РЕАЛНИ ГАСОВИ

Блаже Димески
 Елемент
Detrimental Елемент
Neutral Соединение
Beneficial

Едноатомски Двоатомски Хетероатомски

Благородни CO2,NH3,CH4,C2H2,CO,

гасови Хомоатомски NO,..

(H2,N2,O2,F2,Cl2)
(He,Ne,Ar,Kr,Xe,Rn)

Блаже Димески
 Својства на гасовите

Физички својства Хемиски својства

пријатен
гори,не гори,го
подржува горењето
мирис непријатен

без мирис
отровен,неотровен
полесни од
воздухот инертен,агресивен,
густина
растворлив во вода,
потешки нерастворлив,реагира со вода
од воздухот
Блаже Димески
Молекуларно - кинетичка теорија
• Честичките на идеален гас…
– Немаат волумен
– Имаат еластични судири
– Се во постојано,случајно праволиниско движење.
– Не се привлекуваат ниту се одбиваат меѓусебе
– Имаат просечна Ек директно зависна од Т

Блаже Димески
 Реални и идеални гасови

• Идеален гас е теоретски модел на гас во кој се занемаруваат

силите на взаемодејство меѓу честичките од кои е изграден
(атоми, молекули), а самите честички се разгледуваат
како материјални точки.
• Овој модел добро ги опишува својствата на реалните гасови,
освен при екстремни притисоци и/или температури.
• На пример, при постојана температура и притисок, идеалниот гас
дава најблиска слика за реалните гасови. Физичарите го користат
овој модел бидејќи тој ги олеснува пресметките.
Идеален гас не постои во природата.

Блаже Димески
 Заклучок...
• Нема идеален гас
• Нема идеален кристал
• Нема ништо идеално...

Можеби иделна жена?

Најидеална скроз...
Кај идеалните гасови нема никакви
интеракции меѓу молекулите
Кај реалните гасови има интеракции меѓу
молекулите
(затоа водата кондензира, на пример)
Водородни врски
Равенка на состојбата на идеален гас

• Robert Boyle (1662)

рV = constant
• J. Charles и Gay-Lussac (1800)
• Волуменот на гасот е правопропрционален со
температурата
V He CH4
H 2O

H2

-273.15 oC T
Сите гасови се екстраполираат на нула волумен на температура
што одговара на –273,15 oC (апсолутна нула).
V1 V2 р1 р2
= =
T1 T2 T1 T2
(V = constant)
(P= constant)
 Да се потсетиме

K = oC + 273.15

V / T = const. Charles-ов закон

Charles

• Gay-Lussac
р/ T = const.

Gay-Lussac
• Комбиниран закон од Boyle, Charles, и Gay-Lussac:
р V / T = const.

Блаже Димески
 За идеален гас, графикот од рV/nRT наспроти р дава
хоризонтална линија со пресек од 1 на оската рV/nRT.

Не кликај брзо
CH4
N2
2.0

H2

рV CO2
nRT
1.0 Идеален гас

0
0 200 400 600 800 1000
P (atm)
Реалните гасови покажуваат значителни отстапувања од однесувањето што се очекува за идеален гас,
особено при високи притисоци, но при ниски притисоци (помалку од 1 atm) и на повисоки температури,
реалните гасови се приближуваат на идеалното однесување на гасот .
 Равенка на состојбата p = f(V,T,N)
за идеален гас
• За фиксно количество на
гас (константо n) графикот

Притисок
на pVT генерира
површина:
• Изобара - постојан

Притисок
притисок - права, V a Т
• Изотерма - константна
температура, хипербола,
pV = константо
• Изохора - постојан
волумен - линија од p a T Изобара
 Комбинирање на гасните закони:
Равенката на идеален гас и општата равенка
на гасови

• Boyle V  1/р
nT
• Charles VT V р
• Avogadro Vn

рV = nRT
Секој гас чие однесување одговара на равенката на
идеалниот гас се нарекува идеален или совршен гас.
Комбинирање на спортови,
руска едиција...
 Размислете за случајот во кој два гасови, A и B, се наоѓаат во
контејнер со постојан волумен V на T.

nART
pA =
V
nBRT
pB =
V
nA
pT = pA + pB XA =
nA + nB
nB
XB =
nA + nB

pA = XA pT pB = X B pT pi = Xi pT
17
 Пресметајте ги парцијалните притисоци на хелиум и
неон по отворањето на вентилот.
Температурата останува константна.

