การจัดการศึกษาเพื่อการพัฒนาทีย่ งั่ ยืน

(Education for Sustainable Development :ESD)

ฤทัย จงสฤษดิ์
ผู้อำนวยกำรฝ่ ำยอำวุโส
สำนักงำนพัฒนำวิทยำศำสตร์และเทคโนโลยีแห่งชำติ
 แนวทางการจัดการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

แนวทางการจัด
การศึกษาเพื่อการ
บทบาทและหน้าที่ของโรงเรียน พัฒนาที่ยั่งยืน
และครูในยุคศตวรรษที่ 21 ใน (Pedagogy) และ
การจัดการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ ตัวอย่างกิจกรรม
ความท้าทายของเมืองไทย ยั่งยืน
(โอกาส และภาวะคุกคาม)
https://www.healthymediahub.com

สถานการณ์ โลก https://en.prnasia.com

 สถานการณ์ โลก
และการเตรียมความพร้ อมสู่ อนาคต
 สิ่ งที่โลกและประเทศไทยต้ องเผชิญ

ไฟป่ า ภัยแล้ ว พายุ

 http://www.foodbankthailand.org/knowledge/181120114529

https://www.naewna.com/inter/652434 https://today.line.me/th/v2/article/DRzXr3X
ประชุมสมัชชำสหประชำชำติสมัยสำมัญ ครั้งที่ 70 มีมติให้จัดทำเป้ ำหมำยกำรพัฒนำ
ทีย่ ่งั ยืน (Sustainable Development Goals–SDGs) 25 กันยำยน 2558 ณ สหรัฐอเมริกำ
การปรับปรุงคุณภาพชีวติ มนุษย์ ภายใต้ ศักยภาพของระบบนิเวศน์ ของโลก
 4 มิติการพัฒนาอย่ างยัง่ ยืน
ด้ านสิ่ งแวดล้อม ด้ านสั งคม ด้ าน
เศรษฐกิจ

ด้ านบริหารจัดการ
มุ่งเน้ นหลักการในพัฒนาต้ องมีความยัง่ ยืนและสมดุล 7

มีคนเป็ นศูนย์ กลางในการพัฒนา

 กำรศึกษำเพือ่ พัฒนำทีย่ ่งั ยืน
(Education for Sustainable Development)

การพัฒนาทีย่ งั่ ยืน

 กำรศึกษำเพือ่ พัฒนำทีย่ ่งั ยืน
(Education for Sustainable Development)
กำรศึกษำ (Education) กระบวนกำรทำให้เด็กได้รับควำมรู้
ประสบกำรณ์ ทักษะ และทัศนคติทดี่ ี
กำรพัฒนำ (Development) คือ กำรพัฒนำใน 17 มิตทิ ค่ี รอบคลุมด้ำน
สังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม และกำรบริหำรจัดกำร (17 SDGs)

ยั่งยืน (Sustainable) คือ ควำมคงทีแ่ ละต่อเนื่องของกำรใช้ทรัพยำกรและ

กำรดำรงชีวติ ทีส่ มดุลกับธรรมชำติ อยู่ร่วมกันอย่ำงมีคุณภำพชีวติ ทีด่ ี
วิสัยทัศน์ ของการศึกษาเพื่อ เน้ นกระบวนทัศน์ การพัฒนา
การพัฒนาอย่ างยัง่ ยืน คือ โลก
การศึกษาเพื่อการพัฒนาทีย่ งั่ ยืนคืออะไร (Paradigm Shift) จากการ
ทีท่ ุกคนมีโอกาสทีจ่ ะได้ รับ พัฒนาแบบคนเป็ นศูนย์ กลาง
ประโยชน์ จากการศึกษาทีม่ ี (Human Centered) เป็ นแบบ
คุณภาพ และเรียนรู้ ค่านิยม โลกเป็ นศูนย์ กลาง (Earth
พฤติกรรม Centered)
วิถีชีวติ ที่จาเป็ นต่ ออนาคตที่
ยัง่ ยืน และสั งคมทีม่ ีการ
เปลีย่ นแปลงไปในทางทีด่ ขี นึ้

