Restoratif Diş Tedavisi

Ders 6: Dişlerin Gelişimi (Odontogenesis)

Genel Bilgi
→ Hayatın başlangıcında tek bir hücre vardır: ZİGOT
→ Zigot, bir hücre yumağı oluşturur: MORULA
→ Morula, gelişir ve İNSAN EMBRİYOSUnu oluşturur.
→ Dişlerin gelişimi ise intrauterin yaşamın 6-7. haftasında başlar.

→ Oral epitel hücrelerinin

→ Mezenkim hücrelerinin
etkileşimi ile insanda 20 süt dişi ve 32 sürekli diş gelişmektedir.

Dişlerin gelişimi ve işlevini kazanması, hücre göz önüne alındığında birbirini izleyen 4 aşamada tamamlanır;
1. Proliferasyon
2. Histodiferansiasyon
3. Histogenez
◼ Histoformasyon (Morfogenez)
◼ Mineralizasyon
4. Erüpsiyon (Sürme)

A. Tomurcuk dönemi
B. Takke dönemi
C. Çan dönemi
D. Dentinogenesis
E. Amelogenesis
F. Kuron formasyonu
G. Kök formasyonu ve sürme
H. Fonksiyon

→ Erken dönemlerde tomurcuk gelişir ve hücreler diş sert dokularını oluşturmak üzere diferansiye olurlar.
→ Diferansiasyon çan dönemine kadar devam eder ve bu dönemde mine ve dentin formasyonu başlar.
→ Kron oluştuktan ve mineralize olduktan sonra kök gelişimi başlar.
→ Kökler kalsifiye olduktan sonra ise çevre dokular (sement , periodontal ligamanlar ve alveol kemiği) gelişir.
→ Kron gelişimi tamamlanınca dişler sürmeye başlar.
→ Kök gelişimi , çevre dokuların gelişimini tamamlayıncaya kadar, sürme sonrası devam eder.

1 - Lorin Cemiloğlu
Diş Gelişiminin Başlangıcı
Gelişimin 37. gününde, çenelerin oluşacağı bölgede iki ayrı noktada hücreler prolifere olur ve at nalı şeklinde
epitel kalınlaşması başlar ⇒ Primer Epitel Bant
Her bir bant iç içe birer pervaz oluşturur.
1. Dental lamina (Diş Pervazı)
2. Vestibular lamina

Dental Lamina
● Ektomezenkim yoğunlaşmasının olduğu bölgede epitel kalınlaşması olarak ortaya çıkar.
● Dental lamina üzerinde 20 noktada proliferasyon devam eder ve 20 tomurcuk şeklinde kitle ortaya
çıkar.
● Her bir tomurcuktan ileride süt dişi gelişecektir.
● Tomurcuklar birer epitel sap ile dental laminaya bağlıdır.
● Bütün tomurcuklar birlikte oluşmaz. İlk olarak alt çene ön bölgede tomurcuk oluşumu gözlenir.
● Dental lamina fonksiyona intrauterin 6. haftada başlar ve doğumdan sonra 15 yaşa kadar fonksiyona
devam eder (3. molar gelişimine kadar)

Dişlerin erken dönemde gelişimi 3 aşamada gerçekleşir:

1. Tomurcuk Dönemi
2. Takke Dönemi
3. Çan Dönemi (Organı)
Bu aşamalar, epitelyal mine organının şekline göre adlandırılmaktadır.

1. Tomurcuk Dönemi
➔ Lokalize, torba şeklinde, epitel büyümesi ile karakterizedir.
➔ Prolifere olmuş mezenkim hücreleri ile çevrilidir.
➔ Mezenkim hücreleri, epitel tomurcuğu altından sıkıca sarmaktadır.
➔ Tomurcuğun periferisinde silindirik hücreler, merkezinde ise poligonal hücreler bulunmaktadır.

