می ش+وند ،ام+ا تمرک+ز
اغلب برروی جنبه های کوچک اشتغال زایی است .یعنی مساله اصلی ایج++اد و ی++ا تخ++ریب ش++غل در
سطح واحد های منفرد اقتصادی است.
البته استقرارواحد های جنبی ت++اثیرات الزم را در ایج++اد اش++تغال ،آن هم ب++ه ط++ور غ++یر مس++تقیم
خواهد گذاشت .مساله مهم دیگر این است که دوره های رکود یا رونق اقتصادی می تواند ب++ر پوی++ایی
اشتغال زایی نیز م++وثر واق++ع ش++ود .درعم++ل وج++ود بح++ران وی++ا رک++ود درص++نایع کارخان++ه ای ب++اعث
افزایش سریع در تخریب شغل می گردد .گرچه در برخی بخش ها ممکن است ایج++اد ش++غل مالحظ++ه
گردد ولی عمومًا تخصیص مجدد شغل بین بنگاه ها درخالل بحران افزایش می یاب++د ک++ه خ++ود نتیج++ه
تخریب شغل در بسیاری از بنگاه ها در آن دوره بوده است .البته نیازاست ت++ا درک به++تری ازس++یکل
های اقتصادی وجودداشته باشد تا بتوان یک ب+از س+ازی مناس+ب در تخص+یص مج+دد ش+غل مالحظ+ه
نمود .بدین ترتیب فرایند تخصیص مجدد توسط سیکل های اقتصادی ،شامل بحران ورونق اقتص++ادی
تحقق می یابد .به عالوه ،ورود و خروج بنگاه ها اث++رات مهمی روی تغ++یرات س++اختاری این من++اطق
در طول زمان دارد .به طور مثال بالدوین و گورکی ( ) 1990در تحقی++ق خ++ود ب++ه منظ++ور بررس++ی
تغیر ساختاری و فرایند تب+دیل اش+تغال در کش+ورکانادا نتیج+ه گ+یری نم+ود ک+ه تغ+یرات ن+رخ اش+تغال
خالص به علت تفاوت درنرخ های ساالنه ورود بنگاه ها ونه نرخ های خ++روج آنهاس++ت .تغ++یر درون
منطقه ای دررشد شغل هم به علت تفاوت در ایجاد شغل و ورود بنگاه ها (ون++ه تف++اوت در تخ++ریب و
خروج بنگاه ها) مشاهده گردیده است .بدین ترتیب ،آنها نتیجه گیری می کنند سیاست ه++ایی ک++ه روی
ایجاد شرکت های جدید متمرکز می شوند و درافزایش تغیر س++اختاری ب++ه منظ++ور کس++ب به++ره ه++ای
منافع اشتغال تاثیر گذار اند ،بسیار مولد عمل می کنند.
البته ناگفته نماند که از دیگر یافته های آنها این است که هیچ رابطه ای بین اندازه بنگ+اه و ن+رخ
های ایجاد اشتغال در صنایع کارخانه ای وجود ندارد .بنگاه های کوچک وب++زرگ ه++ردو در اش++تغال
زایی مؤثر هستند .بنگاه های بزرگ از طریق به++ره وری بیش++تر و ص++رفه ه++ای ناش++ی از مقی++اس و
جابجایی نیروی کار در ایجاد شغل مؤثر اند ،در حالیکه بنگاه های کوچک در ب++ه ک++ارگیری ن++یروی
کار و تولید شغل جدید سریع تر عمل می کنند .با این حال چون روح کار آفرینی با خل++ق ش++غل ه++ای
)(55
جدید سازگاری بیشتری دارد ،بنا براین سیاست هایی که برروی خلق شغل جدید متمرکز می ش++وند،
از اهمیت خاصی برخوردارهستند.
اما این موضوع قابل بحث است که حمایت از بنگاه های کوچک لزومً+ا ب++دین مع++نی نیس++ت ک++ه
همه توجه سیاست های ترجیحی به سمت آنها معطوف گردد ،زیرا برخی مواقع شغل های ایجاد شده
دربنگاه های کوچک به دلیل نا پایداری شغل یا دست م++زد ه++ای کم++تر چن++دان مطل++وب ب++ه نظ++ر نمی
رسد وحتی شکاف های دست مزدی بین شغل ها دربنگاه های کوچ++ک وب++زرگ رو ب++ه گس++ترش می
باشد .هم چنین اگر یک بخش خاص رشد سریع تری را نشان ده+د ،ب+دین مع+نی نیس+ت ک+ه می ت+وان
آثار سیاست های ترجیحی ویا مخارج دولت را صرفا روی آن بخش حد اک++ثر نم++ود .تالش در جهت
ایجاد شغل به وسیله تغیر در اندازه بنگاه درطول سیکل های تجاری اش+اره ش+ده ب+ه متوس+ط مش+اغل
ایجاد شده مابین بنگاه های توسعه یابنده و متوسط تخریب شغلی م++ابین بنگ++اه ه++ای کوچ++ک ن++یز نمی
توانند شغل های زیادی ایجاد کنند ،به طوری که اغلب تغیر کمی در اشتغال درهر سال دارند و حتی
این مطلب برای بنگاه های بزرگ نیز مصداق دارد.
نکته دیگر اینکه بحث تخصیص مجدد شغل اغلب روی تغ++یر س++اختاری ص++نعتی ،تج++ارت بین
الملل وتغیرات مصرف متمرکز می شود .چنین بازسازی درتخصیص نیروی کار برص++نایع درح++ال
گس++ترش اث++رات مثبت دارد ام++ا روی بقی++ه ص++نایع اث++رات منفی دارد .براس++اس جنب++ه ه++ای سیاس++تی
اشتغال ،نرخ های باالی ایجاد و تخ+ریب ش+غل اهمیت برخ+ورداری ی+ک ن+یروی ک+ار قاب+ل انعط+اف
رابیان می سازد که قادر است برحسب نیاز های مهارتی و مکانی تعدیل و تط++بیق یاب++د .ب++رای مث++ال
دربرخی کشورها یک پنجم نیروی کار ،هرسال شرکت های خودرا تغ++یر می دهن++د ،ب++ه عب++ارتی در
آن کشورها تحرک بین بخشی نیروی کاربسیار زیاد اس++ت .سیاس++ت ه++ایی ک++ه ک++ارگران آن++را در این
فرایند تعدیل ،ترغیب و تشویق می کنند در اقتصاد های پویا مهم هستند ،چون جامعه به طور کلی از
چنین انعطاف پذیری و تخصیص مجدد نیروی کار منتفع میشود.
در عمل این نیاز وجوددارد که بتوان پیوندی بین عواملی مثل ش++غل ه++ای ایج++اد ش++ده ،اس++تقرار
تکنولوژی ،تولد و مرگ بنگاه ها و مشخصه های کارگران مثل نرخ های مزد ،ساعات انجام ک++ار و
سرمایه انسانی ایجاد نمود .ایده آل آن است که یک مجموع++ه اطالع++ات درس++طح خ++رد تهی++ه ش++ود ت++ا
عوامل فوق رابرای یک بنگاه و بنگاه های جانبی درهر دو سمت عوامل عرضه و تقاضا در ارتباط
با یکدیگر قرار دهد .بدین ترتیب ،متغیر های ایجاد و تخریب شغل بر اساس مشخص++ه ه++ا و فع++الیت
های نیروی کار بررسی می شوند به طورکلی ،جنبه ه++ایی ازاقتص++اد کوچ++ک درجهت تالش ب++رای
ایجاد شغل نسبتًا توجه کمتری را به خود اختصاص داده است وبسیارکمترهم درک شده است.
)(56
عالوه براین اطالعات اندکی درخصوص ماهیت(اناتومی) تخ+ریب ش+غل وج+وددارد.فهم ان+دک
ازمفهوم «ایجادشغل» با دومس++اله مرتب++ط باتحقیق++ات روب++ه روس++ت .اوًال موض++وع «تخ++ریب ش++غل»
خالص ازبنگاه ها عمومًا مشاهده میشود .اماجمع ناخالص شغل ها نسبت به توسعه بنگاه ها ازطری++ق
سیاست های عمومی به طورمعم+ول بسیارمش+کل اس+ت تاخودرانش+ان ده+د .ثانیً+ا ،ب+ا ف+رض م+اهیت
غیرمتعارف ایجادوتخریب ش+غل دربین بنگ+اه ه+ا ،دی+دگاه ص++حیح اف++زایش ایجاداش+تغال ب+ه عملک+رد
سیاست اشتغال قویًا مسئله سازمی شود و به طور چشمگیری شناسایی آثاراش++تغال بس++تگی ب++ه ان++واع
متفاوت بنگاه ها از نظراندازه وعمر بنگاه وطبیعت بازبودن آن دارد)1( .
- 3.2.6شاغل و غیر شاغل
نخستین ضابطه ای که باید در هر گونه توصیف از جمعیت فعال در نظر گرفته ش+ود ،وج+ه تم+ایزی
است که بین افراد شاغل و غیر شاغل وجود دارد .این تمایز ممکن است بر اساس مالکهای متغ++یری
استوار شود که الزم است به چندین صورت توزین شوند .در جوامع صنعتی متحول ،شکل اشتغال
غالبًا به صورت کارمزدی است؛ چنان که هر کار فرما به نوبه خود به نحوی برای جامعه ای که در
آن زندگی می کند ،مستخدم محسوب می شود .مسلم است که تولید کنندگان مستقل (خرده کش++اورز و
صنعت گر کوچک) نیز مستخدم ب++ه حس++اب می آین++د .ب++ر عکس ،اطف++ال ،پ++یران و از ک++ار افت++اده ه++ا
خارج از اشتغال یا غیر فعال محسوب می شوند؛ اما چنین نیست که این گروه مخصوصً+ا در روس++تا
ها تا پایان پیری هیچ خدمتی انجام ندهند.
درمورد بیکار ها کم تر اتفاق می افتد که این افراد بخشی از وقت فراغت خودرا ب+ه ک+اری ک+ه
جنبه اشتغال داشته باشد ،اختصاص ندهند .در این صورت کم تر کسی به فعالیت آنها توج++ه می کن++د.
