3

Araling Panlipunan
Hauna nga Markahan – Modyul 8
Mga Pamaagi sa Pagtatap it
Dunang Manggad it Kaugalingon
nga Probinsya ag Rehiyon

Akeanon
Araling Panlipunan – Ikatlong Baitang
Alternative Delivery Mode
Unang Markahan – Modyul 8: Aralin 1 Mga Paraan ng Pangangasiwa sa Likas na
Yaman ng Sariling Lalawigan at Rehiyon
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala
at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito
ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Cherry Lyn A. Anog, Zenith G. Ilandag, Annabelle F. Mier,
Lovelyrose Mary L. Sabuga-a, Ledie Lou C. Superales,
Jean M. Salomon, Gina L. Ticong, Leonora S. Valera
Editor: Mailen D. Cabillan, Glee S. Cavan, Adelma D. Cudera , Kimberly E.
Dueñas,Pamela L. Edisane, Riva P. Palma, Grace C.Sapini,
Hannie P. Zamora
Tagasuri: Francis Maye O. Daya, Maximo R. Embodo, Eve B. Espiritu, Merlyn M.
Lanoza, Marilyn Madera, Anita S. Tampos, Nina Z. Young
Tagaguhit: Cris A. Aquino, Aiza Lou A. Bernaldez, Cherie Mae A.
Caduyac, Eduardo, Jr. A. Eroy, Jules Bernard G. Guinita,
Marvin P. Linogao, Edieson John C. Mag-aso, Sharon C. Marimon,
Ryan R. Padillos, Nylle Ernand D. Silayan
Tagalapat:
Tagapamahala: Evelyn R. Fetalvero Nelson C. Lopez
Janette G. Veloso Cheerylyn A. Cometa
Analiza C. Almazan Christopher P. Felipe
Danilo R. Dohinog Liza Leonora D. Dacillo
Ma. Cielo D. Estrada Alicia I. Ayuste

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Department of Education – Region XI
Office Address: F. Torres St., Davao City
Telefax: (082) 291-1665; (082) 221-6147
E-mail Address: region11@deped.gov.ph * lrms.regionxi@deped.gov.ph
 3

Araling Panlipunan
Hauna nga Markahan - Modyul 8:
Mga Pamaagi sa Pagtatap it
DUnang Manggad it Kaugalingan
nga Probinsya ag Rehiyon

Akeanon
Araling Panlipunan – Ikatlong Baitang
Alternative Delivery Mode
Hauna nga Markahan – Modyul 8: Mga Pamaagi sa Pagtatap it
DUnang Manggad it Kaugalingan nga Probinsya ag Rehiyon
Unang Edisyon- 2020

Mga Bumuo sa Pagsulat ng Modyul sa Akeanon

Manunulat: Joli P. Ilin

Tagasuri: Joli P. Ilin

Gilvert B. Dy
Ruby Agnes B. Estrada,PhD

Tagalapat: Ma. Christine B. Tejada

Tagaguhit: Anastacio P. Dalupang

Tagapamahala: Mahnnie Q. Tolentino

Dobie P. Parohinog, PhD

2
Pangunang Hambae
Para sa Pasiliteytor:
Malipayon nga pagbaton it asignaturang Araling Panlipunan 3 it
Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling Mga
Pamaagi sa Pagtatap it DUnang Manggad it Kaugalingan nga
Probinsya ag Rehiyon!
Ro modyul ngara hay ginkabuliganan nga ginplastar ginkaayad
ag gin-usisa it mga edukador halin sa publiko ag pribado nga
institusyon agud giyahan ikaw nga pasiliteytor agud mabuligan
nga maangkon it eskuyla ro sueondanan nga gintaeana it
Kurikulum it K-12 samtang ginatinguhaan nanda nga
maeampasan ro pangkaugalingon, pagkabilugan ag pang-
ekonomiyang hangkat sa pag-tuon.
Ro Bulig sa pagtuon ngara hay nagahandum nga makaangot ro
eskuyla sa may paggiya ag hilway nga pagkantigo ku mga
ueobrahon suno sa andang ikasarang, kadasig ag oras.
Nagahandum man ra nga mabuligan ro mga eskuyla agud
maangkon ro mga abilidad nga pang-21 siglo samtang ginaisip
ro andang mga kinahangeanon ag sitwasyon.
Bilang dugang sa kagamitan it nagapangunang teksto, makita
ninyo ro kahon ngara sa pinakaeawas it modyul:

Mga Tala para sa Guro

Makita iya kara ro mga padumdom, bulig o pamaagi
nga magamit sa paggiya sa eskuyla.

