კან-კინესთეტიკური ანალიზატორი, სენსორული დარღვევები. ტაქტილური აგნოზიები.

კან-კინესთეტიკური ანალიზატორი. სენსორული აშლილობები.

კან-კინესთეტიკურ ანუ ზოგად მგრძნობელობას განსაკუთრებული ადგილი უკავია სხვადასხვა სახის
მგრძნობელობებს შორის. ის, როგორც ჩანს, ბიოლოგიურად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე
მგრძნობელობის სპეციალური სახეები: მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, გემო. მგრძნობელობის
სპეციფიკური სახეების გარეშე შესაძლებელია ცხოვრება, რასაც ზოგად მგრძნობელობაზე ვერ ვიტყვით.
რომ წარმოვიდგინოთ არსება, რომელსაც არა აქვს გარემოს აღქმის უნარი კანისა და კინესთეტიკური
შეგრძნებების გზით, ის უბრალოდ ვერ გადარჩებოდა, რადგან ვერ აარიდებდა თავს სიცოცხლისთვის
საშიშ ზემოქმედებებს, რომლების შესახებაც ტკივილი გვატყობინებს. გარდა ამისა, ამ არსებას
დაერღვეოდა მოძრაობებიც, რადგან კინესთეტიკური მოძრაობა წარმოადგენს ყველა სახის მოძრაობის
საფუძველს.
კან-კინესთეტიკური მგრძნობელობა ფილოგენეტურად ყველაძე ძველია - ეს კომპლექსური ცნებაა,
რომელიც რამდენიმე სახის მგრძნობელობას აერთიანებს.
მთლიანობაში მგრძნობელობის ეს სახეები შეიძლება ორ ნაწილად გავყოთ:
1) კანში განლაგებულ რეცეფტორებთან დაკავშირებული;
2) კუნთებში, სახსრებში და მყესებში განლაგებულ რეცეფტორებთან დაკავშირებული.
ცნობილია, რომ როგორც კანში, ასევე კუნთებში, მყესებსა და სახსრებში თავმოყრილია უამრავი
რეცეფტორი.
კანის შეგრძნებების სხვადასხვა სახისაა. შესაძლებელია სულ მცირე 4 სახის შეგრძნების გამოყოფა,
რომლებზეც სხვადასხვა სახის რეცეფტორებია პასუხისმგებელი:
1) სითბის შეგრძნება, დაკავშირებულია რუფინის ცილინდრული რეცეფტორების
გაღიზიანებასთან;
2) სიცივის შეგრძნება, რომელიც უკავშირდება კრაუზეს კოლბების გაღიზიანებას;
3) ტაქტილური შეგრძნება დაკავშირებულია მეისნერის სხეულაკებისა და კალათისებური
წნულების გაღიზიანებასთან შეხებისა და ზეწოლის გზით;
4) ტკივილის შეგრძნება, რომელსაც გრძნობენ და ატარებენ თავისუფალი ნერვული დაბოლოებები.
ამ რეცეფტორების გარდა, ვარაუდობენ რომ კანში მოცემულია კიდევ სხვა რეცეფტორები, რომელთა
შესახებაც ჯერ კიდევ ცოტა რამ არის ცნობილი.
ასევე, სადავო საკითხს წარმოადგენს ვიბრაციული მგრძნობელობის როგორც დამოუკიდებებლი სახის
გამოყოფა. ზოგიერთი მკვლევარი ვიბრაციულ მგრძნობელობას ზოგადი მგრძნობელობის ცალკე
სახეობად მიიჩნევს, თუმცა უმეტესობა თვლის, რომ ის კომლექსურია და არ წარმოადგენს
მგრძნობელობის ცალკე სახეობას, რომელიც უზრუნველყოფილია ყველა სახის რეცეფტორების
ერთობლივი მუშაობით, განსაკუთრებით ტაქტილური რეცეფტორების.
როგორც უკვე ავღნიშნეთ, კანის რეცფტორების გარდა არსებობს რეცეფტორები კუნთებში, მყესებსა და
სახსრებში, რომელთა მუშაობაც იძლევა კინესთეტიკურ (ანუ პროპრიოცეფტულ) მგრძნობელობას. ესაა
შეგრძნებები, რომლებიც კუნთ-სახსროვან აპარატში აღმოცენდება ადამიანის მიერ პოზის ცვლილებისა
ან მოძრაობის განხორციელების მომენტში.
