Professional Documents
Culture Documents
برق و مقناطیس تنظیم شده11
برق و مقناطیس تنظیم شده11
روزگاری که ما در آن زندگی داریم ،بنام عصر اتوم ،عصر تکنالوژی ،عصر کمپیوتر ،عصر الکترونیک ،عصر مخابرات و
عصر پالستیک یاد میگردد .سه پدیده فوق( کمپیوتر ،مخابرات ،الکترونیک) که زمان ما به آن منسوب است ،مربوط
برق میشود .اگر برق نمیبود یا از زندگی بشر حذف شود ،هیچ شکی وجود نمیداشت که تمدن و تکنالوژی معاصر با
همه ابعادش به طور مطلق سقوط میکرد .شاید دیگر نیازی به استدالل بیشتر ،ازینکه برق در حیات انسان اهمیت
دارد ،نباشد .درین کتاب به طور فشرده ،پیرامون :الکتروستاتیک و موضوعات آن ،برق جاری و مقناطیس و موضوعات
1
الکتروستاتیک
علم مطالعه چارچ های برقی در حال سکون را الکتروستاتیک گویند .که در این علم روی برق ساکن و موضوعات مرتبط آن
بحث شده که در ادامه به معرفی و توضیح هریک از موضوعات بخش الکتروستاتیک میپردازیم.
بعضی اوقات در اثر پوشیدن لباس و یا شانه نمودن موها جرقه تولید میشود و یا شانه بعد از شانه نمودن موها ،موی و
بعضی اشیای سبک دیگر را جذب می نماید و یا بعضی اوقات بعد از قدم زدن روی فرش و گرفتن دستگیر دروازه یک
شوک برقی ایجاد شده و تکان م یخوریم که علت ایجاد تمام حوادث برق ساکن میباشد .برق ساکن برای اولین بار
توسط بنجامین فرانکلین( )Benjamin Franklen 1706 – 1790شناسایی شد و چارچ ها را مثبت و منفی
نامگذاری نمود و برای درک چارچ ساکن الزم است تا در مورد اتوم و ساختمان آن معلومات داشته باشیم.
اتوم(:)Atom
کوچکترین ذره یک عنصر که خاصیت همان عنصر را داشته باشد اتوم نامیده می شود .اتوم ها اساساً از دو قسمت
ساخته شده است.
.1هسته اتوم :هسته اتوم قسمت سنگین آن را تشکیل میدهد که در آن ذرات مانند :پروتون ،نیوترون قرار دارد که
پروتون دارای چارچ مثبت و نیوترون بدون چارچ(خنثی ) میباشد.
.2مدار های اتوم :مدار های اتوم در اطراف هسته قرار داشته که در آن ذرات خیلی ها کوچک بنام الکترون( )eدر
حرکت بوده و دارای چارچ منفی می باشد پس پروتون و الکترون از نگاه مقدار چارچ باهم مساوی و مخالف العالمه
می باشد.
پروتون ها در اتوم قابل انتقال نبوده اما الکترون ها میتواند از اتوم خارچ شده و یا به اتوم داخل شود.
اتوم خنثی:
در حالت عادی تعداد پروتون ها و الکترون ها در یک اتوم باهم مساوی بوده و چارچ پروتون و الکترون باهم مساوی و
مخالف العالمه می باشد بناءً مجموع الجبر ی چارچ ها مساوی به صفر میشود در این حالت اتوم خنثی(بدون چارچ)
می باشد .مثالً اتوم کاربن در حالت عادی خنثی است یعنی دارای 6Pو 6eمیباشد و مجموعه الجبری چارچ های
پروتون ها و الکترونهایش مساوی به صفر میگردد.
6P→ +6
6e → -6 +6 +(-6) = 0
2
اتوم چارچ دار(آیون):
هرگاه یک اتوم الکترون ببازد و یا الکترون بگیرد در این صورت تعداد پروتون ها و الکترون ها متفاوت شده بناءً
مجموع الجبری چارچ ها خالف صفر شده و اتوم چارچ دار میشود که دو نوع چارچ وجود دارد
-1چارچ مثبت :هرگاه اتوم الکترون ببازد در این صورت تعداد پروتون ها بیشتر از الکترونها شده بناءً اتوم به تعداد
الکترون های باخته شده ،مثبت چارچ میشود.
