СУГС Гимназија „Раде Јовчевски - Корчагин“

Матурска проектна задача по философија

Тема : Киркегоровата философија на егзистенцијата

Ментор : Изработил :
Проф. Драгица Солунчева Андреј Ѓоревски IV -4

Март 2023
Содржина
Вовед....................................................................................................................................................2
Некој збор за Киркегор и основата на неговата философија........................................................2
Естетска егзистенција..........................................................................................................................2
Карактеристики на естетската сфера..............................................................................................2
Што е естетското во човекот?.........................................................................................................2
Краток извадок од Киркегоровото дело „Или – Или“...................................................................3
Рефлексии........................................................................................................................................3
Барањето на себе си........................................................................................................................4
Киркегоровата иронија....................................................................................................................4
Етичка егзистенција.............................................................................................................................4
Како човекот стигнува до етичкото................................................................................................4
Што претставува етичката егзистенција?.......................................................................................5
Што претставува „Јас“......................................................................................................................5
Улогата на етичката егзистенција...................................................................................................6
Религиозна егзистенција.....................................................................................................................6
Скокот односно преминот во религиозната егзистенција............................................................6
Потребата од религиозната егзистенција......................................................................................6
Спротиставување на Хегеловата философија................................................................................7
Што е парадоксот.............................................................................................................................7
Начинот на постоење на Бог...........................................................................................................7
„Духот“ кај човекот..........................................................................................................................8
Потребата на гревот и страдањето.................................................................................................8
Авраам како икона на еросот.........................................................................................................9
Апсурдот на религиозната егзистенција........................................................................................9
Вечното религиозно страдање.......................................................................................................9
„Кој е вистина“...............................................................................................................................10
Заклучок.............................................................................................................................................10
Користена литература.......................................................................................................................11

1
Вовед
Некој збор за Киркегор и основата на неговата философија
Сорен Оби Киркегор (5 мај 1813 – 11 ноември 1855) — дански философ од XIX
век, се смета за воспоставувач на основите на егзистенцијализмот, философ на
личноста, постмодернист, хуманист, идеалист и христијански мислител. Во центарот
на неговите рефлексии е егзистенцијата на човекот, но како лична, неповторлива;
преку неа Киркегор му се доближува на човекот, но не за да го подреди на некаков
систем во кој би бил обезличен, туку токму сакајки да го сфати во целост, го
дешифрира, го изразува (не го објаснува) само врз основа на човековите немирни
односи кон себе самиот и кон светот. Целото негово дело е опозиција на Хегеловата
философија, па дури и кога формално-методолошки се движи во рамките на
дијалектиката и Хегеловата терминологија, Киркегор егзистенцијално иронизира и
критикува. Не е умно она што е стварно, туку стварно е она што е парадоксално, и тоа е
конкретната човечка егзистенција. Човекот живее и рефлектира во и со такви
парадоксалности како болест на смрт, jaнsa од ништо, и така натаму. Kaj Хегел (кој на
некој начин е рекапитулација на сета философска мисла дотогаш) егзистенцијата
(конкретната, личната) е јасно секундарна, небитна, и постои чисто само како средство
коешто и служи на самопостоечката есенција — апсолутниот дух —да се финализира и
спознае себеси. Kaj Киркегор ја имаме само егзистенцијата, и тоа секогаш како
поединечна, а есенцијата е сфатена како можност на егзистенцијата, последица од
изборот на егзистенцијата кој поставен надвор од нужноста го имплицира ризикот на
слободата. Преку вивисекција на човековото духовно ткиво, Киркегор доаѓа до три
типа на егзистенција — естетска, етичка и религиозна егзистенција. Ги нарекува
стадиуми, сфери или фази. Зборот стадиум веднаш имплицира гледиште што
Киркегоровата философија на егзистенцијата ја гледа како некаков си „идеален план
за развој на психата на поединецот“. Еден стадиум се преовладува во следниот така
што етичката егзистенција е повисока синтеза од естетската а религиозната од
етичката. Киркегор го претставува своето „прво“ псевдонимско дело (Или-Или) како
дијалектичка прогресија на егзистенцијалните фази. Првата е естетската, која го дава
патот за етичката, која пак го дава патот за религиозната сфера.

