NỘI DUNG CHÍNH:

- Cấu tạo giải phẫu, chức năng sinh lý bộ máy sinh

dục, sinh lý sinh dục gia súc ĐỰC và CÁI
- Sinh lý quá trình thụ tinh, mang thai và sinh đẻ
NỘI DUNG PHẦN 1:
- Qui trình Thụ tinh nhân tạo
- Giới thiệu các hình thức sinh sản ở động vật
- Qui trình Cấy truyền phôi
- Cấu tạo giải phẫu, chức năng sinh lý bộ máy sinh
- Các bệnh sinh sản thường xảy ra ở gia súc
dục, sinh lý sinh dục gia súc ĐỰC…
Giảng viên: Phan Vũ Hải – Trưởng Bộ môn TYHLS, ĐHNL Huế, ĐHSP Huế - ĐH Huế
Drs. Utrecht University, Holland
E-mail: vu.phan@graduates.jcu.edu.au; website: www.cntyhue.blogspot.com1 Giảng viên: Phan Vũ Hải ; E-mail: vu.phan@graduates.jcu.edu.au 2

CÁC HÌNH THỨC SINH SẢN CHỦ YẾU Ở ĐỘNG VẬT

Ý nghĩa của sinh sản
 Sinh sản là một đặc điểm đặc trưng nhất của cơ
thể sống
 Sinh sản là bản năng của mọi sinh vật để duy trì
(bảo tồn) và phát triển nòi giống và cũng là đặc
trưng của sinh vật khi so sánh với phi sinh vật
 Đối với ngành chăn nuôi thì cần phải đẩy mạnh
quá trình sinh sản để phát triển kinh tế: SỐ
3 4
LƯỢNG VÀ CHẤT LƯƠNG đàn vật nuôi!
SINH SẢN VÔ TÍNH VÀ SINH SẢN HỮU TÍNH
Sinh sản vô tính: Là sự sao chép nguyên bản bộ
gen của cá thể đã sinh ra nó, mà không có sự
tham gia của tế bào sinh dục đực và tế bào sinh
dục cái.
-Nền tảng của SSVT là quá trình nguyên phân
-Là hình thức sinh sản sơ khai ở động vật đơn
bào và phổ biến ở động vật bậc thấp

1
 Ưu điểm và nhược điểm của sinh sản vô tính: •Một số hình thức sinh sản vô tính:
* Ưu điểm: Thuận lợi đối với những động vật mà có số lượng +Nảy chồi: thân mọc chồi, chồi
rất ít hoặc không có khả năng di chuyển và tăng được phát triển đủ độ lớn sẽ
hiệu suất sinh sản vì đã không tốn năng lượng cho việc được tách khỏi cơ thể mẹ
tạo thành giao tử và thụ tinh... để sống độc lập. Một số
trường hợp cá thể con
* Nhược điểm: do một cá thể tham gia nên ít gây đột biến, không tách rời khỏi cơ thể
gene không phong phú... mẹ, dần hợp thành tập
đoàn

Nảy chồi ở thủy tức

5 San hô: Sinh sản bằng cách mọc chồi 6

Các hình thức sinh sản vô tính

Các hình thức sinh sản vô tính

+ Tái sinh:
+Phân mảnh: Từ một mảnh của cơ thể
có thể tạo thành cơ thể
Cơ thể tự phân thành hai
mới
mảnh hay nhiều phần
tương đối bằng nhau,
sau đó thì mỗi phần lại
được phát triển mới
thành một cơ thể hoàn
chỉnh.
Phân mảnh của hải quỳ

Tái sinh ở sao biển

7 8
Trùng roi: sinh sản bằng cách phân đôi cơ thể

2
 SSVT ở động vật bậc cao -
Nhân bản (cloning)
• Nhân bản là tạo ra “bản sao” của một tế bào
hoặc một sinh vật. Các “bản sao” được tạo ra
bằng kỹ thuật cloning được gọi là các clone, các
clone này giống y hệt nhau về mặt di truyền.
• Nhân bản vô tính có thể thực hiện được với các
tế bào có nhân lưỡng bội lấy từ phôi, thai, hoặc
từ một động vật trưởng thành, thậm chí có thể
từ các mô đông lạnh.