6P→ 6P
+6
6e → 4e -4
+2
2الکترون باخته
-2چارچ منفی :هرگاه یک اتوم الکترون بگیرد تعداد الکترون ها بیشتر از پروتون ها شده و بناءٌ اتوم به تعداد
الکترون های گرفته شده منفی چارچ میشود.
تجارب نشان میدهد که چارچ های همنوع همدیگر را دفع نموده و چارچ های مختلف النوع همدیگر را جذب می
نماید.
3
الف :الکترود( :)Electrodeهرگاه یک جسم جامد(فلز) باعث چارچ شود الکترود نامیده می شود چون جسامت
فلزات بزرگتر بوده و قوه جذب بین هسته و مدار اتوم کمتر میباشد .بناءً الکترودها دارای الکترونهای آزاد بوده که علت
اصلی انتقال برق در فلزات همین الکترونهای آزاد میباشند.
ب) الکترولیت( :)Elecroletهرگاه مایعات(محلولها) باعث انتقال برق شود الکترولیت نامیده می شود در الکترولیت
ماده حل شونده آیون های مثبت و منفی تجزیه شده که علت اصلی انتقال چارچ در الکترولیت ها همین آیون های
مثبت و منفی می باشد.
-2اجسام نیمه هادی(:)Semiconductor
به اجسام گفته می شود که یک قسمت چارچ را منتقل می سازد و یا به اجسام گفته می شود که در حالت خالص
تقریباً عایق بوده و در حالت که با عناصر دیگر یکجا شود به هادی تبدیل می شود .مانند :سلیکان و جرمونیم.
-3اجسام عایق(:)Insulator
به اجسام گفته می شود که قابلیت انتقال چارچ های برقی ندارند .مانند :شیشه ،رابر ،پالستیک ،چوب خشک وغیره.
نکته :به صورت عموم عناصر که در مدار آخرش دارای کمتر از چهار الکترون باشد ،اجسام هادی و هرگاه چهار
الکترون باشد ،اجسام نیمه هادی و هرگاه بیشتر از چهار الکترون باشد ،اجسام عایق میباشد.
4
5
6
r
7
اگر در تمام حجم Vچارج Qبطور منظم توزیع شده باشد ،در آن حالت کثافت حجمی چارچ( ) ρتوسط رابطه ذیل
تعریف گردیده است.
است .و در صورت که چارج Qدر مساحت Aیک سطح بطور منظم توزیع گردیدده باشدد .کثافدت که واحد آن
چارج قرار ذیل تعریف میگردد. سطحی
باالخره اگر چارج Qبه امتداد طول Lطور منظم توزیع گردیده باشد ،کثافت خطی 𝜆 چارج عبارت است از :
𝜆
.اگر چارج در یک حجم ،سطح و یا خط بصورت غیر مدنظم توزیدع گردیدده باشدد در آن حالدت که واحد آن
روابط فوق به شکل ذیل تبدیل میگردند.
𝜆
دراین رابطه dQتوزیع مقدار غیر منظم چارج را در یک عنصر کوچک حجم ،سطع یا طول نشان میدهد.
8
9
10
11
12
انواع خازن ها
دو لوحه موازی با مساحت مساوی Aبه فاصله dاز هم دیگر قرار دارند ،چنانچه در شدکل ذیدل نشدان داده
میباشد .کثافت سطحی چدارچ بداالی هدر واحدد و دیگر آن دارای چارچ شده است .یک لوحه دارای چارچ
مساحت لوحه عبارت است از:
هر گاه لوحه ها با هم خیلی نزدیک باشند ( به مقایسه طول و عرض آن) ،میتوانیم از اثدرات انجدام هدای آن
صرف نظر کنیم و فرض نمائیم که ساحه برقی بین لوحه ها منظم و در جا های دیگر صفر است.
در شکل فوق خازن لوحه های موازی متشکل از دو لوحه موازی با مساحت ، Aمیباشد که و بده فاصدله dاز
هم جدا باشند .لوحه ها دارای چارچ های مساوی و مختلف العالمه اند ،نشان داده شده است.