Естетска егзистенција
Карактеристики на естетската сфера
Естетската сфера на постоењето се карактеризира со следново: потопување во
сетилно искуство; валоризација на можноста над актуалноста; егоизам; фрагментација
на предметот на искуство; нихилистичка употреба на иронија и скептицизам; и бегство
од досадата.

Што е естетското во човекот?

Што значи да се живее естетски и што е естетското во човекот воопшто?
„Естетското во човекот е она со кое е тој непосреден, она што тој е. Кој во, и од
естетското, и низ, и за естетското во себе живее, тој живее естетски.“ 1Во естетската
1
Brevijar, op. cit, 17.

2
сфера секој се обидува дa бидe својата непосредност, но не може да ја пронајде затоа
што таа е секогаш рефлектирана. Непосредно се немаме себеси, се имаме само во
рефлексијата, ние рефлектираме за она што непосредно сме. „Чистата непосредност
не може да се искуси како содржина на реалниот живот, може да се искуси само во
фантазијата“ 2, зошто таму се вкусува слободата на безбројните можности. Ако е
невозможно својот живот да се направи непосредност, тогаш тој може да се направи
уметност. Начинот на којшто човек ќе се постави кон можностите на животот го
детерминира потем целиот живот понатаму, и тоа не е детерминација од некаква
надворешна нужност, туку себе-детерминирање во смисла на уметничка доследност.
Ако навистина се немаме себеси непосредно, тогаш треба да дојдеме до своето
себство по пат на остранување на она што не сме. Значи треба да дојдеме до она што
сме по патот на спротивноста на непосредноста, а тоа е рефлексијата („само низ
спротивноста можеме да дојдеме до она што го сакаме“). 3

Краток извадок од Киркегоровото дело „Или – Или“

„Ако се ожениш, ќе се каеш; ако не се ожениш, исто ќе се каеш; ако се ожениш
или не се ожениш, ќе се каеш и за едното и за другото; или ќе се ожениш или нема да
се ожениш, ќе се каеш и за двете работи. Ако се смееш на лудоста на светот ќе се
каеш; ако плачеш поради него, исто ќе се каеш; ако се смееш или плачеш поради
лудоста на светот, ќе се каеш поради двете нешта. Ако се обесиш, ќе се каеш; ако не се
обесиш, исто ќе се каеш; ако се обесиш или не се обесиш, ќе се каеш и поради едното
и поради другото. Во тоа се содржи, господо, сета животна мудрост." Ова е еден
извадок од Киркегоровото дел „Или“ кое што ја покажува апсурдноста на реалноста.

Рефлексии
Киркегоровиот естет постојано генерира „рефлектирана тага“ која го
вознемирува духот и го принудува да роди сосем друг тип убавина. Самиот Киркегор
бил целиот живот во длабока меланхолија, што ја чувствувал како „боцка во телото“
дадена од Бога. Овој тип на естетизам ја открива празнината на живеењето и апсурдот
на светот во силен интензитет, а сето тоа во младоста се прекршува во амбивалентно
однесување — еден миг индивидуата лудо ужива во радостите на животот, за
следниот миг да посака да си испука куршум во челото. Ако се наоѓаме пред или —
или, и ако е сеедно што ќе избереме оти и онака е сè бесмисла, тогаш воопшто да не
бираме ништо. На овој начин не се влегува во времето, туку се има само едно начело
од кое не се ни поаѓа и на тој начин вечноста не лежи зад или — или, туку му претходи.
Противречностите не можат да се помират, Хегел и неговиот апсолутен дух лажат.
Човек, ако е доволно луд, може да ги рефлектира до бескрај, до очајување „што
повеќе субјективноста станува по рефлектирана, дотолку повеќе ја гледаме
индивидуата препуштена на себе.“ Нема излез, туку сето е влез повторно назад во
очајувањето и рефлексиите. Животот има значење само за мене. Затоа и ќе си играм со
него, па дури ако треба ќе го ставам и на коцка. Ќе го растурам на мигови оти
„богатството на некоја индивидуалност се наоѓа токму во нејзината моќ за