2. Takke Dönemi
➔ Tomurcuğun periferisinde, ekvator bölgesinde hücre çoğalmasının hızlı kutuplarında ise daha yavaş
olması sonucunda tomurcuk, takke şeklini alır.
➔ Bu döneminde histodiferansiyasyon başlamıştır.
➔ Epitel kitle içinde hücreler yerel ayrıcalıklar gösterir.
➔ Bu aşamada takkeye mine organı adı verilir.
➔ Takkenin konkav kısmında ektomezenkim hücreleri
yoğunlaşarak dental papillayı oluşturur.
➔ Dental papilladan daha sonra dentin ve pulpa
gelişecektir.
➔ Mine organı ve dental papillayı saran yoğun
ektomezenkim yapı diş folikülü adını alır.
➔ Diş folikülünden sement ve periodontal ligamentler gelişecektir.

2 - Lorin Cemiloğlu
3. Çan Dönemi
➔ Mine organı ve dental papillanın gelişimi ile histodiferansiasyon ve morfodiferansiasyon başlar.
➔ Bu yeni döneme çan dönemi adı verilir.
➔ Mine organını çevreleyen kübik hücreler sıra şeklinde dizilerek dış mine epitelini oluşturur. Kapiller ağı
oluşturarak ameloblastların beslenmesinde görev alacaktır.
➔ Takkenin konkav kısmında bulunan silindirik hücrelerde sıra şeklinde dizilerek iç mine epitelini
oluştururlar. Bu hücreler ameloblastlara dönüşecek ve mineyi oluşturacaktır.
➔ Stratum intermedium, iç mine epiteli ile mine pulpası arasındaki kübik hücrelerden oluşur. Minenin
mineralizasyonunda görev aldıkları sanılmaktadır.
➔ Stellate retikulum(=Mine pulpası), iç ve dış mine epitelinin arasında alanda bulunur. Yıldız şeklindeki
hücrelerden oluşur.
➔ Dental papilla: İç mine epiteli mineyi oluşturmaya başlamadan önce, dental papillanın periferisindeki
mezenkim hücreleri odontoblastlara farklılaşır.
➔ Ameloblastların karşışında silindirik odontoblastlar bir dizi oluşturur.
➔ Mezenkim kökenli dental papilla ile epitel kökenli mine organını ayıran membrana formativa adı
verilen bir basal membran vardır.

Çan Döneminde Görülen Oluşumlar

Kron Şeklinin Belirlenmesi

Dişlerin morfolojisi, iç mine epitelinin katlanmasıyla, çan döneminde şekillenir.
İç mine epitelinin içinde, bazı bölgelerde mitotik aktivitenin durması , diğer bölgelerde devam etmesi dişlerin
şekillenmesini sağlar.

Sürekli Dişlerin Gelişimi

➔ Takkeyi dental laminaya bağlayan epitel bant incelir ve lateral diş bandı adını alır.
➔ Bu bant üzerinde bir epitel proliferasyonu daha olur ve süt dişi gelişiminin tüm aşamalarını geçerek
sürekli dişleri meydana getirir.
➔ Kesici, kanin ve premolar dişler bu şekilde gelişirken, molar dişler çene gelişiminin tamamlanmasından
sonra dental laminanın posteriore doğru büyümesi ile gelişirler.

3 - Lorin Cemiloğlu
Zaman Çizelgesi
6 - 8. hafta - Süt dişi gelişim başlangıcı
20. hafta - Süt dişi gelişimi tamam - Sürekli Kesici, kanin, premolar gelişimi başlar. - 1. Molar gelişimi
başlangıcı
Doğum
10. Ay - Sürekli diş gelişimi tamamlanması
5. Yıl - 3. Molar gelişimi

