DNA Replikasyonu

Prof.Dr.Berrin ERDAĞ
Biyolojik kalıtımın temeli
olan DNA replikasyonu,
tüm canlı organizmalarda
DNA'larını kopyalamak
için meydana gelen temel
bir süreçtir
 DNA REPLİKASYONU
DNA molekülünün eşini oluşturarak çoğalmasına replikasyon denir.

• DNA kendini eşleyebilen yegane biyomoleküldür

• Replikasyon komplementerlik ilkesine dayanır.
• Kalıtsal bilgi hücre bölünmesi sonunda eksiksiz olarak , eşit
paylarda yeni kuşaklara aktarılır

• Hem prokaryotik hemde ökaryotik hücrelerde replikasyonun

temel mekanizmaları aynıdır.
• 1. Replikasyon başlangıç noktalarının tayini
• 2. DNA çift ipliğinin çözünmesi
• 3. Replikasyon çatalının oluşması
 DNA REPLİKASYONU

Ökaryotik hücrelerde
DNA replikasyonu
mitoz veya mayoz
bölünmeye hazırlanan
hücrelerin S fazında
gerçekleşir.
 DNA REPLİKASYON MODELLERİ

• DNA replikasyonu, teorik olarak üç farklı

mekanizma ile gerçekleşebilir;
– Koruyucu mekanizma( Konservatif):Ana DNA
molekülü bütünlüğünü korur onun eşi ikinci Yeni
DNA mol oluşur

– Yarı koruyucu mekanizma(semi konservatif);

Oluşan DNA’ların zincirlerinden biri eski diğeri
yeni zincirden oluşur.

– Dağıtmalı mekanizma: Oluşan DNA’ların her bir

zinciri eski ve yeni zincirden (mozaik) oluşur.
 DNA REPLİKASYON MODELLERİ
(a) Hypothesis 1: (b) Hypothesis 2: (c) Hypothesis 3:
Semi-conservative Conservative replication Dispersive replication
replication

Intermediate molecule
Bugün kabul gören görüşe göre DNA’nın replikasyonu
semikonservatifdir; bir DNA molekülünün iki kolundan
her biri yeni bir DNA kolu sentezi için bir kalıp olarak
görev görür ve sonuçta meydana gelen iki yeni DNA
molekülü yeni ve eski kollar içerirler
• DNA zincir sentezi komplementerlik ilkesine
dayanır.Baz içeriği doğru bir şekilde yeni
ipliklere aktarılır
• sentez DNA polimeraz tarafından (tek bir
yönde) 5---3 yönde gerçekleştirir
• Replikasyon,başlama,uzama ve sonlanma
aşamalarından oluşur.
• Primer olarak sentezlenen molekül genellikle
modifiye edilir.(Metilasyon)
DNA sentezinin 3 ana basamağı:

1. DNA polimeraz I, deoksiribozun 3’-OH grubu ile dNTP’nin 5’-

fosfat grubu arasındaki fosfodiester bağının oluşumunu
katalizler.

Bu reaksiyon için gerekli olan enerji

NTP + (NMP)n  (NMP)n+1 + P~P reaksiyonu ile

karşılanır.
2. Zincir uzaması DNA polymeraz I’in komplementer dNTP’ları
yapıya eklemesi ile sürer.

• rate ≤ 800 dNTPs/second

• Düşük hata oranı

3. Sentez yönü 5’  3’
 tanımlar
• Replikasyon orijini: Replikasyonun başlangıç noktası
• Replikasyon çatalı: Kromozom üzerinde replikasyonun olduğu
noktada sarmala ait zincirlerin açılmasıyla ortaya çıkan
bölgedir. Önce sentezin orijin noktasında meydana gelir ve
replikasyon devam ettikçe ilerler.Replikasyon çift yönlü ise,
orijinden itibaren zıt yöne doğru ilerleyen iki replikasyon
çatalı oluşur.
• Replikon: bir orijinden bir replikasyon başladıktan sonra
replike olan DNA’nın uzunluğunun bir birim olduğunu
belirtmek için kullanılan terimdir.
Replikasyon orijini (prokaryotik):

 Çift zincirli DNA molekülünün denatüre olarak açılması ve

bazların serbest kalması ile başlar.

 replication bubble formunun oluşmasını sağlayan bu işlemden

sonra replikasyon iki yönlü olarak devam eder.

