4

หน่วยการเรียนรู้
ที่
โมลและ
สูตรเคมี

ตัวชีว
้ ัด

• บอกความหมายของมวลอะตอมของธาตุ คำนวณมวลอะตอมเฉลี่ยของธาตุ มวลโมเลกุลและมวลสูตร

• อธิบายและคำนวณปริมาณใดปริมาณหนึง่ จากความสัมพันธ์ของโมล จำนวนอนุภาค มวล และปริมาตรของแก๊ส
ที่ STP
• คำนวณอัตราส่วนโดยมวลของธาตุองค์ประกอบของสารประกอบตามกฎสัดส่วนคงที่
• คำนวณสูตรอย่างง่ายและสูตรโมเลกุลของสาร
 มวลอะตอม
ของ C-12 11 อะตอม มาเป็ นมาตรฐานในการเปรียบเทียบ โดยเขียนความสัมพันธ์ได้ ดัง
12

มวลของธาตุ 1 อะตอม (g)

มวลอะตอมของธาตุ 1 =
มวลของธาตุ C-12 1 อะตอม (g)
12
มวลของธาตุ 1 อะตอม (g)
= -24
1.66 x 10 (g)
ามสัมพันธ์ระหว่างมวลอะตอมกับมวลของธาตุ 1 อะตอม ของธาตุบางชนิด

อะตอมธาตุ มวลอะตอม มวลของธาตุ 1 อะตอม (กรัม)

-24
H 1 1.66 x 10
-24
C 12 12 x 1.66 x 10
-24
N 14 14 x 1.66 x 10
-24
O 16 16 x 1.66 x 10
-24
Na 23 23 x 1.66 x 10
-24
P 31 31 x 1.66 x 10
-24
S 32 32 x 1.66 x 10
มวลอะตอมไม่มีหน่วย แต่มวลของธาตุ 1 อะตอม มีหน่วยเป็ น กรัม
 lip
C
D O
V มวลอะตอม
 มวลอะตอมเฉลี่ย
มวลอะตอมเฉลี่ยของธาตุแต่ละชนิดจะต้องคำนึงถึงปริมาณของแต่ละไอโซโทปที่พบในธร
ซึ่งสามารถหามวลอะตอมเฉลี่ยของธาตุได้โดยใช้ความสัมพันธ์

❑
มวลอะตอมของแต่ ละไอโซโทป x %ที่พบในธรรมชาติ
( ∑❑ =
มวลอะตอมเฉลี่ยของธาตุ
❑
100
)
 แมสสเปกโทรมิเตอร์ (mass spectrometer)
เป็ นเครื่องมือที่ใช้วิเคราะห์หาปริมาณของแต่ละไอโซโทปของธาตุ
โดยอาศัยหลักการเคลื่อนที่ของอนุภาคประจุไฟฟ้ าในบริเวณที่มีสนามแม่
เหล็กและสนามไฟฟ้ า
จุดตรวจ
ลำอิเล็กตรอนชน +¿¿สอบ
กับอะตอมเกิดเป็ น Y X +¿¿

ไอออนบวก ไอออนที่มีมวล
สาร น้อยสุด
ตัวอย่าง ขดลวด ลำ
ความร้อน ไอออน +¿¿
Z
แหล่ง ไอออนที่มีผลมวล
กำเนิด มากที่สุดเหล็ก
ผลของสนามแม่
อิเล็กตร ทำให้ไอออนแยกตาม
อน แผ่นเร่ง e/m
แม่
อนุภาค เหล็ก
ที่เป็ นสนาม
 มวลโมเลกุล
1
ทียบ เช่นเดียวกับมวลอะตอม ปั จจุบันใช้เทียบกับ12 ของ C-12 1 อะตอม โดยเขียนควา

มวลของสารนัน
้ 1 โมเลกุล (g)
มวลโมเลกุลของสาร =1
มวลของธาตุ C-12 1 อะตอม (g)
12
มวลของสารนัน
้ 1 โมเลกุล (g)
= -24
1.66 x 10 (g)
ามสัมพันธ์ระหว่างมวลโมเลกุลกับมวลของสาร 1 โมเลกุล ของสารบางชนิด

โมเลกุล มวลโมเลกุล มวล 1 โมเลกุล (กรัม)

-24
CO2 44 44 x 1.66 x 10
-24
N2 28 28 x 1.66 x 10
-24
H 2SO4 98 98 x 1.66 x 10
-24
NaCI 58.5 58.5 x 1.66 x 10
-24
NO2 46 46 x 1.66 x 10
-24
SO2 64 64 x 1.66 x 10
-24
CaCO3 100 100 x 1.66 x 10
-24
วลอะตอมและมวลโมเลกุลเป็ นมวลเปรียบเทียบ จึงไม่มีหน่วย และมวล 1 amu มีค่าเท่ากับ 1.66 x 10 ก
 โมล
สาร 1 โมล
23
มีจำนวนอนุภาคเท่ากับ 6.02 x 10 อนุภาค
23
Zn 1 โมล หมายถึง 1 โมลอะตอม มีจำนวน 6.02 x 10 อะตอม
23
CO2 1 โมล หมายถึง 1 โมลโมเลกุลมีจำนวน 6.02 x 10 โมเลกุล
2+ 23
Ca 1 โมล หมายถึง 1 โมลไอออน มีจำนวน 6.02 x 10 ไอออน
e-
23
1 โมล หมายถึง 1 โมลอิเล็กตรอน
มีจำนวน 6.02 x 10 อิเล็กตรอน