He Ne

1.2 L, 0.63 atm 3.4 L, 2.8 atm

piVi  p f V f V f  1. 2  3. 4  4 . 6 L

He : Ne :
1.2(0.63) 3.4(2.8)
pf   0.16 atm pf   2.1 atm
4.6 4.6

18
 РЕАЛНИ ГАСОВИ
Реален гас се однесува како идеален

На ниски На високи Кај неполарни

притисоци температури атоми/молекули

Отстапувањата од законот се особено важни при високи

притисоци и при ниски температури, а најизразени се кога
гасот се наоѓа на температурата на кондензација во
течност!
Дали ова се смета за реален гас?
 Реални гасови
• Реалните гасови покажуваат отстапувања од законот за
идеален гас, бидејќи молекулите стапуваат во меѓусебни
интеракции.
•Одбивните сили меѓу молекулите ја потпомагаат експанзијата, а
привлечните сили ја потпомагаат компресијата.
•Одбивните сили доаѓаат до израз само кога молекулите се
речиси во контакт.
•Ова се интеракции со краток дострел, дури и на скала мерена
со дијаметрите на молекулите

Блаже Димески
 Факторот на компресија
• Факторот на компресија Z, на еден гас е количникот на
мерениот моларен волумен, Vm = V/n и моларниот
волумен на идеален гас, V°m, при исти Р и Т:

Vm
Z 0
Vm

а
Vm 
RT
Z
RT »
p pVm0

рVm = RTZ
За идеален гас Z = 1, а отстапувањето на Z од 1 е
мерка за отстапувањето од идеално однесување.
Ко че речи жена ти дај камен за
компресија на расолницата...
 Корекција на равенката
• Врската рV = nRT не одговара кога гасовите
отстапуваат од идеалноста, но тоа може да се
коригира со она што се нарекува фактор на
компресибилност Z.
• Z е величина за корекција кој е единствен за
секој гас на различни температури и при
различни притисоци и неговата вредност може
да биде еднаква, поголема или помала од 1,0!
 Примери за корекција
Задача 1: Колку ќе биде волуменот зафатен од 30 мола гас при
притисок од 350 атм. на температура од 290ºK.
Со релацијата V = nRT / р V = 2,04 l.
Задача 2: Експериментално е откриено дека за 30 мола од овој гас на
290ºK и при притисок од 350 atm, волуменот што го заземаат е
1,87 литри. Кој е тогаш факторот на корекција или факторот на
компресибилност Z?
Z = 1,87 l / 2,04 l = 0,917
Задача 3: колкав волумен ќе заземат 550 мола од овој гас при исти
услови на притисок (350 atm) и температура (290ºK),Бидејќи тие
се исти услови и ист гас Z = 0,917 рV = ZnRT и Z = 0,917 и
заменски вредности:V = ZnRT / р= 34,27 l.
 Z
• Факторот на корекција или факторот на компресибилност е
единствен за секој гас при даден притисок и на дадена
температура и неговата вредност мора да се мери
експериментално.
• Овие вредности се утврдени за многу гасови и се достапни во
табели и графикони кои може да се консултираат за да се најде
факторот на компресија или факторот на корекција, поради
отстапувањата од идеалноста за вообичаените гасови како што
се CO2, O2, CH4, H2, SO2, итн.
• Недостаток на факторот на компресибилност е тоа што мора
да имате табели за секој гас што сакате да го проучувате и ако
земеме во предвид дека има стотици или илјадници гасови,
мора да имате стотици или илјадници табели и графикони за
да се консултирате со Z.
 Zbetmen

Го знајте вицот?

Napadnu Muju dva huligana ..vidi to Zoro

, pritrči mu u pomoć i spase ga ..
Gleda ga Mujo i njegovo slovo Z na odelu
pa mu reče ..
E hvala Zbetmen
 nRT an 2 1  an 2 
p  2 T  p  2 V  nb 
V  nb V nR  V 

Константи на van
der Waals

Гас a (atmL2/mol2) b (L/mol)

He 0.034 0.0237

Ar 1.34 0.0322

H2 0.244 0.0266

N2 1.39 0.0391

O2 1.36 0.0318
 Принцип на соодветни
(коресподентни) состојби
• Ако два гаса имаат ист намален(редуциран) притисок (Pr) и иста
намалена температура (Tr), тие ќе имаат ист намален волумен или
ист фактор на компресибилност (Z).
• Графикот на намален притисок и намалена температура (следниот
слајд) за различни гасови ни кажува дека: без оглед на природата
на гасот, ако имаат ист намален притисок и иста намалена
температура, ќе имаат ист фактор на компресибилност.
• Бутан, водород, метан, кислород, амонијак итн. тие ќе имаат
единствен график на намален притисок и намалена температура
дури и кога овие гасови се различни.
• Имањето единствен график на фактор на компресибилност за
сите гасови ги поедноставува, олеснува и прави информациите
подостапни.График на овој факт е претставен на следниот слајд.
 Фактор на компресибилност и
притисокот

За разни гасови !!!