~245 bp in E. coli
 Replikasyon orijini (prokaryotik):
• E. coli’de replikasyon 245 bç uzunluğunda olan
ve oriC olarak adlandırılan tek bir orijinden
başlamaktadır.

• Bakteri ve bakteriyofajlarda replikasyon tek bir

noktadan başladığından kromozomun tümü
replikondur.

• Replikasyon oriC’den heri iki yöne doğru

hareket eder. Replikasyon ilerledikçe ayrı
yönlere doğru birbirlerinden uzaklaşan iki
replikasyon çatalı oluşur. Çatallar tüm
kromozom replike olduktan sonra ter olarak
adlandırılan sonlanma bölgesinde birbiriyle
birleşir.
Replikasyon orijini (ökaryotik):
 Çoklu replikasyon orijini (Ökaryotlarda)

1. Ökaryotlarda birden çok replikasyon orijini (yeast 250-400, memelilerde 25,000’den fazla
replikon) bulunur.

* Daha fazla DNA içerirler (maya e.coli’den 4 kat drosophiladan ise 100 kat fazla DNA içerir)
* Ökaryotik DNA pol’ın sn’de 50 nt olan sentez hızı bakteriyal polimerazlardan 20 kat daha
yavaştır.

• ARSs (autonymously replicating sequences-özel replike olan diziler): 11 bç. Uzunluğundaki maya
replikasyon orijinidir. Sentezin etkin başlamasını sağlayan kısa dizileri içerir. 20-80 replikon kümesi
sıra ile aktive olur.
• Polimeraz çok büyük DNA dizilimi içinde ARS dizilerini, hücre döngüsünün S fazında başlayan bir
mekanizma ile bulur.

• Hücre döngüsünün G1 fazında tüm ARS dizilerine bazı proteinler bağlanır (mayada 6 tane) ve orijin
tanıma kompleksi(Origin Recognition Complex, ORC) oluşur.

• Kinazlar sentez aşamasında fosforilasyonda görev alan enzimlerdir. ORC’ye bağlanırlar ve DNA pol
bağlanması için ön replikasyon kompleksi (pre-RC) oluştururlar.Kinazlar aktive olduklarında DNA
sentezini tetiklerler ve her replikonda DNA sentezi tamamlanana kadar tekrar pre_RC oluşumunu
engelleyerek kopyalanan ve kopyalanmamış DNA’ları birbirinden ayırırlar.
Prokaryotlardaki ve ökaryotlardaki replikasyon orijinleri (bakteri-maya)
DNA Polimeraz enzimleri
 Bakterilerde DNA sentezinde 3 polimeraz ve diğer enzimler görev alır

• 1957, Kornberg ve ark. E. coli’den in vitro olarak DNA sentezini

yönlendiren bir enzim saflaştırmış ve DNA polimeraz I olarak
isimlendirmiştir.
İn vitro DNA sentezi için enzimin ihtiyaçları;
1. 4 tip nükleotid trifosfat (dATP, dCTP, dGTP, dTTP=
dNTP)
2. DNA kalıbı
• 4 dNTP’den herhangi biri eksik ise yada ortamda NTP’lar yerine
nükleotitler ve nükleotid difosfatlar varsa sentez olmamaktadır.
• Kalıp DNA olmazsa sentez çok büyük oranda azalmaktadır.
Kornberg’in izole ettiği enzim ile yapılan sentez şu şekildedir:
DNA polimeraz I’in katalizlediği kimyasal reaksiyonun
Her basamağında dNTP’ler yapıya eklenir
1-DNA polimeraz uzayan zincirin 3’OH gurubuna bir dNTP ekleyerek
DNA yı 5 ucundan 3 ucuna sentezler
2-replikasyonda yüksek doğruluğun korunması

Uzayan DNA zincirine her bir nükleotidin katılım şekli DNA pol I’in
özgüllüğüne bağlıdır.