ამ შეგრძნებების გადაცემა ხორციელდება რეცეფტორების 3 სახის საშუალებით:
 ნერვ-კუნთოვანი თითისტარა, რომელიც კუნთებშია განთავსებული და ღიზიანდება კუნტების
შეკუმშვისას;
 გოლჯის მყესოვანი ორგამო - რეცეფტორი, რომელიც მყესებში მდებარეობს და მათი
დაჭიმულობის სხვადასხვა ხარისხს აღიქვამს, ანუ აღრიცხავს მოძრაობის დაწყების მომენტს;

1
  პაჩინის სხეულაკები განლაგებულია სახსრებში და რეაგირებენ სახსრების ერთმანეთთან
მიმართებაში მდგომარეობის ცვლილებაზე და უზრუნველყოფენ ე.წ. სახსრების გრძნობას.
არსებობს კუნთ-სახსართა აპარატის სხვა რეცეფტორების, მაგრამ მათი დანიშნულება ჯერ-ჯერობით
უცნობია.
მთლიანობაში ადამიანის კანი და მისი საყრდენ-კუნთოვანი აპარატი წარმოადგენს ერთ დიდ
რეცეფტორს - კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის პერიფერიული ნაწილი, რომელიც გარეთ არის
გამოტანილი გარე ზეგავლენების პირველადი შეფასებისთვის.
სენსორული სისტემების ფიზიოლოგიიდან ცნობილია, რომ კანი არაა ერთგვაროვანი მასში
წაროდგენილი რეცეფტორების რაოდენიბისა და სახეობის მიხედვით. მასში გამოიყოფა ადგილები
ძალიან მგრძნობიარე შეხების, ტემპერატორული და ტკივილის ზემოქმედებებისადმი და ნაკლებად
მგრძნობიარე. ყველაზე მგრძნობიარეა ხელისგულები, პირის გარშემო, ენა; ყველაზე ნაკლებად
მგრძნობიარეა ზურგის შუა ნაწილი: აქ მგრძნობელობა ბევრად დაბალია ხელის გულებთან შედარებით.
ამ უბნების განსხვავებული ფუნქციური მნიშვნელობიდან გამომდინარე მათში რეცეფტორების
განსხვავებული რაოდენობაა წარმოდგენილი.
კანის რეცეფტორებიდან და საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატიდან წამოსული აფერენტული
გაღიზიანების გატარება ბოჭკოების 3 ტიპის საშუალებით ხდება: A, B და C, რომელბიც განსხვავდებიან
თავისი დიამეტრით, მიელინიზაციის ხარისხითა და როგორც შედეგი, ნერვული იმპულსების
გატარების სიჩქარით. ეს ბოჭკოები წარმოადგენენ სპინალურ ბირთვებში განლაგებული ნერვული
უჯრედების წანაზარდებს. ამ უჯრედების აქსონები იყოფა ორ ტოტად, რომელთაგან ერთი შედის
პერიფერიულ ნერვში და მეორე - ზურგის ტვინის უკანა ფესვში.
A ტიპის ბოჭკოები კარგად მიელინიზირებულია; მათი დიამეტრია 8-12 მკ (მიკრონია) და ისინი
აგზნებას 120მ/წმ სიჩქარით ატარებენ. ეს ბოჭკოები ძირითადად ტაქტილურ და კინესთეტიკურ
(კუნთებიდან, სახსრებიდან და მყესებიდან) შეგრძნებებს ატარებენ.
B ტიპის ბოჭკოები ნაკლებად მიელინიზირებულია (დიამეტრი არ აღემატება 4-8 მკ-ს) და ისინი
აგზნებას 15-40 მ/წმ სიჩქარით ატარებენ. ამ ბოჭკოებში გადის ძირითადად ტემპერატურისა და
ტკივილის გაღიზიანებები, მაგრამ გაცილებით დაბალი სიჩქარით A ტიპის ბოჭკოებთან შედარებით.
C ტიპის ბოჭკოებს - მიელინის გარსის გარეშე - ყველაზე მცირე დიამეტრი აქვთ (4 მკ-ზე ნაკლები) და
აგზნებას ყველაზე ნელა ატარებენ - 0,5 – 15 მ/წმ-ში. ამ ბოჭკოებში გადის ტკივილის და ნაწილობრივ
ტემპერატურის გაღიზიანებები.