การศึกษาเพื่อการพัฒนาอย่ างยัง่ ยืน ไม่ มีต้นแบบทีเ่ ป็ นสากล แต่ มีการตกลงร่ วมกันในเรื่ องแนวคิด อาจมีความแตกต่ างกันไป
ตามสิ่ งแวดล้อมของท้ องถิ่น การให้ ความสาคัญ และวิธีการ แต่ ละประเทศควรกาหนดเป้าหมายและกระบวนการต้ องให้
สอดคล้องกับสภาพแวดล้ อมของท้ องถิ่น สภาพทางสั งคมและเศรษฐกิจทีเ่ หมาะสม
The World Conference on Education for Sustainable
Development (ESD) held in Aichi-Nagoya, Japan, 2014
UNESCO World Conference on Education for
Sustainable Development 2021
มติทปี่ ระชุม : การศึกษาเป็ นเครื่ องมือทรงพลังทีจ่ ะทาให้ เกิดการพัฒนาที่
ยัง่ ยืน โดยเปลีย่ นแปลงและสร้ างทัศนคติเป็ นพลเมืองโลก รักและดูแลโลก
นา ESD มาใช้ เป็ นส่ วนหนึ่งในหลักสู ตรและกิจกรรม และครูมีบทบาทสาคัญมากในการพัฒนาเด็ก
ด้ านเศรษฐกิจ ด้ านสั งคม

เป้ าหมายการจัดการเรียนรู้แบบ ESD โครงการบ้ านนักวิทย์ น้อยคานึงมิตสิ ั งคม สิ่ งแวดล้อม และเศรษฐกิจ
แนวทางฝึ กฝนเด็ก
สู ่ผูร้ ักษ ์โลก
 แนวคิดในกำรจัดกำรเรียนกำรสอนเพือ่ กำรพัฒนำทีย่ ่งั ยืน

เน้นกำรเรียนกำรสอน กำรจัดกำรเรียนกำรสอนที่
แบบกำรมีปฏิสัมพันธ์ สำมำรถเรียนรู้เท่ำทันกำร
ระหว่ำงผู้เรียนและ เปลี่ยนแปลงต่ำงๆ ทีเ่ กิดขึน้
สิ่งแวดล้อมรอบตัว อย่ำงรวดเร็วบนโลก
(Interactive Learning,
Learner-driven
pedagogy) ให้เห็นและ
เข้ำใจปั ญหำ และแสดง
บทบำทในฐำนะสมำชิก
คนหนึ่งของโลกใบนีไ้ ด้
มีประสิทธิผลในกำรปลูกจิตสำนึกกำรพัฒนำทีย่ ่งั ยืนต่อโลก
 G- Get action with other
RAG ลงมือแก้ ไขปั ญหาร่ วมกันเพื่อพัฒนาให้
ดีกว่ าเดิม
(รักษ์ โลก)
Communication skill,
Collaboration skill

A- Assessment ประเมินและ
เลือกใช้ วิธีแก้ ไขปั ญหาที่ดีและเหมาะสม
Critical thinking skill, Creativity skill, Competency

R- Recognize ตระหนักและมองเห็นปั ญหา และอยากจะพัฒนา หรื อ

แก้ ไข ทัศนคติ (Attitude)
วิธีคดิ ......เด็กๆ จะทาอะไรได้ บ้าง เพื่อกระบวนการการพัฒนาทีย่ งั่ ยืน

ทาให้ ดีขึน้ ใช้ ให้ น้อยลง ลดมลพิษและปัญหาสิ่ งแวดล้ อม

เปลีย่ นวิธี ทาด้ วยความยุตธิ รรม รักษาสิ่ งดีๆ ให้ คงอยู่

19
https://www.vecteezy.com/free-vector/child-hand
20
 Making home-grown school meals in Bhutan

https://medium.com/world-food-programme-insight/making-home-grown-school-meals-in-bhutan-4d964066a70b
Happy Schools Project, CIES2020
Virtual Panel Session, April 8,
2020UNESCO
Testimony from teacher:
‘climate change is the big
problem in every country in the
world and therefore, my
students in my school are
worried about it as well. they
really enjoyed and had a
wonderful time to be a part of
this activity
กิจกรรมการรณรงค์ การลดขยะพลาสติกในเวียดนาม
 Goal : Quality of life