Bilang pasiliteytor, ginapaabot nga taw-an nimo it pangunang

kaaeaman ro eskuyla kon paalin gamiton ro modyul ngara.
Kinahangean man nga imong sundan o bantayan ag irekord ro
anang pag-umwad samtang ginapasugtan sanda nga
magkantiguhan sa andang kaugalingon nga ikasarang. Euwas

3
kara, ginapaabot man kimo nga mas ingganyuhon pa gid ag
giyahan ro eskuyla samtang ginaobra ro mga ueobrahon nga
nakasueod sa modyul ngara.
Para sa eskuyla:
Malipayon nga pagbaton sa asignatura nga Araling Panlipunan 3
it Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa leksyon nga
Mga Pamaagi sa Pagtatap it DUnang Manggad it Kaugalingan
nga Probinsya ag Rehiyon.
Ro modyul ngara hay gin-obra bilang sabat sa imong
kinahangeanon. Tinutuyo kara nga mabuligan ka sa imong pag-
eskuyla samtang owa ka sa sueod it eskuylahan. Handum man
kara nga mataw-an ka it mga mapuslanon nga kahigayunan sa
pagkantigo.
Ro modyul ngara hay may mga parte ag icon nga dapat nimo
nga maeubtan.

Sayuron Masayuran mo sa parte ngara

ro mga dapat mo nga matun-
an sa modyul.

Testingan Sa Pagtesting ngara,aton nga

makita kon ano eon ro imong
natun-an sa leksyon it modyul.
Kon mabuoe mo tanan ro husto
nga sabat (100%), pwede mo
nga eaktawan ro parte ngara it
modyul.

Balikan Raya hay matag-ud nga

ueobrahon o balik-tuon agud
mabuligan ka nga maangot ro
makaron nga leksyon sa
nagtaliwan nga leksyon.

4
Usisaon Sa parte ngara, ro bag-ong
leksyon hay ginapakilaea kimo
sa maabu nga pamaagi
kapareho it istorya, kanta,
binaeaybay, problema,
ueobrahon o isaeang ka
sitwasyon.

Tun-an Sa rayang parte, ginataw-an ka

it matag-ud nga pagpaathag
ku leksyon. Tinutuyo kara nga
mabuligan ka nga maeubtan ro
bag-o nga konsepto ag mga
ueobrahon.

Paumwaron Ginabilog ra it mga

ueobrahong para sa may
paggiya ag hilway nga pag-
obra ku mga ueobrahon agud
mapalig-on ro imong naeubtan
ag mga natun-an sa leksyon.
Pwede mo nga tsekan ro imong
mga sabat sa ueobrahon gamit
ro key to correction o listahan it
husto nga sabat nga makita sa
ulihi nga parte it rayang
modyul.

Isipon Ro sueod kara hay mga

pangutana o ueobrahon nga
pagasabtan ro blangko nga
linya it mga pamisaea o
paragrapo agud maproseso
kon ano ro imong natun-an
halin sa leksyon.

5
 Obrahon Ro sueod kara hay mga
ueobrahon nga makabulig
kimo agud maisaylo mo ro bag-
ong natun-an o abilidad sa
matuod nga sitwasyon o
realidad it kabuhi.

Sabtan Raya hay ueobrahon nga

nagahandum nga matestingan
o masukat ro lebel it nasayran
sa pag-abot ku natun-an nga
kompetensi.

Dugang nga Sa parte ngara, may igatao

Ueobrahon kimo nga panibag-ong
ueobrahon agud paumwaron
ro imong nasayran o abilidad sa
natun-an nga leksyon.

Listahan it husto nga Ro sueod kara hay ro mga

Sabat husto nga sabat sa tanan nga
mga ueobrahon sa modyul.

Sa katapusan it modyul ngara, imo man nga makit-an ro:

Taean-awan Raya ro listahan ku tanan nga

ginbue-an o gintan-awan sa
pag-obra o pagkaayad ku
modyul ngara.
Ro masunod hay mga mahaega nga padumdom sa paggamit it
modyul ngara.:
1. Gamiton ro modyul nga may pagdahan. Indi pagbutangan
it anuman nga marka o sueat ro anuman nga parte it

6
 modyul. Maggamit it eain nga papel sa pagsabat ku mga
ueobrahon.
2. Indi pagkalipatan nga sabtan ro Testingan bago magsaylo
sa iba pang ueobrahon nga nakasueod sa modyul.
3. Basahon it mayad ro mga direksyon bago obrahon ro kada
ueobrahon.
4. Obserbahan ro katampad ag integridad sa pag-obra it
mga ueobrahon ag sa pagtsek ku mga sabat..
5. Tapuson ro presente nga ueobrahon bago mag-agto sa iba
pang ueobrahon.
6. Pakibalik ro modyul ngara sa imong manogturo o pasiliteytor
kon tapos eon nimo nga sabtan tanan ro mga ueobrahon.