Öncü dNTP’de d-ribozun 5’ karbonuna bağlı fosfat grubu, ekleneceği d-

ribozun 3’-OH grubuna kovalent bağla bağlanır.
DNA Zincirinin Uzaması
 DNA pol II ve III
 DNA pol ı aktivite içeren normal
hücrelerden elde edilen özgün
enzimlerdir. Properties DNA Pol DNA Pol DNA Pol
 DNA pol I, II ve III kalıptan DNA
sentezi başlatamaz ve ancak primer adı I II III
verilen, var olan bir DNA zincirini kalıp Initiation of chain synthesis - - -
boyunca uzatabilirler. 5’-3’ polymerization + + +
 3’5’ ekzonükleaz aktivitesi: enzimin 3’-5’ exonuclease activity + + +
polimerizasyonu tek yönde 5’-3’ exonuclease activity + - -
gerçekleştirme, bir an duraksayıp, geri
dönerek ilave edilen nt’leri çıkarabilme Molecules of polymerase/cell 400 ? 15
özelliğidir.
 5’->3’ ekzonükleaz aktivitesi : DNA pol
I’in özelliğidir. Enzim, sentezin başladığı
uçtan itibaren nükleotitleri kesebilir ve
sonra sentez yönünde işlemine devam
edebilir. Bu nedenle DNApol I RNA
primerini de uzaklaştırabilir. Ortamda
pol III den daha fazla bulunur.
 Pol I primeri uzaklaştırır ve oluşan
boşlukları doldurur.
 Pol II-> U.V hasarı nedeniyle oluşan
mutasyonların tamirinde rol aldığı
düşünülmektedir.
 Pol III -> polimerizasyondan aslı sorumlu
olan enzimdir.
 DNA polimeraz I’in Klenow fragmanı
DNA polimeraz I’in 5′  3′ ekzonükleaz
domain’i çıkarıldığı zaman geri kalan
fragmana Klenow veya büyük
fragman denir. Bu fragman
polimerizasyon ve
proofreading
aktivitelerini
korur.
DNA Polimeraz I’in 3′
 5′ ekzonukleaz
aktivitesi ile hataları
düzeltmesi
DNA Pol III’ün holoenzim olarak adlandırılan
aktif formu, iki takım, 10 farklı polipeptit
zincirinden meydana gelmiş bir dimerdir.
 M. A 600.000 daltondur.
 Core (çekirdek) enzim holoenzimin
polimerizasyon aktivitesi gösteren kısmıdır.

 g kompleks olarak adlandırılan ikinci

bölgede 5 alt birim bulunur ve replikasyon
çatalında enzimin kalıba oturtulmasında
görev alır.

 b alt birimi, polimerizasyon sırasında

enzimin kalıptan kopmamasını sağlar.

 P (pi), iki çekirdek polimerazın replikasyon

çatalında bir arad tutunmasını sağlar.

 REPLİZOM Holoezim ve diğer proteinlerin

replikasyon çatalında oluşturdukları büyük
kompleks.
 6 farklı ökaryotik DNA polimeraz vardır

DNA polimeraz α, δ (delta) ve ε ökaryotik çekirdek DNA’sı replikasyonu

için gereklidir.
DNA polimeraz b ve ζ (zeta) DNA tamirinde rol aldığı düşünülüyor.
DNA polimeraz g (gama) mtDNA sentezinde rol alır.
 DNA replikasyonunda birçok enzim ve protein faktör rol oynar