اینکه آیا فعالیت های سربازان چه درزمان صلح و چه درزمان جنگ جنبه اشتغال دارد یا ن++ه ،مس++لم
نیست .بنا براین الزم است هنگام به کارگرفتن مالکها و اع++داد و نس++بت ه++ا ب++دانیم ک++ه چ++ه نتیج++ه ای
مورد نظر است .دربسیاری از مطالعات بی رویه همه صورت ه++ای اش++تغال ،فع++الیت و ح++تی به++ره
دهی با هم مخلوط می شوند .باید دانست که تمایز و تشابه میان این ها مشروع است ،ب++ه ش++رط آنک++ه
هر یک بدون ابهام تعریف شوند .تا به حال فقط توصیف ایستای اش++تغال را ی++اد آوری ک++ردیم و اگ++ر
بخواهیم به نوسانات و تحوالت و ساخت های آن توجه کنیم ،الزم اس++ت متغ++یر ه++ای بس++یار متع++ددی
راوارد جریان سازیم و به بازی میان آنها سازمان دهیم .از این دید گاه ،اشتغال از فعالیتی که اشتغال
به حساب نمی آید جدا ناپذیر است .مدت و آهنگ اشتغال در نخستین وهل++ه عام++ل مش++خص کنن++ده ای
است .نوع کار نیز از آن لحاظ که افراد در وضعیت معین ،هرگونه شغلی را نمی پذیرند ،مهم است؛
1
(.ساطعی ،مهسا وپریسا صمیمی؛ تاثیرات تسهیالت بانکی براشتغال زایی بخش های اقتصادی ایران ،1389 ،ص ) 4
)(57
نتیجه آنکه کیفیت کار به آن معنایی اجتم++اعی و واقعی می بخش++د؛ ب++رای مث++ال مس++ئله انتخ++اب،
تغیر شغل اجباری و کارهای قهری غالبًا از این نوع ان+د .اش+تغال ی+ک ام+ر اس+ت ،چگ+ونگی ش+اغل
شدن امری جداگانه و تمایل به ترک آن موضوعی دیگر .بنا بر این ب++ه ح++ق می ت++وان اش++تغال را ب++ه
صورت های متعدد بررسی کرد؛ اما به هر صورت اشتغال همواره با کار رواب++ط مشخص++ی دارد و
همین مسئله در این جا مورد توجه ماست.
این روابط را می توان تحت عنوان «رابطه سود بخش+ی ب+رای کس+ب درآم+د پ+ولی ،جنس+ی ی+ا
خدماتی» تعریف کرد ،که خود وس++یله ای ب++رای ارض++ای ب++رخی از احتیاج++ات اس++ت .از این رواب++ط
وجهه نظر ها ،رویه و رفتار هایی مشتق می شود ک++ه در مقی++اس گ++روه ه++ا و مجموع++ه ه++ا در دانش
روان شناسی اجتماعی کار ومشاغل ،شایسته دو ن++وع ارزی++ابی مق++دماتی در دو قظب مختل++ف اس++ت:
اول سنجش های کمی در م++ورد حجم متف++اوت اش++تغال ،دوم س++نجش ه++ای کیفی ک++ه بیش++تر در م++ورد
عقاید و نظرات به عمل می آید .هر دو نوع اندازه گیری احیانًا به ی+ک ش+کل وی+ژه ب+اهم ت+رکیب می
شوند .این روابط در مورد منزلت انسان در جوامع سرمایه داری و سوسیالیستی که ب++ه دلی++ل تولی++د
باید با تمام قوا (تاحدی که با امکانات جسمی و اجتماعی فرد ساز گار است) به ک++ار ب++پردازد ،مع++نی
حقیقی خودرا پیدا می کند .به هر حال سنجش های مذکور باید قابل محاسبه و اندازه گیری باشد.
از همین جاست که آمادگی برای برخورد و منازعاتی که محصول نیاز متقابل افراد ی++ا الزام++ات
جسمانی و اجتماعی فرد است (شکل امتناع از پذیرفتن شغل یا فرار از کار تولیدی) ظاهر می ش++ود.
بدین سان ،زمان فراغت (تعطیالت و اعیاد) ،دوران باز نشس++تگی ،دوران بیک++اری و غ++یره ی++ا ن++وع
مشاغل و هم چنین با ش++کل اش++تغال و ع++دم اش++تغال ،وابس++تگی بس++یار ن++زدیکی پی++دا می کن++د .ب++ه این
ترتیب ،گرایش از مفهوم شغل به مفهوم دقیق تر اشتغال مالحظه می شود.
در جوامع روستایی وشبانی عقب مانده ،فعالیت های تولیدی از سایر اش++کال زن++دگی اجتم++اعی
مانند مناسک و عادات محلی ،مذهبی ،خ+انوادگی و غ+یره ج+دایی ن+ا پ+ذیر اس+ت .در این جوام+ع ،ب+ه
عکس جوامع جدید ،اشتغال یکسره با کار و درآمد پیوند ندارد .دردوران باستان در یونان و روم یا
در ق++اره آس++یا طبق++ات «آزاد» و ره++بران ،چ++ه از نظ++ر اخالقی و چ++ه اجتم++اعی ،ب++ه ط++ور کام++ل از
یکدیگر مستقل بودند؛ وظایف نظ++امی ،قض++ایی ،حکوم++تی و م++ذهبی خ++ارج از حیط++ه اش++تغال ق++رار
داشت .در دوران ما اگر از بعضی جهات این نقش ها از یک دیگر ج+دا باش+ند ،ب+از هم ت+ابع م+نزلت
های شغلی هستند واین پایگاه ها جز طبقات اشتغال به معنی اخص کلمه ،محسوب می شوند.
اگر اشتغال را بتوان مجموع فعالیت هایی که دری++ک دوره معین در مقاب++ل آن م++زدی پ++رداخت
می شود تعریف کرد ،درمقابل ،عدم اشتغال چندین شکل کامًال مشخص به خود می گ++یرد ،چن++ان ک++ه
می توان این صورت ها را در این زمینه بر شمرد:
)(58
عدم اشتغال ناشی از ناتوانیهای جسمانی (چه به صورت مطل+ق ،چ+ه ب+ه دلی+ل کم س+نی ی+ا پ+یری -1
زیاد و چه به شکل نسبی مانند موارد بیماری یا حوادث).
عدم اشتغال ناشی از رویه های انگل پروری ناشی از برخی انواع درآمد ها (زن++دگی ک++ردن از -2
ثمره کار افراد یا گروه های دیگر).
عدم اشتغال ناشی از نبودن کار (بیکار). -3
عدم اشتغال ناشی از نهاد های اجتماعی (نظام وظیفه ،گروه های مذهبی و غیره). -4
مسلم است که در این جا عدم اشتغال بدان گونه مطرح است که آمارها آن را ثبت و ظب++ط می کنن++د و
ادوار فراغتی را که اشخاص شاغل به طور عادی در اختیار دارند دربر نمی گیرن+د؛ پدی+ده اخ+یر از
زمان اشتغال ناشی می شود نه از خود اشتغال)1( .
1
( .ساطعی،مهسا وپریسا صمیمی؛ همان منبع ،ص ) 9
)(60
- 3.2.8نظریه اشتغال
اقتصاددانان ،نخستین کسانی هستند که قوانین عمومی حاکم بر اشتغال را تنظیم کرده ،آن را در ی++ک
نظریه ی علمی خالصه کرده اند؛ در حالی که جامعه شناسان تاکنون تنها ب++ه جنب++ه ه++ای توص++یفی و
ناکامل اشتغال توجه کرده و معنای تحوالت متفاوت و کیفی آن را نشان داده ان++د ،ب++دون اینک++ه موف++ق
شوند نظریه ای در مقیاس اجتماعی از آن استخراج کنند.
بدون شک تحلیل مارکس با معنی ترین مطالعه ای است ک++ه ام++روز در این م++ورد وج++ود دارد.
ولی از آنجا که مطالعات اقتص+اددانان در جهت خ+اص خ+ود س+یطره دارد و غ+الب اوق+ات (ح+تی ب+ه
صورت ناخودآگاه) ریشه ی تفکرات جامعه شناسان را تشکیل می دهد،بیان چند مطلب در مورد آن
خالی از فایده نخواهد بود .تا زمانی که اشتغال حاصل سازمان اجتم++اعی س++نتی مبت++نی ب++ر کاس++ت ی++ا
نظام غیرصنعتی بود و هیچ گونه اندازه گیری دقیقی از آن به عمل نیامده بود ،پژوهش در ش++رایط و
تغییرات و ارتباط آن با عدم اشتغال تقریبًا بی معنی می نمود .نظام سرمایه داری کامًال توسعه یافت++ه،
مس+++تلزم رق+++ابت آزاد س+++رمایه ،آزادی اش+++تغال و م+++الکیت شخص+++ی وس+++ایل تولی+++د و مالکیته+++ای
خصوصی(که از نظ++ر حق++وقی مق++دس ش++مرده می ش++ود) و همچ++نین آزادی ن++یروی ک++ار اس++ت و این
موجب می شود که طرح یک نظریه ی علمی (تئوری) امکان پذیر گردد.
اقتصاددانان کالس+یک در نظ+ر داش+تند روابطی را ک+ه بی مقدم+ه ب+ر ب+ازار ک+ار و ب+ازار ک+اال
مس++تولی می ش++د و ن++یز رواب++ط بین حجم س++رمایه گ++ذاریها ،حجم تولی++دات موج++ود (مخصوصً+ا حجم
تولیدات صنایع غذایی) و حجم اشتغال را مورد ارزیابی قرار دهند .تجربه نشان می داد که رابطه ی
بین این عاملها بر قواعد معینی استوار اس++ت و ک++امًال روش++ن ب++ود ک++ه ب++ا این قواع++د ،تب++یین عم++ومی
اشتغال امکان پذیر است و در نتیجه برای هر تجزیه و تحلیل جامعه شناس+ی ،چه+ارچوب ی+ا الگ+ویی
که همه جا به کار رود ،به دست می آمد .بنابراین ،به نظر آنها پدیده ی اشتغال جنبه ی فنی ،جنب++ه ی
اقتصادی و جنبه ی اجتماعی دارد و مسلمًا همراه با یک سلسله تصادمات روانی و اخالقی متعدد نیز
همراه است .رابطه ی عوامل مذکور ،به خصوص هنگامی معنی واقعی می یابد که اشتغال ب++ا ش++غل
تولیدی(یعنی اشتغال به صورت کاری که در برابر آن مزدی پرداخت می شود)یکسان تلقی شود.
