汉、越含人体器官成语对比与教学研究阮胡兴盛（NGUYEN HO HUNG THINH）

单位代码： 10166
硕士学位论文
汉、越含人体器官成语对比与教学研究
阮胡兴盛
论文作者：_____________________________
语言学与应用语言学（对外汉语）
学科专业：_____________________________
郝继东
指导教师：_____________________________
文学院
培养单位：_____________________________
类别：全日制
_____________________________
2020 年 05 月 22 日
完成时间：_____________________________
沈阳师范大学学位评定委员会
学位论文独创性声明


本人所呈交的学位论文是在导师的指导下取得的研究成果据我所知。


，
除文中已经注明引用的内容外，本论文不包含其他个人已经发表或撰写过


的研究成果。对本文的研究做出重要贡献的个人和集体，均已在文中作了


明确说明并表示了谢意 

。
作者签名：
日期：２０２０年０５目２２日


学位论文使用授权声明


本人授权沈阳师范大学研究生处，
将本人硕士学位论文的全部或部分


内容编入有关数据库进行检索；有权保留学位论文并向国家主管部门或其


指定机构送交论文的电子版和纸质版，
允许论文被查阅和借阅；
有权可以


釆用影印、缩印或扫描等复制手段保存、汇编学位论文。
保密的学位论文


在解密后适用本规定 

。
作者签名：
日期：２０２０年０５目２２ 

日


Ｉ
摘要
隐喻研究是一门古老与时尚并存的学科，之所以称其为古老是因为隐喻研究从
2000 多年前已被提出，只不过被限制于文学修辞领域的角落；而之所以说它时尚就是
因为人类基于认知语言学的角度重新看待隐喻的本质的思维方式仅在最近 40 年来才不
断出现并流行兴起。在 1980 年，美国语言学家赖考夫（Lakoff）和约翰逊（Johnson）
认为我们的生活到处都有隐喻的痕迹，不仅存在于语言或文学中而且根源于人类思想和
行动中的隐喻是我们在生活中赖以生存的一部分，从而从认知的角度下提出新的、世人
犹未知的关于隐喻的观点。这种观点为隐喻研究开辟了新的一片天地。
自古迄今中越两国地理上是山水相连、关系上如唇齿相邻。族群的自然迁徒和文化
的交融碰撞，使两国之间的文化产生了许多的共同之处，也体现出互动共生的发展特征。
中越文化的交流、碰撞与融合自然而然成为越南语成语的墙脚，对其诞生、发展以及结
构形式产生了重大的影响。在汉语和越南语碰撞和交流的过程中，越南语通过语言方式
筛选并提取了中华人民对世界的认知。除此之外，越南人民创造成语的过程中，在认知
意识上产生了与汉民族的认知方式的摩擦，以概念隐喻“内脏是情绪的出处”为例，汉
民族常用“心”来表示情绪，而越南人则用“bụng”[ɓuŋ3ˀ1ʔ]、“dạ”[za3ˀ1ʔ]（肚子）、
“gan”[ɣan33]（肝）、“lòng”[lɔŋ21]（腹部的内脏）表示此含义。由此可见，两国语
言中的隐喻成语表面上看起来是异口同声，可是如果专心致志地探索和研究，就能发现
蛛丝马迹。
本论文共有六章：绪论简述了本论文的选题缘由、研究意义和目标、前人的研究状
况及成果、研究方法等；第一章主要阐述了汉、越成语的界定，然后统计两国语言含人
体器官成语的来源处与字格形式；第二章是笔者在概念隐喻的角度下对《中华成语大词
典》、《越南语成语词典》、《越南语成语与俗语词典》、《越南语成语俗语歌谣词典》
及《学生成语词典》中含人体器官成语进行分析对比，并且通过常见隐喻概念将这些成
语归纳起来；第三章的主要内容是笔者以中国国家汉办《汉语国际教育用音节汉字词汇
等级划分》与《发展汉语》教程系列中的含人体器官成语为题材通过问卷调查结果的统
计和分析得出越南汉语学习者学习汉语含人体器官成语的现状，然后从数据统计在第四
章找出学习者存在的什么样问题，进行分析导致偏误的原因；第五章的使命就在第四章
所呈现的问题的前提上提出对应的教学对策。
关键词：概念隐喻；汉、越成语对比；含人体器官成语；教学研究
I
ABSTRACT
Metaphor is an old yet new field that has recently gained back researchers’ attention and
investigation. Studies on the field have been proposed more than 2000 years ago; however,
the investigation of it has been limited to literary rhetoric. The reason why it is considered
new is because researchers have based their studies on human beings, which has regained its
spotlight in the last 40 years. This new approach reexamines the nature of metaphor through
human beings’ perspectives on cognitive linguistics. The concept, metaphor, earliest
proposed by the famous ancient Greek philosopher and educator Aristotle, has been viewed
by many scholars as a rhetorical method at the word level. This view has been widely
recognized for a long time. . However, in 1980, American linguists Lakoff and Johnson
believed that there are traces of metaphor in our lives, not only in language or literature, but
also in metaphors rooted in human’s thoughts and actions. It is a part of our life that we rely
on, so from the perspective of cognition, they put forward new and unknown ideas about
metaphor. This view opens up a new world for metaphor research.
Since ancient times, China and Vietnam have been geographically connected by
mountains and rivers, and their relations are close to each other. The natural migration of
ethnic groups and the fusion and collision of cultures have brought many commonalities
between the cultures of the two countries and also reflected the development characteristics
of interactive symbiosis. The exchange, collision and integration of Chinese and Vietnamese
cultures had a significant impact on the formation, development and structural form of them,
and naturally became the foundation of Vietnamese idioms. In the process of collision and
communication between Chinese and Vietnamese, Vietnamese language filtered and
extracted the Chinese people's perception of the world through language. At the same time,
the Vietnamese people has also created cultural idioms of their own through changes in their
lives and labor. The enrichment of such idioms enriches their spiritual life. In the process of
creating idioms, the Vietnamese people have friction with the Han people’s cognitive style in
cognitive consciousness. For example, the Han people often use “heart” to express emotions,
while Vietnamese people use “bụng” [ɓuŋ3ˀ1ʔ] and “dạ” [za3ˀ1ʔ] (belly), “gan” [ɣan33] (liver),
“lòng” [lɔŋ21] (viscera of the abdomen). It can be seen that the metaphorical idioms in the
languages of the two countries seem to be unanimous, but if we explore and study intently,
we can find clues.
II
This thesis consists of six chapters: The introduction briefly describes the reasons for the
topic selection, research significance and goals, predecessors' research status and results,
research methods, etc .; Chapter 1 mainly explains Chinese and Vietnamese idioms’
definition and the statistics of the origin and character form of the idioms containing human
organs in the two languages are analyzed. Chapter 2 is the author’s review of the Chinese
Idiom Dictionary, Vietnamese Idiom Dictionary, and Vietnamese Idiom from the perspective
of conceptual metaphor, analyzes and compares the idioms with human organs in the Idioms
Dictionary, Vietnamese Idioms and Idioms Dictionary, and the Idiom Dictionary for Students,
and summarize these idioms through common metaphor concepts; the main content of
Chapter 3 is that the author uses the Chinese country Idioms with Human Organs in the
Hanban's "Syllabic Classification of Chinese Characters for International Education in
Chinese Language" and "Developing Chinese" Tutorial Series as subjects in survey, statistics
and analysis of the results of the questionnaire survey to find out the current status of
Vietnamese Chinese learners learning Chinese idioms containing human organs, and then
find out from the data statistics in Chapter 4 what kind of problems the learners have and
analyze the causes of the errors; The mission of Chapter 5 proposes corresponding teaching
strategies on the premise of the problems presented in Chapter 4.
Key words: conceptual metaphor; Chinese and Vietnamese idiom comparison; idioms with
human organs; teaching research
III
目录
摘要.....................................................................................................................I
ABSTRACT............................................................................................................ II
绪论.................................................................................................................... 1
第一节选题缘由...............................................................................................1
第二节选题意义...............................................................................................2
一、理论意义.................................................................................................. 2
二、现实意义.................................................................................................. 2
第三节相关研究现状.......................................................................................2
一、隐喻本体的研究......................................................................................2
二、隐喻认知运用于中外语言与文化文艺的研究..................................... 3
三、汉语成语中的隐喻认知研究................................................................. 5
第四节研究对象与研究方法、语料来源及创新之处..................................6
一、研究对象与研究方法............................................................................. 6
二、语料来源.................................................................................................. 7
三、创新之处.................................................................................................. 8
第一章汉、越含人体器官成语的界定与统计................................................. 9
第一节汉、越含人体器官成语界定.............................................................. 9
一、汉语人体器官成语界定......................................................................... 9
二、越南语人体器官成语界定................................................................... 10
第二节汉、越含人体器官成语的统计........................................................ 12
一、汉、越含人体器官成语的来源统计................................................... 12
IV
（一）汉语含人体器官成语的来源..................................................... 12
（二）越南语含人体器官成语的来源统计......................................... 15
二、汉、越含人体器官成语的字格统计................................................... 17
（一）汉语含人体器官成语的字格统计............................................. 17
（二）越南语含人体器官成语的字格统计......................................... 19
第二章汉、越含人体器官成语的隐喻现象与对比....................................... 21
第一节汉、越成语中的隐喻现象................................................................ 21
第二节汉、越含人体器官成语对比............................................................ 23
一、人体器官与容器....................................................................................23
（一）头（首、脑）是容器................................................................. 23
（二）眼（目）是容器......................................................................... 24
（三）心是容器......................................................................................24
二、人体器官与权力和敬重....................................................................... 25
（一）手是控制权................................................................................. 26
（二）脸面是人的声誉......................................................................... 27
（三）鼻子是自尊心和骄傲................................................................. 29
三、人体器官与人的品格........................................................................... 30
（一）品格是内脏的材料..................................................................... 30
（二）品格是眼睛的形状..................................................................... 32
四、其他映射................................................................................................ 33
（一）人体器官是情绪的源泉............................................................. 33
（二）人体器官配颜色是人的表情..................................................... 34
（三）视觉是认识的源泉..................................................................... 35
V
第三章越南学习者对汉语含人体器官成语的调查与现状分析.................. 37
第一节越南学习者对汉语含人体器官成语的调查....................................37
一、问卷收回情况........................................................................................37
二、受访者个人信息统计........................................................................... 37
第二节越南学习者习得汉语含人体器官成语的现状分析....................... 38
一、汉语成语与汉语含人体器官成语的难度........................................... 38
二、课堂上的教学方法............................................................................... 39
三、学习者的学习成语方法....................................................................... 39
四、学习者对汉语含人体器官成语的运用情况....................................... 39
第四章越南学习者运用汉语含人体器官成语所存在的问题及原因分析.. 40
第一节越南学习者运用汉语含人体器官成语所存在的问题................... 40
一、对成语隐喻意义的理解问题............................................................... 40
二、错别字的问题........................................................................................40
三、回避使用的问题....................................................................................41
第二节越南学习者运用汉语含人体器官成语的原因分析....................... 41
一、母语与文化因素负迁移....................................................................... 41
（一）母语负迁移................................................................................. 41
（二）文化因素负迁移......................................................................... 41
二、学习策略与交际策略的影响............................................................... 42
（一）学习策略的影响......................................................................... 42
（二）交际策略的影响......................................................................... 42
三、外在环境的影响....................................................................................42
（一）汉语课堂教学的局限................................................................. 42
VI
（二）汉语教材的缺陷......................................................................... 43
（三）教师教学水平的限制................................................................. 43
第五章越南学习者运用汉语含人体器官成语的教学对策...........................44
第一节针对教师的教学对策........................................................................ 44
一、采取由浅入深的教学原则................................................................... 44
二、培养并提升教师的识别、理解和运用概念隐喻能力.......................44
第二节针对学习者的教学对策.................................................................... 44
一、加强学习者的阅读能力....................................................................... 44
二、培养学习者的识别、理解及运用概念隐喻能力............................... 45
第三节针对教材编写的对策........................................................................ 46
结语.................................................................................................................. 47
参考文献.............................................................................................................. 48
附录 1................................................................................................................ 57
附录 2................................................................................................................ 63
附录 3................................................................................................................ 79
致谢.................................................................................................................. 83
VII
绪论
第一节选题缘由
隐喻是一种相对较早被研究的现象(在公元前 6 世纪亚里士多德的著作中)。根据亚
里士多德的说法，隐喻的基本本质是转换名称的方式。从亚里士多德的观点来看，在过
去的 2000 年内，有许多的研究项目一直在深入地挖掘并研究隐喻的本质。然而，文学
或传统语言学只将隐喻归于诗歌的修辞手段或丰富词汇语义的手段。可是，从 1980 年
开始，两个作者 George Lakoff 和 Mark Johnson 在《Metaphors We live by》（我们赖以
生存的隐喻）此书中将隐喻脱离众所周知的文学中的修辞手法之一。他们的观点受到学
者们和专家们的欢迎，并造成一个语言学研究新的趋向、新的潮流。随着近几十年社会
科学的兴起，愈来愈多研究者从认知语言学的角度，研究隐喻作为人类概念化的一种模
式。
成语是世界上任何民族的语言的重要组成部分。因此，成语研究被认为是进入任何
民族的语言和文化宝藏的关键钥匙之一。在世界上，如同在中国和越南，关于成语的研
究工作一直引起语言学家的关注，并占较大的比例。但是，迄今为止，大多数成语研究
工作都集中在理解成语的结构或其文化要素。在认知方向上的成语研究成果的数量仍然
寥寥无几，尤其是关于含人体器官的成语的研究。主要的研究对象是人类思维中客观世
界被概念化的过程，认知语言学已经揭示了许多有关语言和思维的有趣发现。因此，从
认知语言学角度对含人体器官的成语的研究有望带来新的发现，并解决以前成语的研究
中存在的更多问题。
成语是汉语词汇中的难点之一，承载着中华文化的底蕴，而隐喻成语是不可或缺的
一部分。从认知语言学的角度来看，隐喻成语不光承担着文化传播者的角色，还带着奥
妙无穷的中华人民的思维、价值观以及哲学。因此，对对外汉语教学来说，隐喻成语教
学一直是难以解决的问题之一。
亘古及今中越两国一衣带水，唇齿相依。十世纪之前越南是中国的附庸国，受到北
方天朝的束缚和中华文化与语言的影响。古汉语开始进入了越南通过秦国的“书同文、
车同轨”政策，越南语与汉语的第一次接触如此发生。至今越南语虽然早已被拉丁化，
但是不难发现出汉语的踪影通过汉越词与汉源成语。其中隐喻汉源成语也是由汉语演变
过来的。对越南学习者学习汉语隐喻成语时有所帮助。然而，每个民族都有自己的价值
观、思维方式以及文化特征，越南民族也不例外。同样的客观事物映射到成语中，意义
却不同，甚至天渊之别。
基于上述的原因加上在越南学习汉语的总人数持续上升，笔者斗胆将汉、越含人体
1
器官的隐喻成语为语料，从认知理论的角度对此类成语的概念隐喻进行透彻的分析。与
此同时，通过文献调查，目前基于概念隐喻的越南汉语学习者对含人体器官的成语习得
偏误研究寥寥无几，所以本论文进一步调查越南汉语学习者对此类成语的偏误，笔者将
借鉴于调查的结果为越南汉语教师提供一种新的成语认知视角，便于其开展教学工作。
第二节选题意义
一、理论意义
认知语言学的理论研究成果的收集和系统化，尤其是对固定语的认知语言学的观
点，为较新颖的认知语言学此门学科将有助于增加科学理论，并且补充支撑的数据以及
材料。本文提出的认知语言学的概念隐喻理论不仅对成语研究具有重要意义，而且在心
理学，心里语言学和研究人类思维活动的学科中具有巨大的潜力。
从认知语言学的角度去考察成语是一个新的方向，使研究家们能够更深入地解决以
前成语的研究中所存在的问题。关于“词汇的词典意义只是一个‘切入点’，将我们带入
了百科全书系统”此论点，认知语言学对传统语言学的成语意义的观点进行了已有重要
的补充。隐含意义形成的过程对概念隐喻和常规知识的作用的分析也对成语的隐含意义
的理解有重要贡献。因此，本文还将在成语和固定语的宝库中增加理论上的补充。
在本文中所提出的概念隐喻理论对汉语教学也有重要的理论贡献，勾勒出思维与成
语之间的联系，以及如何在人类思维活动中将其处理，可以为教师提供更多的理论基础，
有效的教学方法，帮助学习者真正理解问题并加强其记忆力。
二、现实意义
通过分析汉语和越南语成语在结构和文化特征上的异同，可以帮助汉语学习者在越
南以更好地理解汉民族与越南民族之间的文化差异。一旦学习者对所学会的外语有了扎
实的文化知识，犯错误的概率就会降低，学习者也将能够更有效地分析和处理语言问题。
在本文中，笔者也为在越的汉语教学工作提供若干的实际教学策略。
第三节相关研究现状
一、隐喻本体的研究
在中国和西方，隐喻本体研究具有悠久的历史。许多关于此方面的专著已经脱颖而
出，作出对国家社会科学的卓越的贡献。西方的如：1980 年，乔治·莱考夫和马克·约
翰逊（Lakoff & Johnson）在一部认知语言学的“圣经”《我们赖以生存的隐喻》中认
为隐喻的本质是用另一种事物来理解和体验一种事物，是用始源域（source domain）来
感知（映射）目标域（target domain）。1994 年，Gibbs 在一部著作《The poetics of mind:
Figurative thought, language, and understanding》（心灵的诗意：比喻的思想，语言和理
解）中指出隐喻被认为是一种基本的认知过程，是人们将自己的经验和外部世界概念化
的基本图式。中国的如：王寅的《什么是认知语言学》（上海外语教育出版社，2011）；
2
陈忠的《认知语言学研究》（山东教育出版社，2006）；王寅《认知语言学》（上海外
语教育出版社，2006）；赵艳芳《认知语言学概论》（上海外语教育出版社，2001）；
张敏《认知语言学与汉语名词短语》（中国社会科学出版社，1998）；王文斌《隐喻的
认知构建与解读》（上海教育出版社，2007）等。以上的专著不仅透彻讲解认知理论
与隐喻的本质，而且将隐喻的种类及应用进行介绍、分析，使众多的读者得到了启发。
1998 年，赵英玲在《论同本体多喻体与多本体同喻体隐喻现象》（东北大学报，
1998 年第 5 期）基于结构隐喻、方位隐喻与实体隐喻三种隐喻的基础上进行分析实例，
叙述同本体多喻体与多本体同喻体现象存在于各种隐喻之中，从此证明了在隐喻的系统
中，本体和喻体是一对多或多对一的关系。语言学从此开始新的阶段。
王文斌《论理想化认知模型的本质、结构类型及其内在关系》（外语教学理论与实
践 FLLTP，2014 年第 3 期）这篇文章主要是在由 Lakoff 莱考夫（1987）发轫的理想化
认知模型(ICM)的角度下进行分析 ICM 里的隐喻结构以及其内在的关系，同时探讨汉语
中的隐喻结构，指出人类既对立又统一的整体思维方式。
近十几年来，越南国家社会科学的专家开始注重此方面。对认知语言学及隐喻认知
理论的研究虽然相对薄弱，但是将来的研究质量会越来越高。目前，越南国内已经有：
Trần Văn Cơ“Ngôn Ngữ Học Tri Nhận（Ghi chép và suy nghĩ）”
（Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa
học Xã hội, 2007）陈文姬《认知语言学（记录与思考）》
（河内：社会科学出版社，2007）；
Trần Văn Cơ“Khảo luận - Ẩn Dụ Tri Nhận”
（Tp. Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Lao động - Xã
hội, 2009）陈文姬《隐喻认知考伦》（胡志明市：劳动-社会出版社，2009）；Trần Văn
Cơ“Ngôn Ngữ Học Tri Nhận Từ Điển”（Tp. Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Phương Đông,
2011）陈文姬《认知语言学词典》（胡志明市：东方出版社，2011）；Lý Toàn Thắng
“Ngôn Ngữ Học Tri Nhận - Từ Lý Thuyết Đại Cương Đến Thực Tiễn Tiếng Việt”（Tp. Hồ
Chí Minh: Nhà xuất bản Phương Đông, 2005）李全胜《认知语言学——从理论到应用于
越南语》（胡志明市：东方出版社，2005）以上的专著主要将隐喻摆脱了众所周知的修
辞手法的观点，从科学性的视角下正确地看待隐喻，在语言学中切入其本质，分析此现
象，同时对隐喻研究的发展趋向提出了展望。文献有 Nguyễn Đức Tồn, Vũ Thị Sao Chi
“Về các khái niệm ẩn dụ tri nhận, ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ”（Tạp chí Khoa học Xã hội
Việt Nam, 2013）阮德存、武氏星芝《浅析关于隐喻认知，隐喻词汇与隐喻修辞的概念》
（越南社会科学杂志，2013）；Phan Thế Hưng“Ẩn dụ dưới góc độ ngôn ngữ tri nhận”
（Luận văn tiến sĩ Ngôn ngữ học, Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh, 2009）潘世兴
（博士论文，胡志明市师范大学，2009）；Nguyễn Đức
《认知语言学角度下的隐喻现象》
Tồn“Bản chất của ẩn dụ”（Tạp chí Ngôn ngữ, 2010（221），2011（222））阮德存《隐
喻的本质》（语言学杂志，2010（221），2011（222））继续深入地挖掘隐喻的本体，
扩展隐喻认知在语言、文学、文化中的应用，造成研究的必要前提。
二、隐喻认知运用于中外语言与文化文艺的研究
Yu, Ning （英）《 The Chinese Heart in a Cognitive Perspective: Culture, Body, and
Language》（Berlin - New York: Mouton de Gruyter. 2009）在此书中，作者指出中西方
3
文化的异同之处，并深入探讨中西方文化对“心”与“思”的隐喻模式，以及人类认知的直
观主体。
陈辰和陈瑜在《现代汉语中事件结构隐喻的认知语言学探析》（沈阳大学学报（社
会科学版），2018，20（5））文中基于隐喻理论进行研究分析汉语中的事件结构，采
用“物体版本”将汉语建构意义的认知过程透彻解释，把对隐喻认知的研究发展到另一
个新的阶段。
马腾《概念隐喻跨语释解的认知语用学探析》（文化创新比较研究，2018（29））
在此文中证明了概念隐喻在语言使用中随处可见。在跨语言和跨文化交际的角度下来
看，一些概念隐喻具有直接对等性，一些具有相似对等性，一些具有平行对等性，一些
根本没有隐喻对等性。作者提出通过研究不同语言中概念隐喻的解释对丰富化隐喻的理
论和应用研究。
王霞的《惠特曼《草叶集》中的隐喻认知分析》（中文核心期刊，2016（35））；
徐晓《认知诗学下雪莱诗歌中的隐喻研究——以《西风颂》和《致云雀》为例》（南昌
教育学院学报，2018（4））；石景艳《丁尼生诗歌《橡树》与《过沙洲》的认知隐喻
解读》（北方文学，2018（29））这三篇文章都通过隐喻认知理论分析作者的思维与读
者对世界的理解体验形成的概念结构相联系。这种认知互动不仅有助于读者理解诗歌的
内涵，还实现了诗人和读者之间的思想和情感的互动和交流。
在对外汉语教学方面，研究隐喻认知的应用的文章如“百花盛开”。张彩丽《隐喻
理论在对外汉语词汇教学中的应用》（乌鲁木齐：新疆大学，2010）；蔡晴莹《论隐喻
理论在新 HSK 的词汇教学中的作用》（福建：福建师范大学，2013）；寇睿棋《隐喻
理论在对外汉语教学中的运用——以《HSK 大纲》中的饮食文化词语为例》（云南：
云南大学，2016）；杨苗燕《《汉语水平考试（HSK）词汇大纲》中隐喻词汇教学研究》
（浙江：浙江大学，2012）等。以上的文章主要分析对外汉语教学中隐喻认知应用的重
要性，助于扩充和提高学习者的词汇量，与此同时加强学习者的词汇理解及运用能力。
除此以外，以上的文章表明了该理论对培养学习者的隐喻思维与隐喻解读能力有好处。
“百花齐放，百家争鸣”，与其相关的越南语文献有 Lê Lâm Thi《Ẩn Dụ Ý Niệm Về Vẻ
Đẹp Ngoại Hình Của Con Người Trong Tiếng Việt》
（Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia, 2017
（3），180-190）黎林诗《越南语中的人的长相的隐喻现象》（越南国家学术会电子会
刊，2017（3）：180-190）；Nguyễn Thị Thanh Huyền《Ẩn Dụ Tri Nhận, Mô Hình Ẩn Dụ
Cấu Trúc - Trên cứ liệu ca từ Trịnh Công Sơn》（Tp. Hồ Chí Minh: Đại học Quốc gia Thành
phố Hồ Chí Minh - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, 2009）阮氏青玄《隐喻
认知，结构隐喻模型——以郑公山作品的歌词为例》（胡志明市：胡志明市国家大学-
社会科学与人文大学，2009）；Nguyễn Thị Thùy《Ẩn Dụ Tri Nhận Trong Thơ Xuân Diệu》
（Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, 2013）
阮氏垂《春妙诗歌中的隐喻认知研究》（河内：河内国家大学-社会科学与人文大学，
4
2013）；Trịnh Thị Hải Yến《Ẩn Dụ Tri Nhận Trong Thơ Nguyễn Duy》
（Thái Nguyên: Trường
Đại học Sư phạm Thái Nguyên, 2011）郑氏海燕《阮维诗歌中的隐喻认知研究》（越南太
原：太原师范大学，2011）等。目前，大多数关于隐喻理论应用的研究文献都以文学为
语料进行研究分析诗歌里面的隐喻现象。一方基于莱考夫的理想化认知理论，另一方采
用文学为语料的研究文章证明了隐喻已超越语言修辞手法的界线，是人类的思维、行为
与情感。
三、汉语成语中的隐喻认知研究
2008 年，李田在《汉语四字格隐喻成语与英语隐喻成语的 ICM 的认知对比》文中
采用 Lakoff（1987）的“理想化认知模型”进行对比汉英的隐喻成语，除了助于探讨汉
英成语所存在的异同之处以外，作者强调此篇文章对外汉语教学及汉英互译具有非同一
般的意义。
汪晓欣在《从隐喻认知角度看对外汉语熟语教学》（社会科学学科研究，2011）文
中继承前人的研究成果，应用于对外汉语教学中的熟语教学。作者认为熟语在对外汉语
教学中是重难点之一，认知语言学的隐喻理论拓宽教师的熟语教学思路与启发，教学的
过程当中教师注重对熟语的隐喻认知讲解，妥当地培养学习者的隐喻认知能力。
2014 年，陈树峰与刘权的《从认知隐喻角度来看探讨对外汉语成语教学》（开封
教育学院学报，2014，34（1））阐述了隐喻对成语语义的影响，从而在隐喻认知理论
的角度下切入分析学生的偏误，同时对对外汉语的成语教学提出了优良教学及培养策
略。
在林晓倩的《基于“HSK 动态作文语料库”的留学生四字成语习得偏误研究》（福
建：福建师范大学，2016）论文中，作者以国家汉办《新汉语水平考试》为标准在 HSK
动态作文语料库进行分类成语，指出外国留学生学习成语的偏误，从此提出利于留学生
学习成语的优良的方法，拓宽对外汉语教学的思路。
汤天颖的《基于隐喻理论的对外汉语成语教学研究——以空间隐喻类成语为例》
（上
海：华东师范大学，2014）与李云娇的《隐喻视域下的对外汉语成语教学——以实体隐
喻类成语为例》（陕西：陕西师范大学，2018）这两篇论文都从隐喻理论的隐喻类型的
角度来研究对外汉语的成语教学，考察学习者运用空间隐喻及实体隐喻类成语的问题，
从此提出若干成语教学的策略，与此同时将教学策略进行实验，推动隐喻理论在对外汉
语成语教学中进一步应用，进一步实践。
随着近十几年来语言学的崛起，目前关于汉越成语对比研究的文献的确实在不计其
数，笔者已搜集的，其中有：陈氏映月（Trần Thị Ánh Nguyệt）《汉越语四字格成语的
对比研究》（湖北：华中师范大学，2016）；阮明秋（Nguyễn Minh Thu）《越南汉语
成语教学与学习》（广西：广西大学，2011）；范小青《面向第二语言教学的汉语成语
研究》（湖北：武汉大学，2013）；阮秋庄（Nguyễn Thu Trang）《中高级阶段越南学
生汉语成语偏误分析及教学对策》（广西：广西民族大学，2011）；黄凤《汉、越道德
成语俗语对比研究》（广西：广西民族大学，2015）；韦氏水《汉、越动物成语对比研
究》（吉林：吉林大学，2012）；盘丽川《汉、越有关“心（tâm, lòng, dạ）”的成语
5
对比研究》（广西：广西民族大学，2017）；曾沁涵《含“狗（犬）”、“chó”的汉、
越成语和俗语对比研究》（广西：广西民族大学，2017）；阮玉千金（Nguyễn Ngọc Thiên
Kim）《含有人体部位的汉越成语对比研究》（广西：广西民族大学，2013）；刘荫凉
（广西：广西民族大学，2014）；谢芳河娟（Tạ Phương
《汉语和越南语植物成语对比研究》
Hà Quyên）《汉语明喻成语在越南留学生群体中的传播现状调查研究》（安徽：华南
理工大学，2017）；阮氏金香（Nguyễn Thị Kim Hương）《汉越“口/嘴”成语文化内
涵对比研究》（上海：上海外国语大学，2013）；裴氏成蓉（Bùi Thị Thành Dung）《汉
越成语对比研究——以表身体部位的成语为例》（湖南：湖南师范大学，2012）；李文
河（Lý Văn Hà）《汉越成语同异对比研究》（吉林：东北师范大学，2011）；梅氏华
（Mai Thị Hoa）《越南语汉根成语与汉语成语对比研究》（云南：云南大学，2013）；
杨如玉孝（Dương Như Ngọc Hiếu）《汉越成语与对应的汉语成语比较研究》（湖南：
湖南师范大学，2014）；陈国男（Trần Quốc Nam）《汉越佛教成语对比研究》（天津：
天津师范大学，2015）等。以上的论文主要将汉、越成语深入对比及透彻地揭开两国成
语深层的文化内涵，说简单的，是从文化的角度来看待汉、越成语的同异之处，从此发
现学习者的偏误，指出并分析文化的差异。
反而，阮氏金香（Nguyễn Thị Kim Hương）、杨金华《汉越“口/嘴”成语的隐喻
认知对比分析》（国际汉语学报，2016，6（2））；阮光兴（Nguyễn Quang Hưng）《汉
越无标记比喻性成语对比研究》（吉林：吉林大学，2011）；马祥英（Mã Tường Anh）
《关于汉越成语隐喻的应用对比研究》（重庆：重庆师范大学，2011）这三篇论文不是
单纯地在文化的差异的角度下将两国的成语进行对比分析，而是从隐喻认知的视域下来
科学性地研究汉语与越南语中的隐喻成语。
综上所述，关于隐喻认知的研究对中国语言学学者来说不是一个新颖的研究方向，
可是对越南的大部分学者而言，此理论还是要切入研究与思考的。以上的论文不难看出，
大部分研究者都倾向于成语结构与语义对比分析研究。尽管目前笔者已搜集到几篇关于
汉越成语的隐喻认知研究的期刊与论文，可是结果没有笔者想象中的那么丰富、那么全
面，而且研究成果也极为薄弱，尤其是对对外汉语的研究。以上的各种原因促进自己的
研究动力，笔者将汉、越的隐喻含人体器官成语为语料，采用认知理论的视域进行透彻
对比分析汉越的隐喻含人体器官成语，从而基于国家汉办《汉语国际教育用音节汉字词
汇等级划分》[1]与《发展汉语》[2]教程系列中的含人体器官的隐喻成语进一步调查越南
汉语学习者学习与运用此类成语的问题，提出若干的优良教学策略及对学习者的隐喻认
知能力的培养方案。
第四节研究对象与研究方法、语料来源及创新之处
一、研究对象与研究方法
[1]
国家汉办、教育部社科司、课题组编：《汉语国际教育用音节汉字词汇等级划分》，北京：北京语言大学出版社，
2010 年版。
[2]
徐承伟：《发展汉语》，北京：北京语言大学出版社，2012 年版，第 2 版。
6
（一）研究对象
本文的重要研究对象是汉语和越南语中含人体器官的隐喻成语。在论文的范围内，
笔者将专注于深入分析概念隐喻在对此类成语建构含义中的作用。为了确保此目标，本
文没有考察和分析所有的概念隐喻，而是着重分析含人体器官的隐喻成语中较常见的概
念隐喻，如含人体的“头”、“脸/面”、“目/眼”、“心”等的成语
（二）研究方法
1. 定性与定量相结合法
本文的研究是通过定性和定量描述分析相结合进行的。通过对汉语和越南语成语词
典的考察，笔者将所有含人体器官的越南语成语列出成一个根据身体部位而排列出来的
成语表。
2. 分析法
本文最重要的任务之一是确定概念隐喻在建构成语隐含意义的过程中的作用。为了
完成此任务，笔者使用适用于不同成语组的语言分析方法。对于考察中给出的每一个概
念隐喻，笔者都分析始源域和目标域，从此指出目标域与所建构的隐含意义之间的关系。
对于从同一个概念隐喻得出的成语组，笔者着重分析一些典型的成语，强调概念隐喻在
意识形态思想中的作用。分析之后，笔者将归纳总结概念隐喻对于每个成语组的作用。
3. 对比法
在此文中，对比法，也叫比较法，具有突出而特别重要的作用。通过对比所考察的
成语，对比法可以确定思维方式，对世界万物的概念化方式及中国人与越南人的语言结
构之异同。识别这两种语言的成语之间的异同将对教学和翻译有很大帮助。从对比的过
程得出的结论也是将认知语言学应用于本论文最后一章的汉语教学的前提。
4. 问卷调查法
从对比过程给出的结果，笔者对越南汉语学习者进行问卷调查，进一步了解他们在
学习含人体器官的汉语成语时经常犯什么错误或者为何误解此类成语的本义，并且还调
查教师对认知语言学之概念隐喻的兴趣程度以及应用其于教师教学的现状。借鉴于此，
笔者指出造成这种现状的原因，并提出若干有效的教与学汉语的方法。
二、语料来源
所选的语料来自于中国和越南著名学者编撰和权威出版社出版的字典，词典和学术
论文以及学术著作，以确保语料的真实性及可靠性。
 汉语语料来源：
1. 商务印书馆辞书研究中心编：《新华成语大词典》，商务印书馆出版社，2013
年。
2. 郑微莉周谦主编：《中华成语大词典》第 2 版，商务印书馆国际有限公司出版
社，2016 年。
3. 中国社会科学院语言研究所词典编辑室编：《现代汉语词典》第 7 版，商务印
书馆出版社，2019 年。
 越南语语料来源：
7
1. 黄批主编：《越南语大词典》第 7 版，岘港出版社，2015 年。（Từ điển tiếng Việt,
tái bản lần 7, Hoàng Phê chủ biên, NXB Đà Nẵng, 2015.）
2. 阮麟主编：《越南成语俗语词典》，河内：文学出版社，2016 年。（Từ điển thành
ngữ tục ngữ Việt Nam, Nguyễn Lân, Hà Nội: NXB Văn học, 2016.）
3. 阮如意主编：《学生成语词典》第 4 版，越南教育出本社，2016 年。（Từ điển
thành ngữ học sinh, tái bản lần 4, Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB Giáo dục Việt Nam,
2016.）
4. 陈氏清廉：《汉-越成语词典》，劳动出版社，2009 年。（Từ điển thành ngữ Hán
- Việt, Trần Thị Thanh Liêm, NXB Lao Động, 2009.）
5. 阮如意主编：《汉源成语解释词典》第 2 版，越南教育出版社，2014 年。（Từ
điển giải thích thành ngữ gốc Hán, tái bản lần 2, Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB Giáo
dục Việt Nam, 2014.）
三、创新之处
大部分越南研究者都倾向于成语结构与语义对比分析研究。目前笔者已搜集到几篇
关于汉越成语的隐喻认知研究的期刊与论文，可是结果没有笔者想象中的那么丰富、那
么全面，而且研究成果也极为薄弱，尤其是与对外汉语教学有关的研究。以上的各种原
因促进自己的研究动力，本文以汉、越含人体器官的隐喻成语为语料，采用认知语言学
的概念隐喻的视域进行透彻对比分析此类成语，从而基于《汉语国际教育用音节汉字词
汇等级划分》与《发展汉语》中的含人体器官的隐喻成语进一步调查越南汉语学习者学
习与运用此类成语所存在的问题，提出若干的优良教学策略及对学习者的隐喻认知能力
的培养方案。这就是本论文的创新之处。
8
第一章汉、越含人体器官成语的界定与统计
第一节汉、越含人体器官成语界定
一、汉语人体器官成语界定
成语的界定一直是语言研究者的热门话题。这是因为所有关于成语的研究都不能脱
离其概念和定义。只有定义了“成语”的定义，才能进行研究。所有的语料才有说服力，
因而，其定义是所有研究的起点。
通过几本权威的汉语词典对“成语”的解释，可以理解成语的基本特征，如：
《辞海第 6 版》中所述：成语是熟语之一，是一组常用的固定短语，其中大多数
由四个字符组成。成语在组织上各不相同，来源也截然不同。成语的含义大都是转义的
手法。有些成语从字面上不难理解，如“万紫千红”、“乘风破浪”等。有些成语必须知道
来源或典故才能懂得意思，如“青出于蓝”出于《荀子·劝学》，“守株待兔”出于《韩非
子·五蠹》等。[1]
《汉语大词典》和《现代汉语词典第 7 版》两本词典则认为：成语是长期被习用
的，形式简洁而意思精辟的，定型的短语。汉语成语主要由四个字组成，并且通常都有
其起源。有些成语从字面上不难理解，如“小心翼翼”、“目瞪口呆”等。有些成语必须知
道来源或典故才能懂得意思，如“指鹿为马”、“卧薪尝胆”等。[2]
对于“成语”的定义，笔者不做过多的讨论，本文直接采用上述的第二个定义，同时，
通过词典和研究著作对汉语成语的定义，成语的基本特征显然易见，如：
1、成语是固定词组的部分之一。
2、成语具有特定的意义和结构。成语的结构的成分不能被另外一个或几个同义或
近义成分任意替换，成分不能被任意增加或减少，并且成语的结构关系不能被任意改变。
有的结构上可能会有变化，但意义仍保持不变。成语的含义能被多层理解，而不仅仅是
字面上的意义。
3、成语具有语言和文化单位。
本文的研究对象之一是汉语含人体器官的成语，接下来笔者将汉语成语在“人体器
官”范围内进行界定。本文以根据冯凌宇的《汉语人体词汇研究》[3]此书中所提出的人
体器官词汇为界定汉语含人体器官成语的基础。汉语含人体器官的成语所含的人体器官
包括：
[1]
舒新城：《辞海》，上海：上海辞书出版社，2009 年版，第 6 版，第 285 页。
[2]
中国社会科学院语言研究所词典编辑室：《现代汉语词典》，北京：商务印书馆，2016 年版，第 7 版，第 166 页。
[3]
冯凌宇：《汉语人体词汇研究》，中国广播电视出版社，2008 年版。
9
 头部：头/首、脑、脸/面/颜、耳、眼/目、眉、鼻、嘴/口/喙、唇、牙/齿、头发、
额、头发。
 躯体：脖、肩、胸、肚/腹、身/体/躯、背、腰、手、臂、手指、骨、腿/脚/足、
膝、皮、肉、肘腋。
 内脏：心、肝、脾、肺、肾、胃、肠、胆。
二、越南语人体器官成语界定
尽管成语是词汇中一个非常熟悉的概念，已从多个角度和方面进行了研究，但语言
学家之间却仍没有得到与越南语成语的概念界定相一致的结论。关于越南语成语，许多
学家的观点已发表。所有的想法都涉及成语的两个基本方面的两个特征（并以此为基础
来识别成语）：形式结构与意义。
各个专家所提出的观点的细微差异主要集中在其要强调的次要点或功能特征上，例
如：
 Nguyễn Văn Tu（阮文修）、Đái Xuân Ninh（戴春宁）、Đỗ Việt Hùng（杜越雄）、
Lê Hữu Tinh（黎友星）等学家已经对成语组成成分的语义作用进行了表征。他
们认为，成语的这些组成成分在建构意义和帮助理解整个词组的意义的过程中
失去各自的独立性。与此相反，其他的学家没有提及此功能特征。
 关于成语的实际意义与成语的概念的表示功能在许多语言学家的研究中被提
出，如 Nguyễn Thiện Giáp（阮善甲）、Nguyễn Hữu Quỳnh（阮友琼）、Nguyễn
Công Đức（阮公德）、Vũ Đức Nghệu（武德高）等。
总体来看，大多数语言学家都同意成语的基本特征包括：①成语是一个固定的词组
（短语），是一种现成的语言单元，能够像单词一样参与建构句子、②具有固定的结构
形式、③表示一定的意义与④具有完整的高度象征意义。
综上所述，本文将通过以结构和功能语言学并现有词典上的定义为基础，在成语的
研究和分类之前的著作中大体上一致的综合观点进行提出关于越南语成语界定的论点：
成语是固定词组或短语，具有固定的形态结构，具有完整的和复杂的含义。成语广泛用
于日常生活中，尤其是口语。
在越南语成语中，外来成语占很大一部分，其中大多数是汉源成语，约占越南语成
语总计的 98％。所借用的汉语成语在越南语中可能保留其结构形式和意义，或通过翻
译每一字（几个或全部），翻译成语的概义将其翻译成越南语，使成语结构的顺序有所
改变。
与整个汉源成语相比，使用现成结构形式的自汉语借用过来的成语占了很大的百分
比（大约 70%），例如：chí [tɕi35] công [koŋ33] vô [vo33] tư [tɨ33][1]（至公无私）、đồng [ɗoŋ21]
tâm [t m33] hiệp [hi p3ˀ1ʔ] lực [lɨk3ˀ1ʔ]（同心协力）、thiên [tʰi n33] la [la33] địa [ɗi ] võng
3ˀ1ʔ
[vɔŋ4ˀ5]（天罗地网）、tự [tɨ3ˀ1ʔ] lực [lɨk3ˀ1ʔ] cánh [kaɲ35] sinh [şiɲ33]（自力更生）等。大多

