ምዕራፍ አንድ 1.

1 መግቢያ ይህ ምዕራፍ የጥናቱን አጭር መግቢያ እና ታሪካዊ ዳራ፣ የችግሩን መግለጫ፣

የምርምር ዓላማዎች እና የጥናቱ አስፈላጊነት፣ የጥናቱ ወሰን፣ ውስንነቶች እና ዋና የስራ ቃላቶች ፍቺ ያቀርባል።
1.2. የጥናቱ ዳራ ክትትል እና ግምገማ ለማቀድ፣ ውሳኔ አሰጣጥ እና የኢኮኖሚ ፖሊሲ አስተዳደር ቁልፍ
የአፈጻጸም አስተዳደር መሳሪያ ነው። ይህ የተገመገመውን ጣልቃ ገብነት ወይም ፖሊሲ ለማሻሻል፣ አቅጣጫ
ለማስቀየር ወይም ለማቋረጥ ውሳኔን ያካትታል። እንዲሁም የድርጅቶችን የስትራቴጂክ እቅዶች ወይም
የአስተዳደር መዋቅር ለውጥን የሚያካትቱ ውሳኔዎች ሊሆን ይችላል። የሀገር አቀፍ እና ዓለም አቀፍ ፖሊሲ
አውጪዎች እና የገንዘብ ድጋፍ ሰጪ ኤጀንሲዎችም ይህንን ለማሳወቅ እና የውሳኔ አሰጣጥ ሂደቱን ለመቃወም
ይጠቀሙበታል (ዩኒሴፍ፣ 2003)። የክትትልና የግምገማ ሥርዓቶች የፕሮግራም ዲዛይን ለማሻሻል፣ የውሳኔ
አሰጣጥን ለማሻሻል እና ተፅእኖን ለመጨመር ጠቃሚ፣ ትክክለኛ እና ወቅታዊ መረጃ በማመንጨት ልማትን
ይደግፋሉ። ከምርምር፣ ከኦፕሬሽን ምርምር እና ከማህበራዊ ሳይንስ ጋር በቅርበት የተገናኘ ቢሆንም፣
የሚሰራው M&E የበለጡ የአካዳሚክ አቀራረቦችን ጥብቅ ሳይንሳዊ መስፈርቶች በትክክል ለመለማመድም
ሆነ ለመምሰል አይፈልግም (Elkins፣ 2006)። Elkins (2006) በተጨማሪም የ M&E ልምምዶች እና
አቀራረቦች የአካዳሚክ ማህበራዊ-ሳይንስ ጎራዎችን እንደሚሽሩ ገልጿል፣ ሆኖም ግን የኤም እና ኢ አላማዎች
እና ቴክኒኮች እንደ የተለያዩ የመረጃ አሰባሰብ፣ ሂደት እና አጠቃቀም ይለያሉ።

