DIKTADURA

FRANKISTA
EUSKAL
HERRIAN (1939-
1975)
USE PRESTATZEKO ESKEMA
1. Sarrera.
2. Erbestea.
3. Hazkunde ekonomikoa eta aldaketa sozialak.
4. Frankismoaren oposizioa.
5. Diktaduraren krisia Euskal Herrian.
1. SARRERA
• Gerraren iraupena
• Franco – Diktaduraren iraupena/faseak
• Oinarri ideologikoak/gizarte taldeak
• Demokrazia organikoa

(Frankismoaren lehen gaian baduzue informazioa atal hau osatzeko)

 1. SARRERA
40. Hamarkada GERRAREN ONDORIO DEMOGRAFIKOAK

• Populazioaren leku aldatzeak :

• Gerra hasieran, 55.000tik gora gipuzkoarrek jo zuten Bizkaia aldera .
• 1937an mugimendu hura errepikatu zen, Kantabria eta Asturias
aldera. Erdiak ez ziren sekula itzuliko.
• 30.000 haurrek hartu behar izan zuen erbesteko bidea.
• Espetxeak presoz bete ziren: 36.000 preso 1937ko udan.
• 20.000 lagun hil ziren, gutxi gorabehera, frontean, bonbardatutako
hirietan eta frontearen atzealdean.
• Hildakoen kopuruari, tifus exantematikoak edo tuberkulosiak bezalako
gaitzen hedadurak, higiene kaskarrak, elikadura eskasak eta goseak
eragindako hildakoen kopurura erantsi behar zaio; haurren heriotza
tasaren igoerak garbi adierazten du datu hau.
• Gerra ondorengo heriotza-tasa altua izan zen eta jaiotza-tasak, berriz,
behera egin zuen.
2. ERBESTEA

Frankismoaren lehenengo erabakiak:

• Alderdi politiko eta sindikatu guztiak debekatuko dituzte. –
Erantzukizun Politikoen Legea
• Alderdi bakarraren sorrera: Falange Española Tradicionalista y
de las JONS.
• Greba eskubidearen debekatzea.
• Adierazpen askatasuna desagertu. Zentsura ezarri.
• Autonomia estatutuen deuseztatzea.
Autonomia deuseztatzeko dekretua
Provincias traidoras
40. hamarkada EKONOMIA: autarkia

• Isolamendua: politika
autarkikoa.
• Kezka nagusienak:
biziraupena.
• Arrazionamendu kartilak,
estraperloa, …
40. Hamarkada : EGOERA EKONOMIKOA
• Gehien kaltetutako sektoreak : elektrizitate azpiegitura eta bide sareak
• Industria egitura ia ukitu gabe geratu zen. Erabakigarria izan zen Francorentzat
gerra-produkziorako.
• Gerra ondoren: Lehengaiak erabat murriztu ziren eta, estatuaren
interbentzionismoa zela-eta, Euskal Herriko industria ez zen bere produkzio
ahalmen gorenera iritsi.

• Bizkaiko eta Gipuzkoako BPG-k estatuko batez bestekoa gainditu zuten.

• aurrera egin zuten enpresak:
• Altos Hornos de Vizcaya.
• Bankuen jardueraren hazkunde handia.
• Bilboko Burtsaren berri irekiera.
• Elkarte berrien kopuruaren hazkundeak eta horiek ekarritako kapitalak.
• Biztanleak: miseria gorrian zeuden: oinarrizko produktuen eskasia zegoen,
gosea, arrazionamendua, bizi kostuaren igoera, soldata baxuak eta
gaixotasunak.
40.hamarkada: KRISI KULTURALA
• Irakaskuntzaren kontrako
zigorrak: irakasle euskaldun
askok zigorrak jaso zituzten.
• Komunikabideetan: erabateko
kontrola (zentsuraren bitartez).
• Euskal kulturaren ezaugarri
guztiak gogor zigortu zituzten.
• Kultura asko pobretu zen:
batzuen erbesteratzea eta
besteen heriotzagatik.
• 50.hamarkadan: Arantzazuko
Basilikaren proiektua: Oteiza,
Basterretxea, Ibarrola: euskal
artearen berrikuntzaren sinboloa.
2. ERBESTEA

1936ean: Lehen Eusko Jaurlaritza (Jose Antonio Agirre lehendakari) eta

Autonomia Estatutua .
Urte berean: Gerra Zibila hasi zen: Eusko Jaurlaritza erbestera.
Frankismoaren leloa: “España, una, grande y libre”:
hor ez da autonomiarik onartuko.
Diktadura 40 urtez: euskal izaerarekin lotutako guztiaren errepresioa.
2. ERBESTEA
Eusko Jaurlaritza erbestean: Lehendakaria: Jose Antonio Agirre(1960an hil arte).