2
Louis Mackey, Kierkegaard: A Kind of Poet, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1971, 5.
3
Сорен Киркегор, „Или - Или“, 22.

3
фрагментарно растурање“. Мигот ме прави несреќен оти ме распарчува, но од друга
страна, во него се собирам себеси со апсолутна парадоксална страст.

Барањето на себе си
Барањето на себеси почнува низ напрегнатоста на рефлексијата и
непосредното, и од оваа напрегнатост всушност и започнува егзистенцијалното
дијалектичарење внатре во себеси, кое не paѓa сомневање туку paѓa и иронија како
егзистенцијална категорија, како страв, и држење на целата личност кон стварноста.
Иронијата го внесува целиот човек во трагедијата на животот и воедно го спасува како
од уживањето во релативитетот на стварите, така и од ставот на спекулативната
философија за постоење на некаков објективен апстрактен мислител што философира
само со својот ум.

Киркегоровата иронија
Иронијата е апсолутен негативитет и секој обид да се дофати нешто низ неа
донесува рефлектирачки можности. Оттука, од аспект на естетската егзистенција во
парафраза: животот е оправдан само како естетски феномен. Со ова Киркегор ги
антиципира постмодернистичките дискурси: „ние треба да се создадеме како
уметничко дело“ кое никогаш не е довршено туку е секогаш отворено за бесконечна
игра со себе самото. Иронијата ослободува од конечното и го прави човекот апсолутно
слободен да се насладува со ослободувањето на себе во себе. Ироничарот се
осиромашува себеси од секаква содржина, и е постојано во една состојба - „спремен
за скок кон нешто, но не скока во тоа нешто туку отскокнува на страна и назад во себе.“
4
При иронијата субјектот постојано сака да излезе од објектот. „Како што философијата
започнува со сомнежот, така и еден човечки живот, што може да биде наречен
достоен, започнува со иронијата“. Ироничарот ја одрекнува сета реалност за да се
спаси себеси, „сака да се закопа себе во негативната независност од сѐ “. Дури и
себеси се жртвува за да стане ништо. Станувајки cè, постанува ништо, станувајки секој
постанува никој. Затоа и постојат синонимите за да го дисперзираат субјектот во
божествено безумие што системот не може да го асимилира. „Иронијата е првата и
најапстрактна определба на субјективноста, а ироничарот е вечното јас на кое ниедна
реалност не му е адекватна."

Етичка егзистенција
Како човекот стигнува до етичкото
За да се дојде до позиција на религиозна вера, која може да повлече
„телеолошка суспензија на етичкото“, поединецот мора прво да го прифати етичкото.
За да се издигне себеси надвор од само естетскиот живот, кој е живот на навлегување
во имагинацијата, можноста и сензацијата, треба да се преземе обврска. Односно,
естетот треба да го избере етичкото. Во естетскиот начин на живот не постои ниедна

4
Сьорен Киркегор, Върху йоняШиеШо за ирония, Университетско издателство “Св. Климент Охридски“, София,
1993, 166.

4
клучна премиса за премин во етичката егзистенција. Едноставно човекот избира да
скокне во етиката зашто не може да го издржи очајувањето на естетот.

Што претставува етичката егзистенција?

