DBHO 1.MAILA- 10 Unit.

-ERREGIMEN TOTALITARIOAK GERRA ARTEKO EUROPAN

2.ESKEMA

ITALIAKO FAXISMOA (1922tik 1945era)

1.-AGERPENAREN ZERGAITIAK:
Hiru arazo motak erraztu zuten faxismoaren hedapena Italian, hirurak I. Mundu Gerrarekin eta
honen ondorioekin erlazionatuta:
1-Frustrazioa: Gerran parte hartzearen truke=
lurralde gutxi jaso=
haserrea sortu giza-talde abertzaleenetan
.
2-Krisialdi ekonomiko-soziala: gerrak eroste ahalmena gutxitu eta langabezia gehitu
nekazari askoren emigratu beharra EEBBetarantz...
+ kale istiluak
gatazkakortasun soziala areagotu grebak
sabotajeak
lantegiez jabetzea...
3-Sistema politikoaren gaitasun eza: Italia nazio berri berria zen (1870ean bateratua)
Monarkia Konstituzionalean oinarrituriko gobernu-sistema ahula
-erregearen botere-esparrua oso handia
-erakunde legegilea= errolda sufragioaren bidez hautatua
-alderdi txiki askoren presentzia= arazoen konponketa oztopatu

2.-ERATZE-GARAIA ETA BOTERERA HELTZEA

LEHEN TALDE FAXISTAK BENITO MUSSOLINIK ANTOLATU I. Mundu Gerraren ostean.

"BORROKARAKO ITALIAR FASZIOAK" = langabeak eta soldadu ohiak nagusi

PROGRAMA hasieran kutsu sozialista

laster burgesen gustukoa
horri esker +
enpresen jabeen talde paramilitarrak antolatu
+latifundisten komunisten+ anarkisten ekintzak eragozteko
+agintari batzuen
atxikimendua lortu

-1921eko hauteskundeetara aurkeztu 32 diputatu lortu (Mussolini barne)

-Jarraian alderdia berrantolatu liderraren inguruan hierarkizatu
baseak era militarrean eratu

-1922an "ERROMAKO IBILALDIA" prestatu alderdiaren indarra eta eragin soziala erakusteko
urrian, milaka jarraitzaile faxista, alkandora beltzez eta ikur
faszistez jantzita, Napolesen bildu

bertatik Erromaraino oinez abiatzeko asmoz,

bidean eraikuntza publikoetan geldiketak egiten

-oposizioko alderdi politikoak + ejerzitua konbokatoriaren kontra egon

-baina deialdia oso arrakastatsua izan zen

1
 gobernukideek dimisioa aurkeztu zioten erregeari
gobernu-krisiaren ondorioz
VIKTOR MANUEL III. ak MUSSOLINI IZENDATU GOBERNU BURU BERRIA.

-1924ko apirileko hauteskundeetan irabazle irten = 7 milioi bototik 5 milioi eskuratu

-1924ko ekainean Matteoti lider sozialistaren hilketa
Parlamentua deuseztatu

MUSSOLINIK ERANTZUKIZUN EXEKUTIBOAZ GAIN

ESKUMEN LEGISLATIBOAK ERE HARTU

ESTATU FAXISTA MARTXAN JARTZEKO lehenengo ERABAKIAK

Faxismoaren goi-garaia 1926tik 1936ra hortik 1945era eroraldia gertatu

3.-GOBERNU FAXISTAREN POLITIKA

*BARNE POLITIKA:
1-MONARKIAK IRAUN zuen
erregeak gobernu-burua izendatzeko + kentzeko eskubidea izan
baina
Mussolini-rekin ez zuen erabili II. Mundu Gerra galduta ikusi arte

2-DUCE-k BOTERE ESKUMEN GUZTIAK bereganatu

Kongresua + Senatua funtzio gabeko erakunde sinboliko bihurtu

3-ERAKUNDE FAXISTA BERRIAK SORTU (Kontseilu Faxista Handia, Faszioen Ganbara...)
4-ANIZTASUN POLITIKOA eta ESKUBIDE ZIBIL, POLITIKO ETA SINDIKALAK EZABATURIK
geratu
5-Administrazio- ejertzito-irakaskuntzaren... KARGUAK ALDERDIKIDEEN ESKU jarri
6-Erregimenaren aurkako OPOSIZIO ORO ZAPALTZEKO tresna eraginkorrak asmatu zituzten:
MILIZIAK, EPAITEGI POLITIKOAK, LEGE BEREZIAK, ZENTSURA...

