ჰისტოლოგია და ემბრიოლოგია

ლიზოსომების დაავადება

ფაბრის დაავადება

სტუდენტი: შოთო თოდაძე

ფაბრის დაავადება
იგივე ანდერსონ-ფაბრის  დაავადება, ლიზოსომური დაგროვების
ყველაზე გავრცელებული პათოლოგიაა. ლიზოსომა უჯრედში
შემავალი ორგანელაა, რომელიც მომნელებელ ფერმენტებს
შეიცავს. ამ ფერმენტების ფუნქცია ჭარბი, მავნე და ნარჩენი
პროდუქტების მონელება და უჯრედული კომპონენტების
განახლებაა. ფაბრის დაავადება სწორედ ერთ-ერთი
ლიზოსომური ფერმენტის, ალფა გალაქტოზიდაზა A-ს  (Gal A),
დეფიციტია. ამ ფერმენტის ფუნქცია გლიკოლიპიდების, კერძოდ,
გლობოტრიოზილცერამიდის (Gb3 ან Gl-3) დაშლაა. მისი
დეფიციტის გამო გლიკოლიპიდების დაშლა ვერ ხერხდება, რაც
იწვევს ცხიმის მოლეკულების ტოქსიკურ დაგროვებას სხვადასხვა
ორგანოს სისხლძარღვთა ენდოთელიუმში (შიგნითა შრე),
ეპითელური და გლუვი კუნთების უჯრედებში, შედეგად კი
ქსოვილები და ორგანოები ზიანდება.
დაავადების ტიპები:
• განასხვავებენ ორ ძირითად ტიპს: I ტიპი და II ტიპი
I ტიპი – კლასიკური: საერთოდ არ შეინიშნება ან ოდნავ არის
გამოხატული ალფა გალაქტოზიდაზა A-ს ფერმენტული აქტივობა,
რომლის შედეგადაც გლიკოლიპიდები დიდი რაოდენობით
გროვდება კაპილარებსა და მცირე კალიბრის სისხლძარღვებში და
იწვევს სიმპტომებს ბავშვობის ან მოზარდ ასაკში. დაავადების ეს
ფორმა მძიმედ მიმდინარეობს და მდგომარეობის თანდათანობითი
გაუარესება ახასიათებს;
II ტიპი – ატიპური (მოგვიანებითი დასაწყისი): ალფა გალაქტოზიდაზა
A მეტად აქტიურია, რაც განაპირობებს გლიკოლიპიდების ნაკლები
რაოდენობით დაგროვებას კაპილარებსა და მცირე კალიბრის
სისხლძარღვებში. ეს ტიპი ვლინდება უმეტესად 40 წლიდან,
თირკმლის ან/და გულის დაავადებით.
სიმპტომები და
კლინიკური
გამოვლინება:
I ტიპის მქონე მამაკაცებთან
დაავადება, ჩვეულებრივ,
ბავშვობის ან მოზარდ ასაკში
იწყება, ასაკის მატებასთან
ერთად კი უფრო და უფრო
შესამჩნევი ხდება, რაც იმის
ბრალია, რომ
გლიკოლიპიდები
თანდათანობით გროვდება
მცირე კალიბრის
სისხლძარღვებში, თირკმლის
განსაზღვრულ უჯრედებში –
პოდოციტებში და
კარდიომიოციტებში, რასაც
საბოლოოდ თირკმლის ან
გულის დაავადებამდე
მივყავართ.
დაავადების I ტიპის ადრეული და პროგრესირებადი
კლინიკური გამოვლინებებია:
• აკროპარესთეზიები – პაციენტს უჩნდება ძლიერი წვის შეგრძნება მტევნებისა და
ტერფების არეში. ტკივილი ადრეული სიმპტომია და 2-8 წლის ასაკში ვლინდება.
შესაძლოა იყოს ეპიზოდური ან ქრონიკული.
• ანჰიდროზი,  ჰიპო- ან ჰიპერჰიდროზი – ოფლის გამოყოფის გაძლიერება,
შემცირება ან შეწყვეტა, თერმორეგულაციის მოშლა. დამახასიათებელია პირველი
ტიპით დაავადებული  ორივე სქესის ადამიანებისთვის.
• ანგიოკერატომა – მოწითალო ან მუქი ლურჯი გამონაყარი კანზე, უმეტესად –
თეძოებისა და მუხლების არეში, რომლის არეალიც შესაძლოა გაიზარდოს. I ტიპით
დაავადებულ მამაკაცებს გამონაყარი უმეტესად ჭიპისა და გენიტალიების არეში