Sert Dokuların Oluşumu

➔ Takke ve çan döneminin erken evresinde, diş son şeklini aldıktan sonra, iç mine epiteli hücrelerinin
proliferasyonu, servikal bölgedekiler haricinde durur.
➔ Tüberkül tepelerinde ilk dentin salgılanır ve servikale doğru gelişir.
➔ İç mine epitelinin silindirik hücerlerinin nükleusları polarize olarak ameloblastlara dönüşür.
➔ Dentinogenez ve amelogenezin başlayabilmesi için, diferansiye olan odontoblastların ve
ameloblastların birbirlerinden sinyal almaları gereklidir. -Resiprokal indüksiyon-
➔ Apozisyon aşamaları:
1. İç mine epiteli hücrelerinin uzaması
2. Odontoblastlara farklılaşma
3. Dentin formasyonu
4. Mine formasyonu

➔ Amelogenesis ve dentinogenesis birlikte ilerleyen olaylardır.

➔ Ancak histodiferansiyasyon bitiminde, yapımı ilk başlayan doku dentin dokusudur.
➔ Birinci dentin tabakasının (Manto dentini) salgılanması ile eşzamanlı olarak, iç mine epitel hücreleri
ameloblastlara farklılaşır ve mine proteinini salgılar. Mine proteinleri odontoblastların terminal
diferansiasyonuna yardımcı olur.
➔ Bundan sonra ameloblastlar mine organik matrisini, yeni oluşmuş dentin tabakasının üzerinde
salgılamaya devam ederler.
➔ Organik matris hemen mineralize olur.
➔ Mine oluşumuna Amelogenesis adı verilir.

Dentinogenesis/Amelogenesis
● Odontoblastın diferansiasyonundan sonra ilk dentin tabakası salgılanır.
● Bu dentin tabakası, VON KORFF FİBRİLLERİ adı verilen, Tip 3 kollajen fibriller içeri .
● Tip 1 kollajenlerin , bu tabakaya dahil olmasıyla MANTO DENTİNİ adını alır.
● Manto dentin tabakası mine-dentin sınırı boyunca salgılanır.
● Eş zamanlı olarak , odontoblast, iç mine epiteli içine doğru kısa bir uzantı bırakarak pulpa yönüne
doğru çekilir.
● Odontoblast pulpa yönüne doğru çekilir çekilmez, protoplazmik uzantı adı verilen bu oluşum uzar ve
dentin formasyonu için aktif hale gelir.
● Gelişimi böylece tamamlanmış olan odontoblastın ürettiği doku PREDENTİN adını alır. Predentin
mineralizasyonu ile DENTİN adını alır.
● Odontoblastın protoplazmik uzantısı, dentin tübülü içinde kalmıştır.

4 - Lorin Cemiloğlu
 ● Dentinogenez 2 aşamada tamamlanır:
1. Kollajen matris oluşumu,
2. Matris üzerine, kalsiyum fosfat (hidroksiapatit) kristallerinin depozisyonu

● İç mine epitelinin etkisi ile dental papillanın ektomezenkimal hücrelerinden diferansiye olan
odontoblastlar dentini üretirler.
● Odontoblast uzar ve mine-dentin sınırında bir uzantı oluşturur. -Protoplazmik uzantı-
● Manto dentininin oluşumu, ameloblastların mine yapımını, amelogenesisi başlatması için uyarıdır.
● Ameloblastlar, mineyi oluşturabilmek için 5 fonksiyonel evre geçirir:
1. Morfogenez
2. Diferansiasyon ve organizasyon
3. Sekresyon
4. Maturasyon
5. Proteksiyon

● Sekresyon evresinde, apikal tarafta, salgı taşıyan veziküllerin birikmesiyle, hücre koni şeklinde bir
oluşum geliştirir -Tomes’s Process-
● Tomes Process başladığı yerde hücreler birbirine desmosomlar aracılığı ile bağlanmıştır. Bu tutunma
sınırına terminal bar adı verilir.
● Mine dentin sınırında dentinin üzerine ilk mine organik matrisini salgılar ve ameloblastlar ve 1/3 hücre
boyu perifere çekilirler.
● İlk salgılanan organik matriks mineralizasyonu ile eş zamanlı olarak, olay devam ederek yeni organik
matris salgılanır.