9 10

Các hình thức sinh sản hữu tính

Sinh sản hữu tính:

 Là hình thức sinh sản phải có sự tham gia của hai cá + Sinh sản hữu tính bằng cách tiếp hợp: Cả hai cá thể lưỡng
thể khác nhau về giới tính như: đực và cái, để tạo ra bội được kết hợp với nhau, tiếp hợp và trao đổi chất cho
hợp tử và sau khi đã phân chia nhiều lần liên tiếp nhau. Ví dụ: Trùng đế giầy
nhau, phôi sẽ được phát triển thành một cá thể mới.
 Sinh sản hữu tính làm tăng khả năng biến dị di truyền
dẫn đến khả năng thích ứng với môi trường của quần
thể ngày càng cao.

11 12

3

+ Sinh sản hữu tính bằng tinh trùng và
trứng: Trên cùng một cơ thể có cả buồng
trứng và tinh hoàn như ở giun đốt (thu tinh
ngoai)
+ Hiện tượng trinh sản: Là sự phát triển của
cá thể mới từ trứng không thụ tinh, nghĩa là
không có sự tham gia của tinh trùng, ví dụ
như ở Ong.
13
Các hình thức sinh sản hữu tính
+Mẫu sinh: Trứng phát triển có qua thụ tinh, nhưng
nhân của tinh trùng bị mất hoạt tính và bị loại bỏ.
T.trùng ở đây chỉ làm hoạt hóa cho trứng phát
triển. Ví dụ như ở cá Diếc Bạc
+Phụ sinh: Là sự phát triển của trứng có qua thụ tinh,
nhưng sau đó nhân của tế bào trứng bị thoái hóa
và chỉ có nhân của t.trùng tham gia vào sự phát
triển, vd; phụ sinh nhân tạo ở tằm nhằm tạo
giống tằm cao sản
+ Sinh sản hữu tính ở động vật bậc cao và con
người: Cơ sở của SSHT là sự phân bào giảm
nhiễm còn gọi là giảm phân có giá trị đối với
các cơ thể SSHT mà mấu chốt của nó là sự tạo
thành giao tử đực (Tinh trùng) và giao tử cái
(Trứng). Trứng và tinh trùng kết hợp với nhau
tạo thành hợp tử
14

SINH LÝ SINH DỤC ĐỰC

• Bao dịch hoàn

• Dịch hoàn
• Dịch hoàn phụ
• Tuyến sinh dục
phụ
• Dương vật

sinh lý sinh dục đực 15 16

4
Sinh lý sinh dục đực:

sinh lý sinh dục đực 17 sinh lý sinh dục đực 18

1.1. Bao dịch hoàn (Scrotum):

Còn gọi là bìu, âm nang - là một túi có 6 lớp, bao lấy
bên trong nó dịch hoàn hoàn và dịch hoàn phụ.
Ở giữa có vách ngăn chia bìu làm thành hai túi để chứa
2 tinh hoàn.
Chức năng của cơ bìu là nâng tinh hoàn và co bìu lại để
giữ ấm và bảo vệ tránh các chấn thương.

19 20

5
1.2. Dịch hoàn (Testis):
Dịch hoàn là tuyến sinh
dục chính của giống
đực, gồm 1 đôi nằm
trong bìu.
-> Phần ngoại tiết sinh ra
tinh trùng, phần nội tiết
thì tiết ra hormone
testosteron.

21 22

1.3. Dịch hoàn phụ (Epididymis ):
• Còn gọi là phụ dịch hoàn, phụ hoàn, mào tinh. Được gắn
ở bờ sau và trên của dịch hoàn.
• Ở dịch hoàn phụ, tinh trùng phải di chuyển một
quãng đường dài (dê, bò 60 m, ngựa 70 m,
lợn100 m).
23
Chức năng của phụ hoàn
• Là kho để chứa tinh trùng và giúp t.trùng sống lâu trong cơ
thể
• Trong phụ dịch hoàn thường có khoảng 200 tỉ tinh trùng và
70% nằm ở phần đuôi phụ hoàn
• pH hơi toan (6.2-6.8) và nhiệt độ cũng thấp hơn làm cho tinh
trùng ít hoạt động và sống lâu
• Các vách của dịch hoàn phụ có nhiều mạch quản và lâm ba
quản là nguồn cung cấp năng lượng cho tinh trùng.
• Nêu con đực không sử dụng thì tế bào được lưu
giữ tại đây, già cỗi, và bị hấp phụ và làm tiêu biến đi sau 40 -
60 ngày
• Là nơi mà t.trùng thành thục trước khi xuất tinh, đặc biệt là
trong quá trình vận chuyển trong phụ dịch hoàn t.trùng hoàn
thiện màng bán thấm lipoprotein
2
4