اگر کل جمعیتی که برای کار کردن آمادگی دارد به صورت مزد بگیر یا مستقل به شغلی دست
یابد ظاهرًا هیچ گونه مشکلی به وجود نمی آید؛ ولی تجربه نشان داده است که در نظام سرمایه داری
جدید اشتغال همیشه با عرضه ی شغل ،متناسب و همگام نیست .در این نظ++ام ،اش++تغال ب++ه هیچ وج++ه
یک امر اجباری و الزامی نیست بلکه به خواس++ت کارفرمای++ان و م++یزان دسترس++ی ب++ه من++ابع موج++ود
مربوط است .پدیده ی بیکاری م++زمن و ادواری؛ یع++نی وج++ود ی++ک جمعیت مح++روم از وس++ایل تولی++د
)(61
شخصی (مزدبگیران بالقوه) که نمی توانند در بازار ک+ار ش+غلی ب+ه دس+ت آورن+د ،واقعی+تی غیرقاب+ل
جبران است که باید برای آن توجیهی علمی یافت.
«مالتوس» و پس از او بسیاری از افراد دیگر ،تص++ور می کردن++د ک++ه ب++ا دس++ت ی++افتن ب++ه ی++ک
قانون طبیعی توجیه آن را دریافته اند؛ به نظر آنها ،جمعیت (که واقعیتی دموگرافیک است) سریع تر
از منابع درآمد و به طور کلی سریع تر از کاالهای مصرف و تولید رشد می کند ،فق+ط فق+ر و از بین
رفتن طبقات غیرشاغل می تواند به برقرار ک++ردن تع++ادل دائمی جامع++ه ک++ه در مع++رض خط++ر اس++ت
کمک کند .بعد ها ب++رخی مک++اتب ،ک++ه ب++ه مالتوس++ینهای جدی++د مع++روف ش++دند ،ب++ا وارد ک++ردن مفه++وم
«جمعیت متناسب» این تلقی را تصحیح کردند .بر حسب نظریه ی اخیر ،تعادل جمعیت آماده ی ک++ار
و کاالهای مصرفی و تولیدات نباید فقط در تطابق کورکورانه ی عامل فقر جس++تجو ش++ود ،بلک++ه بای++د
در تعادل هماهنگ که شامل تجدید موالید (و نه حرکت عجوالنه و سریع به سوی م++رگ و م++یر) می
شود ،جستجو گردد.اگر وضعیت معینی از جامعه (مانند س++طح وس++ایل تولی++د ،به++ره وری ،معیش++ت،
ساخت نسبی جمعیت فعال ،سن و قواعد کار و مصرف) را در نظر بگیریم در تعیین س++طح متناس++ب
کل جمعیتی که باید شاغل باشند ،توفیق می یابیم .این نظریه امروز به عن++وان ی++ک فرض++یه ی علمی
ثمربخش ،مورد توجه عده ای از اقتصاددانان و جمعیت شناسان قرار گرفته است .ع++ده ای ب++ا افک++ار
مالتوس مخالفت کردند و به نام اصول انسانیت و اصول اخالقی و مذهبی با آن به ستیزه پرداختند.
ب++رخی دیگ++ر انتق++اداتی علمی ب++ه آن وارد آوردن++د و نظری++ه ی ک++امًال متف++اوتی را در م++ورد اش++تغال
جانشین آن ساختند.
سیسموندیاز مالتوس پا فراتر نهاد و عدم اشتغال را یک واقعیت اجتماعی خواند ،ن++ه ط++بیعی.
به نظر او این پدیده حاصل هرج و مرج توسعه ی فنی و سرمایه گذاریهایی بود که رژیم رقابت آزاد
به دنبال خود داش+ت .این ه+رج و م+رج ناش+ی از ج+دا مان+دن ک+ار (جمعیت آم+اده ب+رای ک+ار ،ش+امل
مزدبگیرانی که فقط به قدرت بازوی خود متکی ان++د) از م++الکیت وس++ایل تولی++د ب++ود .در این رواب++ط،
تثبیت شدن سطح قیمتها و دستمزدها به طور آزاد و خ++ود ب++ه خ++ود ،بازخری++د ارزش تولی++داتی را ک++ه
مزدبگیران به عمل آورده اند غیرممکن می سازد؛ از همین جاست که تجدید تقاضاهای قابل قب++ول و
بیکاری ظاهر می شود .نظریات «پرودن» هم در همین جهت بود.
مارکس پا را از این مرحله نیز فراتر نهاد و توجیهی کرد که تنه++ا در دوران جدی++د و ب++ه دنب++ال
بحران بزرگ اقتصادی سالهای 1930و سالهای پس از آن مورد چون و چرا قرار گ++رفت .م++ارکس
برای صورتهای مختلف عدم اشتغال که در اواسط قرن نوزدهم به طور عادی از یکدیگر متمایز می
شدند ،اهمیت یکسانی قائل نبود.
)(62
کالسیکها منکر بیکاری مزمن بودند (منظور از کالسیکها شاگردان «ب+ورژوای» ریک+اردو بودن+د)؛
زیرا به نظر آنها بیکاری مزمن ،ظاهر قض++یه ب++ود و اقتص++اد ب++ه ط++ور کلی ب++دون احتی++اج ب++ه تمهی++د
مق++دمات ،ب++ه س++مت تع++ادل اش++تغال متوج++ه می ش++د .آن++ان بیک++اری ناش++ی از بح++ران را ک++ه واقعی++تی
انکارناپ++ذیر اس++ت ،عل++ل متع++ددی مخصوصً+ا ب++ه نوس++انات قیمته++ا و دس++تمزدها منس++وب می داش++تند.
بیکاری تکنولوژی را نیز معلول علت خاصی می دانستند ،بدون اینکه بتوانند این علت را ب++ا س++اخت
مجموع نظام اقتصادی مربوط سازند .باالخره بیکاری فصلی را به صورت تصادفی یا موض++عی ب++ه
خود موقعیتهای ف++رعی ک++ه ب++رای توجی++ه اساس++ی رواب++ط بین اش++تغال و ع++دم اش++تغال اهمیت چن++دانی
نداش+ت منس+وب می کردن+د .معم+وًال مه+اجرت چ+ه داخلی و چ+ه خ+ارجی در تجزی+ه و تحلی+ل تع+ادل
اقتصادی دخالت داده نمی شد.مارکس ضمن جستجوی روابط اساس ای که گرایش دائمی به بیک++اری
(اشتغال غیرمکفی یا جمعیت اضافی) را تبیین می کند ب++رای س++اده ک++ردن این مطلب تالش ک++رد .ب++ه
نظ++ر م++ارکس ص++ورتهای مختلفی ک++ه برش++مردیم تنه++ا تظ++اهر وی++ژه ای از آن را تش++کیل می دهن++د.
مارکس این روابط را به سه عامل وابس+ته می دان+د )1 :م+یزان ت+راکم س+رمایه (ک+ه خ+ود وابس+ته ب+ه
میزان منافعی است که در تولید مجدد مورد اس++تفاده ق++رار می گ++یرد) )2 ،س++طح نس++بی دس++تمزد)3 ،
حجم اشتغال (که به حجم معینی از عدم اشتغال مربوط می شود) .تغییرات نسبی این عوامل ،فقط ب++ه
طور استثنایی می تواند گ++رایش ب++ه اش++تغال کام++ل ی++ا تحق++ق آن را امک++ان پ++ذیر س++ازد .ب++ه عالوه این
تغییرات انواع مختلف بیکاری را که تشدید آن موجب بروز بحرانه++ای ادواری می ش++ود ،در ب++ر می
گیرد.
طی ق+++رون اخ+++یر پس از ک+++اهش کم و بیش س+++ریع جمعیت روس+++تایی و از بین رفتن ت+++دریجی
مالکیت آنان و نیز گسترش رژیم رقابت آزاد ،مدل مذکور اندک ان++دک ص++ورت ط++بیعی (ارگانی++ک)
پیدا کرد .جمعیت روستایی در شکل سنتی خود ذخیره ای ب++رای اف++راد فع++ال ب++وده اس++ت .این جمعیت
بعدها به صورت افراد شاغل مزد بگیر و یا جمعیت بیکار تغییر شکل می ده++د .ام++روزه این جری++ان
در مناطق وسیعی که هنوز جمعیت کشاورز تس++لط دارد (مانن++د آس++یا ،خاورمیان++ه و امریک++ای التین)
دیده می شود.ظاهرًا بح+ران ب+زرگ س+ال 1930م+وجب ش+د ک+ه دولته+ا و اقتص++اددانان امریک+ایی و
اروپ+ایی دوب+اره این مس+ئله را بررس+ی کنن+د .از س+وی دیگ+ر س+اخت جدی+د اش+تغال (ک+ه ت+دریجًا در
چهارچوب برنامه ری+زی عم+ومی و اقتص++ادی در اتح+اد جم+اهیر ش+وروی س+ابق ش+کل می گ+رفت)
موضوع را شدت می بخشید.در این هنگام کی++نز ( )1942و ی++ک دس++ته از پ++یروانش دوب++اره اش++تغال
کامل را موضوع روز کردند.
در پایان جنگ جهانی دوم طرح «بوریژ» در مورد اشتغال کامل به این گ++رایش جدی++د ص++ورت
مادی داد.کینز ابتدا مانند مالتوس و به خصوص مانند مارکس ب++ه «تقاض++ای نه++ایی»؛ یع++نی ظ++رفیت
)(63
خریدی که ب++ه ص++ورت پ++ولی تخمین زده می ش++ود و همچ++نین ب++ه «جمعیت ش++اغل»توج++ه نش++ان داد.