ამრიგად, ბოჭკოებში აღინიშნება გარკვეული სპეციალიზაცია სხვადასხვა სახის მგრძნობელობისადმი,
მაგრამ ის, როგორც ჩანს, არაა აბსოლუტური. ასე, მაგალითად, ტკივილის მგრძნობელობას ატარებენ
ყველაზე ნაკლებად მიელინიზირებული და წვრილი ბოჭკოები, ხოლო ტაქტილურ შეგრძნებებს -
უპირატესად ყველაზე კარგად მიელინიზირებული და მსხვილი ბოჭკოები. ტემპერატურულ
მგრძნობელობას, როგორც ჩანს, სხვადასხვა სახის ბოჭკოები უზრუნველყოფენ.
კანში და სხვადასხვა კუნთებში, სახსრებსა და მყესებში თავმოყრილი რეცეფტორებიდან A, B და C
ტიპის ბოჭკოები შედიან ზურგის ტვინის უკანა ფესვებში. ყველაზე მსხვილი ბოჭკოები (A და B ტიპის),
რომელიბიც ატარებენ ტაქტილურ და პროპრიოცეფტულ მგრძნობელობას, ზურგის ტვინის უკანა
ფესვებიდან მიემართებიან გოლისა და ბურდახის კონებისკენ, რომლებიც ზურგის ტვინის უკანა
სვეტებშია მოთავსებული. შემდეგ ამ კონების ბოჭკოები გადადიან მოგრძო ტვინის ნაზ და სოლისებრ
კონებში და მათ ბირთვებში მთავრდებიან (კომენტარი: ზოგიერთ წყაროში გოლისა და ბურდახის
კონები განიხილება როგორც ნაზი და სოლისებრი კონები). აქ იწყება მეორე ნეირონი, რომლის
ბოჭკოებიც გადაჯვარედინდება რა შუა ხაზზე, გადიან მოგრძო ტვინს, ვაროლის ხიდსა და ოთხგორაკს
თალამუსის ბირთვებისკენ (მედიალური მარყუჟის შემადგენლობაში). მედიალური მარყუჟის ბოჭკოები
მთავრდება თალამუსის ვენტრალურ ბირთვებში, სადაც ამ გზის მესამე ნეირონი მდებარეობს.

2
ამრიგად, ამ გზის პირველი ნეირონი განლაგებულია სპინალურ განგლიებში, მეორე - მოგრძო ტვინში,
ხოლო მესამე - თალამუსში. თალამუსის ვენტრალური ბირთვებიდან ბოჭკოები მიემართება ქერქის
პოსტცენტრალურ ხვეულში კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის ბროდმანის მიხედვით მე-3 პირველად
ველში (იხ. ნახატი #1).
ნახატი #1: კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის გამტარი გზები.

C და ნაწილობრივ B ტიპის ბოჭკოები, რომლებიც ძირითადად ატარებენ ტკივილისა და

ტემპერატურის შეგრძნებებს (და ნაკლებად ტაქტილურს) ზურგის ტვინში ასევე უკანა
ფესვებიდან შედიან. აქ უკანა ფესვების რუხ ნივთიერებაში მოცემულია მეორე ნეირონი,
რომლის ბოჭკოებიც გადადიან საწინააღმდეგო მხარეს და ქმნიან წინა და უკანა სვეტებს ე.წ.
გოვერსის გზის შემადგენლობაში. ამ გზის ბოჭკოები მთავრდება თალამუსის ბირთვებში,
სადაც მესამე ნეირონია განთავსებული. ამრიგად, C და ნაწილობრივ B ტიპის ბოჭკოების
გადაჯვარედინება თითქმის მთელი ზურგის ტვინის გაყოლებაზე ხდება. გოვერსის გზა ორი
დამოუკიდებელი გზისგან შედგება:

3
 1) სპინო-თალამური გზა ზურგის ტვინიდან თალამუსამდე: ამ გზაში გარეთა ზედაპირისკენ
განთავსებულია ბოჭკოები სხეულის ქვედა სეგმენტებიდან, ხოლო შიგნით - ზედა
სეგმენტებიდან;
2) სპინო-ცერებერალური გზა, რომელიც ნათხემისკენ მიემართება.
ამრიგად, გოვარსის გზის საშუალებით ზურგის ტვინის წინა და გვერდითი სვეტებით ტარდება
ტკივილის, ტემპერატურისა და ნაწილობრივ, ტაქტილური მგრძნობელობა.