数汉原成语都是从普通话中借来的。另一方面，由于越南人和中国的当地居民之间的接
[1]
越南语国际音标（看附录 3）
10
触过程，有一些成语是从汉字借来的，但用当地方言来读的，例如“xập [s p3ˀ1ʔ] xí [si35]
xập [s p3ˀ1ʔ] ngầu [ŋ w21]”本是汉语成语的“十四十五”，但其读音却根据中国广东粤
方言来读的。以现成结构形式借来的汉源成语主要用于写作，古代文学著作，旧时和现
代的政论文中，并且具有明显的书面语风格。
使用一对一翻译形式的汉源成语占相当大的比例，包括以下的两种：
 成语中有一些字已翻译成越南语，其他的与该成语的现成结构都保持不变，例
如：“hữu [hɨw4ˀ5] thủy [tʰʷi313] hữu [hɨw4ˀ5] chung [tɕuŋ33]”（有始有终）-> “có
[kɔ35] thủy [tʰʷi313] có [kɔ35] chung [tɕuŋ33]”
 成语中的所有成分被翻译成越南语，并保留其顺序结构，例如：“trước [ʈʂɨ k35]
sau [şaw33] như [ɲɨ33] một [mot3ˀ1ʔ]”被翻译自汉源成语的“thủy [tʰʷi313] chung
[tɕuŋ33] như [ɲɨ33] nhất [ɲ t35]”（始终如一），“trăm [ʈʂăm33] trận [ʈʂ n3ˀ1ʔ] trăm
[ʈʂăm33] thắng [tʰăŋ35]”则来自汉源成语的“bách [ɓac35] chiến [tɕi n35] bách [ɓac35]
thắng [tʰăŋ35]”（百战百胜）等。
一般使用概义翻译形式的汉源成语在越南语中也很常见，如：“miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ] ăn
[ăn33] núi [nuj35] lở [l ]”（口吃山崩）被翻译自“tọa [tʷa3ˀ1ʔ] thực [tʰɨk3ˀ1ʔ] băng [ɓăŋ33] sơn
313
[ş n33]”（坐食山崩），“bới [ɓ j35] lông [loŋ33] tìm [tim21] vết [vet35]”（挑毛寻疵）被

翻译自“xuy [sʷi33] mao [maw33] cầu [k w21] tì [ti21]”（吹毛求疵）等。此类成语是已经
完全被越语化的。最值得注意的是，所有上述的种类在成对使用原型与翻译（一对一翻
译或概义翻译）时都具有同义变体，例如：“bách [ɓac35] chiến [tɕi n35] bách [ɓac35] thắng
[tʰăŋ35]”-“trăm [ʈʂăm33] trận [ʈʂ n3ˀ1ʔ] trăm [ʈʂăm33] thắng [tʰăŋ35]”、

“hữu [hɨw4ˀ5] thủy [tʰʷi313]
hữu [hɨw4ˀ5] chung [tɕuŋ33]”-“có [kɔ35] thủy [tʰʷi313] có [kɔ35] chung [tɕuŋ33]”、“bất [ɓ t35]
cộng [koŋ3ˀ1ʔ] đái [ɗaj35] thiên [tʰi n33]”

（不共戴天）-“không [χoŋ33] đội [ɗoj3ˀ1ʔ] trời [ʈʂ j21]
chung [tɕuŋ33]”等。这使得汉源成语特别有用，易于适应不同的交流环境。然而，由于
越南语中汉源成语的复杂性，笔者的有限能力以及本文的目的，所以本文仅以纯越南语
成语作为研究对象。
越南语含人体器官词语的成语极其丰富，包括：
 头部：đầu [ɗ w21]（头/首）、lưỡi [lɨ j4ˀ5]（舌）、má [ma35]（颊）、mắt [măt35]
（眼/目）、mặt [măt3ˀ1ʔ]（脸/面）、mày [măj21]（眉）、miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ]/mồm
[mom21]/mỏ [mɔ313]（嘴/口）、môi [moj33]（唇）、mép [mɛp35]（口角）、mũi [muj4ˀ5]
（鼻）、răng [ʐăŋ33]（牙/齿）、tai [taj33]（耳）、tóc [tɔk35]（发）、trán [ʈʂan35]
（额）、gáy [ɣăj35]（颈）、râu [ʐ w33]（胡子）、cằm [kăm21]（颏）、hàm [ham21]
11
（颚）。
 躯体：bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ]（肚/腹）、chân [tɕ n33]（腿/脚）、cổ [ko313]（脖）、da [za33]
（皮）、lưng [lɨŋ33]（背）、người [ŋɨ j21]/thân [tʰ n33]/mình [miɲ21]（身/驱/体）、
tay [tăj33]（手）、vai [vaj33]（肩）、xương [sɨ ŋ33]（骨）、mông [moŋ33]（屁股）

、
lỗ [lo4ˀ5] trôn [ʈʂon33]/đít [ɗit35]（肛）、đầu [ɗ w21] gối [ɣoj35]（膝）、bàn [ɓan21] tay
[tăj33]（手掌）、ngực [ŋɨk3ˀ1ʔ]（胸）、thịt [tʰit3ˀ1ʔ]（肉）、họng [hɔŋ3ˀ1ʔ]/hầu [h w21]
（喉咙）、lông [loŋ33]（毛）。
 内脏：dạ [za3ˀ1ʔ]（胃）、gan [ɣan33]（肝）、lòng [lɔŋ21]（内脏）、ruột [ʐu t3ˀ1ʔ]
（肠）、phổi [foj313]（肺）、máu [maw35]（血）、cật [k t3ˀ1ʔ]（肾）、tim [tim33]
（心）。
第二节汉、越含人体器官成语的统计
一、汉、越含人体器官成语的来源统计
成语是语言经过千锤百炼而形成的固定短语，是语言的精髓。成语是语言词汇中的
难点之一，作为一个国家的民族约定俗成的语言行为的缩影，承载着其文化的底蕴，携
带着其民族文化的积淀印证。从认知语言学的角度来看，成语不光承担着文化传播者的
角色，还带着奥妙无穷的本民族的思维、价值观以及哲学理念。因此，明确成语的来源
对其本义与结构形式的了解具有十分重要。
（一）汉语含人体器官成语的来源
1. 来源于神话传说与寓言故事
成语意义出处
掩耳盗铃比喻自己欺骗自己，战国·吕不韦《吕氏春秋·自知》：“百姓
明明掩盖不住的事情有得钟者，欲负而走，则钟大不可负。以椎
偏要想法子掩盖。毁之，钟况然有声。恐人闻之而夺己也，遽
掩其耳。”
白面书生指缺乏阅历经验的读《宋书·沈庆之传》：“陛下今欲伐国，而
书人。也指面孔白净与白面书生辈谋之，事何由济。”
的读书人。
呕心沥血费尽心思和精力。唐·李商隐《李长吉小传》：“是儿要呕出
心乃已尔。”
剖腹藏珠破开肚子藏入珍珠。宋·司马光《资治通鉴·唐太宗贞观元年》：
比喻自秘或惜物过甚 “吾闻西域贾胡得美珠，剖身以藏之，有
诸？”
2. 来源于古代文献
在汉语成语中，来源于历史事件、名人传闻及佚事的占很大的比例，主要来自于历
12
史书籍，如：《晋书》、《汉书》、《唐书》、《史记》、《三国志》、《战国策》等。
有很多著名战争和历史故事概括而来的成语，如下：
成语意义出处
低眉顺眼低着眉头，两眼流露晋·王隐《晋书》：“人或说之使仕，仲御
出顺从的神情。形容勃然作色，谓之曰：‘我安然随俗低眉下意
驯良、顺从。乎？’”
唇齿相依嘴唇和牙齿互相依晋·陈寿《三国志·魏志·鲍勋传》：“王
靠。比喻双方关系密师屡征而未有所克者，盖以吴蜀唇齿相依，
切，相互依存凭阻山水，有难拔之势故也。”
耳食之言耳食：耳朵吃饭。指西汉·司马迁《史记·六国年表序》：“不
没有确凿的根据，未察其始终因举而笑之，不敢道，此与以耳食
经思考分析的传闻无异。”
唇亡齿寒嘴唇没了，牙齿就感
《左传·僖公五年》：“谚所谓辅车相依；
到寒冷。比喻十分密
切的利害关系。唇亡齿寒者；共虞、虢之谓也。”
3. 来源于名言警句
成语意义出处
心有灵犀原句：心有灵犀一点唐·李商隐《无题》诗：“身无彩凤双飞翼，
通。比喻恋爱着的男心有灵犀一点通。”
女双方心心相印。现
多比喻比方对彼此的
心思都能心领神会。
忠言逆耳原句：忠言逆耳利于西汉·司马迁《史记·留侯世家》：“且忠
行。逆耳：不顺耳。言逆耳利于行，良药苦口利于病。”
正直的劝告听起来不
顺耳，但有利于改正
缺点错误。
日久见人原句：路遥知马力，元·无名氏《争报恩》第一折：“则愿得姐
心日久见人心。路途遥姐长命富贵，若有些儿好歹，我少不得报答
远才能知道马的力气姐姐之恩，可不道路遥知马力，日久见人
大小，日子长了才能心。”
看出人心的好坏。
比肩继踵肩挨着肩，脚跟着脚。《晏子春秋·杂下》：“临淄三百闾，张袂
形容人很多，很拥挤。成阴，挥汗成雨，比肩继踵而在，何为无人。”
4. 来源于文学名著
成语意义出处
13
火眼金睛形容人的眼光锐利，明·吴承恩《西游记》第 40 回：“我老孙

能够识别真伪。火眼金睛，认得好歹。”
耳鬓厮磨耳与鬓发互相摩擦。清·曹雪芹《红楼梦》第 72 回：“咱们从
形容相处亲密小耳鬓厮磨，你不曾拿我当外人待，我也不
敢怠慢了你。”
骨肉未寒骨肉尚未冷透。指人明·罗贯中《三国演义》第 54 回：“中年
刚死不久。丧妻，大不幸也。骨肉未寒，安忍便议亲。”
戴头识脸比喻有面子有身分。明·施耐庵《水浒传》第 16 回：“你这客
人好不君子相！戴头识脸的，也这般啰唣！”
5. 来源于民谚俗语
成语意义出处
情人眼里比喻由于有感情，觉清·翟灏《能人编·妇女》：“情人眼里出
出西施得对方无一处不美。西施，鄙语也。”
以小人之 “小人”，是指晚辈，先秦·左丘明《左传·昭公二十八年》：“愿
心度君子下人。“度”表示推以小人之腹，为君子之心。”
之腹测，“君子”相对是
指主人或长辈。这则
成语的意思是拿自己
的想法，去推测长辈
人的心思。
改头换面比喻只改外表和形唐·寒山《诗》第 213 首：“改头换面孔，
式，内容实质不变。不离旧时人。”
当头棒喝佛教禅宗和尚接待初宋·释普济《五灯会元·黄檗运禅师法嗣·临
学的人常常用棒一击济义玄禅师》：“上堂，僧问：‘如何是佛
或大喝一声，促他醒法大意？’师竖起拂子，僧便喝，师便打。”
悟。比喻严厉警告，
促使人猛醒过来。
6. 来源于宗教信仰
成语意义出处
心猿意马心意好象猴子跳、马《敦煌变文集·维摩诘经菩萨品变文》：
“卓
奔跑一样控制不住。定深沉莫测量，心猿意马罢颠狂。情同枯木
形容心里东想西想，除虚妄，此个名为真道场。”
安静不下来。
五体投地两手、两膝和头一起《楞严经》：“阿难闻已，重复悲泪，五体
着地。是佛教一种最投地，长跪合掌。”
恭敬的行礼仪式。比《观无量寿经》：“今向世尊五体投地，求
14
喻佩服到了极点。哀忏悔。”
脱胎换骨原为道教用语。指修自魏伯阳《周易参同契》:“弥历十月，脱
道者得道以后，就转出其胞，骨弱可卷，肉滑若铅。”
凡胎为圣胎，换凡骨
为仙骨。现比喻通过
教育，思想得到彻底
改造。
身怀六甲六甲：传说为上帝造《隋书·经籍志三》载有《六甲贯胎书》
物的日子。指妇女怀
孕。
（二）越南语含人体器官成语的来源统计
1. 来源于外来文化
自公元 214 年秦始皇平定岭南，设立象郡，此后一千年里越南的北部和中部一直受
到中国历代王朝的管辖。至公元 968 年，越南脱北独立，但仍然和中国保持藩属关系。
北方天朝对越南的政治、经济、文化、语言等方面的影响从未间断。越南是身处于“汉
字文化圈”的，在东南亚也是受到汉语以及汉文化影响最深远的国家。迄今为止已有成
千上万个臆说推测越南民族的起源。根据《大越史记全书》记载越南人民是炎帝之后。
[1]
因此越南人在很长时间里，一直继承并发扬着中原的文化传统及其语言与文字。如
果按照史书里的一篇神话故事来判定越南人是从何而来的，未必是科学之法。1941 年
中国史学家陈修和在《越南古史及其民族文化之研究》此部专著深入剖析了中越源远流
长的关系。他认为越南人的起源就是从黄河流域，通过四川和云南到越南。1895 年法
国学家 Ed. Chavannes 却推测春秋时期越南民族就住在杨子河的南边，正好就是越国。
后来两个法国学家 L. Aurousseau[2] 和 Cl. Madrolle[3] 都认为北越的貉越民族才是越南
人的始祖。直至 1957 年越南学家Đào Duy Anh（陶维英）在《越南民族的起源》此书
指出秦始皇将越南归属于象郡管理，到公元 111 年汉武帝将此地分为三郡，其中一郡叫
做交趾，交趾人就是越南民族的始祖。到目前为止此臆说都被大多数越南人认可。笔者
认为关于越南人的起源的说法如此之多令人难以分辨哪个说法是否靠谱。无论越南民族
的始祖是从哪里来的，一切都证明中越两国的密切关系，为越南不断接受汉语以及汉文
化的影响打下了坚实的基础。后来，尽管越南语文字被拉丁化，可是不难发现出汉语的
烙印通过汉越词与汉源成语。
[1]
《大越史记全书》由越南黎朝吴士连于 1479 年撰写完成，以陈朝黎文体《大越史记》为蓝本，是越南现存最早
的由越南自主封建王朝独立撰写的史书。《大越史记全书》外纪卷一《鸿庞世纪·泾阳王》：“元年初，炎帝神农
氏三世孙帝明，生帝宜。既而南巡至五岭，接得婺仙女，生王···王娶洞庭君女，曰神龙，生貉龙君，君娶帝来
女，曰妪姬，生百男（俗传生百卵），是为百越之祖。”该说妪姬所生之百男，从母而去的长子居山中，为雄王，
即是越南人的始祖，所以越南人自称为“龙子仙女”。
[2]
（法）L. Aurousseau. La première conquête chinoise des pays annamites（中国首次征服安南国） [J]. BEFEO,
XXIII.
[3]
（法）C. Madrolle. Le Tonkin acien（古老的越南北部）[J]. BEFEO, XXXVII.
15
在汉语和越南语接触的过程中，越南语通过语言方式吸收了中华人民对世界的认
知。汉源成语从此出现。汉源成语是从汉语成语演变过来通过翻译（一对一翻译或概义
翻译），可是依然保持原来的意义（汉源成语的来源主要来自于中国历史与典故、哲学、
文学著作，如：《诗经》、《史记》、《礼记》、《汉书》、《左转》、《魏书》、《三
国志》、《楚辞》、佛经等），在越南语成语当中占 98%。比如：
汉源成语汉语成语出处
Danh [zaɲ33] chính [tɕiɲ35] 《论语·子路》：“名不
正则言不顺；言不顺则事
ngôn [ŋon33] thuận [tʰ 名正言顺
不成。”
ʷ n3ˀ1ʔ]
《孟子·离娄下》：“大
Tấm [t m35] lòng [lɔŋ21]
赤子之心人者，不失其赤子之心者
son [şɔn33]
也。”
清· 杨潮观《吟风阁杂
Gan [ɣan33] to [tɔ33] bằng 剧·黄石婆授计逃关》：
胆大包天
[ɓăŋ21] trời [ʈʂ j21] “因此上胆大包天，一铁
锺，几乎把秦王断送。”
《佛果圜悟禅师碧岩录》
Ba [ɓa33] đầu [ɗ w21] sáu
三头六臂也载：“忽若忿怒哪吒，
[şaw35] tay [tăj33]
现三头六臂。”
宋·释普济《五灯会元》
Khẩu [χ w313] phật 卷二十：“诸佛出世，打
[f t3ˀ1ʔ] tâm [t m33] xà 佛口蛇心劫杀人，祖师西来，吹风
[sa21] 放火，古今善知识佛口蛇
心，天下衲僧自投笼槛。”
2. 来源寓言故事与神话传说
与此同时，越南民族经过在生活、劳动中的变化，他们也创造了有本国文化特征的
成语，以此类成语使自己的精神生活更丰富。越南人民创造成语的过程中，他们采集的
材料大多数来自于寓言故事与神话传说。比如：来自于寓言故事的“há [ha35] miệng
[mi ŋ3ˀ1ʔ] chờ [tɕ 21
] sung [şuŋ33]”（张嘴等无花果掉进来，相当于汉语的“守株待兔”）
[1]
、来自于神话故事的“hồn [hon21] Trương [ʈʂɨ ŋ33] Ba [ɓa33] da [za33] hàng [haŋ21] thịt [tʰ
it3ˀ1ʔ]”（张巴的魂借住卖肉人的肉体，意义是指事情或人的内心和外表之间有所反差）
[1]
从前，有一个懒人，没有工作，每天都躺在长满果实的无花果树下，张开嘴，等着果实掉进他嘴里。他等啊等，
结果在他躺的地方一个果实都不肯掉下来，肚子饿了，他也等不了了，便起身而走。（Anh Vũ (biên tập), “Truyện ngụ
ngôn Việt Nam”, Nxb Văn học, 2005）（英宇编：《越南民间寓言故事》，文学出版社，2005 年）
16
[1]
等。
3. 来源于民间口传
来源于民间口传的成语就是用越南人的日常生活语言来表达。通过对周围环境的认
知和生活经验的积累，含人体器官的成语从此形成并口头流传至今。这些成语与日常生
活的背景有很大的关联，所以易于理解和记忆。
越南语成语字面意义意义
Ba [ɓa33] chân 形容跑得特别快，特别匆忙的人。
[tɕ n33] bốn [ɓon35] 三足四脚
cẳng [kăŋ313]
Chân [tɕ n33] lấm 耕田种地时泥巴沾上手和脚，形容
[l m35] tay [tăj33] bùn 泥巴沾满手和脚劳动艰苦的人。
[ɓun21]
Ôm [om33] rơm 指常承担太多他人的事情，却对自
[ʐ m33] rặm [ʐăm3ˀ1ʔ] 抱着稻草使肚子重己没有好处。
bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ]
Bán [ɓan35] mặt 指的是农民耕田种地的姿势，低着
[măt3ˀ1ʔ] cho [tɕɔ33] 头，脸对着大地，背向着太阳，努
đất [ɗ t35], bán 把脸卖给地，把背卖给力劳动。
[ɓan35] lưng [lɨŋ33] 天
cho [tɕɔ33] trời
[ʈʂ j21]
二、汉、越含人体器官成语的字格统计
（一）汉语含人体器官成语的字格统计
在进行统计之前，自从收集了语料库以来，本文发现两种语言中的某些成语在文字
形式上都有细微的差异，但是语义内容是相同的。语义是相同但是位置会按字面更改，
或者使用对称用法，替换或加减成语的一部分，从而在不影响其含义的情况下保留本来
的语义内容。原因来自各地生活中的语言习惯或方言，因此词典中会出现一条成语但具
有两种以上的表达方式，比如：
瞪目结舌/瞠目结舌
一身两任/一身而二任
心宽体胖/心广体胖
气壮胆粗/胆粗气壮
[1]
从前，有一个叫张巴的人，他是一个非常厉害的棋手。人间上没有人能赢他，唯独输给了从天界下来之神，叫帝
释。后来，张巴去世后，帝释稀罕其才华，并借用了一位刚刚去世的卖肉人的尸体，将张巴的灵魂移挪进卖肉人的
尸体里。（Nguyễn Đổng Chi, “Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam”, Nxb Giáo Dục, 1957）（阮董芝：《越南神话宝
藏》，河内：教育出版社，1957 年）
17
在语义同样的情况下，笔者将作为一个成语来计算。
汉语含人体器官成语的数量统计表
成语总计含人体器官成语比例
17000 1348 8%
成语是一个跟着时代与社会的发展沉淀下来的固定词组，它象征着人们的知识不断
加深。为社会服务的成语连续不断更新和补充，以使成语更加丰富并满足现代人的沟通
需求。被汰换、增加或减少成语的原因是为了适应并服务新时代和新交际环境。尽管数
字确实有所变化，但含义还是相同的，只是会使成语更加清晰，例如：心有灵犀一点通
——心有灵犀、良药苦口利于病——良药苦口、忠言逆耳利于行——忠言逆耳等。
汉语含人体器官成语的长度统计表
字格数量比例例子
3 字格 7 0.52% 软骨头
4 字格 1141 84.64% 横眉冷慕
5 字格 42 3.12% 有鼻子有眼
6 字格 33 2.45% 打肿脸充胖子
7 字格 54 4.01% 横挑鼻子竖挑眼
8 字格 54 4.01% 仇人见面，分外眼红
9 字格 2 0.15% 不吃羊肉空惹一身膻
18
10 字格 9 0.67% 人面逐高低，世情着冷暖
12 字格 4 0.30% 拳头上立得人，胳膊上走得马
14 字格 2 0.15% 两耳不闻窗外事，一心只读圣贤书
（二）越南语含人体器官成语的字格统计
在统计越南语含人体器官成语的过程中，本文发现越南语成语词典里也有跟汉语成
语一样的重复现象，比如：
Nở [n ] mặt [măt3ˀ1ʔ] nở [n
313
] mày [măj21] / Nở [n
313
] mày [măj21] nở [n
313 313
] mặt
[măt3ˀ1ʔ]
Ba [ɓa33] mặt [măt3ˀ1ʔ] một [mot3ˀ1ʔ] lời [l j21] / Hai [haj33] mặt [măt3ˀ1ʔ] một [mot3ˀ1ʔ] lời
[l j21]
Bó [ɓɔ35] mồm [mom21] bó [ɓɔ35] miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ] / Bóp [ɓɔp35] mồm [mom21] bóp
[ɓɔp35] miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ]
Má [ma35] phấn [f n35] môi [moj33] son [şɔn33] / Môi [moj33] son [şɔn33] má [ma35] phấn
[f n35]
在这样的情况下，本文也将这些成语作为一个来计算。
越南语含人体器官成语的数量统计表
成语总计含人体器官成语比例
3247 1040 32%
19
越南语含人体器官成语的长度统计表
字格数量比例例子
3 字格 93 8.87% Da [za33] bọc [ɓɔk3ˀ1ʔ] xương [sɨ ŋ33]
4 字格 821 78.34% Lòng [lɔŋ21] lang [laŋ33] dạ [za3ˀ1ʔ] sói [şɔj35]
No [nɔ33] bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ] đói [ɗɔj35] con [kɔn33] mắt
5 字格 44 4.20%
[măt35]
Mặt [măt3ˀ1ʔ] cắt [kăt35] không [χoŋ33] còn [kɔn21]
6 字格 70 6.68%
hột [hot3ˀ1ʔ] máu [maw35]
Râu [ʐ w33] ông [oŋ33] nọ [nɔ3ˀ1ʔ] cắm [kăm35] cằm
7 字格 11 1.05%
[kăm21] bà [ɓa21] kia [ki ]
33
Xấu [s w35] mặt [măt3ˀ1ʔ] xin [sin33] tương [tɨ ŋ33]