6
 1.4. Ống dẫn tinh (Ductus hoặc Vas deferens):
Là một ống thành dày, vận
chuyển tinh trùng đã trưởng
thành từ mào tinh đi qua ống
bẹn, ngoằn ngoèo trông ổ
bụng, chạy ra sau bàng
quang đến phồng ống dẫn
tinh (túi tinh) và niệu đạo.
25
1.5. Các tuyến sinh dục phụ
(Accessory glands)
• Bao gồm: tuyến tiền liệt, tuyến cầu niệu đạo
và tinh nang
• Chất tiết gọi là tinh thanh với chức năng
chính là (i) Kích thích và gây hưng phấn sinh
dục và (ii) Các dịch tiết của tuyến sinh dục
rửa đường niệu đạo sinh dục và nuôi sống
các tbsd đực khi ra ngoài cơ thể
27
Túi tinh (Seminal Vesicles):
 Có hai túi tinh ở hai bên bàng quang, chúng có
nhiệm vụ chứa đựng tinh trùng sẵn sàng cho giao
phối.
 Các chất của túi tinh rất cần thiết cho sự nuôi dưỡng
tinh trùng.
 Thành túi tinh co trong khi xuất tinh và tiết dịch vào
trong ống phóng tinh, đẩy tinh trùng ra ngoài niệu
đạo.
26
•Tác dụng sinh lý của tuyến sinh dục phụ
+Tuyến tiền liệt (Prostate gland): nằm ở cuối ống dẫn tinh và
phần đầu của niệu đạo, phát triển ở ngựa nhưng ít phát
triển ít phát triển ở trâu, bò và lợn.
Dịch có tính chất hơi kiềm nhằm trung hòa độ axit trong lòng
niệu đạo và acid carbonic được sản sinh do hoạt động của
t.trùng. Dịch tiết còn có PGF2α có tác dụng làm co bóp cơ
trơn để thực hiện phản xạ phóng tinh. Chất tiết có chứa
specmin (tạo mùi).
28
7
 +Tuyến tinh nang (Vesicular gland): gồm một đôi nằm ở
phần cuối ống dẫn tinh. Tuyến này phát triển ở lợn,
ngựa; kém phát triển ở trâu, bò và cừu. Chất tiết là dạng
keo có thành phần như acid citric, fructoza, lipid và
globulin... Chất tiết này khi gặp chất tiết của tuyến tiền
liệt thì ngưng kết lại thành một cục để bịt cổ tử cung
không cho tinh dịch chảy ra ngoài.
+Tuyến cầu niệu đạo (tuyến cowper, bulborethal): nằm cuối
niệu đạo, trong xoang chậu, trên vòng cung ngồi. Thành Seminal Cowper’s Gland
Vesicles
phần chất tiết là dịch nhớt, trong suốt, pH trung tính.
Chất bài tiết làm sạch đường mà tinh trùng đi qua. Prostate

sinh lý sinh dục đực 29 sinh lý sinh dục đực 30

1.6. Dương vật (Penis):

Bài xuất nước tiểu, phương tiện của quá trình giao phối
và phóng tinh dịch ra ngoài Thể hang

Thể xốp

Cấu tạo dương vật cắt ngang

31 32

8
 ÔN LẠI Trình bày về cấu tạo giải
phẫu cqsd đực?

sinh lý sinh dục đực 33 sinh lý sinh dục đực 34

2. Tinh dịch và các đặc điểm Một số thuật ngữ:

sinh hóa học của tinh dịch
• Là dịch tiết của cơ quan sinh dục đực • Tinh dịch
khi con đực thực hiện có kết quả phản • Tinh trùng
xạ sinh dục • Tinh nguyên
• Gồm hai thành phần cơ bản là tinh • Tinh tươi
trùng (3-5%) và tinh thanh (95-97%) • Tinh bảo tồn
• Keo phèn?