ظرفیت مذکور با مجموع دستمزدهای توزیع ش++ده و در نتیج++ه ب++ا س++طح متف++اوت دس++تمزدها در ی++ک
حجم معین اشتغال ،تطبیق می کند .کینز نشان داد که حجم اشتغال ب++ه وی++ژه ب++ه حجم س++رمایه گ++ذاری
بس++تگی دارد و این خ++ود برحس++ب مکانیس++م پس ان++داز (ک++ه در آن کی++نز پس ان++داز مزدبگ++یران را ب++ا
سرمایه داران و با تولیدکنندگان مستقل در می آمیزد) تغییر می کند .تعدادی از کارگران ش++اغل (ک++ه
به صورت ساعت نفر محاسبه شده) مقداری کاال تولید می کنند یا خ+دمتی انج+ام می دهن+د ک+ه ارزش
آن به اضافه ی منفعت« ،بهای عرضه» را به وجود می آورد(یعنی بهایی ک++ه کارفرمای++ان حاض++رند
برای اشتغال بپردازند).
بنابراین اشغال همراه با رشد تولی++د س++رمایه گ++ذاری اف++زایش می یاب++د ولی ب++رای آنک++ه ح++داکثر
اشتغال به وجود آید باید پس انداز عمدی با میزان س+رمایه گ+ذاری براب+ر باش+د .در نتیج+ه ب+ر حس+ب
نظر کینز ،کافی نبودن تقاضا های نهایی ناشی از کمبود پس انداز است که موجب کمبود اشتغال شده
است .در اینجا این مسئله مطرح است که آیا کافی نبودن تقاضا و پس اندازآن طور که کینز آن را در
نظر دارد به انگیزه های تقریبًا روان شناسی بستگی دارد یا به لزوم تراکم منفعت برای صاحب ک++ار
یا سرمایه دار خصوصی که با پائین آوردن میزان تقاضا(دس++تمزدها) و تخص++یص نس++بت ناک++افی ب++ه
سرمایه گذاری ،تولیدی بستگی پیدا می کند .کینز پیشنهاد کرد که از طری++ق دخ++الت دولت در قلم++رو
سرمایه گذاری و پس انداز ،مخصوصًا با تقلیل نابرابری درآمدها ،این نقیصه برطرف شود.
پس از جنگ دوم جهانی موقعیتی به وجود آم++د ک++ه گرچ++ه ب++ه ط++ور کام++ل پاس++خگوی م++دلهایی
نیست که مارکس در اواسط ق+رن ن+وزدهم س+اخته ب+ود و نظری+ه ه+ای کی+نز ن+یز روش+نگر آن نیس+ت
(مخصوصًا که ارائه دهندگان این نظریات آن را بارها ب++ه ط++ور ن++امفهوم بی++ان ک++رده ان++د و ی++ا در آن
دست برده اند)؛ اما به هر حال امروز اشتغال کامل هدف آش++کار دولته++ای غ++ربی گردی++ده ،ی++ا الاق++ل
اشتغال متوسطی که با جریان کار نظم اقتصادی سرمایه داری در مرحله ی جدید خودسازگار باش++د،
منظور اصلی آنهاست .با وجود این ،دخالت دولت در سیاست اقتص++ادی ،گس++ترش نظ++ام انحص++ارات
(مونوپل) ،پیشرفت قابل مالحظه ی بهره وری ،ره آورد نوآوریهای فنی و تغی++یر در س++اخت جمعیت
فعال هیچ کدام نتوانست از سه فق++ره بح++ران اقتص++ادی ادواری (ک++ه البت++ه از بح++ران 1930عم++ق کم
تری داشت) ،جلوگ+یری کن+د؛ ام+ا توانس+ت از اج+رای طرحه+ای عم+رانی ک+ه ق+ادر بودن+د بخش+ی از
جمعیت فعال غیرشاغل را به صورت مداوم به خود جذب کنند جلوگ++یری نمای++د .در نتیج++ه در اروپ++ا
مناطق وسیع کم اشتغالی در کشورهای ایتالیا ،آلمان فدرال و انگلستان به وجود آمد و همانند ممال++ک
متحده استمرار پیدا کرد .به عالوه این گرایش وجود دارد که نس++بت معی++نی از ع++دم اش++تغال ث++ابت را
)(64
برای اشخاصی که قادرند به کار بپردازند ،با رشد اقتصادی معی++نی ک++ه اف++زایش منظم درآم++د ملی را
تأمین می کند ،ناسازگار بدانند.
در مقیاس کلی کمکه+ایی مانن+د تخص++یص اعتب+ارات و تض++مینهای مختل+ف ممکن اس+ت مع+رف
«تقاضاهای نهایی» باشد ،ولی این به به++ای ن++ابرابری دائمی و گ++اه ش++دیدی ک++ه در آن مزدبگ++یران و
سایرین را تحت تأثیر قرار می دهد ،تمام خواهد شد .این وضع نتایج جامعه شناسی مهمی به ب++ار می
آورد؛ زیرا موجب می شود که نگرانی در مورد ظ+رفیت اش+تغال نظ+ام اقتص++ادی ادام+ه یاب+د و ن+وع
رفت+++ار «امنی+++تی» انحص+++اری برانگیخت+++ه ش+++ود و در تلقی قش+++رهای مختل+++ف ک+++ارگر نس+++بت ب+++ه
اشتغال،اختالف نظر حاصل شود و آنها را برابر یکدیگر قرار دهد.
شرایط اجرای طرحهای اقتصادی انعطاف ناپذیر اتحاد جماهیر شوروی سابق به خص++وص در
سالهای (1955-1930با در نظرگرفتن دگرگونیهای ناشی از جن++گ) اندیش++ه ه++ای ت++ازه ای در ب++اب
نظریه ی اشتغال برانگیخته بود.لغو مالکیت خصوصی وسایل تولید صنعتی ،دولتی شدن این وسایل،
تعاونی شدن تولیدات کشاورزی ،برنامه ریزی هدفها و وسایل تولید ،اشتغال متفاوت و دستمزدها ب++ه
صورت یک اصل متعارف ،هر نوع مسئله ی مربوط ب+ه ع+دم اش+تغال را ظ+اهرًا منتفی می س+اخت.
رساله ی اقتصاد سیاسی رسمی که آکادمی علوم ش++وروی س++ابق منتش++ر می ک++رد( )1956نش++ان داده
است که کار هر فرد مولد ،مستقیمًا جزیی از مجموع+ه ی ک+ار اجتم+اعی ش+ناخته می ش+ود .ب+ه نظ+ر
برنامه ریزان شوروی (سابق) سازمان علمی کار اجتم+اعی اس+تفاده ی کام+ل و هم+ه جانب+ه ی من+ابع
نیروی انسانی را در مقیاس کل جامعه ممکن می سازد (چیزی که در نظ++ام س++رمایه داری ناش++ناخته
مانده است) .بنابراین عرضه ی نیروی انسانی اصوًال همیشه می تواند پاسخ داده ش++ود .ب++ا این هم++ه،
در شوروی سابق کار به ص++ورت ی++ک وظیف+ه ب++اقی مان++د و س++ازمان جمعی وس++ایل تولی++د وظیف+ه ی
شرکت در کار اجتماعی را ب+رای هم+ه ی اف++راد جامع+ه ب+ه وج+ود می آورد؛ زی+را ک+ار ه+ر کس در
جامعه تنها منبع امرار معاش او بود .کار کردن در شوروی(سابق) برای هر فرد قادر به ک++ار ،ی++ک
وظیفه محسوب می شد و مایه ی افتخار او بود .با وجود این ،اصوًال اگ++ر س++رمایه گ++ذاری اقتص++ادی
موجب افزایش اشتغال و تولید شود؛ یعنی مقدار کار الزم ب++دون ت++رس از بح++ران ادواری مهم تحق++ق
یابد ،باید رابطه ی بین اشتغال و عدم اشتغال یکسان و متحدالشکل ش+ود و ج+ایی ب+رای مس+ائل عملی
که پژوهش تجربی یک اشتغال متناسب در برابر شرایط اشتغال اضافی یا ناقص را ایج++اب می کن++د،
باقی نگذارد.
باید اشاره کرد که بررسی دقیق تر ،مستلزم تجزیه و تحلیل اقتصادی است تا بدین ترتیب بت++وان
بر مبنای آن روشن ساخت که پاره ای عوام+ل مانن+د س+طح نس+بی س+رمایه گ+ذاری ،م+یزان دس+تمزد،
مدت زمان کار و میزان منافع در مقیاس ملی ،غالبًا نقش بسیار نزدیکی در اقتصاد سرمایه داری ایفا
)(65
می کنند(این موضوع در مورد کشورهایی که هنوز بخش++های مهمی از اقتص++اد آنه++ا در کش++اورزی،
حمل و نقل و بازرگانی یا صنایع دستی ،دولتی نشده است مانند ممالک اروپ+ای ش+رقی و چین ،خیلی
بیشتر صادق است .بنابراین دراین جا بدون اینکه مدعی بررسی عمیق نظریه اشتغال باشیم ،به ذکر
چند مساله که نظریه اشتغال دراین ممالک طرح کرده است ،اکتفا می کنیم .
مسائل مربوط به ح+د و ح+دود :از اش+تغال ممکن ت+ا اش+تغال واقعی ،م+رز انعط+اف پ+ذیر بس+یار -1
گسترده ای وجود دارد سن شروع به کار (که بسته به مدت تحصیالت اس++ت) وس++ن بازنشس++تگی
برحسب قشر ه++ای جمعیت متغ++یر اس++ت .زم++ان ک++ار ن++یز ب++ه حجم نس++بی اش++تغال (ودرنیتج++ه ب++ه
تقاضای نهایی) بستگی دارد .متناسب بودن انواع اشتغال وگ++روه ه++ای ش++غلی ن++یز مس++ائل بس++یار
حساسی را در انتخاب شغل مطرح می سازد.