8 字格 9 0.86%
cả [ka313] làng [laŋ21] cùng [kuŋ21] húp [hup35]
从上述相关分析可见，汉语与越南语含人体器官成语的 4 字格形式占总数量最多的
字格形式，分别为 84.64%与 78.34%。汉语成语以 4 字格形式为主，其他形式虽有但数
量不多。在越南语成语里 4 字格形式的数量达到如此之多，可是 3 字格的总量不算很少
（占 8.87%）。显而易见，汉语含人体器官成语的长度最长为 14 个字，而越南语的最
长为 8 个字。两国语言的成语长度之所以有这样的差别，就是因为从 10 个字以上的形
式的成语主要来源于古代文献、名著或诗歌等，经过千锤百炼沉淀下来的成语漂浮着在
历史的长河中仍然保留原本的形式（一般是一句）流传至今，而越南语含人体器官成语
中没有如此丰富的来源，因此才导致这么大的区别。
20
第二章汉、越含人体器官成语的隐喻现象与对比
第一节汉、越成语中的隐喻现象
对于成语的研究，许多语言研究者只专注于其结构和形式方面上的一些问题，但一
些认知语言学家则有不同的看法。著名的认知语言学家如 Lakoff 和 Johnson（1999）[1]
与 Raymond Gibbs（1997）[2]，已系统地考虑了成语中意义的本质以及其结构和意义之
间的关系。他们依据着人类对周围世界的感知、概念化和分类的方式提出了关于词汇的
意义的重要理论。根据新研究方向的研究成果，成语显然是一个不可低估甚至忽略的研
究对象。由于语言不是自主的认知能力的原则，认知语言学家已开阔了一种从语言本质
上对派生语法的新视野。越南语言学家 Lý Toàn Thắng（李全胜）（2004）[3]认为语言
知识（即意义和形式的知识）基本上是一种概念结构，意义表达基本上是一种具有概念
性的表达……语法、词法和语音的根本亦是具有概念性的，因为在控制说、写能力与听、
读能力（两者都是与大脑有关）的认知过程中，声音和言语必须在输出端产生，并且必
须在输入端感知和理解。从此基本观点来看，认知派的语言学家认为大多数成语是人类
概念化世界的结果，而不仅仅是纯粹的语言问题。Gibbs（1997）断言：“成语在词汇系
统中并不作为独立的有义单元而存在，但它们实质上是被隐喻化的概念系统的一部分”。
对此作了解释，Gibbs 认为成语的隐藏义和凸显义是通过隐喻和背景知识等认知机制联
系起来的。因此，成语是在人类思维中建构概念的过程中同时形成的。
Fauconnier（2004）[4]提出的认知语言学的一个重要前提之一是语言本身并不表达
意义，而是在特定的文化模型中再加上某些认知能力的帮助下触发在特定语境中进行语
义表达的过程。这种观点为研究成语的本质提出了一些重要的问题。如果成语被认为是
一个被隐喻化的概念，则可以通过对始源域和目标域之间关系的映射图来推断许多成语
的隐喻意义。当完成此操作后，我们可以更详细，更清晰地描述几乎所有语言中许多成
语的隐喻现象。这对于通常学习外语尤其是学习汉语有巨大的帮助，因为成语一直是使
学习者头疼的最难的语言单元。一旦建立始源域和目标域之间的关系的映射图，就可以
以其发现世界各民族之间的相似性。换言之，如果朝着这个新方向去研究成语，就可以
[1]
（英）Lakoff G. & Johnson M. Philosophy in the Flesh, The embodied Mind and its Challenge to Western Thought [M]. New
York. Basic Books, 1999.
[2]
（英）Raymond W. Gibbs, Jr. Taking Metaphor Out Of our Heads and Putting It Into the Cultural World [A] In A. Ortony
(Ed.), Metarphor in Cognitive Linguistics: Selected papers from the 5th international cognitive linguistics conference [C].
Amsterdam. John Benjamins Publishing Company, 1997, pg. 145.
[3]
（越） Lý Toàn Thắng. Ngôn ngữ học tri nhận, Từ lý thuyết đại cương đến thực tiễn tiếng Việt [M]. Hà Nội: NXB Khoa
học Xã hội, 2004.（李全胜：《认知语言学：越南语中的理论至应用》，河内：社会科学出版社，2004 年。）
[4]
（英）G. Fauconnier. 29 Pragmatics and Cognitive Linguistics [A]. In A. Ortony (Ed.), The Handbook of Pragmatics [C].
Cambridge, 2004.
21
依靠各民族认知世界观的相似性来猜测不同语言中的隐喻现象。
有着同样的观点的 Steen（1997）[1]认为每个人的思维中都有大量的世界图像集合。
这组图像因人所处的特定的生活环境而产生差异。例如，对于普通的越南人来说，“ông
[oŋ33] Bụt [ɓut3ˀ1ʔ]”（佛陀）、“chùa [tɕu 21
] bà [ɓa21] Đanh [ɗaɲ33]”（丹太太庙）、“vua [vu 33
]
Hùng [huŋ21]”（雄王）、“cây [k j33] tre [ʈʂɛ33]”（竹子）、“rau [ʐaw33] muống [mu ŋ35]”
（空心菜）、“áo [aw35] dài [zaj21]”（奥黛）等图像相当熟悉，但有些图像对于中国人来
说是挺难理解的。这些图像是由认知世界的过程形成的，正是 Lakoff（1987）[2]所提出
的“image schema”（图像模式）。与此同时，根据 Steen 的观点，这些图像模式不受语
境的支配，而是在每个人的思维中。例如，虽然在交际中很少使用“ông [oŋ33] Bụt [ɓut3ˀ1ʔ]”
（佛陀）的图像，但是该图像在我们的思维中仍然被保存下来很长时间，并且在需要时
它会再显示出来。
认知图像是创造新成语的基础，并有助于我们推断理解旧成语的含义。 Lakoff
（1987）把这些成语称之为意象成语（imageable idioms)，并认为在许多情况下，成语
的含义并不难猜测。这种观点与传统观点不同，传统观点认为成语只是成语成分和实际
含义之间似乎根本没有任何联系的固定词组。换言之，我们不能推测成语的含义，因为
成语的含义是完全任意的。还应该补充的是，Lakoff 并不是要肯定所有成语的含义都可
以从建构成语的组成成分的词义中推论得出。但是，当不同民族对相同的某事物或现象
的认知图像一致时，推论成语含义的可能性就很高。
要解释汉语中的“睁一只眼，闭一只眼”此成语，先要做的第一件事是在成语中找到
关键词，换言之，要找具有认知图像的词。在这种情况下，具有认知图像的词是“眼”。
正是背景知识和经验告诉我们，一只眼闭着另一只睁着去做某事意味着工作时故意没有
把事踏踏实实地做，并且遇事容忍迁就，逃避斗争。实验心理学和高级神经生理学的研
究结果表明，人类在正常情况下收到的信息中有 90%是视觉信息，是通过眼睛。因而
我们可以推断出此成语的含义。但是为何要使用“眼”一词而不是用“嘴”或“鼻”等词呢？
就是因为在我们的思维中，眼睛的图像被概念化了，其象征着观察，关注和谨慎。如果
我们闭上眼睛，就不需要观察任何东西。因此，汉民族对眼睛的认知就是观察、关注和
谨慎，帮助我们理解上述成语的含义。
同样在越南语中，也可以通过分析组成成分的含义来推断出许多成语的隐喻含义，
例如“lưỡi [lɨ j4ˀ5] không [χoŋ33] xương [sɨ ŋ33] nhiều [ɲi w21] đường [ɗɨ ŋ21] lắt [lăt35] léo
[lɛw35]”（无骨的舌头变动不定）此成语中的“lưỡi [lɨ j4ˀ5]”（舌头）是口腔内活动的肌性
器官，也是人类的进食和言语的重要器官。由于是肌性器官，所以舌头活动比较灵活，
有时在口腔中的一个位置，后来又在另一位置，变动不定。由于舌头的变动不定，说出
来的话也同样“变动不定”。因此，这个成语的隐喻含义指的是那些不诚实、出尔反尔的
[1]
（英）G. Steen. From Linguistic to Conceptual Metaphor in Five Steps[A] In A. Ortony (Ed.), Metarphor in Cognitive
Linguistics: Selected papers from the 5th international cognitive linguistics conference [C]. Amsterdam. John Benjamins
Publishing Company, 1997, pg. 57.
[2]
（英）Lakoff G. Women, fire and dangerous things, What categories reveal about the mind [M]. University of Chicago Press,
1987.
22
人。因此，可以看到对成语的传统观念，即隐喻含义来自于整个成语，难以从构成成分
中推论出来。Gibbs（1997）也认为人类已经具备了对隐喻机制进行解码的知识。因此，
成语使用相同的隐喻机制，即使形式不同，说话者仍会感觉到隐喻意象的含义相同。
Janyan Andonova（2000）[1]也得出了相似的结论：未知成语的隐喻含义与其所引起的心
理图像之间有着密切的联系。建构心理图像将有助于对隐喻的理解。
总之，从认知语言学的角度来看，成语是人类概念化世界的结果。因为成语的组成
成分与思维活动有关，所以可以通过认知机制对概念化的支配从组成成分的意义中建构
成语的隐喻意义。
第二节汉、越含人体器官成语对比
本章节主要基于在 Lakoff 和 Johnson（1980）的《我们赖以生存的隐喻》此本书中
提出的概念隐喻（包括：结构隐喻、方位隐喻与本体隐喻）将汉、越含人体器官成语分
类对比。
一、人体器官与容器
方位隐喻就是概念隐喻中一种，该隐喻是通过组织互相关联和影响的概念的完整系
统来构建在一起。Lakoff 和 Johnson（1980）之所以把该隐喻称为方位隐喻，就是因为
其与人类的空间方向相关，例如：上—下、里—外、深—浅、中央—外围等。该隐喻的
起源是人类对周围生活空间的感知。我们是限制在一定空间内并通过皮肤表面与世界隔
开的物理实体。我们将世界视为我们身体之外的空间：我们每个人都是受身体表面约束
的容器，该容器的方向是“里—外”。这种定向能力我们能想象并把它移动到受到表面的
限制的其他物理对象。与此同时，我们还将它们视作既具有内部空间又与外界隔离的容
器。方位隐喻不是武断性的，而是具有经验和文化的底蕴在其中的。同样根据 Lakoff
和 Johnson（1980），虽然两个概念域“里—外”是物理世界中的空间概念域，但是在不
同的文化背景中同样的隐喻会出现差异。
（一）头（首、脑）是容器
头部是人体的顶部，略呈圆形，其中包含着大脑，而大脑也包含着人类的智慧与思
维和其他感官。这意味着头部在形状和大小上都被视为一种容器。因此，“头（首、脑）
是容器”的概念隐喻由此而来。
在汉语成语中，具有此概念隐喻的成语虽有但数量极为稀少，如“空头人情”、“空
头支票”、“怒气填脑”和“脑满肠肥”。上面的例子中所用的“空”、“填”和“满”说明“头”和
“脑”被采用来装情绪的容器。这样的成语寥寥几个，但是该概念隐喻在很多固定词组中
经常出现，如：“在脑海里”、“在头脑中”、“满脑子”、“塞进脑子里”等。
在越南成语中，并没有具有“头（首、脑）是容器”概念隐喻的成语。通过考察，笔
者目前找不到任何自“头（首、脑）是容器”此概念隐喻而产生含“头/首/脑”的成语。反
而，该概念隐喻通常出现在越南语的固定词语中，例如：“trong [ʈʂɔŋ33] đầu [ɗ w21]”（头
[1]
（英）Janyan A. The role of mental imagery in understanding unknown idioms [J]. 2000.
23
里）、“trong [ʈʂɔŋ ] óc [ɔk ]”（脑子里）、“trong [ʈʂɔŋ33] tâm [t m33] trí [ʈʂi35]”（脑海里）、
33 35
“nhồi [ɲoj21] sọ [şɔ3ˀ1ʔ]”（塞进头骨里）等。

（二）眼（目）是容器
这是一个可以帮助我们解释越来越多的汉语成语的概念隐喻。眼睛是人类视觉的器
官。从物理结构上，眼睛是一个小圆孔，里面是眼球。眼睛是脸上的亮点，而且可以通
过双眼的表情猜测某人的意图或目的。换句话说，人类的意图和思想通过眼睛最清楚地
表达出来，由此出现“眼睛是容器”的概念。此概念隐喻的扩展形式是更具体的“眼睛是
情感的容器”概念隐喻，这种概念隐喻是帮助我们理解成语含义的关键因素，例如：“满
目荆榛”、“琳琅满目”、“目中无人”、“满目疮痍”、“目空四海”、“目无下沉”、“满目凄
凉”、“眼中钉”、“饱眼福”等。在这些情况下，这里有两个概念域。始源域是眼睛，目
标域是容器。像容器一样，被概念化的眼睛都有内部和外部空间。在汉语成语中的“眼”
里可能是“爱情”、“愤怒”、“琳琅”、“凄凉”、“王法”或者“钉子”等。将与各自心理和情
绪状态相关的不同眼睛与周围世界中的特定图像进行比较，以形成各种各样的概念映
射。值得注意的是，汉语中含“眼是容器”概念隐喻的成语通常跟“满”、“空”、“中”和“内”
等词搭配。这些词是容器的图像模式的基本特征，与此同时，也可以清清楚楚地看出两
个概念域之间的关系：眼睛和容器。
这个概念隐喻也就是 Reddy（1979）所提到的管道概念隐喻（Conduit Metaphor）[1]。
管道概念隐喻常常与空间词语或唤起空间意象的词语同时出现，因此具有“眼睛是容器”
概念隐喻的汉语成语数量较多。反而，在越南语中却没有具有此概念隐喻的成语，尽管
越南语成语宝藏中含“眼/目”的成语数量也占很大比例（122 则成语）。原因就是，在越
南民间文化中眼睛完全没有一种包含人的意图、思想或情感的概念，换句话说，越南文
化绝对没有“眼睛是容器”的概念。此外，尽管越南语和汉语的成语结构主要是按并列式
结构建构而成的，但越南语的成语结构里很少有方位词的存在。这是越南语成语很少有
管道概念隐喻的成语的主要原因。
（三）心是容器
心脏通常被认为是感情的庇护所。根据 Lakoff 与 Johnson（1980）的解释，经验告
诉我们，当我们感到担忧或悲伤时，常常会感到某些无形东西压着胸口，使胸口有些沉
重。相反，当我们感到幸福或快乐时，我们倾向于站直并抬起胸膛。就像胸部一样，心
脏可以是生气、爱、恨、幸福、痛苦、快乐等储存的地方。因此，才出现了一些说法如：
“心里充满了情感”，“心里充满希望”，“心里充满阳光”等。在汉语中，情感方面上的痛
苦通常是通过心脏受伤的形象来概念化的。所以，当一个人“痛心绝气”或“伤心欲绝”时,
那么显然那个人不开心，悲痛到极点。这些概念也与 Lakoff 和 Johnson（1980）提出的
概念隐喻的映射有些相似：幸福被认为是健康与生命，痛苦则被认为是疾病与死亡。在
汉语成语中，笔者已找到了具有“心是容器”概念隐喻的一些成语，如：“心里有底”、“心
[1]
（英） Reddy, M.The conduit metaphor [A] In A. Ortony (Ed.), Metaphor and thought [C]. Cambridge: Cambridge
University Press, 1979.
24
满意足”、“心存目识”、“心存芥蒂”、“心满意得”、“心中无数”等。
显然，概念域“心”和上述成语中的概念域“容器”是相互关联的。就像任何容器都具
有里外空间一样，心也可以打开或关闭。如果容器有一定空间的限制，那么心也会有相
同的限制。因此，可以说心充满爱，钦佩或怨恨。
作为被具体化成一种真实的东西，人的情绪有时候还可以装在某个容器中,如“心满
意足”、“sống [şoŋ35] để [ɗe313] bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ] chết [tɕet35] mang [maŋ33] theo [tʰɛw33]”（活着
的时候把自己的看法或者所有不可揭开的秘密放在肚里，死了就把它带走）。两国人民
认知系统的差异之处就这么显而易见。中国人相信心脏是可以控制人的喜怒哀乐的器
官，因此上面的例子中所用的“心满”、“心里”、“心中”说明心脏被采用来装情绪的容器。
而越南成语里，“trong [ʈʂɔŋ33] bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ]”（肚子里）、“trong [ʈʂɔŋ33] lòng [lɔŋ21]”（肚
子的某部位里）、“trong [ʈʂɔŋ33] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ]”（肠子里）则用来装人的喜怒哀乐，越南
人民认为所有的情感，事情都能放在肚子里，在日常生活中会经常听到越南人对彼此说
“Chuyện [tɕʷi n3ˀ1ʔ] đó [ɗɔ35] đừng [ɗɨŋ21] có [kɔ35] để [ɗe313] bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ] làm [lam21] gì
[ji21]!”（译文：“这个事情不要放在肚子里哦！”，中国人则说“某某事别放在心里！”这
样的意思）。由此可见，对越南人民来说，肚子是唯一可装情绪、想法、秘密等东西的
容器。我们认为任何有边界的事物里的空间都可以被看作一个容器，甚至一些看不见的
抽象事物也可以被视为容器。七情六欲是人类内心的体验，如果人体器官被视为一个容
器，情感就被隐喻性地“装”在这个容器中的真实事物。
在分析部分中，笔者还证明了概念隐喻在构建成语意义的过程中确实起着基本作用。
因此，可以说概念隐喻是理解成语的隐藏意义的基础，可以帮助说话者和听话者使用相
同的心理形象，并给予双方理解成语的一致方式。
二、人体器官与权力和敬重
Lakoff 和 Johnson（1980）认为在三类隐喻当中结构隐喻是最普遍的。在此类概念
隐喻中，复杂和抽象的经验是基于简单和具体的经验而概念化的。经常用来说明此类隐
喻的一个例子是“争论是战争”的隐喻。我们在争论时采取许多的行动都是基于战争的概
念。我们可以在一场争论中获胜或失败。在争论时，我们以跟自己争论的人作为对手。
这就是为什么我们“攻击”对手的论点并“捍卫”自己的观点。我们可以赢也可以输，也可
以使用战术获胜。当发现情况不利且难以捍卫自己的观点时，我们经常“撤退”和“开辟
进攻之道”。在这种情况下，即使没有任何一场伤亡之战，我们能够很显然地认出来通
过采用战争的词语进行言语之战。
通过以上示例，Lakoff 和 Johnson 通过“战争”的具体概念域和概念域“战争”中常用
的术语把抽象的概念域“争论”诠释了。这是结构隐喻的基本特征。在此类概念隐喻中，
概念域中的“凸显”和“隐藏”现象是一个重要特征。例如，在激烈的言语之战中，当人们
只想击败对手的观点并维护自己的观点时，人们可能看不到争论的“合作”方面。当有人
跟我们辩论时，这意味着他们与我们共度时光，试图找出我们的想法，理解我们为什么
有这样的观点，以便更好地相互理解。但是，当我们过于贯注战斗这一面时，我们常常
25
会忘记合作的这一方面。换言之，战斗的方面是“凸显”出来，而合作方面却被“隐藏”起
来。
（一）手是控制权
汉语和越南语有许多具有“手是权力”概念隐喻的成语。中国和越南历来是两个经过
长期封建时代的国家，一个地区的权力掌握在皇家贵族手中，一个国家的权力则在皇帝
的手中。那么在各个时代权力为什么总和“手”相关呢？自古以来，权力一直是每个人追
求的重点。因为有了权力，通常更容易实现自己的想法。权利通常与“手”有关，因为只
要皇帝的寥寥几笔就能定夺一个臣子是否奸臣，还是因为将军手中的宝剑可以轻松确定
一个人的生与死。没有人可以拒绝权力的诱惑:不是有了权力就能为所欲为，而拥有控
制一切的快感。
在汉语中，如何用成语形容权力特别大？“一手包办”、“一手遮天”、“手眼通天”、
“长缨在手”、“一朝权在手，便把令来行”等。在收集资料的过程中，笔者意识到有许多
成语的隐喻含义是由概念隐喻以及各民族文化中共享的常识而成的。首先，“一手遮天”
这则成语在字面上可以理解为用手掌遮住照射在身上的阳光，但是由于手太小，无法遮
盖阳光，太阳的光会穿过手指之间的缝隙仍然照在自己身上。因此，这则成语使用手遮
天的图像传达了该成语的隐喻含义：“手”代表某人的权力，这里的“天”可以解释为皇帝
（即天子）或王法。因此，这个成语的含义是依仗某人或自己的权势，玩弄手段，蒙
蔽着法律和群众去做利己的或伤天害地的事情。这些滥用职权的人迟早都被绳之于法，
毕竟天如此之大，公平的阳光都会打破不公的黑暗，正像越南语里有一句成语“chạy
[tɕăj3ˀ1ʔ] trời [ʈʂ j21] không [χoŋ33] khỏi [χɔj313] nắng [năŋ35]”（躲天躲不过阳光）。当将
某物握在手中时，我们可以做任何事情。在“长缨在手”这则成语中，缨是绳子，用来俘
获敌人，整个成语的意思就是手拿着长绳去抓铺敌人。在此“将控制权掌握在手中”的概
念隐喻为了凸显意义和隐藏意义之间当做桥梁，这些含义通常被解释为“完全控制某人
或某事”。因此，该成语中的“长缨”也能被解释为武装力量，武装力量在某人的手中意
味着其掌握了控制权和巨大的权利。在汉语和越南语中都出现“落在某人的手里”这么一
种表达方式。在此，我们都知道，当某些东西落入我们的手中时，这通常是无意的行为。
一旦掌握了一切，我们有权决定将如何处理该人或该物。因此，共享的常识与概念隐喻
相结合，使我们可以推论这句话的含义“意外遭某人的控制”。从此，很容易可以推断出
具有概念隐喻“手是控制权”的其他成语。
对于越南语成语，具有概念隐喻“手是控制权”的含“手”的成语不是很多。通过考察，
只有以下几个成语是基于此概念隐喻的：“đàn [ɗan21] bà [ɓa21] dễ [ze4ˀ5] có [kɔ35] mấy
[m j35] tay [tăj33]”（女人有几只手）、“cờ [k 21
] đến [ɗen35] tay [tăj33] ai [aj33] người [ŋɨ j21]
nấy [n j35] phất [f t35]”（旗帜到谁的手谁就挥旗）、“tay [tăj33] hòm [hɔm21] chìa [tɕi 21
] khoá
[χʷa35]”（手拿着家里的钱箱）、“sống [şoŋ35] tay [tăj33] người [ŋɨ j21] chết [tɕet35] tay [tăj33]
ta [ta33]”（活在别人手里，死在自己手里）四则成语。越南语里还有许多与该概念隐喻
相关的短语，如：“ra [ʐa33] tay [tăj33]”（出手）、“thẳng [tʰăŋ313] tay [tăj33]”（伸直双手（处
26
理某事））、“mát [mat ] tay [tăj33]”（凉手，意思是把事情处理得特别好）、“xuống [su ŋ35]
35
tay [tăj33]”（下手）等。这表明越南人也倾向于根据权力与控制权的概念域对“手”进行
概念化，这样的概念化在越南语里相当丰富。
（二）脸面是人的声誉
脸面是人体最重要的部分之一，是一个非常独特的部分，可以将一个人与另一个人
分辨开来。每当我们与一个人或事物互动时，脸总是朝向这个人或事物。可以说，脸面
在人类交流活动中起着核心作用。这就是为什么脸面经常以谈论人的声誉或尊严的方式
出现。借着“脸面是人的声誉”此概念隐喻，我们很容易发现出汉语和越南语之间有许多
相同之处，比如：汉语中的“丢脸”跟越南语中的“mất [m t35] mặt [măt3ˀ1ʔ]”是意义相对应
的两个固定语。在这两种情况下，脸面都与我们的自尊或他人对自己的尊重有关。如上
所述，常规知识告诉我们，面部动作可以让我们读懂很多关于某人的感觉和态度的信息。
但是，常规知识不足以帮助我们推论此类成语的含义。为了做到这一点，笔者不得不将
常规知识与概念隐喻“脸面是人的声誉”联系起来。换言之，该概念隐喻是成语的凸显意
义与其的“失去尊重或对他人的尊重”隐藏意义之间的桥梁。
汉语中含“脸/面/颜”成语的数量较多，比如：“措颜无地”、“情面难却”、“僧来看佛
面”、“死要面子活受罪”、“体面扫地”、“颜面扫地”等等。大多数含有“脸/面/颜”的成
语都具有着声誉，威望，信誉等的含义。由此可见，不难看出对中国人来说，脸面之所
以是人体最重要的一部分，就是因为它显示了该人的名誉和声望或更复杂的含义。这与
两千多年儒家“礼义廉耻”的熏陶是分不开的，已经根深蒂固在十几代中国人的思想中，
形成所说的“爱面子”文化。
爱面子的行为是潜意识的，它是由思维决定的。面子是人们生活在社会中的一种自
尊和人格，是社会互动中不可或缺的一部分。中国人最关心的是面子，因此他们在任何
场合都按照严格的“礼”的等级来排列自己的地位，如：“戴头识脸”和“有头有脸”，以保
持自己的声誉和尊严，并在互动中展现自己的性格，以获得最佳的面部效果。中国人如
此讲究面子，因此他们也爱惜自己的脸。有时，为了爱面子不遗余力地在人力，物力和
财力上装饰自己以获得别人的赞誉。有时，以至于牺牲他人或自己的生命来维持自己的
面子和形象。中国人最爱自己的面子，也最怕丢脸，因为丢脸会让人感到尴尬和羞耻等
不愉快的情绪，如：“措颜无地”、“无面目见江东父老”等。因此，中国人常常对丢脸的
行为做出严厉的反应，即不惜一切代价进行挽回面子。为了维持或提高自己的声誉，中
国人还善于看别人的面子做某事。看脸的行为包括为权势者的亲戚朋友和与权势者有联
系的人做对他们有益的事情，或跟他们说有利的话。同时，中国人还必须照顾周围人的
面子，特别是权势者的面子，比如：“僧来看佛面”。相反，由于“情面难却”中国人很少
批评别人，因为别人的缺点会破坏人际关系的和谐。如果不得不批评，那么为了照顾别
人的面子，中国人会用一些比较婉转的词语来表达。如果不得不拒绝他人做某事，他们
通常会采取一些补偿性行为，例如道歉，表明自己无能为力，建议其他帮助，等等。
由于受到“汉字文化”圈的影响，在越南文化中面子也是最重要的身体部位。因此，
在越南成语中，含“脸/面”的成语数量是最多的。据统计，此类成语有 115 条（占 11%），
27
如：“mắng [măŋ ] như [ɲɨ ] tát [tat35] nước [nɨ k35] vào [vaw21] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（骂人就像在
35 33
脸上泼水，形容纷纷责骂他人，不让人有时间辩白）、“mở [m ] mày [măj21] mở [m