Kon ingkaso nga malisdan ka sa pagsabat ku mga

ueobrahon sa modyul ngara, indi magkatahap nga
magpangutana sa imong manogturo o pasiliteytor. Pwede
ka man nga magpangayo it bulig kay nanay o tatay, o sa
imong mga magueang. Tandaan permi ag imo gid nga
itanom sa imong painuino nga owa ka nagaisaeahanon.

Nagaeaum kami nga paagi sa modyul ngara,

makaeksperyensya ka it makahueugan nga pag-antigo ag
makabuoe ka it madaeum nga pageubot sa kaangot nga
mga kompetensi. Masarangan mo ra!

7
 Sayuron

Sa leksyon ngara, masayran ro mga pamaagi it tama nga

pagtatap it mga dunang manggad. Maisaysay man ro kada
pamaagi agud mas maeubtan ro importansya kara.

Sa leksyon ngara, ginasaligan ikaw nga:

1. Maihambae o maisaysay ro mga tama nga pamaagi sa

pagtatap it mga dunang manggad it kaugalingon nga
probinsya ag rehiyon;
2. Mapahaegahan ro mga pamaagi it maaeam nga pagtatap
it mga dunang manggad it kaugalingan nga probinsya ag
rehiyon; ag
3. Maobra ro mga mayad nga ueobrahon sa pagtatap it mga
dunang manggad it kaugalingon nga probinsya ag rehiyon.

8
 Testingan

Isueat sa papel ro letra it tama nga sabat.

1. Ro mga mabahoe nga kahoy nga mabuoe sa kagueangan
hay ginaobra nga______________.
A. pagkaon
B. saeakyan
C. eambong
D. tapi ag papel

2. Halimbawa ku manggad nga mineral

A. bueawan
B. kawayan
C. eambong
D. prutas

3. Ano ro bukon it tama mga ueobrahan agud matatap o

maprotektahan ro manggad it tubi?
A. Pagpilak it basura sa suba.
B. Pagtao it pagkaon sa mga isda.
C. Pagtanom it mga kahoy sa binit it suba.
D. Pagdakop it mga isda gamit ro mga mabahoe nga mga
lambat.

4. Mga manggad it tubi nga mabuoe sa dagat euwas sa

sambilog.
A. Isda
B. Hito
C. Eambong
D. Bangus

9
 Leksyon
Mga Pamaagi sa Pagtatap it
Dunang Manggad it
1 Kaugalingon nga Probinsya
ag Rehiyon
Manggaranon man ro aton nga nasyon sa kagueangan,
pangisdaan ag minahan nga makabulig sa pag-umwad it
pangabuhi ag kalig-on it aton nga pangabuhian. Makita ra sa
eain eain nga probinsya o rehiyon it aton nga nasyon.

Balikan

Bugana sa dunang manggad ro aton nga mga probinsya

ag rehiyon. Kinahangean naton raya nga tatapon it mayad agud
bugana man kita sa mga produkto nga magamit naton sa aton
nga mga kinahangeanon.

Mga Padumdom para sa Manogturo

Tan-awa ro klasi it palibot it kada pumueuyo sa

probinsya ag rehiyon. Iangot raya kon paalin matatap ro
aton nga mga dunang manggad. Isaysay ro tama nga
pagtatap sa dunang manggad it aton nga kaugalingon
nga probinsya ag rehiyon.

10
 Usisaon

Tan-awa ro litrato. Butangan it tsek ( ) ro kahon kon para

kimo hay tama ro pagtatap ag ekis (X) kon saea. Sabtan ro mga
pangutana sa idaeum base sa litrato.

Litrato A Litrato B
1. Siin sa ginpakita nga litrato ro may tama nga pagtatap it
dunang manggad. LItrato A o Litrato B?

2. Siin sa mga litrato ro nagapakita it tama nga paggamit it

dunang manggad? Litrato A o Litrato B?

3. Para kimo, paalin ka makabulig para matatap ro mga

dunang manggad?

11
 Tun-an

Pagtatap sa mga Dunang Manggad

Kilaea ro Pilipinas nga nagaangkon it bugana nga dunang
manggad. May aton nga manggaranon nga kagueangan,
pangisdaan, ag minahan sa aton nga palibot nga makabulig sa
pag-umwad it pangabuhi ag kalig-on it aton nga pangabuhian.
Makita raya sa eain-eain nga probinsya o rehiyon it aton nga
nasyon.
Mga Pamaagi sa Tama nga Pagtatap
it Dunang Manggad

Pagtatap sa Manggad it Kagueangan

Tama nga Pagtatap

1. Maabtik nga pagpananom sa mga nagakalbo o owa it

pananum nga kagueangan.