*POLITIKA EKONOMIKOA:
HIRU FASE bereizi ahal dira
gastu publikoa murriztu
1-Hasieran POLITIKA KAPITALISTA aplikatu soldatak izoztu
Estatuaren zenbait monopolio (Telefonia...) esku pribatuetan
dirudun taldeekin zituen zor moral/ ekonomikoak kentzeko
Estatuak hartu kontrol ekonomikoa
2- ESTATU KORPORATIBOAREN* FUNTSAK finkatu Sindikalismo bertikala antolatu ….
eta
"BATAILA HANDIETAKO GARAIA” hasi herrilan handien bataila
gariaren bataila
erronkak = -nekazal eta industria liraren bataila ……
ekoizpenaren igoera +
-monetaren bir-balioztatzea
aduanetako zergak igo
3- "AUTARKIA" ekonomiaren ardatza bihurtu -barne merkatua babestu
1929ko krisialdiari aurre egiteko prospekzioak eta erauzketak egin
+ -lehengai eta erregaiak bilatu
DEFLAZIO POLITIKA gauzatu atzerritar menpekotasunetik askatzeko
gastuak murriztu + soldatak izoztu + moneta debaluatu...

2
*GIZARTE-POLITIKA:
1-JAIOTZE-TASA GEHITZEKO politika
biztanleria nazio boteretsu baten zutabea delako ustea
15 urteko epean= hazkundea oso nabarmena
lurralde berrien konkista justifikatzeko erabili
grebak legez kanpo
2-LANGILERIA KONTROLPEAN izateko neurriak hartu eskubide sindikalak indargabetu
sindikalismo bertikalean sartu behar
3-"GIZAKI BERRIAREN” HEZIKETA
Taldeak
Programak sortu faxismo ideologiaren printzipioak
Jarduerak txikitatik barneratzeko

4-ELIZAREKIKO HARREMANAK HOBETU Biztanle katolikoen onespena lortu nahian

1870etik Italiako gobernuak eta MUSSOLINI Pio XII. arekin ADISKIDETU

Eliza Katolikoaren arteko harremanak etenik 1929an"LETRANGO ITUNA" SINATZEAN

Italia bateratzean Eliz-Estatuek

independentzia galdu zutelako erlijioa irakasgai ofizial bihurtu
Elizari dirutza eman
ondasunen galera konpentsatzeko
elizgizonak sartu gazteentzako elkarte faxistetan...

D-ALEMANIAKO NAZISMOA (1933-1945)

1.-ERATZE-GARAIA: I.MUNDU GERRATIK HITLERREN GOBERNURA

I. Mundu Gerraren porrotak eta Versaillesko Ituneko bake-

baldintzeK etapa politiko berria zabaldu 1918tik aurrera

Gilermo II.a enperadoreak abdikatu eta WEIMARKO

ERREPUBLIKAREN ERAKETA gertatu

Erregimen berria= EZINTASUNA ARAZOEI AURRE EGITEKO

a-1924 arte joera ezberdineko MATXINADAK hedatu

eskuineko taldeek 1920an eta 1923an talde ezkertiarrek

arrakasta gabeko Estatu Kolpeak "Iraultza Espartakista" burutu
honetako bat Hitlerrek zuzenduta Errusiako eredu politikoa ezartzeko
jardunaldi bortitzak hiri nagusietan
b-1924tik 1929ra ETAPA LASAI samarra

egoera ekonomikoa apurtxo bat hobetu

istilu sozialak gutxitu

3
 c-1929az geroztik New Yorkeko Burtsaren krakaren eraginak
KRISI EKONOMIKOA areagotu