• ธาตุ 1 โมลอะตอม มีมวลเท่ากับมวลอะตอมของธาตุนน

ั ้ (กร
• สาร 1 โมลโมเลกุล มีมวลเท่ากับมวลโมเลกุลของสารนัน
้ (ก
• แก๊ส 1 โมล มีปริมาตร 22.4 ลิตร ที่ STP
 lip
C
D O
V โมล
 สูตรเคมี
สัญลักษณ์ที่ใช้เขียนแทนธาตุหรือสารประกอบเพื่อแสดงองค์ประกอบของสารนัน
้
ชื่อสาร สูตรเคมี
แก๊สไฮโดรเจน H2

แก๊สออกซิเจน O2

เลด (II) ไนเตรต Pb(NO3 2)

โพแทสเซียมไอโอไดด์ KI

แคลเซียมคาร์บอเนต (หินปูน) CaCO

3

แคลเซียมไฮดรอกไซด์ (น้ำปูนใส) Ca(OH)

2

แคลเซียมออกไซด์ (ปูนขาว) CaO

 สูตรเคมี
ชื่อสาร สูตรเคมี
โซเดียมคาร์บอเนต Na 2CO
3

โซเดียมไฮดรอกไซด์ (โซดาไฟ) NaOH

โพแทสเซียมเปอร์แมงกาเนต (ด่างทับทิม) KMnO

4

ไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ H2 O2

กรดไฮโดรคลอริก (กรดเกลือ) HCI

กรดซัลฟิ วริก (กรดกำมะถัน) H 2SO4

กรดแอซีติก (กรดน้ำส้ม) CH 3COOH

แอมโมเนีย NH3
สูตรเคมีของสารที่มีน้ำผลึก
ชื่อสาร
คอปเปอร์ซัลเฟตเพนตะไฮเดรต
แมกนีเซียมซัลเฟตเฮปตะไฮเดรต
โซเดียมเตเตระโบเรตเดคะไฮเดรต Na B2 4O7การเขี
สูตรเคมีสามารถเขียนได้หลายลักษณะ ดังนี ้
1. สูตรอย่างง่ายหรือสูตรเอมพิริคัล (empirical formula)
สูตรเคมี
เป็ นสูตรที่แสดงอัตราส่วนอย่างต่ำของจำนวนอะตอมของธาตุที่เป็ นองค
CuSO2.
45H สู2 ตOรโมเลกุล (molecular formula)
เป็ นสูตรที่แสดงจำนวนอะตอมของธาตุองค์ประกอบที่มีอยู่จริงใน 1 โมเ
MgSO4 7H 2 O
3. สูตรโครงสร้าง (structural formula)
10H2 O
ยนสูตรที่แสดงให้เห็นว่าอะตอมที่เป็ นองค์ประกอบของโมเลก
ดังที่แสดงในสูตรโมเลกุลมีการสร้างพันธะกันอย่างไร เช่น สูตรโครง
ของ C H เขียนได้6 14ดังนี ้
H H H H H H
H C C C C C C H
H H H H H H
 การคำนวณเกี่ยวกับสูตรเคมี
ารคำนวณมวลเป็ นร้อยละจากสูตร
ถ้าต้องการทราบว่า 1 โมลของสารมีธาตุองค์ประกอบแต่ละชนิดอยู่ร้อยละเท่าใด
สามารถคำนวณโดยใช้ความสัมพันธ์ ดังนี ้

จำนวนอะตอมในสูตรสารประกอบ x มวลอะตอม
มวลร้อยละของธาตุ = x 100
มวลโมเลกุลของสูตรสารประกอบ
 การคำนวณเกี่ยวกับสูตรเคมี
รคำนวณหาสูตรเอมพิริคัลและสูตรโมเลกุล
สูตรเอมพิริคัล ให้พิจารณาว่าสารที่จะหาสูตรเอมพิริคัลมีธาตุใดประกอบอยู่แล้วหามวลขอ
ค์ประกอบในสูตร จากนัน ้ หาอัตราส่วนโดยโมลสุดท้ายทำเป็ นอัตราส่วนอย่างต่ำ

หาสูตรโมเลกุล และสามารหาได้จากความสัมพันธ์ ดังนี ้

สูตรโมเลกลุ = (สูตรเอมพิ
n ร ค
ิ ล
ั )