እንደ ብርሃኑ እና ሌሎች. (2011) ድህነትን ለመቀነስ እና ዘላቂ ኑሮን ለማምጣት የልማት ፕሮጀክትን
ተግባራዊ ማድረግ አስፈላጊ ነው። የልማት ኘሮጀክቱ ስኬትና ፍጥነት የሚወሰነው በከፊል የልማት ፕሮጀክቱን
ለማስተዋወቅ በሚሰራው ተቋም አፈጻጸም ላይ ነው። በመሆኑም የልማት ፕሮጀክትን በመተግበር ላይ ያለ
ማንኛውም ተቋም አፈጻጸሙን መገምገም እና መረዳት እና የፕሮጀክትን አግባብነት፣ ውጤታማነት እና
ቅልጥፍናን በ M&E ማሻሻል ላይ ያሳስባል። በተጨማሪም ብርሃኑ እና ሌሎች. (2011) በአሁኑ ጊዜ
የአስተዳደር ትኩረት ከእንቅስቃሴ ወደ ውጤት እንደሚቀየር ገልጿል። በመሆኑም የፕሮጀክት ክትትልና
ግምገማ ትኩረት ግብዓቶችን በመገምገም እና ተራማጅ ክትትል ላይ ከማተኮር ወደ ልማት ፕሮጀክት
ውጤቶች ወይም ለውጦች ጣልቃ መግባት ያለውን አስተዋፅዖ መገምገም ይቀየራል። አንድ ፕሮጀክት
በተለምዶ ልዩ ምርት፣ አገልግሎት ወይም ውጤት ለመፍጠር ጊዜያዊ ጥረት ይደረጋል። የፕሮጀክቶቹ ጊዜያዊ
ተፈጥሮ የሚያመለክተው ፕሮጀክቱ የተወሰነ መጀመሪያ እና መጨረሻ ያለው መሆኑን ነው። ልዩ ማለት ምርቱ
ወይም አገልግሎቱ ከተመሳሳይ ምርቶች ወይም አገልግሎቶች በተለየ መልኩ የተለየ ነው። ፕሮጄክቶች
የሚከናወኑት ዓላማዎችን በማምረት ነው ። ሊደርስ የሚችል እንደ ማንኛውም ልዩ እና ሊረጋገጥ የሚችል
ምርት፣ ውጤት፣ ወይም አንድን ሂደት፣ ምዕራፍ ወይም ፕሮጀክት ለማጠናቀቅ ለማምረት የሚያስፈልገውን
አገልግሎት የማከናወን ችሎታ ነው። የሚላኩ ነገሮች እንዲሁ የሚዳሰሱ ወይም የማይዳሰሱ ሊሆኑ ይችላሉ
(PMBOK 2017)። ምንም እንኳን ፕሮጀክቶች በመጠን ፣ በዋጋ እና በጊዜ ቢለያዩም ፣ ሁሉም አንዳንድ
የተለመዱ ባህሪዎች አሏቸው። እነዚህ የፕሮጀክቶቹ ባህሪያት የሚጀምሩበት እና የሚያጠናቅቁበት ቀን,
የህይወት ኡደት, በጀት, የእንቅስቃሴዎች ስብስብ እና የሃብት አጠቃቀምን ያካትታሉ. ከላይ ከተጠቀሱት
ባህሪያት በተጨማሪ ፕሮጀክቶች ለአስተዳደር ማዕከላዊ ኃላፊነቶች አሏቸው. የፕሮጀክት ሥራ አስኪያጅ
ከፕሮጀክቱ ጀምሮ እስከ መጨረሻው የፕሮጀክት ምዕራፍ ቅርብ ተብሎ የሚጠራው የትኩረት ሰው ነው።
የፕሮጀክት ቡድኖች በፕሮጀክቱ ውስጥ የተገለጹ ሚናዎች እና ኃላፊነቶች አሏቸው (PMBOK 2017)።
በፕሮጀክቱ ውስጥ የክትትልና ግምገማ የፕሮጀክት ሂደት፣ እያጋጠመው ስላለው ችግር እና ስለ አፈፃፀሙ
ቅልጥፍና አስተያየት ለመስጠት ወሳኝ ሚና ይጫወታል። ያለ ውጤታማ ክትትል እና ግምገማ፣ ስራ
በትክክለኛው አቅጣጫ እየሄደ ከሆነ፣ እድገት እና ስኬት ይገባኛል የሚለው እና የወደፊት ጥረቶች እንዴት