ამ გზების ცოდნა მნიშვნელოვანია კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის დაზიანების სიმპტომატიკის
დიაგნოსტირებისთვის.
ზურგის ტვინის წინა და გვერდითი სვეტების დაზიანება იწვევს, უპირველეს ყოვლისა, ტკივილისა და
ტემპერატურული მგრძნობელობის დარღვევას ტაქტილური მგრძნობელობის შენახულობის ფონზე.
ვინაიდან C და ნაწილობრივ B ტიპის ბოჭკოების გადასვლა საწინააღმდეგო მხარეს ხდება ზურგის
ტვინში მათი შესვლის ადგილიდან გაცილებით ზემოთ, ზურგის ტვინის წელისა და კუდუსუნის
მიდამოში დაზიანება იწვევს მგრძნობელობის დარღვევას დაზიანების მხარეს (რადგან
გადაჯვარედინება ჯერ არ მომხდარა).
ზურგის ტვინის დაზიანება მკერდისა და კისრის მიდამოში იწვევს მგრძნობელობის დარღვევას
დაზიანების საწინააღმდეგო მხარეს.
ზურგის ტვინის უკანა სვეტების დაზიანებისას, სადაც გადის გოლისა და ბურდახის გზები, ირღვევა
პროპრიოცეფტული (ღრმა) და ნაწილობრივ, ტკივილის მგრძნობელობა. მგრძნობელობის გატარების
ერთი გზის დაზიანებისას განვითარებული დარღვევის აღდგენა შესაძლებელია შენახული გზების
ხარჯზე მოხდეს. ამით აიხსნება ჰიპერპათიის მოვლენა (ტკივილის მგრძნობელობის მომატება) ზურგის
ტვინის უკანა სვეტებისა დაზიანებისას.
ყველა სახის აფერენტაცია, იქნება ეს ტკივილის, ტემპერატურის თუ ტაქტილური და
პროპრიოცეფტული ხვდება შესაბამისი ჰემისფეროს თალამუსის სხვადასხვა ბირთვებში. მთავარ
მიმღებს წარმოადგენენ თალამუსის ვენტრალური ბირთვები.
კან-კინესთეტიკური ანალიზატორი, მხედველობითი და სმენითი სისტემების მსგავსად,
სომატოტოპიკური პრინციპითაა ორგანიზებული. კერძოდ, სხეულის სხვადასხვა ნაწილებიდან
სიგნალები პროეცირდება კან-კინესთეტიკური ანალიზატორული სისტემის სხვადასხვა დონეზე.
ეს პრინციპი მკაფიოდაა წარმოდგენილი თალამუსის დონეზე. თალამუსის სხვადასხვა ზონები (ანუ
თალამუსის სხვადასხვა ბირთვები და უბნები ბირთვების შიგნით) დაკავებულია სხეულის სხვადასხვა
ნაწილებიდან მიღებული აფერენტაციის გადამუშავებით. უკვე აქაა შესაძლებელი დავინახოთ ის
მინიატურული „სენსორული კაცუნა“, რომელიც შემდეგ უფრო ნათლად წარმოდგენილია დიდი
ჰემისფეროების ქერქში (პოსცენტრალური ქერქის მე-3 ველი) (იხ. ნახატი #2).
ნახატი #2: სენსორული ჰომუნკულუსი

4
თავის ტვინის ამ უბნის დაზიანება ნევროლოგიაში ცნობილია თალამური სინდრომის ანუ დეჟერინის
სინდრომის სახელწოდებით.