36

9
 Thể tích tinh dịch, tỷ lệ thể tích tinh trùng,
tinh thanh và nồng độ tinh trùng trung bình
ở một số loài vật nuôi Thành phần hóa học tinh dịch của một số lòai gia súc

Thành phần Tinh dịch lợn Tinh dịch bò Tinh dịch

Loài vật Thể tích 1 Tinh trùng Tinh Nồng độ Nước 95,00 90,00
ngựa
98,00
nuôi lần xuất tinh(% ) thanh tinh Protein 3,80 5,80 1,04-2,28
(ml) Lipid 0,03 0,15 0,04
(%) trùng
Fructose 0,01 0,23-0,87 0,005
(triệu/ml) Axit xitric 0,13 0,72 0,06
Lợn đực 300-500 3 97 20-100 Axit lactic 0,02 0,04-0,06 0,03

ngoại P tổng số 0,06 0,08 0,02

K 0,10 0,23 0,07
Bò 4-5 10 90 200-600
Na 0,28 0,28 0,07
Ngựa 50-100 2-5 95-98 20-80 Ca 0,09 0,04 0,02
Cl 0,33 0,22 0,48
Cừu 1-2 30 70 200-800
37

Sự hình thành tinh trùng Cấu tạo của tiểu

quản sinh tinh
Ở gs nói chung khi đến tuổi thành thục thì thì tinh hoàn đã
bắt đầu sản sinh ra tinh trùng và chức năng này được
duy trì suốt đời con vật.

Các tinh trùng được sản sinh từ các tế bào sinh dục nguyên
thủy (primordial germ cell), còn gọi là các tinh nguyên
bào (spermatogonia) nằm trên các thành ống sinh tinh.
Khi bước vào thành thục thì các tinh nguyên bào tiến Tất cả các giai đoạn tạo
hành giảm phân để tạo thành tinh trùng.
thành tinh nguyên bào,
tiền tinh trùng và tinh
trùng là đều xảy ra tại tế
bào Sertoli (có nhiệm
vụ dinh dưỡng)
39 40

10
 Tinh nguyên bào Giai
(Tế bào sinh dục nguyên thủy) đoạn
sinh
trưởng
Tinh bào cấp I
Giảm phân 1

2 tinh bào cấp II

Giảm phân 2 Giai
đoạn
4 tinh tử(n) phân
chia
Sự biệt hóa tạo
để tạo tinh
thành tinh tử
trùng

Hình vẽ một lát cắt ngang của ống sinh tinh. Tinh trùng(n)
41 sinh lý sinh dục đực 42

Trên góc độ sinh sản cần

lưu ý: Hình thái, cấu tạo tinh trùng
- Chủ yếu là
• Không nên sử dụng đực giống ngay sau khi nó nước- chiếm 75%
thành thục về tính. Sau khi thành thục về tính - Vật chất khô:
người ta bỏ 1-2 tháng. 25%. Trong vật
• Trong quá trình hình thành tế bào thì phải đảm chất khô chủ
bảo các môi trường, điều kiện sống, dinh dưỡng yếu là Protein-
là tốt nhất để cho quá trình hình thành tinh trùng chiếm 85%,
không bị xáo trộn. lipid- 13.2%;
• Protein: + Tham gia cấu tạo nên tinh trùng ngoài ra
khoáng,
+ Tham gia cấu tạo nên các chất dịch
vitamin: 1.8%.
+ Tham gia thức tỉnh tính dục của con đực

43

11
Kích thước tinh trùng của
một số loại gia súc

Gia Dài tổng Đầu Cổ Thân Đuôi

súc số
(μ) Dài Rộng Dày
Cừu 60-75 8 5 1 1.5 10 42-43
Bò 65-72 9 4 1 1 13 49-53
Ngựa 58-60 1 4 2 - 10 42-43
Lợn 55-57 8 4 3 - 12 33-38

•Cấu tạo của tinh trùng:

- Acrosome: Enzyme Hyaluronidaza và Acrosine
- Nhân
-Phần thân giữa có các mitochondria (ty thể)