ሊሻሻሉ እንደሚችሉ (IFRC2011) መወሰን አይቻልም። እንደ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት፣ የአለም
ባንክ እና የአሜሪካ መንግስታት ድርጅት ያሉ ብዙ አለም አቀፍ ድርጅቶች ይህንን ሂደት ለብዙ አመታት
ሲጠቀሙበት ቆይተዋል (ዩኤንዲፒ፣ 2002)። ሂደቱም መንግስታት የየራሳቸውን ብሄራዊ የ M&E
ስርዓቶችን በፈጠሩባቸው በማደግ ላይ ባሉ ሀገራት ታዋቂነት እየጨመረ ነው። የዚህ ትግበራ ዋና ትኩረት
የልማት ፕሮጀክቶችን ፣የሀብትን አስተዳደር እና የመንግስት ተግባራትን ወይም አስተዳደርን መገምገም ነው
ምክንያቱም M&E የፕሮጀክቱን አፈጻጸም የሚያጠናክር በመሆኑ ባለድርሻ አካላት ከፕሮጀክቶቹ ጋር በተያያዙ
ጉዳዮች ላይ አፋጣኝ ውሳኔዎችን እንዲወስኑ ስለሚያስችል ነው። ምንም እንኳን ክትትል እና ግምገማ እንደ
ተያያዥነት ቢታዩም, የተለዩ ተግባራት ናቸው. ክትትል መረጃን የሚያቀርብ ሂደት እንደሆነ እና የፕሮጀክት
ውጤቶችን - ሆን ተብሎ እና ባለማወቅ - እና የእነሱን ተፅእኖ ለመገምገም በአስተዳደሩ እነዚህን መረጃዎች
መጠቀምን ያረጋግጣል. ዓላማው የታቀዱት ዓላማዎች መሟላታቸውን ወይም አለመሟላታቸውን ለመወሰን
ነው. ግምገማ በክትትል ስርዓቱ የሚመነጨውን መረጃ እና መረጃ በፕሮጀክቱ ተፅእኖ እና ተፅእኖ ላይ ያሉትን
አዝማሚያዎች የመተንተን ዘዴ ነው። በአንዳንድ ሁኔታዎች የክትትል መረጃዎች ከፕሮጀክቱ የሚጠበቁ ጉልህ
የሆነ ርቀቶችን ሊያሳዩ እንደሚችሉ ልብ ሊባል የሚገባው ሲሆን ይህም የፕሮጀክት ንድፉ የተመሰረተባቸውን
ግምቶች እና ግምቶች ለመመርመር ግምገማ እንዲካሄድ ዋስትና ሊሆን ይችላል. በአግባቡ የሚሰራ የክትትልና
ግምገማ ሥርዓት እነዚህን አሉታዊ ምልከታዎች ለመቆጣጠር ይጠበቃል። ስለዚህ ጥናቱ የዋልኮ ጉቱ
ፋውንዴሽን አሁን ያለውን የክትትልና ግምገማ አሰራር ለመገምገም ይፈልጋል። የዋኮ ጉቱ ፋውንዴሽን
በአጠቃላይ አርብቶ አደርና አግሮ አርብቶ አደር ማህበረሰቦችን በልማት ሂደት ውስጥ በማሳተፍ አርብቶ አደር
እና አግሮ አርብቶ አደር ማህበረሰብ በሀገሪቱ በተመዘገቡት የልማት ውጤቶች በበቂ ሁኔታ ተጠቃሚ እንዲሆኑ
ለማድረግ በአጠቃላይ አላማ የተቋቋመ መንግስታዊ ያልሆነ የልማት ድርጅት ነው። ፋውንዴሽኑ በኢትዮጵያ
የአርብቶ አደር ማህበረሰቦችን ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ተጠቃሚነት ለማሳደግ በህይወት ዘመናቸው
ቁርጠኝነት ላሳዩት ጀነራል ዋቆ ጉቱ መታሰቢያ በባሌ ዞን ቆላማ አካባቢዎች በሚገኙ የማህበረሰብ መሪዎች
የተቋቋመ ነው። በፌዴራል በጎ አድራጎት ድርጅቶችና ማህበራት ኤጀንሲ በነዋሪነት በጎ አድራጎት ድርጅትነት
በመዝገብ ቁጥር 0457 ተመዝግቧል።

