1

TỔNG HỢP HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP ÁN TREO

Về nguyên tắc, mọi tội phạm đều phải bị xét xử và phải chịu hình phạt. Tuy
nhiên, thực tế có nhiều trường hợp một người thực hiện nhiều tội phạm nhưng
không bị phát hiện và đưa ra xét xử cùng một lúc. Để đánh giá toàn diện và đầy đủ
tính nguy hiểm cho xã hội của tất cả các tội mà người phạm tội đã thực hiện, Toà án
phải tổng hợp hình phạt của các tội thành hình phạt chung buộc bị cáo phải chấp
hành. Tổng hợp hình phạt là trường hợp Toà án không chỉ quyết định hình phạt cho
một tội mà phải quyết định hình phạt chung cho nhiều tội. Do vậy, đây là một chế
định đặc biệt quan trọng trong khoa học luật hình sự.
Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Điều kiện ở
đây chính là người bị kết án có nhiều tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, tính
chất tội phạm ít nghiêm trọng và sau khi được hưởng án treo người bị kết án không
được phạm tội mới trong thời gian thử thách. Nếu người bị kết án phạm tội mới
trong thời gian thử thách thì Tòa án buộc họ phải chấp hành hình phạt của bản án
trước.
Tại khoản 1 Điều 60 BLHS có quy định: "Khi xử phạt tù không quá 3 năm,
căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, nếu xét thấy
không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù, thì Tòa án cho hưởng án treo và ấn định
thời gian thử thách từ một năm đến năm năm". Cũng theo điểm 2 mục III nghị quyết
số 01/NQ-HĐTP ngày 18/10/1990 của Hội đồng thẩm phán TANDTC thì "...thời
gian thử thách tính từ ngày tuyên bản án cho hưởng án treo, nếu có nhiều bản án
cho hưởng án treo thì tính từ ngày đầu tiên cho hưởng án treo..."
Thực tiễn cho thấy, không ít những trường hợp người đang trong thời gian thử
thách của án treo lại bị phát hiện và xét xử về tội đã được thực hiện trước khi có bản
án cho hưởng án treo hoặc phạm tội mới. Điều này đặt ra một vấn đề pháp lý đó là
“Tổng hợp hình phạt trong trường hợp có án treo” như thế nào? Mặc dù Bộ luật hình
sự và các văn bản hướng dẫn có quy định. Song, các quy định này còn chưa đầy đủ
và chưa bao quát được hết các trường hợp áp dụng Tổng hợp hình phạt trong trường
có án treo trên thực tế. Nhằm mục đích hoàn thiện các quy định của pháp luật, chúng
tôi xin đưa ra một số vấn đề về Tổng hợp hình phạt trong trường hợp có án treo và
những kiến nghị để hoàn thiện chế định này.
1. Người đang trong thời gian thử thách của án treo mà lại bị xét xử về
tội đã được thực hiện trước khi có bản án cho hưởng án treo.
Tại khoản 5 Điều 60 BLHS có quy định: "đối với người được hưởng án treo
mà lại phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Tòa án quyết định buộc phải chấp
hành hình phạt của bản án trước và tổng hợp với phần hình phạt của bản án mới
theo quy định tại Điều 51 BLHS". Tuy nhiên, BLHS không có quy định đối với
trường hợp người đang trong thời gian thử thách của án treo mà bị xét xử về tội đã
được thực hiện trước khi có bản án này, nên có vấn đề đặt ra là Tòa án quyết định
 2
hình phạt đối với tội mới và tổng hợp hình phạt như thế nào? Theo chúng tôi, căn cứ
vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, Tòa án có thể tuyên phạt bất
kỳ hình phạt nào đối với tội đã được thực hiện trước khi có bản án cho hưởng án
treo.
1.1. Trường hợp hình phạt của bản án sau là hình phạt cải tạo không
giam giữ hoặc tù có thời hạn.
Bộ luật hình sự cũng không có quy định nào cho phép tổng hợp án treo với
hình phạt tù hoặc cải tạo không giam giữ. Do vậy, trong trường hợp này người bị kết
án phải chấp hành đồng thời hai bản án, tức là vừa phải chấp hành hình phạt tù hoặc
cải tạo không giam giữ của bản án sau, vừa phải chấp hành thời gian thử thách của
bản án cho hưởng án treo.