313 313
]
mặt [măt3ˀ1ʔ]”（眉毛和脸面撑开，形容为某人或某事感到骄傲、自豪）、“tai [taj33] to [tɔ33]
mặt [măt3ˀ1ʔ] lớn [l n35]”（大耳朵大脸，形容在社会上地位崇高的有权势的人）、“chơi
[tɕ j33] với [v j35] chó [tɕɔ35], chó [tɕɔ35] liếm [li m35] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（跟狗玩，狗舔脸，形
容一个过于友善，能跟坏人一起玩的人早晚会被受到伤害或自己的声誉被羞辱）、“mặt
[măt3ˀ1ʔ] trơ [ʈʂ 33
] trán [ʈʂan35] bóng [ɓɔŋ35]”（裸露的脸，光泽的额头，形容无廉耻的脸）、
“mặt [măt3ˀ1ʔ] nạc [nak3ˀ1ʔ] đóm [ɗɔm35] dày [zăj21]”（浓密的瘦脸，形容充满愚蠢的脸皮厚
的人）、“đeo [ɗɛw33] mo [mɔ33] vào [vaw21] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（为羞耻而戴着“mo [mɔ33]”的人；
“mo [mɔ33]”：大的船形的一般覆盖着槟榔的花序的叶片，通常被晒干给小孩儿当风扇或
面具；意思是被羞辱到躲避着不敢看任何人或不让任何人看到他）、“mát [mat35] mặt
[măt3ˀ1ʔ] với [v j35] anh [aɲ33] em [ɛm33]”（跟兄弟们脸凉，形容以某事跟别人而骄傲）、
“mắng [măŋ35] vuốt [vu t35] mặt [măt3ˀ1ʔ] không [χoŋ33] kịp [kip3ˀ1ʔ]”（责骂得来不及揉脸，
形容纷纷责骂他人，不让人有时间辩白）、“xấu [s w35] mặt [măt3ˀ1ʔ] xin [sin33] tương [tɨ ŋ33]
cả [ka313] làng [laŋ21] cùng [kuŋ21] húp [hup35]”（丑脸去讨酱油带回来让整个村子一起喝，
形容为了别人不知廉耻地做某事）等。
在成语“mắng [măŋ35] như [ɲɨ33] tát [tat35] nước [nɨ k35] vào [vaw21] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（骂人
就像在脸上泼水，形容纷纷责骂他人，不让人有时间辩白）中，字面意义是责骂就像用
水纷纷泼在他人地脸上，而在越南文化中，被别人在脸上泼水是一种侮辱，纷纷责骂象
纷纷在脸上泼水，目的就是要侮辱别人，使别人尴尬。因此，此成语的含义是以贬低他
人的价值或侮辱他人为目的，从而大大降低了人们的声誉和尊严。相反，“mở [m 313
] mày
[măj ] mở [m
21 313
] mặt [măt 3ˀ1ʔ
]”（眉毛和脸面撑开，形容为某人或某事感到骄傲、自豪）
表达了为某人或某事感到骄傲、自豪，受到别人对自己的尊重。在生活中，每个人都希
望得到他人的尊重。当受到尊重时，人们总会感到幸福和快乐。这就是为什么眉毛和脸
都张开，眼睛总是光彩照人。
在越南文化中，大脸，大耳朵和高额额头被视为当官的或社会上有权力和地位的人，
并受到许多人的尊重。因此，“tai [taj33] to [tɔ33] mặt [măt3ˀ1ʔ] lớn [l n35]”这个成语是指具
有权势和名望的人。在此，“脸/面”再次被引用来象征人类的声誉。同样以生活环境和
经验为题材，切菜板是用来剁碎或切碎食物的厨房用具。切菜板一般用硬邦邦的材料来
做的，所以做什么都不怕被破碎。从这个角度来看，越南人把觍着脸的人的特征映射到
切菜板上，建构了一种隐喻，因而“mặt [măt3ˀ1ʔ] trơ [ʈʂ 33

] như [ɲɨ33] mặt [măt3ˀ1ʔ] thớt [tʰ
t35]”（觍着脸如切菜板）此成语是指那些不知廉耻的人。
“mặt [măt3ˀ1ʔ] chai [tɕaj33] mày [măj21] đá [ɗa35]”（长老茧的脸和石头般的眉毛）和“mặt
[măt3ˀ1ʔ] sắt [şăt35] đen [ɗɛn33] sì [şi21]”（黑糊糊的铁脸）两个成语具有贬义，常被用来批
评别人。从前者的字面意思来看，“mặt [măt3ˀ1ʔ] chai [tɕaj33]”就是脸皮的皮层长着老茧，
脸皮越来越硬，无法把它打破。“mày [măj21] đá [ɗa35]”就指眉毛化成石头了，很难破碎。
28
所以“mặt [măt 3ˀ1ʔ
] chai [tɕaj ] mày [măj21] đá [ɗa35]”此成语的意思是指不再感到羞耻的
33
人。不管做什么事都不在乎别人的感受，一切都不理不睬，无所谓。后者的“mặt [măt3ˀ1ʔ]
sắt [şăt35]”是一张黑糊糊的，相铁一般冷酷无情的脸，所以这个成语的意思是指冷酷无
情、不知羞耻的人。
除了上面列出的成语之外，越南语中还有含“脸/面”的一些固定语：“mặt [măt3ˀ1ʔ] dày
[zaj21]”（厚脸）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] thớt [tʰ t35]”（切菜板脸）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] chuột [tɕu t3ˀ1ʔ]”
（老鼠脸）、“méo [mɛw35] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（歪着脸）、“vênh [veɲ33] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（仰起

脸来）等。这证明了除了成语以外，“脸面是人的声誉”此概念隐喻也在越南语中普遍出
现。从上面的例子来看，笔者认为成语的隐喻显然是根据生活经验与人类思维方式的结
合体而构造的。因此一旦确定概念隐喻并以其为基础，就可以推断出这些成语的原本的
意义。
（三）鼻子是自尊心和骄傲
当研究此概念隐喻时，笔者发现出中越两国人民之间的相似之处。汉语的“鼻孔辽
天”或“鼻孔朝天”使人联想到某人向后倾斜头部以使鼻子仰天的图像。当人们为自己感
到骄傲并鄙视他人时，他们往往不会低头直视自己认为低于其社会地位或比不上自己的
某物或人。这种共享的常识与该概念隐喻一起赋予了这一成语的含义。另外，“听人穿
鼻”和“牵着鼻子走”这两则成语的来源都是牛被人牵着鼻子走的形象。一个人总是听凭
别人摆布，分不清对错黑白，没有自我主见，就像牛一样被牵着鼻子走，自尊心都丢尽
了。
在越南语中，含鼻子的成语数量较少。附录中的越南成语列表显示，越南语中含此
器官的成语比含人体其他器官的成语占最少。这些成语大多与声誉和骄傲有关：“xỏ
[sɔ313] chân [tɕ n33] lỗ [lo4ˀ5] mũi [muj4ˀ5]”（刺穿鼻小柱）、“vuốt [vʷot35] mặt [măt3ˀ1ʔ] không
[χoŋ33] nể [ne313] mũi [muj4ˀ5]”（刷脸时忽略鼻子）、“mọc [mɔk3ˀ1ʔ] mũi [muj4ˀ5] sủi [şuj313]
tăm [tăm33]”（鼻子发芽，意思是情况开始发展和改善）、“còn [kɔn21] mặt [măt3ˀ1ʔ] mũi
[muj4ˀ5] nào [naw21]”（脸和鼻子丢尽了）、“cười [kɨ j21] vào [vaw21] mũi [muj4ˀ5]”（冲着
鼻子大笑）、“không [χoŋ33] mọc [mɔk3ˀ1ʔ] mũi [muj4ˀ5], sủi [şuj313] tăm [tăm33] lên [len33]
được [ɗɨ k3ˀ1ʔ]”（跟“mọc [mɔk3ˀ1ʔ] mũi [muj4ˀ5] sủi [şuj313] tăm [tăm33]”的意思相反）、“mất
[m t35] mặt [măt3ˀ1ʔ] mất [m t35] mũi [muj4ˀ5]”（像“còn [kɔn21] mặt [măt3ˀ1ʔ] mũi [muj4ˀ5] nào
[naw21]”）。“xỏ [sɔ313] chân [tɕ n33] lỗ [lo4ˀ5] mũi [muj4ˀ5]”（刺穿鼻小柱）这则成语表示一
个人被刺穿鼻小柱，就像牛一样牵着走，意思是轻蔑，看不起某人。在成语“vuốt [vʷot35]
mặt [măt3ˀ1ʔ] không [χoŋ33] nể [ne313] mũi [muj4ˀ5]”（刷脸时忽略鼻子）中，也可以进行这
样的分析：鼻子是脸部的最高点，所以刷脸时总是触碰鼻子。因此，“vuốt [vʷot35] mặt
[măt3ˀ1ʔ] không [χoŋ33] nể [ne313] mũi [muj4ˀ5]”就是刷脸时，忽视鼻子的部分就好像没有
鼻子一样。这个成语指的是不虔诚、不合理地对待某人，对其有不重视、不尊重的行为。
当然，如此轻蔑他人会给自己惹祸上身。在收集越南语中的其他固定短语的过程中，笔
者还发现出一些与该概念隐喻有关的实例，如：“phổng [foŋ313] mũi [muj4ˀ5]”（鼻子浮肿，
29
意思是过于自豪）、“nở [n 313
] mũi [muj4ˀ5]”（像“phổng [foŋ313] mũi [muj4ˀ5]”）、“bể [ɓe313]
mũi [muj4ˀ5]”（鼻子破了，像“phổng [foŋ313] mũi [muj4ˀ5]”）、“vểnh [veɲ313] mũi [muj4ˀ5]”
（仰起鼻子）、“hỉnh [hiɲ313] mũi [muj4ˀ5]”（仰起鼻子）等这样的短语。
在汉语中，有 37 则含鼻子的成语，而越南语中只有 16 则。这也表明，在中国文化
中，鼻子不仅非常重要，而且被概念化得比较丰富。鼻子的大小和形状可以认为是原因。
由于中国人从古至今都认为鼻子高，直，光滑是很好的面相，描述人的外貌时该器官是
非常重要的。“面如一朵花，全靠鼻当家”鼻子是面部最突出的部位。美女鼻子的标准是
玲珑剔透，富有立体感。古代有“鼻若琼瑶”的说法。琼瑶，美玉的一种，晶莹、光滑且
温暖。此词条主要着眼于鼻子的玲珑剔透美，“鼻若悬胆”则侧重鼻子的立体美。反而，
越南却很少注意到这个器官的重要。
三、人体器官与人的品格
Lakoff 和 Johnson（1980）认为，本体隐喻是根据物质或物体的概念来概念化我们
的经验，使人们能提取自己的经验与抽象思想并将其视为实在的物质或物体。根据越南
认知语言学家 Trần Văn Cơ （陈文基）（2007）[1]，对经验的语义化使我们能够提取经
验的某部分并将其解释为物体本体或相同类型的不连续性的物质。一旦我们可以将经验
概念化为具体对象或物质，就可以进行指称，分组和量化等。换言之，通过这些活动，
我们可以对自己的经验进行描述。即使在客观世界中事物的界定模糊时，我们仍然将它
们定义为：山脊、把角儿，行道树等等。设置边界是出于人类交流的目的，例如标识地
理区域或指定聚会地点。根据 Lakoff 和 Johnson 的说法，与具体对象或物质进行交互的
过程中的经验是本体隐喻的许多种类型的基础，其中事件、活动、情感、思想等都被认
为是本体。例如，人类的思维被认为成实在的事物，是机器或者是脆弱、易碎的物质，
如“The mind is a machine”（思维是机器）与“The mind is a brittle object”（思维是脆弱的
物体）。
这两个本体隐喻的例子使我们可以将注意力集中在思维的各个方面。“思维是机器”
的概念隐喻表明，思维可以被认为成一台能开启和关闭的机器。这台机器可以高效率或
低效率地运行，可能会损坏，生锈并消耗能源。“思维是脆弱的物体”的隐喻涉及到了人
类承受心理压力的能力。此类隐喻在人类思维中经常出现。根据 Lakoff 和 Johnson 的说
法，本体隐喻在日常生活中经常出现并且非常普遍，以至于人们不认为它也是概念隐喻
之一。
（一）品格是内脏的材料
在汉语和越南语成语中并不难找到许多通过人体器官与日常生活中的材料相结合
来描绘人类的品格的成语，如形容一个坚贞不渝、意志十分坚决、刚强秉性之人可以用
这样的成语“心如金石”。从古至今，黄金一直被认为是具有多种用途的贵重金属，并且
一直受到所有人的钦佩。在此可以看到黄金被采取通过黄金之心的形象来描述人的性格
或品格。因此，品格的概念域已经根据材料的概念域进行了概念化。汉语里还有以下成
[1]
（越） Trần Văn Cơ. Ngôn ngữ học tri nhận [M]. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội, 2007. （陈文基：《认知语言学》，
河内：社会科学出版社，2007 年。）
30
语：“铁石心肝”、“铜心铁胆”、“匪石之心”、“铁心木肠”、“木石心肠”、“心如坚石”、“铁
肠石心”。以上的这些成语的含义大多数都是与“心如金石”的含义同样——形容一个秉
性坚强不屈、坚贞不渝、已下决心绝不反悔的人。不一样之处就在于被采取的材料不大
一样，如“石”、“铁”、“铜”、“木”。“铁”和“铜”是硬度非常高的两种金属，仅次于金子，
汉民族一般把“心”以及“肝”、“胆”、“肠”跟“铁”与“铜”搭配在一起，以形容一个有胆量、
果敢、坚强不屈、坚贞不渝、任何事都打动不到的人。另外，“石”与“木”是硬度没有金
属那么高，但经常被采取的两种自然材料，在人类史中金属时期出现之前人类最早使用
石头和木头制造的工具，石和木的硬度就能满足人类当时的需求，中国的历史悠久，延
长不断，所以“石”和“木”在汉语成语的使用也可以这样理解。对于这些成语，很容易看
到它们的隐藏意义与凸显意义之间有密切的相关，并且可以通过概念隐喻“内脏的材料
是品格”轻松地理解并推断出其含义。
在含人体器官的越南语成语中，概念隐喻“内脏的材料是品格”也很普遍。中国人若
是认为心脏是人类的品格和情感的出处，那么越南人就认为“bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ]”（腹部）和“dạ
[za3ˀ1ʔ]”（胃）等才是人类的品格和容纳思想和感情的地方。因此，“内脏的材料是品格”
此概念隐喻主要在含“bụng [ɓuŋ3ˀ1ʔ]”（腹部）、“dạ [za3ˀ1ʔ]”（胃）、“gan [ɣan33]”（肝）
或“lòng [lɔŋ21]”（内脏）的成语中出现，例如：“gan [ɣan33] vàng [vaŋ21] dạ [za3ˀ1ʔ] sắt [şăt35]”
（黄金般的肝，铁做的胃，形容胆大、勇敢、不屈不挠的人）、“gan [ɣan33] chai [tɕaj33]
phổi [foj313] đá [ɗa35]”（生老茧的肝，石头的肺，形容性格坚强、勇敢的人）、“gan [ɣan33]
sành [şaɲ21] dạ [za3ˀ1ʔ] sỏi [şɔj313]”（瓦制的肝，卵石的胃，形容性格坚强、勇敢的人）、
“lòng [lɔŋ21] lim [lim33] dạ [za3ˀ1ʔ] sắt [şăt35]”（楠木的内脏，铁的胃，形容性格坚定、倔强、
说话算数的人）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] sứa [şɨ 35
] gan [ɣan33] lim [lim33]”（水母的脸，楠木的肝，
形容外表虚弱，但遇难时会勇敢去面对的人）、“dạ [za3ˀ1ʔ] ngọc [ŋɔk3ˀ1ʔ] gan [ɣan33] vàng
[vaŋ21]”（玉做的胃，黄金做的肝，形容性格仁厚、对他人好的人）等。
在“gan [ɣan33] vàng [vaŋ21] dạ [za3ˀ1ʔ] sắt [şăt35]”（黄金般的肝，铁做的胃，形容胆大、
勇敢、不屈不挠的人）此成语中，“vàng [vaŋ21]”（黄金）是一种有价值的金属材料，如
果说一个人有“tấm [t m35] lòng [lɔŋ21] vàng [vaŋ21]”（黄金的内脏）或“gan [ɣan33] vàng
[vaŋ21]”（黄金的肝），则意味着该人是一个万里挑一的值得珍惜的好心人。“sắt [şăt35]”
（铁）没有黄金有价值的金属材料。当提到铁时，人们会想到其的坚硬性和重量重的特
征。因此，在越南文化中，铁不仅表示男人的强壮身体，如“mình [miɲ21] đồng [ɗoŋ21] da
[za3ˀ1ʔ] sắt [şăt35]”（铜做的身，铁做的胃），“chân [tɕ n33] đồng [ɗoŋ21] vai [vaj33] sắt [şăt35]”
（铜脚铁肩），而且还表示人的坚硬、倔强的性格，如：“dạ [za3ˀ1ʔ] sắt [şăt35]”。此处跟
汉文化中对铁的理解是异口同声的，汉语的“铁骨铮铮”、“钢筋铁骨”、“心如铁石”、“铁
石心肝”、“铜心铁胆”等成语也是以铁为材料来描述人僵硬如铁的身体和倔强如铁性格。
黄金和铁都是耐用持久的两种金属材料，所以“gan [ɣan33] vàng [vaŋ21] dạ [za3ˀ1ʔ] sắt
[şăt35]”（黄金般的肝，铁做的胃，形容胆大、勇敢、不屈不挠的人）此成语是用来指始
终如一的人，尤其是情侣，无论彼此之间距离多远，无论相隔多久都在互相等待。
在“gan [ɣan33] chai [tɕaj33] phổi [foj313] đá [ɗa35]”（生老茧的肝，石头的肺，形容性格
31
坚强、勇敢的人）中，茧子是手掌或脚掌上因摩擦而生成的硬皮，那么如果肝面上也生
茧子，而茧子越多肝就越变得非常坚硬。肝变得坚硬像茧子，肺也变硬如石头，这就证
明这些人的性格非常勇敢，刚烈，几乎无所畏惧的。成语“gan [ɣan33] sành [şaɲ21] dạ [za3ˀ1ʔ]
sỏi [şɔj313]”（瓦制的肝，卵石的胃，形容性格坚强、勇敢的人）也有相同的含义。
“lòng [lɔŋ21] lim [lim33] dạ [za3ˀ1ʔ] sắt [şăt35]”（楠木的内脏，铁的胃，形容性格坚定、
倔强、说话算数的人）此成语也有相同的概念化方式。楠木是一种非常坚硬的珍贵木材，
铁也很难磨损的一种金属材料。因此，具有一个内脏和胃像楠木和铁那样坚硬和不容易
腐朽的人就是一个意志坚强、倔强的人，这样的人每当说出话来时，他都永远不会食言。
在“mặt [măt3ˀ1ʔ] sứa [şɨ 35
] gan [ɣan33] lim [lim33]”（水母的脸，楠木的肝，形容外表虚弱，
但遇难时会勇敢去面对的人）中，水母是一个没有脊椎的软体生物，它的形状就像把伞
似的，主要靠水的浮力支撑其身体，看起来是一个很弱小的动物，可是一遇到“敌人”
或遭到困境时，它身上的触手上的小豆会射出毒丝，把“敌人”吓跑或将其毒死。因此，
一个“mặt [măt3ˀ1ʔ] sứa [şɨ 35
] gan [ɣan33] lim [lim33]”的人看上去很虚弱、害羞，其实，遇
到困难时，他会挺身而出的，也会比他人更坚强，更勇敢地面对并接受所有的挑战。
（二）品格是眼睛的形状
汉、越含人体器官的成语也有一部分通过眼睛的形状概念化人的性格的成语。汉语
成语里有“鸱目虎吻”、“蜂目豺声”、“鼠目獐头”、“鼠目麞头”、“鸢肩豺目”、“鹰嘴鹞目”、
“稗耳贩目”、“龙睁虎眼”、“蛇头鼠眼”、“佛眼相看”、“贼眉贼眼”、“狼眼鼠眉”、“狗眼
看人”、“贼眉鼠眼”、“云心鹤眼”等具有“眼睛的形状是品格”此概念隐喻的成语。
以”佛眼相看”处世的人是一个心怀好意对待某人，绝无恶意的人。这个成语的含义
源于佛教中的佛像。一提到佛教时，人们会想到佛陀以“慈悲与喜舍”去普度众生。“佛
眼”不仅意味着要慈悲为怀，而且要用佛的智慧去对人处事。在“云心鹤眼”这则成语中，
鹤的外形优美，其气质优雅，给人以仙风道骨、超然物外的感觉。其优美的身材，轻盈
优雅的舞步赢得了世人的赞誉。自古以来，鹤一直是中国人心目中的吉祥鸟。鹤具有神
奇的力量，中国人特别喜欢鹤，称其为“一品鸟”，仅次于凤凰。该成语里用“心”和“眼”
搭配在一起，心就漂浮得跟天上之白云一样，而眼睛是用鹤的眼睛形状来形容，因此，
该成语的含义很明显就是有着“云心鹤眼”的人就是一个有旷怀宜静、高雅的处事态度的
人。
另外，形容相貌丑陋、狡猾、奸诈、凶狠的汉语成语有“鸱目虎吻”、“鼠目獐头”、
“鼠目麞头”、“鸢肩豺目”、“鹰嘴鹞目”、“稗耳贩目”、“蛇头鼠眼”、“贼眉贼眼”、“狼眼
鼠眉”、“贼眉鼠眼”。这些成语所使用的眼睛形状依次为“鸱”、“鼠”、“豺”、“鹞”、“贩”、
“贼”、“狼”，这些眼睛形状在面相里是不好，不吉祥的面相。具有这些眼睛形状的人之
所以一般相貌丑陋，阴险凶恶，神情狡猾，内心复杂，难以莫测，就是因为这些动物或
人物本身就具有这些特征，然后人们不仅以这些动物或人物的具有代表性的部分——眼
睛来勾勒出人的相貌，而且通过相貌把其品格呈现出来。因此，以上成语通过眼睛的形
状表达了人品的概念域。概念隐喻“眼睛的形状是品格”显然在为上述成语构建含义的
过程中起作用。
32
概念隐喻“眼睛的形状是品格”也出现在含人体器官的越南语成语中，例如：“mắt
[măt35] trắng [ʈʂăŋ35] môi [moj33] thâm [tʰ m33]”（白眼，暗色的嘴唇）、“to [tɔ33] mắt [măt35]
hay [hăj33] nói [nɔj35] ngang [ŋaŋ33]”（大眼睛爱强辩）、“mắt [măt35] dơi [z j33] mày [măj21]
chuột [tɕu t3ˀ1ʔ]”（蝙蝠眼，鼠眉）、“rậm [ʐ m3ˀ1ʔ] râu [ʐ w33] sâu [ş w33] mắt [măt35]”（浓
须深眼）、“mắt [măt35] lợn [l n3ˀ1ʔ] luộc [lu k3ˀ1ʔ]”（猪眼）、“mắt [măt35] rắn [ʐăn35] ráo
[ʐaw35]”（蛇眼）、“mắt [măt35] bồ [ɓo21] câu [k w33]”（鸽子眼）、“mắt [măt35] diều [zi w21]
hâu [h w33]”（秃鹰眼）、“mắt [măt35] cú [ku35] vọ [vɔ3ˀ1ʔ]”（猫头鹰眼）、“mắt [măt35] trâu
[ʈʂ w33] đực [ɗɨk3ˀ1ʔ]”（公牛眼）、“mắt [măt35] cá [ka35] chày [tɕăj21]”（鳟鱼眼）、“mắt [măt35]
lá [la35] răm [ʐăm33]”（加沙叶眼）[1]、“mắt [măt35] ốc [ok35] nhồi [ɲoj21], môi [moj33] chuối
[tɕu j35] mắn [măn35]”（光瓶螺眼，香蕉嘴唇）等。
有着“mắt [măt35] trắng [ʈʂăŋ35] môi [moj33] thâm [tʰ m33]”的人是外表丑陋的人。这个
成语是指一个恶毒、忘恩负义的人。为何会有这样的表达？在这个成语中，“mắt [măt35]”
（眼）和“môi [moj33]”（唇）分别与“trắng [ʈʂăŋ35]”（白）和“thâm [tʰ m33]”（暗色）搭配。
古人说的好“相由心生”，人像学中的“白眼”是指眼睛上有特小虹膜的人，抬头看着
对方时，对方会认为其眼睛是没有虹膜的。有这种眼睛形状的人一般是小人，若是女的，
是个浪荡的。若是男的，则是个狡猾的。在这一点上，中国和越南是最常用的词，汉语
中也有成语“白眼狼”来谈论那些心狠手辣、忘恩负义、私人利益为先的小人。
在“mắt [măt35] dơi [z j33] mày [măj21] chuột [tɕu t3ˀ1ʔ]”的成语中，常规知识告诉我们，
蝙蝠的眼睛虽小但是感光能力强，夜晚也能活动，老鼠的也是如此。这两种动物通常在
晚上秘密活动，出去偷偷地寻觅食物。这样，具有“mắt [măt35] dơi [z j33] mày [măj21] chuột
[tɕu t3ˀ1ʔ]”的人一般都是很狡猾的人。与这样的人打交道时，经常要保持小心翼翼的状
态。此外，越南语中的“mắt [măt35] rắn [ʐăn35] ráo [ʐaw35]”、“mắt [măt35] diều [zi w21] hâu
[h w33]”等成语具有相同的含义，通常用来指那些看起来不诚实且容易背叛别人的人。
像“mắt [măt35] lợn [l n3ˀ1ʔ] luộc [lu k3ˀ1ʔ]”、“to [tɔ33] mắt [măt35] hay [hăj33] nói [nɔj35] ngang
[ŋaŋ33]”等这样的成语都使用大眼睛的形象，总是睁大眼睛，在情感上指的是傲慢无礼
的人。
总之，越南语中含“mắt [măt35]”（眼）的成语大多数使用具体的形象通过眼睛的形
状来表达人内在的品格。这能说明人像学久已深深植根于越南文化。在一般用来看人像
的额头、嘴唇、脸颊、鼻子等器官中，眼睛在通过形状判断人的品格方面极为重要。所
以说，在“眼睛的形状是品格”此概念隐喻中，汉语和越南语的成语有相似之处。
四、其他映射
（一）人体器官是情绪的源泉
在汉语成语中，下列人体器官对于描述人类的七情六欲通常是不可或缺的，如：心
加沙叶：越南香菜（Persicaria odorata Lour. ），又名越南芫荽、叻沙叶，是蓼科春蓼属的一种香料植物，在东