Amelogenesis
Amelogenesis, mine dentin sınırında 1-2 µm dentin oluştuğunda başlar.
Amelogenez sürecinde ameloblastlar 5 fonksiyonel evre geçirir:
1. Morfojenik evre: Kron şekli belirlenir.
2. Histodiferansiyasyon: İç mine epiteki hücereleri ameloblastlara farklılaşmıştır. Pre Sekretuar evrede
çekirdek polarize olur, fenotip belirlenir, protein sentezi yapan organeller gelişir.
3. Sekretuar evre: Tüm mine kalınlığı organize edilir. Hücrenin apikalinde, kısa konik Tomes Process’i
oluşur. Organik matrisin temel proteini amelogenin salgılanır.
4. Maturasyon evresi: Mineralizasyon için gerekli minerallerin taşınabilmesi için ameloblast değişiklik
gösterir. Organik matriks ve su absorbsiyonu çok daha aktiftir. Mineralizasyon tamamlandıktan sonra ,
mine yüzeyinde organik bir kütikül salgılar –gelişim ya da primer kütikül -
5. Proteksiyon evresi: Ameloblast kısalmıştır, stratum intermedium ve dış mine epiteli ile temas ederek
yeni bir yapı oluşturur. Bu yapı dişler sürünceye kadar kalır. Sürdükten sonra yalnızca kole bölgesinde
izlenebilir.

5 - Lorin Cemiloğlu
Zaman Çizelgesi
42 to 48 | Dental lamina formasyonu
55 to 56 | Tomurcuk dönemi; süt dişleri
14 hafta | Süt dişlerinin çan dönemi; Sürekli dişlerin tomurcuk dönemi
18 hafta | Süt dişlerinde dentin ve fonksiyonel ameloblast oluşumu
32 hafta | Sürekli dişlerde dentin ve fonksiyonel ameloblast oluşumu

Köklerin Gelişimi
➔ İç ve dış mine epitel hücreleri, servikal bölgede prolifere olarak, aşağı doğru bir hortum şeklinde
gelişirler. Bu iki tabakalı hortuma Hertwig Epitel Kını adı verilir.
➔ Bu oluşum dişin tek ya da çok köklü, kısa yada uzun, düz ya da kıvrık olmasını belirler.
➔ Hertwig epitel kınının iç yüzeyindeki hücreler, iç mine epiteli hücreleri olduğundan, dental papilla
hücrelerini etkileyerek aynı kronda olduğu gibi, dental papiladaki mezenkimal bağ dokusu hücreleri
odontoblastlara farklılaşır ve kök dentinini salgılarlar.
➔ İlk salgılanan kök dentini mineralize olmaya başlayınca, üzerinde bulunan Hertwig epitel kını
parçalanmaya başlar.
➔ Böylece çıplak kalan kök dentini diş folikülünün iç yüzeyindeki mezenkimal bağ dokusu hücrelerini
etkiler ve sementi üretecek sementoblastlar oluşur.
➔ Çözünen Hertwig epitel kınında epitel hücreleri artık halde kalabilirler.
➔ Malessez epitel kalıntıları adı verilen bu artıklar,gelişip sürmüş bir dişin periodontal aralığında
rastlanabilir.
➔ Hertwig epitel kını, dişin apeksi yönünde gelişirken, açık olan uç 45 derece içe doğru kıvrılarak
daralarak apikal diaframı oluşturur.
➔ Bu diafram ileride apikal forameni oluşturacaktır.

Çok köklü dişlerde dental papila birkaç noktada Hertwig epitel kınına baskı yapar ve burada ileride oluşacak
kök sayısı kadar lob oluşur. Loblar arasında epitel kını birer ayırıcı dil gibi karşılıklı gelişir. Furkasyon
bölgesinde kınlar birbiri ile kaynaştıktan sonra ileride oluşacak kök sayısı kadar sekonder apikal diaframlar
ortaya çıkar.

6 - Lorin Cemiloğlu