На многу ниски притисоци: Z≈1

На високи притисоци : Z >1
На нормален притисок: Z<1
Идеален гас на било кој притисок: Z= 1

Иако кривите се стремат кон 1, при Р → 0,

секоја од нив има различен наклон.
 Реален гас
• Фактор на компресибилност рV/nRT = 1
• Отстапувања кои се јавуваат за реални гасови.
рV/nRT > 1 - молекуларниот волумен е значаен.
рV/nRT < 1 - интермолекуларни сили на привлекување.

Еден реален гас (било кој гас), се однесува сè повеќе како идеален гас, колку што
притисокот на гасот е помал, а при граничниот случај p → 0 неговото однесување
егзактно се опишува со равенката на идеален гас!
Идеален гас
Идеален гас на било кој притисок: Z= 1

1 mol на
идеален гас

рV = nRT
рV = 1.0
n=
RT

Блаже Димески
 Реални гасови
Други равенки на состојбата
– Berthelot (1898)
• Подобра од van der Waals на притисоци не многу поголеми
од 1 atm  n2 a 
p   (V  nB)  nRT
 TV 
2

• a e const.
– van der Waals (1873)
 n
2
nRT RT a
p  a   
V  nb  V  V b V m m
2

– Dieterici (1899)
RTe  a / RTVm

p
V b m
 Виријални коефициенти
• Да се ​потсетиме на факторот на компресибилност:: pVm
Z
RT
• Оваа величина е 1 за идеалниот гас и се приближува до 1 кога
притисокот се приближува до нула за реалните гасови. Можеме да го
претставиме z како низа на потенции на моларната концентрација
n/V = 1/Vm: 2 3
n n n
Z  1  B    C    D   
V  V  V 
• Коефициентите на ова проширување се функција на Т и се нарекуваат
виријални коефициенти.
• B (T) е вториот виријален коефициент и може да се пресмета од силите
на интеракцијата помеѓу паровите.
• C (T) е трет и подразбира интеракција помеѓу три честички
...Виријалната равенка има ограничувања, особено при високи густини
или ниски температури.
 Виријални коефициенти
• Факторот на компресибилност може да се напише и како
низа потенции со притисок(p)
Z = 1 + Bp + Cp2 + Dp3
• Оваа равенка е помалку фундаментална од претходната, но
има предност што може да се реши експлицитно за
волумен. :
pVm = RT + bp +gp2 + dp3 + …
• Треба да биде очигледно дека овие групи на виријални
коефициенти се поврзани како
b = BRT, g = CRT, d = DRT, … …
• Може да се покаже дека b = B и g = C – B2/RT
 Проценка на виријалните
коефициенти
• Доколку коефициентите на Beattie-Bridgeman:
A0 c
B(T )  B0   3
RT T
A0 a B0 c
C (T )   B0b  3
RT T
• Ако овие коефициенти не се достапни, може да се пресмета B(T) на
критичната состојба на гасот:

9 RTc  6Tc2 
B(T )  1  2 
128 pc  T 

Блаже Димески
Молекулски интеракции

Критична точка
Уште едно изведување на равенката
 Видете ја сликата на следниот слајд
p(V, t) е Фан дер Валсов притисок со волумен V во m3/mol и
температура T (келвин).
За CO2 критичната температура е 31,15oC и ctes. на Фан дер Валс
се a = 0,364 m6 Pa mol-2 и b = 4,27 10-5 m3 / mol.
Под Tc, областа помеѓу минимум и максимум на p наспроти V во
која било изотермална нема физичка смисла, бидејќи покажува
дека волуменот се зголемува со притисокот.
Нацртана е крива која ги поврзува сите минимуми и сите
максими на изотермите, p(V); ова е „виртуелниот“ регион на фан
дер Валсовата равенка.
Редуцирани параметри:
Tr = T/Tc;
pr = p/pc;
Vr = V/Vc
 CO2
p Pa

Гас
1. 10 7
pc Tc

Течност

5. 10 6
2 фази

0 V m3
Vc

0.0001 0.0002 0.0003 0.0004

Да видиме подробно!
Идеален маж
 Реални гасови
Реалните гасови покажуваат
отстапувања од законот за идеален гас,
бидејќи молекулите стапуваат во

Фактор на компресибилност
меѓусебни интеракции.
Одбивните сили меѓу молекулите ја
потпомагаат експанзијата, а
привлечните сили ја потпомагаат
компресијата.