Во делото Или — Или, списите на лицето Б, судскиот чиновник Вилхелм, го
содржат Киркегоровото мислење за тоа што претставува етичката егзистенција. Таа е
борба, но во историјата, а етичарот треба да влезе во историјата, во траењето, да
егзистира во континуитет а не да се раздробува во мигови. Ако естетското е она по пат
на кое човекот е непосредно она што е „етиката е она со посредство на кое постанува
она што постанува“. 5Категоријата што го определува етичкото е изборот. Ако естетот
одлучува да не избере ништо, етичарот влегува во изборот, и притоа воопшто не е
битно што ќе избере туку како ќе избере. Не се избира добро или зло, туку се избира
да се сака да се избере. Jac ce бира самото себе. Не вакво или онакво туку токму
себствено јас. Ако естетот ужива во cè и го растура животот во безгранична
разновидност, етичарот се обидува да дојде до својата личност како свест за самиот
себе во своето вечно важење. Секој естетски поглед на светот е очајување. Етичарот го
презема очајувањето, но како категорија на самоодносот и самоизборот, т.е. тој
избира да очајува и така, всушност, духот како самосвест го прима очајувањето како
внатрешна одредба. Ако сме го избрале очајувањето, ние сме го избрале она што го
избрало самото очајување, а тоа е Јас (себството) во своето вечно важење. Се избира
апсолутното кое што ме бира. Не го избирам ова или она, туку го избирам самото
избирање и она што избира, а тоа е апсолутот — Јас.

Што претставува „Јас“

Cè друго би било конечност. „Што е Јас? Најапстрактната и најконкретната од
сите ствари — тоа е слободата.“ Во проекцијата на етичката сфера се гледаат влијанија
од Фихте, но се чини дека Киркегор засновувајки ја етиката на згуснат самоизбор на Јас
на апстрактен начин, се обидува да го постави етичкото како најопшт супстрат што кај
секоја личност може да се актуализира на различен начин. Изборот изведува две
дијалектички движења:
а) она што се бира не постои и настанува само со избор, и
б) она што се бира постои оти ако не постои не би имало избор (би немало субјект кој
избира).
Значи естетичкото (очајувачко) себствено Јас е етички избрано — ова е само
апстрактно движење внатре во конкретното естетско, уметникувано Јас. Оној што
живее естетски гледа насекаде можности, а етичарот насекаде гледа задачи. Етиката ја
прави индивидуата бескрајно сигурна во себе. Оној што етички живее се има себеси
како стварна задача, да се преобрази во општа индивидуа или општествено и
граѓанско себствено јас. Една транспарентна обестајнетост. За Вилхелм достоинството
на човекот е во историјата, неговата цел е да ја преобразува нужноста во слобода, или
кажано хегелијански, му помагаме на Бог да се оствари. На овој начин до религиозното

5
Сорен Киркегор, „Или - Или“, оп. цит, 543.

5
се стига преку етичкото и се остварува иманентна телеологија, а Бог се внесува само
како практичен постулат и на тој начин се детеологизира.

Улогата на етичката егзистенција

Во етичкото, личноста се обидува да се собере во изборот, но се чини само во
можноста за избор, што повторно создава еден круг на очајување. Самосвеста е
продлабочена, но навнатре, не кон надвор, и спас нема. Таа е распната меѓу
бесконечната слобода и конечниот живот во време. Етичката сфера не е врвното добро
за Киркегоровиот естет. Таа е втемелена врз илузијата на хуманизмот и не го познава
трансцендентното во човека. Скокот поради очајување „може да биде делумен, може
да е закочен (тогаш се работи повеќе за премин одошто за скок)“ ,и на тој начин
индивидуата се обидува да се спаси од страдањето преку етичкото. За Шестов
„етичкото е родено истовремено кога и умното.“ И понатаму: „Каде е местото на
средбата меѓу умното и етичкото: штом умот увиди нужност и го објасни своето
невозможно, тука во истиот миг се создава етичкото со своето должен си.” Етичкото на
некој начин станува апологет на космичката нужност на којашто и боговите и се
покорувале. Должен е човекот да и се покори на нужноста, а со тоа ќе стекне
метафизичка утеха.