[1]
南亚地区常会用它的叶子来烹调食物。（源自：https://baike.baidu.com/item/越南香菜/10435162?fr=aladdin）
33
脏、肺、胆、脸、眼睛等。比喻烦躁、坐立不安：“心焦如焚”、“心神不宁”、“心急火
燎”、“迫在眉睫”、“忧心如捣”、“心烦意乱”、“火烧眉毛”、“挂肠牵肚”等；比喻情绪低
落、失望、沮丧：“心如刀割”、“肝心若裂”、“愁眉苦脸”、“面如死灰”；比喻喜悦、高
兴：“喜上眉梢”、“眉飞色舞”、“心旷神怡”等。从上面列出的成语中可以看出，有心脏
的成语明显多于其他人体器官，因为心脏是人体最重要的器官之一，与情感的来源密切
相关，所以用来比喻人的情感的比例相当高。
越南人用人体器官描述情感和情绪的成语也非常丰富，如：比喻情绪低落、失望、
沮丧：“đứt [ɗɨt35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] đứt [ɗɨt35] gan [ɣan33]”（断肠断胆）、“đau [ɗaw33] lòng [lɔŋ21]
xót [sɔt35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ]”（肠痛肚刺）、“đau [ɗaw33] như [ɲɨ33] rứt [ʐɨt35] thịt [tʰit3ˀ1ʔ]”（如
肉被撕般痛）、“nẫu [n w4ˀ5] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] nẫu [n w4ˀ5] gan [ɣan33]”（难过得烂了肠、烂了

肝——形容极为悲伤）；比喻烦躁、坐立不安：“nóng [nɔŋ35] lòng [lɔŋ21] nóng [nɔŋ35] ruột
[ʐu t3ˀ1ʔ]”（肠和腹部太烫热了，形容特别烦躁、不安）、“cháy [tɕăj35] gan [ɣan33] cháy [tɕăj35]
ruột [ʐu t3ˀ1ʔ]”（肝肠都被烧了）；形容喜悦、满意的心情：“hả [ha313] lòng [lɔŋ21] hả [ha313]
dạ [za3ˀ1ʔ]”（肠开肚开，形容开心）、“nở [n ] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] nở [n
313
] gan [ɣan33]”（肠
313
肝撑开，形容心满意足）等。越南文化更倾向于基于直觉进行直观的交流，因此越南语
中很少有通过人的身势来描述态度和情绪的成语。在越南人的思维中，人的六腑五脏经
常被用来描述人的内在情绪。关于此问题的评论，越南语言学家 Nguyễn Đức Dân（阮
德民）（1996）在《逻辑与越南语》一书中说：“người Việt thường dùng các bộ phận không
thấy được trong cơ thể con người - đó là lục phủ ngũ tạng - nghĩa là ruột, gan, lòng, bụng,
phổi để biểu trưng cho ý chí, tâm tư, tình cảm, tấm lòng... - những suy nghĩ thầm kín của con
người.”（译文：越南人常用看不见、摸不着的人体器官，即六腑五脏，如：肠、肝、腹
部、肚、肺等来表达人的意志、思想、情绪等。）
从上面的例子中，我们可以看到，尽管中国人和越南人都用内脏来描述人的情绪，
但中国人大多数倾向于用心脏来表达他们的情绪，反而越南人使用腹部的抽象空间，而
没有具体说明哪个部分，比如“lòng [lɔŋ21]”（“腹部的内脏”，有时候可以译为“胸怀”）
来描述。根据中国人的说法，心脏是人类情绪的根源之处，而在越南文化中，肝和肠是
人们储存情感，所以才演绎出“đau [ɗaw33] lòng [lɔŋ21]”（腹部的内脏疼痛）——“伤心”
意思，而在汉语里，却只有伤心的唯一说法，没有像越南语这样的表达。在此隐喻中，
中国人和越南人都将自己的情绪具体化成自己身上的肉体感觉，如“痛”（“心如刀割”、
“đau [ɗaw33] lòng [lɔŋ21] xót [sɔt35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ]”、“đứt [ɗɨt35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] đứt [ɗɨt35] gan
[ɣan33]”）；“烫”（“燃眉之急”、“心急如焚”、“cháy [tɕăj35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] cháy [tɕăj35] gan
[ɣan33]”）。
（二）人体器官配颜色是人的表情
在汉语和越南语的成语中，有一部分含人体器官配着颜色的成语表达人的情感，如：
“脸红耳赤”、“面红耳热”、“tím [tim35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] tím [tim35] gan [ɣan33]”（肝肠发紫，
形容特别生气）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] đỏ [ɗɔ313] như [ɲɨ33] gấc [ɣ k35]”（脸红如木鳖果）、“mặt
34
[măt3ˀ1ʔ
] tái [taj ] như [ɲɨ ] gà [ɣa21] cắt [kăt35] tiết [ti t35]”（脸青如被宰杀的鸡）等。通过
35 33
考察结果，笔者发现两国人民使用红色来表达人的激动或愤怒，紧张或害羞如：“脸红
耳赤”、“面红耳热”、“đỏ [ɗɔ313] mặt [măt3ˀ1ʔ] tía [ti 35
] tai [taj33]”（脸红耳绛紫，形容极度
愤怒）、“mong [mɔŋ33] đỏ [ɗɔ313] con [kɔn33] mắt [măt3ˀ1ʔ]”（盼望得眼睛发红）等。当描
述人们兴奋和愤怒的情绪时，汉语和越南语都有红色的隐喻。当人们兴奋或愤怒的时候，
他们的情绪几乎会升温。红色是一种暖色系统。红色和人们兴奋时的情绪之间的相似之
处都是温热的。在这方面，这两个民族的隐喻具有共鸣。差异之处就在于越南人除了红
色还用紫色或绛紫色来形容愤怒，如“tím [tim35] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] tím [tim35] gan [ɣan33]”（肝
肠发紫，形容特别生气）。形容诚惶诚恐时，中国人用“土色”来表达，如“面如土色”。
“土色”在此被解释为灰黄色。在越南成语中，绿色、灰色和黄色表达恐惧的情绪，最常
见的颜色就是绿色，如“mặt [măt3ˀ1ʔ] như [ɲɨ33] chàm [tɕam21] đổ [ɗo313]”（马蓝般的脸）
马蓝是一种深绿色的草，经提取可制成织物染料。据越南人的思维，当某人处于极端恐
惧状态时，血管会收缩，面部变得“苍绿”。因此，成语“mặt [măt3ˀ1ʔ] như [ɲɨ33] chàm [tɕam21]
đổ [ɗo313]”表示太吓人或对某人产生的恐惧情绪。除了此成语外，还有“mặt [măt3ˀ1ʔ] xanh
[saɲ33] mày [maj21] xám [sam35]”（脸绿眉灰）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] vàng [vaŋ21] như [ɲɨ33] nghệ
[ŋe3ˀ1ʔ]”（脸如黄姜般黄）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] xanh [saɲ33] như [ɲɨ33] tàu [taw21] lá [la35] chuối
[tɕu j35]”（脸色如叶子一样绿）等。由此可见，中国人倾向于使用黄色来表达恐惧之意，
而越南语中采用绿、灰色来表达此意义的频率却相对高于黄色。绿色除了表示恐慌的样
子以外，越南人也用它来描绘病情重、营养不足的人，如“mặt [măt3ˀ1ʔ] mày [maj21] xanh
[saɲ33] xao [saw33]”（病重得眉脸都变绿了）、“gầy [ɣ j21] guộc [ɣu k3ˀ1ʔ] xanh [saɲ33] xao
[saw33]”（身体瘦得皮肤变绿了，形容身体瘦弱的人）。而在汉语中一般用灰色来反映
人丧气、意志消沉、失望的消极情绪，如“心灰意冷”、“面如死灰”、“万念俱灰”等等。
（三）视觉是认识的源泉
在汉语成语“拭目以待”中，“拭”是擦的意思，“拭目”是擦亮双眼等待某事情的发生
或者结果。这则成语表明，如果我们基于“看到某物意味着要意识到该对象”的概念隐喻，
就可以推断出其含义。通过经验，当人们期望看到某事情的发生或结果出现时，眼睛通
常会睁大并发光像刚被擦亮过似的，目的就是想清清楚楚地观看某事的发生或结果。这
些知识有助于我们理解“期望某事的发生”的成语含义。此外，汉语中还有许多源于概念
隐喻“ 视觉是认识的源泉”的其他成语：“闭目塞听”、“助我张目”、“耳闻不如目见”、“刮
目相看”、“眼明心亮”、“睁一只眼，闭一只眼”、“掩目捕雀”等。在上面的示例中，视
觉的概念域，更具体的就是人类观察和注意的能力，被映射在视觉是人的认知思维活动
的概念域。当我们的观察能力遭遇阻碍时，大脑的认知思维活动也将无法顺利进行。因
此，在一个人“掩目捕雀”时，他们的眼睛被掩住了，看不见东西，同时失去判断的能力，
盲目去捕捉飞雀。通过以上概念隐喻，结合常规知识，很容易推断出其含义是“自欺欺
人盲目去做某件事”。
在越南语中，具有与思维、意识和认识有关的含“眼”的成语占很大比例（在 96
则含“眼”的成语其中有 15 则具有此概念隐喻的，约占 15.63％），例如：“nhắm [ɲăm35]
35
mắt [măt ] đưa [ɗɨ
35 33
] chân [tɕ n33]”（闭着眼伸着腿）、“nhắm [ɲăm35] mắt [măt35] khoanh
[χʷaɲ33] tay [tăj33]”（闭着眼双臂交叉，像汉语的“袖手旁观”）、“nhắm [ɲăm35] mắt [măt35]
làm [lam21] ngơ [ŋ 33
]”（闭着眼睛假装不知道）、“nhắm [ɲăm35] mắt [măt35] nói [nɔj35] liều
[li w21]” （闭着眼睛说废话）、“thấy [tʰ j35] của [ku ] tối [toj35] mắt [măt35]”（见钱昏
313
眼）、“thấy [tʰ j35] tiền [ti n21] tối [toj35] mắt [măt35]”（像“thấy [tʰ j35] của [ku ] tối [toj35]
313
mắt [măt35]”）、“thấy [tʰ j35] vàng [vaŋ21] lóa [lʷa35] mắt [măt35]”（见金子眼发光）、“tối [toj35]
mắt [măt35] tối [toj35] mũi [muj4ˀ5]”（昏眼，昏鼻子）、“bưng [ɓɨŋ33] tai [taj33] bịt [ɓit3ˀ1ʔ] mắt
[măt35]”（塞耳遮眼）、“bịt [ɓit3ˀ1ʔ] mắt [măt35] lấy [l j35] tiền [ti n21]”（遮眼拿钱）等。
显然易见，眼睛的主要功能是从周围世界接收数据到大脑进行处理。大脑的思维活
动需要来自眼睛的外面环境的信号。这就是为什么在汉语和越南语中，成语含“眼”，而
“视觉是认识的源泉”这一概念隐喻占据数量较多。“thấy [tʰ j35] tiền [ti n21] tối [toj35] mắt
[măt35]”（见钱昏眼）此则成语指的是贪财不能分辨对错是非，为了赚更多的钱而不择
手段的那些人。这里的“tối [toj35] mắt [măt35]”（昏眼）也意味着“理智被钱所蒙蔽”。“bịt
[ɓit3ˀ1ʔ] mắt [măt35] lấy [l j35] tiền [ti n21]”（蒙蔽双眼把钱拿走）建议我们始终对商人的每
一个骗局保持警惕。在买卖中，无论商品是什么，买方都容易被“蒙住双眼”掏钱给卖方，
卖方通常是赢家。因此，“bịt [ɓit3ˀ1ʔ] mắt [măt35] lấy [l j35] tiền [ti n21]”通常用于谈论商人
的性质，并建议买家保持警惕并仔细考虑。同样，成语“nhắm [ɲăm35] mắt [măt35] đưa [ɗɨ 33
]
chân [tɕ n33]”、“nhắm [ɲăm35] mắt [măt35] khoanh [χʷaɲ33] tay [tăj33]”、“nhắm [ɲăm35] mắt
[măt35] làm [lam21] ngơ [ŋ 33
]”中的“nhắm [ɲăm35] mắt [măt35]”（闭着眼）的行为表现出一
种冷漠，不屑一顾的态度，没有思考或关注所涉及的一切。
通过上面选择和分析的例子，笔者试图证明一个成语的一部分的隐喻含义是可以推
论的。常规知识和概念隐喻是使我们能够实现此事的认知机制。识别这些认知机制如何
促进成语意义的构建并不容易。例如，在成语“睁一只眼闭一只眼”的情况下，很难确定
常规知识或“视觉是认识的起源”的概念隐喻对成语含义的推断过程中是否具有更重要
的作用。这里最重要的一点就是即便认知机制在哪种程度上有助于推断出成语的含义，
所有这些机制也都回答了一个问题就是“是什么有助于我们推断那些成语含义的？”
36
第三章越南学习者对汉语含人体器官成语的调查与现状分析
第一节越南学习者对汉语含人体器官成语的调查
众所周知，在对外汉语教学中成语教学乃是重要组成部分，然而，目前尚未受到应
有的重视。含人体器官成语的文化和固定特征也对外国汉语学习者的学习难度再雪上加
霜。之所以导致针对此类成语的运用练习题数量及程度不够，甚至致使此类成语教学缺
乏计划性、目的性和规律性，让成语成为了外国汉语学习者学习的难点之一，就是因为
此类成语的数量与顺序在各种汉语教程里凌乱无章地出现。越南的汉语含人体器官成语
教学也不例外。笔者在工作期间对越南胡志明市文郎大学外国语学院和胡志明市外语与
信息技术大学中文学院的 200 位中高年级（2 至 4 年级）学生进行了问卷调查，并分析
了成语的课堂教学方法以及学生学习成语的态度和方法，以期掌握此类成语教与学的状
况并且获得更多具体的数据。换言之，本人希望通过调查问卷能够充分了解在越南中高
级阶段汉语成语是如何教学和学习，同时借鉴此基础上总结汉语含人体器官成语教与学
中所存在的障碍，并且提出若干排除障碍的建议和方法。
一、问卷收回情况
问卷通过谷歌表单网站与课堂上进行发放并收回，发放的问卷为 200 份，收回 195
份，有效问卷为 195，有效率达 95%。
问卷回收信息表
班级编号（年级）发放收回有效
TV18（2） 75 72 72
TV17（3） 70 70 70
TV16（4） 55 53 53
合计 200 195 195
有效率（百分比） 95%
二、受访者个人信息统计
笔者从学习者的汉语学习时间、是否华裔及使用汉语成语的频繁度三个方面来进行
调查。受访者个人数据统计显示，汉语学习时间为 3 至 4 年左右占的数量最多——142
个，1 至 2 年左右为 32 个，5 年以上为 21 个；华裔学生 43 个（22%），非华裔学生
78 个（78%）如下表：
37
受访者个人信息
学汉语的时长 1～2 年 3～4 年 5 年以上
人数 32 142 21
比例 16% 73% 11%
（三）越南学习者习得汉语含人体器官成语的现状
第二节越南学习者习得汉语含人体器官成语的现状分析
笔者从汉语成语与汉语含人体器官成语的难度、课堂上的教学方法以及学习者学习
成语的方法等方面进行收集数据。调查统计之后所获得的结果如下：
一、汉语成语与汉语含人体器官成语的难度
问卷中笔者给予越南汉语学习者 4 个选项分别为：不难、一般、较难及极难。经过
统计数据，学习者认为汉语成语与汉语含人体器官成语较难比例分别为 60%和 40%，
认为不难分别为 5%和 0%。为什么许多越南汉语学习者觉得学习汉语成语与汉语含人
体器官成语如此艰难呢？笔者发现对所学过的成语只理解其大概意思的学习者占 65%，
38
对所学过的成语意义并不理解的为 35%，对所学过的成语意义理解但不知如何运用的
为 35%。
二、课堂上的教学方法
50%的学习者回答在成语课堂上教师总按照教程所给予的词典意义给学生解释其
意义，65%回答教师先将含义给学生解释清楚后解析成语中的难词，35%回答教师解释
成语含义及与其相关的历史事件或典故，只有 30%的学习者通过文化的角度解释成语含
义。没有任何越南汉语学习者回答教师在成语课堂上先解释要学的成语意义并且以其造
句子，帮助学习者巩固记忆、更深地理解其含义与如何准确地使用它。
三、学习者的学习成语方法
数据显示，有 60%学习者采取死记硬背的方法来反复温习书中所给予意义的成语，
而 35%先翻词典查成语中的难词及其意义，然后反复地将它背熟。剩下的学习者却选
择了放弃学习成语。
四、学习者对汉语含人体器官成语的运用情况
为了更深地了解越南汉语学习者理解并运用汉语含人体器官成语的现状，笔者在国
家汉办的《汉语国际教育用的音节汉字词汇等级大纲》及北京语言大学出版的《发展汉
语》教程系列中选出了并且将 13 条含人体器官成语作为考察运用部分的素材，让学习
者作答。考察运用部分分为两大部分：第一是成语填空（总共 4 道题），第二是含人体
器官解释并造句（总共 9 道题），其中有 3 道题考察学习者对此类成语的理解是否收到
母语的影响。在第一部分中，答对 4 道题的学习者有 13 个（6.7%），答对 3 道题的有
26 个（13.3%），答对 1 道题的有 28 个（14.35%），剩下 128 个学习者不作答或提出“不
知道”的答案（65.65%）。第二部分中有 11 个学习者答对 9 道题（5.6%），答对 3 至 6
道题的有 154 个（78.9%），答对 1 至 2 道题的有 9 个（4.6%），不作答的有 21 个（10.9%）。
其中有 2 道题需要学习者使用已给予的成语造句子，只有 12 个人完成了造句（6.2%）。
从数据显示反映出越南汉语学习者（包括华裔学生）对汉语含人体器官成语掌握的情况
不是很乐观。
39
第四章越南学习者运用汉语含人体器官成语所存在的问题及原
因分析
第一节越南学习者运用汉语含人体器官成语所存在的问题
一、对成语隐喻意义的理解问题
调查数据统计后的结果表明越南汉语学习者的偏误主要是理解成语隐喻意义的偏
差。通过问卷的练习题可以看出，大多数学习者对汉语成语含义的理解没有准确的把握，
导致运用成语时出现偏误。比如在问卷的运用部分第 5 和第 6 道练习题要求学习者在 3
个选项当中选出给“苦口婆心”与“炙手可热”的最合适的解释。对于“苦口婆心”这则成
语，有很多学习者选择了“太苦的菜使老婆难过”（约占 35%）和“老太太吃黄莲”（约占
25%）两个答案；对于“炙手可热”，有 25%学习者选择了“某个人或事物很红或很抢手，
非常受欢迎”，40%选择了“热得烫手”。另外，第 8 和第 9 道题，对于“胸有成竹”这则成
语的解释，有 5%的学习者给出了同样的解释“画竹子前，胸中已有竹子的完整形象。比
喻做事前已经有全面设想和成功的把握。”，5%写出了“做事之前已经有通盘的考虑”，
剩下的 85%学习者给不出答案。对于“死心塌地”这则成语，给出答案“主意一定，绝不
改变”的学习者占 15%，剩下的 85%给不出答案。
二、错别字的问题
在调查问卷中的第 2 和第 3 道题笔者采用了越南语的两则成语“nhanh [ɲaɲ33] mồm
[mom21] nhanh [ɲaɲ33] miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ]”和“vai [vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”为题材
并要求学习者选择出在汉语中的对应成语。有 70%学习者选择了与“nhanh [ɲaɲ33] mồm