E. coli replikasyonunda, DNA polimeraz dışında 20’den fazla

sayıda farklı enzim ve protein rol alır. Bu kompleksin tümünü
DNA replikaz sistemi veya replizom denir.
Replikasyonun başlaması için ikili sarmalı ayrılmasını sağlayan
enzimler helikaz’lardır.
Zincir ayrılması ile oluşan topolojik stress topoizomerazlar
ile giderilir.
Ayrılmış zincirler DNA bağlayan proteinler ile stabilize
edilir.(single strand binding protein)tek iplikli DNA ya
bağlanan proteinler
Primazlar, genellikle kısa RNA parçacıkları olan primerleri
sentezler.
RNA primeri çıktıktan sonra boşluk polimeraz I le doldurulur
DNA ligaz ile birleştirilir.
 DNA Replikasyon Enzimleri

Helikaz – DNA çift zincirini açarak replikasyon için

tek zincirli hale getirir.
 DNA Replikasyon Enzimleri

(Single-stranded binding proteins)

Helikaz tarafından tek zincirli hale getirilmiş DNA zincirlerine
bağlanan proteinler.
• DNA’nın tekrar çift zincirli hale geçmesi önlenir
• Tek zincirli DNA’yı korur
 DNA Replikasyon Enzimleri
Topoisomerazlar – Replikasyon çatalında ortaya çıkan
süperkıvrımların açılması-çözülmesini sağlar.
Topoizomeraz I ;Tip I tek iplikli DNA’yı keser
Topoizomeraz II ;Tip II çift iplikli DNA’yı keser
 DNA Replikasyon Enzimleri

Primaz – Tek zincirli

DNA’ya RNA primeri
ekleyen enzim.

DNA polimerazın yeni

nükleotid ekleyebilmesi
için 3’OH ucu sağlar.
• Ökaryotlarda;
DNA polimeraz
alfa kompleksi +
primaz birlikte
çalışır.

• Pol α /Primaz => ~10 nükleotid sentezler

daha sonra DNA pol α 20-30 nükleotid olana
kadar senteze devam eder.
• Primer oluşumundan sonra replikasyonu
DNA pol  ve ε gerçekleştirir.
 DNA Replikasyon Enzimleri
DNA polimeraz;
1955 yılında Arthur Kornberg won tarafından E. Coli’den izole edilmiş (1959 Nobel
Ödülü)
Deoksinükleotid trifosfatlardan (dNTP) pirofosfat ayrılmasını katalizleyerek, buradan
sağlanan enerji ile büyüyen DNA zincirinin 3’ OH grubuna dNMP (deoksinükleotid
monofosfat)’ı fosfodiester bağı ile bağlar.
 DNA Replikasyon Enzimleri
DNA Polimeraz
• 3’  5’ DNA’yı kalıp olarak kullanarak 5’
 3’ yönünde sentez yapar.
• Bunun için bir primere ihtiyaç duyar
(serbest 3’-OH ucu). (RNA polimerazdan
farkı)
DNA Sentezinin Başlaması İçin RNA Primerine Gereksinim Vardır

•DNA pol III’ün polinükleotid zincirini uzatması için 3’ OH grubuna ihtiyacı vardır.
•Kalıp DNA üzeirnde DNA’ya komplementer olan RNA parçası (5-15 nt) PRİMAZ enzimi
( RNA pol) tarafndan sentezlenir.
•RNA primeri DNA pol I tarafından uzaklaştırılır ve zincir tamamlanır.
•evrensel (virusler->prok->euks)

Fig. 12.11
 Proofreading Aktivite

DNA polimerazların bir görevi de yapılan işin doğruluğunu denetlemektir (proof

reading aktivite)

DNA polimerazların, 3’  5’ exonükleaz aktivitesi hatalı bazın çıkartılıp yerine

doğrusunun konmasını katalizler.
 Replikasyonun Doğruluğu
Replikasyon sürecinde hatalı baz
olma olasılığı= 10-9
• Doğru baz eşleşmesinde oluşan hidrojen bağı ile hatalı baz
eşleşmesinde oluşan hidrojen bağları arasında serbest
enerji farkı vardır.
– Bu durum doğru baz eşleşme olasılığını 100 kat arttırır.
• DNA polimerazın doğru baz seçimi
– Bu durum doğru baz eşleşme olasılığını 1000 kat arttırır.
• DNA Polimerazın proof reading aktivitesi
– Bu durum doğru baz eşleşme olasılığını 100-1000 kat arttırır.
• İlave Mekanizmalar
(DNA tamir)
 6 farklı ökaryotik DNA polimeraz vardır