Религиозна егзистенција
Скокот односно преминот во религиозната егзистенција
Во делото „Болест на смрт“ Киркегор го определува човекот како Дух или Јас,
или „однос кој се однесува спрема себеси.“ Човекот е синтеза на конечното и
бесконечното, а таа синтеза е постојано во несклад. Човекот или сака да е Јас или не
сака да е Јас. Поради нескладот има и очајување, а токму тоа очајување е болест на
смрт, болест на духот, болест од којашто не може да се умре, а од која вечно се мрее.
Може да се очајува заради тоа што се сака да се биде Јас, да се биде она што си, но
може и да се очајува и ако не се сака да се биде она што си. Но човек не може да се
ослободи од сопственото Јас, оти тоа е бесмртно, од Бога е поставено, недовршено е и
затоа боли. „Со очајувањето е запалено нешто што не може да гори, не може да
согори, себственото Јас“.6 Низата на иманенцијата што страда оди во бесконечност, и
затоа вистинскиот скок е токму скокот во трансценденција, во Бога како алфа и омега
на cè.

Потребата од религиозната егзистенција

Потребно е човекот да стане свесен дека е дух, односно дека постои Бог. Затоа
во светлината на Киркегоровата философија секој егзистенцијален проблем се
појавува како теолошки. Консеквенциите се јасно изведени. „Себственото Јас е свесна
синтеза на конечност и бесконечност, која се однесува самата на себе и чијашто задача
е да постане сама по себе, што може да се оствари само во однос кон Бог. Киркегор ќе
си зададе јасна задача: да покаже дека верата е највисокото нешто до кое човек може
да стигне, а постанувањето христијанин највелик поиесис на субјективноста.

6
Сорен Киркегор, „Болест на смрт“ NIRO Mladost, Белград, 1980, 11.

6
Спротиставување на Хегеловата философија
Во делата „Философски Тpoшки“ и „Завршен ненаучен постскриптум“ кон
Философските трошки Киркегор се пресметува со хегелијанскиот вид на мислење, но
може да се рече дека на удар е воопшто класичната Декартовска метафизика. И двете
посочени дела се потпишани со псевдонимот Јоханес Климакус. Алузијата на
источниот монах св. Јован Лествичник е повеќе од случајна, но и врската со Јоханес
Заводникот е исто така сугестивна. Имено, Киркегоровиот Јоханес Климакус е далеку
од Јован Лествичник во поглед на верата, и тој се искачува до неа по сосем други
скалила, скалилата на логиката, разумот и дискурсивното мислење, оти е потребно
Хегел да се надмине од внатре. Водејќи се од начелото на Јоханес Заводникот „моето
мислење е страст“, 7Климакус со разумот оди до самите граници на дискурсивноста, и
се обидува страсно да го мисли она што е спротивно на разумот и воедно неговата
негација — парадоксот.

Што е парадоксот
„Парадоксот е извор на страста на мислителот и мислителот без парадокс е
како оној што љyби без чувства: медиокритет. Врвот на секоја страст е таа секогаш да
ја посакува сопствената пропаст. Највисокиот парадокс на секое мислење е: обидот да
се открие нешто што не може да се мисли“8. Тоа е ништото, непознатото,
трансцендентното, што го нарекуваме Бог. Според Киркегор, секогаш појдовна точка е
егзистенцијата, постоењето. Никогаш не доаѓаме до заклучок за егзистенцијата, туку
поаѓаме од неа и таа не се докажува. Разумот (логиката, доказот) не може да го
обелодени постоењето, не може да го разбере она што е апсолутно различно од него.
Парадоксот — како категорија што го негира разумот, но во друга смисла и зависи, т.е.
се поставува во однос на него — нема само познавателно значење, туку
киркегоријански кажано, се прекршува низ човекот како егзистенцијалија. Етиката како
наука со чисти категории го игнорира гревот како категорија. Ако таа сака да го поими
мора првин да се самоукине, да се откаже од сопствениот идеалитет. Парадоксалната
состојба на верата зависи токму од рефлектирањето на наследниот грев. Анализирајки
ја состојбата на Адам во рајот, Киркегор ќе ја определи како невиност, незнаење,
состојба која секој човек имплицитно ја носи во себе, состојба во која човекот cè уште
не е одреден како дух. Не познава добро и зло, спокоен е, но има и немир поради
нешто, а тоа е ништотата. Таа paѓa страв и jaнѕa како претчувство на слободата. „Јанsа-
та е стварност на слободата како можност за можност.“ 9Постои можност да се може, и
нема ништо конкретно оти ништо не се знае, туку има само „бесконечна можност да се
може.“