Theo quan điểm của chúng tôi, thời gian chấp hành hình phạt tù hoặc cải tạo
không giam giữ được tính vào thời gian thử thách của án treo. Tại mục 2 phần IV,
Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990 của Hội đồng thẩm phán TANDTC hướng
dẫn: "Nếu Tòa án không cho hưởng án treo một lần nữa và người bị kết án chấp
hành hình phạt tù trong thời gian thử thách của án treo thì thời gian chấp hành hình
phạt tù được tính vào thời gian thử thách của án treo". Hướng dẫn này không trái
với quy định của BLHS hiện hành, nên vẫn được áp dụng. Mặt khác, tại điểm q mục
6 Thông tư liên ngành số 02/TTLN ngày 20/12/1991 của TANDTC-VKSNDTC
cũng hướng dẫn: "Không tổng hợp hình phạt đối với một người có nhiều hành vi
phạm tội và đã bị kết án theo các bản án khác nhau, nếu người đó: Đều bị phạt tù
nhưng theo bản án này thì được hưởng án treo và theo bản án khác thì không được
hưởng án treo...". Theo hướng dẫn này, không tổng hợp án treo với hình phạt cải tạo
không giam giữ và tù có thời hạn. Theo Điều 28 BLHS, ngoài hai hình phạt này,
hình phạt của bản án sau có thể là cảnh cáo, phạt tiền, trục xuất, tù chung thân, tử
hình. Nếu hình phạt của bản án sau là cảnh cáo, phạt tiền, trục xuất thì đây là các
hình phạt có thời hạn, nên người bị kết án phải chấp hành tất cả các bản án.
Nếu hình phạt của bản án sau là chung thân hoặc tử hình, thì chỉ cần buộc
người bị kết án chấp hành hình phạt tù chung thân hoặc tử hình (thu hút án treo vào
hai loại hình phạt này). Bởi vì, nếu loại hình phạt đã tuyên là tử hình thì không thể
thi hành đồng thời bản án tuyên hình phạt tử hình và bản án cho hưởng án treo đối
với một người, bởi vì người đã bị tử hình thì không thể chấp hành một bản án nào
khác. Nếu hình phạt đã tuyên của bản án sau là tù chung thân, về lý thuyết người bị
kết án có thể chấp hành đồng thời hai bản án, thời gian chấp hành hình phạt tù chung
thân được tính vào thời gian thử thách của án treo. Tuy nhiên, buộc người bị kết án
chấp hành cả hai bản án này là không cần thiết, vì nếu trong thời gian thử thách của
án treo (cũng là thời gian đang chấp hành hình phạt tù chung thân), người bị kết án
lại phạm tội mới, dù có bắt họ chấp hành hình phạt tù của bản án cho hưởng án treo
thì khi tổng hợp hình phạt tù chung thân với hình phạt tù của bản án trước, hình phạt
chung vẫn là tù chung thân.
 3
Như vậy, trong trường hợp người đang trong thời gian thử thách của án treo
mà lại bị đưa ra xét xử về tội đã được thực hiện trước khi có bản án này và bị tuyên
phạt hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì có thể thu hút án treo vào hình phạt
chung thân hoặc tử hình.
1.2. Trường hợp bản án sau tuyên hình phạt tù và cho hưởng án treo.
Theo hướng dẫn tại mục 2 phần IV Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990
có quy định: "Nếu cho người bị kết án được hưởng án treo một lần nữa, thì Tòa án
tổng hợp hình phạt tù của hai bản án và ấn định thời gian thử thách chung cho cả 2
bản án. Trong trường hợp này cần chú ý là chỉ khi hình phạt chung của hai bản án
không vượt quá 5 năm tù mới được cho hưởng án treo và thời gian thử thách chung
không được dưới 01 năm, không được quá 5 năm và không được ít hơn mức hình
phạt tù chung".
Thông tư liên ngành số 02/TTLN cũng có hướng dẫn về vấn đề này, tại điểm
a mục 6 như sau: "Theo tinh thần tại Điều 44 BLHS thì án treo là miễn chấp hành
hình phạt tù có điều kiện. Do đó, không phải tổng hợp hình phạt đối với một người
có nhiều hành vi phạm tội và đã bị kết án theo các bản án khác nhau, nếu người đó:
- Đã bị phạt tù nhưng được hưởng án treo;
- Đều bị phạt tù, nhưng theo bản án này thì được hưởng án treo và theo bản án khác
thì không được hưởng án treo;
- Bị phạt tù, nhưng được hưởng án treo theo bản án này về bị phạt với hình phạt
khác không phải là tù theo bản án khác".
