თემა 14.

საოჯახო მეურნეობათა
(შინამეურნეობათა) ფინანსები
1. საოჯახო მეურნეობათა
(შინამეურ-ნეობათა) ფინანსების
ცნება და არსი
2. საოჯახო მეურნეობათა
შემოსავლე-ბის მნიშვნელობა,
შემადგენლობა და
მაჩვენებლები
3. საოჯახო მეურნეობათა ხარჯების
 ფინანსების შესახებ ლიტერატურაში თავდაპირველად
გამოჩნდა ტერმინი პირადი ფინანსები, შემდეგ ეს
ტერმინი გარდაიქმნა მოსახლეობის ფინანსებში (საოჯახო
მეურნეობათა ფინანსები) და უკვე განიხილებოდა,
როგორც საფინანსო სისტემის ცალკე რგოლი.
უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს სტატისტიკის
ეროვნული სამსახურის და სხვა ოფიციალურ გამოცემებში
საოჯახო მეურნეობათა ფინანსების ნაცვლად (სინონიმად)
გამოიყენება ტერმინი “შინამეურნეობა". საქართველოს
კანონი „საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო
აღწერის შესახებ" (2001 წლის 12 ოქტომბერი, მუხლი 1)
შინამეურნეობას შემდეგნაირად განმარტავს _
საზოგადოების ძირითადი მეურნეობრივი
საყოფაცხოვრებო უჯრედი – ადამიანთა ერთობლიობა,
რომელიც ექვემდებარება ერთ საცხოვრებელ ერთეულზე
ერთობლივი ცხოვრების საერთო წესებს და ერთმანეთთან
დაკავშირებულია საერთო ბიუჯეტით (მისი ნაწილით),
ნათესაური ან/და არანათესაური ურთიერთობებით
 საბაზრო ურთიერთობების განვითარების პირობებში
მიმდინარეობს საოჯახო მეურნეობათა ფინანსების
როლის გაძლიერება, ვინაიდან საოჯახო მეურნეობები:
• წარმოადგენენ წარმოების ზოგიერთი საშუალებების
მესაკუთრეებს
-

• ბაზარზე გამოდიან საწარმოების მიერ წარმოებული

საქონლის და მომსახურების ძირითად მყიდველებად
-

• საწარმოებს ამარაგებენ წარმოების საშუალებებით

-

• ფინანსური აქტივების შეძენის გზით ზოგავენ ეკონომიკაში

შექმნილი ერთობლივი შემოსავლის ნაწილს და სხვ.
-
 საოჯახო მეურნეობის
ფინანსები
საოჯახო მეურნეობის ფინანსები
არის ეკონომიკური
ურთიერთობები, რომლებიც
ყალიბდება ფულადი სახსრების
ფონდების შექმნისა და
გამოყენებისას საოჯახო
მეურნეობის წევრებისთვის
ცხოვრების მატერი-ალური და
სოციალური პირობების
საოჯახო მეურნეობათა ფინანსების
კლასიფიცირება შესაძლებელია ორ
ძირითად ჯგუფად:

• შიდა ფინანსები
-

• გარე ფინანსების სისტემა

-
 შიდა ფინანსები
შიდა ფინანსები – ეს არის
ურთიერთობები, რომლებიც წარმოიქმნება
თვითონ მონაწილეებს შორის ფულადი
ფონდების ფორმირების გამო და გააჩნიათ
სხვადასხვა მიზნობრივი დანიშნულება.
მიზნებს შეიძლება წარმოად-გენდეს:
- ფულადი რეზერვების წარმოქმნა;
- კაპიტალური დანახარჯების დონის
ზრდა;
- საოჯახო მეურნეობის მონაწილეთა
განათლებაში სახსრების ინვესტირება და
გარე ფინანსები
 საოჯახო მეურნეობათა ფინანსების ძირითადი
ფუნქციებია: გამანაწილებელი, საკონტროლო და
მარეგულირებელი.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ ფუნქციების
დასახელებები საფინანსო სისტემის სხვა
რგოლების ფუნქციების დასახელებების მსგავსია,
მათ გააჩნიათ გარკვეული თავისებურებები.
მაგალითად, გამანაწილებელი ფუნქციის
ფარგლებში საოჯახო მეურნეობათა ფინანსები
უზრუნველყოფენ მათ მონაწილეთა შორის
ფულად და ნატურალური ფორმით მთლიანი შიდა
პროდუქტის (მშპ) ღირებულების შემდგომ
განაწილებას. ეს განაწილება არ არის
რეგლამენტირებული რაიმე ნორმატიული
აქტებით ან კანონმდებლობით.
 ფინანსების საკონტროლო ფუნქციაზე
საუბრისას შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ
შემოსავლების განაწილებაზე, ფონდების
სახსრების მიზნობრივ გამოყენებაზე და ა.შ.
კონტროლის მდგომარეობა განპირობებულია
საოჯახო მეურნეობაში არსებული საკმაოდ
რთული პიროვნული ურთიერთობებით ასაკში,
ხასიათის თვისებებში, ადამიანთა ჩვევებში, მათ
მოთხოვნილებების დონეებში განსხვავებების
გამო.
საოჯახო მეურნეობის სხვადასხვა მონაწილეთა
ეკონომიკური ინტერესების შეთანხმება მიიღწევა
მათი თვითრეგულირებით (მარეგულირებელი
ფუნქცია), რომლის ქვეშ ამ შემთხვევაში
იგულისხმება არსებული შემოსავლიდან იმ წილის
 საოჯახო მეურნეობათა ფინანსური
რესურსების სტრუქტურა შესამჩნევად
განსხვავდება საწარმოთა ფინანსური
რესურსების სტრუქტურისგან.
საოჯახო მეურნეობათა ქონების
შემადგენლობაში ჭარბობს
საყოფაცხოვრებო მოხმარების
საგნები, რომლებიც გამოიყენება
ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ხოლო
აქტივების შემადგენლობაში, როგორც
წესი, არ არის არამატერიალური
აქტივები, მარაგები, დებიტორული
საოჯახო მეურნეობათა ფინანსური რესურსების
სტრუქტურას ქმნიან ფულადი სახსრები,
რომლებიც განკუთვნილია:

• მიმდინარე ხარჯების დასაფარავად

-

• კაპიტალური ხარჯების დასაფარავად

(მომავალში)
-

• უძრავ და მოძრავ ქონებაში, აგრეთვე ფულად

- დანაზოგებში (ბანკში) დასაბანდებლად
 საოჯახო მეურნეობებში ფიანსური
გადაწყვეტილებები დამოკიდებულია შემდეგ
ძირითად ფაქტორებზე:
• მიმდინარე და პერსპექტიული მიზნები და
- ამოცანები.

• საოჯახო მეურნეობის წევრებს შორის პირადი

- ურთი-ერთობები.

• საოჯახო მეურნეობის შემოსავლების დონე.

-

• საოჯახო მეურნეობის წევრთა რისკებისადმი მიდ-

- რეკილება.

• გარემო, რომელშიც ფუნქციონირებს საოჯახო

- მეურ-ნეობა.
 საოჯახო მეურნეობის მიერ ფინანსური
გადაწყვეტილებები ფინანსური რესურსების
ფარგლებში მიიღება და მათ შორის
შესაძლებელია სამი ძირითადი ტიპის გამოყოფა:

• საინვესტიციო ფინანსური
გადაწყვეტილებები
-

• ხელფასთან დაკავშირებული ფინანსური

გადაწყვეტილებები
-

• სოციალური ფინანსური გადაწყვეტილებები

-
საოჯახო მეურნეობების შემოსავლები
საოჯახო მეურნეობების შემოსავლები –
არის ფულადი სახსრების და მატერიალური
კეთილდღეობის ჯამი, რომლებიც მიიღეს ან
აწარმოეს საოჯახო მეურნეობებმა დროის
გარკვეულ მონაკვეთში.
შემოსავლები მოიცავს: შრომის
ანაზღაურებას, შემოსავლებს სამეწარმეო
საქმიანობიდან, პენსიებს, სტიპენდიებს,
სხვადასხვა დახმარებებს, შემოსავლებს
ქონების გამოყენებიდან, დივიდენდებს
საბანკო ანაბრებზე, სახსრებს ფასიანი
ქაღალდების, მოძრავი და უძრავი ქონების
 მოსახლეობის შემოსავლების დონის და
დინამიკის შეფასებისთვის მსოფლიო პრაქტიკაში
გამოიყენება სტატისტიკური მაჩვენებლები:

• ნომინალური შემოსავლები
-
• არსებული (რეალური) შემოსავლები
(შემოსავლები, რომლებიც რჩება საოჯახო
- მეურნეობების განკარგულებაში)

• ერთობლივი შემოსავლები
-
ნომინალური შემოსავლები
საოჯახო მეურნეობის მიერ
გარკვეული პერიოდის
განმავლობაში ფულადი სახით
მიღებული შემოსავლები.
ამასთან, განასხვავებენ
დარიც-ხულ ნომინალურ
შემოსავლებს და
ფაქტობრივად მიღებულს.
 არსებული (რეალური) შემოსავლები
(შემოსავლები, რომლებიც რჩება
საოჯახო მეურნეობების
განკარგულებაში)
შემოსავლები, რომლებიც
შეიძლება გამოყენებულ იქნეს
პირადი მოხ-მარებისთვის და
დანაზოგებისთვის.
ეს შემოსავალი ნაკლებია
ნომინა-ლური შემოსავლების
სიდიდეზე გადასახადების და
ერთობლივი შემოსავლები
ფულადი და ნატურალური
შემოსავლების საერთო ჯამი
მათი შემოსულობების ყველა
წყაროს მიხედვით, სოციალური
ფონდებიდან უფასო,
შეღავათიანი მომსახურებების
ღირებულების
გათვალისწინებით.
 განხილულ მაჩვენებლებთან ერთად
სტატისტიკაში ასევე გამოიყენება შემდეგი
ინდიკატორები:
- ●
საბიუჯეტო საარსებო მინიმუმი