مسائل حد و حدود در داخل مسائل دیگر ،به خص++وص در داخ++ل مس++ئله نق++ل و انتق++ال ج++ای می -2
گیرد .برای مثال مهاجرت اجباری جمعیت ،تحرک جغرافیایی ی++ا س++کونت داو طلبان++ه درمن++اطق
در حال رشد ،انتقال از روستا به شهر (که ابتدا مورد حمایت بوده و امروز از آن جلو گیری می
شود) و هم چنین نقل و انتقال ازیک رشته شغلی به رشته دیگر از آن نوع است.
جمعیت ذخیره :این مس++ئله خ++ود ناش++ی از مس++ائل قبلی اس++ت .جمعیت ذخ++یره راجمعی++تی ک++ه ب++ه -3
صورت نا صحیحی به اشتغال پرداخته اند و می توان به صورت نافذ و مؤثر تری آنها را شاغل
ساخت ویا جمعیتی (جوان) که خودرا برای شغلی آماده می کند ،تعریف کرده اند .در این م++ورد
غالبًا کارمندانی که به بخش تولیدی فرستاده می شوند ،ذکر می گردد.
شکل درآمد بر حسب نوع شغل (به صورت پولی یا جنسی ،درآمد تعاونی یا دست مزدها و ).... -4
مسئله مربوط به آینده نگری جمعیت که در طرح های آینده و دراز مدت ،باید به آن توج++ه ش++ود -5
(تحولی موالید ،مرگ و میر ،باروری ،دری تدریجی جمعیت و غیره)
اشتغال هریک از دو جنس؛ رشد نسبی اشتغال زنان از چند سال پیش تغیر ک++رده ،ب++ه نح++وی ک++ه -6
رشد نسبی عدم اشتغال در زنان مالحظه شده است.
صور مختلف کار های اجباری (مانند بزهکاران محکوم به کار ،اردو کارهای تنبیهی و )...ک++ه -7
حجم آن به تدریح کاهش می یابد؛ لیکن نقش آن در اشتغال مخصوص ً+ا در من++اطق فق++یر در س++ال
های اخیر بسیار مهم بوده است ،نیز باید یاد آوری شود .طرح این مسائل نش++ان می ده++د ک++ه دی++د
گاه جامعه شناسی نسبت به دید صرفًا اقتصادی در برنامه ریزی کامل و همه جانب++ه ب++ا دش++واری
بیشتری رو برو است و مشکل تر می تواند به تعادل بین اشتغال و عدم اشتغال دست یابد.
تضاد میان کار مولد و غیر مولد و کارهای یدی و کارهای فکری ،هنوز هم ب++ه ط++ور م++داوم وج++ود
دارد؛ به طور کلی برخی از کارها رجحان بیشتری نسبت به کار های دیگر دارند .تعیین حد و حدود
)(66
اشتغال (که در باال ب+دان اش+اره ش+د) م+وجب ب+ر انگیختن پدی+ده اش+تغال غ+یر مکفی ،اض+افه اش+تغال
نسبی ،کار های نادر و حتی بیکاری موقت می شود (که غالبًا بیکاری م++وقت زی++ر پوش++ش پ++رداخت
دست مزد ب++دون انج++ام ک++ار ،پنه++ان می مان++د) .درکش++ورهای درح++ال توس++عه ب++از هم دش++واری ه++ای
بیشتری درنظم اشتغال مالحظه می شود که کم تر در آمار ها منعکس می شود)1( .
1
هاکمن،برنارد وآلن وینترز؛ بانک و اقتصاد ،مترجم سید حسین علوی لنگرودی ،1390 ،ص )
(56 .
)(68
رشد جمعیت یا شهر نشینی ،اقتصاد غیر رس++می بیش++تر ن++یروی ک++ار را ج++ذب می نمای++د .پ++انزدهمین
کنفرانس بین المللی آمارشناسان کار بخش غیر رسمی را به عنوان واحد های تولیدی درکارگاه ه++ای
غیر شرکتی تعریف کرده که مالکیت آنها بر عهده خانوارها است .شاغلین اقتصاد غیر رسمی ش++امل
کلیه ی افرادی است که درطول یک دوره مرجع در حد اقل یک واحد تولیدی که ش++رایط بخش غ++یر
رسمی را بر آورده می سازد ،بدون توجه به وضعیت شغلی و اینک++ه ش++غل اص++لی ی++ا ش++غل دوم آنه++ا
باشد ،شاغل هستند .قطع نامه ی این کنفرانس اجازه انجام برخی تغیرات در سطح ملی را داده است.
در نتیجه اطالعات این شاخص اغلب مبتنی بر تعاریف و اندازه گیری های اقتص++اد غ++یر رس++می ب++ه
صورت ملی است)1( .
1
محبی ،علی اکبر؛ همان منبع ،ص )
(27 .
)(69
- 3.2.14اشتغال ناقص
افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغالنی است که در هفته مرجع ،حاضر در سر کار یا غ++ایب
موقت از محل کار بوده ،به دالیل اقتص+ادی نظ+یر رک+ود ک+اری ،پی+دا نک+ردن ک+ار ب+ا س+اعات ک+ار
بیشتر ،قرار داشتن در فصل غیر کاری و ...کمتر از 44ساعت کار کرده ،خواه+ان و آم++اده ب++رای
انجام کار اضافی در هفته مرجع بوده ان++د .ک++ه ن++رخ اش++تغال ن++اقص عب++ارت اس++ت از نس++بت جمعیت
دارای اشتغال ناقص زمانی به جمعیت فعال ( شاغل و بیکار ) ضرب در صد )1( .
1
(.محبی ،علی اکبر؛ همان اثر ،ص ) 40
)(70
فصل چهارم
یافته های تحقیق
در این تحقیق خانواده های قرضه گیرن++ده جامع++ه آم++اری را تش++کیل می دهن++د ک++ه تع++داد این جامع++ه
1016قرضه گیرنده بوده ودرانتخاب نمونه س++عی ش++ده ت++ا نمون++ه ط++وری انتخ++اب گ++ردد ک++ه مع++رف
جامعه باشد ،بنأ %10جامعه آماری که تقریبًا معادل به 100قرضه گیرنده میشود به صورت سیستم
تصادفی برای پاسخ دهی به پرسش نامه انتخاب گردیده اند .ضمنًا باید یاد آورشد که پرسش نام++ه در
این تحقیق از نوع پرسش نامه بسته (چند گزینه ای) بوده و به تعداد 25سوال برای انجام تحقیق در
آن گنجانیده شده که برخی از مهم ترین آنه++ا ک++ه ب++ا موض++وع تحقی++ق مرتب++ط اس++ت ب++ه منظ++ور ثب++وت
فرضیه ها به شکل بیانیه عبارت اند از افزایش در آمد مردان نظربه دریافت قرضه ،اف++زایش درآم++د
زنان نظربه دریافت قرضه ،درآمد ماهانه قب++ل از دری++افت قرض++ه ب++ه افغ++انی ،درآم++د ماهان++ه بع++د از
دریافت قرضه به افغانی ،ایجاد درآمد نظربه دریافت قرضه ،ایجاد اشتغال نظرب++ه دری++افت قرض++ه،
افزایش شغل مردان نظربه دریافت قرضه ،افزایش شغل زنان نظربه دریافت قرضه ،تع++داد ش++اغلین
قبل از دریافت قرضه ،تعداد شاغلین بعد از دریافت قرضه ،میزان پس ان++داز ماهان++ه قب++ل ازدری++افت
)(71
قرضه نظر به افغانی و میزان پس انداز ماهانه بعد ازدریافت قرضه نظر به افغانی که نتایج آنها بعد
از جمع آوری ومشاهده درجدول ( )4.1درصفحه بعدی نشان داده شده است.
نتیجه بدست آمده از اشکال ( )4.3بیان میکند که قرضه های کوچک باعث اف++زایش درآم++د م++ردان و
زنان شده ،اگر گزینه هیچ را با مجموع سایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می شود که گزینه هیچ قیمت
کمتر از سایر گزینه ها را بخود اختیار میکند که نشان دهنده افزایش سطح درآمد مردان و زن++ان می
باشد ،ولی با یک تفاوت خیلی کم یعنی میزان تاثیرات قرض++ه ب++االی درآم++د م++ردان بیش++تر از درآم++د
زنان میباشد ،که این تفاوت درگزینه کم ب++ه ان++دازه 2فیص++د ،درگزین++ه متوس++ط ب++ه ان++دازه 6فیص++د و
درگزینه زیاد هیچ تفاوت وجود ندارد ،به همین شکل درگزینه خیلی زیاد به اندازه 1فیصد تف++اوت و
درگزینه هیچ ،به اندازه 5فیصد تفاوت به مالحظه می رسد .لذا قرضه ه+ای کوچ+ک ب+اعث اف+زایش
درآمد مردان وزنان شده طوریکه این افزایش باالی درآمد مردان نسبت به درآمد زنان بیشتراست.
)(73
- 4.4میزان پس انداز ماهانه قبل از دریافت قرضه و بعد از دریافت قرضه
با توجه به نتایج بدست آمده از پاسخ های که در پرسش نامه پاسخ داده شده ،میزان پس ان++داز ماهان++ه
قبل از دریافت قرضه های کوچک طوری میباشدکه ازمیان گزینه های مختلف 75 ،فیص++د از پاس++خ
دهن++دگان گزین++ه 10-5ه++زار افغ++انی 11 ،فیص++د گزین++ه 20-10ه++زار افغ++انی 7 ،فیص++د گزین++ه -20
30هزار افغانی3 ،فیصد گزینه 40-30هزار افغانی و 4فیصد گزینه بیشتر از 40ه++زار افغ++انی را
انتخاب نموده که در شکل ( 4.4الف) نشان داده شده است .به همین ترتیب با توج++ه ب++ه پاس++خ هایک++ه
ازپرسش نامه بدست آمده میزان پس انداز ماهانه بعد از اخذ قرضه های کوچک طوری میباشد ک++ه
53فیصد از پاسخ دهندگان ازمیان گزینه های مختلف ،گزینه 10-5هزار افغ++انی 24 ،فیص++د گزین++ه
20-10هزار افغانی 8 ،فیصد گزینه 30-20هزار افغانی 9 ،فیصد گزینه 40-30هزار افغ++انی و 6
فیصد گزینه بیشتر از 40هزار افغانی را انتخاب نموده که در شکل ( 4.4ب) نشان داده شده است.
