Espainiako Lehen Errepublika

Espainiako Lehen Errepublika Espainian indarrean zegoen erregimen politikoa izan zen,
1873ko otsailaren 11n Gorteek aldarrikatu zutenetik 1874ko abenduaren 29ra arte, Martínez
Campos jeneralaren erabakiz borboitarren monarkia berrezarri zen arte. Alfontso XII tronura
iritsi arte. 22 hilabete (11 errepublika espainian zegoenean) horietan parte hartu zuten, 4
presidente, diktadore errepublikano bat eta militar bat, estatu-kolpe bat eman zuena.

Espainiako lehen errepublika 1868ko irailean hasi zen iraultza baten ondorioa izan zen,
Iraultza Gloriosoa izenez ezagutzen dena, Isabel II.a erregina tronutik joan eta erbesteratu
zuena. Eta horrekin hasi zen "Seiurteko Demokratikoa", Espainian gobernu-sistema berri bat
sortzen saiatzeko sortu zena. Arazo kolonialak Espainiara itzuli ziren, eta haiekin batera
Kubaren altxamendua 1868ko urrian. 10 urteko gerra piztu zuen metxa izan zen eta guda
osoko "arazo" garrantzitsuena. Hori hainbat arrazoirengatik gertatu zen; Espainiak zerga
altuak ezartzen zituen, uharteko ekonomiari izugarri eragiten zion merkataritza-kontrola,
Espainiak kubatarrei biltzeko eskubidea kentzen ziela, militar baten aurrean ez bazen, etab.

1868ko iraultza gloriotsuaren ondoren, gobernantza “behin-behinekoa” izan zen (Serrano

jeneralak "maneiatu" zuena), monarkia batean zeuden, baina tronua hutsik zegoen.
Espainiarrak errege demokratiko baten bila zeuden. Saboiako Amadeo aukeratu zuten errege
bezala. Tronuaren oinordeko berria babesten zuena, Prim jenerala, errege berria iritsi baino
egun batzuk lehenago hil zuten. Amadeok ez zuen herriaren babesa ikusten, eta ez zuen
"lagun" askorik Madrilen, eta, horren ondorioz, bere erregealdiko bi urtetan uko egin zion.
1871ko urtarrilaren 2tik 1873ko otsailaren 11ra arte Espainiako errege izan zen. Bere
erregealdia ezegonkortasun politikoak izan zituen. Ez ziren gai izan 1868an hasitako Kubako
gatazka independentistak egon zen krisia eta 1872an hasitako karlista guda berri bat
konpontzeko. Bere abdikazioak eta 1873an Italiara bueltatzea Espainiako Lehen Errepublikaren
deklarazioa ekarri zuen.

Uko egiteko gutunean hau esan zuen: “Bi urte luze eman ditu Espainiako Koroak, eta Espainia
etengabeko borrokan bizi da, bake eta zori aroa hain gogo biziz baino gero eta urrunago ikusiz.
Beren zorionaren etsaiak arrotzak balira, orduan, soldadu ausart eta sofritu horien buru, haiek
borrokatzen lehena izango litzateke, baina ezpataz, lumaz, hitzez, Nazioaren gaitzak
larriagotzen eta iraunarazten dituzten guztiak espainiarrak dira, denek Aberriaren izen eztia
aldarrikatzen dute, guztiek beren onerako borrokatzen eta astintzen dute, eta borrokaren
usainaren artean, alderdien aldarri nahasi eta kontraesankorraren artean, iritzi publikoaren
hainbat eta hainbat agerpen kontrajarriren artean, ezinezkoa da egiazko zein den argitzea, eta
are ezinezkoagoa gaitz handientzako erremedioa aurkitzea.”
1873ko otsailaren 11n, Espainiako Lehen Errepublika aldarrikatu zen. 11 hilabete iraun zuen
errepublika honetan 4 lehendakari egon ziren; Figueras, Pi I Margal, Salmeron eta Castelar.

Estanislao Figueras y Moragas, errepublikaren lehenengo presidentea. Abokatua eta politikaria

izan zen. Saboiako Amadeoko tronutik joan ondoren, 1869ko Konstituzioak ez zeukan baliorik,
eta Gorteek errepublika baten aldarrikapena bozkatu zuten. Errepublika horren buru izateko
Estanislao Figueras hautatu zuten, errepublikano federala, baina 1873ko otsaila eta ekaina
bitartean bakarrik bete zuen errepublikaren kargua, ezin izan baitzien aurre egin krisi
ekonomikoari, bere alderdiaren barne zatiketari eta Estat Catalàren aldarrikapenari, Katalunian
armada desegitea onartuz bakarrik ezeztatu ahal izan zuena.