Начинот на постоење на Бог

Во потрагата по вистинската вера не е случајно што Киркегор почнал првин со
побивање на „хегелијанизираната теологија“ каде всушност откровението е „сведено и
објективизирано на нормативните барања на идеологијата“, а „вистината е

7
Сорен Киркегор, „Или - Или“, 36.
8
Seren Kjerkegor, FilozofSke mrvice, Grafos, Beograd, 1990, 40.
9
Серен Кјеркегор, Појам стрепње, СК3 Београд 1970, 39.

7
поистоветувана со поимање“.10 За Христо Јанарас кој го чита Хајдегер како
„идолоборечки апофатичар“, Бог на „западната метафизика претставува мртва творба
на умот, апстрактен поим обоготворена конвенционална вредност“, и како таков тој
нема никаква врска со стварноста и животот. Затоа и Киркегор, всушност, го согледал
она што Хајдегер подоцна јасно ќе го искаже: смртта на Бог е внатрешна логика на
метафизичкиот пат на европскиот човек. Оти мошне е јасно следново: ако
сомневањето го постулира и центрира субјектот како епистемолошка и познајна
самодоволност, тогаш рациото суверено ја цепка стварноста на објекти што стануваат
нужни само ако се изведени како такви внатре во свеста на субјектот. И Божјата
егзистенција станува можна само ако е нужна, ако може логички да се докаже,
практично неговото (Божјо) присуство се пренесува во иманентната свест на субјектот.
Киркегор ја поставува егзистенцијата како логос кој може да интерферира средба со
трансцендентното, но и да го сочува како такво. Затоа и спознанието на Бога не е
разумско туку е плод на дијалектичкиот скок во верата.

„Духот“ кај човекот

Човекот е повторно синтеза на душевното и телесното, односно дух како трет
ентитет што синтетизира други две нешта. Духот е сила што се обидува да се наметне
како форма. Како духот се однесува кон себе? Се однесува како jaнsa. Јанsата на овој
степен е икона на слободата, а бидејќи е парадоксален страв од ништо, духот и ја
посакува и не ја сака во исто време. Човекот има амбивалентен однос кон јанsата —
слободата, и тоа двосмислена, „симпатизирачка антипатија и антипатизирачка
симпатија”.

Потребата на гревот и страдањето

Затоа и егзистенцијата секогаш прво се поставува како дејствено (иронија)
естетичка кон интересноста и тајновитоста на амбиваленцијата, и го рефлектира
амбивалентното до бесконечност фабрикувајќи естетско Јас. Тоа јас се обидува да се
дофати себеси во своето вечно важење, но и да се заснова во силата што го поставила
— Бог, но ова засновување не е апстрактно туку се работи за самосвесно бирање на
страдањето и самоирониско умирање каде што последното здивање на слободата
завршува во полнотата на еросот. „Во мигот кога духот сам себеси се поставува тој ја
поставува синтезата, но за да ја постави, тој мора првин да се проникне со разлика.“
Гревот е всушност трансценденција, критичка прествртница, којшто секогаш како
потенција е поседуван од целиот род по падот, во смисла на историја, но вистинска
квалитативна одредба добива кога влегува во збиднината со квалитативен скок на
поединецот. „Греши оној којшто живее само во мигот како апстракција на вечноста“.
Гревот ја носи јанsата со себе, духот се става во движење со тоа што почнува да се кае,
тој е задача поставена со воведот на грешноста во светот. Каењето не спасува од
јанsата, туку верата во спасението од Бога. На овој степен човекот е доведен до
„губење“ на разумот како услов да пребива во вера. Што повеќе самосвест — повеќе
Јас — повеќе очајување. Ако животот е бесмислен и апсурден, ако човекот страда
тогаш бегството во утехите на спекулативната философија е бегство од Јас, оти Јас
10
Христо Јанарас, Хајдегер и ДионисијеАреопагит, Братство Св. Симеона Мироточивог, Врњачка Бања,
1997, 10.

