CHỦ ĐỀ 59: MỐI QUAN HỆ CỦA CÁC LOÀI TRONG QUẦN XÃ

I. LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

1. Quan hệ giữa các loài trong quần xã có 2 nhóm lớn
- Quan hệ hỗ trợ: cộng sinh, hội sinh, hợp tác. Quan hệ hỗ trợ đem lại lợi ích
hoặc ít nhất không có hại cho các loài trong quần xã.
- Qua hệ đối kháng: cạnh tranh, con mồi - vật ăn thịt, vật chủ - kí sinh, ức chế
- cảm nhiễm. Quan hệ đối kháng có 1 loài có lợi còn bên kia là các loài bị hại.
2. Đặc điểm và ví dụ từng mối quan hệ giữa 2 loài trong quần xã

Mối quan hệ Đặc điểm Ví dụ

Hỗ trợ Cộng sinh Hợp tác chặt chẽ giữa 2
hay nhiều loài và tất cả
các loài tham gia cộng
sinh đều có lợi.
Nấm, vi khuẩn và tảo đơn
bào cộng sinh trong địa
y; vi khuẩn lam cộng sinh
trong nốt sần rễ cây họ
Đậu...

Hội sinh Hợp tác giữa 2 hay nhiều Cây phong lan sống bám
loài, trong đó 1 loài có trên thân cây gỗ; cá ép
lợi, còn loài kia không có sống bám trên cá lớn ...
lợi cũng chẳng có hại gì.

Hợp tác Hợp tác giữa 2 hay nhiều Hợp tác giữa chim sáo và
loài và tất cả các loài trâu rừng; chim mỏ đỏ và
tham gia hợp tác đều có linh dương; lươn biển và
lợi. cá nhỏ.
Quan hệ hợp tác không
chặt chẽ và không nhất
thiết phải có với mỗi loài.

Đối Cạnh Các loài tranh giành
kháng tranh nguồn sống như thức ăn,
chỗ ở... Trong mối quan
hệ này, các loài đều bị
ảnh hưởng bất lợi, nhưng
có một loài sẽ thắng thế
Cạnh tranh giành ánh
sáng, nước và muối
khoáng ở thực vật; cạnh
tranh giữa cú và chồn ở
trong rừng, chúng cùng
hoạt động vào ban đêm
 còn các loài khác bị hại và bắt chuột làm thức
hoặc cả 2 đều bị hại. ăn...

Sinh vật Một loài sử dụng loài Hươu, nai ăn cỏ; hổ, báo
này ăn khác làm thức ăn, bao ăn thịt hươu, nai; sói ăn
sinh vật gồm: quan hệ giữa động thịt thỏ; cây nắp ấm bắt
khác vật ăn thực vật, động vật ruồi.
ăn thịt (vật dữ - con mồi)
và thực vật bắt sâu bọ.

Kí sinh Một loài sống nhờ trên cơ Cây tầm gửi (sinh vật nửa
thể của loài khác, lấy kí sinh) kí sinh trên thân
các chất nuôi sống cơ cây gỗ (sinh vật chủ) ;
thể từ loài đó. Sinh vật giun kí sinh trong cơ thể
“kí sinh hoàn toàn” không người.
có khả năng tự dưỡng,
sinh vật “nửa kí sinh” vừa
lấy các chất nuôi sống từ
sinh vật chủ, vừa có khả
năng tự dưỡng.

Ức chế - Một loài sinh vật trong Tảo giáp nở hoa gây độc
cảm quá trình sống đã vô tình cho cá, tôm và chim ăn
nhiễm gây hại cho các loài sinh cá, tôm bị độc đó, ...; cây
vật khác. tỏi tiết chất gây ức chế
hoạt động của vi sinh vật
ở xung quanh.