2. Pagpundo it pagkaingin

3. Pagpukan it kahoy nga magueang eon

4. Pagpananum it ligaw o bag-ong tubo nga kahoy nga

pangbaylo it pinukan nga kahoy

12
 Pagtatap sa Porma it Tubi

Tama nga Pagtatap

1. Paglikaw sa paggamit it mga kagamitan nga makahalit sa

mga maintok nga isda.

2. Paglikaw sa paggamit it baruto nga de motor sa

pagpangisda.

3. Pagkaayad ku lugar nga katunggan o bakhawan sa

pagpangisda.

4.Paggamit it lambat nga may mabahoe o kasarangan ro

buho.

5. Owa nagapilak it higko ag basura sa suba, baybay, linaw o

sapa.

Pagtatap sa Manggad nga Mineral

Tama nga Pagtatap

1.Pagkontrol it polusyon nga daea it pagmina.

2. Pagtuon it bag-o ag siyentipiko nga pamaagi it pagmina sa

nasyon.

3. Paghaeong nga indi masamad ro eugta nga ginaminahan.

13
 Pagtatap sa Porma it Eugta

Tama nga Pagtatap

1. Pagbaylo it pananum agud makabulig sa pagpadayon nga

pagtambok it eugta

2. Pagpananum it uman it mga kahoy agud mapunggan ro

pagkatiphag it eugta.

3. Pag-obra it compost pit halin sa mga eunot nga dahon,

basura, higko it sapat nga pampatambok it eugta.

14
 Paumwaron

OBRAHON MO!
Ano ro imo nga naisip nga obrahon nga tama nga pamaagi
sa pagtatap it mga dunang manggad? Butangan ro cluster map
it impormasyon nga ginapangayo it sitwasyon.

Tama nga
Pagtatap it
Dunang Manggad

15
 Isipon

1. Ro mga ueobrahon nga tama nga pagtatap sa dunang

manggad hay mahaega.
2. Kinahangean nga ipaeain o bueagon ro mga basura nga
nagakaeunot ag owa gakaeunot.
3. Maggamit it lambat nga may mabahoe ag kasarangan nga
buho.
4. Magtanom it uman it kahoy agud matapna ro pagtiphag it
eugta.
5. Magtuon it bag-o ag siyentipiko nga pamaagi it pagmina
sa nasyon.
6.

Isagawa

Obrahon ag sabtan ro organizer sa idaeum. Isueat ro sabat

sa kahon.

Tama nga Pagtatap it

Dunang Manggad sa
Probinsya ag Rehiyon

16
 Sabtan

Pilion ro letra nga tama nga sabat ag isueat sa papel.

1. Ano ro aton nga mabuoe sa tubi?

A. mineral
B. kagueangan
C. manggad it tubi
D. manggad it eugta

2. Alin ro tama nga obrahon sa mga masunod?

A. Paggamit it lason
B. Pagpukan it kahoy
C. Pagpilak it basura sa kanae
D. Pagtanom it uman it kahoy pangbaylo sa ginpukan nga
kahoy

3. Siin dapat ipilak ro inyo nga mga basura?

A. sa suba
B. sa dagat
C. sa basurahan
D. maskin siin mo gusto

4. Ham-an kinahangean gid nga maggamit it kasarangan nga

buho it lambat ro mga mangingisda?

A. Agud makadakop eagi it isda

B. Raya ro gusto it mga manogpangisda
C. Agud makadakop it maabu nga isda
D. Agud indi madakop ro mga maisot nga isda

17
 5. Ano ro dapat nga obrahon sa aton nga mga dunang
manggad?

A. Pabay-an eang
B. Indi pag-atupagon ag indi eon pag-intrahan
C. Sadya ag tama nga pagtatap
D. Isalig ro pagtatap sa gobyerno

Dugang nga Ueobrahon

Maggunting it mga litrato sa dyaryo nga nagapakita it tama

nga pagtatap it mga dunang manggad ag idukot sa papel o
kupon.

18
 19
Subukin Obrahon Mo Tayahin
1. D Tama nga 1. C
2. A Pagtatap it 2. D
3. A Dunang Manggad 3. C
4. C sa Kaugalingon 4. D
nga Probinsya ag 5. C
Rehiyon
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian
Cherry Lyn A. Anog, Zenith G. Ilandag, Anabella F. Mier, Araling
Panlipunan 3-Unang Markahan-Modyul 8: Mga Paraan ng
Pangangasiwa sa Likas na Yaman ng Sariling Lalawigan at
Rehiyon, Department of Education Region XI, ADM, Unang
Edisyon, 2020

Thea Joy G. Manalo, Charity A. Capunitan et.al (2014) Araling

Panlipunan-Ikatlong Baitang Kagamitan ng Mag-aaral sa
Akeanon Unang Edisyon, Pahina 125-133 Book Media Press, Inc.

20
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph *

blr.lrpd@deped.gov.ph

21