Пример:При ниски притисоци, кога

гасот зазема голем волумен,
молекулите се во најголем дел од
времето толку далеку една од друга што
меѓумолекулските сили немаат значајна
улога и гасот привидно се однесува
Притисок
како идеален.
рV/nRT и р за различни гасови на иста температура
(200 K)

Р=р

Одбивни сили

Идеален
гас
Привлечни сили

44
рV/nRT и P за азотот на три различни температури

Идеален
гас

45
 Реални гасови
(van der Waals равенка)

2
[ Pobs  a (n / V ) ]  V  nb  nRT

Корегиран притисок Корегиран волумен

Pидеален Vидеален

Блаже Димески
46
 Корекција на притисокот
Бидејќи молекулите се
привлекуваат една кон друга,
притисокот врз контејнерот ќе
биде помал од оној кај идеален
гас.
Притисокот зависи од бројот
на молекули/литар.
Бидејќи две молекули се во
интеракција, ефектот мора да
биде квадриран.
n 2
pреален  p  a ( )
V
Но, бидејќи вистинските гасови имаат волумен,
ни треба и :

Корекција на волуменот
Вистинскиот волумен слободен за движење е
помал поради големината на честичките.
Повеќе молекули ќе имаат поголем ефект.
Корегиран волумен V’ = V – nb
„b“ е константа што се разликува за секој гас.
Корекција
 Критични константи
Дефиниции::
1. Критична температура: (TC)
Температурата на која што станува возможно да се втечнува гасот под
компресија е позната како „критична температура“. Над оваа температура,
гасот не може да се втечнува, колку и да е голем применетиот притисок. На
оваа температура својствата на течноста и нејзината заситена пареа се
идентични..
2. Критичен притисок: (PC)
Тоа е притисокот неопходен за втечнување на гас на критична температура..
3. Критичен волумен: (VC)
Тоа е волуменот што единица маса (или еден мол гас) на гасот го зафаќа при
критична температура и притисок.
4. Критична точка: Тоа е точката на изотермалната за критичната
температура на која се случува промената на состојбата од гасовита во
течност под константни вредности на PC и VC.
TC, PC и VC се познати како „критични константи
 Van der Waal’s
n 2
[pреален  a ( ) ] (V  nb)  nRT
V

Корегиран притисок Корегиран волумен

 “a” и “b” се
експериментално одредени
 “a” и “b” се
различни за секој гас
 поголемите молекули имаат поголемо “b”
 “a” зависи и од големината и поларноста

Блаже Димески
 Врска помеѓу критичните константи и константите
Van der Waal’s
8a
Критична температура TC 
27Rb
a
Критичен притисок Pc 
27b2
Критичен волумен VC = 3b

a
Boyle –ова температура(TB) TB 
Rb

При оваа температура TB, својствата на реалните гасови се

. совпаѓаат со оние на идеален гас при р → 0.

Блаже Димески
 Виријални коефициенти
• Кај реалните гасови, молекулските интеракции се
одразуваат врз равенката на состојбата;
• Вистинскaта равенка на состојбата може да се изрази
преку виријалните коефициенти B, C, ...:
• рVm = RT(1 + B/Vm + C/V2m + ···). виријална равенка на состојбата

Заклучок:иако равенката на состојбата на реален гас

може да се совпадне со онаа за идеален гас за р → 0,
при ваквиот граничен случај не нужно сите својства на
гасот се совпаѓаат со оние на идеален гас.

Блаже Димески
 Фан дер Валсова равенка
Решение за математички комплициран, а физички едноставен
проблем!

n2a
р+ 2
V – nb = nRT
V
Константите а и b се наречени
фандервалсовски коефициенти.
Тие се независни од температурата и се
карактеристични за секој гас.
Фан дер Вaлсовата равенка на состојбата е
апроксимација на вистинската равенка на
состојбата, во која привлечните сили се
прикажани со параметарот а, а одбивните – со
параметарот b:
р = nRT/(V – nb) – a(n/V)2.
Фандервалсовски коефициенти

Корекција за Корекција за
интермолекулски волуменот
сили

Блаже Димески
 Фандервалсовска равенка на
состојбата

критична точка

Критичната изотерма на чиста

супстанца има точка на инфлексија во
критичната точка.

56
 Фандервалсовска равенка на
состојбата
RT a
• рV = RT - Добро работи за идеален гас p  2
• „Амандмани“ на Фан дер Валс V b V
•
•
•
No
b - ја зема предвид големината на молекулите
а - ја зема предвид привлечноста на молекулите
Фан дер Валсова равенка за еден мол

Image
a
( p  2 )(V  b)  RT
V
• Фан дер Валсова равенка за n молa

n2a
( p  2 )(V  nb)  nRT
V
Фандервалсовска изотерма
Фандервалсовска изотерма на
реален гас
 Фандервалсовска изотерма на реален гас

pV 3  ( RT  pb)V 2  aV  ab  0
• Равенката на кривата на која лежат
екстремите се наоѓа од условот:

p RT 2a
( )T    3 0
V (V  b) V
2

a (V  2b)
p
V3
Блаже Димески
 Критични параметри

• Во точка K: dp 2a 6ab 
 3  4 0
dV V V

• Критични параметри:
a 8a
Vk  3b; pk  2
; Tk 
27b 27bR

3
• Во критичната точка: pkVk  RTk
8
 Внатрешна енергија на Фан дер Валсов гас
• Потенцијалната енергија е работа заради силите на
привлекување на молекулите:
 
a a a a
U P   ( ) dV    U  CV T 
V V2 V V V V

• Вкупна енергија на еден мол Фан дер Валсов гас

a
U  CV T 
V
Потенцијалната енергија на силите на меѓумолекуларната интеракција се
пресметува како работата направена од овие сили кога молекулите се разредуваат
до бесконечност
Внатрешната енергија на Фан дер Валсов гас се состои од неговата кинетичка
енергија (енергијата на топлинското движење на молекулите) и потенцијалната
енергија.
Ширење на Фан дер Валсов гас во вакуум