უჩნდებათ;
• * კუჭ-ნაწლავის პათოლოგიები – მიმდინარეობს მუცლის ტკივილით, კუჭის
მოქმედების გახშირებით და  დიარეით, რაც ნაწილობრივ დიდი რაოდენობის
საკვების მიღებასთან არის დაკავშირებული;
• რქოვანას დისტროფია(კვების დარღვევა)–დაკავშირებულია რქოვანაში
გლიკოლიპიდების დიდი რაოდენობით ჩალაგებასთან.
II ტიპით დაავადებულებთან სიმპტომები უფრო გვიან
ვლინდება.
მას, I ტიპისგან განსხვავებით, კანის დაზიანება, თბორეგულაციისა და
ოფლის გამოყოფის  დარღვევა,  ტკივილები და რქოვანას
პათოლოგიები არ ახასიათებს. ნაცვლად ამისა, ვითარდება
თირკმლის, გულის დაავადებებისა და ინსულტის კლინიკური
სურათი. თირკმლის უჯრედებში გლიკოლიპიდების ჩალაგება იწვევს
ორგანოს ფუნქციის მოშლას, საბოლოოდ კი თირკმლის
უკმარისობამდე მივყავართ. გულის ქსოვილში გლიკოლიპიდების
ჩალაგებას მოჰყვება გულის გადიდება, ჰიპერტროფიული
კარდიომიოპათია, არითმია და გულის უკმარისობა. მამაკაცთა 7 და
ქალთა 4 პროცენტთან გლიკოლიპიდების  ჩალაგება 40 წლიდან
შესაძლოა იშემიური ან ჰემორაგიული ინსულტის მიზეზად იქცეს.
დაავადება შესაძლოა დეპრესიითაც გამოვლინდეს,
განსაკუთებით – პირველი ტიპით დაავადებულ
მამაკაცებთან.
დაავადების დიაგნოსტიკა:
დიაგნოსტიკის პირველი ეტაპია გასინჯვა სხვადასხვა ქსოვილისა თუ ორგანოს
დაზიანების დასადგენად.
ლაბორატორიული გამოკვლევებიდან ინფორმაციულია შარდის მიკროსკოპული
ანალიზი, რომელმაც შესაძლოა გამოავლინოს თუთის მსგავსი წარმონაქმნები
(mulberry bodies) შარდში – ეპითელური უჯრედები მათში დაგროვილი
გლიკოლიპიდებით. შარდის მიკროსკოპული სურათი ფაბრის დაავადების
უკმარისობის შემთხვევაში მქონე პაციენტში:
ლაბორატორიული კვლევით შესაძლოა
გამოვლინდეს ელექტროლიტური
დისბალანსი, პროტეინურია (შარდში
ცილის
ფაბრისარსებობა).
დაავადებით გამოწვეული
გულისმხრივი პათოლოგიები: სარქველთა
დაზიანება, პარკუჭოვანი ჰიპერტროფია –
მდგომარეობა უნდა შეფასდეს
ექოკარდიოგრაფიულად.
მკურნალობა:
• ფაბრის დაავადება ორგანოთა თითქმის ყველა სისტემას აზიანებს,
ამიტომ მოითხოვს კომპლექსურ მკურნალობას, რომელიც
მდგომარეობის მიხედვით, ინდივიდუალურად უნდა შეირჩეს
თითოეული პაციენტისთვის. ნივთიერებათა პათოლოგიური
დაგროვების საწინააღმდეგოდ მიმართავენ ადიუვანტურ თერაპიას,
რათა თავიდან იქნეს აცილებული ორგანოთა შეუქცევდი დაზიანება.
მკურნალობის ქვაკუთხედია ფერმენტჩანაცვლებითი თერაპია (ERT),
რომელიც უჯრედებში გლიკოლიპიდების დაგროვებას ამცირებს.
გლიკოლიპიდები სინთეზური ფერმენტებია, რომლებსაც
ხელოვნური დნმ-სგან აწარმოებენ და ვენიდან უშვებენ სხეულში.
• დაზიანებულ ორგანოთა სისტემებს ისევე მკურნალობენ, როგორც
ამ სისტემათა დაზიანების ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში. შეუქცევადი
დაზიანებისას შესაძლოა ტრანსპლანტაცია ჩატარდეს.
Thank u for listening