ეს სინდრომი წარმოადგენს თალამუსის არა დაზიანების, არამედ გაღიზიანების შედეგს. თალამუსის
სრული დაზიანების შემთხვევაში ვითარდება სხეულის საწინააღმდეგო მხარეს ყველა სახის
მგრძნობელობის უხეში დარღვევა. დეჟერინის სინდრომის დროს, რომელიც წარმოადგენს თალამუსის
ვენტროლატერალური ბირთვების გაღიზიანების შედეგს, ვლინდება მგრძნობელობის დარღვევის
მთელი კომპლექსი:
1) ტაქტილური და ღრმა მგრძნობელობა ამოვარდნილია, ხოლო ტემპერატურული და
ტკივილის ზღურბლი მკვეთრად იცვლება;
2) დაზიანებული თალამუსის საწინააღმდეგო სხეულის მხარეს (ან მხოლოდ ხელში, ან ფეხში)
ტკივილისა და ტემპერატურული შეგრძნებების ზღურბლები მკვეთრად მატულობს;
როდესაც შეგრძნება წარმოიქმნება (გამღიზიანებლის დიდი ინტენსივობის შემთხვევაში), ის
სუბიექტურად ფასდება როგორც მაქსიმალური ინტენსივობის („ყველაფერი ან არაფერის“
პრინციპით);
3) ავადმყოფები ვერ ახდენენ ტკივილისა და ტემპერატურის შეგრძნებების ზუსტ
ლოკალიზაციას, თუმცა მათი პროეცირება პერიფერიაზე ხდება. ამავდროულად ეს
შეგრძნებები ფართოდ გენერალიზებულია - მაგ., წინამხარში ჩხვლეტა აღიქმება როგორც
მთელი ხელის ტკივილი. გარდა ამისა, ამ შეგრძნებებს აქვთ აფექტური ხასიათი, ისინი
ძალიან უსიამოვნონი არიან ავადმყოფებისთვის. გაზრდილია ასევე ტკივილისა და
ტემპერატურული შეგრძნებების ხანგრძლივობაც.
ამ სინდრომის აღწერილობიდან გამომდინარე შესაძლებელია რამდენიმე დასკვნის გაკეთება კან-
კინესთეტიკური ანალიზატორის ქერქული ზონის ფუნქციებზე:
1. თავის ტვინის ქერქი აზუსტებს ჩვენი შეგრძნებების ლოკალიზაციას;
2. ქერქი ახდენს შეგრძნებების ძალის/ინტენსივობის ზუსტ გარჩევას;
3. ქერქი, როგორც ჩანს, აკავებს (თრგუნავს) შეგრძნებების აფექტურ კომპონენტს;
5
 4. ქერქის დონეზე შეგრძნებები იღებს სასიგნალო მნიშვნელობას.
ამრიგად, დეჟერინის სინდრომის შესწავლით შესაძლებელია კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის
ქერქული და ქერქქვეშა უბნების ფუნქციების დიფერენცირება.
კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის შემდეგი დონეა ქერქის მე-3 პირველადი სენსორული ველი (იხ.
ნახატი #3), რომელიც როლანდის ღარის გასწვრივ მდებარეობს და უშუალოდ ესაზღვრება მე-4
პირველად მოტორულ ქერქს. ზოგიერთი თანამედროვე მკვლევარი პირველად სომატოსენსორულ
ველებად განიხილავს ასევე ბროდმანის მიხედვით 1 და მე-2 ველებს, რომლებიც პოსტცენტრალური
ხვეულის უკანა არეებშია განთავსებული (დუუსი, 1997), თუმცა ავტორების უმრავლესობა ამას
უარყოფს. მე-3 ველს, მე-17-ს მსგავსად აქვს გამოხატული სომატოსენსორული ორგანიზაცია, ანუ მის
სხვადასხვა ნაწილში სხეულის სხვადასხვა ნაწილია წარმოდგენილი.
ნახატი #3: ბროდმანის რუქა (წყარო: http://www.brain-maps.com/brodmann-areas.html)

თუმცა სხეულის წარმომადგენლობითი ზონა შეესაბამება არა სხეულის კონკრეტული ნაწილის ზომას,
არამედ მის ფუნქციურ მნიშვნელობას. აქედან გამომდინარე, ხელები, სახე, ენა და ტერფები მე-3 ველში
გაცილებით დიდ ფართობს იკავებენ, ვიდრე სხეულის სხვა ნაწილები. ამის გამო ‘’სენსორული კაცუნა’’
(პენფილდისა და ჯასპერის მიხედვით) ძალიან დისჰარმონიულია (იხ. ნახატი #2).