شکل ( 4.4ب) میزان پس انداز ماهانه شکل ( 4.4الف) میزان پس انداز ماهانه
بعد از دریافت قرضه قبل از دریافت قرضه
با توجه به اشکال ( )4.4در میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه ومیزان پس ان++داز ماهان++ه بع++د
از اخ++ذ قرض++ه تف++اوت وج++ود دارد ،طوریک++ه این تف++اوت درگزین++ه 10-5هزارافغ++انی ،ب++ه ان++دازه
22فیصد ،درگزینه 20-10هزارافغانی ،به اندازه 13فیصد ،درگزینه 30-20هزارافغانی ،به ان++دازه
1فیصد ،درگزینه 40-30هزار افغانی ،به اندازه 6فیص++د ودرگزین++ه بیش++تر از 40ه++زار افغ++انی ب++ه
اندازه 2فیصد به نظر می رسد .اگر انتروال 10-5هزار افغانی را با سایر انتروال ها مقایس++ه ک++نیم،
قیمت آن بعد از اخذ قرضه نسبت به سایر انتروال ها کاهش نموده ک++ه خ++ود ی++ک اف++زایش در م++یزان
پس انداز رانشان می دهد ،لذا نتیجه بیان میکند که قرضه های کوچ++ک م++یزان پس ان++داز را اف++زایش
داده است.
)(74
- 4.5درآمد ماهوار قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه
به اساس نتایج بدست آمده ازجواب های که پاس++خ دهن++ده ه++ا در پرس++ش نام++ه انتخ++اب نم++وده ،درآم++د
ماهانه قبل از دریافت قرضه های کوچک طوری است ک++ه 55 ،فیص++د از پاس++خ دهن++دگان گزین++ه -5
10هزار افغانی 34 ،فیصد گزینه 20-10هزار افغانی 3 ،فیصد گزینه 30-20هزار افغانی 4 ،فیص++د
گزینه 40-30هزار افغانی ،وبه همین ت++رتیب 4فیص++د گزین++ه بیش++تر از 40ه++زار افغ++انی را انتخ++اب
نموده که در شکل ( 4.5الف) نشان داده است .به همین صورت نتیجه بدست آمده از پاس++خ ه++ای ک++ه
پاسخ دهنده در پرسش نامه انتخاب نموده ،درآمد ماهانه بعد ازدریافت قرضه ط++وری میباش++دکه32 ،
فیصد از پاسخ دهندگان گزینه 10-5هزار افغانی 36 ،فیصد گزین++ه 20-10ه++زار افغ++انی 18 ،فیص++د
گزینه 30-20هزار افغانی 7 ،فیصد گزینه 40-30هزار افغانی ،وهم چنین 7فیصد گزین++ه بیش++تر از
40هزار افغانی را انتخاب نموده که در شکل ( 4.5ب) نشانداده شده.
قرضهقرضه
اخذاز اخذ
ماهوارازبعد
ماهوار قبل
درآمد درآمد
4.5ب)الف) شکل (4.5
شکل (
نتایج بدست آمده از اشکال ( )4.5نشان می دهد که ،بین درآم++د ماهان++ه قب++ل از اخ++ذ قرض++ه و درآم++د
ماهانه بعد از اخذ قرضه یک تفاوت درمیان گزینه ها وجود دارد ،ط++وری ک++ه درگزین++ه 10-5ه++زار
افغ++انی ب++ه ان++دازه 23فیص++د ،درگزین++ه 20-10ه++زار افغ++انی ب++ه ان++دازه 2فیص++د ،درگزین++ه -20
30هزارافغانی به اندازه 15فیصد ودردو گزینه بعدی به ترتیب به اندازه 3فیصد تفاوت ب++ه مش++اهده
میرسد ،اگر به نتایج تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان وزنان ،میزان پس انداز ماهان++ه
قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه ،درآمد م+اهوار قب+ل از قرض+ه و بع+د از قرض+ه توج+ه ش+ود،
)(75
دیده می ش+ود ک+ه قرض+ه ه+ای کوچ+ک ب+اعث اف++زایش آنه+ا ش+ده ک+ه ب+ه این ت+رتیب فرض++یه ف++رعی
اول( افزایش میزان درآمد) به شکل مثبت ثبوت می شود.
– 4.6میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی اشتغال مردان و زنان
باتوجه به نتایج و پاسخ هایکه در پرسش نامه بدست آمده تاثیرات قرض++ه ه++ای کوچ++ک ب++االی ش++غل
مردان طوری میباشد که 14فیصد از پاسخ دهندگان گزینه خیلی کم ،وهم چنین 14فیصد گزین++ه کم،
35فیصد گزینه متوسط 16 ،فیصد گزینه زیاد 5 ،فیصد گزینه خیلی زیاد و 16فیصد گزین++ه هیچ را
انتخاب نموده که در شکل ( 4.6الف) نشان داده شده اس++ت .ب++ه همین ص++ورت ت++اثیرات قرض++ه ه++ای
کوچک باالی شغل زنان با توجه به پاسخ هایکه در پرسش نامه به دست آمده طوری میباش++د ک++ه 20
فیصد از پاس++خ دهن++دگان گزین++ه خیلی کم 18 ،فیص++د گزین++ه کم 31 ،فیص++د گزین++ه متوس++ط 3 ،فیص++د
گزینه زیاد وهم چنین 3فیصد گزینه خیلی زیاد و 25فیصد گزینه هیچ را انتخاب نموده ک++ه در ش++کل
( 4.6ب) نشان داده شده است.
4.6های
ب) تاثیر قرضه های قرضه شکل ( 4.6الف) تاثیر
شکل (
کوچک باالی اشتغالکوچک باالی اشتغال زنان
مردان
)(76
-4.7تعداد شاغلین قبل ازاخذ قرضه و بعد ازاخذ قرضه
با توجه به نتایج بدست آمد از پرسش نامه تعداد افراد شاغل قبل از اخذ قرض++ه نظ++ر ب++ه گزین++ه ه++ای
انتخاب شده توسط پاسخ دهندگان طوری است که 55فیصد از پاسخ دهن++ده ه++ا گزین++ه 2-1نف++ر27 ،
فیصد گزینه 3-2نفر10 ،فیصد گزینه 4-3نفر و 8فیصد گزینه بیشتر از 4نفر را انتخاب نموده که
در شکل ( 4.7الف) نمایش داده شده است .به همین صورت ب++ا توج++ه ب++ه پاس++خ ه++ای مختل++ف ک++ه از
پرسش نامه دریافت گردیده تعداد افراد شاغل بعد از دریافت قرضه های کوچک ،طوری میباشد ک++ه
38فیصد از پاسخ دهندگان گزینه 2-1نفر 34 ،فیصد گزینه 3-2نفر 16،فیصد گزین++ه 4-3نف++ر و
12فیصد گزینه بیشتر از 4نفر را انتخاب نموده که در شکل ( 4.7ب) نشان داده شده است.
شکل ( 4.7ب) تعداد شکل ( 4.7الف) تعداد شاغلین
شاغلین بعد از اخذ قرضه قبل از اخذ قرضه
به همین صورت نتایج بدست آمده از اشکال ( )4.7نشان می دهد ک++ه بین تع++داد اف++راد ش++اغل قب++ل از
دریافت قرضه و تعداد شاغلین بعد از دریافت قرضه یک تفاوت به مش++اهده می رس++د ،طوریک++ه این
تفاوت در گزینه 2-1نفر به اندازه 17فیصد ،درگزینه 3-2نفر به اندازه 7فیصد ،درگزین++ه 4-3نف++ر،
به اندازه 6فیص++د و درگزین++ه بیش++تر از 4نف+ر ب++ه ان++دازه 4فیص++د تف+اوت در تع++داد ش++اغلین بع++د از
دریافت قرضه نسبت به تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه را نشان می دهد ،اگر گزینه 2-1نف++ر را ب++ا
سایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می که قیمت این گزینه بع++د از اخ++ذ قرض++ه کم++تر از مجم++وع گزین++ه
های دیگر است ،لذا تعداد افراد شاغل بعد از دریافت قرضه نسبت به تعداد افراد ش++اغل قب++ل از اخ++ذ
قرضه بیشتر میباشد .اگ++ر ب++ه ت++اثیرات قرض++ه ه++ای کوچ++ک ب++االی اش++تغال م++ردان و زن++ان و تع++داد
شاغلین قبل ازدریافت قرضه وبعد ازدریافت قرضه توجه ش++ود نتیج++ه چ++نین بی++ان میکن++د ک++ه قرض++ه
های کوچک شغل مردان و زنانرا افزایش داده وبه دنبال آن تعداد شاغلین درخانواده هم افزایش یافته
که خود ثبوت کننده فرضیه فرعی دوم (افزایش تعداد شاغلین) درخانواده ها میباشد.
)(77
– 4.8میزان تاثیرات قرضه های کوچک درایجاد اشتغال و درآمد
با توجه به پاسخ های که پاسخ دهندگان در پرسش نامه انتخاب نموده نت++ایج قرض++ه ه++ای کوچ++ک در
ایجاد درآمد طوری میباشدکه 19 ،فیصد از ج++واب دهن++ده ه++ا گزین++ه خیلی کم ،وهم چ++نین 19فیص++د
گزینه کم 30 ،فیصد گزینه متوسط 11 ،فیصد گزین++ه زی++اد 3 ،فیص++د گزین++ه خیلی زی++اد و 18فیص++د
گزینه هیچ را انتخاب نموده که درشکل ( 4.8الف) نشان داده شده است.
به همین صورت تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال با توجه گزینه های که پاسخ دهن++دگان
انتخاب نموده طوری میباشد که 16فیصد از پاسخ دهن++د گ++ان گزین++ه خیلی کم 22 ،فیص++د گزین++ه کم،
29فیصد گزینه متوسط 7 ،فیصد گزینه زیاد 4 ،فیصد گزینه خیلی زی++اد و 22فیص++د گزین++ه هیچ را
انتخاب نموده که در شکل ( 4.8ب) نمایش داده شده است.