1.3 የችግር መግለጫ

ክትትልና ግምገማ የመንግስት ባለስልጣናት፣ የልማት ስራ አስኪያጆች፣ የልማት እና የግሉ ሴክተር እና የሲቪክ
ማህበራት ከባለፈው ልምድ ለመቅሰም፣ የአገልግሎት አሰጣጥን ለማሻሻል፣ የዕቅድ እና የግብአት ድልድልን
ለማሻሻል እና ለውጤት በቁልፍ ባለድርሻ አካላት የተጠያቂነት አካል በመሆን የተሻሉ ዘዴዎችን ይሰጣል።
ዓለም አቀፍ የፋይናንስ ኮርፖሬሽን (IFC), 2008). የፕሮጀክቶች ስኬት የድርጅት እድገትን እና ልማትን
ለማሳካት ቁልፍ ሚና ይጫወታል። አብዛኞቹ የፕሮጀክት አስተዳዳሪዎች የፕሮጀክቶቹ M&E አስፈላጊ
መሆኑን ያደንቃሉ የፕሮጀክቱ ዓላማዎች እና ስኬት ከተገኘ። የፕሮጀክት ክትትል እና ግምገማ ልምምዱ
ከሚጠበቀው ስታንዳርድ ልዩነቶች ላይ የማስተካከያ እርምጃዎችን በማቅረብ ለፕሮጀክት እቅድ፣ አስተዳደር
እና ትግበራ አጠቃላይ ውጤታማነት እሴት ይጨምራል። "የፕሮጀክት አስተዳዳሪዎች የበለጠ ጥብቅ
የፕሮጀክቶቹን M&E ማከናወን እና ተፅእኖን ለመለካት ማዕቀፎችን እና መመሪያዎችን ማዘጋጀት
ይጠበቅባቸዋል" (ካሂሉ፣ 2010)። በዚህም በፕሮጀክት ስኬት ለድርጅቱ የላቀ እሴት መፍጠር ያስችላሉ።
በአሁኑ ወቅት በኢትዮጵያ በማህበረሰብ ኑሮ ላይ ተጨባጭ ለውጥ ለማምጣት የልማት ፕሮጀክቶችን ውጤት
ለማስመዝገብ እና ውጤታማ የ M&E ፍላጐት አለ። ይህም በማናቸውም ድርጅታዊ እንቅስቃሴዎች ውስጥ
ለዘላቂ መሻሻል እና የአፈጻጸም ጥራት ውጤታማ የፕሮጀክት ክትትልና ግምገማ አሰራር እንዲኖር ይጠይቃል
(ቢዶ፣ 2014)። ነገር ግን በኢትዮጵያ አገር ፕሮግራም ግምገማ (2010) መሠረት በኢትዮጵያ አብዛኞቹ
ድርጅቶች ለፕሮጀክቶቻቸው የክትትልና ግምገማ ሥርዓትን በተገቢው መንገድ አይጠቀሙም። በኢትዮጵያ
ያሉ የ M&E አቅም ፕሮጀክቶች ግምገማ በተጨማሪ የክትትልና ግምገማ ክህሎትን በማዳበር በተቋም እና
በግለሰብ ደረጃ ክፍተቶችን ያሳያል። በአፍሪካ የአቅም ግንባታ ዘገባ (ኢትዮጵያ) በ M&E ዙሪያ ብዙ የተሳሳቱ
አመለካከቶች እና አፈ ታሪኮች አሉ፡ ከባድ፣ ውድ፣ ከፍተኛ ክህሎት የሚጠይቅ፣ ጊዜ እና ሃብት የሚጠይቅ እና
በፕሮጀክት መጨረሻ ላይ ብቻ ይመጣል እና አንድ ሰው ነው። የሌላ ኃላፊነት (IFC, 2008) IFC ብዙውን
ጊዜ የብስጭት ስሜት እንዳለ ገምግሟል ምክንያቱም ከ M&E እንቅስቃሴዎች የሚጠበቀው ከሃብቶች እና
የክህሎት ስብስቦች የበለጠ ስለሚመስል (IFC፣ 2008)። በኮፊ-ቴሲዮ (2002) የተደረገው ጥናትም M&E
ስርዓቶች እንደ የውሳኔ አሰጣጥ መሳሪያ የግዴታ መስፈርቶቻቸውን እንደማያሟሉ ያሳያል። ይልቁንስ
ተግባራቶቻቸው በቢሮክራሲያዊ የአስተዳደር ዘይቤ እንደ ቁጥጥር ይቆጠራሉ። M&E እንዲሁ እንደ ለጋሽ
ነው የሚታየው እንጂ የአስተዳደር መስፈርት አይደለም (ሻፒሮ፣ 2011)። Jaszczolt et al., (2010)
በአስተያየታቸው ውስጥ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ሰራተኞች በ M&E ላይ መማር እንዳለባቸው
አጽንኦት ሰጥተዋል። የበርካታ የልማት ፕሮጀክቶች ወሳኝ ትችት በእቅድ ውስጥ በጣም ተለዋዋጭ ናቸው, እና
ፕሮጀክቶች ከተጀመሩ በኋላ የመነሻ ፕሮጀክት እቅዱን ለመለወጥ ከፍተኛ ተነሳሽነት ቢኖረውም.