JARRERA POLITIKOAK ZORROZTU GOBERNUAK EUSKARRI FALTA

DEMOKRAZIA BABESTEKO
Hitlerrek gobernu burutza hartzeko aukera
Intelektualak, klase ertainak, Eliza, Estatu-administrazioa...
Gobernua zorrotz kritikatu krisitik ateratzeko gaitasun ezagatik

2.- ADOLF HITLERREN IBILBIDE POLITIKOA:

Oso biografia oso iluna (1889-1945) 2 aldiz zauritu
I. Mundu Gerran boluntario gisa parte hartu burdinazko gurutze domina lortu
1918an soldadu ohiek osaturiko elkarte nazionalista batean sartu
urte batean elkartearen buruzagi izatera heldu
*1920an elkartearen izena aldatu
"ALEMANIAKO LANGILEEN ALDERDI NAZIONALSOZIALISTA" (N.A.Z.I.) sortu
bi eginkizun premiazko betetzeari ekin
berak sortutako egunkariaren bidez
JARRAITZAILEEN KOPURUA gehitu alderdiaren PROGRAMA zabaldu
+
-herri alemaniarraren nagusitasuna
-kanpoko politika inperialista
-antisemitismoa
S.A. delako talde paramilitarra antolatu -antikapitalismoa
-antimarxismoa
-anti-parlamentarismoa...
naziak babesteko arerioei erasotzeko

+
+
Nazismoaren ikurrak asmatu
- gurutze esbastika
- janzkera militarra
- agurra
- himnoak...

*1923an HITLERREK Weimar errepublikaren aurkako ESTATU KOLPE batean PARTE HARTU
5 urteko zigorra
porrot egitean ESPETXERATU baina 9 hilabete
soilik beteta
"MEIN KAMPF" (Nire borroka) liburu autobiografikoa idatzi
Nazismoaren Bibliatzat hartuta
KARTZELATIK IRTETEAN
gainbehera zihoan ALDERDIA
BERPIZTEKO ESTRATEGIA MARTXAN JARRI
alderdi indartsua eta ederki egituraturik lortu
+
1929ko krisi ekonomikoaren eraginez jarraitzaileen kopurua etengabe gehitu

*1932an hauteskundeetan 13 milioi boto lortu

emaitzak ikusita HINDENBURG presidenteak HITLER KANTZELARI izendatu

4
 GOBERNU KONTSERBADORE BATEN BURU BIHURTU
baina
BOTERE OSOA BEREGANATZEKO asmoz ALDAKETA batzuk egiten hasi
legezko markoaren barruan jokatuz susmo txarrik ez pizteko
egilea?
*1933an helburu horretarako mesedegarria ALEMANIAKO PARLAMENTUAREN ERREKETA
1933ko otsailaren27an
erakunde horren kontroletik askatu erreketa komunisten ekintza zela argudiatu

DEKRETU ARRISKUTSUAK ATERATZEN hasi

-Berma konstituzionalak etenik geratu Politika honen ondorioz
-Askatasun guztiak ezabatu 4000 funtzionario eta
-Etxeetako araketak egin baimen judizialik gabe jarraitzaile komunista
-Posta+ telefono-deien pribatutasuna ez errespetatu kartzelaratu
-Lehen kontzentrazio-eremua sortu Dachaun disidenteak eta oposiziokoak sartzeko
murriztuta eta beldurtuta
ezkertiarren ustezko
garbiketa konspirazioak
Testuinguru honetan HITLERREK LORTU Parlamentuak HURRENGO 4 URTEETAN
BOTERE OSOA beraren esku uztea

LEGEZKO DIKTADURA EZARRI

NAZISMOAREN PRINTZIPIOETAN OINARRITUTA

gainera
*1934an HINDENBURG = Alemaniako Errepublikako presidentea 1925etik 1934ra HIL zen