II. BÀI TẬP VẬN DỤNG

Câu 1: Trong một ao cá, mối quan hệ có thể xảy ra khi hai loài cá có cùng nhu
cầu thức ăn là
A. Vật ăn thịt con mồi
B. Ức chế - cảm nhiễm
C. Cạnh tranh
D. Kí sinh
Câu 2: Nguyên nhân chủ yếu gây ra sự cạnh tranh giữa các loài là do chúng
A. cùng sống trong một nơi ở.
 B. có ổ sinh thái trùng lặp nhau.
C. có mùa sinh sản trùng nhau
D. có thời gian hoạt động kiếm ăn trùng nhau.
Câu 3: Trong quần xã sinh vật, những mối quan hệ nào sau đây một loài được
lợi và loài kia bị hại?
A. Sinh vật này ăn sinh vật khác, ức chế cảm nhiễm
B. Kí sinh vật chủ, sinh vật này ăn sinh vật khác
C. Kí sinh vật chủ, ức chế cảm nhiễm
D. Ức chế cảm nhiễm, cạnh tranh
Câu 4: Trong quần xã, các mối quan hệ đem lại lợi ích hoặc ít nhất không có
hại cho các loài khác gồm:
A. Cộng sinh, ức chế - cảm nhiễm, hội sinh.
B. Cộng sinh, hợp tác, kí sinh - vật chủ.
C. Cộng sinh, cạnh tranh, hội sinh.
D. Cộng sinh, hợp tác, hội sinh.
Câu 5: Quan hệ giữa hai loài sống chung với nhau, cả hai cùng có lợi và
không nhất thiết phải xảy ra là
A. quan hệ hợp tác
B. quan hệ cộng sinh
C. quan hệ hội sinh
D. quan hệ kí sinh.
Câu 6: Quan hệ giữa hai loài sống chung với nhau, cả hai cùng có lợi và cần
thiết phải xảy ra là
A. quan hệ hợp tác.
B. quan hệ cộng sinh
C. quan hệ hội sinh
D. quan hệ kí sinh.
Câu 7: Trong các mối quan hệ sau, có bao nhiêu mối quan hệ mà trong đó
chỉ có 1 loài có lợi?
1. Cây tỏi tiết chất gây ức chế hoạt động của vi sinh vật ở môi trường xung
quanh.
2. Cây tầm gửi sống trên thân cây gỗ.
3. Cây phong lan sống bám trên cây gỗ trong rừng
4. Cây nắp ấm bắt ruồi làm thức ăn
5. Cá ép sống bám trên cá lớn.
A. 2
 B. 3
C. 4
D. 5
Câu 8: Trong các mối quan hệ sau, có bao nhiêu mối quan hệ mà trong đó
chỉ có 1 loài được lợi?
(1) Cú và chồn cùng hoạt động vào ban đêm và sử dụng chuột làm thức ăn.
(2) Cây tỏi tiết chất ức chế hoạt động của vi sinh vật ở môi trường xung
quanh
(3) Cây tầm gửi sống trên thân cây gỗ
(4) Cây phong lan sống bám trên cây gỗ trong rừng
(5) Cây nắp ấm bắt ruồi làm thức ăn
(6) Cá ép sống bám trên cá lớn
A. 5
B. 4
C. 3
D. 2
Câu 9: Sắp xếp các mối quan hệ sau theo nguyên tắc: Mối quan hệ chỉ có
loài có lợi → Mối quan hệ có loài bị hại → Mối quan hệ có nhiều loài bị hại.
1. Tảo giáp nở hoa gây độc cho cá.
2. Chim mỏ đỏ và linh dương.
3. Cá ép sống bám cá lớn.
4. Cú và chồn.
5. Cây nắp ấm bắt ruồi.
A. (2) → (3) → (5) → (4) → (1)
B. (2) → (1) → (5) → (3) → (4).
C. (2) → (3) → (5) → (1) → (4).
D. (3) → (2) → (5) → (1) → (4).
Câu 10: Xét các mối quan hệ sinh thái
1. Cộng sinh
2. Vật kí sinh – vật chủ
3. Hội sinh
4. Hợp tác
5. Vật ăn thịt và con mồi
6. Từ những mối quan hệ sinh thái này, xếp theo thứ tự tăng cường tính đối
kháng ta có:
A. 1, 4, 5, 3, 2
B. 1, 4, 3, 2, 5
C. 5, 1, 4, 3, 2
D. 1, 4, 2, 3, 5