Như vậy, hướng dẫn tại thông tư liên ngành số 02/TTLN ngày 20/12/1991 trái
với hướng dẫn tại Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990 về vấn đề tổng hợp án
treo với án treo. Thông tư này ban hành sau nghị quyết, do đó theo quy định tại Điều
80 luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật, cần áp dụng như các hướng dẫn trong
thông tư. Tuy đã có hướng dẫn, nhưng trên thực tiễn pháp lý thì có Tòa án vẫn áp
dụng án treo với án treo.
2. Người đang trong thời gian thử thách của án treo mà lại phạm tội mới.
Theo quy định tại khoản 5 Điều 60 BLHS, người đang trong thời gian thử
thách của án treo mà lại phạm tội mới do vô ý hoặc cố ý, không phân biệt loại tội
nào, Hội đồng xét xử phải tuyên buộc người đó phải chấp hành hình phạt tù của bản
án trước. Sau đó hội đồng xét xử mới xem xét tổng hợp hình phạt tù của bản án cho
hưởng án treo với hình phạt của tội mới.
Thực tiễn xảy ra trường hợp người đang chấp hành nhiều bản án cho hưởng
án treo lại phạm tội mới. Việc tổng hợp hình phạt trong trường hợp này như thế nào?
Có quan điểm cho rằng, trong khi chưa có hướng dẫn của cơ quan có thẩm
quyền, việc tổng hợp hình phạt bằng cách lấy hình phạt tù cao nhất trong số các hình
phạt tù của các bản án cho hưởng án treo để tổng hợp với hình phạt của bản án mới.
 4
Quan điểm khác lại cho rằng, phải buộc bị cáo chấp hành hình phạt tù của tất
cả các bản án cho hưởng án treo, sau đó tổng hợp với hình phạt của tội mới. Theo
quy định tại khoản 5 Điều 60 BLHS, khi người được hưởng án treo mà phạm tội
mới trong thời gian thử thách, Tòa án quyết định buộc phải chấp hành hình phạt của
bản án trước. Như vậy, theo tinh thần của điều luật này người phạm tội mới trong
thời gian thử thách của án treo, Tòa án buộc phải chấp hành hình phạt tù của bản án
treo đó; người phạm tội mới trong thời gian thử thách của nhiều bản án cho hưởng
án treo Tòa án phải buộc chấp hành hình phạt tù của tất cả các bản án cho hưởng án
treo đó, sau đó mới tổng hợp các hình phạt này với hình phạt của tội mới.
Mặt khác, nếu chỉ buộc chấp hành hình phạt tù của một bản án treo thì sẽ
không bảo đảm được tính nghiêm minh, công bằng của pháp luật. Do đó, theo chúng
tôi phải buộc người bị kết án chấp hành hình phạt tù của tất cả các bản án cho hưởng
án treo, sau đó mới tổng hợp với hình phạt của tội mới. Người bị kết án phạm tội
mới trong thời gian thử thách của án treo, nên có vấn đề đặt ra là: có nhất thiết phải
áp dụng hình phạt tù đối với tội mới để tổng hợp với hình phạt tù của bản án cho
hưởng án treo hay không và việc tổng hợp hình phạt như thế nào? Về vấn đề này tại
Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990 của Hội đồng thẩm phán TANDTC, tại
mục 1 phần IV của Nghị quyết chia làm hai trường hợp như sau:
Trường hợp thứ nhất: người được hưởng án treo mà trong thời gian thử thách
phạm tội mới do cố ý. Tòa án nên áp dụng hình phạt tù đối với tội mới và không
được cho hưởng án treo một lần nữa, trừ trường hợp với tội mới chỉ đáng phạt cảnh
cáo hoặc phạt tiền. Mặt khác, cũng không có quy định cấm áp dụng hình phạt cải tạo
không giam giữ trong trường hợp này, nếu Tòa án áp dụng hình phạt này thì vẫn
phải quy đổi thành hình phạt tù để tổng hợp với hình phạt tù cho hưởng án treo. Do
đó, Tòa án không áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ.