Essential
skills Motivation Competency
& Inspiration
Knowledge&
Literacy

Education for Sustainable Development

Sustainable Development Goals (SDGs)

https://www.curriculumnacional.cl/link/http:/hotcore.info/babki/girl-hiking-clip-art.html
 แนวทางฝึ กฝนเด็กสู ่ผูร้ ักษ ์โลก
2.
1.
ฝึ กฝนความคิดเชิงปร ัชญา (Philosophy with
Children) และการพู ดคุยสนทนาเชิงสร ้างสรรค ์
ฝึ กฝนการทาเป็ นกิจว ัตร ่
เพือการเรี ่ (Dialogue)
ยนรู ้และสร ้างจิตสานึ กทีดี
ประจาวัน
(Everyday action)

3. 4.
การเรียนรู ้แบบโครงงาน
การเรียนรู ้แบบสืบเสาะ (Project work หรือ
(Inquiry-based learning) Project-based learning) 5.
การเรียนรู ้แบบสะเต็ม

6. บริการสังคม ศึกษา (STEM education)

 1.ฝึ กฝนการทาเป็ นกิจว ัตรประจาว ัน
(Everyday action)
Tip : คณ
ุ ลักษณะทีด่ ี ควรมีการฝึ กฝนสม่าเสมอจนเป็ นอปุ นิสัย

https://www.istockphoto.com/vector/cute-cartoon-girl-and-boy-
working-in-the-garden-vector-illustration-kids-plant-a-tree-
gm951162598-259647214
https://www.pinterest.com/nueprathanasaet/%E0%B8%81%E0%B8%88%E0%B8%8
1%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B8%81/

การทิง้ ขยะให้ เป็ นที่ แยกขยะ ดูแลรดนา้ ต้ นไม้

29
2. ชวนเด็กพูดคุยเชิงปร ัชญา (Philosophy with Children)
และสนทนาเชิง
่
สร ้างสรรค ์เพือการเรี ่ (Dialogue)
ยนรู ้และสร ้างจิตสานึ กทีดี
Tip : 1. การส่ งเสริ ม/กระต้ นุ ให้ เด็กสนใจและนึกถึงส่ วนรวมและโลกมากขึน้ การ
ส่ งเสริ มความคิดที่ดี เช่ น ความเท่ าเทียม ความเป็ นพลเมืองโลก การทาความดี
2. การใช้ ภาษาเรี ยบง่ าย ให้ ความเป็ นอิสระ ผ่ อนคลาย เป็ นมิตร ให้ กาลังใจ

30
 ่
แล ้วเราเลือกทีจะให ้โลกเราเป็ นแบบใด
มิติการมองเพื่อการจัดการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยงั่ ยืน

การตั้งคาถาม
และความสนใจของเด็ก
นาไปสู่ การค้ นหาคาตอบ
ที่หลากหลาย
 ข้ าว.....มุมมองทีห่ ลากหลายในการจัดกิจกรรมเพื่อการพัฒนาทีย่ งั่ ยืน
มีความ กระบวนการ
ความเท่าเทียม แตกต่างของ พลังงาน
บรรจุมีการใช้ ในกระบวนการขนส่ง
รายได้สาหรับผู้ พลังงานเท่าไร ต้องใช้พลังงานเท่าไร
ที่มีส่วนร่วมใน
ทุกคนสามารถซื้อหา ผลผลิต
ข้าวมากินได้หรือไม่ เมล็ดข้าวมาจากไหน
วัฒนธรรมการทานาเป็นอย่างไร ข้าวสารมีกระบวนการ
บรรจุอย่างไร
ข้าวแต่ละพันธุ์ขายราคาเท่าใด
ข้าวมีหลายพันธุ์หรือไม่
ทานาต้องการสิ่งใดบ้าง
เด็ก ๆ ที่อื่นกินข้าวเหมือน
ข้าวมีความหมายและความสาคัญ เราหรือไม่
เช่นไรในวรรณกรรมเยาวชน น้า ทากับข้าว พันธุ์ข้าวที่เรากินเป็นพันธุ์
แบบไหน พื้นเมืองหรือปรับปรุงพันธุ์
น้าเพียงพอหรือไม่ ผลกระทบของการ ทาให้
ทานาต่อ สุขภาพดี
สาหรับทานา ความหลากหลาย
สิ่งแวดล้อม
3. ส่งเสริมการเรียนรู ้แบบสืบเสาะ (Inquiry-based learning)