ყველა სახის მგრძნობელობა წარმოდგენილია მე-3 ველის ერთი და იგივე უბნებში, ან მასში არ არის
ადგილი, სადაც არ იქნება ერთდროულად მოცემული სიცივის, სითბოს, ტაქტილური ან ტკივილის
შეგრძნებები. ყველა სახის მგრძნობელობა ფარავს ერთმანეთს. თითოეული ჰემისფეროს მე-3 ველი
დაკავშირებულია სხეულის საწინააღმდეგო მხარესთან, მაგრამ არსებობს იპსილატერალური
კავშირებიც. ყველაზე მნიშვნელოვანი უბნები (სახის, ენის, თვალების, ხელების მტევნებისა და ფეხების
კუნთები და კანი) წარმოდგენილია, როგორც ჩანს, ერთდროულად ორივე ჰემისფეროში, რადგან
ცნობილია, რომ მესამე ველის ცალმხრივი დაზიანებისას ანესთეზიის მოვლენა ვითარდება ორივე
მტევანსა და ტერფში (უმეტესწილად დაზიანების საწინააღმდეგო მხარეს).
მე-3 ველი, მე-17-ს მსგავსად, ხასიათდება აფერენტული უჯრედების კარგად განვითარებული IV შრით,
რომლებიც თალამუსის გავლით სხეულის სხვადასხვა ნაწილის შესახებ იღებენ ინფორმაციას.
როგორც ცნობილია, მე-3 ველი მჭიდრო ურთიერთქმედებაშია მე-4 ველთან და მასთან ერთად ერთიან,
სენსომოტორულ სისტემას ქმნის. მოცემული სისტემა ცენტრალურ როლს ასრულებს მოტორული
აქტების რეგულაციაში.
მე-3 ველის სხვადასხვა ნაწილების ელექტრონული გაღიზიანება იწვევს შეხების, ჩხვლეტის, ზოგჯერ -
სხეულის კონკრეტული ნაწილის გაბჟუების შეგრძნებებს, რომლებიც აღიქმება როგორც გარედან
მომავალი (პენფილდი, ჯასპერი, 1959 და ა.შ.).
პირველადი სომატოსენსორული ქერქის დაზიანება იწვევს ტკივილის, ტემპერატურის, ტაქტილური
მგრძნობელობის მნიშვნელოვან დაქვეითებას, ასევე ზეწოლის შეგრძნებას. აღმოცენდება სხეულის
საწინააღმდეგო მხარში დისკრიმინაციული მგრძნობელობისა და სხეულის პოზის შეგრძნების

6
დარღვევა; იშვიათია - კერძო იზოლირებული დარღვევები სხეულის სხვადსხვა ნაწილებში
(თავისებური ‘’მგრძნობელობითი სკოტომები’’).
ყველა ზემოთ აღწერილი დარღვევა წარმოადგენს კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის მუშაობის
შედარებით ელემენტარულ სენსორულ დარღვევებს.

კან-კინესთეტიკური გნოსტიკური დარღვევები

რთული ნეიროფსიქოლოგიური სიმპტომატიკის მქონე გნოსტიკური დარღვევები დამახასიათებელია
მეორეული (1,2, და ნაწილობრივ მე-7 (თხემის ზედა ხვეული)) და მესამეული (39-40) ველების (თხემის
ქვედა ხვეული) დაზიანებებისთვის.
თხემს დიდი ჰემისფეროების ქერქის დიდი ნაწილი უკავია. ამ უბნის ფუნქციები ძალიან
მრავალფეროვანია და ჯერ კიდევ არასაკმარისადაა შესწავლილი.
მეორეული სომატოსენსორული უბნები განლაგებულია პოსტცენტრალური ხვეულის უკან; სხეულის
ამა თუ იმ ნაწილის ელექტრული გაღიზიანება არ იწვევს მკაფიო სომატოტოპიკურ პასუხს.
კან-კინესთეტიკური ანალიზატორის მეორეული ველების დაზიანება იწვევს უმაღლესი ტაქტილური
ფუნქციების დარღვევას, კერძოდ, ტაქტილურ აგნოზიებს. ამ ტერმინით ნეიროფსიქოლოგიაში
აღინიშნება ზედაპირული და ღრმა მგრძნობელობის შენახულობის ფონზე შეხებით ობიექტების
ფორმის ცნობის დარღვევა. ტაქტილური აგნოზიების შესწავლის ისტორია იწყება 1884 წლიდან,
როდესაც პირველად იქნა აღწერილი ობიექტების შეხებით ცნობის დარღვევა. მას შემდეგ ამ საკითხზე
მრავალი ავტორი მუშაოდა (ბაი, 1944, 1957; აჟურიაგერრა, ეკაენი, 1960; ტოიბერი, 1960, 1965; ლურია,
1962 და სხვა).