شکل ( 4.8ب) تاثیرات قرضه های کوچک شکل ( 4.8الف) تاثیرات قرضه های کوچک
در ایجاد اشتغال درایجاد آمد
باتوجه به نتایج که دراش++کال ( )4.8ب++ه مش++اهده میرس++د ت++اثیرات قرض++ه ه++ای کوچ++ک ب++اعث ایج++اد
اشتغال و درآمد شده ،اگر گزینه هیچ را با سایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می شود قیمت آن کم++تراز
مجموع سایر گزینه ها است ،ولی تفاوت بین این دو متغیر چندان زیاد نمی باشد طوری که درگزینه
خیلی کم به اندازه 3فیصد افزایش در ایجاد درآمد ،درگزینه کم ب+ه ان+دازه 3فیص++د اف++زایش درایج+اد
اشتغال ،درگزینه متوسط به ان+دازه 1فیص+د اف+زایش در ایج+اد درآم+د ،و همچ+نین درگزین+ه زی+اد ب+ه
)(78
اندازه 4فیصد اف+زایش در ایج+اد درآم+د ،درگزین+ه خیلی زی+اد ب+ه ان+دازه 1فیص+د اف+زایش در ایج+اد
اشتغال ،و به همین ترتیب درگزینه هیچ به اندازه 4فیصد افزایش در ایجاد اشتغال را نشان می دهد.
لذا قرضه های کوچک باعث ایجاد اشتغال و درآم++د ش++ده ولی تف+اوت بین این دو متغ++یر چن++دان زی++اد
نمی باشد ،وسرانجام نتایج بیان کننده ثبوت فرضیه اصلی (ایجاد اشتغال و درآمد) میباشد.
نتیجه گیری
به اساس نتایج بدس++ت آم++ده از بررس++ی ه++ا و چ++ارت ه++ای ک++ه قبًال نش++ان داده ش++د ،بین قرض++ه ه++ای
کوچک و درآمد و اشتغال رابطه به شکل مستقیم وجود دارد .ک++ه این رابط++ه درب++رخی از متغ++یر ه++ا
شدت داشته و دربرخی شدت کمتر دارد .یعنی اینکه قرضه ه++ای کوچ++ک در ایج++اد اش++تغال ودرآم++د
خانواده ها دروالیت بامیان تاثیر مستقیم داشته وفرضیه های تحقیق مورد قبول واقع می شود.
اگر به میزان تاثیرات قرضه ه+ای کوچ+ک ب+االی درآم+د م+ردان و زن+ان نظ+ر انداخت+ه ش+وددیده می
شودکه قرضه های کوچ++ک درآم++د م++ردان و زن++ان را اف++زایش داده ولی تف+اوت بین درآم++د م++ردان و
زنان وجود دارد .طوری که در گزینه کم این تفاوت ب+ه ان+دازه %2ک+اهش درآم+د م+ردان ،درگزین+ه
متوسط به اندازه %6افزایش درآمد م++ردان ،در گزین++ه زی++اد ب++دون تف++اوت ،درگزین++ه خیلی زی++اد ب++ه
اندازه %1افزایش ودر گزینه هیچ هم چنان تفاوت دیده نمی شود .ل+ذا نتیج+ه چ+نین بی+ان می کن+د ک+ه
قرضه های کوچک باعث افزایش درآمد مردان و زنان طوری شده که درآمد مردان نسبت به درآم++د
زنان افزایش بیشتر دارد که درجدول ( )1نشان داده شده.
جدول ( :)1میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان و زنان
گزینه سواالت درآمد مردان درآمد زنان نتیجه
کم 43% 45% 2%-
متوسط 24% 18% 6%
زیاد 11% 11% 0%
خیلی زیاد 8% 7% 1%
هیچ 14% 19% 5%-
N=100 منبع :یافته های تحقیق
به همین ترتیب اگر میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه را ب++ا م++یزان پس ان++داز ماهان++ه بع++د از
اخذ قرضه مقایسه کنیم ،بازهم میزان پس انداز ماهان+ه بع+د از دری+افت قرض+ه نس+بت ب+ه م+یزان پس
انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه نظر به انتروال ها زیاد است .طوریکه در گزینه 10-5ه+زار افغ+انی
)(79
ب++ه ان++دازه %22ک++اهش ،درگزین++ه 20-10ه++زار افغ++انی ب++ه ان++دازه %13اف++زایش ،درگزین++ه-20
30هزارافغانی به اندازه %1اف+زایش ،درگزین+ه 40-30ه+زار افغ+انی ب+ه ان+دازه %6اف+زایش و س+ر
انجام در گزینه بیشتر از 40هزار افغانی به اندازه %2افزایش را نشان می دهد ،ک++ه در ج++دول ()2
نشان داده شده است.
جدول ( :)2میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه
گزینه های سوال پس انداز بعد از قرضه پس انداز قبل از قرضه نتیجه
5-10هزار افغانی 53% 75% 22%-
10-20هزار افغانی 24% 11% 13%
20-30هزار افغانی 8% 7% 1%
30-40هزار افغانی 9% 3% 6%
بیشتر از 40هزار افغانی 6% 4% 2%
N=100 منبع :یافته های تحقیق
اگردرآمد ماهوارخانواده ها قبل از اخذ قرضه را با درآمد ماهوار بعد از اخذ قرض++ه مقایس++ه نم++اییم،
نتیجه طوری است که در گزینه 10-5هزارافغانی درآمد ماهوار بعد از اخذ قرضه ب++ه ان++دازه %23
کمتر از درآمد قبل از اخذ قرضه میباشد ،درگزینه 20-10هزار افغ++انی درآم++د م++اهوار بع++د از اخ++ذ
قرضه به اندازه %2زیاد تر از درآمد قبل از اخ++ذ قرض++ه ب++وده ،در گزین++ه 30-20هزارافغ++انی این
افزایش به اندازه %15بوده ودردو گزینه بعدی به ترتیب به ان+دازه %3اف+زایش را نش+ان می ده+د،
لذا نتیجه نظر به قیمت انتروالها بیان می کند که قرضه ه++ای کوچ++ک درآم++د م++اهوار خ++انواده ه++ا را
افزایش داده که فرضیه فرعی اول (اف++زایش م++یزان درآم++د) ثب++وت میش++ود و نتیج++ه آن درج++دول ()3
نشان داده شده است.
اگر تعداد شاغلین بعد از اخذ قرضه را نسبت به تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه مقایسه ک++نیم نتیج++ه
بیان می کند که تعداد ش+اغلین بع+د از دری+افت قرض++ه نس+بت ب+ه ش+اغلین قب+ل از اخ+ذ قرض++ه بیش+تر
میباشد ،یعنی
)(80
در گزینه 2-1نفر %17کاهش ،در گزینه 3-2نفر به اندازه %7افزایش ،در گزین++ه 4-3نف++ر ب++ه
اندازه %6افزایش و در گزینه بیشتر از 4نفر به اندازه %4افزایش به مشاهده می رسد.
لذا نتیجه نظر به انتروال ها بیانگر این است که قرضه های کوچک باعث افزایش تعداد ش++اغلین در
بین خانواده ها شده است که فرضیه فرعی دوم (افزایش م++یزان پس ان++داز) ب++ه این ت++رتیب ثب++وت می
شود و نتایج آن در جدول ( )4نشان داده شدهاست.
جدول ( :)4تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه
گزینه های سوال شاغلین بعد از قرضه شاغلین قبل قرضه نتیجه
1-2نفر 38% 55% 17%-
2-3نفر 34% 27% 7%
3-4نفر 16% 10% 6%
بیشتر از 4نفر 12% 8% 4%
N=100 منبع :یافته های تحقیق
اگر تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد را باهم مقایسه و بررس++ی نم++اییم دی++ده می
شود در گزینه خیلی کم به اندازه %3افزایش درآمد ،در گزینه کم ب+ه ان+دازه %3ک+اهش درآم+د ،در
گزینه متوسط به اندازه %1افزایش درآمد ،درگزینه زی++اد ب++ه ان++دازه %4اف++زایش درآم++د ،درگزین++ه
خیلی زیاد به اندازه 1فیصد کاهش درآمد ،و درگزینه هیچ به اندازه %4کاهش درآمد به مشاهده می
رسد .بنًأ اگر گزینه هیچ را با مجم+وع س+ایر گزین+ه ه+ا مقایس+ه ک+نیم دی+ده می ش+ود ک+ه قرض++ه ه+ای
کوچک باعث ایجاد اشتغال و درآمد شده ،ولی ب++ا ی++ک تف++اوت خیلی ن++اچیز بین این دو متغ++یر ک++ه در
جدول ( )5نمایش داده شده وجود دارد.
طوری که درجدول فوق دیده می شود قرضه های کوچک باعث ایجاد در اش++تغال و درآم++د ش++ده ک++ه
تفاوت بین متغیر های تابع بسیار اندک میباشد که این نتیجه بیان کننده ثبوت فرضیه اصلی میباشد ب++ه
همین صورت اگر به نتایج که در جداول قبلی بیان ش++د دی++ده ش++ود درآم++د بع++د از اخ++ذ قرض++ه نس++بت
درآمد قبل از اخذ قرضه زیاد است و پس انداز ماهان++ه بع++د از دری++افت قرض++ه بیش++تر از م++یزان پس
انداز قبل از دریافت قرضه بوده به همین ص++ورت تع+داد ش+اغلین بع+د از قرض++ه هم بیش+تر از تع+داد
شاغلین قبل از دریافت قرضه می باشد .ک++ه این ه++ا هم++ه بی++انگر موج++ودیت ی++ک رابط++ه مس++تقیم بین
متغیر مستقل و متغیر های تابع میباشد که خود فرضیه اصلی (ایج++اد اش++تغال و درآم++د) را ب++ه ش++کل
مثبت آن ثبوت می کند.
پیشنهادات
درصورتی که بانک قرضه ها ی کوچ++ک بعض++ی از تس++هیالت را م++د نظ++ر بگیرن++د وابتک++ارات
جدیدی را در ارایه خدمات بانکی بالخصوص قرضه ها داشته باشند میتوانند در اف++زایش قرض++ه
دهی وبه تبع آن افزایش عاید نقش مهمی تری را بازی نمایند.