34
 ใบงาน “นา้ ” และ “นา้ และเทคโนโลยี”

กิจกรรม ESD ต่ อยอดจากใบงาน เช่ น การบาบัดน้าเสี ย 35

 ใบงาน ก๊าซคาร์ บอนไดออกไซด์

กิจกรรม ESD ต่ อยอดจากใบงาน เช่ น ลดการปล่ อยแก๊ สคาร์ บอนไดออกไซด์ 36

 ใบงาน อากาศ

กิจกรรม ESD ต่ อยอดจากใบงาน เช่ น เรื อใบแล่ นลม

https://www.science-sparks.com/recycled-boats-sink-or-float/
4. การส่งเสริมเด็กๆ ทาโครงการ
หรือการเรียนรู ้แบบโครงงาน
(Project work หรือ
Project-based learning)
 ผลงาน ข้าวในชุมชนของฉ ัน
โรงเรียนว ัดห ัวดงใต้ (บางทองประชาสรรค์) จ ังหว ัดนครสวรรค์
ชุมชนโดยรอบโรงเรียนประกอบอาชพ ี หล ัก คือ การทานา
เด็กๆ จึงมีเมนูอาหารและขนมจากข้าว ห่อมาทานทีโ่ รงเรียนอยู่
เสมอ
ั
ขนมทีเ่ ด็กๆ สนใจคือ ข้าวเหนียวดาสงขยา

ี า ย้อมสม
“ ทาไมข้าวจึงมีสด ี ารึเปล่านะ”

เด็กๆ สารวจแหล่งเพาะปลูกข้าวในชุมชน ทาให้รจ

ู ้ ักข้าว
หลายชนิด เรียนรูก
้ ารเจริญเติบโตของต้นข้าว ทาให้ทราบว่า
ึ ษาโรงสข
ต้นข้าวมาจากไหน และศก ี า้ วในชุมชน ซงึ่ เป็นทีม
่ า
ของเมล็ดข้าว
ผลงาน ใบไม้ร ักษ์โลก ่ ยก ันทาความสะอาดโรงเรียน
ระหว่างทีเ่ ด็กๆ ชว
โรงเรียนบ้านกุดนา้ ใสจานบกน้อย จ ังหว ัดยโสธร ่ าหารทาน
พบว่ามีขยะพลาสติกทีม
่ าจากการใสอ

่ แก้วพลาสติก และถ้วยโฟมเป็นจานวนมาก
เชน

เราจะลดปริมาณขยะพลาสติกได้
้ ว้ ยโฟมใส ่
อย่างไร และ ถ้าไม่ใชถ
้ ะไรแทนดีนะ
อาหาร เราจะใชอ

ในท้องถิน
่ มีใบไม้จานวนมาก เด็กๆ อยาก
่ าหาร แทนพลาสติก จึง
ลองนาใบไม้มาใสอ
คุยก ันว่า “จะทาอย่างไรให้ใบไม้เป็น
่ าหารได้”
ภาชนะใสอ
ผลงาน หลอดหนูไม่งอ
้ พลาสติก ครูพาเด็กๆ เดินสารวจป่าชายเลน ซงึ่ เป็นแหล่งเรียนรูใ้ น
โรงเรียน ทีท
่ างเดินมีภาพเต่าต ัวใหญ่มห
ี ลอดพลาสติกติดอยูใ่ น
โรงเรียนว ัดมงคลโคธาวาส จ ังหว ัดสมุทรปราการ
่ ยเต่าได้
รูจมูก ทาให้เต่า เลือดไหล เด็กๆ จึงร่วมก ันคิดว่าจะชว
อย่างไร
้ ลอดพลาสติกแล้ว เพราะ
เราไม่อยากใชห
สงสารเต่า ไม่อ ยากให้เ ต่า ต้องเจ็ บ แล้ว
้ ะไรเป็ นหลอดแทนพลาสติก ดี
เราจะใช อ
นะ