13
است ،بنابرین. تفاوت پوتانشیل بین لوحه ها مساوی به
با گذاشتن این قیمت در معادله ،حاصل مینمائیم که ظرفیت عبارت است از:
یعنی ظرفیت یک خازن با لوحه های – موازی متناسب به مساحت لوحه ها و و معکوساً متناسدب بده فاصدله
بین لوحه میباشد .بنابرین ،به هر اندازه که مساحت لوحه های خازن بزرگ باشد بده همدان انددازه چدارچ بیشدتری را
ذخیره کرده میتواند .برای یک تفاوت پوتانشیل داده شده ،چارچ باالی لوحه ها با کاهش فاصله بین فاصدله لوحده هدا
تزاید مینماید.
شکل ذیل مقطع یک خازن استوانه ای به طول را نشان میدهد که از دو استوانه ای هم محور به شعاع های
باشد به طوری که بتوانیم از اثر کنارهای ساحه برقدی در انجدام تشکیل شده است .فرض میکنیم که و
است. های استوانه ها صرفنظر نمائیم .مقدار چارچ هر صفحه
و شعاع که با دو وجه انجام ها مسدود شده و به صورت شکل 4-3نشدان داده اسدت استوانه ای به طول
داریم که : ∫ به عنوان یک سطح گوسی در نظر میگیریم .از معادله
مساحت قسمت منحنی سطح گاوس است .از دو وجه انجام ها هیچ چارچی عبدور نمیکندد .از حدل که در آن
درایم که این معادله برحسب
14
∫ ∫ ) (
شکل فوق نمای یک خازن استوانه ای که متشکل از یک هادی اسدتوانه ای بدا شدعاع aو طدول lاسدت کده
توسط یک استوانه ای هم محور با شعاع bاحاطه گردیده باشد .خطوط دش مانند انجام سدطح اسدتوانه ای گوسدی را
نشان میدهد که دارای شعاع rو طول lمیباشد.
خواهیم داشت. استفاده شده است .بنابرین ،از رابطه در اینجا از حقیقی
باز هم مانند یک خازن لوحه های موازی دیده میشود که ظرفیت خازن استوانه ای فقط بده عوامدل هندسدی
و و بستگی دارد.به طور مثال ،یک کیبل هم محور متشکل از دو هادی استوانه ای هم مرکز با شعاع و مانند
میباشد که توسط یک عایق از هم جدا شونده باشند .کیبل جریان هدا را در جهدت هدای مختلدف در هدادی هدای
داخلی و خارجی انتقال میدهند .چنین ساختمان هندسی بصورت خاص برای حفاظت سگنال برقی از اثدرات خدارجی
مفید میباشد .از معادله 6-4دیده میشود ،که ظرفیت بر واحد طول کیبل هم محور عبارت است از .
15
.3خازن کروی:
و شکل هم چنین مقطع مرکزی از خازن را نشان میدهد که دارای دو قشر کروی هم مرکز به شعاع هدای
و هم مرکز با دو قشر را به عنوان سدطح گدوس در نظدر میگیدریم .بدا اسدتفاده از معادلده است .کره ای به شعاع
در مورد این سطح خواهیم داشت. ∫
حل میکنیم. مساحت سطح گوسی کروی است .این معادله را برای در این رابطه
که با این رابطه از قبل برای ساحه برقی حاصل از یک توزیع چارچ کروی آشنا هستیم .اگر ایدن نتیجده را در معادلده
فوق وضع نمائیم ،خواهیم داشت.
آنرا حل کنیم داریم: قرار دهیم و برای را در معادله اگر معادله
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
سواالت بخش برق ساکن و برق جاری
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
بخش مقناطیس
46
طریقه های ساختن مقناطیس
مقناطیس به صورت عموم به طریقه های ذیل ساخته میشود:
-1طریقه مالش
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
سواالت بخش مقناطیس
66
67
68
69
70
منابع و مآخذ
اخالص ،حسن6931( .هد .ش) .فزیک عمومی .چاپ دوم ،کابل :نویسا.
ستانیزی ،عبدالظاهر ،احدیار ،فریبا6931( .هد .ش) .فزیک عمومی .ج دوم ،کابل :سعید.
حسین پور ،ناظر حسین6931( .هد .ش) .فزیک عمومی .کابل :مرکز آموزشی کوثر دانش.
هوتک ،دقیق الرحمن6931( .هد .ش) .فزیک .کابل :مرکز آموزشی انجنیر دقیق الرحمن.
71