T1 T2

T1 > T2

• U1 = U2  CVT1 – a/V1 = CVT2 – a/V2 

T2 – T1 = a(1/V2 – 1/V1) < 0 – гасот се лади!
 Познато е дека внатрешната енергија на идеалниот гас е
одредена од кинетичката енергија на хаотичното движење на
молекулите.
Во случај на вистински гас, неопходно е да се земе предвид
потенцијалната енергија на интеракцијата на молекулите, која се
одредува со интермолекуларните ван дер Валсовски сили.
Според тоа, внатрешната енергија на вистински гас се
определува со следнава равенка:

U  Ek  E p (1)

Блаже Димески
 Кинетичката енергија на молекулите е пропорционална на
температурата.
За еден мол гас:

i
Ek  RT  CV T (2)
2
каде што CV е моларниот топлински капацитет при константен
волумен.
Потенцијалната енергија на молекулите зависи од растојанието
меѓу нив, па затоа треба да биде во функција на волуменот на гасот.
Според тоа, според (1), внатрешната енергија на реалниот гас
треба да биде функција од два параметри на состојбата: T и V.
Да ја одредиме потенцијалната енергија на реалниот гас..
 Кога гасот се шири, работата се врши со промена на
внатрешниот молекуларен притисок :

d A  pdV (3)

каде ∆p = a/V2 – внатрешен молекуларен притисок.

Оваа работа е еднаква на промената на потенцијалната

енергија

dE p  d A (4)

Блаже Димески
 Со интегрирање на (4) земајќи ја предвид (3), ја добиваме
потенцијалната енергија на вистински гас:

a a
E p   d A   pdV   2 dV    C (5)
V V
Вредноста на константата C мора да биде избрана на таков
начин што потенцијалната енергија на гасот има тенденција на нула
при V → ∞, бидејќи кога V → ∞, тогаш реалните гасови во нивните
својства се приближуваат до идеалните гасови:

V    Ep  0  C  0
 Потоа од (5) потенцијалната енергија на реален гас:

a
Ep   (6)

V
Земајќи ги предвид (6) и (2), од (1) ја добиваме внатрешната
енергија на реален гас:

a
U  CV T  (7)
V
 Ако гасот адијабатски се шири без да изврши работа
(проширување на гас во вакуум), тогаш според првиот закон на
термодинамиката неговата внатрешна енергија треба да остане
константна:

Q12  0; A12  0  U12  0  U1  U 2  U  const

Оттука произлегува дека за идеален гас :

U  CV T  const  T  const
Односно, температурата на идеалниот гас не се менува кога се
шири во празен простор..
 За реален гас:

a a
U1  U 2  CV T1   CV T2   const
V1 V2
Или:
a 1 1
T  T2  T1     (8)
CV  V2 V1 
Од (8) се гледа дека со ширењето V2 > V1, тогаш ∆T < 0 , т.е.
температурата на вистинскиот гас се намалува додека се шири во
вакуум .Меѓутоа, под некои услови, температурата на гасот може да
се зголеми за време на експанзијата.
 Феноменот на температурна промена за време на експанзијата
на гасот првпат го истражувале Џул и Томсон (сл. 1)

Во 1852 година, работејќи со Вилијам Томсон (кој подоцна ќе стане лорд Келвин), Џул
спровел експеримент во кој тие пумпале гас со стабилна брзина низ оловната цевка која
била закопана за да се создаде стабилност на апаратурата. На левата страната , гасот е под
поголем притисок отколку на десната страна на преградата.
Температурата на гасот била внимателно следена од двете страни на конструкцијата.
Ладењето што тие го забележале додека гасот се шири од регион со висок притисок во
регион со помал притисок беше исклучително важно и доведе до заеднички дизајн на
модерни фрижидери.
Вистина за глобалното затоплување
 Садовите со гас се поврзани со топлинско изолирана цевка.
Цевката содржи порозна преграда (керамика, памучна вата, итн.).
На двете страни на преградата се инсталирани термометри.
Нека p1> p2. Процесот на проширување на гасот е адијабатски
(цевката е термички изолирана).Отпорот на проток на преградата
предизвикува гасот да излезе од преградата со помал притисок од
влезниот притисок. Во исто време, гасот се шири или, како што
велат, гасовите се пригушени .

