เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม

เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 1

หลักพื้นฐานทางไฟฟ้าสถิต

1. ประจุไฟฟ้า
คาว่าประจุไฟฟ้าในวิชาฟิสิกส์หมายถึง ประจุไฟฟ้าอิสระ ซึ่งเป็นตัวการที่ทาเกิดสนามไฟฟ้า แบ่ง
ออกเป็น 2 ชนิด คือ ประจุบวกและปรุลบ
- วัตถุที่มีประจุบวก หมายถึง วัตถุขาดอิเล็กตรอน (มีอิเล็กตรอนน้อยกว่าโปรตอน)
- วัตถุมีประจุลบ หมายถึง วัตถุมีอิล็กตรอนเกิน (มีอิเล็กตรอนมากกว่าโปรตอน)
- วัตถุที่เป็นกลางทางไฟฟ้า หมายถึง วัตถุที่มีจานวนโปรตอนเท่ากับจานวนอิเล็กตรอน
2. แรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้า
2.1 แรงดึงดูด เป็นแรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้าต่างชนิดกัน
2.2 แรงผลัก เป็นแรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้าชนิดเดียวกัน
3. การทาให้วัตถุเป็นกลางมีประจุไฟฟ้าอิสระ
เมื่อต้องการให้วัตถุเป็นกลางมีประจุไฟฟ้าอิสระ อาจทาได้ 3 วิธีดังนี้
3.1 การถูกัน
เมื่อนาวัตถุที่เป็นกลางสองชนิดมาถูกัน เช่น แท่งแก้วกับผ้าขนสัตว์ พลังงานความร้อนที่
เกิดขึ้นจากการถูกันจะทาให้วัตถุทั้งสองมีประจุไฟฟ้าอิสระต่างชนิดกัน ณ บริเวณที่ถู
3.2 การถ่ายเทประจุไฟฟ้า
การถ่ายเทประจุไฟฟ้า เป็นการเคลื่อนที่ของประจุไฟฟ้าลบผ่านวัตถุตั วนาจากบริเวณที่
มีศักยไฟฟ้าต่าไปยังบริเวณที่มีศักย์ไฟฟ้าสูงกว่า และจะหยุดเคลื่อนที่เมื่อบริเวณทั้งสองมีศักย์ไฟฟ้าเท่ากัน
- วัตถุที่มีประจุไฟฟ้าบวกมีศักย์ไฟฟ้าเป็นบวก วัตถุที่เป็นกลางมีศักย์ไฟฟ้าเป็นศูนย์ และ
วัตถุที่มีประจุลบมีศักย์ไฟฟ้าเป็นลบ (โดยศักย์ ไฟฟ้าบวกมากกว่าศักย์ไฟฟ้าศูนย์และศักย์ไฟฟ้าศูนย์มากกว่า
ศักย์ไฟฟ้าลบ)
- ถ้านาวัตถุตัวนาสองชนิดที่มีศักย์ไฟฟ้าไม่เท่ากันมาแตะหรือสัมผัสกัน อิเล็กตรอนซึ่งเป็น
ประจุลบจะเคลื่อนที่จากผิวของวัตถุที่มีศักย์ไฟฟ้าต่าไปหาผิวของวัตถุที่มีศักย์ไฟฟ้าสูงกว่าและจะหยุด เคลื่อนที่
เมื่อผิวของวัตถุทั้งสองมีศักย์ไฟฟ้าเท่ากัน
- หลังจากแตะกันแล้ววัตถุตัวนาทั้งสองจะมีประจุไฟฟ้าอิสระชนิดเดียวกัน ส่วนวัตถุใดจะมี
ปริมาณประจุไฟฟ้าอิสระมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับขนาดพื้นที่ผิวนิกของวัตถุตัวนา
3.2.1 การถ่ายเทประจุลบ
นาวัตถุตัวนาที่มีประจุลบไปแตะวัตถุตัวนาที่เป็นกลาง ขณะแตะกันอิเล็กตรอนจะ
เคลื่อนที่จากผิววัตถุที่มีประจุลบไปยังวัตถุที่เป็นกลาง ทาให้วัตถุทั้งสองมีประจุลบเหมือนกัน

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล

 เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม
เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 2

3.2.2 การถ่ายเทประจุบวก
นาวัตถุตัวนาที่มีประจุบวกไปแตะวัตถุตัวนาที่เป็นกลาง ขณะแตะกันอิเล็กตรอนจะ
ถ่ายเทจากผิววัตถุที่เป็นกลางไปยังวัตถุที่มีประจุบวก ทาให้วัตถุทั้งสองมีประจุบวกเหมือนกัน
3.2.3 การเหนี่ยวนาประจุไฟฟ้า
การเหนี่ยวนาประจุ เป็นการทาให้ผิวของวัตถุตัวนาซึ่งเดิมเป็นกลางเกิดประจุอิสระ
โดยนาวัตถุที่มีประจุอยู่แล้วมาวางใกล้ จะได้ประจุอิสระบนผิวด้านใกล้เป็นชนิดตรงข้ามและบนผิวด้านไกลเป็น
ประจุชนิดเดียวกัน
3.2.4 อิเล็กโทรสโคป (Electroscope)
อิเล็กโทรสโคป เป็นเครื่องมือสาหรับใช้ตรวจสอบประจุไฟฟ้าที่มีปริมาณเล็กน้ อย
โดยทั่วไปจะใช้อิเล็กโทรสโคปเพื่อตรวจสอบดูว่าวัตถุนั้นมีประจุไฟฟ้าหรือไม่และถ้ามีประจุเป็นประจุไฟฟ้าชนิด
ใด แบ่งออกเป็น 2 ชนิดคือ แบบลูกพิท และแบบจานโลหะ ดังรูป