HITLER GOBERNU-BURU izateaz gain NAZIOAREN PRESIDENTE ERE bihurtu

3-NAZIEN POLITIKA
BARNE POLITIKA:
*III. REICHa aldarrikatu
Hitlerrek = FÜHRER izendatu bere burua
*ALDERDI BAKARRA="Alemaniako langileen alderdi nazionalsozialista" (N.A.Z.I.)
gainontzeko guztiak legez kanpo geratu + bere ondasunak konfiskatuta

*ANTOLATUTA ZEUDEN Lan-erakundeak / Sindikatuak + Talde Erlijioso/ Kulturalak/ Kirol

ELKARTEAK ...DEBEKATU eta FAXISTEK ERATURIKOAK BAKARRIK BAIMENDU.

*SINDIKATU BAKARRA inposatu= "Lanaren Fronte Alemaniarra"

bertan sartu behar kategoria guztietako langileak (sindikalismo bertikala)

*ALDERDIAREN KARNETA eta ARRAZA ARIAKOA = ezinbesteko baldintzak

Estatuaren kontrol-peko lanpostuetan sartzeko

*IZUA erabili gobernuaren aurkako jarrerak, iritziak, ekintzak...ezabatzeko

SS-ak eta GESTAPO-a talde paramilitarrak sortu
oposizioa kontrolatu indarkeriaren bidez
"Labana luzeko gaua" delakoan alderdiaren sektore kritikoenak +
S.A.ko nazi ezagun batzuk erahil

5
 *"HERRI EPAIMAHAIAK" eratu DELITU POLITIKOAK berma judizialik gabe zigortzeko
heriotza-zigorra, kontzentrazio esparruetara bidali...
*OSO ZENTSURA ZORROTZA inposatu prentsa, irratia
kultura-ekitaldiak
INFORMAZIO-BIDE ORO KONTROLATU ikasketa-planak...
"KULTUR-GANBARA" sortu berri guztietan kutsu nazia ager zedin.
LIBURUEN ERREKETA….
Politika honen ondorioz "GARUNEN IHESA" Bertol Brecht, Einstein, Thomas Man...+
beste zientzialari-pentsalari- artista asko erbesteratu

*”ODOLAREN PURUTASUNA” eta ABERTZALETASUNA babesteko neurriak

-Arraza ariakoen arteko ezkontzak bakarrik baimendu.
-Ezindu fisiko eta psikikoen esterilizazioa.
-Ijitoak- juduak….. kontzentrazio-esparruetan
disidenteak-komunistak... sartu eta akabatu.
-Gazteak nazismoaren baloreetan hezi (elkarte sasi-kulturaletan derrigorrez sartu)
-Emakumeei rol zapaltzailea betearazi (etxe barnean sartuta gizonaren menpe)

POLITIKA EKONOMIKOA: soldatak eta prezioak arautu

herrilan handiak egin lanpostuak sortzeko
NAZIEK hartu EKONOMIAREN GIDARITZA industria astuna- kimika-armamentukoa bultzatu
+
AUTOSUFIZIENTZIA bilatu kontsumoaren murrizketak
nazio ARROTZEN MENPE EZ EGOTEKO errazionamendua ezarri
zerga berriak (ezkongabeentzako, kasu)

KANPOKO POLITIKA:
ERASOKORRA eta GUZTIZ INPERIALISTA

VERSAILLESKO ITUNA eta NAZIOARTEKO LEGERIA ERRESPETATU BARIK

HITLER ARRAZARI BURUZ eta

BIZI-ESPAZIOARI BURUZ-ko
Ideologia gauzatzen hasi 1936tik

Renania (1936) - Austria (1938)- Txekoslovakia (1938) - Bohemia (1938)- Polonia (1939)
KONKISTATU

INBADITZEAN II. MUNDU GERRATEA PIZTU

Hitler gerra galduta ikusi zuenean, bunker gisa erabiltzen zuen Berlingo hotel batean
bere buruaz beste egin zuen Eva Braun amorante-arekin batera.