1.4 ዓላማዎች

1.4.1 ዋና / አጠቃላይ ዓላማ የጥናቱ ዋና አላማ በዋኮ ጉቱ ፋውንዴሽን የፕሮጀክት ክትትልና ግምገማ
አሰራርን መገምገም ነው።

1.4.2 ልዩ ዓላማዎች

እነዚህ ዓላማዎች በምክንያታዊ መንገድ ከዋናው ዓላማ ጋር የተገናኙ ናቸው። የጥናቱ ልዩ ዓላማዎች
የሚከተሉት ናቸው። 1. በ GWF ያለውን የክትትል እና ግምገማ እቅድ ለመመርመር

2. በ GWF ውስጥ የተለማመዱ የፕሮጀክት አማካሪ እና የግምገማ መሳሪያዎችን ለመለየት

3. በ GWF ውስጥ በክትትል እና ግምገማ ልምምድ ወቅት በፕሮጀክቶች ውስጥ የሚያጋጥሙትን

ተግዳሮቶች መለየት

1.4.3 የጥናት ጥያቄዎች

1. በ GWF የክትትልና ግምገማ እቅድ አለ?

2. በ GWF ውስጥ የፕሮጀክቶች የማማከር እና የግምገማ መሳሪያዎች ምን ምን ናቸው?

3. በ GWF የክትትልና ግምገማ ልምምድ ወቅት በፕሮጀክቶች ውስጥ ምን ተግዳሮቶች አጋጥመውታል?

1.5. የጥናቱ አስፈላጊነት/መጽደቅ

የጥናቱ ግኝቶች የሚመለከታቸው ባለድርሻ አካላት አሁን ባሉት የክትትልና ግምገማ አሠራሮች ላይ ያሉ
ክፍተቶችን በመለየት የግኝቱን ውጤትና የውሳኔ ሃሳቦችን መሰረት በማድረግ ተገቢውን የእርምት እርምጃ
ለመውሰድ ይረዳል። የፕሮጀክቱን ቡድን አባላት እና የፕሮጀክት ተሳታፊዎች ግንዛቤ ለማሻሻል እና የወደፊት
ፕሮጀክቶችን በተሻለ እና ውጤታማ በሆነ መንገድ ለማስተዳደር የዚህ የምርምር ሥራ ግኝቶች እና ውጤቶች
ከሚመለከታቸው ድርጅት ኃላፊዎች ጋር መነጋገር አለባቸው. ይህ የጥናት ጽሁፍ ለጋሾች፣ የሲቪል ማህበራት፣
መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች (መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች) የሀገር ውስጥ እና አለም አቀፍ እና ሌሎች
ፍላጎት ላላቸው አካላት የፕሮጀክት ክትትል እና ግምገማ አሠራሮችን በፍላጎታቸው አካባቢ መረዳት እና
ማሻሻል ለሚፈልጉ አካላት ግንዛቤ ይሰጣል። ከላይ ከተጠቀሱት ነጥቦች በተጨማሪ ይህ ምርምር ለሌሎች
ተመራማሪዎች እና ተመሳሳይ ጥናቶች ለመሰማራት ለሚፈልጉ ተማሪዎች ወይም ለሌላ ማንኛውም ፍላጎት
ላላቸው ቡድኖች ወይም አካላት ይህንን የምርምር ሥራ እና ሌሎች ተመሳሳይ የምርምር መስኮች ጠቃሚ
ማመሳከሪያ ሆኖ ያገለግላል. ለወደፊቱ.