- Alemanek Frantzia inbaditu zuten: Agirre Belgika eta Alemanian

izkutatu (Companys-en fusilamendua)
- Londresen: Manuel de Irujo: abertzaletasunaren lidergoa hartu zuen.
- Irujok Euskadiko Kontseilu Nazionala sortu zuen (euskal errepublika
independiente bat aldarrikatuz).
- 1941: Agirre Argentinara eta New York-era : EAJren lidergoa
berreskuratu eta proiektu independentista bertan behera
- 1945: BAIONAKO HITZARMENA
- Helburua: Errefuxiatuei laguntza eskaini eta Euskal Herria nazioartean
ezagutzera ematea: 1956: Parisen: Lehen Euskal Mundu Biltzarra
antolatu zuten (politika, sindikatuak eta kultura)
- 1960ean Parisen hil zen Agirre; Donibane Lohitzunen ehortzi zuten.
- 1960tik aurrera JOSE MARÍA LEIZAOLA
 2. ERBESTEA

• Ezkerreko indarrak.
- Sozialistak eta komunistak erbestean jokatzeko aukera gutxi izan zuten.
- Anarkista eta komunistek indar gutxi zuten euskal probintzietan.
• Baionako Ituna. 1945ean Euskal Herriko ia alderdi eta sindikatu guztiek
sinatutako akordioa. Helburua Eusko Jaurlaritzari sostengua eman eta
monarkiaren Errestaurazioa galaraztea zen.Errepublikaren, Estatutuaren eta
Eusko Jaurlaritzaren alde azaltzen ziren.
• 1947-1951: industrian grebak antolatu zituzten: errepresio gogorrez
erantzunak.
• 1956: Munduko Euskal Kongresua ospatu zen Parisen: arrakasta handia.
• 1960: Jose Antonio Agirre hil zen: Lehendakari berria: Jose Maria Leizaola.
3. HAZKUNDE EKONOMIKOA ETA ALDAKETA
SOZIALAK.
1959: Garapenaren legea: gobernu teknokratak.
Espainiako “miraria” 60.hamarkadan.
- Industrializazioa.
- Garapen ekonomikoa.
- Etorkinak iritsiko dira.
- Gizarte anitzagoa eta konplexuagoa.
- Bizimoduaren aldaketa: kontsumo gizartea,…
- Ez zen boterean aldaketarik egon.
 3. GARAPENA ETA GIZARTE ALDAKETAK
• Nazioarteko koiuntura ekonomikoa aldekoa izatea.
• Kanpotik etorritako kapitalen inbertsioak (eskulan merkeak
multinazionalak erakarriko ditu).
• Turismotik iritsitako diru sarrerak: prezio baxuek erakarriak.
• Emigranteek Espainiara bidaltzen zuten dirua.
• Lan koste baxuak: soldatak, pentsioak,…
• Obra publikoetan estatuaren inbertsio izugarriak: urtegiak ,
…
 3. GARAPENA ETA GIZARTE ALDAKET AK
Euskal He r riare n indust r ializ az io aro be r r ia

• Inmigranteen etorrerak zuzeneko eragina izan zuen biztanleriaren hazkundean.

• Enplegu tasa ia erabatekoa zen eta bigarren sektorea zen garrantzi gehienekoa.
• 1973ra arte langabezia tasa ez zen hazi.
• 1960tik 1975era arte %270 igo zen Euskal Herriko Barne Produktua.

• Kooperatibak: Garrantzi handiko fenomenoa hasi zen 1956an, Arrasaten, ULGOR,

esperientzia berritzaile baten eskutik. 
• Filosofia ezberdin bat: langile-bazkideek halako protagonismoa zuten eta karguak
demokratikoki hautatzen zituzten.

J.M.Arizmendiarrieta
 3. GARAPENA ETA GIZARTE ALDAKETAK.
Euskal Herriaren industrializazio aro berria

• Metalurgia eta Kimikaren sektoreak izan ziren atzerriko inbertsioen

jomuga nagusiak.
• Esportazio nabarmena ikusten dugu euskal industrian.
• Programa Siderúrgico Nacional: izugarri hazi zen Euskal Herrian
altzairuaren ekoizpena.
• Ontzigintzak ere gora egin zuen eta ontziolak berritu egin ziren.
• Makina-erreminta, industria kimikoa, papergintza eta arte grafikoen
sektoreek garai onak izan zituzten.
• Nekazaritza eremuko biztanleria aktiboaren kopuruak behera egin zuen
nabarmen, laborariek eta jabe txikiek industriguneetara jo baitzuten.
• Gero eta garrantzi handiagoa hartu zuen zerbitzuen sektoreak,
pertsona askok egiten baitzuen lan horretan.
3. GARAPENA ETA GIZARTE ALDAKETAK:

SEKULARIZAZIOA KLASE ERTAINA

EMAKUMEAK HIRIEN HAZKUNDEA

KONTSUMISMOA
 4. OPOSIZIOA
LANGILE MUGIMENDUAREN SUSPERTZEA:
Talde nagusiena: CCOO (Comisiones Obreras).
Harreman laboralak berrituko dira.
Langileen parte hartze handiagoa (enpresarekin hitzarmenak sinatzeko aukera).
1962tik aurrera greba ugari.
1967tik aurrera grebak gero eta politizatuago.
 4. OPOSIZIOA: Lan gatazkak

• Garai honetan lan gatazka ugari izan ziren, eta soldaten

igoera eskatzeko grebak izan ziren askotan: Bilboko
Labe Garaiak eta Beasain 1961ean, 1962ko greba
handiak Asturiasekin batera…

• Gero eta apaiz talde, intelektual eta herritar gehiagok

erakusten zieten langileei beren sostengua.
• Erregimenak, errepresio bortitzaren bidez erantzun
zuen (atxiloketak, torturak).
• 1964an gerra ondorengo Aberri Egunerako lehen
deialdia egin zen eta 35.000 lagun bildu ziren
Gernikara.
• Ugaritu egin ziren, era berean, apaiz taldeek askatasun
ezaren aurka egindako protestak. (AÑOVEROS)
OPOSIZIOA ETA-REN HISTORIA

• EAJtik gazte talde bat banandu

eta EKIN iritzi-taldea sortu
zuten (1951)
• Geroxeago EKINetik ETA sortu
zen 1959an (Euskadi ta
Askatasuna).
• HELBURUA: Euskal Herriaren
autodeterminazioaren eta
independentziaren alde egitea.
• Sortzaileak: Alvarez Enparantza
(Txillardegi), Madariaga,…
OPOSIZIOA ETA-REN HISTORIA

Hainbat ideologien eragina izan zuen:

 Sabino Aranaren
independentziaren nahia
(1962an urrundu egin zen,
arrazismoa ukatu eta
akofentsionala).
 Maoismoa, marxismoa.
 Hirugarren munduko iraultza
eta prozesuen eragina (Aljeria,
Kuba)
 OPOSIZIOA ETA-REN HISTORIA

• Hasieran pintadak, lehergailuak eta kultura defendatzen zituen, baina

denborarekin borroka armatuaren eta indarkeriaren alde egin zuen (1961)
• 1968an hilketak egiten hasi zen (Jose Pardines guardia zibila eta Melitón Manzanas
Gipuzkoako Brigada politiko-sozialaren komisario nagusia) ). Ekintza hauei
erantzuteko, frankismoak terrorea erabili zuen: jende asko atxilotu, etxeak bortxaz
miatu eta atxilotuak torturatzen zituen (Salbuespen egoera – provincias traidoras).
• Burgosko prozesuan (1970) 16 etakide epaitu eta seiri heriotza-zigorra ezarri
zienean (heriotza-zigorrak kommutatu zituzten). Protesta eta greba ugari izan ziren
euskal lurralde osoan, eta gobernu frankistak salbuespen-egoerak ezarri zituen
protestei aurre egiteko.
 OPOSIZIOA ETA-REN HISTORIA
• 1968-1975era bitartean, ETAk
zenbait industrialari bahitu eta 43
pertsona hil zituen; besteak beste,
Carrero Blanco almirantea (1973)
eta Madrilgo Rolando kafetegiaren
kontrako atentatuan (1974ko
iraila) hildako 12 pertsona.
• Franco hilzorian zegoela,
gobernuak, ETAko ekintzei
erantzuteko, bi etakide fusilatu
zituen 1975eko irailean: Txiki eta
Otaegi.
 OPOSIZIOA : KULTURAREN ERABERRITZEA
• Hasieran egoera latza izan zen:
• Goi ikasketetarako unibertsitate publikorik ez zegoen.
• Egoera aldatu egin zen erbesteratu batzuk itzuli zirenean: Oteiza, Basterretxea eta Ibarrola.
• Arantzazuko basilikaren proiektua (1950-1954), euskal artearen berrikuntzaren ageriko ikur
bizia bihurtuko zena.
• 1960. urtetik euskal kulturaren susperraldi aberats bat plazaratu zen, kultura eta arte
sorkuntza zabaltzeko, eta hizkuntza berreskuratzeko.
• Ikastolak sortu ziren, euskaraz idatzitako literaturaren produkzioa bizkortu zen eta oinarrizko
urratsak egin ziren euskaltegietatik euskara batua sortzeko.
• Gero eta gehiago lotu ziren kultura eta politika.