برنامه های بانک قرضه های کوچک زیاد تر متکی به مدل های تمویل مالی غیر اس++المی ب++وده
بنًا باید از مدل های تمویل مالی اسالمی استفاده صورت گیرد تا م++ردم ه++ر چ++ه به++تر ازآن به++ره
مند شوند.
مبلغ قرضه که توسط موسسات قرضه های کوچک منحیث قرضه پرداخت میشود بس++یار ن++اچیز
بوده که باید دراین مورد تجدید نظر صورت بگیرد و این مبلغ باید به حد کافی برسد تا از آن ب++ه
طور مناسب استفاده صورت بگیرد.
این برنامه باید هر چه وس++یع ترش++ود به++تر اس++ت ت++ا م++ردم در نق++اط دوردس++ت کش++ور بتوانن++د از
مزایای آن بهره مند گردند.
میزان ربح دریافتی مطابق به شرایط وضعیت زندگی فقرا نمی باشد ،لذا نرخ ربح که بانک اخ++ذ
میکند تجدید نظر شود .و درغیر آن صورت این قرضه ها فقرا را فقیر تر خواهد کرد.
)(82
همان طوریکه میدانیم موسسات قرضه های کوچ++ک در مع++امالت خ++ویش زی++ادتر از پ++ول ه++ای
خارجی استفاده مینماید پس اگر به جای آن از پول افغانی استفاده شود تاثیرات خوب را در قب++ال
خواهد داشت و همچنان پول افغانی بازار مناسب را خواهد به دست آورد.
مدت باز پرداخت قرضه ها باید افزایش یابد تا مردم بتوانند فعالیت های خویش را بهب++ود بخش++د
و بعد قرضه را باز پرداخت نمایند.
دفاتر نمایندگی های قرضه های کوچک در من+اطق روس+تایی خیلی مح+دود اس+ت ل+ذا بای+د تع+داد
نمایندگی های بانک قرضه های کوچک دراین مناطق افزایش یابد تا مردم دور دست ب++ه راح++تی
بتوانند به دریافت قرضه دسترسی یابند.
کسانیکه اسناد زمین ویا خانه به عنوان ضمانت ندارند ،بادریافت این قرضه ها دچار مش++کل می
شود بنأ درقسمت ضمانت برای چنین اشخاص تدابیری بهتری درنظر گرفته شود تا هم++ه بتوانن++د
از آن مستفد شوند.
منابع و ماخذ
اصغرپور ،مرضیه؛ زنان اشتغال و ارزش های اخالقی( ،؟). -1
پوپل ،علی رضا؛ تاثیر خدمات بانک قرضه ه++ای کوچ++ک روی عای++د خ++انواده ه++ا دروالیت -2
هرات ،پایان نامه تحصیلی مقطع لیسانس ،چاپ نشده دانشگاه هرات.1391 ،
تره کی ،سلطان احمد؛ نقش کریدت های بانکی در انکشاف زراعت ،موسسه انتشاراتی ج++ام -3
جم.1385 ،
توانایان فرد ،حس++ن؛ فرهن++گ تش++ریحی اقتص++اد ،نش++ر الک++ترونیکی و اطالع رس++انی جه++ان -4
رایانه.1386 ،
توسلی ،غالم عباس؛ جامعه شناسی ک++ار و ش++غل ،ویراس++ت دوم ،موسس++ه انتش++اراتی س++مت، -5
.1392
روبن ،م++تیو؛ اولین بان++ک اختصاص++ی فق++را ( م++روری ب++ر تجرب++ه موف++ق گ++رامین بان++ک -6
دربنگالدش) ،مترجمین :مینا طاهری و مهدی صمیمی.1390 ،
ساطعی ،مهسا و پریسا صمیمی؛ تاثیر تسهیالت بانکی بر اشتغال زایی بخش های اقتص++ادی -7
ایران.1389 ،
سالنامه آماری استان کهگیلویه و بویر احمد ،هزینه و درآمد خانوار.1388 ، -8
سید مسعود؛ پول و کریدت ،کابل انتشارات فرهنگ ،چاپ سوم .1389 -9
عارف ،عبدالقیوم؛ ارزیابی سیستم بانکی افغانستان ،کابل انتشارات فرهنگ.1388 ، -10
گرانپایه ،بهروز؛ وپروانه جوانمردی؛ بررسی عوامل موثر بردرآم++د خانواره++ای روس++تایی -11
در افغانستان.1387 ،
)(83
محبی ،علی اکبر؛ بررسی مقایسه ای ش+اخص ه+ای پای+ه اش+تغال اس+تان خراس+ان ش+مالی ب+ا -12
سایر استانها سالهای ،)1384 – 1390ناشر آذرین مهر.1390 ،
هاکمن ،برنارد و آلن وینترز؛ بانک و اقتصاد ،مترجم سید حس++ین عل++وی لنگ++رودی ،ش++ماره -13
.1390 ،114
http://www.worldbank.org.af -14
( http://en.wikipedia.org/wiki/microcreditاعتب+++اردهی خ+++رد چیس+++ت و چ+++ه -15
کاربردی دارد؟
)(84
ضمیمه شماره ( :)1پرسش نامه
:مشخصات پاسخ دهنده
ب :زن الف :مرد جنسيت:
ب :متأهل الف :مجرد حالت مدني:
د:دوكتورا ج :ماستر ب :ليسانس الف :فازغ دوازده مقطع تحصيلي:
د :باالتر از 50ساس ج50-35 :سال ب35-25 :سال كمتر از 25سال سن :الف:
-3بیشترین استفاده از قرضه های کوچک را درکدام زمینه انجام داده اید ؟
.4موارد دیگر .3ایجاد سرمایه گذاری .2تامین نیاز تجملی .1تامین نیاز اساسی
-4قرضه های کوچک به چه اندازه باعث افزایش درآمد آقایان درفامیل شما شده است ؟
.5هیچ .4خیلی زیاد .3زیاد .2متوسط .1کم
-5قرضه های کوچک به چه اندازه باعث افزایش درآمد خانم ها درفامیل شما شده است ؟
.5هیچ .4خیلی زیاد .3زیاد .2متوسط .1کم
-6درآمد ماهانه خانواده شما قبل از اخذ قرضه چقدر بوده ( به افغانی ) ؟
.5بیشتراز 40هزار 40-30 .4هزار 30-20 .3هزار 20-10 .2هزار 5-10 .1هزار
-7درآمد ماهانه خانواده شما بعد از اخذ قرضه چقدر شده است (به افغانی ) ؟
.5بیشتراز 40هزار 40-30 .4هزار 30-20 .3هزار 20-10 .2هزار 5-10 .1هزار
- 8قرضه های کوچک تاچه اندازه باعث ایجاد درآمد درفامیل شما شده است ؟
.6هیچ .5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
- 9قرضه های کوچک تا چه میزان باعث ایجاد اشتغال درفامیل شما شده است ؟
.6هیچ .5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-10قبل از اخذ قرضه شغل افراد شاغل درخانواده شما چه بوده ؟
.5موارد دیگر .4کسب وکارشهری .3مالداری .2زراعت .1کارگرساده
)(i
-11بعد از اخذ قرضه شغل افراد شاغل درفامیل شما چه است ؟
.5موارد دیگر .4کسب و کارشهری .3مالداری .2زارعت .1کارگر ساده
-12بعد از اخذ قرضه افراد شاغل در خانواده شما تا چه اندازه از شغل شان رضایت دارند ؟
.6هیچ .5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-13قرضه های کوچک تاچه اندازه شغل آقایان رادرخانواده شما افزایش داده است ؟
.6هیچ .5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-14قرضه های کوچک تا چه میزان شغل خانم هارا درخانواده شما افزایش داده است ؟
.6هیچ .5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-15بعد از اخذ قرضه شغل خانم های شاغل در خانواده شما درچه زمینه افزایش نموده است ؟
.4موارد دیگر .3دکانداری .2صنایع دستی .1خیاطی
-16قبل از اخذ قرضه در فامیل خود چند نفر شاغل داشتید ؟
.4بیشتر از 4نفر 4 - 3 .3نفر 3 - 2 .2نفر 2 - 1 .1نفر
-17بعد از اخذ قرضه در فامیل خود چند نفر شاغل دارید ؟
.4بیشتر از 4نفر 4 - 3 .3نفر 3 - 2 .2نفر 2 - 1 .1نفر
-18بعد از اخذ قرضه سطح مصارف خانواده شما تا چه اندازه افزایش نموده است ؟
.6هیچ .5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-19میزان پس انداز ماهانه درفامیل شما قبل از اخذ قرضه به چه اندازه بوده (به افغانی ) ؟
.5بیشتر از 40هزار 40-30 .4هزار 30-20 .3هزار 20-10 .2هزار 5-10 .1هزار
-20میزان پس انداز ماهانه درفامیل شما بعد از اخذ قرضه به چه اندازه است ( به افغانی ) ؟
.5بیشتر از 40هزار 40-30 .4هزار 30-20 .3هزار 20-10 .2هزار 5-10 .1هزار
-21میزان مراجعه فامیل شما به مراکز صحی قبل از اخذ قرضه به چه اندازه بوده ؟
.5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-22میزان مراجعه فامیل شما به مراکز صحی بعد از اخذ قرضه چقدراست ؟
.5خیلی زیاد .4زیاد .3متوسط .2کم .1خیلی کم
-23میزان تحصیل در فامیل شما قبل از اخذ قرضه به چه سطح بوده ؟
.6ماستر .5لیسانس .4چهارده .3لیسه .2متوسطه .1ابتدائیه
-24میزان تحصیل درفامیل شما بعد از اخذ قرضه به چه سطح است ؟
.6ماستر .5لیسانس .4چهارده .3لیسه .2متوسطه .1ابتدائیه
-25نتیجه قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد درمحل تان را چگونه ارزیابی می کنید ؟
.5خیلی خوب .4خوب .3متوسط .2بد .1خیلی بد
)(ii