Figuerasen dimisioarekin, Gorte Konstituziogileek gobernu berria aukeratu zuten, eta Francisco
Pi y Margall izendatu zuten presidente. 1873ko Konstituzio proiektua bultzatu zuen, baina ez
zen atera. Baina beste aldetik, presidente berriak erreforma programa bat egin zuen, eta horien
artean honako hauek nabarmendu ziren: lurren banaketa kolonoen eta errentarien artean,
armadaren erabilera diziplina-neurri gisa berrezartzea, Eliza eta Estatua bereiztea, esklabotza
indargabetzea, derrigorrezko eta doako irakaskuntza, haurren lana mugatzea, elkartzeko
eskubideak zabaltzea, langile-elkarte berrien aldekoa eta lanaldia murriztea. Aldarrikatutako
erreforma guztiak eta Konstituzio-proposamena gorabehera, dimisioa eman behar izan zuen
hilabete baten ondoren, uztailaren 18an, Cartagenako kantoiaren ondoren gobernu-lana
garatzeko ezintasuna zeukalako. Izan ere, erkidego batzuetan, federalismoaren alde
proposatutako neurrien legeak oso motelak zirela ikusita, independentziatu ziren, eta horrek
errepublikarentzat arazo handiak izatea eragin zuen.

Nicolas Salmerón, errepublikan egon zen hirugarren presidentea izan zen. Pi I Margallen
dimisioaren ondoren, Gorte Konstituziogileek Presidente izendatu zuten. Honek aurre egin izan
zien hiru gerra zibilei, Kubako gerrari, matxinada kantonalari eta hirugarren gerra karlistari.
Irailaren 7an, Salmeronek dimisioa aurkeztu zuen Lehen Errepublikako presidente bezala,
kantonalistekin kolaboratzeagatik juzgatuak izan ziren militar batzuen heriotza-zigorrak
sinatzeari uko egin ziola argudiatuz. Historialari batzuek, Vicente Palacio Attardek bezala, esan
zuten dimisioa bere partidu politikoaren barruko gatazka baten ondorioz eman zuela; izan ere,
Eduardo Palanca y Pi y Margall Malagako kantoiaren aurkako esku-hartze militarraren aurka
agertu ziren, Pavia jeneralak adierazitako ordena berrezartzeko premiaren aurrean.

Emilio Castelar y Ripoll, azken presidentea gisa, 1873ko irailetik 1874ko urtarrilaren
hasieraraino. Castelarrek ezin izan zituen errepublikarrak bateratu. Castelarrek atzeratu egin
zituen erreforma horiek (sozialak eta demokratikoak) armada karlista zapaltzeko helburuarekin,
baina horrek etsaitu egin zuen bere kide gehienekin. Castelar Martinez Campos, Jovellar, López
Domínguez eta Pavía bezalako militar monarkiko argietan “oinarritu” zen, Kubako kantonalista,
karlista eta independentistak zapaltzeko, Salmeron bezalako kideen aurka jarri zen. Castelarrek
emandako botereak handitzeko eskatu zuen, eta mozio bat aurkeztu zuen. Mozio hori
urtarrilaren 2tik 3ra bitartean bozkatu zen. Castelarrek 120ren aurkako bozketa galdu zuen eta
Eduardo Palanca esklaboen aurkako federalaren izendapena negoziatzen hasi ziren.
Legebiltzarreko bozketan, Madrilgo kapitain jeneral Manuel Paviak hiriburuko kaleak okupatu
zituen bere tropekin, eta Gorteen palaziora joan zen. Castelarrek, orduan presidente zela,
kargutik kendu zuen Pavia, baina honek tiroka sartu zituen soldaduak aretora, eta billera
indarrez desegin zuen. Jeneralak aliantza gobernu bat eskaini zion Castelarri Canovas
kontserbadorearekin eta Martos erradikalarekin, baina honek ezeztatu egin zuen. Kolpearen
helburua Castelar gobernutik kentzea zen. Hala ere, kolpearen ondoren boterean jarraitzea
onartu ez zuenez, Pavia jeneralak errepublika federalaren aurkako alderdiak bildu behar izan
zituen, eta Paviak sustatzen zuen gobernu nazionalaren buru Francisco Serrano Alderdi
Konstituzionaleko buruzagi kontserbadorea jartzea erabaki zuten.

Horrela hasi zen Errepublikaren bigarren etapa, Serranoren diktadura. 1874an Gorte
errepublikarrak desegin zituen, gauza kontserbadoreekin baina zenbait asmo liberalekin
diktadura errepublikarra ezarriz. Serranok kantonamendu matxinada amaitu zuen eta 1874an
"Bilboko setioa" altxatu zuen, karlistak garaituta utziz. Baina indar politiko errepublikanoen
suntsiketak Borboiak berrezartzeko bidea ireki zuen, 1874ko abenduaren amaieran Martinez
Camposek Sagunton egindako adierazpenagatik egina.

Alfontso XII.a, Isabel II.aren semea, errege izendatu zuten, eta Lehen Errepublika modu
malkartsuan amaitu zen, Martinez Camposen erabaki militarrarekin, 1874ko abenduan.

Garai hartan, Espainian, errepublikaren sistema politikoak ez zuen funtzionatu. Egon zen 11
hilabeteetan, 4 presidenteek, hainbat arrazoirengatik, dimisioa ematea erabaki zuten.
Gobernuak ematen zituen gauzak sinatzea eta une hartan zeuden gerrak nolabait "konpontzen"
saiatzea bezalako hitza bete ez zutenez.