6
Oharrak:

*MUSSOLINI:
Familia sozialista eta katoliko langile batean (aita errementaria eta ama irakaslea) jaio zen 1883an . Bera
ere alderdi sozialistaren militante izan zen gaztetan, maisu izateko ikasten zuen bitartean. Karrera
bukatzean Suitzara joan zen soldaduzka ez egiteko eta 5 urtetan klaseak emateari ekin zion. Ezkondu egin
zen eta 5 seme-alaba eduki. Jaioterria itzultzean kazetari lanetan hasi zen eta Italiak Balkanetan Turkiari
erreklamatzen zuen Libia eskualdearen inguruko gerraren kontrako protesta bortitzak zuzentzeagatik 5
hilabeteko espetxe zigorra pairatu zuen. “Avanti” egunkaria zuzentzera heldu zen baina I. Mundu Gerra
hastean kaleratu zuten Aliatuen alde jokatu behar zuela Italia defendatzeagatik. Jarraian “Italiako Herria”
izeneko egunkaria fundatu zuen eta bere ideiak hedatzeko erabili zuen.
I.Mundu Gerran parte hartu zuen soldadu xede gisa eta granada baten leherketaren ondorioz zauritua
suertatu. Gerra bukatzean, jarrera ultra-nazionalista, anti-liberala eta anti-marxista sutsua izanik, Italiako
mugimendu Faxistaren sortzailea eta liderra bihurtu zen. 1922tik 1943ra arte, Duce izanda, Italia gobernatu
zuen faxismo printzipioen arabera eta II Mundu Gerran gidatu, harik eta Viktor Manuel III.a erregea, gerra
galduta zutela ikusita, kargutik kendu zuen arte 1943ko uztailean. Partisanoek (faxisten kontrako
milizianoak) hil zuten 1945eko apirilean, Alemaniara ihes egiten saiatzean.

*HITLERREN BIOGRAFIA.
*Lehenengoz esan beharra dago, dena den, Adolf Hitlerren BIOGRAFIA OSO ILUNA dela: Hitlerri ez
zitzaion inoiz interesatu bere bizitzari buruzko datuak aireratzea (izatez boterera heltzean debekatu zuen
berataz ezer argitaratzea). Jarrera horren arrazoia erraza da: berak asmaturiko gustuko irudia babestu behar
zuen. Izan ere, Hitler, kartzelan egonda (1923ko estatu kolpearen ondorioz) autobiografia moduko bat idatzi
zuen, “MEIN KAMPF=Nire borroka”. Liburuan, bere nortasuna goraipatzeaz gain bere ideia politikoak ere
azaldu zituen (horrexegatik nazientzat Biblia modukoa da). Dena den, egindako ikerketaren arabera bere
jatorriaz kontaturiko datu asko gezurrak dira. Fidagarria dena, ondokoa da :
-Adolf Hitler, Austriako herri txiki batean jaio zen, Bavariarekiko mugan, 1889.urtean. Aduana-
funtzionario xume baten semea zen eta familia katoliko batean hazi zen. 16 urterekin umezurtz geratu zen
eta 2. Hezkuntzako ikasketak amaitu barik utzi zituelarik eta artista izateko gogoz Vienara jo zuen 18 urte
zituela (margolaria izan nahi omen zuen baina Arte Ederretako Akademian ez zuten onartu). Hala ere,
Vienan geratu zen eta aitak utzitako diruaz baliatuz bizi izan zen 24 urte bete arte. Hor sentipen
pangermanista barneratu zitzaion, hots Alemania eta Austria bateratzearen aldekoa, eta baita jarrera
antisemita garatu ere. 23 urterekin, soldaduzkaren betebeharra saihesteko (barrabil baten falta izkutatzeko,
antza) Austriatik joan zen, Munichen ezarriz 1912an. Bertan finkatu eta berehala (hurrengo urtean) I. Mundu
Gerrak eztanda egin eta boluntario hartu zuen parte. Bi aldiz zaurituta eta burdinazko gurutze domina lortuta,
gerratean barneraturiko eskarmentua eta gorrotoa erabakigarriak izan ziren politikagintzan aritzeko
gatazkaren ostean.

7
8