8
дише токму во страдањето. „Ако човекот може толку длабоко да страда, мора да е
велик по својата пpиpoдa.“11

Авраам како икона на еросот

Верата прво го изведува движењето на бесконечна резигнација: отфрлање на
сето конечно, за потем да може да добие cè што е конечно со силата на апсурдот и
верата. За Киркегор секој е велик на свој начин, сразмерно на величината на она што
го сака. „Оној кој Бога го љубеше беше поголем од сите.“12 Секој е велик сразмерно на
величината со која се бори. „Оти оној кој со светот се ‘рваше, беше велик со тоа што
светот го совлада, а оној кој со себе самиот се бореше, беше поголем доколку себеси
се совлада; ама оној кој со Бога се ‘рваше, беше најголем од сите“, оти тој Бога го
совлада со својата беспомошност.“ Авраам е икона на еросот кој распнува и кој се
распнува, и затоа за Киркегор е највеликиот од сите, „велик поради својата моќ
чијашто сила е немоќта, велик поради мудроста чија тајна е глупоста, велик поради
надежта чијашто форма е лудоста, велик поради љубовта која што е омраза спрема
себе самиот.“

Апсурдот на религиозната егзистенција

Религиозното се наоѓа пред етичкото како искушение. Етичкото е општо, тоа
важи за секого — во секој миг поседува важење. „Тоа почива иманентно во себе
самото, нема ништо надвор од себе што би можело да биде негов telos, туку самото
тоа е telos на cè што се наоѓа надвор од него, а кога она надворешното еднаш во себе
го внесе етичкото како цел, тоа не може да оди понатаму.“ Поединецот кој е
непосредно сетилно и душевно одреден има етичка задача постојано да ја отфрла
својата поединечност за да стане општост. „Штом поединецот посака себеси во својата
поединечност да се направи важечки наспроти општоста, тој греши.“ Се спасува ако се
врати во општото како помирување со космичката нужност овозможувајќи си вечно
блаженство. Ако е ова вистината, тогаш Хегел е во право, да ја сочуваш поединечноста
е „морална форма на зло“ која треба да се укине (aufhebung) во телеологијата на
обичајноста. Но верата е сепак парадокс во кој поединецот стои повисоко од општото,
затоа што бивајќи во општото, ceгa се издвојува како нешто повисоко од општото. Стои
пред Апсолутот во еден horror religiosus, состојба во која етичкото е суспендирано и
нема ништо што би можело да го сочува и утеши. Се наоѓа пред апсурд. Стои наспроти
општото, го трга на страна оти стапува во апсолутен однос со Апсолутот.

Вечното религиозно страдање

Верата е непосредувана хетерогеност, таа е индивидуална, лична и подразбира
непосреден однос кон Бога. Затоа јанsата, стравот и трепетот се конститутивни во
егзистенцијата на себството, во доагањето на Јас кај себе, т.е. во својата втора
непосредност — единството на егзистенцијата и рефлексијата — каде што
внатрешноста стои повисоко од надворешноста. Верата е највисока страст што може
човек да ја има, оти е единство на разумот и парадоксот. Таа е одлука на волјата, или
— или одлука, борба за можност. „Додека естетската претежно е уживање, етичката

11
Архимандрит Софроније Сахаров, Видети Бога као што јесте, Манастир Хиландар, 2001, 11.
12
Серен Кјеркегор, Страх и дрхтање, Плато, Белград, 2002, 160.

