Bài thứ hai

(Chương trình Trung cấp chính trị)

TS. Nguyễn Văn Long

 I./ Quan điểm duy vật mác-xít về vật chất
1./ Vật chất là gì?
Phạm trù cơ bản, nền tảng của chủ nghĩa duy vật,
ra đời cách đây 2500 năm, nội dung phát triển qua
nhiều giai đọan
- Duy vật cổ đại tìm một nguyên thể ban đầu như
nước (Ta-lét ), khí ( A-na-xi-men), lửa (Hê-ra-clít ),
nguyên tử (Lơ-síp, Đê-mô-crít )…
- Thế kỷ XVII, XVIII đồng nhất vật chất với khối
lượng của vật thể
Mác, Ăng-ghen kế thừa, phát triển quan niệm vật chất
nhưng chưa có điều kiện đưa ra định nghĩa đầy đủ
 - Đầu thế kỷ XX, cuộc cách mạng trong khoa
học tự nhiên: phát minh tia Rơn-ghen, phát hiện
hiện tượng phóng xạ, tìm ra điện tử (electron), đề ra
thuyết tương đối… đối lập với những quan điểm
máy móc, siêu hình về vật chất, các nhà duy tâm
phủ nhận duy vật
Lê-nin định nghĩa vật chất

là
là một
một phạm
phạm trùtrù triết
triết học
học dùng
dùng đểđể chỉ
chỉ thực
thực
tại
tại khách
khách quan
quan được
được đemđem lại
lại cho
cho con
con người
người
trong
trong cảm
cảm giác,
giác, được
được cảmcảm giác
giác của
của chúng
chúng ta
ta
chép
chép lại,
lại, chụp
chụp lại,
lại, phản
phản ánh
ánh và
và tồn
tồn tại
tại không
không
lệ
lệ thuộc
thuộc vào
vào cảm
cảmgiác
giác
-- Thuộc
Thuộc tính
tính tồn
tồn tại
tại khách
khách quan,
quan, độc
độc lập
lập với
với
ýý thức
thức con
con người,
người, là là tiêu
tiêu chuẩn
chuẩn cơcơ bản
bản đểđể
phân
phân biệt
biệt cái
cái vật
vật chất
chất với
với cái
cái gì
gì không
không phải
phải
vật
vật chất,
chất, là
là cơ
cơ sở
sở khoa
khoa họchọc đểđể chống
chống lại
lại chủ
chủ
nghĩa
nghĩa duy
duy tâm
tâm
-- Khả
Khả năng
năng của
của con
con người
người trong
trong việc
việc nhận
nhận
thức
thức thế
thế giới
giới vật
vật chất,
chất, cổcổ vũ
vũ các
các nhà
nhà khoa
khoa
học
học làm
làm sâu
sâu sắc
sắc tri
tri thức
thức con
con người
người vềvề thế
thế
giới
giới vật
vật chất
chất
2./ Các hình thức tồn tại của vật chất