- ●
შრომის მინიმალური ანაზღაურება

- ●
საშუალო ხელფასი

- ●
საშუალო შემოსავალი მოსახლეობის ერთ სულზე

სამომხმარებლო ხარჯები საშუალოდ ერთ ადამიანზე

-
●

და ა.შ.
 „გამომუშავებული“
შემოსავლები
საოჯახო მეურნეობების შემოსავლების
სტრუქტურაში ძირითადი წილი ე.წ.
„გამომუშავებულ“ შემოსავლებს ეკუთვნის.
მეურნეობის წევრები შეიძლება დაკავებული
იყვნენ:
- საბიუჯეტო სფეროში, სახელმწიფო ან
მუნიციპალურ სამსახურში;
- სახელმწიფო ან მუნიციპალურ საწარმოებში;
- კერძო ან ერთობლივ საწარმოებში,
ფირმებში, წარმომადგენლობებში;
- ინდივიდუალური მეწარმეების რანგში.
 ეკონომიკის სახელმწიფო და კერძო სექტორებში
შრომის ანაზღაურება შეიძლება განხორციელდეს:
1) დარიცხული (ძირითადი) ხელფასის სახით, მათ
შორის შრომის ანაზღაურების არსებული სისტემების
მიხედვით;
2) დანამატის სახით ზეგანაკვეთურ სამუშაოზე,
სამუშაოზე ღამის ან არასამუშაო საათებში,
დასვენების და სადღესასწაულო დღეებში;
3) პრემიების, ერთჯერადი გადახდების სახით;
4) ყოველწლიური და დამატებითი ხელფასების
ანაზღაურების სახით;
5) დროებითი შრომისუუნარობის, ფეხმძიმობისა
და მშობიარობისთვის შეწევნებისა და მატერიალური
დახმარების სახით.
 შინამეურნეობების შემოსავლების
დინამიკა და სტრუქტურა
საქართველოში
2015 წლის დეკემბერში საქართველოში
საშუალო თვიურმა შემოსავლებმა ერთ
შინამეურნეობაზე 1022.3 ლარი შეადგინა,
რაც 3,9%-ით აღემატება 2014 წლის
ანალოგიურ მაჩვენებელს, ხოლო
საშუალო თვიურმა შემოსავალმა ერთ
სულზე გაანგარიშებით 2015 წლის
დეკემბერში შეადგინა 284.5 ლარი,
ნაცვლად 2014 წლის 273.1 ლარისა, ანუ
გაიზარდა 4.1%-ით .
 შინამეურნეობების შემოსავლების დინამიკა და
სტრუქტურა საქართველოში
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის
მონაცემების თანახმად, 2015 წლის დეკემბერში
საქართველოში საშუალო თვიურმა შემოსავლებმა ერთ
შინამეურნეობაზე 1022.3 ლარი შეადგინა, რაც 3,9%-ით
აღემატება 2014 წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს, ხოლო
საშუალო თვიურმა შემოსავალმა ერთ სულზე
გაანგარიშებით 2015 წლის დეკემბერში შეადგინა 284.5
ლარი, ნაცვლად 2014 წლის 273.1 ლარისა, ანუ გაიზარდა
4.1%-ით .
2015 წელს, ქალაქის მოსახლეობის მთლიანი
შემოსავლების 97.7% შეადგინა ფულადმა შემოსავლებმა
და ტრანსფერტებმა. სოფლად აღნიშნული
მაჩვენებელი 84.4%-ია. ეს ნიშნავს, რომ სოფლად
შემოსავლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყარო,
 სხვა „მიღებული“ შემოსავლები
საოჯახო მეურნეობების სხვა შემოსავლებს
შორის შეიძლება გამოვყოთ შემოსავლები პირად
ქონებასა და ფულად სახსრებთან
დაკავშირებული ოპერაციებიდან. ეს
შემოსავლები პირად ქონებასთან
დაკავშირებული ოპერაციებიდან მოიცავს
საცხოვრებელი ფართების, მიწის ნაკვეთების,
ავტოტრანსპორტის, საყოფაცხოვრებო ან
კომპიუტერული ტექნიკის გაყიდვას ან იჯარით
გაცემას.
ქონების გაყიდვა წარმოადგენს პირადი
ქონების გამოყენების ყველაზე ნაკლებად
სარფიან ფორმას, გააჩნია ერთჯერადი ხასიათი
 საკლასიფიკაციო ნიშნის მიხედვით,
შინამეურნეობის ხარჯები შიიძლება დავყოთ
რამდენიმე სახედ:

• ხარჯების განხორციელების სიხშირის

მიხედვით
-

• ფუნქციონალური დანიშნულების
მიხედვით
-

• პირველი და მოერე ნიშნის სეხამებით

-
 საოჯახო მეურნეობების ხარჯების
კლასიფიკაცია
საკლასიფიკაციო ხარჯების სახეები
ნიშანი კლასიფიკაციის თანახმად
1. ხარჯების 1. ოკლევადიანი ხარჯები
განხორციელების 2. საშუალოვადიანი ხარჯები
სიხშირე
3. გრძელვადიანი ხარჯები
2. ფუნქციონალური 1. პირადი სამომხმარებლო
დანიშნულება ხარჯები
2. გადასახადები
3. ფულადი დანაზოგები
3. 1-ლი და მე-2 1. სავალდებულო
ნიშნების შეხამება გადასახდელები
ხარჯები მოხმარებაზე
3. ფულადი დანაზოგები
შინამეურნეობების ხარჯების
საქართველოში
(წყ.: http://geostat.ge/?action=page&p_id=184&lang=geo)
 გამოყენებული ლიტერატურა
1. მოსიაშვილი ვ., ჭელიძე მ. _
ფინანსები (სახელმძღვანელო). -
თბილისი 2016.
2. Bodie Zvi, Merton C. Merton. Finance.:
Prentice Hall, 2010.
3. www.rs.ge;
4. www.Geostat.ge;
5. www.mof.ge.
 მადლობთ
ყურადღებისთვის