Trường hợp thứ hai: người được hưởng án treo mà trong thời gian thử thách
lại phạm tội mới do vô ý. Luật quy định là phải chấp hành hình phạt tù của bản án
trước nếu bị phạt tù về tội mới. Do đó, nếu tội mới chỉ đáng phạt cải tạo không giam
giữ hoặc cải tạo ở đơn vị của quân đội, thì Tòa án vẫn có thể áp dụng các hình phạt
đó. Nếu đối với tội mới cần phải phạt tù thì phải phạt tù và tổng hợp với hình phạt tù
của bản án trước, tuyệt đối không được cho hưởng án treo một lần nữa.
Theo quy định tại khoản 5 Điều 60 BLHS, người được hưởng án treo phạm
tội mới trong thời gian thử thách của án treo, không phân biệt tội cố ý hay vô ý, có
bị phạt tù hay không, Tòa án đều phải buộc người bị kết án chấp hành hình phạt tù
của bản án cho hưởng án treo. Kết hợp với quy định của BLHS và hướng dẫn tại
mục 1 phần IV Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990 của Hội đồng thẩm phán
TANDTC, chúng tôi cho rằng:
- Nếu tội mới đáng bị phạt tù hoặc cải tạo không giam giữ thì Tòa án cần phải
tuyên hình phạt tù và không được cho hưởng án treo một lần nữa. Sau đó buộc
 5
người bị kết án phải chấp hành hình phạt tù của bản án trước và tổng hợp với hình
phạt tù của tội mới. Thời gian đã bị tạm giam của tội mới được trừ vào thời hạn chấp
hành hình phạt tù chung.
- Nếu tội mới bị phạt tù là tù chung thân hoặc tử hình, Tòa án căn cứ vào
khoản 5 Điều 60 BLHS buộc bị cáo phải chấp hành hình phạt tù của bản án trước,
sau đó tổng hợp với hình phạt của tội mới theo quy định tại Điều 50, Điều 51 BLHS,
buộc bị cáo phải chấp hành hình phạt tù chung là tù chung thân hoặc tử hình.
- Nếu tội mới là tội ít nghiêm trọng hoặc nghiêm trọng và có đủ điều kiện theo
quy định của pháp luật hình sự để áp dụng hình phạt nhẹ hơn hình phạt tù, Tòa án có
thể áp dụng hình phạt cảnh cáo, phạt tiền, trục xuất. Trong trường hợp này, Tòa án
vẫn áp dụng khoản 5 Điều 60 BLHS buộc bị cáo phải chấp hành hình phạt của bản
án trước. Do các hình phạt đã tuyên là khác loại, không quy về cùng một loại được
và cũng không áp dụng được nguyên tắc thu hút hình phạt, nên không có việc tổng
hợp các hình phạt trong trường hợp này, người bị kết án phải chấp hành tất cả các
hình phạt đã tuyên.
Cũng cần chú ý là trong trường hợp tội mới bị phạt tù, Tòa án tổng hợp hình
phạt tù của tội mới với hình phạt tù của bản án cho hưởng án treo để buộc người bị
kết án phải chấp hành hình phạt tù chung. Tuy nhiên, thời gian thử thách của bản án
cho hưởng án treo mà người bị kết án đã chấp hành không được trừ vào thời hạn
chấp hành hình phạt tù chung, vì thời gian bị thử thách không phải là thời gian bị
tạm giữ, tạm giam hay thời gian chấp hành hình phạt tù.
Tại khoản 5, Điều 60 BLHS quy định việc tổng hợp hình phạt tù của bản án
cho hưởng án treo với hình phạt của bản án mới theo quy định tại Điều 51, mà
không quy định cụ thể tổng hợp hình phạt theo khoản 1 hay khoản 2 Điều 51 BLHS.
Theo hướng dẫn tại mục 2, phần III Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990 của
Hội đồng thẩm phán TANDTC thì "thời gian thử thách của án treo tính từ ngày
tuyên bản án cho hưởng án treo". Hướng dẫn này hiện nay vẫn được áp dụng.
Người được hưởng án treo phải chấp hành thời gian thử thách từ ngày tuyên án này.
Đây là trường hợp đặc biệt, mặc dù bản án chưa có hiệu lực pháp luật, nhưng người
bị kết án vẫn phải chấp hành thời gian thử thách.
