KỂ CHUYỆN THEO NGÔI KỂ KẾT HỢP VỚI MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM

A. ÔN TẬP LÝ THUYẾT
I. Ôn lại những kiến thức và kĩ năng về ngôi kể
- Kể theo ngôi thứ nhất là gì? Kể theo ngôi thứ ba là gì? Mỗi loại ngôi kể này có
thế mạnh như thế nào?
- Em đã được đọc những văn bản nào có cách kể theo ngôi thứ nhất, văn bản nào
có cách kể theo ngôi thứ ba?
- Em đã gặp trong văn bản nào sự thay đổi ngôi kể? Tại sao lại phải thay đổi ngôi
kể?
Gợi ý:
Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện. Ngôi kể thường
được thể hiện ra bằng nhân xưng trong lời kể. Có khi người kể kể theo ngôi thứ nhất -
xưng "tôi" (Tôi đi học, Trong lòng mẹ,…) ; có khi kể theo ngôi thứ ba - dấu mình đi,
không trực tiếp lộ diện nhưng thực ra đã có mặt ở khắp nơi để chứng kiến và kể lại
chuyện, kể như nhân vật tự kể, kể như "người ta kể" (Tức nước vỡ bờ, Chiếc lá cuối
cùng,…). Ngôi kể thứ ba cho phép người kể tự do hơn trong việc chứng kiến, biết và
kể lại mọi chuyện. Ngôi kể thứ nhất (tôi) không thể tự do như ngôi kể thứ ba, người kể
dưới hình thức nhân xưng "tôi" chỉ kể những gì "tôi" biết, "tôi" chứng kiến. Tuỳ theo
từng trường hợp với dụng ý khác nhau, người ta có thể thay đổi ngôi kể để tạo ra màu
sắc cá thể hoá, linh hoạt trong lời kể, điểm nhìn,…
II. Ôn tập về miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, lưu ý những kiến thức
sau :
1. Miêu tả là dùng ngôn ngữ (hay một phương tiện nghệ thuật khác) làm cho người
nghe (người đọc, người xem) có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện
ra trước mắt.
Biểu cảm là bộc lộ những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước sự vật, sự việc,
hiện tượng con người trong đời sống.
2. Miêu tả trong văn miêu tả, biểu cảm trong văn biểu cảm so với miêu tả và biểu
cảm trong văn tự sự không phải khác nhau ở số lượng câu văn mà là ở mục đích sử
dụng. Yếu tố miêu tả trong văn miêu tả và trong văn tự sự tuy đều có tác dụng làm cho
sự vật, sự việc, con người... trở nên rõ ràng sinh động. Thế nhưng miêu tả cho rõ, cho
hay là mục đích của văn miêu tả. Trong khi đó, miêu tả chỉ là phương tiện để việc kể
chuyện trong văn tự sự thêm cụ thể, sinh động và lí thú hơn. Cũng như vậy, nếu yếu tố
biểu cảm làm cho bài văn biểu cảm dồi dào cảm xúc thì nó cũng chỉ là một phương
tiện để biểu hiện và dẫn dắt câu chuyện trong văn tự sự mà thôi.
3. Để đánh giá sự thành công của việc miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, người
ta thường phải xem xét các yếu tố này có phục vụ đắc lực cho mục đích tự sự hay
không, hoặc đã phục vụ cho mục đích ấy ở mức độ nào.
 4. Muốn miêu tả và biểu cảm thành công, người viết cần phải quan tâm tìm hiểu
cuộc sống, con người và bản thân mình, đồng thời chú ý quan sát, liên tưởng, tưởng
tượng và lắng nghe những lay động mà sự vật, sự việc khách quan gieo vào trong tâm
trí mình.

B – LUYỆN TẬP
1. Kể lại đoạn trích sau theo lời kể của chị Dậu - ngôi kể thứ nhất, có kết hợp
thêm yếu tố miêu tả và biểu cảm:
“Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn:
- Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho!
- Tha này! Tha này!
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh
Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại:
- Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
- Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. Sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện chạy
không kịp với sức xô đẩy của người đàn bà lực điền, hắn ngã chỏng quèo trên mặt đất,
miệng vẫn nham nhảm thét trói vợ chồng kẻ thiếu sưu.
Người nhà lí trưởng sấn sổ bước đến giơ gậy chực đánh chị Dậu. Nhanh như cắt,
chị Dậu nắm ngay được gậy của hắn. Hai người giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai
nấy đều buông gậy ra, áp vào vật nhau. Hai đứa trẻ con kêu khóc om sòm. Kết cục anh
chàng “hầu cận ông lí” yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho
một cái, ngã nhào ra thềm.”
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Gợi ý:
- Thay đổi nhân xưng trong lời dẫn, lời thoại có thể giữ nguyên; thay đổi nhân
xưng đối với anh Dậu (có thể thay bằng “nhà tôi”, ví dụ: Cai lệ tát vào mặt tôi một cái
đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh nhà tôi.”); thay đổi một số từ ngữ trong lời dẫn
thoại, ví dụ: “Tức quá, không thể chịu được, tôi liều mạng cự lại:”. Thay đổi chi tiết
miêu tả, biểu cảm, ví dụ:
“Tên người nhà lí trưởng sấn sổ bước đến giơ gậy chực đánh tôi. Nhanh tay, tôi
nắm ngay được gậy của hắn. Tôi giằng co, du đẩy với hắn, rồi buông gậy ra, áp vào
vật nhau với hắn. Hai đứa con tôi kêu khóc om sòm. Cuối cùng, hắn bị tôi túm tóc lẳng
cho một cái, ngã nhào ra thềm.”
- Viết ra thành văn bản toàn bộ lời kể.