-Phần đuôi hình thành

1 ống nhỏ bao bọc
sợi trục

47

12
 Tinh thanh Đặc điểm về trao đổi chất của t.trùng

• Rửa sạch ống niệu-sinh dục con đực và
đường sinh dục cái trước khi phóng
tinh
• Hoạt hóa tinh trùng, làm cho tinh
trùng có khả năng vận động (ở phụ
hoàn tinh trùng hầu như không vận
động, khi tiếp xúc với tinh thanh, tinh
trùng bắt đầu hoạt động).
• Pha loãng và cung cấp chất dinh dưỡng
cho tinh trùng.
* Quá trình hô hấp yếm khí
 Trải qua phản ứng Embden-Meyerhof
để tạo thành axit pyruvic-> giải
phóng ra năng lượng (50KCal)
Fructose ATP⎯→ADP fructose phosphate →
triose phosphate → axit pyruvic → axit lactic + Q
(năng lượng)
49

Quá trình hô hấp háo khí

 Axit pyruvic được hoạt hóa đi vào

chu trình Krebs và cho ra sản phẩm
cuối cùng là CO2 và H2O

13
 Các đặc điểm khác
Các đặc tính của tinh trùng
Đặc điểm vận động • Đặc tính chuyển động tới trước
Phụ thuộc vào 3 yếu tố: • Đặc tính lội ngược dòng nước
 Cấu trúc đuôi hoàn thiện hay không • Đặc tính tiếp xúc với vật lạ
 Năng lượng vận động đủ, nhiều. • Đặc tính tiếp xúc với hóa chất
 Môi trường sống bên ngoài của tế
bào, áp suất thẩm thấu, nhiệt độ … • Đặc tính tiếp xúc với điện
Có 3 mức độ vận động: tiến thẳng,
xoay vòng và lắc lư

54

Các yếu tố ảnh hưởng đến sức sống của Các yếu tố ảnh hưởng đến sức sống của
t.trùng t.trùng

Khi tinh trùng ở ngoài cơ thể gia súc:

Khi tinh trùng còn ở trong cơ thể gia  Nhiệt độ
súc  Áp suất thẩm thấu
 Điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng  Các chất điện giải
 Độ pH
 Điều kiện sức khoẻ của đực giống  Ánh sáng
 Điều kiện thời tiết khí hậu  Các vật lạ
 Các vi sinh vật
 Không khí
 Ảnh hưởng cơ học

55 56

14
 Điều hoà hoạt động sinh dục của gia súc đực

Sinh lý sinh dục con đực -Quá trình hình thành tinh
trùng ở con đực được điều
hòa bởi các nội tiết sinh sản
• Thành thục về tính trong cơ thể. Các nội tiết tố
liên quan đến quá trình sinh
• Thành thục về thể vóc tinh trùng bao gồm GnRH,
FSH, LH, testosterone và
Loài gia súc Tuổi thành thục về tính Tuổi thành thục thể
inhibin
vóc
Trâu 1,5 – 2 năm 3 – 3.5 năm
-Sự sinh tinh và tổng hợp nội
Bò 12 - 18 tháng 2 – 2.5 năm tiết của tinh hoàn chịu sự
điều phối của vùng hạ đồi
Lợn 5 - 8 tháng 6 - 10 tháng
và các nội tiết của tuyến yên
Dê, Cừu 6 - 8 tháng 12 – 18 tháng

57 58

•Các yếu tố ảnh hưởng đến sản sinh tinh trùng FSH
Kích thích phát triển ống sinh
+Vai trò của hormon: tinh
Kích thích tế bào Sertoli bài
-GnRH của vùng dưới đồi tham tiết dịch có chứa nhiều
gia điều hòa quá trình sản sinh chất dinh dưỡng giúp cho
tinh trùng thông qua các tác tinh trùng thành thục.
dụng điều hòa bài tiết LH và Kích thích tế bào Sertoli bài
FSH. tiết một loại protein gắn
-LH của tuyến yên, kích thích tế với andogen (ABP)
bào Leydig ở khoảng kẽ của
tinh hoàn bài tiết testosteron
do đó có ảnh hưởng đến quá
trình sản sinh tinh trùng
59 60