9
егзистенција претежно борба и победа, религиозната е страдање.“ 13 Страдање не како
минлив момент туку вечно страдање. Во бескрајната резигнација се одрекувам од cè и
добивам вечна свест, но во верата од ништо не се одрекувам туку го здобивам сето
повторно. Ми се случува повторување како што Авраам повторно го добива Исак, како
што Јов повторно добива cè. И во двата случаи се работи за испит, категорија што не е
етичка или естетичка, ниту е догматичка. „Оваа категорија е потполно трансцендентна
и го става човекот во чисто личен однос со Бога, тежнее кон прецртување и суспензија
на сета стварност, одредувајќи ја како испит во однос на вечноста.“

„Кој е вистина“
Скокот во религиозна егзистенција е ирационален и оттаму, објаснив само со
внесување на Бог во животот. Киркегор целиот живот барал мисла што ќе ја поврзе
конечноста со бесконечноста, мисла што ќе ја спаси субјективноста од нејзиното
асимилирање и претопување во општото. Затоа субјективноста е вистина, зашто само
на нејзиното страдање и крст Бог се распнува. Умот не владее со вистината како со
некој предмет. Вистината не произлегува од прашањето „што е вистина?“, туку од „кој
е вистина?“ За Киркегор бидувањето во вера е станување современик на вистината, а
таа е самиот Богочовек Христос. Христос е вистинскиот парадокс, Бог во човечко тело,
кој не доаѓа на светот низ тиранија (по нужност) да ги убеди сите дека тој е Бог, туку
смирено ја остава можноста за соблазна како можност за слобода. Бидејќи е љубов, а
„љубовта не го менува суштеството што го губи, туку самата се менува". Само таму
каде што има стварен и егзистенцијален парадокс, има трансценденција во која
слободно се верува и низ верата се спознава како таква.

Заклучок
Киркегор, како втемелувач на егзистенцијализмот, претставува еден од
најоригиналните мислители на XIX век кого многумина го сметаат за поет-мислител.
Вечно во потрага пo себството, тој ce откажал од своето его дури и од својот живот,
бидејќи знаел дека философите ce всушност оние индивидуи, кои навистина умеат да
ce подготват за смртта. Всушност, единствено смртта претставува извесност, cè друго е
една голема неизвесност и илузија. Згазени од чекорот на времето, ги оставаме
сопствените животи недовршени.

Користена литература
Brevijar, op. cit, 17.

13
Brevijar, op. cit, 34.

10
Louis Mackey, Kierkegaard: A Kind of Poet, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1971, 5.

Сьорен Киркегор, Върху йоняШиеШо за ирония, Университетско издателство “Св. Климент Охридски“, София,
1993, 166.

Сорен Киркегор, „Болест на смрт“ NIRO Mladost, Белград, 1980, 11.

Seren Kjerkegor, FilozofSke mrvice, Grafos, Beograd, 1990, 40.

Серен Кјеркегор, Појам стрепње, СК3 Београд 1970, 39.

Христо Јанарас, Хајдегер и ДионисијеАреопагит, Братство Св. Симеона Мироточивог, Врњачка

Бања, 1997, 10.

Архимандрит Софроније Сахаров, Видети Бога као што јесте, Манастир Хиландар, 2001, 11.

Серен Кјеркегор, Страх и дрхтање, Плато, Белград, 2002, 160.

Сорен Киркегор, „Или - Или“, University bookshop Reitzel, Copenhagen, 1843

Ристо Солунчев, „Философијата вчера“, Или – Или, Скопје, 2021

Ана Пановска, Стадиумите на развој на личноста во философијата на Сорен Киркегор,
Скопје, 2014, 111

11