Nếu người bị kết án phạm tội mới trong thời gian thử thách của bản án cho
hưởng án treo chưa có hoặc đã có hiệu lực pháp luật. Mặc dù bản án chưa có hiệu
lực pháp luật, nhưng bị cáo vẫn phải chấp hành bản án này. Do vậy, trong trường
hợp nêu tại khoản 5 Điều 60, việc tổng hợp hình phạt phải căn cứ vào khoản 2 Điều
51 BLHS.
Thực tiễn cho thấy, tội phạm mới có thể bị phát hiện, xét xử trong thời gian
thử thách, có thể bị phát hiện, xét xử sau khi đã hết thời gian thử thách. Theo quy
định tại khoản 5 Điều 60 BLHS, người trong thời gian thử thách của án treo mà lại
phạm tội mới, Tòa án buộc phải chấp hành hình phạt của bản án trước. Như vậy, tội
 6
phạm mới bị phát hiện, xét xử trong thời gian thử thách hoặc ngoài thời gian thử
thách, thì người phạm tội đều phải chấp hành hình phạt tù của bản án trước.
Tại mục 3, phần IV Nghị quyết số 01/HĐTP ngày 18/10/1990 của Hội đồng
thẩm phán TANDTC đã hướng dẫn cụ thể về trường hợp này như sau: "Việc xét xử
và tổng hợp hình phạt vẫn tiến hành như trường hợp tội phạm đó được phát hiện
trong thời gian thử thách của án treo. Tòa án nào đã cấp giấy chứng nhận xóa án
cho người bị kết án, thì Tòa án đó phải ra quyết định hủy giấy chứng nhận đã cấp
sai". Theo hướng dẫn của Nghị quyết số 01/HĐTP nêu trên, nếu buộc bị cáo phải
chấp hành hình phạt tù của bản án cho hưởng án treo và họ đã bị tạm giam thì thời
gian tạm giam về tội cũ cũng như về tội mới được khấu trừ vào thời gian chấp hành
hình phạt chung. Theo tinh thần của hướng dẫn này, nếu bị cáo đã bị tạm giữ, tạm
giam, thì thời gian tạm giữ, tạm giam về tội cũ và tội mới đều được trừ vào thời hạn
chấp hành hình phạt chung để bảo đảm quyền lợi hợp pháp của bị cáo.
* Kiến nghị:
Để bảo đảm cho việc nhận thức và áp dụng thống nhất, cần bổ sung vào Điều
60 BLHS quy định theo hướng dẫn không tổng hợp án treo với án treo, án treo với
các loại hình phạt khác, trừ hình phạt chung thân và tử hình; sửa đổi cụm từ "theo
quy định tại Điều 51 của Bộ luật này" tại khoản 5 Điều 60 BLHS thành cụm từ
"theo quy định tại khoản 2 Điều 51 của Bộ luật này", cụ thể như sau:
Điều 60. Án treo
"5. Người đang trong thời gian thử thách của án treo mà lại bị đưa ra xét xử
về tội đã được thực hiện trước hoặc sau khi có bản án này, thì việc tổng hợp được
thực hiện như sau:
a, Trường hợp người đang trong thời gian thử thách của bản án cho hưởng
án treo mà lại phạm tội mới, Tòa án quyết định buộc người bị kết án phải chấp hành
hình phạt tù của bản án cho hưởng án treo và tổng hợp với hình phạt của bản án
mới theo quy định tại Điều 51 của Bộ luật này.
b, Trường hợp người đang trong thời gian thử thách của bản án cho hưởng
án treo mà lại bị xét xử về tội đã được thực hiện trước khi có bản án cho hưởng án
treo và bị phạt tù, thì thời gian chấp hành hình phạt tù được tính vào thời gian thử
thách của án treo.
Nếu Tòa án tuyên phạt hình phạt tù đối với tội đang bị xét xử và cho hưởng
án treo, thì người bị kết án phải chấp hành tất cả các bản án cho hưởng án treo.
c, Nếu tòa án tuyên phạt hình phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với tội
đang bị xét xử, thì người bị kết án chỉ phải chấp hành hình phạt tù chung thân hoặc
tử hình.
d, Không tổng hợp án treo với các loại hình phạt khác".