[mom21] nhanh [ɲaɲ33] miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ]”相对的汉语成语为“嘴速口快”，50%选择了与“vai
[vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”相对的汉语成语为“膀大肉圆”。另外，成语填空部
分也存在了许多偏误，笔者将所设计的练习题与学习者给出的答案列在以下表格：
成语填空题与学习者的答案
调查题学习者作答
目.......无........ 目无尊长，目终无人
愁.......苦........ 愁脸苦目
触.......惊........ 触景惊情，触天惊地，触目惊怀
.......急如........ 然急如眉，心急如分
40
学习者给出的答案中出现错别字的部分原因是学生误解或不准确地把握汉语成语
的意义。此外，一些学习者受到自己民族的认知影响，并凭自己的民族表达方式进行作
答。例如，学习者可能会理解“触目惊心”的大概意义，但是具体的字却忘记了，所以按
照自己民族语言的表达将其错写成“触目惊怀”。
三、回避使用的问题
在问卷的运用部分第 8 和第 9 道题难度增加，这两道题除了要求学习者凭自己的理
解写出给“胸有成竹”与“死心塌地”两则成语的合理的解释以外，学习者要将两则成语造
句。在第 8 和第 9 道题所有受访者无法将已给的成语造句子。笔者初步断定学习者因不
理解成语的意义而回避使用其造句。
第二节越南学习者运用汉语含人体器官成语的原因分析
第二外语学习者的偏误来源于多方面，由多方面因素导致的。据数据显示，越南汉
语学习者学习含人体器官成语的偏误现象主要是来源于母语负迁移、文化因素负迁移、
学习策略与交际策略的影响以及外在环境的影响。
一、母语与文化因素负迁移
（一）母语负迁移
母语负迁移在第二外语习得的过程中之所以是导致偏误的主要原因之一，是因为外
国学生面对完全不熟悉的语言通常会借助于自己的母语寻找相对应的词语来理解目的
语，久而久之逐渐形成对母语产生依赖。此原因虽然在初级阶段非常常见，但在其它阶
段的出现频率并不低。越南语和汉语有许多相似的地方，所以越南汉语学习者容易被母
语影响是不可避免的，譬如问卷里笔者通过翻译成语的形式考察学习者对母语的依赖程
度，结果超过一半的学习者被母语干扰导致选择了错的答案：
 “nhanh [ɲaɲ33] mồm [mom21] nhanh [ɲaɲ33] miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ]”70%翻译成“嘴速
口快”
 “vai [vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”50%翻译成“膀大肉圆”。
是什么原因造成这样的偏误？原因是在越南语成语中没有“心”与“口”，“膀”与“腰”
的搭配。越南成语里一般将“嘴”和“口”，“口”和“耳朵”，“口”和“手”，“口”和“舌头”等
放在一起。对于跟“膀”的搭配一般是“脖子”、“背”、“肉”、“手”等词。此外，一些学习
者受到自己民族的认知影响，并凭自己的民族表达方式进行作答。例如，学习者可能会
理解“触目惊心”的大概意义，但是具体的字却忘记了，所以按照自己民族语言的表达将
其错写成“触目惊怀”。所以，学习者对于不熟悉的成语将自己越南语的规律代替了汉语
构造成语的规律，自然而然就顺理成章了。
（二）文化因素负迁移
有些偏误并不完全是由语言本身所引起的，而是由语言背后的文化差异或语言错误的运
用造成的。原因不仅是由于受本国文化的影响，而因未能正确理解目的语背后的文化所
41
[1]
导致的。譬如：汉语用“心脏”来储存人的情绪，而越南一般用的是腹部的内脏储存人
的情绪；在越南文化中经常用绿色和“脸”搭配，意思是那个人因身体不适而脸发绿，相
反，在中国文化中，绿色除了具有清新、和平、希望、环保、成长、青春等意义层次意
外，却没有跟任何人体器官搭配产生的成语。众所周知，中越两国的文化虽有许多相同
之处，但一旦将同样的地方除掉，剩下的就是不可抹煞的差异，而这些差异往往就是学
习者通常忽略的关键因素。
二、学习策略与交际策略的影响
作为语言学习和语言交际的主体，学习者无论是学习汉语还是运用汉语，都以积极
进取的态度为了克服困难，实现有效的学习和顺畅的交流而选择并进行一些计划和方
法，这体现在学习策略和交际策略中。
（一）学习策略的影响
导致偏误的学习策略主要来源于迁移和过度泛化。譬如随意改变成语的形式，对成
语的词义望文生义“膀大腰圆”成“膀大肉圆”，这就是上文所述的母语负迁移。另一种原
因就是过度泛化，该原因源于学习者将新学会的汉语不准确的推理成语的结构并不适当
运用它，比如在收集问卷数据的过程中，学习者给出的答案中出现错别字的部分原因是
学生误解或不准确地把握和推理汉语成语的结构和意义。笔者还发现有学生将“胸有成
竹”误写成“胸里成竹”。
（二）交际策略的影响
造成偏误的交际策略通常是回避。回避是学习者在学习任何外语时遇到某些陌生或
者不理解的词语经常采用的策略之一。例如，在问卷的运用部分第 8 和第 9 道题，有
85%学习者无法将已给的成语造句，换言之，回避使用成语造句。越南汉语学习者在使
用汉语的时候碰到没有把握的成语都选择避免使用它。因此，在作答问卷的时候有的学
习者给不出答案，有的直接写出“我不知道”。越南学习者尤其是越南南方的学生在口语
或者写作中没有使用成语的习惯，就是因为成语对他们来说是一种较难的东西，难理解，
难记得，难运用，所以如果跟学习者解释成语中的概念隐喻还有给他们够扎实的文化方
面上的知识，学习者就会充满自信地使用成语不仅仅在写作方面上的使用，在交际的过
程中也可以运用自如。反过来，如果学生理解并能够无障碍的运用成语，那就会激发学
生对成语的兴趣，从而他们会基于概念隐喻自身去对比并探索其他成语。
三、外在环境的影响
（一）汉语课堂教学的局限
学习任何外语时，课堂教学是学习者学习那种外语的主要途径，汉语也不例外。课
堂教学的质量直接影响学习者的学习程度。越南的汉语课堂教学显示两种局限。第一种
局限是在课堂上教授汉语成语的时间分布不均，甚至太少，主要原因就是课程的时间安
排不够。另一种局限是教师对成语的重视程度不足与操作失误。上课的时候，为了省时
省事，老师通常只将成语的大概意思简单地、快速地讲解，偶尔将其造句或举一个例子。
因为不被重视，所以成语的教学在汉语课堂中的课程计划很少将成语中的重点词语单独
[1]
刘珣：《对外汉语教育学引论》，北京：北京语言大学出版社，2000 年第 196 页。
42
讲解。由于上述的原因，直接影响到学习者对汉语成语的学习态度越来越不好，兴趣也
逐渐下降，甚至对学习成语的事造成心理阴影，一旦提到成语学习者们都觉得困难。
（二）汉语教材的缺陷
到目前为止，越南的高校大多数都使用由北京语言大学出版社出版的对外汉语教
程，有的教程里面只有英文的注释，有的被修改成越南语注释。当然，也有一些学校采
用越南汉语学者写的中文教程为教材。即便有没有越南语注释，在编写教材时许多缺陷
仍然存在。在撰写成语部分的过程中，作者一般遵循“成语-拼音-英语翻译”的基本模式。
这种方法之所以对汉语成语的教与学没有太大的帮助，就是因为大多数汉语教师和学习
者的英语水平是有限的。若是用越南语注释成语的意思或利用相对应的越南语成语来解
释其意，那么也不起很大的作用，甚至给予学习者依赖自己母语的机会。
除此以外，在教材中，成语仅仅在词汇表或课文中“露面抛头”，在重点词语解释也
被忽略，在课后练习中一般都是“难觅踪影”。成语的语义和用法之间的关系是十分密切
的。如果只知道意思而不知如何运用，就会“知其而不知其所以然”，学习者就会无法准
确、完整地理解其含义，容易引起母语的干扰并导致运用成语的偏误。在许多对外汉语
教程中，作者仅按主题或关键词汇编成语清单，然后进行练习部分供学习者练习。这样
的内容设计只是迫使学习者在练习中的示例情况下记住成语的含义。当遇到不同于练习
题的交流情况时，学习者将无法理解成语的起源及构成其意义的概念隐喻，导致记不住
并无法运用该成语。时而，已翻译成越南语的教程里还为学习者提供近义词或同义词，
但是这些词语并不完全准确，还会引起学生的困惑。
（三）教师教学水平的限制
成语是汉语中复杂性较高的词汇系统。对于汉语为第二外语的人来说，能够达到使
用汉语成语的准确和熟练的最高境界实在很难。而目前越南的汉语教师大多数都是本地
人，越南华裔教师虽然有，但因长期生活在越南在语言方面上或多或少也被影响，导致
有些语言知识他们把握的不太准确。如果想跟中国教师一样确切地理解并熟练地运用汉
语成语，需要日积月累的文化和知识的沉淀。之所以一碰到成语大多数越南汉语教师通
常回避或只要求自己的学生浅尝辄止，那么学习者对汉语成语的态度仍然保持不求甚解
的态度，就是因为许多越南教师对汉语成语的掌握还不够扎实。
43
第五章越南学习者运用汉语含人体器官成语的教学对策
第一节针对教师的教学对策
一、采取由浅入深的教学原则
众所周知，汉语的魅力就在于它的复杂性。这在汉语教和学的各个方面都表现出来，
特别是在汉语成语教学中。现代汉语的新课标的主要理念是“以学习者为中心”——是在
学习基础知识和基本技能的过程中，强调学习者对课堂甚至整个课程的重要性并着重于
其最大潜力与学习能力。从应用语言学的角度来看，外语教师的教学语言工作需要实现
以下目标：
 为学习者增加语言知识的深度。
 提高学习者的语言感知能力。
 帮助学习者理解语言与文化之间的关系，词语含义与交流环境之间的关系。
从浅到深，根据教材从简单到复杂的内容与学习步骤激发学习者的兴趣，并且使其
主动、积极地探索学习。教师一定要做好领路人的角色。乐于学习对任何外语的学习非
常重要，对对外汉语的也不例外。为了使学习者对汉语感到兴趣并愿意学习汉语，需要
注意的教学法就是在教学过程中，由浅入深，从易到难，循序渐进，不能拔苗助长。
二、培养并提升教师的识别、理解和运用概念隐喻能力
从 80 年代末开始，许多语言教学学家就开始采用 Lakoff 和 Johnson（1987）的我
们赖以生存的概念隐喻。在被提及到在外语教师的概念隐喻教学的论文中，Graham Low
（1998）列出了外语老师应该做的事情。这可以被认为是将概念隐喻应用于教学的先锋
研究之一。因此，为了有效提高汉语教师的教学水平，从教师本身的角度出发，需要不
断提高自己汉语文化方面及认知语言学的专业知识与能力，尤其是关于概念隐喻的识别
能力。从教学环境的角度来看，学校需要为汉语教师组织一些专业技能培训班：教师可
以去中国接受培训，或者邀请中国的一些著名教授到校进行专题课堂学习。校方也可以
定期举办汉语课堂教学技巧比赛。给予教师“练功比武”的这样的学习机会既能够让学校
的所有教师有个机会摩擦出火花来又使他们的教学水平逐渐提升。
第二节针对学习者的教学对策
一、加强学习者的阅读能力
对于汉语学习者来说，阅读是极其重要的技能。阅读不仅为提高学生的语言能力提
供了输入语料，而且还提供了发展语言思维，评论和评价能力的活动。因此，已经在心
44
理学，应用语言学，教育研究，语言教学方法等许多领域进行了提高阅读理解效率的研
究。汉语学习者在阅读时遇到的大多数问题仍然是母语使用者的表达所隐含的意义。为
了理解作者的真实信息，学习者不能仅依靠词典的解释，而必须理解作者为何使用此类
词语或表达。在 Vyvyan Evans 和 Melanie Green（2006）[1]的认知语言课程中提到了“词
义博大精深”（Word meaning is encyclopedic)。按照此观点，词汇表的词典意义只是一
个将学习者带入其博大精深意义的切入点。在这方面，在许多情况下，概念隐喻理论是
非常有效的支持工具。如果在一段使用隐喻成语的文章中教师仅教成语的意义，那么学
习者会感觉很难把握文章的整体内容，因为他们忙着边记住成语的意义边理解文章的内
容，这简直就是事倍功半。而且，向学习者解释每个成语的含义并不容易，而且需要占
用课堂上的很长时间。因此，教师应向学习者解释概念隐喻，并举一些简单的例子，比
如“脸面是人的声誉”、“器官的材料是品格”、“视觉是认识的源泉”等概念。这种工作最
初可能需要一到两个课次，但对整个课程非常有益。对于这些类型的阅读，教师可以要
求学习者将他们自己识别的概念隐喻下划线或指出来。学习者可能无法识别所有的概念
隐喻，但至少他们将能够识别一些常见的。下一步，教师要求学习者确认概念隐喻，或
者可以给学习者提出提议，然后要求学生将这些具有该概念隐喻的成语按照概念分类成
组。由此可见，如果这样进行阅读教学，学习者将更好地理解本课中成语的隐喻含义。
因此，使用概念隐喻作为工具来帮助学生发现阅读中的概念隐喻，在汉语教学过程中将
给予教师与学习者极大的帮助与支持。
二、培养学习者的识别、理解及运用概念隐喻能力
笔者在本文的第二章中进行的比较分析表明，具有深层成语含义的图像可以通过使
学习者理解概念隐喻或追溯成语的起源的方法而得以体现。在比较分析的部分中，笔者
证明了概念隐喻与许多成语，尤其是含人体器官的成语的含义具有紧密的关系并非完全
没有道理。因此，为了有效地教学成语，教师不仅要求学生背熟，而且要鼓励学习先通
过字面猜测成语的起源，然后帮助学习者借助于此找到其隐喻意义。
另外，对概念隐喻的利用也将帮助学习者在较高的准确率下推断出成语的含义。据
笔者自身的经验，如果仅仅要求学习者推断成语的含义，那么结果并不是很满意。在含
人体器官的汉语成语的课堂上，笔者发现学习者无法自身找到成语在深层的概念隐喻来
帮助理解其含义。为了培养学习者的推断能力，教师需要直接列出、讲解并指导学习者
练习推断在构造成语的意义中最关键的因素——概念隐喻。譬如在课堂上，教师提出这
样的一些成语：“隔墙有耳”、“眼明心亮”、“一手遮天”等含人体器官的成语，并且要求
学习者推断出成语的意义，那么学习者会觉得此任务非常艰难。相反，如果教师教给学
习者讲解这些成语的概念隐喻，同时引入更多示例并将它们组合在一起，则大大增加了
学习者推断出成语意义的可能性。这也是李福印（2003）的基于概念隐喻对英语成语和
谚语教学中的应用研究的结果。[2] 在他的研究中，李福印教授在中国对 394 名外语大
[1]
（英）Evans V., Green M. Cognitive Linguistics: An Introduction [M]. L. Erlbaum. 2006.
[2]
（英） Li, Thomas Fuyin. The Acquisition of Metaphorical Expressions, Idioms, and Proverbs by Chinese Learners of English:
A Conceptual Metaphor and Image Schema Based Approach[J]. Ann Arbor, Michigan: UMI, ProQuest Information and Learning
Company. 2003.
45
学学生进行了研究。在老师的指导下，测试小组讨论了概念隐喻和将其运用于破译成语
含义。后来的测试结果表明，测试组比未进行概念隐喻指导的学生组取得了更高的成绩。
除此以外，教师还需要给学习者提供文化知识。Kramsch（1993）的关于提高外语
学习者对语言和文化的认识能力的研究、Wierzbicka 的著作《通过关键词理解文化》
（1997）、Boers（2000）的跨语言间和跨文化的隐喻对比的论文曾提过：认知语言学
的支柱之一是通过概念化过程形成的词语意义。从“以人为中”的角度看待人类概念化
世界的方式受到文化特征的强烈影响。这就是为何相同的事物或现象可以由不同的民族
群体以不同的方式理解和编码。这是对具有文化特征成语的理解有很大的帮助。在某些
情况下，在来自文化差异造成的始源概念域与在两种文化相似的始源概念域之间，学习
者往往会觉得前者比后者要困难得多。因此，汉语教师在学习者尚未了解的东西的情况
下提供更多的文化知识的这件事确实会对他们有极大的帮助。
总而言之，如果在成语后面的概念隐喻能被讲解清楚，学习者将能够推断出其含义
并记住这些成语更长时间。这与许多教程作者和一些教师的观点不同，即不能推断成语
的含义，只能基于典故或其出现的语境相关联学习成语的含义。但是，仅靠语境不能有
效地发挥作用，更重要的是，很难帮助学习者长时间记住成语。基于概念隐喻的成语教
学方法及识别概念隐喻能力的培养建议不仅帮助学生更好地学习成语，而且使成语学习
活动变得更加有趣。成语的本质是人类对极其丰富的客观世界的概念化所产生的表达。
因此，教师和学习者一旦专注于利用形成这些成语的认知隐喻机制去探索其含义，将会
探索非常有趣的汉语的整世界。
第三节针对教材编写的对策
在汉语教学中，教材对教师与学习者而言是得力助手。在教学活动中起着决定性的
作用。一门课程的成功很大程度上取决于所选择和使用的教材，而教学的质量和效率
往往都是遭受其的影响。因此，通过调查，笔者发现在越南的汉语教材存在许多缺点。
教材中的汉语词语，尤其是成语的注释尚未翻译成越南语。有些教材尽管已翻译这些成
语成越南语，用语上的注释也过于简单，通常仅限于成语的表面意义，并且缺少成语功
能上的注释。在编写教材时必须格外着重对成语隐喻意义的解释，要有科学性和合理性
的排版，以使其适合所针对的对象，满足越南学习者的学习和运用的需求，并注意将文
化内容纳入教材中。
46
结语
从理论上讲，本文采取认知语言学的视角总结了成语意义构建机制的既基础又关键
的一些观点。在论文的第一部分，笔者提出了形成概念与概念化的过程以及形成概念隐
喻的物理基础，而该基础是在人与客观世界互动的过程中而成的。这是现代认知语言学
的涉身理论的主要论文。本文还重申了列宁（Lenin）在《唯物主义和经验批判主义》
著作中所提到的经验的价值。
基于概念和概念域理论，笔者深入地研究了概念隐喻的结构，机制运作方式。笔者
依次介绍了如何通过结构隐喻，方位隐喻，本体隐喻和管道隐喻三种隐喻机制构建成语
的含义。另外，作为不可或缺的理论基础的一部分，概念隐喻中的映射现象与凸显和隐
藏意义也被提到。概念隐喻在构建成语的含义，尤其是含人体器官成语的含义中的作用
也着重于阐明。
关于本文的实践内容，笔者分析和研究了许多概念隐喻，它们在为汉、越语含人体
器官的成语构建含义方面起着重要的作用。通过对于汉、越语含人体器官的成语比较分
析的结果显示，中越两国人民在各器官的部位、作用和功能的认识上有很多相似之处。
当然，比较过程也显示出两种语言之间的含人体器官的成语的差异。这些差异的主要来
源是文化和语言类型。概念隐喻的分析和比较过程还表明，成语的构成单位对含义构建
过程有积极的贡献。一旦确定了参与含义构建过程和常规知识的概念隐喻，推断出成语
含义的可能性就非常高，尤其是含人体器官的成语。与对传统成语的观点相比，这是一
个崭新的视角。然而，从认知的角度下通过成语分析提出了研究结果并不否定传统观点，
而只是有助于更全面地理解成语的隐喻意义问题。
从关于概念隐喻参与在成语含义构建中的作用的发现中，笔者在本文的后两章中调
查了在越南对成语的教学和学习现状，特别是对含人体器官的成语，从此，提出了一些
汉语教学中的方法和建议。当前，许多汉语老师和课程编写者将成语和其他固定短语视
为需要反复多次练习和死记硬背的语言单元。但是，如果及时普及概念隐喻的理论基础，
学生会更有可能自身准确地推断出成语的含义，并且会记住该成语记得更久。解释概念
隐喻也可以帮助学生更有效地阅读教程里的课文和汉语所有的文章。
47
参考文献
英文文献
 著作
[1] Achard, M & Dirven, R. Cognitive Linguistics : Current Applications and Future Perspectives [M].
Mouton de Gruyter, 2006.
[2] Aristotle. Rhetoric and Poetics [M]. New York: The Modern Library, 1945.
[3] Evans V, Green M. Cognitive Linguistics. An Introduction [M]. Edinburgh University Press, 2006.
[4] Fauconnier G. Cognitive Linguistics [M]. Encyclopedia of Cognitive Science. John Wiley & Sons, Ltd,
2006.
[5] Johnson M. The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason [M]. Chicago,
University of Chicago Press, 1987.
[6] Kovecses Z. Metaphor, A Practical Introduction [M]. Oxford, Oxford University Press, 2002.
[7] Kovecses Z. Metaphors of Anger, Pride, and Love [M]. John Benjamins, 1986.
[8] Lado R. Linguistics across cultures: applied linguistics for Language teachers [M]. University of Michigan
Press, 1957.
[9] Lakoff G. & Johnson M. Metaphor we live by [M]. University of Chicago Press, 1980.
[10] Lakoff G. & Johnson M. Philosophy in the Flesh, The embodied Mind and its Challenge to Western
Thought [M]. New York. Basic Books, 1999.
[11] Lakoff G. & Turner M. More than Cool Reason, A Field Guide to Poetic Metaphor [M]. Chicago
University Press, 1989.
[12] Lakoff G. Metaphor and thoughts [M]. Cambridge University Press, 1993.
[13] Lakoff G. Women, fire and dangerous things, What categories reveal about the mind [M]. University of
Chicago Press, 1987.
[14] Langacker W. R. Foundations of Cognitive Grammar, Theoritical Prerequisites [M]. Stanford University
Press, 1987.
[15] Robinson P. & Ellis N. C. Handbook of cognitive linguistic and second language acquisition [M]. New
York. Routledge, 2008.
[16] Ungerer F. & Schmid H. J. An Introduction to Cognitive Linguistics [M]. New York. Longman, 1996.
[17] Wierzbicka A. Understanding Cultures through their Key Words [M]. Oxford University Press, 1997.
 期刊文章
[18] Croft W. The role of domains in the interpretation of metaphors and metonymies [J]. Cognitive Linguistics,
48
1993: 35-70.
[19] Dirven R., Verspoor M. Cognitive Exploration of Language and Linguistics [J]. 1998.
[20] Janyan A. The role of mental imagery in understanding unknown idioms [J]. 2000.
[21] Kramsch C. Oxford Applied Linguistics: Context and Culture in Language Teaching [J]. Oxford Applied
Linguistics, 1993.
[22] Larsen-Freeman, D. The Emergence of Complexity, Fluency, and Accuracy in the Oral and Written
Production of Five Chinese Learners of English [J]. Applied Linguistics, 2006, 27(4):590-619.
[23] LOW, G. D . On Teaching Metaphor [J]. Applied Linguistics, 1988, 9(2):125-147.
[24] Patten B V, Williams J, Rott S. Form-meaning connections in second language acquisition [J]. Lawrence
Erlbaum Associates, 2004:1-26.
[25] Rosch E. Natural categories [J]. Cognitive Psychology, 1973, 4: 328-350.
[26] Widdowson H G . Oxford Applied Linguistics: Teaching Language as Communication [J]. Oxford Applied
Linguistics, 1978.
[27] Ying S . The Role of Culture in Metaphor [J]. 美中外语, 2007, 5(1):74-81.
 论文集中的析出文献
[28] Boers, F. & Lindstromberg, S. Cognitive linguistics applications in second or foreign language instruction,
rationale, proposals and evaluation [A]. G, Kristiansen et al. (eds). Cognitive Linguistics, Current
applications and future perspectives [C]. Berlin. Mouton de Gruyter, 2006.
[29] Driven R, (2003), Metonymy and Metaphor, Different mental strategies of conceptualization [A]. Dirven
R, R Pörings. Metaphor and metonymy in comparison and contrast [C]. Mouton de Gruyter, 2002:
75-110.
[30] Langacker W. R. Conceptualization, symbolization and grammar [A]. Tomasello M. (eds). The new
psychology of language, Cognitive and functional approaches to language structure [C]. New Jersey.
Lawrence Erlbaum Associates, 1998: 1-39.
[31] Langacker W. R. The contextual basis of cognitive semantics [A]. Nuyts J. & Pedersen E. (eds). Language
and conceptualization [C]. Cambridge. Cambridge University Press, 1997: 229-252.
[32] Langlotz A. What are metaphors [A]. Allerton D. J. & Skandera P. (eds). Phraseological units, Basic
concepts and their application [C]. Basel. Schwabe, 2004.
[33] Osgood C. What is a Language? [A]. Aaronson D. & Rieber R. Psycholinguistic Research, Implications
and Applications [C]. New York. Erlbaum, 1979: 189-228.
[34] Reddy M. J. The Conduit Metaphor - A Case of Frame Conflict in Our Language about Language [A].
Ortony A. Metaphor and Thought [C]. Cambridge. Cambridge University Press, 1979: 234-284.
 电子文献
[35] Casasanto, D. When is a Linguistic Metaphor a Conceptual Metaphor? [J/OL]. University of Stanford.
2007-02-10. http://www.stanford.edu/~casasan/papers/Casasan_Ling&ConceptMet.pdf
[36] Chang N., Feldman J., Porel R., & Sanders K. Scaling Cognitive Linguistics, Formalisms for Language
Understanding [J/OL]. International Computer Science Institute. 2007-11-16.
49
http://www.icsi.berkeley.edu/NTL/papers/scaling.pdf
[37] Steen F. F. George Lakoff, The theory of cognitive models [J/OL]. Cognitive Science. 2007-07-10.
http://cogweb.ucla.edu/CogSci/Lakoff.html
越文文献
 参考工具
[38]Việt Chương. Từ điển thành ngữ tục ngữ - ca dao Việt Nam (Quyển hạ) [M]. Đồng Nai: NXB Đồng
Nai, 1998.
[39]Việt Chương. Từ điển thành ngữ tục ngữ - ca dao Việt Nam (Quyển thượng) [M]. Đồng Nai: NXB
Đồng Nai, 1998.
[40]Nguyễn Lân. Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam [M]. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội, 1993.
[41]Nguyễn Như Ý, Nguyễn Văn Khang, Phan Xuân Thành. Từ điển thành ngữ Việt Nam [M]. Hà Nội:
NXB Văn Hóa, 1993.
[42]Nguyễn Như Ý. Từ điển giải thích thuật ngữ ngôn ngữ học [M]. Hà Nội: NXB Giáo Dục, 1996.
[43]Viện ngôn ngữ học. Từ điển tiếng Việt [M]. Đà Nẵng: NXB Đà Nẵng, 1996.
[44]Vũ Dung, Vũ Thúy Anh, Vũ Quang Hào. Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam [M]. Hà Nội: NXB
Văn hóa - Thông tin, 2000.
 著作
[45]Bùi Khắc Việt. Thành ngữ đối trong tiếng Việt, Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt về mặt từ ngữ
(tập 2) [M]. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội, 1981.
[46]Đào Duy Anh. Lịch sử Việt Nam, Từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX [M]. Hà Nội: NXB Văn hóa Dân tộc,
2018.
[47]Đỗ Hữu Châu. Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt [M]. Hà Nội: NXB Giáo dục, 1981.
[48]Hoàng Văn Hành. Kể chuyện thành ngữ tục ngữ [M]. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội, 2002.
[49]Lê Quang Thiêm. Nghiên cứu đối chiếu các ngôn ngữ [M]. Hà Nội: NXB ĐHQG Hà Nội, 2004.
[50]Lương Văn Đang, Nguyễn Lực, Nguyễn Đăng Châu (và nh.ng.khác). Thành ngữ tiếng Việt [M]. Hà
Nội: NXB Khoa học Xã hội, 1993.
[51]Lương Văn Đang, Nguyễn Lực, Nguyễn Đăng Châu. Thành ngữ tiếng Việt [M]. Hà Nội: NXB Khoa
học Xã hội, 1978.
[52]Lý Toàn Thắng. Mấy vấn đề Việt ngữ học và ngôn ngữ học đại cương [M]. Hà Nội: NXB Khoa học
Xã hội, 2002.
[53]Lý Toàn Thắng. Ngôn ngữ học tri nhận, Từ lý thuyết đại cương đến thực tiễn tiếng Việt [M]. Hà Nội:
NXB Khoa học Xã hội, 2004.
[54]Nguyễn Công Đức, Nguyễn Hữu Chương. Từ vựng tiếng Việt [M]. TP. HCM: NXB Đại học Quốc gia
TP.HCM, 2004.
[55]Nguyễn Đức Dân. Lô gíc và tiếng Việt [M]. Hà Nội: NXB Giáo Dục, 1996.
[56]Nguyễn Đức Dân. Ngôn ngữ học thống kê [M]. NXB Đại học và Trung học Chuyên nghiệp, 1984.
50
[57]Nguyễn Đức Dân. Thống kê ngôn ngữ học, một số ứng dụng [M]. Hà Nội: NXB Giáo Dục, 1999.
[58]Nguyễn Đức Tồn. Tìm hiểu đặc trưng văn hóa - dân tộc của ngôn ngữ và tư duy ở người Việt (trong
sự so sánh với những dân tộc khác) [M]. Hà Nội: NXB ĐHQG Hà Nội, 2002.
[59]Nguyễn Văn Khang. Từ ngoại lại trong tiếng Việt [M]. TP. HCM: NXB Tổng hợp TP.HCM, 2013.
[60]Tiêu Hà Minh. Đi tìm điển tích thành ngữ [M]. Hà Nội: NXB Thông Tấn, 2007.
[61]Trần Ngọc Thêm. Cơ sở văn hóa Việt Nam [M]. TP.HCM: NXB Giáo Dục, 1999.
[62]Trần Ngọc Thêm. Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, cái nhìn hệ thống - loại hình [M]. TP. HCM:
NXB TP.HCM, 1996.
[63]Trần Văn Cơ. Ngôn ngữ học tri nhận [M]. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội, 2007.
[64]Trịnh Sâm. Đi tìm bản sắc tiếng Việt [M]. TP. HCM: NXB Trẻ, 2001.
[65]Vũ Đức Nghiệu, Mai Ngọc Chừ, Hoàng Trọng Phiến. Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt [M]. NXB
Giáo Dục, 2005.
[66] Vũ Ngọc Phan. Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam [M]. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội, 1994.
 期刊文章
[67]Bùi Mạnh Hùng. Những hình thức thể hiện hành động cảnh báo trong tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 1999
(3): 9.
[68]Đào Duy Anh. Nguồn gốc dân tộc Việt Nam [J]. Hà Nội: Tập san Đại học, 1957.
[69]Dực Ngôn. Ý nghĩa của một vài thành ngữ [J]. Văn hóa dân gian, 1991 (2).
[70]Hà Quang Năng. Hình ảnh biểu trưng của từ chỉ cái miệng trong thành ngữ Việt [J]. Ngôn ngữ & Đời
sống, 2001 (12).
[71]Hoàng Kim Ngọc. Ẩn dụ hóa - một trong những cơ chế cấu tạo các đơn vị định danh bậc hai [J]. Ngôn
ngữ, 2003 (9).
[72]Hoàng Văn Hành. Thành ngữ ẩn dụ hóa phi đối xứng trong tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 2003 (6): 6-17.
[73]Hoàng Văn Hành. Về bản chất của thành ngữ so sánh trong tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 1987 (1): 11-19.
[74]Hoàng Văn Hành: Các kiểu thành ngữ ẩn dụ hóa đối xứng [J]. Ngôn ngữ, 2001 (8): 1-6.
[75]Lê Lâm Thi. Ẩn Dụ Ý Niệm Về Vẻ Đẹp Ngoại Hình Của Con Người Trong Tiếng Việt [J]. Kỷ yếu
điện tử Hội thảo Quốc gia, 2017(3), 180-190.
[76]Lý Toàn Thắng. Bản sắc văn hóa, Thử nhìn từ góc độ tâm lý - ngôn ngữ [J]. Ngôn ngữ, 2001 (15):
1-6.
[77]Lý Toàn Thắng. Ngôn ngữ và sự tri nhận không gian [J]. Ngôn ngữ, 1994 (4): 1-10.
[78]Nguyễn Đức Dân. Cử chỉ, thứ ngôn ngữ không lời [J]. Kiến thức ngày nay, 2006 (353): 3.
[79]Nguyễn Đức Dân. Ngữ nghĩa thành ngữ, tục ngữ - sự vận dụng [J]. Ngôn ngữ, 1986 (3).
[80]Nguyễn Đức Dân. Sự tiếp xúc văn hóa và ngôn ngữ, tên các ngày trong tuần lễ [J]. Kiến thức ngày nay,
2004 (482): 3.
[81]Nguyễn Đức Tồn, Vũ Thị Sao Chi. Về các khái niệm ẩn dụ tri nhận, ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ u từ [J].
Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam, 2013.
[82]Nguyễn Đức Tồn. Bản chất của ẩn dụ [J]. Ngôn ngữ, 2007 (10).
51
[83]Nguyễn Phương Châm. Thành ngữ, tục ngữ trong ca dao (Tiếp cận từ góc độ cấu trúc) [J]. Văn hóa
dân gian, 1999(3): 59-66.
[84]Nguyễn Thế Lịch. Từ so sánh đến ẩn dụ [J]. Ngôn ngữ, 1991 (3).
[85]Nguyễn Thị Tân. Đặc điểm của thành ngữ gốc Hán xét từ bình diện hình thái cấu trúc [J]. Ngôn ngữ,
2005 (6).
[86]Nguyễn Thị Tân. Nhận diện thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 2003 (12).
[87]Nguyễn Thị Tân. Thành ngữ gốc Hán nhìn từ góc độ ngữ nghĩa [J]. Ngôn ngữ, 2005 (12).
[88]Nguyễn Thiện Giáp. Về khái niệm thành ngữ tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 1975 (3).
[89]Nguyễn Thúy Khanh. Một vài nhận xét về thành ngữ so sánh có tên động vật [J]. Ngôn ngữ, 1995 (3).
[90]Nguyễn Văn Mệnh. Bước đầu tìm hiểu sắc thái tu từ của thành ngữ tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 1971 (2).
[91]Nguyễn Xuân Hòa. Thành ngữ tiếng Việt nhìn từ góc độ bản sắc văn hóa dân tộc [J]. Nghiên cứu
Đông Nam Á, 1994 (1).
[92]Phạm Hồng Thủy. Thành ngữ tiếng Việt trong tương lai [J]. Ngôn ngữ, 1993 (1).
[93]Phan Thị Hồng Xuân. Chức năng của ẩn dụ đối với ngôn ngữ và nhận thức [J]. Ngôn ngữ & Đời sống,
2005 (122) (12).
[94]Phan Thị Hồng Xuân. Cơ chế chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ của từ chỉ bộ phận cơ thể người
trong tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 1999 (5).
[95]Phan Văn Quế. Các con vật và một số đặc trưng của chúng được cảm nhận từ góc độ dân gian và khai
thác để đưa vào kho tàng thành ngữ tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ, 1995 (4).
[96]Tạ Đức Tú. Một số thành ngữ có từ bụng [J]. Ngôn ngữ & Đời sống, 2005 (3).
[97]Trần Ngọc Thêm. Vấn đề bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam [J]. Khoa học xã hội, 1999: 24-32.
[98]Trần Văn Cơ. Ngôn ngữ học tri nhận là gì? [J]. Ngôn ngữ, 2006 (7).
[99]Trần Văn Cơ. Nhận thức, tri nhận - hai hay một (Tìm hiểu thêm về ngôn ngữ học tri nhận) [J]. Ngôn
ngữ, 2007 (7): 19-23.
[100] Vũ Đức Nghiệu: Một số điểm cần được nhìn nhận lại trong cấu tạo từ tiếng Việt [J]. Ngôn ngữ,
2004 (11): 11-12.
[101] Vũ Văn Khương. Thử tìm một vài hiện tượng mờ nghĩa từ vựng trong thành ngữ tiếng Việt [J].
Ngôn ngữ & Đời sống, 2001 (11).
 报纸文章
[102] Phan Kế Bính. Việt Nam phong tục [N]. Đông Dương tạp chí, 1915 (24-49).
 学位论文
[103] Đào Thị Dung. Thành ngữ so sánh tiếng Việt và đặc trưng ngôn ngữ - văn hóa [D]. TP. HCM: ĐH
KHXH & NV TP.HCM, 2004.
[104] Hoàng Diệu Minh. So sánh cấu trúc - chức năng của thành ngữ và tục ngữ tiếng Việt [D]. TP.HCM:
Viện Khoa học Xã hội TP.HCM, 2002.
[105] Hoàng Quốc. Một vài đặc điểm ngôn ngữ của thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt [D]. TP.HCM:
ĐHKHXH&NV TP.HCM, 2003.
52
[106] Nguyễn Công Đức. Bình diện cấu trúc hình thái - ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Việt [D]. Hà Nội:
Viện ngôn ngữ học, 1996.
[107] Nguyễn Thị Tân. Thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt [D]. Hà Nội: Viện Ngôn Ngữ học, 2003.
[108] Võ Thị Dung. Tìm hiểu ẩn dụ tiếng Việt từ góc độ ngôn ngữ học tri nhận [D]. TP. HCM: ĐH Sư
phạm TP.HCM, 2003.
[109] Nguyễn Thị Thanh Huyền. Ẩn Dụ Tri Nhận, Mô Hình Ẩn Dụ Cấu Trúc - Trên cứ liệu ca từ Trịnh
Công Sơn [D]. Tp. Hồ Chí Minh: Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh - Trường Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn, 2009.
[110] Nguyễn Thị Thùy. Ẩn Dụ Tri Nhận Trong Thơ Xuân Diệu [D]. Hà Nội: Đại học Quốc gia Hà Nội -
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, 2013.
[111] Trịnh Thị Hải Yến. Ẩn Dụ Tri Nhận Trong Thơ Nguyễn Duy [D]. Thái Nguyên: Trường Đại học Sư
phạm Thái Nguyên, 2011.
中文文献
 参考工具
[112] 商务印书馆辞书研究中心编：《新华成语大词典》，商务印书馆出版社，2013 年版。
[113] 微莉周谦主编：《中华成语大词典（第 2 版）》，商务印书馆国际有限公司出版社，2016
年版。
[114] 中国社会科学院语言研究所词典编辑室编：《现代汉语词典（第 7 版）》，商务印书馆出版
社，2019 年版。
 著作
[114] 王寅：《什么是认知语言学》，上海：上海外语教育出版社，2011 年版。
[115] 陈忠：《认知语言学研究》，山东：山东教育出版社，2006 年版。
[116] 王寅：《认知语言学》，上海：上海外语教育出版社，2006 年版。
[117] 赵艳芳：《认知语言学概论》，上海：上海外语教育出版社，2001 年版。
[118] 张敏：《认知语言学与汉语名词短语》，中国社会科学出版社，1998 年版。
[119] 亚里士多德：《修辞学》，上海：上海世纪出版集团，2005 年版。
[120] 王文斌：《隐喻的认知构建与解读》，上海：上海教育出版社，2007 年版。
[121] 温晓虹：《汉语作为第二语言的习得与教学》，北京：北京大学出版社，2012 年版。
[122] 刘珣：《对外汉语教育学引论》，北京：北京语言文化大学出版社，2000 年版。
[123] 姜丽萍：《汉语作为第二语言课堂教学》，北京：北京大学出版社，2011 年版。
[124] 孙亚：《隐喻与话语》，对外经济贸易大学出版社，2013 年版。
 期刊文章
[125] 赵英玲：《论同本体多喻体与多本体同喻提隐喻现象》，《东北师大学报》，1998 年第 5 期。
[126] 王文斌：《论理想化认知模型的本质、结构类型及其内在关系》，《外语教学理论与实践
(FLLTP)》，2014 年第 3 期。
53
[127] 李田：《汉语四字格隐喻成语与英语隐喻成语的 ICM 的认知对比》，《文学语言学研究》，
2008 年第 50 期。
[128] 宋云：《从关联理论解读隐喻含义》，《内蒙古农业大学学报（社会科学版）》，2010 年第
3 期。
[129] 何自然、冉永平：《关联理论——认知语用学基础》，《现代外语》，1998 年第 3 期。
[130] 阮氏金香 (Nguyễn Thị Kim Hương)、杨金华：《汉越“口/嘴”成语的隐喻认知对比分析》，
《国际汉语学报》，2016 年第 2 期。
[131] 陈辰、陈瑜：《现代汉语中事件结构隐喻的认知语言学探析》，《沈阳大学学报（社会科学
版）》，2018 年第 5 期。
[132] 马腾：《概念隐喻跨语释解的认知语用学探析》，《文化创新比较研究》，2018 年第 29 期。
[133] 程文文：《汉语的隐喻认知机制研究》，《滨州职业学院学报》，2017 年第 3 期。
[134] 罗红玲：《认知隐喻理论视域下的对外汉语教材建构》，《国际汉语学报》，2016 年第 1 期。
[135] 陈树峰、刘权：《从认知隐喻角度来看探讨对外汉语成语教学》，《开封教育学院学报》，
2014 年第 1 期。
[136] 陈玉：《浅谈隐喻认知理论对对外汉语教学的启示》，《青年文学家·语言研究》，2013 年。
[137] 汪晓欣：《从隐喻认知角度看对外汉语熟语教学》，《社会科学学科研究》，2011 年。
[138] 尧文群：《A Study of Metaphor in Science（科技隐喻研究）》，《华东交通大学学报》，2004
年第 6 期。
[139] 张再兴：《智慧与道德的窗口——从语言文字看古人的眼睛观念》，《琼州大学学报》, 1997
年第 4 期。
 硕博学位论文
[140] 陈氏映月（Trần Thị Ánh Nguyệt）：《汉越语四字格成语的对比研究》，湖北：华中师范大学，
2016 年。
[141] 杨苗燕：《‘汉语水平考试（HSK）词汇大纲”中隐喻词汇教学研究》，浙江：浙江大学，
2012 年。
[142] 阮明秋（Nguyễn Minh Thu）：《越南汉语成语教学与学习》，广西：广西大学，2011 年。
[143] 范小青：《面向第二语言教学的汉语成语研究》，湖北：武汉大学，2013 年。
[144] 曾沁涵：《含“狗（犬）”、“chó”的汉、越成语和俗语对比研究》，广西：广西民族大学，
2017 年。
[145] 阮玉千金（Nguyễn Ngọc Thiên Kim）：《含有人体部位的汉越成语对比研究》，广西：广西
民族大学，2013 年。
[146] 黄凤：《汉、越道德成语俗语对比研究》，广西：广西民族大学，2015 年。
[147] 韦氏水：《汉、越动物成语对比研究》，吉林：吉林大学，2012 年。
[148] 盘丽川：《汉、越有关“心（tâm, lòng, dạ）”的成语对比研究》，广西：广西民族大学，2017
年。
[149] 刘荫凉：《汉语和越南语植物成语对比研究》，广西：广西民族大学，2014 年。
54
[150] 谢芳河娟（Tạ Phương Hà Quyên）：
《汉语明喻成语在越南留学生群体中的传播现状调查研究》，
安徽：华南理工大学，2017 年。
[151] 阮氏金香（Nguyễn Thị Kim Hương）：《汉越“口/嘴”成语文化内涵对比研究》，上海：上
海外国语大学，2013 年。
[152] 裴氏成蓉（Bùi Thị Thành Dung）：《汉越成语对比研究——以表身体部位的成语为例》，湖
南：湖南师范大学，2012 年。
[153] 李文河（Lý Văn Hà）：《汉越成语同异对比研究》，吉林：东北师范大学，2011 年。
[154] 杨如玉孝（Dương Như Ngọc Hiếu）：《汉越成语与对应的汉语成语比较研究》，湖南：湖南
师范大学，2014 年。
[155] 陈国男（Trần Quốc Nam）：《汉越佛教成语对比研究》，天津：天津师范大学，2015 年。
[156] 阮光兴（Nguyễn Quang Hưng）：《汉越无标记比喻性成语对比研究》，吉林：吉林大学，2011
年。
[157] 尹颖：《面向对外汉语教学的成语教学研究》，山东：曲阜师范大学，2013 年。
[158] 阮氏红桃（Nguyễn Thị Hồng Đào）：《面向越南学生的汉语成语教学研究——以顺化外国语
大学为例》，上海：上海外国语大学，2018 年。
[159] 梅氏华（Mai Thị Hoa）：《越南语汉根成语与汉语成语对比研究》，云南：云南大学，2013
年。
[160] 林晓倩：《基于“HSK 动态作文语料库”的留学生四字成语习得偏误研究》，福建：福建师
范大学，2016 年。
[161] 李云娇：《隐喻视域下的对外汉语成语教学——以实体隐喻类成语为例》，陕西：陕西师范
大学，2018 年。
[162] 贾红：《汉语二语学习者篇章阅读中的名词隐喻认知研究》，浙江：浙江大学，2014 年。
[163] 汤天颖：《基于隐喻理论的对外汉语成语教学研究——以空间隐喻类成语为例》，上海：华
东师范大学，2014 年。
[164] 刘璐：《中高级汉语隐喻词汇分析及其习得研究》，广东：暨南大学，2009 年。
[165] 张彩丽：《隐喻理论在对外汉语词汇教学中的应用》，乌鲁木齐：新疆大学，2010 年。
[166] 蔡晴莹：《论隐喻理论在新 HSK 的词汇教学中的作用》，福建：福建师范大学，2013 年。
[167] 寇睿棋：《隐喻理论在对外汉语教学中的运用——以《HSK 大纲》中的饮食文化词语为例》，
云南：云南大学，2016 年。
[168] 马祥英：《关于汉越成语隐喻的应用对比研究》，重庆：重庆师范大学，2011 年。
[169] 陈氏映月（Trần Thị Ánh Nguyệt）：《汉越语四字格成语的对比研究》，湖北：华中师范大学，
2016 年。
[170] 杨苗燕：《《汉语水平考试（HSK）词汇大纲》中隐喻词汇教学研究》，浙江：浙江大学，
2012 年。
[171] 阮明秋（Nguyễn Minh Thu）：《越南汉语成语教学与学习》，广西：广西大学，2011 年。
[172] 邓海燕（Đặng Hải Yến）：《汉、越人体成语对比研究》，湖北：华中师范大学，2016 年。
[173] 黎庆松（Lê Khánh Tùng）：《越南语人体成语研究》，广西：广西民族大学，2012 年。
55
[174] 阮秋庄 (Nguyễn Thu Trang)：《中高级阶段越南学生汉语成语偏误分析及教学对策》，广西：
广西民族大学，2011 年。
56
附录 1
调查问卷
PHIẾU KHẢO SÁT TÌNH HÌNH DẠY VÀ HỌC THÀNH NGỮ TIẾNG TRUNG
Chào anh/chị,
Tôi tên Nguyễn Hồ Hưng Thịnh, hiện đang là nghiên cứu sinh chuyên ngành Ngôn ngữ
học và ngôn ngữ học ứng dụng tại trường ĐH Sư phạm Thẩm Dương (Liêu Ninh, Trung
Quốc). Tôi đang thực hiện khảo sát để cung cấp tư liệu cho bài luận văn tốt nghiệp với đề tài
“Phân tích những lỗi sai của sinh viên học tiếng Trung tại Việt Nam khi học thành ngữ chứa
bộ phận cơ thể người dưới góc nhìn của ẩn dụ khái niệm”. Cám ơn anh/chị đã dành thời gian
quý báo của mình để hoàn thành phiếu khảo sát này.
Phiếu khảo sát nhằm khảo sát tình hình dạy và học thành ngữ chứa bộ phận cơ thể người
trong tiếng Trung. Xin anh/chị trả lời các câu hỏi trong khảo sát này theo sự hiểu biết và tình
hình thực tế của anh/chị. Thông tin và kết quả trong khảo sát này sẽ được bảo mật và chỉ
phục vụ cho nghiên cứu khoa học theo đề tài đã nêu trên. Rất cám ơn sự cộng tác của anh/chị.
 Giới tính:
 Hiện anh/chị học năm...........đại học
 Anh/Chị học tiếng Hoa được bao lâu?
 Trình độ HSK của anh/chị hiện đang ở：
 Trung cấp (Cấp 3-4)  Cao cấp (Cấp 5-6)  Khác:..............
 Anh/Chị có phải người gốc Hoa không?  Phải  Không
 Nếu phải, anh/chị có sử dụng tiếng Hoa với người thân không?
 Thường xuyên  Có nhưng không thường xuyên  Không
 Nếu không, anh/chị thường sử dụng tiếng Hoa trong trường hợp nào?
.............................................................................................................................
Phần A: Anh/Chị vui lòng đọc kỹ và trả lời những câu hỏi sau:
1. Trong quá trình học, anh/chị có thường xuyên sử dụng thành ngữ tiếng Trung không?
 Thường xuyên  Thỉnh thoảng  Ít sử dụng  Không sử dụng
2. Anh/Chị thấy học thành ngữ tiếng Trung có khó không?
 Rất khó  Khó  Bình thường  Dễ
57
3. Anh/Chị thấy học thành ngữ tiếng Trung chứa bộ phận cơ thể người có khó không?
 Rất khó  Khó  Bình thường  Dễ
4. Theo anh/chị, loại thành ngữ này khó ở điểm nào? (Có thể chọn hơn một đáp án)
 Không hiểu được nghĩa của thành ngữ
 Hiểu nghĩa qua loa, đại khái
 Hiểu nhưng không biết vận dụng
 Khác:...................................................................................................................
5. Theo quan điểm của anh/chị thì yếu tố nào khiến cho việc học thành ngữ tiếng Trung chứa
bộ phận cơ thể người gặp khó khăn?
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
6. Trong quá trình học tập, giáo viên của anh/chị giảng dạy thành ngữ bằng cách nào? (Có
thể chọn hơn một đáp án)
 Căn cứ vào nghĩa có sẵn trong sách giáo khoa
 Giải thích nghĩa và phân tích những từ khó hiểu
 Giải thích thành ngữ và các điển tích, điển cố liên quan
 Đứng trên khía cạnh văn hóa để giải thích nghĩa của thành ngữ
 Khác:...................................................................................................................
7. Phương pháp học thành ngữ hiện giờ của anh/chị là gì?
 Học thuộc lòng nghĩa có sẵn trong giáo trình
 Tra nghĩa trong từ điển những từ khó hiểu và học thuộc lòng
 Khác:...................................................................................................................
Phần B:
I/ Điền vào chỗ trống:
1. 目.......无........
2. 愁.......苦........
3. 触.......惊........
4. .......急如........
II/ Chọn đáp án đúng:
1. Theo anh/chị, câu thành ngữ“面红耳赤”và câu“đỏ mặt tía tai”nghĩa có giống nhau
không? A. Có B. Không
2. Câu thành ngữ“nhanh mồm nhanh miệng”tương ứng với câu nào trong
tiếng Trung: A. 嘴速口快 B. 心直口快
3. Câu thành ngữ “ vai u thịt bắp ” tương ứng với câu nào trong tiếng Trung:
A. 膀大腰圆 B. 膀大肉圆
58
4. Câu thành ngữ“苦口婆心”là: A. 褒义词 B. 贬义词
5. Nghĩa của câu thành ngữ“苦口婆心”là:
A. 老太太吃黄连（hoàng liên: một vị thuốc Đông y）
B. 太苦的菜使老婆难过
C. 恳切又耐心地劝告别人
6. Câu thành ngữ“炙手可热”là: A. 褒义词 B. 贬义词
7. Nghĩa của câu thành ngữ“炙手可热”là:
A. 热得烫手
B. 某个人或事物很红或很抢手，非常受欢迎
C. 权势大，气焰盛
8. Giải thích nghĩa“胸有成竹”và đặt câu
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
9. Giải thích nghĩa“死心塌地”và đặt câu
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
--HẾT--
CÁM ƠN ANH/CHỊ ĐÃ HOÀN THÀNH PHIẾU KHẢO SÁT NÀY!
59
调查问卷（学生卷）
您好！
本人是沈阳师范大学 17 级语言学与应用语言学（对外汉语方向）专业的留学生。
正在进行毕业论文《基于概念隐喻的越南汉语学习者含人体器官隐喻成语习得偏误研
究》的资料收集工作，感谢您拨冗完成此问卷。
本问卷调查对象为中高级水平越南学习者。您的完整回答对越南学习者学习汉语含
人体器官的成语的方面会提供极大的帮助。请根据个人的真实情况和想法选择或填写。
有的项可以选择一项或多项，但当您选择多个选项时，请在您认为合适的选项下打勾
（√）。
本次调查私人信息与调查结果会严格保密并不会被用于学术研究以外的任何领域。
 性别：
 目前您是大几的学生？
 至今您汉语学多长时间了？
 到目前为止您的汉语水平考试（HSK）是：
 中级（3~4 级）  高级（5~6 级）  其他:..............
 您是否华裔？  是  否
 若是，您经常跟家人亲戚使用华语？
 很频繁  偶尔  从来不
 若否，在什么情况下您需要使用华语？
.............................................................................................................................
第一部分：请仔细阅读并回答以下问题：
1. 在学习期间，您经常使用汉语成语吗？
 很频繁  偶尔  很少  从来不
2. 您觉得学习汉语成语有没有难度？
 极难  较难  一般  不难
3. 您觉得学习含人体器官的汉语成语有没有难度？
 极难  较难  一般  不难
4. 您认为该成语的难点是：（可以多选）
 完全不了解成语的含义
 只了解成语的概义
 了解却不知如何运用
 其他：................................................................................................................
5. 您认为有哪些要素使学习含人体器官的成语变得困难？
.................................................................................................................................
60
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
6. 在学习过程中，您的汉语老师如何教成语？（可以多选）
 按照教程所给予的词典意义
 解释含义并解析成语中的难词
 解释成语含义及与其相关的历史事件或典故
 通过文化的角度解释成语含义
 其他：................................................................................................................
7. 您目前学习成语的方法是：
 硬记书中所给予的意义
 翻词典查成语中的难词并死记硬背
 其他：................................................................................................................
第二部分：
一、填空：
1.目.......无........
2.愁.......苦........
3.触.......惊........
4........急如........
二、请选择最佳的答案：
1. 您认为“面红耳赤”和“đỏ [ɗɔ313] mặt [măt3ˀ1ʔ] tía [ti 35
] tai [taj33]”（脸红耳绛紫，
形容极度愤怒）两则成语的含义是否一致？
A. 是 B. 否
2. “nhanh [ɲaɲ33] mồm [mom21] nhanh [ɲaɲ33] miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ]”此则成语的相对应的
汉语成语是：
A. 嘴速口快 B. 心直口快
3. “vai [vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”此则成语的相对应的汉语成语是：
A. 膀大腰圆 B. 膀大肉圆
4. 成语“苦口婆心”是： A. 褒义词 B. 贬义词
5. “苦口婆心”的意义是：
A. 老太太吃黄连
B. 太苦的菜使老婆难过
C. 恳切又耐心地劝告别人
6.成语“炙手可热”是： A. 褒义词 B. 贬义词
7.“炙手可热”的意义是：
61
D. 热得烫手
E. 某个人或事物很红或很抢手，非常受欢迎
F. 权势大，气焰盛
8.您怎么理解“胸有成竹”此则成语的意义？请用其造句！
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
9.您怎么理解“死心塌地”此则成语的意义？请用其造句！
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
--终--
衷心感谢您的配合！
62
附录 2
越南语含人体器官成语表
63
(như) mở cờ trong bụng bán thân nuôi miệng