Пригушувач е секој уред што создава отпор на протокот на

гас (на пример, наместо керамика, може да има мала дупка). За да
може протокот на гас низ преградата да биде неподвижен, се
користи компресор кој ја одржува константна разликата во
притисокот..
 Феноменот на промена на температурата на гасот за време на
неговото адијабатско проширување со придушување се нарекува
Џул-Томсон ефект.Експериментално е утврдено дека за повеќето
гасови на собна температура ∆T < 0 - гасовите се ладат при
експанзија. Меѓутоа, за некои гасови (водород, хелиум) ∆T> 0 -
гасовите се загреваат при експанзија.

Блаже Димески
Ладењето со гас за време на експанзијата
се нарекува позитивен, а загревањето се
нарекува негативен Џул-Томсон ефект
 Ајде да избереме одреден волумен на гас V1 лево од
партицијата. Откако гасот ќе помине низ преградата, неговиот
волумен станува V2.
Гасот се шири адијабатски, затоа, според првиот закон на
термодинамиката, промената на внатрешната енергија на гасот е
еднаква на работата што ја врши тој :

Q  0  U  U 2  U1   A (9)

Ајде да го одредиме големината на работата. Лево, остатокот

од гасот од првиот сад ја врши работата на доделениот волумен на
гас:
0
A1   p1dV   p1V1 (10)
V1
 Знакот „-“ покажува дека се врши работа над гасот.На десната
страна, гасот, кој се шири, самиот врши работа на остатокот од гасот
во вториот сад:

V2

A2  
0
p2 dV  p2V2 (11)

Работа :

A  A1  A2  p2V2  p1V1 (12)

 Земајќи ја предвид (12), ја наоѓаме промената на внатрешната
енергија на гасот од (9):

U 2  U1    p2V2  p1V1 
Проширувајќи ги заградите, добиваме :

U 2  U1  p1V1  p2V2 (13)

Или:

U1  p1V1  U 2  p2V2 (14)

 Познато е дека U + pV = Н е енталпија. Од (14) може да се
види дека ефектот Џул-Томсон се јавува при постојана енталпија.За
идеален гас, и внатрешната енергија и производот pV зависат само
од температурата. Затоа, енталпијата Н зависи само од
температурата.Еднаквоста на енталпиите на двете страни на
преградата, исто така, подразбира еднаквост на температурите на
двете страни на преградата за идеален гас. Затоа, за идеален гас,
Џул-Томсоновиот ефект е нула ∆T = 0.

Кај реалните гасови, внатрешната енергија не зависи само од

температурата, туку и од волуменот (7). Затоа, еднаквоста на
енталпиите (14) сè уште не укажува на еднаквост на температурите
на двете страни на преградата.За гасовите кои се покоруваат на Фан
дер Валсовата равенка, знакот на ефектот Џоул-Томсон треба да
зависи од тоа која од константите a или b игра голема улога во
равенката.
 Размислете за два гранични случаи :

1). Нека молекулите имаат свој волумен, но не комуницираат

меѓу себе, т.е. a = 0. Потоа :

a
p  2  0
V
Земајќи го ова предвид, Фан дер Валсовата равенка за еден
мол гас ја добива формата:

p V  b   RT
 Или:

pV  RT  pb (15)

Замена (15) во (13):

U  U 2  U1  p1V1  p2V2  RT1  p1b  RT2  p2b

Или:

U  R T1  T2   b  p1  p2  (16)

Блаже Димески
Од друга страна, земајќи ги предвид (7):

a a
U  U 2  U1  CV T2   CV T1 
V2 V1
Но a = 0, тогаш:

U  CV T2  T1  (17)
Изедначувајќи ги (16) и (17) добиваме :

CV T2  T1   R T1  T2   b  p1  p2 

Ја трансформираме последната еднаквост :

CV T2  T1   R T2  T1   b  p1  p2 
Или:

 CV  R  T2  T1   b  p1  p2 
Блаже Димески
 На крај:

C p T  b  p1  p2  (18)

Од (18) произлегува дека p1> p2, потоа ∆T > 0 и T2 > T1.

Следствено, ако внатрешниот волумен на молекулите игра поголема
улога од нивната интеракција (одбивните сили се поголеми од
привлечните сили), тогаш температурата на гасот се зголемува по
експанзијата - ефектот е негативен.
 2 ). Нека биде можно да не се обрне внимание на внатрешниот
волумен на молекулите, но нивната интеракција (привлечност) не е
еднаква на нула. Тогаш во Фан дер Валсовата равенка b = 0 и за еден
мол гас ја добива следната форма :

 a 
 p  2 V  RT
 V 
Ја трансформираме последната равенка (проширете ги
заградите):

a
pV  RT  (19)