1.7 የጥናቱ ወሰን

አንዳንድ ጊዜ ሲቪል ማኅበራት እየተባሉ የሚጠሩት መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች በማኅበረሰብ፣ በአገር
አቀፍና በዓለም አቀፍ ደረጃ የተደራጁ ማኅበራዊ ወይም ፖለቲካዊ ጉዳዮችን ለማገልገል የተደራጁ ናቸው፣ እና
ከንግድ ይልቅ በተፈጥሯቸው ተባብረው ይሠራሉ። በተመሳሳይ የዋኮ ጉቱ ፋውንዴሽን በኦሮሚያ ክልላዊ
መንግስት በተፈጥሮ እና በሰው ሰራሽ ችግሮች ለተጎዱ ማህበረሰቦች የተለያዩ ሰብአዊ አገልግሎቶችን የሚሰጥ
ግብረሰናይ ድርጅት ነው። በተለያዩ የፕሮጀክት አስተዳደር ተግባራት መካከል የጊዜና የበጀት እጥረት በመኖሩ
ይህ የጥናት ጽሁፍ የሚያተኩረው በ WGF ላይ የጉዳይ ጥናት በማድረግ የሀገር ውስጥ መንግሥታዊ ያልሆኑ
ድርጅቶች የፕሮጀክት ክትትልና ግምገማ ላይ ብቻ ነው።

1.8 የጥናት አካባቢ መግለጫ

WGF የሚገኘው በኢትዮጵያ ፊንፊኔ በቂርቆስ ክፍለ ከተማ ወረዳ 07 ነው። በ'ላጋ ሃሬ' ዙሪያ።
ተመራማሪው ይህንን ድረ-ገጽ የመረጠው የጥናት ቦታው ዋና ሩብ በመሆኑ አብዛኛው ፕሮጀክቶች
የሚከናወኑት በመሆኑ ይህ ለተመራማሪው ጥናቱን በተመለከተ ተጨባጭ መረጃ ለማግኘት በጣም ይረዳል።
1.9 የጥናቱ ገደቦች

ከጄኔራል ጉቱ ዋኮ ፋውንዴሽን ፕሮጀክቶች ጋር የተያያዘ ከዚህ ቀደም የተሰራ ስራ እንደሌለ ተመራማሪው

ተመልክተዋል። ከአጠቃላይ ጉቱ ዋኮ ፋውንዴሽን ጋር የተያያዙ አብዛኛዎቹ የፕሮጀክቶች ስራዎች በድርጅቱ
ውስጥም ሆነ በህትመት መልክ ለህዝብ አይገኙም. ተመራማሪው ከርዕሰ ጉዳዩ ጋር በቀጥታ የተያያዘ በጣም
ውስን የሆነ የኦንላይን ሰነድ እንዳለ ተመልክተዋል። በዚህ የምርምር ርዕስ ላይ ባለው ውስንነት የተነሳ;
ተመራማሪው ከዚህ የምርምር ርዕሰ ጉዳይ ጋር ተመሳሳይነት ያላቸውን ሌሎች ተመሳሳይ ድርጅቶችን እና
የሀገር ውስጥ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችን የሥነ ጽሑፍ ሥራዎች መመርመር ነበረበት። ስለዚህ ይህ
ጥናት ወደፊት ለተጨማሪ ጥናት እንደ ተጨማሪ ማመሳከሪያነት ያገለግላል። ይህ ጥናት በመላ ሀገሪቱ ባለው
ሰፊ ድርጅታዊ ትስስር ላይ የዳሰሳ ጥናት ያላደረገ ሲሆን የዳሰሳ ጥናት ጥናቱን በፊንፊኔ በሚገኘው የድርጅቱ
ዋና ሩብ አመት ላይ የተመሰረተ ነው።ይህም ለምርምር ጥናቱ የሚቆይበት ጊዜ ውስን በመሆኑ እና ሁሉንም
አካባቢዎች ተደራሽ ለማድረግ የበጀት ፍላጐት ነው። ስለሆነም ወደፊት ተመራማሪዎች በዚህ ጥናት ውስጥ
ያሉትን ውስንነቶች በማጤን ጥናቱን በኦሮሚያ ሬጂናል ግዛት ውስጥ በተለያዩ ቅርንጫፎች በማድረግ
ጥናታቸውን የበለጠ ማዳበር ይችላሉ።