ai bảo trời không có mắt bán thịt buôn người
ăn bòn dòn tay, ăn mày say miệng bán trôn nuôi miệng
ăn cắp quen tay, ngủ ngày quen mắt bằng chân như vại
ăn của chùa ngọng miệng bằng mặt chẳng bằng lòng
ăn gan uống máu bằng mày bằng mặt
ăn lỗ miệng, tháo lỗ trôn bằng như chân vại
ăn lông ở lỗ bằng nửa con mắt
ăn ngập mặt ngập mũi bằng vai phải lứa
ăn như mỏ khoét bằng xương bằng thịt
ăn no tức bụng bắt cá hai tay
ăn ở hai lòng bắt lươn phải bắt đằng đầu
ăn thịt người không tanh bất tận tay day tận cánh
ăn vặt quen mồm bắt tận tay, day tận tóc
ăn vụng kéo chùi mép bé người đòi chơi trèo
ăn vụng không biết chùi mép bé người, to con mắt
ăn xôi chùa ngọng miệng bẻ tay bụt ngày rằm
áo mặc sao qua khỏi đầu bền duyên tơ tóc
ba chân bốn cẳng bên gan quyết chí
bà chúa đứt tay biết người biết của
bà chúa đứt tay bằng ăn mày sổ ruột biết người biết ta
ba đầu sáu tay bình chân như vại
ba mặt một lời bịt mắt bắt chim
ba máu sáu cơn bịt mắt bắt dê
ba tấc lưỡi bịt mắt bưng tai
ba thứ tóc bịt mắt lấy tiền
bà chúa đứt tay ăn mầy sổ ruột bở cả hơi tai
bạc đầu còn lừa con trẻ bở hơi tai
bạc đầu hầu trắng răng bó mồm bó miệng
bạc đầu phải lừa con trẻ bỏ ngoài tai
bầm gan tím ruột bọ người thì nhắm bọ mắm thì chê
bán cốt lột xương bó tay bó chân
bán mặt cho đất, bán lưng cho trời bóc bánh chẳng được dính tay
bàn tay có ngón ngắn ngón dài bốc lửa bỏ tay người
64
bới lông tìm vết căng như mặt trống

bóp hầu bóp cổ cáo chết ba năm quay đầu về núi
bóp họng nặn hầu cắp đít mà chạy
bóp mồm bóp miệng cất đầu không lên
bớt bát mát mặt cắt đầu xén đuôi
bụng bảo dạ cắt tóc đi tu
bụng đàn bà, dạ trẻ con câu cửa miệng
bụng đói cật rét chậm mồm chậm miệng
bụng đói tai điếc chân bẩn tay lấm
bụng làm dạ chịu chân chỉ hạt bột
bụng mang dạ chửa chân cứng đá mềm
bụng như tang trống chân đăm đá chân chiêu
bụng ỏng đít teo chận đầu chận đuôi
bủng ỏng đít vòn chán đến tận mang tai
bưng tai bịt mắt chân đi chữ bát
bưng tai giả điếc chân đồng vai sắt
bụng trâu làm sao, bụng bò làm vậy chân giày chân dép
bụng trống lưng cánh phản chân hán chân hài
buộc chỉ chân voi chân không bén/chạm đất
buộc chỉ cổ tay chân không đến đất, cật chẳng đến
buôn nước bọt trời
buôn tàu buôn bè không bằng ăn dè chân lấm tay bùn
lỗ miệng chân le chân vịt
buôn thịt bán người chân lông kẽ tóc
buông tay dầm, cầm tay lái chân nam đá chân chiêu
cà cuống chết đến đít còn cay chân ngoài dài hơn chân trong
cả sóng ngã tay chèo chân như ống sậy
cả vú lấp miệng em chân răng kẽ tóc
cách một lần da, xa ba lần thịt chân son mình rồi
cái răng cái tóc là góc con người chân tay rụng rời
cái tóc cái tội chân tơ kẽ tóc
cầm đằng lưỡi chân trời góc bể
cắm đầu cắm cổ chân trong chân ngoài
cạn như lòng bàn tay chân trước chân sau
65
chân ướt chân ráo chim khôn ai nỡ bắn, người khôn ai

chân vò đít vại ăn hại chồng con nỡ nói nặng
chân voi đít vại ăn hại chồng con chim tìm tổ, người tìm tông
chân yếu tay mềm chờ được vạ, má đã sưng
chẳng no lòng cũng mát ruột chó gặm xương chó
chẳng phải đầu cũng phải tai chó già gặm xương
chắp tay rũ áo chợ mạ, má sưng
cháy gan cháy ruột cho tay mặt giật tay trái
chạy long tóc gáy chơi dao có ngày đứt tay
chảy máu mắt chơi với chó, chó liếm mặt
cháy nhà hàng xóm, bình chân như chôn chân tại chỗ
vại chọn mặt gửi vàng
cháy nhà ra mặt chuột chọn người giữ của
chạy vắt chân lên cổ chôn rau cắt rốn
che mắt thế gian chưa mọc lông đã đòi bay bổng
che miệng thế gian chưa ráo máu đầu
chẻ sợi tóc làm tư chưa vặt lông đã thui
chém nhau đằng lưỡi chúi đầu chúi mũi
chen vai sát cánh chúi mũi chúi tai
chen vai thích cánh chửi như tát nước vào mặt
chép miệng thở dài chung lòng chung sức
chết đầu nước chung lưng đấu cật
chết đói nhăn răng chung lưng đấu sức
chết không nhắm mắt chung lưng góp sức
chết không nhắm mắt được chướng tai gai mắt
chết người không chết tật chuyện bỏ ngoài tai
chết thẳng cẳng cô ăn đầu, cậu ăn mũi
chỉ buộc chân voi cổ cày vai bừa
chỉ mặt đặt tên cổ cày, vai bừa
chỉ tay day trán có chí làm quan, có gan làm giàu
chỉ tay năm ngón có da có thịt
chiều người lấy của có đầu có đuôi
chiều người lấy việc cờ đến tay ai người ấy phất
chim có tổ, người có tông có đứt tay mới hay thuốc
66
có gan ăn cắp có gan chịu đòn còn răng răng nhai, hết răng lợi gặm
có gan ăn cướp, có gan ở tù con ruồi đậu mép không buồn đuổi
có gan ăn muống, có gan lội hồ của là núm ruột
có gan làm giàu cưa sừng xẻ tai
có mắt không tròng cứng đầu cứng cổ
có mắt như không cưỡi đầu cưỡi cổ
có mắt như mù cưỡi đầu voi dữ
có mặt thì cô, vắng mặt thì đĩ cười để mười răng ra
có máu mặt cười vào mũi
có mồm thì cắp, có nắp thì đậy da bọc xương
có nanh có mỏ da dẻ hồng hào
cổ ngang cổ trái đá đưa đầu lưỡi
có người, có ta da mồi tóc bạc
có sừng có mỏ da mồi tóc sương
có tai có mặt da ngà mắt phượng
có tật giật mình dạ ngọc gan vàng
có thân phải khổ vì thân da ngựa bọc thây
cổ vác cày, tay vác bừa dạ sâu hơn bể, bụng kín hơn buồng
có vai vế da trắng như ngà
có vỏ mà nỏ có ruột da trắng như trứng gà bóc
coi người bằng nửa con mắt da trắng tóc dài
cơm kề miệng chẳng ăn dài lưng tốn vải
cơm nem đã trải, tay tranh đã từng dại mồm dại miệng
cơm tẻ mẹ ruột dẫm chân lên nhau
cơm vào dạ, vạ vào miệng dẫm chân tại chỗ
còn da lông mọc, còn chồi lên cây dậm chân tại chỗ
con đã mọc răng, nói năng gì nữa đấm chuông giữa mặt thầy
con mắt lá răm đâm đầu vào bụi
còn mặt mũi nào đâm đầu vào hang cọp
con mắt tinh đời đấm mồm đấm miệng
con mắt to hơn cái bụng đàn bà dễ có mấy tay
con nhà tông không giống lông cũng đánh đòn con, đau lòng mẹ
giống cánh đánh giặc mồm (miệng)
còn răng nào cào răng ấy đánh mõ la làng
67
đánh nhau vỡ đầu rồi mới nhận họ đầu như cối chày máy
đánh rắn dập đầu đầu ráo áo ướt
đánh rắn phải đánh dập đầu đầu rơi máu chảy
đầu ai chí nấy đầu rồng đuôi tôm
đầu ấp tay gối đầu sóng ngọn gió
đầu bạc răng long đầu tắt mặt tối
đầu bò đầu bướu đầu thừa đuôi thẹo
đầu bù tóc rối đầu trâu mặt ngựa
đầu chẳng phải, phải tai đầu trơ trán bóng
đầu chày đít thớt đầu trơ trán trọi
đầu cháy, váy rận đầu trời cuối đất
đầu cua tai ếch đầu trộm đuôi cướp
đầu cua tai nheo đầu voi đuôi chuột
đầu đã hai thứ tóc đầu xanh tuổi trẻ
đau đâu cũng vào ruột đầu xuôi đuôi lọt
đầu đi đuôi lọt đầu xuôi đuôi lọt
đầu đội trời chân đạp đất dây máu ăn phần
đầu đội vai mang day tay mặt, đặt tay trái
đầu đuôi xuôi ngược day tay, mắm miệng
đầu đường xó chợ đè đầu chặt đuôi
đầu gà còn hơn đuôi trâu đè đầu cưỡi cổ
đầu gà đít vịt để ngoài tai
đầu gà má lợn dễ như trở bàn tay
đầu gối đi đâu, lặc lè theo đó đếm đầu ngón tay
đầu gối quá cằm đêm nằm vắt tay lên trán
đầu gối quá tai đến đầu đến đũa
đầu gối tay ấp đẽo đòn gánh, đòn gánh đè vai
đầu gối tay kề đeo mo vào mặt
đầu hai thứ tóc đẹp nết hơn đẹp người
đầu hôm sớm mai đẹp người đẹp nết
đau lòng xót dạ đi guốc trong bụng
đầu mày cuối mắt đĩa dầu vơi, nước mắt đầy
đầu môi chót lưỡi đỉa đeo chân hạc
đầu Ngô mình Sở đinh tai nhức óc
68
đỏ da thắm thịt gái đĩ già mồm