კლინიკურ ლიტერატურაში აღწერილია თხემის წილის დაზიანების ორი ძირითადი სინდრომი: თხემის
ქვედა წილისა და თხემის ზედა წილის.
თხემის ქვედა წილის სინდრომი ვითარდება პოსტცენტრალური ხვეულის იმ უბნების დაზიანებისას,
რომლებიც ესაზღვრებიან სახისა და ხელის წარმომადგენლობას 1,2 და მე-3 და ასევე 39-ე და მე-40
ველებში. ამ დროს ირღვევა ტაქტილური გნოზისის რთული ფორმების, რომელიც ცნობილია
ასტერეოგნოზის ანუ ტაქტილური საგნობრივი აგნოზიის სახელით. ამ დარღვევის დროს ავადმყოფს არ
შეუძლია საგნების შეხებით აღქმა, ობიექტიდან მიღებული ტაქტილური შეგრძნებების ინტეგრაციის
შეუძლებლობა. ასტერეოგნოზი შეიძლება გამოვილნდეს როგორც შედარებით შენახული ზედაპირული
და ღრმა მგრძნობელობის ფონზე, ასევე მგრძნობელობის შეცვლის დროსაც, თუმცა მათი
გამოხატულების ხარისხი არ კორელირებს ასტერეოგნოზის სიმძიმესთან.
ეს მოვლენა ბევრჯერ იქნა აღწერილი კლინიკურ ლიტერატურაში. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ
ავადმყოფი სწორად აღიქვამს საგანს მხედველობით, მაგრამ ვერ ცნობს მას თვალდახუჭული შეხებით.
წვრილი საგნების შეხებით შესწავლისას, მაგალითად, გასაღების, ფანქრის, საშლელის, ავადმყოფი
ამბობს, რომ მას ხელში აქვს გრძელი, წვეტიანი ან რბილი საგანი ანუ სწორად აფასებს საგნის ცალკეულ
ნიშნებს, მაგრამ არ შეუძლია საგნის მთლიანობაში ცნობა. ზოგიერთ შემთხვევაში ირღვევა საგნის
ცალკეული ნაწილების ცნობაც.
ამრიგად, ანსხვავებენ ამ დარღვევის ორ ფორმას:
1) ავადმყოფი სწორად აღიქვამს საგნების ცალკეულ ნიშნებს, მაგრამ არ შეუძლია მათი ერთ
მთლიანში სინთეზირება;
2) დარღვეულია ამ ნიშნების ცნობაც.
ასევე გვხდება იმ მასალის ცნობის დარღვევაც, რომლისგანაცაა საგანი გაკეთებული, ანუ ავადმყოფს არ
შეუძლია საგნის ისეთი მახასიათებლების ცნობა, როგორიცაა სიგლუვე, ხორკლიანობა, სირბილე -
სიმაგრე და ა.შ. ტაქტილური აღქმის დარღვევის ამ ტიპს ობიექტის ტექსტურის ტაქტილურ აგნოზიას
უწოდებენ.

7
თხემის ქვედა წილის დაზიანებისას ვლინდება სხვა სახის დარღვევებიც:
თითების აგნოზია (ჰერსტმანის სინდრომი) - დარღვეულია დაზიანების კონტრალატერალური მხარის
საკუთარი თითების ცნობა, ხელის პოზის შეცვლის, მხედველობითი კონტროლის გარეშე თითების
ცნობა. ქერქის ამ უბნების დაზიანებისას (განსაკუთრებით მარცხენა ჰემისფეროსი - მემარჯვენეებთან)
ვლინდება დაზიანების საწინააღხმდეგო მხარის ხელის მტევანზე დაწერილი ციფრებისა და ასოების
ცნობის დარღვევა. ამ ფენომენს ტაქტილურ ალექსიასაც უწოდებენ.
ზოგიერთი ავტორი ცალკე ფორმად გამოყოფს ტაქტილურ ამნესტურ აფაზიას ანუ ტაქტილურ
ასიმბოლიას - თვალდახუჭული საგნების დასახელების შეუძლებლობა მისი სწორი აღწერისა და
ფუნქციის დასახელების ფონზე. თუმცა ავტორთა სხვა ჯგუფი ამ შემთხვევას ამნესტური აფაზიის
გამოვლინებად თვლის.