V
 Замена (19) во (13):

a a
U 2  U1  RT1   RT2  (20)
V1 V2
Од (7) следува:

a a
U 2  U1  CV T2   CV T1  (21)
V2 V1

Блаже Димески
 Изедначуваме (20) и (21):

a a a a
CV T2   CV T1   RT1   RT2 
V2 V1 V1 V2
Прегрупираме членови:

a a
CV T2  T1   R T2  T1   2  2
V2 V1
Или:

1 1
 CV  R  T2  T1   2a   
 V2 V1 
 Накрај добиваме:

1 1
C p T  2a    (22)

 V2 V1 

Од (22) произлегува дека при проширување V2 > V1,

затоа ∆T <0 и T2 <T1 - гасот се лади при експанзија.
Следствено, ако интеракцијата на молекулите игра поголема улога
од нивниот сопствен волумен (силите на привлекување се поголеми
од силите на одбивање), тогаш гасот се лади за време на
експанзијата - ефектот е позитивен.
 Да го разгледаме општиот случај кога е неопходно да се земе
предвид и интеракцијата на молекулите и нивниот сопствен
волумен.
Нека по проширување на 1 мол гас неговиот волумен V2 е
многу голем, па може да се смета за идеален.
Потоа, според равенката Клапејрон-Менделев и равенката (2):

p2V2  RT2 ;U 2  CV T2 (23)

Да ја одредиме левата страна на равенката (14). Според (7):

a
U1  CV T1  (24)

V1
Ја запишуваме Фан дер Валсовата равенка за еден мол гас:

 a 
 p1  2  V1  b   RT1
 V1 
Ајде да го трансформираме :

a RT1
p1  2 
V1 V1  b
Блаже Димески
 Или:
RT1 a
p1   2
V1  b V1
Помножете ја левата и десната страна на последното равенство
со V1:

RTV a
p1V1  1 1
 (25)

V1  b V1
 Првиот член десно го трансформираме во (25):

RTV RT1 V1  b  b  RT1 V1  b  RT1b

1 1
   
V1  b V1  b V1  b V1  b
RT1b
 RT1  (26)
V1  b
Замена (26) во (25):

RT1b a
p1V1  RT1   (27)

V1  b V1
 Замена (23), (24) и (27) во (14):

a RT1b a
CV T1   RT1    CV T2  RT2
V1 V1  b V1

Или:

RT1b 2a
CV T2  T1   R T2  T1   
V1  b V1
 Или:

RT1b 2a
 CV  R  T2  T1   
V1  b V1
Конечно добиваме :

1  RT1b 2a 
T  T2  T1     (28)
C p  V1  b V1 

Блаже Димески
 Знакот на ∆T се определува со знакот на изразот во загради.
Нултиот ефект (∆T = 0) ќе се забележи ако :

RT1b 2a
 0
V1  b V1
Или:


V1  b  2a 2a  V1  b  2a 
  1
b
T1    
Rb V1 Rb  V1  Rb  V1 
 Оваа равенка одговара на кривата T1 = f(V1), чии точки ја
одредуваат вредноста на параметрите T1 и V1 (почетни параметри),
при што ∆T = 0 (сл. 3).

Сл. 3. Региони на ефектот Џул-Томсон

 Точките кои лежат над кривата ги дефинираат вредностите на
T1 и V1 кај кои ∆T> 0 и ефектот е негативен.Точките под кривата ги
одредуваат вредностите на почетните параметри при кои ∆T <0 и
ефектот е позитивен.

За големи вредности на V1, (V1 → ∞), кривата асимптотски се

стреми кон вредноста :

2a
T1 
Rb
Ова е највисоката температурна вредност при која е можна
промена на знакот на ефектот - се нарекува температура на
инверзија.Над оваа температура, ефектот е секогаш негативен.
Точките на самата крива одговараат на температурата, при
поминување низ која се менува знакот на ефектот. Оваа крива се
нарекува крива на инверзија.
 Од графиконот може да се види дека ако експанзијата на гасот
се случи при мали почетни волумени (V1), тогаш ефектот ќе биде
негативен дури и при ниски почетни температури – регион А.
Зголемувањето на почетниот волумен - областа В го менува знакот
на ефектот и гасот ќе се олади додека се шири.Температури на
инверзија на некои гасови: H2 - 192,7 K, O2 - 1063 K, He - 40 K.

Ефектот Џул-Томсон се користи во технологијата за

втечнување на гасовите. За да се претвори гасот во течна состојба,
тој мора да се излади на температура под критичната. Ова може да
се направи на повеќе начини.

Блаже Димески
Метод Линде: 1895 год
 Гасот компримиран од компресорот К поминува низ калем
ладен со проточна вода, каде што ја испушта топлината што се
ослободува за време на компресија.Гасот потоа поминува низ
серпентина ab на разменувачот на топлина до вентилот за гас V1.

При пригушувањето, гасот нагло се шири и се лади (Џул-

Томсон ефект).По првото проширување, температурата на гасот не
опаѓа доволно за да се втечне, и затоа гасот се враќа назад во
компресорот преку cd калем на разменувачот на топлина, каде што
го лади спротивниот дел од гасот пред да се пригуши.