đổ đom đóm mắt gái một con trong mòn con mắt
đỏ mặt tía tai gan chai phổi đá
đổ mồ hôi sôi nước mắt gan cóc tía
đỏ như mắt cá chày gan đá dạ sắt
độc dạ khốn thân gan đồng dạ sắt
độc dạ khốn thân gan lì tướng quân
độc mồm độc miệng gần lửa rát mặt
đợi được vạ má đã sưng gan sành dạ sỏi
đời người (được) mấy gang tay gan vàng dạ sắt
đói thì đầu gối phải bò gắp lửa bỏ bàn tay
dòi từ trong xương gắp lửa bỏ tay người
đói, đầu gối phải bò gậy ông đập lưng ông
đòn dưới đất, cất lên lưng ghé đầu chịu báng
đòn xóc nhọn hai đầu ghi lòng tạc dạ
đồng tiền liền khúc ruột ghi xương khắc cốt
đủ lông đủ cánh ghi xương tạc tủy
dùi đục cẳng tay giá cắt cổ
đứng mũi chịu sào già dái nôn hột
dựng tóc gáy già kề miệng lỗ
được đằng chân, lân đằng đầu già mồm già miệng
được đằng chân, lên đằng đầu giẫm chân tại chỗ
được lời như cởi tấm lòng giật đầu cá, vá đầu tôm
được lòng rắn mất lòng ngóe giật gấu vá vai
được lòng ta, xót xa lòng người giấu đầu hở đuôi
được lòng vãi, mất lòng sư giàu hai con mắt, khó hai bàn tay
đường đi ở miệng giơ đầu chịu báng
đường tơ kẽ tóc giơ lưng chịu đòn
đút chuối vào miệng voi giở mặt như bàn tay
đứt ruột đứt gan giở mặt như giở bàn tay
đứt tay hay thuốc giơ xương lòi da
ếch chết vì lỗ miệng giữ mồm giữ miệng
gà một chuồng bôi mặt đá nhau gõ đầu trẻ
gãi đầu gãi tai gót chân a-sin
69
gươm kề tận cổ khẩu thiệt vô bằng

hả lòng hả dạ khẩu xà tâm phật
há miệng chờ ho khéo chân khéo tay
há miệng chờ sung khéo con mắt, vụng hai tay
há miệng mắc quai khéo con mắt, vụng hay tay
hai bàn tay trắng khéo tay hay miệng
hai mắt dồn một khi vui thì vỗ tay vào
hai mặt một lời khinh khi ra mặt
hai thứ tóc trên đầu khinh người nửa con mắt
hẳn hoi lỗ miệng khinh người ra mặt
hang hùm ai dám mó tay khoa chân múa tay
hao người tốn của khóa mồm khóa miệng
hay ho lỗ miệng khoanh tay bó gối
héo gan héo ruột khóc hết nước mắt
héo ruột héo gan khóc hổ ngươi, cười ra nước mắt
hết lòng hết dạ khom lưng quỳ gối
hết nạc vạc đến xương khom lưng uốn gối
hỉ mũi chưa sạch khôn ăn người, dại người ăn
hởi lòng hởi dạ khôn ra miệng, dại ra tay
hồn trương ba, da hàng thịt không ai lột da sống đời
hớt tay trên không đầu không đũa
húc đầu vào đá không đầu không đuôi
húc đầu vào tường không động đến lông chân
inh tai nhức óc không hột cơm trong bụng
kẻ cắp già mồm không kịp trở tay
kề miệng lỗ không mọc mũi, sủi tăm lên được
kẽ tóc chân răng không trở tay kịp
kẽ tóc chân tơ khua môi múa mép
kề vai sát cánh khua môi múa mỏ
kết tóc xe tơ khuất mặt khuất mày
khắc cốt ghi xương khuất mắt thì ăn
khác máu tanh lòng kiến bò trong bụng
khấp khểnh như răng bà lão kín mồm kín miệng
khẩu phật tâm xà lắc đầu tè lưỡi
70
làm cỗ sẵn cho người ăn lòng lim dạ sắt

làm khách sạch ruột lòng phiếu mẫu
làm mặt làm mày lòng son dạ sắt
làm mình làm mẩy lòng tham không đáy
lắm mồm lắm miệng long tóc gáy
làm thân trâu ngựa lòng vả cũng như lòng sung
làm việc không hở tay lột mặt nạ
lạnh xương sống lừ lừ mắt voi
lật lọng như trở bàn tay lú ruột lú gan
lật như trở bàn tay lưng dài vai rộng
lấy đầu cá và đầu tôm lưỡi bén hơn gươm
lấy đầu làm lễ lưỡi không xương nhiều đường lắt
lấy thịt đè người léo
lấy tiền lấp lỗ miệng lưỡi mềm độc quá đuôi ong
lễ bạc lòng thành má bánh đúc, mặt mâm xôi
lên gân dây cốt ma bắt, coi mặt người ta
lên mặt xuống chân ma chết mất miệng
lo bạc râu, rầu bạc tóc má hồng bạc phận
lo bò không có hàm trên má phấn môi son
lo bò trắng răng má tựa vai kề
lỡ bước sa chân maắt bé như hạt đậu
lo chật bụng, lo chi chật nhà mài dao trong bụng
lo nát gan, bàn nát trí mái tóc điểm sương
lời thật mếch lòng mắm miệng day tay
lộn cả ruột mắng như tát nước vào mặt
lộn cả ruột gan mắng vuốt mặt không kịp
lớn đầu to cái dại mạnh chân khỏe tay
lòng chim dạ cá mặt bấm ra sữa
lòng chuôi gáo, dạ cán mai mặt bằng ngón tay tréo
lòng đau như cắt mặt bánh đúc
lòng không dạ trống mặt bèn bẹt như bánh dầy
lòng kiến dạ kiến mắt bồ câu
lòng lang dạ sói mặt bủng da chì
lòng lang dạ thú mặt búng ra sữa
71
mặt cắt không còn giọt máu mát mày mát mặt
mặt cắt không còn hột máu mặt muội mày gio
mặt chai mày đá mặt nạc đóm dày
mắt cú vọ mặt nặng mày nhẹ
mát da mát thịt mặt nặng như chì
mặt dạn mày dày mặt nặng như đá đeo
mặt dày như mo cau mặt ngẩn tò te
mắt để trên trán mặt ngay (ngây) cán tàn
mắt diều hâu mặt ngay như cái tàn
mắt đỏ như cá chày mặt ngay như cái thuổng
mắt đỏ như gà chọi mặt ngay như chúa tàu nghe kèn
mặt đỏ như gấc mặt người dạ thú
mặt đỏ như gấc chính mắt nhắm mắt mở
mặt đỏ như lửa mặt nhăn như bị
mặt đỏ tía tai mặt như bị phải một đạp
mắt dơi mày chuột mặt như chàm đổ
mắt dơi tai chuột mặt như chuột kẹp
mặt đưa đám mặt như con chó tiền rưỡi
mát gan mát ruột mắt như mắt lợn luộc
mắt giương như mắt ếch mặt như mặt mo
mặt hoa da phấn mắt như mắt rắn ráo
mặt khó đăm đăm mặt như tấm thớt
mắt la mày hét mặt như thủ lợn
mắt la mày lét mặt như trăng rằm
mặt lẳn như sắt nguội mắt ở trên trán
mắt lỗ đáo mắt ốc nhồi, môi chuối mắn
mắt lơ mày láo mặt phèn phẹt như cái mâm
mắt lòa chân chậm mắt quáng gà
mát lòng hả dạ mặt rắn như sành
mát lòng mát dạ mặt rỗ như tổ ong bầu
mất lòng trước được lòng sau mặt rỗ tổ ghen
mặt măng miệng sữa mật rót vào tai
mất mặt mất mũi mắt sắc như dao
mát mặt với anh em mắt sắc như dao cau
72
mặt sắt đen sì miệng ăn mắm ăn muối

mặt sứa gan lim miệng ăn núi lở
mặt sưng mày sỉa miệng cắn chân đá
mặt tái như gà cắt tiết miệng còn hơi sữa
mắt thánh tai hiền miệng hùm gan sứa
mắt thao láo miệng hùm gan thỏ
mắt thấy tai nghe miệng hùm nọc rắn
mắt to hơn người miệng kẻ sang có gang có thép
mắt to như ốc nhồi miệng khấn tay vái
mắt trắng dã miệng lằn lưỡi mối
mắt trắng môi thâm miệng mật lòng dao
mặt trơ như mặt thớt miệng nam mô bụng bồ dao găm
mặt trơ trán bóng miệng nhà quan có gang có thép
mắt tròn mắt dẹt miệng như gầu dai
mắt trợn trừng miệng nói chân đi
mặt tròn vành vạnh miệng nói tay làm
mắt trước mắt sau miệng quan trôn trẻ
mặt tươi như hoa miệng thế chê cười
mặt ủ mày chau miệng thơn thớt, dạ ớt ngâm
mặt ủ mày ê miệng tươi như hoa nở
mặt vàng như nghệ mình đồng da sắt
mặt vuông chữ điền mình đồng gan sắt
mặt xám mày xanh mình già tuổi yếu
mắt xanh mỏ đỏ mình hạc xác ve
mặt xanh nanh vàng mình trần thân trụi
máu chảy ruột mềm mở cờ trong bụng
mau miệng ăn, thưa miệng nói mồ hôi nước mắt
mau mồm mau miệng mở mắt lành banh mắt méo
mau nước mắt mở mày mở mặt
mau tay hay làm mỡ treo miệng mèo
mau tay hơn tày đũa móc mắt moi mề
mày ngài mắt phượng mọc mũi sủi tăm
mến tay mến chân mỏi gốc chồn chân
mệt bở hơi tai mỏi gối chồn chân
73
môi hở răng lạnh nặng mặt sa mày

môi không dính mép nát ruột nát gan
moi ruột moi gan nẫu ruột nẫu gan
môi son má phấn ném đá giấu tay
môi thâm mắt trắng ngậm máu phun người
mồm cá ngão ngậm miệng ăn tiền
mồm chó vó ngựa ngàn cân treo sợi tóc
mồm còn hơi sữa ngắn cổ bé họng
mồm loa mép giải ngán đến mang tai
mồm loa miệng chảo, mách lẻo đôi co ngàn năm bia miệng
mồm miệng đỡ chân tay ngang tai chướng mắt
mồm năm miệng mười ngang vai phải lứa
mồm như quạ cái nghe như đấm vào tai
mong đỏ con mắt nghe như rót vào tai
mỏng môi hay hớt nghe tận tai, nhìn tận mắt
một chân bước ra, ba chân bước vào ngóc đầu không lên
một cổ hai tròng ngồi chưa nóng đít
một dạ hai lòng ngứa mồm ngứa miệng
một dạ một lòng ngứa tay ngứa chân
một lòng một dạ người khuất mày khuất mặt
một mặt hai lòng người trần mắt thịt
một mặt hơn mười gói nhà có ngạch vách có tai
một tay một chân nhắm mắt bước qua
một thân một mình nhắm mắt đưa chân
mũ ni che tai nhắm mắt khoanh tay
mua dây buộc cổ nhắm mắt làm ngơ
mua dây buộc mình nhắm mắt nói liều
mưa không đến mặt, nắng không nhắm mắt xuôi tay
đến đầu nhẵn như đít bụt
múa mép khua môi nhanh tay hơn mau miệng
múa rìa qua mắt thợ nhắt mắt khoanh tay
múa rìu qua mắt thợ nhẹ dạ cả tin
múa tay trong bị nhe nanh múa vuốt
muỗi đốt chân voi nhiều no lòng
74
nhìn bằng nửa con mắt nước mắt cá sấu

nhịn miệng qua ngày nước mắt chảy xuôi
nhịn miệng thết khách nước mắt lưng tròng
nhớ như chôn vào ruột nuôi cò cò mổ mắt
như dao dùi cắt thịt bụng nuôi cò, cò mổ mắt
như môi với răng nuôi ong tay áo
như nở từng khúc ruột nuôi ong tay áo, ấp rắn vào ngực
như rắn mắt đầu oang oang lỗ miệng
no bụng đói con mắt ôm chân liếm gót
no dạ dã thêm ôm chân nấp bóng
nở gan nở ruột ôm chân nấp bóng
no lòng mát ruột ôm rơm nặng bụng
nở mày nở mặt ôm rơm rặm bụng
nở từng khúc ruột ớn đến tận cổ
nồi da nấu thịt ớn tận mang tai
nồi da xáo thịt ông trời có mắt
nói đâm họng phùng mang trợn má
nói để ngoài tai qụa chẳng mổ mắt quạ
nói như đấm vào tai răng cắn phải lưỡi
nói như móc họng râu ông nọ cắm cằm bà kia
nói như nước đổ đầu vịt rế rách cũng đỡ nóng tay
nói như rót (mật) vào tai rối như ruột tằm
nói ráo bọt mép rợn tóc gáy
nói rát cổ rửa mặt như mèo
nói rồi phải miệng rụng rời tay chân
nói trặc họng cối xay rước họa vào thân
nói vã bọt mép ruột đau như cắt
nói với đầu gối ruột để ngoài da
nóng lòng, nóng ruột ruột như phổi bò
nóng tay bắt lỗ tai ruột nóng như lửa (đốt)
núi xương, sông máu ruột nóng như lửa đốt
nước đã đến chân ruột rối như mớ bòng bong
nước đến chân mới nhảy ruột rối như tơ vò
nước đổ đầu vịt rụt như cổ rùa
75
sa chân lỡ bước tay bắp cày, chân bàn cuốc

sa chân xuống giếng tay bắt mặt mừng
sa chân xuống vực tay bế tay bồng
sa vào miệng cọp tay bồng tay ẵm
sáng mắt ra tay bồng tay bế
sáng tai họ, điếc tai cày tay bồng tay dắt
sờ lên gáy tay bồng tay mang
sôi gan lộn ruột tay cầm tay cắp
sởn da gà tay chèo tay lái
sởn gai ốc tay đã nhúng chàm
sờn lòng nản chí tay dao tay thớt
sởn tóc gáy tay đũa tay chén
sống chỉ mặt, chết chỉ mồ tay dùi đục, chân bàn chổi
sống để bụng chết mang theo tay đứt dạ xót
sống để dạ, chết mang theo tay đứt ruột xót
sống gửi nạc, thác gửi xương tay hòm chìa khóa
sống gửi thịt, thân gửi xương tay không bắt gió trời
sống ngâm da chết ngâm xương tay không mà nổi cơ đồ
sức dài vai rộng tay làm hàm nhai
sưng mày sưng mặt tay lọ thì mặt cũng lọ
sứt đầu bươu trán tay năm tay mười
sứt đầu mẻ trán tay nem tay chạo
suy bụng ta ra bụng người tay ống sậy, chân ống đồng
tạc dạ ghi lòng tay que dẻ, chân vòng kiềng
tai nghe mắt thấy tay rờ lên gáy
tai to mặt lớn tay sốt đỡ tay nguội
tai vách mạch dừng tay thầy thước thợ
tai vách mạch rừng tay trắng làm nên
tái xanh như chàm đổ tay xách nách mang
tắm khi nào vuốt mặt khi ấy tay yếu chân mềm
tâm là lòng, ý cũng là lòng thâm gan tím ruột
tan xương nát thịt thân cò cũng như thân chim
tắt lửa lòng thân làm tội đời
tát nước vào mặt thân lừa ưa nặng
76
thân lươn bao quản lấm đầu tiếc rỏ máu mắt

thần nanh đỏ mỏ tiếc vãi máu mắt
thân sống không bằng chết tiền lưng gạo bị
thân tàn ma dại tiền ngắn mặt dài
thân tàn mai dại tím ruột bầm gan
than thân trách phận tin giật gân
thẳng ruột ngựa tiu nghỉu như mèo cắt tai
tháo dạ đổ vạ cho chè to đầu mà dại
tháo dạ đổ vạ cho dưa to gan lớn mật
thao láo mắt ếch to mắt hay nói ngang
thấp cổ bé họng tóc bạc da mồi
thấp cổ bé miệng tóc bạc răng long
thắt cổ bằng nấc tóc bờm như tổ quạ
thắt cổ mèo treo cổ chó tóc còn xanh, nanh còn sắc
thắt đáy lưng ong tóc đuôi gà, mày lá liễu
thắt lưng buộc bụng tóc hạc da mồi
thắt ruột thắt gan tóc mây mày nguyệt
thấy của tối mắt tóc như rễ tre
thay da đổi thịt tóc trơn như mỡ
thay lòng đổi dạ tối mắt tối mũi
thấy mặt đặt tên tối mày tối mặt
thấy tiền tối mắt tối tăm mặt mũi
thấy vàng chóa mắt trái tai gai mắt
thi gan cóc tía trăm tay nghìn mắt
thi gan đọ sức tránh đầu phải tai
thi gan đọ trí tránh đầu phải vai
thịt nát xương mòn tránh voi chẳng xấu mặt nào
thịt nát xương tan trao xương đổi thịt
thò lò hai mặt trao xương gửi thịt
thò lò sáu mặt trầy da tróc vẩy
thơn thớt đầu lưỡi trẻ người non dạ
thuộc như lòng bàn tay trên răng dưới dái
thương thân trách phận trên răng dưới khố
ti hí mắt lươn treo đầu dê bán thịt chó
77
trơ mắt ếch vắt chân chữ ngũ

trở mặt như trở bàn tay vắt chân lên cổ
trở tay không kịp vắt giò lên cổ
trơ xương lòi da vắt mũi chưa sạch
trọc đầu càng mát vắt tay lên trán
trời có mắt vấy máu ăn phần
trời không có mắt vẽ mày vẽ mặt
trơn lông đỏ da vểnh râu trê
trông mặt đặt tên vợ chồng đầu gối tay ấp
trông mặt mà bắt hình dong vỏ quýt dày có móng tay nhọn
trông mòn con mắt vụng tay hay con mắt
trông người bằng nửa con mắt vung tay quá trán
trương mắt ếch vuốt mặt không kịp
tức lộn ruột vuốt mặt không nể mũi
tức lộn ruột lộn gan xanh vỏ đỏ lòng
tức lộn tiết xát muối vào lòng
tức nổ con ngươi xấu mặt ghét người giòn
tức nổ mắt xấu mặt mà chặt dạ
tức nổ ruột xấu mặt mà chặt nồi
uốn ba tấc lưỡi xấu mặt mà no lòng
uốn éo đầu lưỡi xấu mặt xin tương cả làng cùng húp
uốn lưng quì gối xé ruột xé gan
uống máu ăn thề xem mặt biết lòng
uống máu người không tanh xỏ chân lỗ mũi
vạ mồm vạ miệng xỏ chân vào tròng
vạch áo cho người xem lưng xỏ sợi tóc không lọt
vạch mặt chỉ tên xót gan bào ruột
vai gánh tay cuốc xót xa đứt đa lòng ruột
vải thưa che mắt thánh xương bọc da
vai u thịt bắp xương đồng da sắt
vào lỗ tai ra lỗ miệng yêu thầm dấu bụng
78
附录 3
辅音：
越南语有 28 辅音：/ɓ, p, m, f, v, t, tʰ, ɗ, n, z, ʐ, s, ş, c, ʈʂ, j, ɲ, l, k,χ, ŋ, ɣ, w, h, ʔ/
舌位舌尖
唇舌尖舌尖舌面舌根喉咙
阻碍方式前中
送气 th[tʰ]
清 ch
塞不送无声 p[p] t[t] tr[ʈʂ] c/q/k[k] [ʔ]
[tɕ]/-ch[c]
气
有声 b[ɓ] đ[ɗ]
浊 m[m] n[n] nh[ɲ] ng/ngh[ŋ]
无声 ph[f] x[s] s[ş] kh[χ] h[h]
清
擦有声 v[v] d[z] r[ʐ] g[ɣ]
浊 l[l] gi[j] u[w]
元音：越南语的元音共有 27 个
舌位
开口度舌前舌中舌后
i, y ư u
闭
[i] [ɨ] [u]
ơ[ ]
ê ô
半闭
[e] [o]
â[ ]
79
a [a]
e o
开
[ɛ] [ɔ]
ă [ă]
前中后
ia~iê ưa~ươ ua~uô

双，中
[i ] [ɨ ] [u ]
iêu ươu ươi uôi

双，半开
[i w] [ɨ w] [ɨ j] [u j]
iu ưu ưi ui
闭
[iw] [ɨw] [ɨj] [uj]
– ơi [ j]
êu ôi
半开
[ew] [oj]
âu [ w] ây [ j]
ao [aw] ai [aj]
eo oi
开
[ɛw] [ɔj]
au [aw] ay [aj]
i/y o/u m n nh ng p t ch c
∅
[j] [w] [m] [n] [ɲ] [ŋ] [p] [t] [c] [k]
a ai/ay ao/au am an anh ang ap at ach ac

/a/
[a] [aj] [aw] [am] [an] [aɲ] [aŋ] [ap] [at] [ac] [ak]
ă ăm ăn ăng ăp ăt ăc
/ă/
[ă] [ăm] [ăn] [ăŋ] [ăp] [ăt] [ăk]
e eo em en eng ep et ec
/ɛ/
[ɛ] [ɛw] [ɛm] [ɛn] [ɛŋ] [ɛp] [ɛt] [ɛk]
ong oc
o oi om on [ɔŋ], op ot [ɔk],
/ɔ/
[ɔ] [ɔj] [ɔm] [ɔn] oong [ɔp] [ɔt] ooc
[ɔ:ŋ] [ɔ:k]
80
â ây âu âm ân âng âp ât âc
/ /
[ ] [ j] [ w] [ m] [ n] [ ŋ] [ p] [ t] [ k]
ơ ơi ơm ơn ơp ơt
/ /
[ ] [ j] [ m] [ n] [ p] [ t]
ê êu êm ên ênh êp êt êch
/e/
[e] [ew] [em] [en] [eɲ] [ep] [et] [ec]
ô ôi ôm ôn ông ôp ôt ôc
/o/
[o] [oj] [om] [on] [oŋ] [op] [ot] [ok]
im,
i, y iu in inh ip it ich
/i/ ym
[i] [iw] [in] [iɲ] [ip] [it] [ic]
[im]
ư ưi ưu ưng ưt ưc
/ɨ/
[ɨ] [ɨj] [ɨw] [ɨŋ] [ɨt] [ɨk]
u ui um un ung up ut uc
/u/
[u] [uj] [um] [un] [uŋ] [up] [ut] [uk]
iêu, iêm, iên,
ia iêng iêp iêt iêc
/i / yêu yêm yên
[i ] [i ŋ] [i p] [i t] [i k]
[i w] [i m] [i n]
ưa ươi ươu ươm ươn ương ươp ươt ươc
/ɨ /
[ɨ ] [ɨ j] [ɨ w] [ɨ m] [ɨ n] [ɨ ŋ] [ɨ p] [ɨ t] [ɨ k]
ua uôi uôm uôn uông uôt uôc
/u /
[u ] [u j] [u m] [u n] [u ŋ] [u t] [u k]
oăm, oăn, oăng, oăp, oăt, oăc,
/ʷă/ uăm uăn uăng uăp uăt uăc
[ʷăm] [ʷăn] [ʷăŋ] [ʷăp] [ʷăt] [ʷăk]
oai,
uai, oao, oam, oan, oanh, oang, oap, oat, oach, oac,
oa
/ʷa/ oay, uao uam uan uanh uang uap uat uach uac
[ʷa]
uay [ʷaw] [ʷam] [ʷan] [ʷaɲ] [ʷaŋ] [ʷap] [ʷat] [ʷac] [ʷak]
[ʷaj]
oe, oeo, oem, oen, oeng, oet,
/ʷɛ/ ue ueo uem uen ueng uet
[ʷɛ] [ʷɛw] [ʷɛm] [ʷɛn] [ʷɛŋ] [ʷɛt]
uây uân uâng uât
/ /
[ʷ j] [ʷ n] [ʷ ŋ] [ʷ t]
81
uơ
/ʷ /
[ʷ ]
uê uêu uên uênh uêt uêch
/ʷe/
[ʷe] [ʷew] [ʷen] [ʷeɲ] [ʷet] [ʷec]
uôi uôm uôn uông uôt uôc
/ʷo/
[ʷoj] [ʷom] [ʷon] [ʷoŋ] [ʷot] [ʷok]
uy uyu uyn uynh uyp uyt uych
/ʷi/
[ʷi] [ʷiw] [ʷin] [ʷiɲ] [ʷip] [ʷit] [ʷic]
uya uyên uyêt
/ʷi /
[ʷi ] [ʷi n] [ʷi t]
声调
越南语的声调共有 6 个，分别为：平声、玄声、锐声、重声、问声和跌声。
声调名称声调码描述声调的变迁标志例
平 A1 平 ˧ (33) （无） ba
玄 A2 低降 ˨˩ (21) 或 (31) ` bà
锐 B1 高升，用力 ˧˥ (35) ´ bá
重 B2 低降，塞，短 ˧ˀ˨ʔ (3ˀ2ʔ) 或 ˧ˀ˩ʔ (3ˀ1ʔ) ̣ bạ
问 C1 先低降后高升，粗 ˧˩˧ (313) 或 (323) 或 (31) ̉ bả
跌 C2 高升，塞 ˧ˀ˥ (3ˀ5) 或 (4ˀ5) ˜ bã
82
致谢
经年流转，花开花落，光阴荏苒，转瞬已是三年。今三年之寒窗苦读即止，
再回首，一切恍如隔日，对我而言却是人生新篇章的开始。求学之路幸得遇到诸
位恩师，受之领路之恩让我开启了学术之旅，在撰写论文以及学术探索之时，诸
位恩师的肺腑之言给予我莫大的帮助，感恩之情，难以言状。
首先，我要向导师郝继东副教授对我的指导与关怀表示最诚挚的谢意。从论
文的选题、构思、撰写到最终的定稿，郝继东老师捕捉了我的兴趣与理论基础点，
为了我的论文指明了研究方向，并且及时给予了我最悉心的指导以及热情的帮
助。郝继东老师对学术钻研的严谨精神与对工作的认真负责之心给予了我极大的
启发，老师在学术方面的成就给了我巨大的鼓舞。
其次，还要感谢文学院的夏厉教授、董萃教授、王素梅教授、傅赢副教授、
国际教育学院的赵淑梅教授、屠爱萍副教授和娄秀荣副教授对我的教导与关怀。
她们在开题报告中给了我提出许多有益的建议，思想上的启发。在突如其来的疫
情之下，有了各位老师的帮助和鼓励，我的论文撰写工作才能顺利完成。在此，
我向各位老师表示最诚挚的谢意，老师们的心意我都永记于心。
再次，衷心感谢沈阳师范大学的领导给予我来华留学的机会，与此同时，我
还要向在百忙之中抽取宝贵的时间参加评阅论文和参加答辩的各位专家和老师
们深表谢意。
感谢在三年最美好的时光一直陪伴不离不弃的中国和越南同窗！
感谢父母在三年期间对我所付出的一切！
83
个人简历
个人情况
姓名：阮胡兴盛（NGUYEN HO HUNG THINH）
出生年月：1993 年 11 月 29 日
性别：男
国籍：越南
教育与工作经历
2002.09——2006.06 越南平顺省潘切市富水第一号小学
2006.09——2009.06 越南平顺省潘切市阮廌初中
2009.09——2011.06 越南平顺省潘切市潘佩珠高中
2011.09——2015.06 越南胡志明市文郎大学，学士学位
2015.09——2017.06 越南胡志明市文郎大学当任汉语助教
2017.09——2020.06 中国辽宁省沈阳市沈阳师范大学，文学硕士学位
84

汉、越含人体器官成语对比与教学研究 阮胡兴盛（NGUYEN HO HUNG THINH）

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

汉、越含人体器官成语对比与教学研究 阮胡兴盛（NGUYEN HO HUNG THINH）

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

单位代码： 10166

刊，2017（3）：180-190）；Nguyễn Thị Thanh Huyền《Ẩn Dụ Tri Nhận, Mô Hình Ẩn Dụ

[vɔŋ4ˀ5]（天罗地网）、tự [tɨ3ˀ1ʔ] lực [lɨk3ˀ1ʔ] cánh [kaɲ35] sinh [şiɲ33]（自力更生）等。大多

如：“hữu [hɨw4ˀ5] thủy [tʰʷi313] hữu [hɨw4ˀ5] chung [tɕuŋ33]”（有始有终）-> “có

[kɔ35] thủy [tʰʷi313] có [kɔ35] chung [tɕuŋ33]”

 成语中的所有成分被翻译成越南语，并保留其顺序结构，例如：“trước [ʈʂɨ k35]

sau [şaw33] như [ɲɨ33] một [mot3ˀ1ʔ]”被翻译自汉源成语的“thủy [tʰʷi313] chung

[ʈʂăm33] thắng [tʰăŋ35]”则来自汉源成语的“bách [ɓac35] chiến [tɕi n35] bách [ɓac35]

一般使用概义翻译形式的汉源成语在越南语中也很常见，如：“miệng [mi ŋ3ˀ1ʔ] ăn

[ş n33]”（坐食山崩），“bới [ɓ j35] lông [loŋ33] tìm [tim21] vết [vet35]”（挑毛寻疵）被

[tʰăŋ35]”-“trăm [ʈʂăm33] trận [ʈʂ n3ˀ1ʔ] trăm [ʈʂăm33] thắng [tʰăŋ35]”、

cộng [koŋ3ˀ1ʔ] đái [ɗaj35] thiên [tʰi n33]”

（皮）、lưng [lɨŋ33]（背）、người [ŋɨ j21]/thân [tʰ n33]/mình [miɲ21]（身/驱/体）、

tay [tăj33]（手）、vai [vaj33]（肩）、xương [sɨ ŋ33]（骨）、mông [moŋ33]（屁股）

[tăj33]（手掌）、ngực [ŋɨk3ˀ1ʔ]（胸）、thịt [tʰit3ˀ1ʔ]（肉）、họng [hɔŋ3ˀ1ʔ]/hầu [h w21]

火眼金睛 形容人的眼光锐利， 明·吴承恩《西游记》第 40 回：“我老孙

Xấu [s w35] mặt [măt3ˀ1ʔ] xin [sin33] tương [tɨ ŋ33]

“nhồi [ɲoj21] sọ [şɔ3ˀ1ʔ]”（塞进头骨里）等。

相关的短语，如：“ra [ʐa33] tay [tăj33]”（出手）、“thẳng [tʰăŋ313] tay [tăj33]”（伸直双手（处

脸上泼水，形容纷纷责骂他人，不让人有时间辩白）、“mở [m ] mày [măj21] mở [m

切菜板上，建构了一种隐喻，因而“mặt [măt3ˀ1ʔ] trơ [ʈʂ 33

[zaj21]”（厚脸）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] thớt [tʰ t35]”（切菜板脸）、“mặt [măt3ˀ1ʔ] chuột [tɕu t3ˀ1ʔ]”

（老鼠脸）、“méo [mɛw35] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（歪着脸）、“vênh [veɲ33] mặt [măt3ˀ1ʔ]”（仰起

有着“mắt [măt35] trắng [ʈʂăŋ35] môi [moj33] thâm [tʰ m33]”的人是外表丑陋的人。这个

（眼）和“môi [moj33]”（唇）分别与“trắng [ʈʂăŋ35]”（白）和“thâm [tʰ m33]”（暗色）搭配。

加沙叶：越南香菜（Persicaria odorata Lour. ），又名越南芫荽、叻沙叶，是蓼科春蓼属的一种香料植物，在东

肉被撕般痛）、“nẫu [n w4ˀ5] ruột [ʐu t3ˀ1ʔ] nẫu [n w4ˀ5] gan [ɣan33]”（难过得烂了肠、烂了

“视觉是认识的源泉”这一概念隐喻占据数量较多。“thấy [tʰ j35] tiền [ti n21] tối [toj35] mắt

并要求学习者选择出在汉语中的对应成语。有 70%学习者选择了与“nhanh [ɲaɲ33] mồm

[vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”相对的汉语成语为“膀大肉圆”。另外，成语填空部

 “vai [vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”50%翻译成“膀大肉圆”。

CÁM ƠN ANH/CHỊ ĐÃ HOÀN THÀNH PHIẾU KHẢO SÁT NÀY!

3. “vai [vaj33] u [u33] thịt [tʰit3ˀ1ʔ] bắp [ɓăp35]”此则成语的相对应的汉语成语是：

(như) mở cờ trong bụng bán thân nuôi miệng

bới lông tìm vết căng như mặt trống

chân ướt chân ráo chim khôn ai nỡ bắn, người khôn ai

đỏ da thắm thịt gái đĩ già mồm

gươm kề tận cổ khẩu thiệt vô bằng

làm cỗ sẵn cho người ăn lòng lim dạ sắt

mặt sắt đen sì miệng ăn mắm ăn muối

môi hở răng lạnh nặng mặt sa mày

nhìn bằng nửa con mắt nước mắt cá sấu

sa chân lỡ bước tay bắp cày, chân bàn cuốc

thân lươn bao quản lấm đầu tiếc rỏ máu mắt

trơ mắt ếch vắt chân chữ ngũ

越南语有 28 辅音：/ɓ, p, m, f, v, t, tʰ, ɗ, n, z, ʐ, s, ş, c, ʈʂ, j, ɲ, l, k,χ, ŋ, ɣ, w, h, ʔ/

ia~iê ưa~ươ ua~uô

iêu ươu ươi uôi

a ai/ay ao/au am an anh ang ap at ach ac

声调名称 声调码 描述 声调的变迁 标志 例

重 B2 低降，塞，短 ˧ˀ˨ʔ (3ˀ2ʔ) 或 ˧ˀ˩ʔ (3ˀ1ʔ) ̣ bạ

问 C1 先低降后高升，粗 ˧˩˧ (313) 或 (323) 或 (31) ̉ bả

跌 C2 高升，塞 ˧ˀ˥ (3ˀ5) 或 (4ˀ5) ˜ bã

You might also like

汉、越含人体器官成语对比与教学研究阮胡兴盛（NGUYEN HO HUNG THINH）

汉、越含人体器官成语对比与教学研究阮胡兴盛（NGUYEN HO HUNG THINH）

火眼金睛形容人的眼光锐利，明·吴承恩《西游记》第 40 回：“我老孙

声调名称声调码描述声调的变迁标志例