‫بنام خدا‬

‫شیمی معدنی ‪2‬‬

‫جلسه دوم‬

‫ایزومری در کمپلکسهای فلزی‬

‫ترکیباتی که دارای فرمول شیمیایی یکسان ولی خواص شیمیایی و فیزیکی متفاوت ناشی از آرایشهای ساختاری یا‬

‫فضایی متفاوت باشند‪ ،‬ایزومر نامیده میشوند‪.‬‬

‫‪ ‬ترکیبات کوئوردیناسیون دو نوع ایزومری از خود نشان میدهند‪:‬‬

‫‪ -1‬ایزومری ساختاری‬
‫‪ -2‬ایزومری فضایی‬

‫‪ -1‬ایزومریهای ساختاری‪:‬‬

‫‪ ‬ایزومری یونش‬
‫‪ ‬ایزومری حالل پوشی‬
‫‪ ‬ایزومری اتصال‬
‫‪ ‬ایزومری کوئوردیناسیون‬
‫‪ ‬ایزومری لیگاند‬
‫‪ ‬ایزومری بسپارش‬

‫‪ -2‬ایزومری فضایی‪:‬‬

‫‪ ‬ایزومری نوری‬
‫‪ ‬ایزومری هندسی یا سیس‪-‬ترانس‬
 ‫‪ -1‬ایزومرهای ساختاری‪Structural isomerism:‬‬

‫ایزومری یونش‪ionization isomers:‬‬ ‫‪1-1‬‬

‫ترکیباتی که دارای فرمول مولکولی یکسان هستند ولی در محلول یونهای متفاوت تولید میکنند‪ ،‬ایزومر یونش‬
‫می باشند‪.‬‬

‫ایزومری حالل پوشی‪hydration isomers:‬‬ ‫‪2-1‬‬

‫شاخه ای از ایزومری یونش است و شامل تبادل مولکول آب بیرونی با لیگاند های متصل به فلز می باشد‪.‬‬
‫همانطور که در سه کمپلکس زیر مشاهده می شود فرمول شیمیایی هر سه کمپلکس یکسان و تفاوت در آب‬
‫کوئوردینه شده و یون تولید شده می باشد‪.‬‬
 ‫ایزومری اتصال‪linkage isomerism:‬‬ ‫‪3-1‬‬

‫لیگاندهایی که دارای بیش از یک اتم دهنده هستند (لیگاندهای دوسردندانه)‪ ،‬ایزومری اتصال را در کمپلکسها‬
‫بوجود میآورند‪ .‬بعنوان مثال لیگاند ‪ NO2‬میتوانند هم از سر ‪ N‬و هم ازسر ‪ O‬به فلز متصل شود‪.‬‬

‫ایزومری کوئوردیناسیون‪Coordination isomerism :‬‬ ‫‪4-1‬‬

‫این نوع ایزومری در نمکهایی که آنیون و کاتیون هر دو کمپلکس باشند رخ می دهد‪ .‬در این نوع ایزومری از‬
‫مبادله لیگاندها بین دو فلز ناشی می شود‬

‫ایزومری لیگاند‪Ligand isomerism :‬‬ ‫‪5-1‬‬

‫ایزومری مربوط به لیگاند بوده و ایزومرهای مختلف لیگاند منجر به ایجاد ایزومری درکمپلکسهای حاصل می‪-‬‬
‫شود‪ .‬برای مثال دو ایزومر برای لیگاند ‪ C3H6(NH2)2‬وجود دارد‪ :‬کمپلکس ‪ [Co(pn)2Cl2]Cl‬و ‪[Co(tn)2Cl2]Cl‬‬

‫‪ -1،2‬دی آمینو پروپان )‪(pn‬‬

‫‪ -1،2‬دی آمینو پروپان )‪(tn‬‬
 ‫ایزومری بسپارش‪Polymerization isomerism :‬‬ ‫‪6-1‬‬

‫در این نوع ایزومری کمپلکسها مضرب هایی از ساده ترین آرایشهای استکیومتری یکدیگر هستند‪.‬‬

‫‪ - 2‬ایزومرهای فضایی‪Stereoisomerism:‬‬

‫این نوع ایزومری بدلیل تفاوت در آرایش لیگاندها در فضای اطراف فلز مرکزی میباشد‪.‬‬

‫ایزومری هندسی یا سیس‪ -‬ترانس‪geometrical isomers:‬‬ ‫‪1-2‬‬

‫این نوع ایزومری در کمپلکسهای هشت وجهی و مسطح مربعی کامال متداول می باشد ولی در کمپلکسهای‬
‫چهار وجهی این نوع ایزومری وجود ندارد‪.‬‬

‫در کمپلکسهای مسطح مربعی با فرمول ‪ EX2YZ‬و ‪ ،EX2Y2‬فرمهای ‪ cis‬و‪ trans‬به شکل زیر وجود دارد‪:‬‬

‫در کمپلکسهای هشت وجهی با فرمول ‪ ،EX2Y4‬لیگاندهای ‪ X‬به طوری که در شکل زیر نشان داده شده‪ ،‬بهصورت ‪cis‬‬

‫و ‪ trans‬میتوانند قرار گیرند‪:‬‬

 ‫در کمپلکسهای هشت وجهی با فرمول ‪ ،EX3Y3‬لیگاندهای ‪( X‬و همچنین لیگاندهای ‪ ،)Y‬میتوانند به دو صورت قرار‬
‫در اطراف فلز مرکزی قرار گیرند‪:‬‬

‫‪facial‬‬ ‫هر سه لیگاند یکسان بر روی یک وجه هشت وجهی)‪(fac‬‬

‫‪meridional‬‬ ‫هر سه لیگاند یکسان بر روی یک صفحه بصورت کمربند)‪(mer‬‬

‫ایزومری نوری‪optical isomers :‬‬ ‫‪2-2‬‬

‫ایزومرهای نوری دارای خواص فیزیکی و شیمیایی یکسان هستند ولی در جهت دهی به صفحه نور قطبیده با هم‬
‫تفاوت دارند‪ .‬برای اینکه ترکیبی ایزومری نوری از خود نشان دهد‪:‬‬

‫‪ -2‬مولکول آن باید نامتقارن باشد‪.‬‬

‫‪ -1‬مولکول و تصویر آینهای آن بر هم انطباق پذیر نباشند‪.‬‬

‫به طور کلی مولکول باید فاقد عمل تقارنی ‪ Sn‬باشد تا فعال نوری باشد‪ .‬از آنجا که ‪ S1‬همان صفحه تقارن و ‪S2‬‬
‫همان مرکز تقارن است هر مولکولی که صفحه تقارن و مرکز تقارن داشته باشد غیر فعال نوری است‪.‬‬
 ‫نکته ‪:1‬‬

‫‪ ‬تریس کی لیت ها همگی از نظر تقارنی فعال نوری می باشند‪.‬‬

‫نکته ‪:2‬‬

‫‪ ‬کمپلکسهای مسطح مربع به هیچ عنوان نمیتوانند فعال نوری باشند مگر اینکه لیگاند طوری باشد که صفحه‬
‫تقارن مولکول از بین برود‪.‬‬

‫‪ ‬کمپلکسهای چهار وجهی فقط با چهار لیگاند متفاوت فعال نوری هستند‪.‬البته در مواردی چهار لیگاند متفاوت‬
‫نیستند ولی کمپلکس فعال نوری می باشد که بدلیل نحوه قرار گرفتن لیگاند می باشد‪.‬‬