Разменувачот на топлина се состои од две цевки вметнати една

во друга и свиткани во форма на калем.Гасот поминува низ
внатрешната цевка до гасот, а гасот што се олади по гаснењето се
движи кон надворешната цевка
 За време на работата на инсталацијата, температурата на гасот
постојано се намалува и станува под критичната вредност.Гасот се
кондензира и се собира во приемник f. Делот од гасот што не е
кондензиран се враќа во компресорот итн. Овој метод на течен гас
бара многу енергија.
Подоцна, беа развиени други, поекономични методи за течен
гасови.Во машината на Клод (1902) (сл. 5) се употребени и методот
на гасно ладење при гаснење и методот на гасно ладење при
неговото адијабатско проширување со извршување на работата.

Уредот во кој гасот, кој се шири, ја врши работата и со тоа се

лади, се нарекува експандер.Наједноставниот експандер е цилиндар
со клип. Се користела турбина како експандер, која ја придвижувал
гас, и компресор - турбо експандер.Работата што ја врши
компримираниот гас во експандерот се користи за да се олесни
работата на компресорот.
 Гасот компресиран од компресорот се лади со проточна вода и
поминува низ разменувачот на топлина Е1, каде што е поделен на
две струи.Првиот проток поминува низ гасот и се лади поради
ефектот Џул-Томсон.
Вториот проток (~ 80% од вкупниот гас) влегува во
експандерот, се шири во него, извршувајќи работи и поради тоа се
лади.

По експандерот, изладениот гас се враќа во разменувачот на

топлина Е1, каде што го лади делот од гасот компресиран од
компресорот.Овој проток на гас во точката O ′ се спојува со гас
ладен како резултат на пригушување. Пред тоа, минувајќи низ
разменувачот на топлина Е2, исто така го оладил и протокот на гас
што доаѓа.
 Од дијаграмот на машината на Клод може да се види дека
гасот што се лади во експандерот се користи за претходно ладење на
гасот пред придушување.Турбоекспандерите се мали по големина и
имаат високи перформанси. Ефикасноста е ~ 17%, потребни се ~ 1,1
kW/h енергија за да се добие 1 kg течен гас.

Ниската температура е релативен концепт. Тоа е одредено од

опсегот на појави кои се разгледуваат на различни температури.За
да се добијат ниски температури се користат следните методи:
испарување на течни гасови; Џул-Томсон ефект; адијабатско
проширување на гасот со извршување на работата.

Точката на вриење на течниот гас зависи од притисокот на

пареата над него. Затоа, ако го намалиме притисокот на пареата со
испумпување, тогаш точката на вриење на течниот хелиум може да
се намали ~ 0,7K.
 За да се добијат ултра ниски температури се користи методот
на адијабатска демагнетизација на парамагнетните соли. Се заснова
на зависноста на ентропијата на парамагнетната сол од јачината на
магнетното поле. Атомите на парамагнетната супстанција имаат
магнетни моменти. Во нормални услови, овие магнетни моменти се
ориентирани случајно поради термичко движење, во кое
учествуваат молекули на сол (сл. 6, а):

Сл. 6. Ориентација на
магнетни моменти на
парамагнетни молекули
на сол

Ако таква сол се стави во силно магнетно поле, тогаш

магнетните моменти ќе бидат ориентирани долж полето (сл. 6, б).
Овој процес се нарекува магнетизација. Следствено, магнетното
поле предизвикува намалување на степенот на нарушување.Затоа,
ентропијата поврзана со него исто така се намалува.
 Парамагнетната сол се лади со течен хелиум до ~ 1K и се
магнетизира.После тоа, магнетизираната, оладена сол е изолирана
од течен хелиум и адијабатски демагнетизирана, отстранета од
магнетното поле. Со адијабатски процес:

S  ST  S M  0
каде ∆ST е промената на ентропијата поради термичкото
движење на молекулите (температура),∆SM е промена на
ентропијата поради магнетните својства.
Со адијабатска демагнетизација, ∆SM > 0, ентропијата
поради магнетните својства се зголемува, бидејќи магнетните
моменти на молекулите во отсуство на магнетно поле се
ориентирани случајно (сл. 6, а). Следствено, во овој случај,
ентропијата поврзана со термичкото движење ∆ST < 0 треба да се
намали.Затоа, температурата на парамагнетната сол ќе се намали.
Со користење на овој метод, може да се добијат температури од ~
10-5K.
 При ниски температури физичките својства на
супстанцата (суперспроводливост, суперфлуидност
итн.) драматично се менуваат.

И СУПЕРМАРИО ...
•Никој не е идеален...
Некој само добро лаже..
 Мисла на денот

•Никогаш не се приближвај на бик однапред ,

на коњ одназад и на прост човек од било која страна