15
Chức năng sản sinh ra hormone Tác dụng của testosteron:
-Các tế bào kẽ Leidig của tinh hoàn có chức năng là sản +Trong thời kì bào thai: tuần lễ thứ 7 của thai nhi đã bài
sinh ra hormone sinh dục của giống đực thường tiết ra 1 lượng testosterone, tác dụng chủ yếu của nó
được gọi chung là androgen bao gồm các hormone là:
như: testosterone, dihydrotestosterone và *Kích thích sự phát triển của cơ quan sinh dục
androstenedion, trong đó testosterone là quan trọng ngoài của thai nhi như: dương vật, tuyến tiền liệt, túi
nhất. tinh...
*Kích thích để đưa tinh hoàn từ xoang bụng
xuống bìu ở ngoài
+Làm xuất hiện và bảo tồn các đặc tính sinh dục nam
thứ phát kể từ tuổi dậy thì như: phát triển dương vật,
tuyến tiền liệt, túi tinh, mọc lông mu, nách, mọc râu...
sinh lý sinh dục đực 61 sinh lý sinh dục đực 62

Tác dụng của testosteron

Tác dụng của testosteron
+Kích thích sự sản sinh ra tinh trùng
* Testosterone kích thích sự hình thành tinh nguyên
bào và sự phân chia chia giảm nhiễm lần 2 từ tinh
nguyên bào II thành tinh trùng.
* Testosterone kích thích sự tổng hợp protein và bài
tiết Sertoli, 2 tác dụng có liên quan đến việc sản
sinh ra tinh trùng
+Nếu lượng testosterone bị giảm xuống thấp có thể dẫn
tới vô sinh
+Ngoài ra testosterone còn có tác dụng lên sự chuyển
hóa protein và cấu tạo cơ.
sinh lý sinh dục đực 63
+Tác dụng lên xương:
-Làm tăng tổng hợp khung protein của xương
-Phát triển và cốt hóa sụn liên hợp ở đầu xương dài
-Làm dày xương
-Tăng lắng đọng muối calci phosphat ở xương do đó
làm tăng sức mạnh của xương.
-Làm hẹp đường kính, tăng chiều dài của khung chậu
+testosterone làm tăng số lượng hồng cầu trong 1mm3
khoảng 20%
+testosterone làm tăng nhẹ sự tái hấp thụ ion Na+ ở ống
lượn xa
sinh lý sinh dục đực 64

16
 Điều hòa sự bài tiết
hormone testosterone:
+Thời kì bào thai: hormone
testosterone được bài tiết ra
dưới tác dụng của HCG là 1
loại hormone nhau thai.
+Thời kì trưởng thành:
Hormone testosterone được
bài tiết ra là do tác dụng của
hormone LH của tuyến yên
lên tế bào Leydig.
Tác dụng của inhibin:
Inhibin là một hợp chất glycoprotein, do tế bào Sertoli bài tiết.
Inhibin có tác dụng điều hòa quá trình sản sinh tinh trùng
thông qua cơ chế điều hòa ngược đối với sự bài tiết FSH
của tuyến yên. Tác dụng ức chế bài tiết FSH của inhibin
mạnh hơn tác dụng ức chế bài tiết GnRH từ vùng dưới đồi.
Khi ống sinh tinh sản sinh quá nhiều tinh trùng, tế bào Sertoli
bài tiết inhibin. Dưới tác dụng ức chế của inhibin, lượng
FSH được bài tiết từ tuyến yên giảm do đó làm giảm bớt
quá trình sản sinh tinh trùng ở ống sinh tinh.
65 sinh lý sinh dục đực 66

CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Vẽ hình và trình bày chức năng bộ máy sinh dục của
bò đực?
BÀI THU HOẠCH
2. Vẽ hình và trình bày chức năng các tuyến sinh dục Topic: Quản lý và nâng cao năng suất
phụ của gia súc?
sinh sản của lợn đực giống?
3. Vẽ hình và trình bày cấu tạo, chức năng của dịch
hoàn gia súc? Word: <3 trang A4, font 12.5
4. Cơ chế thần kinh-thể dịch điều khiển sinh sản ở gia Powerpoint: <30 slides (15 phút)
súc đực (Vẽ hình)?
5. Trình bày qua biểu bảng: tên, tuyến tiết và chức
năng sinh lý chính của các hormone sinh sản của gia Gợi ý:
súc đực?
6. Vẽ hình và trình bày cấu tạo, chức năng các thành - Tìm đọc thêm các tài liệu
phần của tinh trùng gia súc? - Sinh lý sinh sản đực giống, bệnh,
7. Quá trình hô hấp của tinh trùng? 67 dinh dưỡng, thời tiết, chuồng trại…. 68
8. Các yếu tố ảnh hưởng đến sức sống tinh trùng?

17