DNA polimeraz α, δ (delta) ve ε ökaryotik çekirdek DNA’sı replikasyonu

için gereklidir.
DNA polimeraz b ve ζ (zeta) DNA tamirinde rol aldığı düşünülüyor.
DNA polimeraz g (gama) mtDNA sentezinde rol alır.
Prokaryotik/ökaryotik modeller
(circular/linear kromozomlar)
DNA Replikasyonu Sırasında Birçok Karmaşık Olay
Çözülmelidir
 DNA Sarmalı
Açılmalıdır

Replikasyon orijini (oriC) 9 ve 13

merden oluşan 245 bç lik bir
bölgedir. DnaA ilk basamakta 9
mer’lik bu bölgeye bağlanarak
sarmalın açılmasından
sorumludur.
•Bu bağlanma, sarmalın daha
fazla açılmasında ve
kararlılığında rol alan DnaB ve
DnaC proteinlerinin
bağlanmasını kolaylaştırır.
•H bağlarını ATP enerjisi
kullanarak kıran ve DNA’yı
denatüre eden enzimlere
HELİKAZ lar denir. SSBP’ler bu
yapıyı tek zincire bağlanarak
daha kararlı kılar.
•Sarmal açıldıkça replikasyon
çatalının önünde oluşan süpercoil
yapı DNA gyrase (topoisomerase) Fig. 12.10
tarafından gevşetilir.
Supercoiled DNA relaxed by gyrase & unwound by helicase + proteins:

5’ SSB Proteins
Okazaki Fragments
1 ATP

Polymerase III 2
Helicase
Lagging strand 3 +
Initiator Proteins

3’
primase base pairs

Polymerase III 5’

RNA primer replaced by polymerase I

& gap is sealed by ligase

Leading strand
RNA Primer

3’
 Priming discovery: Tuneko Okazaki: 1985

1. RNA polimeraz nükleotid ekler,

DNA polimeraz yapamaz

5’ T
G
3’ A ACA T T G C T C A
C
UG U A A C G A G 5’

2. DNA polimerazın primer ihtiyacı vardır

DNA Sentezinin Başlaması İçin RNA Primerine Gereksinim Vardır

•DNA pol III’ün polinükleotid zincirini uzatması için 3’ OH grubuna ihtiyacı vardır.
•Kalıp DNA üzeirnde DNA’ya komplementer olan RNA parçası (5-15 nt) PRİMAZ enzimi
•( RNA pol) tarafndan sentezlenir.
•RNA primeri DNA pol I tarafından uzaklaştırılır ve zincir tamamlanır.
•evrensel (virusler->prok->euks)

Fig. 12.11
 DNA Sentezi 5′  3′ Yönünde İlerler

• Eğer zincir her zaman 5′  3′ yönünde ilerlerse

her iki zincir nasıl aynı anda sentez edilebilir?
• Bu soru 1960’larda Reiji Okazaki ve ark.
tarafından çözüldü.
• Okazaki fragmanları, bir DNA zincirinde sentez
edilen kısa DNA parçaları.
• Leading strand (öncül zincir): 5′  3′ yönünde
sürekli sentezin yapıldığı zincir
• Lagging strand (sonradan gelen zincir): Karşı
zincirde 5′  3′ yönündeki sentezin hücre tipine
bağlı olarak birkaç yüz ile birkaç bin baz çiftli
fragmanlar halinde sentez edildiği zincir
 Antiparalel zincirlerde DNA
sentezi kesintili ve kesintisiz
olarak gerçekleşir.