ქვედა თხემის წილის სინდრომი, გნოსტიკური დაზიანებების გარდა, აერთიანებს სიმპტომების კიდევ 2
ჯგუფს:
1) მეტყველებითი დარღვევები გამოწვეული მეტყველების კინესთეტიკური საფუძველის მოშლით -
მეტყველებითი კინესთეზიები, რაც იწვევს აფერენტული მოტორული აფაზიის აღმოცენებას;
2) იგივე საფუძველის მქონე ნებისმიერი მოძრაობებისა და მოქმედებების დარღვევა -
კინესთეტიკური მანუალური დარღვევები, რაც კინესთეტიკური აპრაქსიის განვითარებას იწვევს.
ზედა ტხემის წილის დაზიანებისას ადგილი აქვს სხვა კლინიკურ სურათს. ამ დროს ყველაზე ხშირად
ვლინდება სხეულის სქემის დარღვევის სიმპტომები (ანუ სომატოაგნოზიები) ანუ სხეულის ნაწილების,
მათი ერთმანეთთან განლაგების ცნობის დარღვევა. ჩვეულებრივ ავადმყოფებს უჭირთ სხეულის ერთ
(უპირატესად მარცხენა) მხარეში ორიენტაცია (ჰემისომატოაგნოზია), რაც თან ახლავს მარჯვენა თხემის
დაზიანებას. ავადმყოფები ახდენენ თავისი მარცხენა კიდურების იგნორირებას, თითქოსდა ‘’კარგავენ’’
მათ. ხშირად აღმოცენდება მცდარი სომატური ხატები (სომატოპარაგნოზია) ‘’სხვისი, უცხო’’ ხელის
შეგრძნების, სხეულის ნაწილების დაპატარავება/გადიდების, კიდურები გაორმაგებისა და ა.შ. სახით.
ზოგიერთ შემთხვევაში ვლინდება ანოზოგნოზია, საკუთარი დეფექტის სრული იგნორირება, უარყოფა
მეტყველების, ჰემიპლეგიისა თუ მხედველობის დარღვევის.
ამრიგად, თხემის წილების დარღვევისას არსებობს მკაფიო ლატერალური განსხვავებები ტაქტილური
ფუნქციების დარღვევებში. მარჯვენა და მარცხენა ჰემისფეროების ქვედა თხემისა და ზედა თხემის
სინდრომები განსხვავებულია.
საგნობრივი ტაქტილური აგნოზია, თითების აგნოზია და სომატოაგნოზია უფრო გამოხატულია
მარჯვენა ჰემისფეროს დაზიანებისას. ტაქტილური ალექსია უფრო მარცხნება ჰემისფეროს დაზიანებას
უკავშირდება.
არსებობს წინა-უკანა განსხვავებებიც ანუ თხემის წილების წინა და უკანა უბნების დაზიანებისას
განვითარებულ სიმპტომებში. შეხებით ამოცნობილი ფიგურის დახატვის უნარი უპირატესად ირღვევა
თხემის წილის უკანა ნაწილების (კეფის მოსაზღვრე) დაზიანებისას, ხოლო ტაქტილური გნოსტიკური
დარღვევები უფრო წინა უბნების დაზიანებისას გვხვდება.
როგორც უკვე აღინიშნა, სიმპტომების განსაკუთრებულ ჯგუფს წარმოადგენენ თხემის უკანა უბნების,
რომლებიც ესაზღვრებიან კეფასა და საფეთქელს, დაზიანებისას განვითარებული სიმპტომები. ეს
უბნები უშუალოდ მონაწილეობენ გარემოს სივრცითი მახასიათებლების ანალიზსა და სინთეზში; მათი
დაზიანება იწვევს სხვადასხვა სახის მხედველობით - სივრცითი დარღვევებს: მხედველობით -სივრცით
აგნოზიას, აპრაქტოაგნოზიას (რთული სიმბოლური სივრცითი ფუნქციების დარღვევა: თვლა, რუქაში
ორიენტაცია და ა.შ.), რომლებიც შედიან TPO ზონის დაზიანების სინდრომში.
მთლიანობაში, როგორც სეჩენოვი და ლურია თვლიდნენ, კეფისა და თხემის წილები საერთო
პრინციპით მუშაობენ, ახდენენ რა აფერენტაციის სიმულტანურ ანალიზს, რის საფუძველზეც ხდება
გარე და შიდა სივრცეში ორიენტაცია.

8
გამოყენებული ლიტერატურა:
ხომსკაია, თავი 9.