A. Vận động
Hiểu bao quát, là mọi sự biến đổi,
không chỉ là vận động cơ học
- Ăng-ghen: Vận động, hiểu theo nghĩa
chung nhất- tức được hiểu là một phương
thức tồn tại của vật chất, là một thuộc
tính cố hữu của vật chất- thì bao gồm tất
cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn
ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí
đơn giản cho đến tư duy
-- Muốn
Muốn nhận
nhận thức
thức được
được sự sự vật
vật phải
phải nhận
nhận thức
thức nó nó
trong
trong quá
quá trình
trình vậnvận động,
động, trongtrong trạng
trạng thái
thái vận
vận
động
động
-- Vận
Vận động
động củacủa vật
vật chất
chất là
là tự
tự thân
thân vận
vận động
động
-- Nguyên
Nguyên nhânnhân và và nguồn
nguồn gốc gốc củacủa sựsự vận
vận động
động
nằm
nằm trong
trong bản
bản thân
thân thế
thế giới
giới vậtvật chất,
chất, chứ
chứ không
không
phải
phải nhờ
nhờ cócó cái
cái hích
hích đầu
đầu tiên
tiên của
của thượng
thượng đế đế
-- Tồn
Tồn tại
tại vĩnh
vĩnh viễn,
viễn, không
không thể thể tạo
tạo ra,
ra, không
không bị bị tiêu
tiêu
diệt,
diệt, vận
vận động
động luôn
luôn được
được bảobảo toàn,
toàn, vận
vận động
động củacủa
một
một vật
vật cụ
cụ thể
thể cócó thể
thể tăng
tăng giảm,
giảm, nhưng
nhưng củacủa toàn
toàn
thế
thế giới
giới vật
vật chất
chất bao
bao giờ
giờ cũng
cũng là là một
một số số không
không đối đối
Các hình thức vận động cơ bản của vật chất
Ăng-ghen nêu 5 hình thức cơ bản của vận động vật
chất: cơ, lý, hóa, sinh, xã hội. Nay vẫn nguyên giá
trị, nhưng có nhiều nhận thức mới về từng hình
thức và mối liên hệ giữa chúng
- Các hình thức ấy khác nhau về chất, có quy luật
riêng, không được quy hình thức này về hình thức
khác, nhưng có liên hệ hữu cơ, một hình thức xuất
hiện là do tác động qua lại của nhiều hình thức vận
động khác
- Hình thức vận động cao ra đời trên cơ sở hình thức
vận động thấp, bao hàm hình thức vận động thấp
 - Một sự vật bao giờ cũng được đặc trưng bởi hình
thức vận động cao nhất
Vận động và đứng im
- Đứng im là trạng thái đối lập với vận động. Không
có đứng im không thể hình thành bất kỳ sự vật xác
định nào. Vận động là tuyệt đối, đứng im là tương
đối.
B. Không gian và thời gian
- Là cái khách quan vốn có của sự vật, là hình thức
tồn tại của vật chất, nó cũng vô tận, không có điểm
khởi đầu, điểm kết thúc
3./ Sự thống nhất của thế giới
Trong lịch sử có nhiều quan điểm khác nhau về thế
giới, lý thuyết tôn giáo tìm sự thống nhất ở lực lượng
siêu nhiên, duy tâm cho rằng thế giới tinh thần sinh ra
mọi vật.
- CNDVBC khẳng định, tính thống nhất thật sự của
thế giới là ở tính vật chất của nó, thể hiện:
+ Tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con
người.
+ Đều có những quy luật chung, khách quan và
nhờ vậy chúng đều có thể chuyển hóa lẫn nhau
+ Có ý nghĩa nhận thức và khám phá thế giới
 II./ Quan điểm duy vật mác-xít về ý thức
Nguồn gốc tự nhiên
1./ Nguồn gốc của ý thức
Nguồn gốc xã hội
A./ Nguồn gốc tự nhiên
Duy coi
coiýýthức
thứclàlàthực
thựcthể
thểtồn
tồntại
tạingoài
ngoàivật
vậtchất,
chất,sinh
sinh
tâm ra
ravật
vậtchất,
chất,không
khôngbaobaogiờ
giờmất
mấtđiđi

DV cho
cho rằng
rằng ýý thức
thức không
không thể
thể tồn
tồn tại
tại ngoài
ngoài vật
vật chất,
chất,
trước nhưng
nhưng một
một số số lại
lại cho
cho rằng
rằng ýý thức
thức làlà 1dạng
1dạng vật
vật
Mác chất
chất
nguồn
nguồn gốc
gốc tự
tự nhiên
nhiên đầu
đầu tiên
tiên phải
phải kể
kể đến
đến bộbộ ócóc
người,
người, kế
kế đến
đến làlà thuộc
thuộc tính
tính phản
phản ánh
ánh của
của vật
vật chất.
chất.
DVBC Não
Não người
người cócó từ
từ 14-15
14-15 tỷtỷ tếtế bào
bào thần
thần kinh,
kinh, chỉ
chỉ có
có
não
não người
người mới
mới có có thể
thể sản
sản sinhsinh ra
ra ýý thức.
thức. Não
Não
người
người sinh
sinh ra
ra ýý thức
thức vì
vì mọi
mọi dạngdạng vật
vật chất
chất đều
đều cócó
thuộc
thuộctính
tínhchung,
chung,phổ phổbiến
biếnlàlàthuộc
thuộctính
tínhphản
phảnánh.
ánh.
B./ Nguồn gốc xã hội
Yếu tố tự nhiên là cần nhưng chưa đủ, nguồn gốc
XH mới là trực tiếp sản sinh ra ý thức, trước hết đó
chính là lao động, sau lao động, cùng với lao động là
ngôn ngữ, là các quan hệ xã hội, làm cho ý thức con
người hình thành và phát triển
2./ Bản chất của ý thức:

ÝÝ thức
thức làlà sự
sự phản
phản ánh
ánh hiện
hiện thực
thực khách
khách quan
quan của
của
bộ
bộ não
não concon người.
người. Não
Não người
người làlà cái
cái phản
phản ánh,
ánh,
còn
còn hiện
hiện thực
thực khách
khách quan
quan làlà cái
cái được
được phản
phản ánh.
ánh.
ÝÝ thức
thức không
không saosao chép
chép máy
máy móc móc màmà phản
phản ánh
ánh
năng
năngđộng,
động,sángsángtạo.
tạo.
Sự sáng tạo của ý thức thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau

Thứ
Thứnhất:
nhất:phản
phảnánh
ánhcó
cóchọn
chọnlọc,
lọc,phản
phảnánh
ánhcái
cáicơ
cơbản,
bản,
cốt
cốtyếu
yếunhất
nhấtmà
màcon
conngười
ngườiquan
quantâm
tâm

Thứ
Thứhai:
hai:không
khôngphản
phảnánh
ánhnguyên
nguyênxi,
xi,có
cósự
sựcải
cảitạo,
tạo,cải
cải
biên
biênhiện
hiệnthực,
thực,tạo
tạora
ra““thiên
thiênnhiên
nhiênthứ
thứhai
hai””cho
chomình
mình

Thứ
Thứba:
ba:có
cósự
sựphản
phảnánh
ánhvượt
vượttrước,dự
trước,dựbáo
báotương
tươnglai
lai

- Nhờ vậy, ý thức có sức mạnh là kim chỉ nam cho hành động.
- Bản chất xã hội của ý thức: bao giờ cũng là ý thức của con
người, trong những điều kiện xã hội nhất định, nên thời đại
khác nhau ý thức khác nhau, thậm chí cùng thời đại, ý thức
của tập đòan người này lại khác với tập đoàn khác.
III./ Chủ nghĩa duy vật mác-xít, cơ sở khoa
học cho nhận thức, cải tạo hiện thực

• Mối quan hệ: Vật chất là cái có trước, quyết

định, ý thức là cái có sau, bị quyết định, là
phản ánh của vật chất. Vật chất quyết định ý
thức là nguyên tắc cơ bản của CNDV mác-xít
• Sự tác động trở lại của ý thức có vai trò to lớn,
nếu không thấy rõ điều này sẽ rơi vào duy vật
tầm thường
 Nguyên tắc phương pháp luận

Trong
Trongnhận
nhậnthức
thứcvàvàhoạt
hoạtđộng
độngthực
thựctiễn
tiễnphải
phải
xuất
xuất phát
phát từ
từ thực
thực tiễn
tiễn khách
khách quan,
quan, căn
căn cứ
cứ
Một là của
của mọi
mọi hoạt
hoạt động,
động, tránh
tránh những
những hành
hành động
động
phiêu
phiêulưu,
lưu,bất
bấtchấp
chấpquy
quyluật.
luật.

Phải
Phảiphát
pháthuy
huytính
tínhnăng
năngđộng,
động,sáng
sángtạo
tạocủa
củaýý
thức
thứcđể đểtác
tácđộng
độngcảicảitạo
tạothế
thếgiới
giớikhách
kháchquan,
quan,
Hai là đó
đó làlà vai
vai trò
trò của
của tinh
tinh thần
thần cách
cách mạng,
mạng, tri
tri
thức
thứckhoa
khoahọc,
học,lýlýluận
luậncách
cáchmạng.
mạng.