•Kesintisiz (leading)
•Kesintili (lagging)
•(Okazaki fragments)
1000-2000 nt
uzunluğunda
•DNA pol I RNA
primerinin uzaklaştırılması
ve nt tatmamlanmasını
yapar.
•DNA ligaz fragmentleri
birleştirir. Fig. 12.12
DNA ligase seals the gaps between Okazaki fragments with a
phosphodiester bond (Fig. 3.7)
Sentez kesintili ve kesintisiz zincirlerde aynı anda yapılır

Fig. 12.13
 Proofreading (Hata Okuma) ve Düzeltme DNA
Replikasyonunun Ayrılmaz Parçasıdır

• Exonuclease proofreading (DNA

polymerase I & III 3’->5’ ekzonükleaz
aktivitesine sahiptir)
• DNA pol III’ün Epsilon altünitesinin işlev
göremediği mutant E. coli suşlarında DNA
sentezi sırasında hata hızı önemli ölçüde
artar.
Prokaryotlarda DNA Replikasyon Modeli

Fig. 12.14
 DNA replikasyonunda birçok enzim ve protein faktör rol oynar

E. coli replikasyonunda, DNA polimeraz dışında 20’den

fazla sayıda farklı enzim ve protein rol alır. Bu
kompleksin tümünü DNA replikaz sistemi veya
replizom denir.
Replikasyonun başlaması için ikili sarmalı ayrılmasını
sağlayan enzimler helikaz’lardır.
Zincir ayrılması ile oluşan topolojik stress
topoizomerazlar ile giderilir.
Ayrılmış zincirler DNA bağlayan proteinler ile
stabilize edilir.
Primazlar, genellikle kısa RNA parçacıkları olan
primerleri sentezler.
RNA primeri çıktıktan sonra boşluk DNA ligaz ile
kapatılır.
 Ökaryotik DNA sentezi prokaryotik DNA sentezine benzer
ancak daha karmaşıktır

• Temel gereksinimleri benzerdir ancak

 Çoklu replikasyon orijini
1. Ökaryotlarda birden çok replikasyon orijini (yeast 250-400, memelilerde 25,000’den fazla
replikon) bulunur.
* Daha fazla DNA içerirler (maya e.coli’den 4 kat drosophiladan ise 100 kat fazla DNA
içerir)
*Ökaryotik DNA pol’ın sn’de 50 nt olan sentez hızı bakteriyal polimerazlardan 20 kat
daha yavaştır.

• ARSs (autonymously replicating sequences-özel replike olan diziler): 11 bç. Uzunluğundaki maya
replikasyon orijinidir. Sentezin etkin başlamasını sağlayan kısa dizileri içerir. 20-80 replikon
kümesi sıra ile aktive olur.
• Polimeraz çok büyük DNA dizilimi içinde ARS dizilerini, hücre döngüsünün S fazında başlayan bir
mekanizma ile bulur.
• Hücre döngüsünün G1 fazında tüm ARS dizilerine bazı proteinler bağlanır (mayada 6 tane) ve
orijin tanıma kompleksi(Origin Recognition Complex, ORC) oluşur.

• Kinazlar sentez aşamasında fosforilasyonda görev alan enzimlerdir. ORC’ye bağlanırlar ve DNA
pol bağlanması için ön replikasyon kompleksi (pre-RC) oluştururlar.Kinazlar aktive olduklarında
DNA sentezini tetiklerler ve her replikonda DNA sentezi tamamlanana kadar tekrar pre_RC
oluşumunu engelleyerek kopyalanan ve kopyalanmamış DNA’ları birbirinden ayırırlar.
 6 farklı ökaryotik DNA polimeraz vardır

DNA polimeraz α, δ (delta) ve ε ökaryotik çekirdek DNA’sı replikasyonu

için gereklidir.
DNA polimeraz b ve ζ (zeta) DNA tamirinde rol aldığı düşünülüyor.
DNA polimeraz g (gama) mtDNA sentezinde rol alır.
 Ökaryotik Replikasyon

• Polimeraz alfa replikasyonun başlamasından sorumludur (50,000/hücre)