่ นต่างๆ ของพืช พบว่า

เด็กๆ ลองสารวจสว
้ ทนหลอดได้ เด็กๆ อยากรู ้
ก้านใบใชแ
เพิม ้ ด
่ เติมว่าก้านใบอะไรทีใ่ ชด ู นา้ ได้โดย
ไม่เป็นอ ันตราย และย่อยสลายได้ ใน
ธรรมชาติไม่ทาร้ายเต่า
 โรงเรียนของเด็กๆ ตงอยู
ั้ บ ่ ริเวณทีร่ าบเชงิ เขา ชุมชน
ี หล ักคือ ทาไร่ขา้ วโพด เมือ
โดยรอบ มีอาชพ ่ ฤดูการเก็บ
ผลงาน รูท
้ ัน รูไ้ ว้ ปลอดภ ัยจากฝุ่นจิว๋ ่ วผ่านพ้นไป สงิ่ ทีต
เกีย ่ ามมา คือ ปัญหาฝุ่นและคว ันจาก

โรงเรียนบ้านก้อจ ัดสรร จ ังหว ัดลาพูน การเผาต่างๆ

เมือ
่ มีฝ่ นละอองขนาดเล็
ุ กจานวนมาก เรา
จ ะ ช่ ว ย ก น
ั เ ฝ้ า ร ะ ว ง
ั ติด ต า ม ต ร วจ ว ด
ั
คุณภาพอากาศ เพือ
่ เตือนเพือ
่ นๆ ให้ห า
วิธก
ี ารป้องก ันตนเองได้อย่างไรบ้าง

เด็ ก ๆ ทดลองว ด
ั คุณ ภาพอากาศ เก็ บ ข้อ มูล ทีไ
่ ด้
้ แ
ใชส ั
ี ทนสญล ักษณ์บอกค่าฝุ่นจิว๋ ทีว่ ัดได้ เพือ
่ แจ้ง
เตือ นจากน น
ั้ เรีย นรู ว
้ ธ
ิ ีป้ องก น
ั ตนเอง และสร้า ง
่ งกรองอากาศจาลอง สาหร ับใชใ้ นห้องเรียน
เครือ
ผลงาน ่ งเวลาไหน นา้ ยางไหลออกมากทีส
ชว ่ ด
ุ
โรงเรียนว ัดเทพชุมนุม จ ังหว ัดสงขลา
ผูป
้ กครองของน ักเรียนระด ับชน ั้ อนุบาล 2 สว่ นใหญ่ประกอบ
ี ทาสวนยางและร ับจ้างกรีดยางพารา
อาชพ

ั าทาไมแม่ตอ
“ หนูสงสยว่ ่ งเชา้ มืด แม่
้ งไปกรีดยางชว
บอกว่า

นา้ ยางจะออกเยอะถ้าอากาศเย็ น จริงรึเปล่านะ

่ งเวลาไหน นา้ ยางไหลออกมาก

แล้วชว
ทีส
่ ด
ุ ”
เด็กๆ เรียนรูเ้ กีย
่ วก ับล ักษณะของต้นยางพารา
ั
สงเกตการไหลของน า้ ยาง และทดลองกรีดยาง 3
่ งเวลา คือ เชา้ กลางว ัน เย็ น เพือ
ชว ั
่ สงเกตผลเป็น
เวลา 3 ว ัน
 6. บริการสังคม

https://www.istockphoto.com/search/2/image?phrase=boy http://chalakorn35.blogspot.com/2010/08/blog-post.html
44
+and+girl+planting+tree
45
46
47