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล

 เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม
เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 3

แรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้าและกฎของคูลอมบ์

1. แรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้า
แรงกระทาระหว่างไฟฟ้า (เรียกอีกอย่างว่า แรงไฟฟ้า) อาจเป็นแรงดูดหรือแรงผลักก็ได้ขึนอยู่กับ
ชนิดของประจุไฟฟ้า
2. กฎของคูลอมบ์
กฎของคูลอมบ์สรุปว่า “สาหรับประจุไฟฟ้าคู่หนึ่ง ขนาดของแรงกระทาระหว่างประจุจะแปรผัน
ตรงกับผลคูณของประจุทั้งสอง และแปรผกผันกับระยะทางกาลังสอง”
ให้ Q คือ ขนาดประจุไฟฟ้า หน่วย คูลอมบ์ (C)
F คือ แรงกระทาระหว่างประจุ หน่วย นิวตัน (N)

r คือ ระยะห่างระหว่างประจุทั้งสอง หน่วย เมตร (m)

k คือ ค่าคงตัวการแปรผันตามกฎของคูลอมบ์มีค่า 9 109 Nm2C-2
แรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้า หาได้ดังนี้
kQ1Q 2
F =
r2

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล

 เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม
เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 4

 ตัวอย่างการคานวณแรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้า

ตัวอย่าง 1 จุดประจุ +1 µC และ -2 µC วางห่างกัน 3 เซนติเมตร แรงกระทาระหว่างจุดประจุทั้งสองมีค่ากี่

นิวตัน

ตัวอย่าง 2 จุดประจุสองอันเมื่อวางห่างกัน 6 เซนติเมตร จะเกิดแรงผลัก 10 นิวตัน ถ้าจุดประจุทั้งสองวาง

ห่างกัน 3 เซนติเมตร จะเกิดแรงไฟฟ้าผลักกี่นิวตัน

ตัวอย่าง 3 ถ้าจุดประจุสองอันมีระยะห่างลดลงเป็นครึ่งหนึ่งของเดิม แรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้าทั้งสอง

ในครั้งครั้งหลังจะเป็นกี่เท่าของครั้งแรก

ตัวอย่าง 4 ถ้าจุดประจุสองอันมีระยะห่างเพิ่มขึ้นเป็น 3 เท่าของเดิม แรงกระทาระหว่างจุดประจุทั้งสองใน

ครั้งหลังจะมีค่าเป็นกี่เท่าของครั้งแรก

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล

 เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม
เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 5

ตัวอย่าง 5 ตัวนาทรงกลม A มีอิเล็กตรอนเกิน 10 ตัว และตัวนาทรงกลม B ขาดอิเล็กตรอน 10 ตัว ถ้านา

ทรงกลมทั้งสองวางห่างกัน 1.6 เซนติเมตร แรงกระทาระหว่างประจุไฟฟ้ามีค่ากี่นิวตัน

ตัวอย่าง 6 จุดประจุ A, B และ C วางห่างกันเป็นระยะ a ดังรูป จงหาแรงไฟฟ้าลัพธ์ที่กระทาบนประจุไฟฟ้า

B
+3Q +2Q +Q

A B C
a a

ตัวอย่าง 7 จุดประจุ A, B และ C วางห่างกันเป็นระยะ a ดังรูป จงหาแรงไฟฟ้าลัพธ์ที่กระทาบนประจุไฟฟ้า

C
+3Q +2Q +Q

A B C
a a

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล

 เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม
เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 6

ตัวอย่าง 8 ประจุ +q, +2q และ +Q วางห่างกันเป็นระยะ a และ 2a ดังรูป ถ้าแรงไฟฟ้าที่กระทาบนประจุ

+2q มีค่าเป็นศูนย์ จงหาว่าประจุ +Q มีค่าเป็นกี่เท่าของ +q
+q +2q +Q

a 2a

ตัวอย่าง 9 จุดประจุ A, B และ C วางห่างกันเป็นระยะ a ดังรูป จงหาแรงไฟฟ้าลัพธ์ที่กระทาบนจุดประจุ B

+Q
A

B C
a
+Q +Q

ตัวอย่าง 10 จุดประจุ A, B และ C วางห่างกันเป็นระยะ a ดังรูป จงหาแรงไฟฟ้าลัพธ์ที่กระทาบนจุดประจุ B

+Q
B

a a

+Q A C +Q
a

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล

 เอกสารประกอบการเรียนรายวิชา ว30204 ฟิสิกส์เพิ่มเติม
เรื่อง ไฟฟ้าสถิต (Static Electricity) 7

ตัวอย่าง 11 จุดประจุ A, B, C และ D วางห่างกันเป็นระยะ a ดังรูป จงหาแรงไฟฟ้าลัพธ์ที่กระทาบนจุดประจุ

A
+Q +Q
a
A D

a a

B C
a
+Q +Q

ตัวอย่าง 12 ลูกพิทมวล m สองลูกผูกติดกับเชือกคนละเส้นแล้วแขวนไว้ในแนวดิ่งที่ตาแหน่งเดียวกัน เมื่อให้

ประจุไฟฟ้าปริมาณเท่ากันบนผิวลูกพิททั้งสองจะเกิดแรงผลักทาให้ลูกพิทเบนห่างจากกันเป็น
ระยะ a โดยเส้นเชือกเอียงทามุม θ กับแนวดิ่งดังรูป จงหาปริมาณประจุไฟฟ้าบนผิวลูกพิทลูกใด
ลูกหนึ่ง

 

m m
a

© นายสมประสงค์ จาปาทอง กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนพุทธิรงั สีพิบูล