• Polimeraz alfanın iki alt ünitesi RNA primerini sentezleyen primaz olarak
işlev görür. Sonra diğer alt birim primerin ucuna nt takarak sentezi
sürdürür.
• Pol a’nın işlev kapasitesi düşüktür. Bu nedenle RNA primerine kısa bir
DNA dizisi eklendikten sonra, polimeraz değişimi olarak billinen işlem
gerçekleşir. Pol a kalıptan ayrılır yerine pol  (delta) geçer. Böylece
sentez hızı 100 kat arta, ve 3’->5’ ekzonükleaz aktivitesi kazanılır.
• Pol e, pol  (delta) ile aynı özelliklere sahiptir ancak değişik hücre
koşullarında çalıştığı düşünülür.
• Tüm işlemler kesintili ve kesintisiz zincir için aynıdır.
 Doğrusal kromozomların uçlarının replikasyonu so

•Kesintili zincirde
RNA primeri
uzaklaştırıldığında
kromozomun
ucunda serbest 3’-
OH grubunu
sağlayacak kalıp
zincir olmadığı için
sentez yapılamaz.
•Kromozom RNA
primerini boyu
kadar kısalır.
 Çözüm: Telomer ve Telomeraz

•Tetrahymena’da
Telemorlerin çoğu 5’-TTGGG-3’
dizisi ile sonlanmaktadır.

Telomeraz her replikasyonda

telomerin kısalmasını önlemek için
TTGGGG tekrar dizilerini
kromozomun ucuna eklemektedir.

İlave edilen diziler “saç tokası” gibi

kıvrılır ve karşı karşıya gelen G’ler
arasında H bağı kurulur ve serbest
3’-OH grubu elde edilir.

DNA pol I boşluğu doldurur.Daha

sonra saç tokası kırılır ve DNA
kaybı engellenir.
 TELOMERLER

• Telomerler ökaryotik
kromozomların
uçlarında bulunan,
gen bilgisi taşımayan,
özelleşmiş
heterokromatin
yapılarıdır.

• Kısa tekrar
dizilerinden oluşur.
 Telomerin Yapısı

Telomerik tekrar diziler kromozomların uçlarında ilmeksi bir yapı

oluşturur.
Ayrıca kromozom uçlarına bağlanan proteinler de uç bölgelerini
hem yıkıma karşı korumakta hem de diğer kromozomların
uçlardan birbirine yapışmasını engellemektedir.
 TELOMERLER
• Telomerlerin uzunluğu, hücrenin yaşam süresini ve
çoğalma kapasitesini belirleyen önemli bir faktördür
• Telomerler belirli bir kısalığa ulaştığında hücre
bölünmesi durur.
• Kısa telomerler hücreye bölünmenin durması için bir
sinyal oluşturur.
 Telomeraz= RNA + Protein
• Telomerik dizilerdeki replikasyon sorunu,
revers-transkriptaz enzim aktivitesi gösteren
özel bir mekanizma ile çözülmüştür.
• Telomeraz enzimi yapısında
bulunan RNA dizileri ile
telomerik 3’ ucundaki tekrar
dizilere bağlanır ve 3’ ucunu
uzatarak (RNADNA
sentezi= Revers-transkriptaz)
primerin bağlanabileceği uç
oluşturur.
 Telomeraz &
Telomer Uzatılması

Step 1 = Bağlanma

Step 2 = RNA  DNA sentezi

Reverse transkriptaz

Step 3 = Translokasyon

The complementary
strand is made by primase,
DNA polymerase and ligase

Step 4 = Primerin
bağlanması ve 5’ ucunun
Primaz
uzatılması
RNA primeri
DNA polimeraz + DNA ligaz
 Telomeraz
• Hücrelerin telomeraz aktivitesi farklılıklar gösterir.
• Normal koşullarda her hücre bölünmesiyle
telomeraz fonksiyonu azalır ve telomerler kısalır ve
hücre bölünmesi durur.
• Kanser hücreleri ise telomeraz aktivitelerini
sürdürerek çoğalma kapasitelerini devam ettirirler.
Fig. 3.19 Synthesis of telomeric DNA by telomerase

Peter J. Russell, iGenetics: Copyright © Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings.