ზნეობის ფილოსოფია

I. მეტაფიზიკური ეთიკა.

ადამიანი და ზნეობა. ადამიანური ყოფიერების მეორე ძირითადი კითხვა არის `რა ვაკეთო~,
როგორც ზნეობრივმა არსებამ და როგორც მოქალაქემ? ეს არის ზნეობის, კულტურის,
ისტორიის, ხელოვნების, პოლიტიკის სფერო. ცხოველის სინამდვილისადმი ინსტიქტური
ინტერესით განსაზღვრული დამოკიდებულებისაგან განსხვავებით, ადამიანის
დამოკიდებულება სინამდვილისადმი შეგნებული და მრავალმხრივია, ადამიანს
სინამდვილისადმი აქვს არა მარტო ინტერესით გამსჭვალული მიმართება, არამედ ასევე
შეიძლება ქონდეს თეორიული, ესთეტიკური (დაუინტერესებელი) და სამართლიანი,
ზნეობრივი, (უანგარო) მიმართება. ეს მიმართებები შესაძლებელს ხდიან სიკეთის, მშვენიერების,
სამართლიანობის, ჭეშმარიტების არსებობას.

ზნეობა ადამიანის ყოფიერების და ადამიანთა თანაცხოვრების უძველესი და უპირველესი

წესია. ზნეობრიობის გამოვლენის პირველი ფორმაა აკრძალვა. ადამიანის ზნეობრივ არსებად,
ადამიანად გახდომა დაკავშირებულია ამ აკრძალვებთან. იგი ვლინდება ადათში, ტაბუში,
ტოტემში. ზნეობრივი ნორმები იყო ადამიანურობის პირველი ნიშნები, რაც ადამიანს
გამოჰყოფდა ცხოველთა სამყაროსაგან. შემდეგ ეს აკრძალვები იღებენ ტრადიციის სახეს და
თაობიდან თაობას გადაეცემიან და მოწიწებისა და პატივისცემის საგანი ხდება. ადამიანი
ვალდებულია შეასრულოს, დაემორჩილოს მორალური ტრადიციის ავტორიტეტს. ასე
ჩამოყალიბდა მორალი-ზნეობრივ ქცევის ნორმების, წესების, კანონების, როგორც აკრძალვათა,
ერთობლიობა, რომლებიც განასხვავებენ სიკეთესა და ბოროტებას და წარმართავდა ადამიანთა
თანაცხოვრებას. ზნეობრივი ქცევის განხორციელების უნარი იყო გამოხატულება ადამიანის
უნარისა ეცხოვრა საზოგადოებაში, ადამიანებს შორის და დაემყარებინა მათთან ურთიერთობა,
რომელიც მოწესრიგებული იყო უპირველესად ზნეობრივი ნორმების მეშვეობით.
თავდაპირველად ზნეობა იყო ცხოვრებისეული სიბრძნე, `პრაქტიკული ცოდნა~ იმის შესახებ
თუ რა არის ბედნიერება და როგორ მივაღწიოთ მას. მორალური ტრადიციის ზნეობრივი
მოთხოვნები დაუფიქრებლად უნდა შეასრულო. ეს იყო საზოგადოებისა და პიროვნების
ზნეობრივი სიჯანსაღის გამოხატულება. ამას მოითხოვდა ადამიანისაგან ტრადიცია,
საზოგადოება და ხელისუფლება.

ზნეობრიობა ადამიანს ახასიათებს როგორც საზოგადოებრივი ყოფიერების მქონე არსებას და

ადამიანის სოციალური ბუნების და მისი საფუძვლის-ადამიანის გონითი საწყისის გამოვლენაა.
ადამიანს ზნეობა ახასიათებს როგორც გონით არსებას. ეს ნიშნავს, რომ ზნეობრიობას ადგილი
აქვს მხოლოდ საზოგადოებაში, ისევე როგორც ადამიანი ადამიანი ხდება საზოგადოებაში. ამაზე
ამბობდა არისტოტელე, რომ ადამიანი არის საზოგადოებრივი ცხოველი. (მაუგლი) მართებულად
არ მიგვაჩნია მოსაზრება, რომ ზნეობრივია ის, რაც ბიოლოგიურად სასარგებლოა და ამიტომ
ზნეობრივი პრინციპები უნდა დავაფუძნოთ ბიოლოგიურ კანონებზე.
ზნეობრივ ქცევაში ვლინდება ადამიანის ბუნება, მისი ფილოსოფია. ძველ საბერძნეთში,
საკუთარი ფილოსოფიური პრინციპების მიხედვით ცხოვრება იდეალი იყო. ამის მაგალითი იყო
დიოგენეს საუბარი ალექსანდრე მაკედონელთან.

ადამიანი ყოველდღიურად იღებს უამრავ გადაწყვეტილებას. მას აინტერესებს თუ რამდენად

გონივრული, დასაბუთებული და ზნეობრივია მისი უმნიშვნელოვანესი ცხოვრებისეული
გადაწყვეტილებები. ზნეობა ადამიანური ყოფიერების ერთერთი არსობრივი წესი და ადამიანის
მიერ საკუთარი ღირსების განცდის აუცილებელი საფუძველია. ზნეობრიობა ვლინდება
ადამიანებთან მიმართებაში და პასუხისმგებლობის ცნობიერების სახით. ერთია ზნეობრივი
მოქმედების განხორციელება და მეორეა, ზნეობრივი ცნობიერების ქონა, რაც პასუხიმგებლობაში
გამოიხატება.

ზნეობა არის ადამიანის მისწრაფების გამოხატულება-გახდეს უკეთესი. ადამიანი

ზნეობრიობაში ეძებს მისი ყოფიერების საზრისს. რადგან ადამიანის ყოფნის წესია ზნეობრიობა.
ადამიანი არა მარტო საკუთარ ყოფიერებას, არამედ რეალობასაც კი ზნეობრივი პარამეტრებით
აფასებს. პირველად, ყველაზე ნათლად, პლატონმა დაასაბუთა ადამიანის ზნობრიობა როგორც
ადამიანის სამყაროში ყოფნის წესი, და თუ რატომ უნდა იყოს ადამიანი ზნეობრივი.

ზნეობრიობა ადამიანური ყოფიერების პარადოქსია. ადამიანს აქვს უამრავი მიზეზი საკუთარი

ცუდი საქციელის გამართლებისათვის, მაგრამ არ აქვს არავითარი პრაქტიკული
~გამამართლებელი~ არგუმენტი იმის ასახსნელად თუ რატომ ჩაიდინა სიკეთე. ადამიანს
არასოდეს არავინ არ ეკითხება თუ რატომ ჩაიდინა სიკეთე, არამედ თუ რატომ ჩაიდინა
ბოროტება. ეს მიანიშნებს სიკეთის პირველადობას, ფუნდამენტურობას ბოროტებასთან
მიმართებაში. სიკეთე არსებობს ონტოლოგიურად, ხოლო ონტიურად არსებობს ბოროტება (ეს
გამოთქვა შ. რუსთაველმა: “ბოროტსა სძლია კეთილმა არსება მისი გრძელია”). სიკეთე და
ზნეობრიობა ადამიანად ყოფიერებას ნიშნავს და მისი აუცილებელი ელემენტია. ადამიანი
ხშირად ივიწყებს ამას. ზნეობის მეტაფიზიკურობა იმას მიანიშნებს, რომ ადამიანს, როგორც
ცოცხალს, ახასიათებს სიცოცხლისადმი მტრული მოქმედება. ზნეობა, თავისი არსით,
არაბუნებრივი საქციელია. ზნეობა არის ადამიანის ბუნებრივი მდგომარეობის თავისუფლების
შეზღუდვა, რაც არის ადამიანად ყოფნის პირობა.

ზნეობრიობის ელემენტარული წესები, ნორმები დაფიქსირებულია მაშინვე როგორც კი ხდება

ადამიანის გადასვლა ბუნებრივი, ველური მდგომარეობიდან საზოგადოებრივ მდგომარეობაზე.
ზნეობა ადამიანს და ადამიანურ საზოგადოებას ახასათებს მისი განვითარების ყველა ეტაპზე.
სამართალი, კანონები კაცობრიობის ისტორიული განვითარების გვიანდელი პროდუქტია.
იურიდიული კანონების დაცვა საზოგადოების მშვიდობიანი თანაარსებობის მინიმალური
პირობაა. ზნეობა კი ადამიანთა თანაცხოვრების მაქსიმალური, ჯერარსული მოთხოვნაა. კანონის
დარღვევისათვის ადამიანს ემუქრება თავისუფლების აღკვეთა, ზნეობრივი საქციელის
შეუსრულებლობისათვის კი არა.

ეთიკა ზნეობის არსის საკითხი თავიდანვე ფილოსოფიის ერთერთ უმთავრეს პრობლემად იქცა.
ფილოსოფიური ეთიკა არის პრაქტიკული მეცნიერება ზნეობრივი ქცევის შესაძლებლობის
შესახებ რომლის მიზანია განსაზღვროს ზნეობის, როგორც ადამიანის ყოფიერების წესის,
თავისებურება. ეთიკა იკვლევს არ მხოლოდ თუ რა არის სიკეთე, ბოროტება, სათნოება, არამედ
ადამიანის ზნეობრივ ქცევის განმსაზღვრელ ფაქტორებს, სიკეთის განხორციელების პირობებს
და შესაძლებლობს.

ეთიკას აინტერესებს ადამიანის არსობრივი ბუნება, ზნეობრივი ღირებულებები და ზნეობის

თავსებადობა ადამიანის არსთან. ადამიანი იმიტომ არის ზნეობრივი, რომ ადამიანის
არსობრივად ახასიათებს ზნეობრიობა თუ იგი მხოლოდ ადამიანების ისტორიული შეთანხმების
შედეგია.

• ეთიკამ, ზნეობრიობის ფენომენზე ფილოსოფიურმა გააზრებამ, უნდა გამოავლინოს

ზნეობრიობის ფუნდამენტური საფუძველი, ეთიკური პრინციპების არსი და დაასაბუთოს მათი
საყოველთაო, აბსოლუტური და სავალდებულო ხასიათი, დაადგინოს აბსოლუტურად
უტყუარი, უნივერსალური, პირველადი პრინციპები, რომლებმაც გაუძლეს დროს,
სკეპტიციზმისა და რელატივიზმის შემოტევას. ეთიკა შესაძლებელს გახდიდა შევაფასო
საკუთარი და სხვისი საქციელი და მეორე ადამიანისაგან მოვითხოვო დაემორჩილოს ზნეობრივ
პრინციპებს. ისინი მომცემენ საშუალებას გავუმკლავდე მორალურ სკეპტიციზმსა და
რელატივიზმს.

ეთიკა ადამიანს უნდა დაეხმაროს რთული არჩევანის გაკეთებისას, ისეთი ცხოვრების წესის
არჩევისას, სადაც ბედნიერებისა და ზნეობრიობის სინთეზის მიღწევა შესაძლებელია, ადამიანს
უნდა უთხრას: რა არის სათნოება და “კარგი ცხოვრება”: დააგროვო სიმდიდრე, ან განავითარო
საკუთარი ნიჭიერება, ან ესწრაფო დიდებას, ან ეძიო სულიერი სიმშვიდე. მოკლედ, რა არის
მთავარი: გართობა, სიამოვნება თუ ზნეობრივი და კეთილგონიერი ცხოვრება. ზნეობრივი
საქციელი არის უანგარო საქციელი ჩადენილი სხვის მიმართ, მაშინ ადამიანის ცხოვრების
მიზანი უნდა იყოს სხვისთვის სიკეთის კეთება. ეთიკამ პასუხი გასცეს ადამიანისათვის
ფუნდამენტურ კითხვებს:

• რა არის სიკეთე?

• საიდან ვიცი სიკეთე?

• შეუძლია თუ არა ადამიანს ჩაიდინოს სიკეთე?

• რატომ უნდა ჩავიდინო სიკეთე? (მიუხედავად მრავალი ცთუნებისა, რატომ იქცევა

ადამიანი ზნეობრივად? )

• არსებობს თუ არა ადამიანის ზნეობრივი ქცევის მარადიული, ჭეშმარიტი პრინციპები და

ისინი არ არიან უბრალოდ საზოგადოებრივი შეხედულება.

ზნეობის დილემური ხასიათი

 ზნეობა ადამიანს ყოველთვის აყენებს არჩევანის წინაშე: როგორ მოიქცეს, რითი
იხელმძღვანელოს, რის მიხედვით განისაზღვრება ქცევის ზნეობრიობა? ზნეობა თავისი ბუნებით
დილემური ხასიათისაა, დილემურობა მიანიშნებს, რომ შეუძლებელია ამ საკითხის
ერთმნიშვნელოვანი გადაწყვეტა და გადაწყვეტა ყოველთვის ცალკეულ შემთხვევაზეა
დამოკიდებული. ასეთი დილემებია:

• მოტივი-შედეგი (რის მიხედვით ფასდება საქციელი)

• მოტივი და განზრახვა

• აბსოლუტუზმი-რელატივიზმი

• რიგორიზმი-ჰედონიზმი

• ზნეობა თანდაყოლილია თუ მისი შესწავლა შეიძლება(დიანოეთიკური და ეთიკური

სათნოება)

• მოვალეობა -პასუხისმგებლობა

• ეგოიზმი –ალტრუიზმი

ერთნი მიიჩნევენ, რომ ქცევის ზნეობრივი ხასიათი განისაზღვრება ქცევის მოტივით და თუ

ქცევის მოტივი ზნეობრივია, მაშინ ქცევა ზნეობრივია. ადამიანი არის სასრულო არსება, მას არ
შეუძლია სრულად განსაზღვროს ქცევის შედეგი. ამიტომ იგი არ შეიძლება იყოს პასუხისმგებელი
ზნეობრივი ქცევის განმსაზღვრელ გარემო პირობებზე.

მეორენი მიიჩნევენ, რომ საქციელის ზნეობრიობა განისაზღვრება მისი შედეგით. ქცევის მოტივი
ყოველთვის ფარული და შენიღბულია. ამიტომ ბუნებრივია, რომ მეორე ადამიანი თქვენ
საქციელს აფასებს შედეგის მიხედვით. მაგრამ თქვენი მოქმედების შედეგი შეიძლება
შემთხვევით აღმოჩნდა ზნეობრივი, თუმცა მოტივი ბოროტი იყო. ეს არის ზნეობრივი
მოქმედების ერთ-ერთი დილემა. სოკრატეს აზრით, ადამიანი საკუთარი სინდისის წინაშე უნდა
ყოფილიყავი მართალი. ეს იყო გამოსავალი. ადამიანმა თავის თავს უნდა აუხსნას, დაუსაბუთოს
თავისი ქცევის მოტივის ზნეობრიობა. ჩვენ ხშირად მოგვისმენია ამგვარი არგუმენტი: `მე ჩემი
სინდისის წინაშე მართალი ვარ~, ან `აქა ვდგევარ და სხვაგვარად არ ძალმიძს~.

არისტოტელე იყო პირველი, ვინც ყურადღება გაამახვილა ნებისა და `განზრახვის~ ცნებაზე.

პლატონის მიხედვით, ყველა არსებული ესწრაფვის სიკეთეს და ადამიანსაც, როგორც არსებულს,
ონტოლოგიურად ახასიათებს მისწრაფება სიკეთისაკენ, არისტოტელემ გააცნობიერა ნების
ფენომენი და აჩვენა, რომ ადამიანის თავისებურება იმაშია, რომ ადამიანი შეგნებულად,
საკუთარი ნებითაც ესწრაფვის სიკეთეს. არისტოტელემ `განზრახვა~ და არა ნება მიიჩნია
მოქმედების ხასიათის განმსაზღვრელად. `განზრახვას~ არ აქვს საქმე იმასთან, რისი
განხორციელებაც შეუძლებელია, არამედ მიმართულია იმაზე, რაც ადამიანის ძალაში შედის.
მაშინ როცა ნებას შეიძლება მიმართება ქონდეს შეუძლებელთან. `განზრახვა~ გულისხმობს
მიზნის მიღწევის საშუალებების შერჩევას. ნებას კი საქმე აქვს ადამიანური მოქმედების
მიზნებთან ანუ ნებამ შეიძლება განსაზღვროს, დაისახოს მიზანი, მაგრამ მიზნის მიღწევის გზებსა
და საშუალებებს განსაზღვრავს განზრახვა.

რა არის სიკეთე? ზნეობრივი ანუ კეთილი საქციელი არის ისეთი ქმედება, რომელსაც სიკეთე
მოაქვს მეორე ადამიანისათვის, თუ რომელიც ხორციელდება მორალური კანონის მიხედვით?
ზნეობრივი საქციელი არის უცხო, მეორე ადამიანის მიმართ ჩადენილი საქციელი, რომელსაც
სჩადიხარ:

• შეგნებულად,

• თავისუფალად,

• უანგაროდ.

ზნეობრივად კეთილი მოქმედების აუცილებელი ნიშანია მისი ცნობიერი ხასიათი, ანუ თქვენ
იქცევით ზნეობრივად, როდესაც იცი, რომ ეს მოქმედება ზნეობრივად კეთილი საქციელია და
შეგნებულად ახორციელებ მას საკუთარი პრინციპებიდან გამომდინარე და ამ პრინციპების
პატივისცემის გამო.

ზნეობრივი საქციელის მეორე ნიშანია თავისუფლება. საქციელი თავისუფალი უნდა იყოს მეორე
ადამიანის, საზოგადოების, ღმერთის, ხელისუფლების, ბელადის ზეგავლენისაგან. მას
ახორციელებს მხოლოდ საკუთარი პრინციპების პატივისცემის გამო.

ზნეობრივი საქციელის მესამე ნიშანია უანგარობა. ამ საქციელის ჩადენა არ არის

განპირობებული სანაცვლო სარგებელის მიღებით. ადამიანი ახორციელებს ზნეობრივ საქციელს
მხოლოდ მორალური პრინციპიდან გამომდინარე, რაც მორალურ სიამოვნებას გვრის და
სიამაყის სპეციფიკურ განცდას ბადებს ადამიანში. ეს არის სიამაყე არა საკუთარი თავის
გამო,არამედ საკუთარ თავში ადამიანურობის გამარჯვების, ადამიანურობის წინაშე. ზნეობრივი
საქციელი არის ადამიანური ღირსების საქმე. კანტმა ზნეობრივი საქციელის ახალი ნიშანი
დაინახა მორალური კანონის წინაშე მოვალეობაში. ადამიანის ღირსების პატივისცემა აღძრავს
სიკეთის ჩადენის სურვილს.

ერთია სიკეთის ჩამდენის საქციელის ნიშნები და მეორეა თუ როგორ განიცდის სხვა ადამიანი
თქვენს მიერ ჩადენილ კეთილ ქცევას ან თქვენი ქცევის შედეგს? ერთი შეხედვით სიკეთის ჩადენა
ძალზედ ადვილია, მეორეს მხრივ სიკეთის ჩადენა ძნელია. სიკეთე, რომ ჩაიდინო ჯერ უნდა
იცოდე რა არის სიკეთე და მეორე – უნდა გსურდეს და შეგეძლოს კეთილი საქციელის ჩადენა.
სიკეთე არის ზნეობრივი საქციელი, ანუ ისეთი ქმედება:

• რომელიც მეორე ადამიანის უსაფრთხოებასა და კეთილდღეობას ზრდის,

• რომელიც ხორციელდება მორალური კანონის მიხედვით,

• რომელიც ყოველთვის სასიამოვნო და სასარგებლოა მეორე ადამიანისათვის, ვის

მიმართაც ეს ზნეობრივი საქციელი ჩადენილი იქნა.
ამრიგად სიკეთე არის სასიამოვნო, უხიფათო და სასარგებლო მოქმედება მეორე
ადამიანისათვის. მაგრამ ზნეობრივი საქციელი არ არის ყოველთვის სასიამოვნო და უხიფათო
მეორე ადამიანისათვის. პირიქით ხშირად არაზნეობრივი საქციელი, `დათვური სამსახური~
შეიძლება სასიამოვნო იყოს მეორე ადამიანისათვის. ზნეობრივი საქციელის კრიტერიუმი არ
არის საზოგადო სიკეთის გამრავლება, მეორე ადამიანისათვის სასიამოვნო, სასარგებლო
მოქმედება, არამედ მორალური კანონის პატივისცემა. ერთი ადამიანისადმი ჩადენილი
სასიამოვნო, სასარგებლო მოქმედება, ხშირად არის ბოროტება მეორე ადამიანის მიმართ. ამიტომ
ზნეობრივი ქცევის განმსაზღვრელი უნდა იყოს არა ვინმესთვის სიამოვნების მინიჭება, არამედ
მორალური კანონი ---- ისეთი სახის პრინციპი, რომელიც ყველას მიერ უნდა იქნეს აღიარებული.
მაგრამ ამ აღიარების ფორმა სპეციფიკურია. კანტმა განასხვავა ორი პრინციპი: “მოიქეცი სხვას ისე
როგორც გსურს, რომ შენ მოგექცნენ” და “მოიქეცი, ისე, რომ შენი ნების მაქსიმა ყოველთვის
შეიძლება იქცეს საყოველთაო კანონმდებლობის პრინციპად”. მაგალითად: ” არა კაც კლა”
პრინციპია რომელიც შეიძლება მხარდაჭერილი იყოს ყველას მიერ და ეს პრინციპი სხვის მიერ
განხორციელებული არ დაგიბრუნდება უკან ბოროტების სახით. მაგრამ “როცა დაგჭირდება
იცრუე” ვერ იქნება მხარდაჭერილი ყველას მიერ და ეს პრინციპი სხვის მიერ
განხორციელებული დაგიბრუნდება უკან ბოროტების სახით.

სიკეთის სახეები:

• აბსოლუტური სიკეთე –ქრისტე,

• წმინდა სიკეთე (წმინდა ზენობრივი ქცევა)კანტს აინტერესებს სწორედ ასეთი საქციელის

ჩადენის შესაძლებლობა.

• ფარდობითი სიკეთე-ადამიანების უმრავლესობა(უტილიტარიზმი)

ადამიანს არ შეუძლია აბსოლუტური, მარადიული სიკეთის განხორციელება, რაც ყველასათვის,

ყოველთვის იქნება სიკეთე. ასეთი ქცევის ერთადერთი მაგალითია ქრისტე. მან მთელი
კაცობრიობის ცოდვა იტვირთა და ადამიანი გადაარჩინა. ადამიანს შეუძლია მარადიულ,
აბსოლუტურ სიკეთესთან მეტ-ნაკლები მსგავსების, მიახლოებული მოქმედების
განხორციელება. ამიტომ ამქვეყნად სიკეთე მრავალსახოვანია. ადამიანი თავისი ბუნებით
ეგოისტური, ბუნებრივი არსებაა. მისი ყოველი მოქმედების მიზანია საკუთარი სიცოცხლის
გაძლიერება და გაფართოება, საკუთარი კეთილდღეობისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფა
სხვების ხარჯზე. მაშინ როგორ შეუძლია ადამიანს ჩაიდინოს სიკეთე? ადამიანმა კეთილი
საქციელის ჩადენისათვის უნდა დაძლიოს საკუთარი ეგოისტური ბუნება, საკუთარი ინტერესი
და ორი ინტერესის შეჯახებისას დაიცვას უცხოს ინტერესი. კეთილი საქციელი არის უანგარო
საქციელი, რაც ნიშნავს, სხვისი ინტერესის შენი მოქმედების მიზნად გადაქცევას. ზნეობრივი
ქცევის ნიშანია ადამიანის თვითმიზნად განხილვა. ეს ნიშნავს, რომ არ შეიძლება ადამიანის, მისი
სიცოცხლის, ჯანმრთელობის გამოყენება თვით ყველაზე კეთილშობილური მიზნებისთვისაც კი,
არც როგორც სამედიცინო დონორი და არც როგორც ისტორიის მასალა.

ცხადია, რომ ზებუნებრივი და კეთილი საქციელი განსხვავებულია. რთულია კეთილი

საქციელის გამოყოფა სასიამოვნო, სასარგებლო, ე.წ. `დათვური სამსახურის~ მოქმედებისაგან.
ადამიანის ქმედების ზნეობრიობა უნდა შეფასდეს მოტივისა თუ შედეგის ზნეობრიობის
მიხედვით.

სიკეთის ცოდნა. ადამიანმა უნდა შეძლოს გაარჩიოს ნამდვილი და მოჩვენებითი

სამართლიანობა, სიკეთე და ბოროტება. ეს საჭიროა როგორც სიკეთის ჩასადენად ისე სხვა
ადამიანის ნებისმიერი საქციელის შესაფასებლად. საქციელი შეიძლება მივიჩნიოთ სიკეთედ და
სამართლიანობად, რადგან მართლაც სამართლიანი და კეთილი საქციელია, ანდა მისი მიჩნევა
ასეთად თქვენთვის ხელსაყრელი, მოსახერხებელი და მიზანშეწონილია. ადამიანმა, ხშირად, არა
მარტო სხვის მიმართ ჩადენილი ქცევის ხასიათი არ იცის, არამედ ისიც არ იცის რა არის მისთვის
სიკეთე. საიდან აქვს ადამიანს სიკეთის ცოდნა?

• სიკეთის ცოდნა თანშობილია,

• სიკეთის ცოდნა შეძენილი, გარედან არის მოცემული, (ღმერთმა მისცა)

• სიკეთის ცოდნა ადამიანური შეთანხმების შედეგია.

სოკრატე თვლიდა, რომ ადამიანმა არ იცის რა არის ჭეშმარიტი სიკეთე და ღმერთს არ უნდა
სთხოვოს რაიმე, რადგან მან არ იცის რა არის მისთვის სასიკეთო. პლატონი მიიჩნევდა, რომ
სიკეთისა და ბოროტების ცოდნა ადამიანის საყოველთაო ნიშანია, რადგან იგი ადამიანის
თანშობილი ცოდნაა.

ქრისტიანობა თვლის, რომ ადამიანმა სიკეთე-ბოროტების ცოდნა შეიძინა, მას შემდეგ, რაც იგემა
ცნობადის ხის ნაყოფი. აქაც სიკეთისა და ბოროტების ცოდნა ადამიანური ყოფიერების წესთან
არის დაკავშირებული. იგი ადამიანური სასრულობის შედეგია და ადამიანს მიეცა ზნეობრივი
მცნებების სახით.(მოსე) ქრისტიანი თავის სულში გრძნობდა ღვთაებრივი ზნეობრივი კანონის
არსებობას. მისთვის საკმარისია ყური მიუგდოს ღვთის ხმას საკუთარ სულში, რომ იყოს
ზნეობრივი.

კონვენციონალისტური თვალსაზრისი მიიჩნევს, რომ ზნეობრივი ნორმები, სიკეთე და

ბოროტების ფენომენები ადამიანთა შეთანხმების შედეგად არის დადგენილი და ისტორიული
ხასიათისაა.

რატომ უნდა ჩავიდინო კეთილი საქციელი?

ზნეობრივი ქცევის აუცილებლობის დასაბუთება ეთიკის უმთავრესი პრობლემაა. არის თუ არა

ზნეობრივი ცხოვრება ბედნიერებისაკენ მიმავალი გზა? ეს არის ზნეობის კიდევ ერთი დილემა.
ადამიანებს არ უყვართ ერთმანეთი და ასეთ ვითარებაში როგორ და რატომ შეიძლება იყოს
ადამიანი ზნეობრივი? თუ არც ამქვეყნიური სიკეთის გჯერა და არც ღმერთის შიში გაქვს, არც
სამოთხის, მაშინ რა არის ის, რაც ადამიანს აიძულებს ჩაიდინოს სიკეთე?- რა არის ბოროტებაზე
სიკეთის უპირატესობის საფუძველი, რის გამოც ადამიანი ირჩევს სიკეთეს? იყო ზნეობრივი-

ეს მოვალეობაა (მოვალეობის ეთიკა),

ეს სასარგებლოა(უტილიტარიზმი),
 ეს სასიამოვნოა (ალტრუიზმი, ჰედონიზმი),

ეს ღმერთის სამსახურია,

ეს სიკეთის სამსახურია.

არისტოტელე მიიჩნევდა, რომ ცხოვრების მიზანია ბედნიერება, ზნეობრივ ცხოვრებას მივყევართ

ბედნიერებისაკენ. მაგრამ ჩვეულებრივ ცხოვრებაში თითქოს პირიქით ხდება, ამიტომ
ადამიანებს ხშირად ეჭვი შეაქვთ ამ დებულების რეალურობაში. მას მიიჩნევენ ჯერარსულ
დებულებად. არისტოტელეს თანახმად, ბედნიერება არის ადამიანის ცხოვრება სათნოების
მიხედვით, ადამიანმა თავისი თავის რეალიზაცია, გამოხატვა უნდა მოახდინოს სიკეთეში,
სიკეთის სამსახურში და სიკეთის ქმედებაში (ქველმოქმედებაში).

როგორც ვხედავთ ზნეობა ეფუძნება ღმერთზე, კანონზე(კანტი) სიკეთეზე(პლატონი). პლატონი

მიიჩნევს, რომ თუ გინდა აღიარებული იყო არსებულად, როგორც ადამიანი, ზნეობრივი არსება,
მაშინ გევალება ჩაიდინო სიკეთე. ქრისტიანობა მიიჩნევს, რომ ადამიანს აქვს მოვალეობა
ღმერთის წინაშე. ადამიანის, როგორც გონითი არსების, მოვალეობაა ადამიანის წინაშე –იყოს
ზნეობრივი(კანტი), რაც გამოიხატება ადამიანის მიერ ზნეობრივი კანონის პატივისცემაში.
მხოლოდ მორალური კანონის პატივისცემა არის ადამიანის ზნეობრიობის საფუძველი. შენ
გინდა განახორციელო ეს ღირებულება თვით მისი პატივისცემის გამო. კანტი მოითხოვდა, რომ
სიკეთე ყოფილიყო თვითმიზანი. ღმერთი ხედავს და აფასებს არა ანგარებიან სიკეთეს, რაც
ღმერთს ვალდებულს ხდის სამაგიერო მიუზღოს ადამიანს. კანტი უფრო ქრისტიანი და
მორწმუნეა.

ზნეობრიობის, კეთილი საქციელის აუცილებლობისა და სასურველობის დაფუძნების მრავალი

თეორია არსებობს. მათგან გამოვყოფდით ზნეობრიობის დაფუძნების: მეტაფიზიკურ,
თეოლოგიურ, ღირებულებით და ფსიქოლოგიურ(უტილიტარისტულ) მეთოდოლოგიას.

ზნეობრიობის მეტაფიზიკური დააფუძნება

ადამიანმა მოგვიანებით დაიწყო ზნეობის ფენომენის გააზრება. მან იგი ადამიანურობის

საფუძვლად აღიარა და ადამიანის თვითშემეცნების საგნად აქცია. ბერძნულმა გონმა არ იცოდა
რა არის ადამიანი თავისთავად, მაგრამ იცოდა როგორ უნდა მოქცეულიყო ადამიანი როგორც
პიროვნება (ზნეობრიობა) და როგორც მოქალაქე (სამართლიანობა).

პირველი ვინც შეეცადა გაეაზრებინა ადამიანის ზნეობრივად ყოფნის შესაძლებლობა იყო

სოკრატე. მან ცხადი გახადა, რომ სრულიად სხვაა, როდესაც შენ ზნეობრივ ნორმას ასრულებ
ტრადიციის ძალით, გაუცნობიერებლად და სხვაა, როდესაც ზნეობრივ მოთხოვნას ასრულებ
შეგნებულად, რადგან არ შეგიძლია, რომ არ შეასრულო. ეს მაიძულებელი ძალა არ არის არც
ტრადიცია, არც საზოგადოება, არც ხელისუფლება, არამედ შენი შინაგანი ხმა, შეგნება, ღირსება.
პირველად სოკრატემ გააცნობიერა ზნეობრიობის ამ ორი დონის განსხვავება. მან ადამიანში
ზნეობა და ცოდნა ერთმანეთს დაუკავშირა, ცოდნა ზნეობრივი ქცევის აუცილებელი პირობაა.
ზნეობრიობა ადამიანის, საზოგადოების აუცილებელი ნიშანია. მან ადამიანის თვითშემეცნების
უპირველეს ამოცანად მიიჩნია ზნეობრიობის დასაბუთების საკითხი. ადამიანმა თავისუფალი
არჩევანით უნდა განახორციელოს ქცევა და უნდა იცოდეს რას აკეთებს, რომ იგი პირადად იყოს
პასუხისმგებელი თავის საქციელზე. სოკრატემ შემოიტანა პირადი პასუხისმგებლობის ცნება. იგი
ადამიანის ზნეობრივი ყოფიერების უფრო მაღალი დონის მანიშნებელია, ვიდრე გვაროვნული
პასუხისმგებლობა. აქ ადამიანს არ შეუძლია თავი იმართლოს ასეთი არგუმენტებით: ყველა ასე
იქცევა და მეც ასე ვიქცევი. ეს ზნეობა მოდიოდა არა ინსტიქტიდან და ტრადიციიდან, არამედ
გონებიდან, შინაგანი ხმიდან (დაიმონი). ზნეობრივ ადამიანად ყოფნა გმირობაა, ამისათვის უნდა
იყო თავისუფალი და გონიერი. პარადოქსია, რომ სოკრატეს ბრალი დასდეს სწორედ ზნეობის
უარყოფაში და სიკვდილი მიუსაჯეს.

სოკრატემ სწორედ აქ გამოავლინა ზნეობრივი გმირობა და საკუთარი პრინციპების ერთგულება.

მიუხედავად შეთავაზებული დახმარებისა, რომ თავიდან აეცილებინა სასჯელი ან მონანიებით,
საკუთარი ზნეობრივი პრინციპების მცდარობის აღიარებით, ანდა გაქცევით ეშველა საკუთარი
თავისათვის. მან კიდევ ერთხელ უჩვენა, რომ ადამიანმა თვითონ შეგნებულად, თავისუფლად
უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება და იკისროს პასუხისმგებლობა. სოკრატემ თავისი საქციელით
უჩვენა, რომ სიკეთისათვის, სამართლიანობისათვის ღირს სიკვდილი. ეს არის გმირობა. იგი არა
მარტო თავისი მოძღვრებით, არამედ თავისი ცხოვრებით იყო მაგალითი, ნიმუში
ადამიანურობისა, ზნეობრივი გმირობისა.

ადამიანმა უნდა იცოდეს რაა სიკეთე და ბოროტება, რომ მიიღოს სწორი გადაწყვეტილება. მისი
აზრით, ადამიანი იმიტომ ჩადის ბოროტებას, რომ არ იცის რა არის სიკეთე. გონიერი, ბრძენი არ
ჩაიდენს ბოროტს, რადგან გონიერმა იცის რა არის სიკეთის იდეა და ყოველთვის მის მიხედვით
მოქმედებს. ამის გამო სოკრატეს ბრალი დასდეს გულუბრყვილო ოპტიმიზმში. ეს ოპტიმიზმი
ემყარება წანამძღვარს, რომ თუ ადამიანს სწამს ღმერთი, იცის რა არის სიკეთე და ბოროტება,
ღმერთი კი ადამიანისაგან მოითხოვს კეთილი ქცევის განხორციელებას, მაშინ როგორ შეიძლება
დავუშვათ, რომ ასეთი ადამიანი ჩაიდენს ბოროტებას.

სოკრატეს სიკვდილმა გვიჩვენა, რომ ისეთი `უსარგებლო~ ფენომენები, როგორიცაა სიკეთე,

კეთილშობილება, ღირსება, სიმამაცე ქმნიან ადამიანის უნიკალურობას, იმ უხილავ ბირთვს,
რისთვისაც ღირს სიცოცხლე და სიკვდილი. მან გააცნობიერა ზნეობრივ ქცევაში მოტივისა და
შედეგის განასხვავება და დაპირისპირება. ზნეობრივი ქცევა შეიძლება დაიყოს: ქცევის მოტივად,
ქცევის შედეგად და ზნეობრივ მოქმედებად. რის მიხედვით შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანის
მოქმედება ზნეობრივ საქციელად?

სოკრატეს დაიმონის ფენომენის გააზრების საფუძველზე ზნეობრიობის მეტაფიზიკური

დააფუძნება განახორციელა პლატონმა. მისი თეორიის მიხედვით სამყაროს არსებობის საწყისი
და მისი არსებობის პრინციპია სიკეთე. სამყაროს არსებობის წესრიგია `ორდო აგატჰონ~, ამიტომ
ბოროტებისა და სიკეთის ბრძოლაში ყოველთვის იმარჯვებს სიკეთე. (ბოროტსა სძლია კეთილმან
არსება მისი გრძელია) ყოფიერების არარაზე უპირატესობა სწორედ სიკეთისა და სიყვარულის
საფუძველზეა შესაძლებელი. კეთილი საწყისი უზრუნველყოფს სამყაროს ჰარმონიას, კოსმოსის
არსებობას. სიკეთის ჩადენით შენ ხელს უწყობ ჰარმონიას, სამყაროს არსებობის საწყისს და
სამყაროს წესრიგს. სიკეთეზე უარისთქმით სამყაროში ქაოსი დაისადგურებს. სიკეთის ჩამდენი
ემსახურება ყოფიერების არარაზე გამარჯვებას. ზნეობრივი ქცევა ონტოლოგიური
მნიშვნელობის მქონეა და ამიტომ შეიძლება ყველაფრის მორალურად შეფასება, მორალის
ონტოლოგიზაცია. ზნეობრივი საქციელით შენ ადასტურებ შენს არსებობას და ზიარებული ხარ
სამყაროს კეთილ საწყისთან. ეს არის შენი ყოფიერების ონტოლოგიური დადასტურება. შენ
არსებობ მეტაფიზიკურად იმდენად, რამდენადაც შენ ახორციელებ ზნეობრივ მოქმედებას.
ადამიანმა უნდა განახორცილოს კეთლი საქციელი მეორე ადამიანის მიმართ, რადგან სამყაროს
საფუძველია სიკეთე და სამყაროს არსებობის პრინციპია სიკეთე. მე ვაღიარებ და ზიარებული ვარ
ამ წესრიგს და ვგრძნობ პასუხისმგებლობას სამყაროს საფუძვლის წინაშე.

ზნეობრიობის თეოლოგიური დააფუძნება. ეს თვალსაზრისი მიიჩნევს, რომ ზნეობრიობის

პრინციპი და სიკეთის ჩადენის უნარი ადამიანმა მიიღო ღმერთისაგან. მაგალითად, მოსემ
ღმერთისაგან მიიღო ათი მცნება. ზნეობრივი საქციელი სანქციონირებულია ღმერთის მიერ და
ზნეობრივი ქცევით შენ ზიარებული ხარ ღმერთს, მეტიც შენ პასუხისმგებელი ხარ ღმერთის
როგორც უსასრულო და მარადიული სიკეთის წინაშე. ადამიანის რელიგიურობა კი არის
მოწიწება ამ უსასრულობის წინაშე და იმისი რწმენა, რომ სამყაროს არსებობის საფუძველი და
უკანასკნელი მიზანი არის აბსოლუტური სიკეთე. ქრისტიანობის ძირითადი მცნებაა ღმერთისა
და მოყვასის სიყვარული. ქრისტიანული ზნეობრიობის საფუძველი-ღმერთისა და მოყვასის
სიყვარული უცნობი და მიუწვდომელი იყო ძველი სამყაროსათვის, როგორც აბსოლუტურად
უტოპიური და მიუღწეველი. ეს არ არის ბუნებრივი ინსტიქტით განპირობებული მშობლის,
მეუღლის, შვილის, დაძმის სიყვარული. ეს არის იდეალური სიყვარული თითოეული
ადამიანისა როგორც ღმერთის შემოქმედებისა და ღმერთის ხატისა და მსგავსისა. ადამიანმა
უნდა განახორცილოს კეთილი საქციელი მეორე ადამიანის მიმართ, რადგან პატივს სცემს მის
ღირსებას, როგორც ღმერთის ხატსა და მსგავსს. იგი გრძნობს პასუხისმგებლობას ღმერთის
წინაშე.

ქრისტიანული ზნეობრიობა ემყარება სიყვარულს, ღმერთი უსასრულო სიყვარულია.

ქრისტიანობამ შეცვალა ადამიანის ძველი მეტაფიზიკა. ადამიანის სათნოება მდგომარეობს არა
სიკეთეში, არამედ ყოვლისმომცველ სიყვარულში. ზნეობრიობა ეფუძნება სიყვარულსა და
თავისუფლებას და არა სიკეთესა და გონიერებას, როგორც ეს სოკრატესთან იყო. ქრისტიანობამ
მოითხოვა გულწრფელი სიყვარული და მორჩილება. ქრისტიანული ზნეობის უდიდესი
მაგალითია მორალური გმირობა, თავგანწირვა სხვისთვის, სიკეთისა და სამართლიანობისათვის.

ქრისტიანობამ განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა ზნეობრივი საქციელის მოტივის

სიწმინდეს, რადგან ღმერთმა ყველაფერი იცის და ხედავს. ქრისტიანული ზნეობა ეფუძნება არა
გაგებას, არამედ იმას, რაც გაგებაზე უღრმესი, უპირველესი და მარტივია. ეს არის ადამიანში
ჩადებული მისწრაფება ღმერთისაკენ და თავის მსგავსისაკენ. ზნეობრიობის საწყისი და გარანტი
არის ღმერთი. ადამიანი კი პასუხისმგებელია ღმერთის წინაშე, როგორც ზნეობრივი არსება.
ადამიანი ზნეობრივი საქციელით ზიარებულია ღმერთს და აქვს ხსნისა და მარადიული
ცხოვრების იმედი. ადამიანი არსებობს ზნეობრივად, მეტაფიზიკურად, ღმერთისათვის,
რამდენადაც ადამიანი ახორციელებს სიკეთესა და სიყვარულს. გიყვარდეს მოყვასი შენი და
ღმერთი შენი.
ანტიკური ეთიკის საფუძველია სიკეთე, ჭეშმარიტება, მშვენიერება. ქრისტიანული ეთიკის
საფუძველია რწმენა, სიყვარული და იმედი. ისინი უდიდესი ქრისტიანული სათნოებანია.

ვინც ამტკიცებდა, რომ ზნეობა აქვს ზებუნებრივი, ღვთაებრივი წარმოშობა, ამით ცდილობდა
დაესაბუთებინა მორალურის მარადიულობა და ზნეობრივი პრინციპების უცვლელობა.
ქრისტიანული ზნეობა გამოხატულებას ნახულობს მცნებებში (მორალური ნორმები),
რელიგიურ-მორალურ გრძნობებში (ქრისტიანული სიყვარული, სინდისი) და მორწმუნე
ადამიანის ხასიათის ნიშნებში (მორჩილება და მოთმინება). ეს ელემენტები შეადგენენ
ქრისტიანულ ზნეობრივ მრწამსს, თვითშეგენებას.

ქრისტიანული ზნეობის ძირითადი ელემენტები უშუალო კავშირშია რწმენის დოგმატებთან და

მას ეფუძნებიან. ქრისტიანობას აქვს სიკეთისა და ბოროტების, ზნეობრივი და არაზნეობრივი
საქციელის გარჩევის საკუთარი კრიტერიუმი. ესაა საკუთარი სულის ხსნა, ღმერთთან
მარადიული ნეტარი არსებობისათვის. ქრისტიანი უშუალოდ გრძნობს ღვთაებრივი, ზნეობრივი
კანონის არსებობას. ქრისტიანისათვის საკმარისია მოუსმინოს ღვთის ხმას საკუთარ სულში, რომ
ზნეობრივი იყოს.

მეცნიერება ზნეობის შესახებ კანტამდე რელიგია იყო მიჩნეული ზნეობრიობის საფუძვლად.

ადამიანის ზნეობრიობის დაფუძნება ღმერთის შიშზე, სამოთხის მოლოდინზე ანგარებითია. მას
სურს დაადგინოს წმინდა ზნეობრივი ქცევის შესაძლებლობა, რომელიც თავისუფალია ყოველი
გარეგანი, ემპირიული, შემთხვევითი გარემოებების, ინტერესების გავლენისაგან, სოციალური,
ეკონომიკური თუ სხვაგვარი ინტერესებისა და სარგებლიანობის მოტივის გავლენისაგან და
ქცევის ერთადერთი მოტივია ზნეობრივი კანონის წინაშე მოვალეობა. კანტის აზრით, ასეთი
ქცევა შესაძლებელია. ასეთი ქცევა არის სწორედ `სასიამოვნო~გაკვირვების საგანი და იმდენად,
რომ ასეთი ზნეობრივი ქცევის არსებობას კანტი ღმერთის არსებობის დამადასტურებელ
ფაქტიურ ვითარებად მიიჩნევდა. მან წმინდა ზნეობრიობა აქცია რელიგიის, ღმერთის არსებობის
დასაბუთების არგუმენტად, ადამიანი თავისი ზნეობრივი საქციელით ადასტურებს ღმერთის
არსებობას.

კანტამდე ითვლებოდა, რომ ურწმუნო ადამიანი შეუძლებელია იყოს ზნეობრივი. მის შემდეგ
გაჩნდა პრობლემა: შეიძლება თუ არა ათეისტი იყოს ზნეობრივი ადამიანი? კანტის შეხედულების
პარადოქსი იმაში მდგომარეობს, რომ ათეისტიც კი, რომელიც უარყოფს ღმერთის არსებობას,
თავისი ზნეობრივი ქცევით ამტკიცებს ღმერთის არსებობას.

ზნეობრივი საქციელი თავისთავად არის ღირებულების მქონე, ანუ ის განა მარტო იმიტომაა
ღირებული, რომ იგი სხვის მიმართ განხორციელებული სიკეთეა, არამედ მისი განხორციელება
თავისთავად არის ღირებული. რადგან ის არის ადამიანის ამაღლებული, ღვთაებრივი ბუნების
გამოხატულება, ადამიანის სრულყოფისაკენ მიმართული ქმედება. იგი ადამიანის
თვითშეფასების საფუძველია. ადამიანმა შეძლო დაეძლია თავისი ეგოისტური, ცხოველური
ბუნება და ჩაედინა საქციელი, რომელიც მისი ამაღლებული, გონითი ბუნების მაჩვენებელია. იგი
ცხადს ხდის, რომ ადამიანი ღმერთის ხატი და მსგავსია. ზნეობრივი საქციელის ჩადენის
ერთადერთი მოტივი შეიძლება იყოს ზნეობრივი კანონის, საკუთარი ადამიანურობის წინაშე
ვალდებულება და არა ბუნების, საზოგადოების, ხელისუფლების ან ღმერთის შიში.

კანტმა ცხადი გახადა ერთი, რამ თუ რამდენად რთულია ჭეშმარიტად ზნეობრივი საქციელის
ჩადენა. სიკეთე და ზნეობრივი საქციელი არ უდრის სასიამოვნოს, სასარგებლოს. ზნეობრივად
ქცევა ადამიანის ღირსების დამადასტურებელია. ზნეობრივი მოქმედების მიზანი არ შეიძლება
იყოს კეთილი ადამიანის სახელის მოპოვება. რადგან მორალური კანონის განხორციელება
ყოველთვის არ იქნება სასიამოვნო ან სასარგებლო მეორე ადამიანისათვის. მაგალითად, ძნელია
აუხსნა მეორე ადამიანს, რომ შენ მოქმედებდი მორალური კანონის პატივისცემით და უარი თქვი
ტყუილის თქმაზე შენი მეგობრის სასარგებლოდ. ამას შენი მეგობარი ვერ გაიგებს. მორალური
კანონის მიდევნება ადამიანს მარტოსულს ხდის, რადგან ვერავის გააგებინებ და აუხსნი, რომ
შენი მოქმედება განპირობებულია სიკეთის, მორალური კანონით. ის რომ მორალური კანონის
შესრულება მოაქვს ბოროტება სხვისთვის – ეს ადამიანის სასრულობის გამოხატულებაა. ამიტომ
არის კანტის ეთიკა აბსოლუტური, ფორმალური და მისი განხორციელება პრაქტიკულად
შეუძლებელი. მას სურს ადამიანის მოქმედების დანაწევრება და წმინდა ზნეობრივი ქცევის
ელემენტების დადგენა.

ზნეობრიობის ღირებულებაზე დააფუძნება. კანტმა ზნეობა დააფუძნა მორალური კანონის

წინაშე მოვალეობაზე. კანტის აზრით ზნეობრიობა განისაზღვრება კეთილი ნებით შეასრულო
ზნეობრივი კანონი. კანტი ცდილობს მიიღოს წმინდა მორალი, რომელიც დამოუკიდებელი
იქნებოდა ავტორიტეტისაგან, ღმერთისაგან და მხოლოდ ეთიკური კანონის პატივისცემით
იქნებოდა მოტივირებული. სიკეთე თვითმიზანია. ზნეობრივი კანონი არის აბსოლუტური
ღირებულება და აბსოლუტურად საყოველთაოა. იგი ზნეობრივს ხდის ადამიანს, რომელიც მის
განხორციელებას ახდენს. კანტი მაქსიმალისტია. მისი აზრით უნდა განვასხვავოთ ჭეშმარიტად
ზნეობრივი საქციელი ზნეობრივი ქცევის ნაირსახეობიდან. საქციელის ზნეობრიობის
დასადგენად აუცილებელია მოქმედების მოტივის ცოდნა. მაგალითად, ადამიანი მდინარეში
გადახტა ადამიანის გადასარჩენად, რომელიც იღრჩობა. რათქმა უნდა ეს ზნეობრივი საქციელია.
მაგრამ შემდეგ ვგებულობთ, რომ ამისათვის მას შეპირდნენ დიდ გასამრჯელოს. ჩვენ ვხვდებით,
რომ ეს კანონიერი და კარგი საქციელია, მაგრამ არა ზნეობრივი. მაგრამ თუ დაინახეთ, რომ
მდინარეში იღრჩობა ადამიანი და არ იცით ვინ არის იგი და არავინ არ გხედავს. შენ შეგიძლია
შეწუხდე, მაგრამ ჩაიარო, სხვას მოუხმო საშველად და თავი გაიმართლო, რომ კარგი ცურვა არ
იცი. ასეთი ქცევა ლეგალური ქცევაა, მაგრამ არაზნეობრივი, ხოლო თუ მდინარეში
გადავარდნილი ადამიანის დანახვისას თქვენში აღმოცენდა დაუძლეველი სურვილი,
მიუხედავად ყველაფრისა, გადაარჩინო ეს ადამიანი, მაშინ შეიძლება ვთქვათ, რომ ეს არის
ჭეშმარიტად ზნეობრივი საქციელი.

კანტის მიხედვით ზნეობრივია საქციელი, რომელიც ჩადენილია ადამიანური მიდრეკილებების

საწინააღმდეგოდ, საკუთარი თავის საპირისპიროდ, როდესაც შენ საკუთარ თავს განიხილავ
საშუალებად მეორე ადამიანთან მიმართებაში. ზნეობრივი კანონის წინაშე მოვალეობის
ცნობიერება უპირისპირდება ანგარების, თვითშენახვის ინსტიქტს და ინტერესს, მაგრამ შენ
მაინც თვლი, რომ ასე უნდა მოიქცე. ეს არის ადამიანში ადამიანურობის, ზნეობრიობის
გამარჯვება. ეს მაგალითი ცხადს ხდის, რომ ზნეობრივი საქციელის ჩადენა არაა ადვილი.
კანტმა ზნეობრიობის კატეგორიული იმპერატივი ასე ჩამოაყალიბა: `მოიქეცი ისე, რომ შენი ნების
მაქსიმა გახდეს საყოველთაო კანონის საფუძველი~. იგი ზნეობრიობის პირველი მაქსიმა. ეს
უფრო ზოგადი და კატეგორიული მოთხოვნაა, ვიდრე პრინციპი: `მოექეცი სხვას ისე, როგორც
გსურს, რომ შენ მოგექცნენ~. ზნეობრიობის მეორე მაქსიმა ასე ჟღერს: `ადამიანი ყოველთვის
უნდა იყოს მიზანი და არასოდეს არ უნდა იყოს საშუალება~.

კანტმა ცხადი გახადა, რომ ზნეობრივი საქციელის ჩადენის აუცილებელი პირობაა თავისუფლება
ყოველგვარი გავლენისაგან: საზოგადოების, ისტორიის, ტრადიციის და თვით ღმერთის
გავლენისაგან, ყოველგვარი გარეგანი იძულებისა და ზემოქმედებისაგან. ადამიანის ქცევა უნდა
იყოს სრულიად უანგარო და თავისუფალი ზეგავლენისაგან. ზნეობრივი ქცევის ერთადერთი
მოტივი შეიძლება იყოს არა უბრალოდ სიკეთის ჩადენის სურვილი, არამედ მორალური კანონის
პატივისცემა.

კანტი მოითხოვს ზნეობრივი ქცევის აბსოლუტურ თვითგანსაზღვრას, სიწმინდეს. ადამიანი

მხოლოდ თავისი კეთილი ნებით, ზნეობრივი კანონის პატივისცემით განხორციელებული
მოქმედების შედეგად არის ზნეობრივი. კანტიც ძირითად ყურადღებას აქცევს ზნეობრივი
საქციელის მოტივს. კანტის შეხედულება იყო სრულიად ახალი ეთიკური თვალსაზრისი _
ზნეობრიობის კანონის სრული ავტონომიურობა. ეს არის უმაღლესი ზნეობრივი ღირებულება,
რომელიც შეიძლება არც არსებობს, მაგრამ მნიშვნელობს. ზნეობრიობის საფუძველი გახდა
წმინდა მორალური კანონი. იგი მხოლოდ კეთილ ნებასა და ზნეობრივი კანონის პატივისცემას
ემყარება. კანტმა შეცვალა ზნეობრიობის თეოლოგიური დასაბუთების ხასიათი. მისი აზრით არა
რელიგია და ღმერთი არის ზნეობრიობის საფუძველი, არამედ პირიქით წმინდა, ავტონომიურად
ზნეობრივი საქციელი იქნება ღმერთის არსებობის ნიშანი.

ამისათვის უნდა დასაბუთდეს, რომ ადამიანს შეუძლია ჩაიდინოს წმინდა, ავტონომიურად

ზნეობრივი საქციელი. ადამიანის ზნეობრიობა ცხადს ხდის ყოფიერების განსხვავებული წესის
არსებობას, რომელიც არ ემორჩილება მიზეზობრიობის პრინციპს. ადამიანის ზნეობრივი
არსებობა არის გონიერი არსების უწყვეტი კანონმდებლობა საკუთარი თავის მიმართ. კანტი
ზნეობრიობის საფუძველს ხედავს გონებაში, რომელიც ინდივიდუალურ ადამიანში ვლინდება
სინდისის სახით. ადამიანი არსებობს ზნეობრივად და მეტაფიზიკურად, რამდენადაც მისი
ზნეობრივი საქციელი განსაზღვრულია გონიერი, თავისუფალი კეთილი ნებით. ადამიანის
ზნეობრიობის დონე განისაზღვრება მისი თავისუფლების დონით. ზნეობა არის უსასრულო
მისწრაფება აბსოლუტური თავისუფალი ზნეობრიობისაკენ. ხოლო ზნეობრიობისაკენ
მისწრაფება იქცა აბსოლუტური თავისუფლებისაკენ მისწრაფებად.

მისი აზრით, ზნეობრივი ქცევისათვის უმთავრესია არა ეგოისტური ინტერესების

გონივრულობა, არამედ ის ვალდებულებები, რომლებიც ძალაშია ყოველი გონიერი
არსებისათვის ნებისმიერ შემთხვევაში და სიტუაციაში. მას აინტერესებს არა უმაღლესი სიკეთე
და ეთიკური სათნოებები, არამედ ზნეობრივი კანონი და მოვალეობის გრძნობა. ადამიანი
ფლობს ზნეობრივ ღირსებას არა თავისთავად, როგორც ემპირიული არსებობა, არამედ როგორც
საყოველთაო ზნეობრივი კანონის გამოხატულება. იგი არის მეორე ადამიანის იგივეობრივი
ზნეობრივი კანონში და ზნეობრივი კანონის მეშვეობით, როგორც ამ კანონის პერსონოფიკაცია.

კანტის ამოსავალი წერტილია ზნეობრივი ცნობიერების უტყუარობა, რომლის თანახმად

ზნეობრივ კანონს ახასიათებს აბსოლუტური აუცილებლობა. მხოლოდ კეთილი ნება არის
აბსოლუტური და კეთილი შეუზღუდავად. კეთილი ნება არის წმინდა ყოველგვარი
ემპირიულისაგან, პირობითისაგან, ანგარებისაგან და სარგებელისაგან. კეთილი ნება თვითონ
ფლობს აბსოლუტურ ღირებულებას. როდესაც კეთილი ნება ხდება ადამიანის ქცევის მოტივი,
მაშინ იგი ვლინდება როგორც მოვალეობა, სწორედ ეს მოვალეობა არის ერთადერთი ნამდვილი
ზნეობრივი მოტივი. ჭეშმარიტად ზნეობრივი ქცევის ნამდვილი მოტივი არის ზნეობრივი
კანონისადმი პატივისცემა, ზნეობრიობა უპირობოა, რადგან შეუძლებელია ზნეობრივად
გაამართლო მორალური კანონის შესრულებისაგან თავის არიდება.

კეთილი ნება და მოვალეობა ეფუძნება გონებას და გონების გარეშე მათი არსებობა

შეუძლებელია. ზოგადად ზნეობრიობა გონების გარეშე შეუძლებელია. კეთილი ნება და
გონივრული ნება იგივეობრივია. ადამიანის ნება, რომ მხოლოდ გონების ზეგავლენას
განიცდიდეს, მაშინ ზნეობრიობა არ იქნებოდა პრობლემატური და ზნეობრიობა ადამიანის
ბუნებრივი მდგომარეობა იქნებოდა. ადამიანის ნებაზე გავლენას ახდენს ასევე მიდრეკილებები,
სურვილები, ამიტომ ზნეობრივი კანონი მავალდებულებელი კანონია. მან მიიღო კატეგორიული
იმპერატივის ფორმა: მოიქეცი ისე, რომ შენი ქცევის მაქსიმა იმავე დროს ისურვო გახდეს
საყოველთაო კანონი. კანტი ესეში: `სიცრუის მოჩვენებითი უფლების შესახებ ადამიანის
სიყვარულიდან გამომდინარე~, აღწერს შემდეგ სიტუაციას. თქვენ შეიფარეთ მეგობარი. იგი
გამოექცა ყაჩაღებს, რომლებიც მას მოსაკლავად მოსდევენ. თუ თქვენ მეგობრის კვალდაკვალ
მოგადგათ ყაჩაღიც და შეგეკითხათ, რომ თქვენ ხომ არ შეიფარეთ ის ადამიანი. მის შეკითხვაზე
თქვენ არ შეგიძლიათ (და არ უნდა) იცრუოთ მის წინაშე. დავუშვათ, რომ მეგობრის გადარჩენის
მიზნით მოატყუეთ ყაჩაღი. მან დაგვიჯერა ჩვენ და წავიდა მის საძებნელად. შემდეგ კანტი
აკეთებს მეორე დაშვებას: თქვენმა მეგობარმა გაიგონა ყაჩაღის ხმა, ფანჯრიდან გადაძვრა და
დატოვა თქვენი სახლი. სწორედ ამ დროს იგი შეეჯახა ყაჩაღს, რომელმაც მოკლა იგი. გამოდის,
რომ ჩვენი ადამიანის სიყვარულიდან გამომდინარე ტყუილით, კი არ დავეხმარეთ ჩვენ
მეგობარს, არამედ პირიქით დავღუპეთ იგი. აქ კანტი ასაბუთებს სრულიად უტყუარ დებულებას,
რომელსაც ეყრდნობა მისი ეთიკა. მის თანახმად ადამიანს არ შეუძლია სრულ და მაშასადამე
ზნეობრივად პასუხისმგებელ კონტროლს დაუქვემდებაროს მოქმედება. ერთადერთი, რაზეც
შეიძლება იყოს ადამიანი პასუხისმგებელი არის ის პრინციპები, რომლებითაც იგი
ხელმძღვანელობდა მოქმედების შესრულებისას. (ანდაზის თანახმად: ხელიდან გატყორცნილი
ქვა ეშმაკის კუთვნილებაა).

კანტი ამოდის დაშვებიდან, რომ ღმერთის და თავისუფლების არსებობის თეორიული

დამტკიცება შეუძლებელია. მაგრამ ისე უნდა ვიცხოვროთ, რომ ყველაფერი ეს არსებობს.
ადამიანის მოქმედება განისაზღვრება პრაქტიკული ინტერესებითა და მორალური პრინციპებით.
ამის მიხედვით განისაზღვრება ადამიანური ყოფიერების ორი ტენდენცია: მისწრაფება
ბედნიერებისაკენ და მისწრაფება სათნოებისაკენ. ეს ორი მისწრაფება ხშირად ეწინაღმდეგება
ერთმანეთს. ეს არის პრაქტიკული გონების ანტინომია. ზნეობრივი გონება არის პრაქტიკული
გონება. ეს არის სინდისი. სინდისი ადამიანის ქცევას ხელმძღვანელობს მაქსიმებისა და
იმპერატივების (ზოგადსავალდებულო წესების) მეშვეობით.

კანტმა განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია ზნეობრიობის ფენომენს და შეეცადა დაასაბუთოს

თუ როგორ არის შესაძლებელი ზნეობრიობა. მან ზნეობრიობის ფენომენი გამიჯნა ღმერთის,
სულის უკვდავების ფენომენისაგან და შეეცადა თავისუფლებისა და ზნეობრიობის ავტონომიის
დასაბუთებას. მან ზნეობის საფუძველი დაინახა ადამიანის თავისუფლებაში და სურს გაარკვიოს
მიმართება მორალურ კანონსა და თავისუფლება შორის. ზნეობრივი საქციელის ჩადენისათვის
არაა საკმარისი მორალური კანონის ცოდნა, არამედ საჭიროა თავისუფალი კეთილი ნება მისი
განხორციელებისათვის. კანტის აზრით, ადამიანის უმთავრესი ზნეობრივი კონფლიქტია,
კონფლიქტი ადამიანის მოვალეობასა და მიდრეკილებებს შორის. კანტმა აჩვენა ზნეობრივი
მოთხოვნების პრინციპულად საყოველთაო ხასიათი, განსხვავებით სხვა სოციალური
ნორმებისაგან. კანტის პარადოქსი ისაა, რომ მან აჩვენა, რომ ადამიანის ზნეობრივი მოქმედების
მიზანია ადამიანის ბუნებრივი და მორალური სისრულის განხორციელება და დადასტურება,
მაგრამ მანვე ცხადი გახადა, რომ მისი ჩვენება ამქვეყნად შეუძლებელია.

ადამიანს, რომ აქვს ზნეობა ეს მისი ბუნებრივი და ზნეობრივი სრულყოფილების ნიშანია სხვა
არსებულებთან მიმართებაში, მაგრამ მისი განხორციელება და ამით მისი დადასტურება
ამქვეყნად ადამიანს არ შეუძლია. იგი მაინც ზნეობრიობაში ხედავს ადამიანის და საზოგადოების
ძირეული გარდაქმნის რესურსსა და წყაროს. ადამიანის პირადი სინდისი აყალიბებს ზნეობრივ
კანონს გარეგანი ზეგავლენის გარეშე, რომელიც მთელი კაცობრიობის ზნეობრივ კანონად
გადაიქცევა. მაგრამ მორალის ავტონომიურობა გადაიქცა ზნეობის აპრიორიზმად და ბოლოს
ფორმალიზმში გადაიზარდა. წმინდა ზნეობრივი კანონის მიღების სურვილმა იგი მოწყვიტა
სოციალურ რეალობას. ამან შეუძლებელი გახადა ზნეობრივი მოთხოვნების კონკრეტული
შინაარსის დადგენა. კანტი წინააღმდეგია ზნეობრიობის დაფუძნებისა ზნეობრივი ქცევის
საყოველთაო სარგებლიანობის მოსაზრებაზე. ზნეობრივია ის, რასაც საყოველთაო
სარგებლიანობა მოაქვს. კანტი თვლის, რომ ზნეობრიობა, ზნეობრივი საქციელი ბევრად მეტია
და იგი უნდა გამომდინარეობდეს ადამიანის თვითსრულყოფის მისწრაფებიდან. ზნეობრიობის
პირველადობა და ბატონობა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, როდესაც იგი მიჩნეულია
თვითმიზნად და არა საშუალებად მიზნის მიღწევისათვის. ზნეობრივი ქმედება ჩვენში უნდა
წარმოიშვან წმინდა შინაგანი აუცილებლობით.

ზნეობრივი მოვალეობა კანტი ადამიანს განიხილავს როგორც ნივთს თავის თავად და ადამიანს
როგორც მოვლენას. ადამიანი ზნეობრივად მოვალეა ადამიანის როგორც ნივთი თავისთავადის
წინაშე. ზნეობრივი მოვალეობა არის ზნეობრივი კანონის პატივისცემიდან გამომდინარე
მოქმედების აუცილებლობა. ადამიანი კანონის მიმართ ავლენს პატივისცემას. პატივისცემის
გრძნობა გონებით განისაზღვრება.

განსხვავებულია ვალდებულება და მოვალეობა, ვალდებულება ჩვეულებრივ განიხილება

როგორც ტვირთი, გარეგანი, მაიძულებელი და მომაბეზრებელი ძალა. ჩვენ ბავშვობიდან
გვესმის: `უნდა გააკეთო, უნდა დაემორჩილო~. ესაა გარეგანი იძულება, რაც იღებს იურიდიული,
ეკონომიკური, პოლიტიკური ვალდებულების სახეს. მოვალეობა არის შინაგანი იძულება,
ადამიანის მიდრეკილება. სწორედ მოვალეობის შესრულებით ხდება ადამიანი თავისუფალი.
მორალური მოვალეობის შესრულებით მე გავთავისუფლდი ჩემი ეგოისტური სურვილებისაგან,
ბუნების გავლენისაგან.

კანტი ასე ჩამოაყალიბა თავისი ეთიკის ამოსავალი აქსიომა: თუ მორალური კანონი

სავალდებულოა, მაშინ იგი შეიცავს თავის თავში აბსოლუტურ აუცილებლობას. მორალური
კანონი შეიცავს მითითებას, რომლის მიხედვით უნდა ხდებოდეს ყველაფერი. აბსოლუტური
კანონი არის მორალური კანონის საფუძველი. ხოლო მორალური კანონი თავის მხრივ ემყარება
კეთილ ნებას. ადამიანმა უნდა იცოდეს მორალური კანონი, ის შემთხვევები, რომლებშიც ისინი
რეალიზდება და მის მიხედვით უნდა იქცეოდეს. ამრიგად ადამიანის ქცევა აბსოლუტური
მორალური კანონისა და კეთილი ნების მეშვეობით განისაზღვრება. კანტი კატეგორიულ
იმპერატივს, ზნეობრივ კანონს აპრიორულად მიიჩნევს, ამიტომ საყოველთაოდ და
აუცილებლად. მისი აზრით, ზნეობრივი კანონი ადამიანს წარმართავს უმაღლესი სიკეთის,
როგორც პრაქტიკული გონების ობიექტისა და მიზნის, ცნების მეშვეობით რელიგიისაკენ. ეს
ნიშნავს იმის აღიარებას, რომ ყველა ვალდებულება უნდა იქნეს განხილული როგორც
ღვთაებრივი მცნებები არა როგორც სანქციები, არამედ როგორც თავისუფალი ნების არსებითი
კანონების აზრით. ეს ინტუიტივიზმის კანტისეული ვარიანტია. კატეგორიული იმპერატივი
არის უმაღლესი მორალური აპრიორული პრინციპი, რომელიც ღმერთმა ჩადო ადამიანის სულში
საყოველთაო, აბსოლუტური, უცვლელი `მორალური კანონი~. იმპერატივის ფორმებია:

• მორალური იმპერატივი _ ზნეობრივი კანონი არის იძულება, აუცილებლობა იმოქმედო

ემპირიული გარემოებების ზემოქმედების მიუხედავად. ამიტომ იგი იღებს იმპერატივის სახეს.

• ჰიპოტეტური იმპერატივი _ მოითხოვს ისეთი ქცევის განხორციელებას, რომელიც კარგია

განსაკუთრებულ შემთხვევებში განსაზღვრული მიზნების მისაღწევად, რომ მოქმედებები იყოს
სასარგებლო. მაგალითად ექიმის რჩევა იმპერატიულია ავადმყოფის მიმართ ადამიანის
ავადმყოფობის დროს და მის შესრულებას კარგი შედეგები მოაქვს.

•კატეგორიული იმპერატივი მოითხოვს ისეთი ქცევის განხორციელებას, რომელიც კარგია

თავის თავად, მისი შედეგების მიუხედავად. მაგალითად, მოთხოვნა-იყავი პატიოსანი
სავალდებულოა ნებისმიერ შემთხვევაში.

კანტი თვლიდა, რომ ზნეობრივ კანონს არაფერი არ აქვს საერთო რეალობის ბუნებრივ
წესრიგთან, არამედ გამომდინარეობს ზებუნებრივი მისწრაფებებიდან. იგიც, პლატონიც
მსგავსად, ზნეობრიობას მიიჩნევს ადამიანში არსებულ აუხსნელ მოვლენად. ზნეობრივად ყოფნა
არის სურვილი, რომელიც ჩვენ აგვამაღლებს საკუთარ თავზე, გვათავისუფლებს გრძნობად
სამყაროს ბუნებრივი წესრიგისაგან და გვაზიარებს უფრო მაღალ მსოფლიო წესრიგს.

არისტოტელე აზრით, სათნოებისა და მანკიერების განსხვავების საფუძველია რაოდენობრივი

მახასიათებლები. ადამიანს ახასიათებს უამრავი ვნება, სურვილი და მათ მანკიერებად აქცევს
ვნებებისა და სურვილების ნაკლოვანება ანდა სიჭარბე. სათნოების პრინციპია ზომიერება,
სათნოება კი მდგომარეობს ვნებებისა და სურვილების ზომიერებაში. კანტი პრინციპულად სხვა
პოზიციაზე დგას, მისი აზრით, მორალური მოტივი პრინციპულად განსხვავდება სხვა
მოტივებისაგან. ხოლო სათნოება და მანკიერება სრულიად განსხვავებული სფეროებია. კანტის
ზნეობრიობა იმდენად აბსტრაქტული, ფორმალური გახდა, რომ კითხვის ქვეშ დადგა მისი
პრაქტიკულობა.

გონება წმინდაა პრაქტიკული გონების სახით, მაგრამ როგორ შეიძლება გონების სიწმინდისა და
პრაქტიკულობის შეთავსება?- ეს პრობლემაა კანტისათვის. როგორც შეიძლება ადამიანმა
შეინარჩუნოს გონების სიწმინდე, ანუ გარემოებებისაგან თავისუფლება და შეძლოს რეალური
ადამიანისათვის ამგვარი ქცევის განხორციელება? ინდივიდუალური პიროვნება შეიძლება
ზნეობრივი იყოს როგორც კაცობრიობა, ეს ნიშნავს, რომ ადამიანს შეუძლია ზნეობრივი
საქციელის ჩადენა, მხოლოდ მაშინ როდესაც იგი დგება კაცობრიობისა და არა ინდივიდის
პოზიციაზე. მას შეუძლია ზნეობრივი საქციელი ჩაიდინოს ადამიანმა, როგორც ასეთმა, და არა
როგორც ერთეულმა ცოცხალმა ადამიანმა.

კანტი ზნეობის წინაშე აყენებს ორ ამოცანას: საკუთარი სრულყოფილების მიღწევა და სხვისი

ნეტარება. საკუთარი სრულყოფილებისაკენ მიმართული ეთიკის დასაბუთებისას კანტი ასკვნის,
ყველა ამ მიზნისაკენ წარმმართველი სათნოება უნდა აღქმული იქნეს საკუთარი გონითი
ყოფიერების წინაშე მოწიწებად. კანტი არ ცდილობს აღმოაჩინოს კავშირი საკუთარი
სრულყოფილების წყურვილსა და საერთო კეთილდღეობას შორის და ამ გზით მივიდეს
ეთიკურის, როგორც ასეთის, ფესვთან, არამედ ცდილობს ყოველნაირად დაავიწროვოს
ეთიკურის საზღვრები. ეთიკურის სფერო შემოისაზღვრება ადამიანთა შორის მიმართებით.
მაგრამ თუ არსებობს ზნეობრიობის უნივერსალური პრინციპი, მაშინ იგი არ შეიძლება არ
ეხებოდეს ადამიანის სიცოცხლესთან მიმართებას. კანტმა არსებული უტილიტარისტული ეთიკა
კატეგორიული იმპერატივის დაქვემდებარებაში მოაქცია. მაგრამ მისმა ეთიკამ დაკარგა
ბუნებრივი უშუალობა და უბრალოება. ზნეობრივი განცდა არის უდიდესი საიდუმლოება,
რომლის საფუძველზე ადამიანი საკუთარ თავს გააცნობიერებს, როგორც ბუნებისაგან
განსხვავებულს.

კანტი წინააღმდეგია უშუალო თანაგრძნობა აღიაროს ზნეობრივ ქცევად. თანაგრძნობა არ არის

მოვალეობა ამ სიტყვის ჭეშარიტი აზრით, არამედ სისუსტე, რომელიც ზრდის ბოროტების
რაოდენობას ამქვეყნად და ნებისმიერი დახმარება უნდა გამომდინარეობდეს სხვა ადამიანების
ბედნიერების ხელშეწყობის მოვალეობის პრინციპული მოსაზრებიდან.

ადამიანი არის ცოცხალი ბუნების ნაწილი, მაგრამ ადამიანში არის ზებუნებრივი ნება ზნეობრივი
ქცევისაკენ. ზნეობრივი საქციელი, რომელიც არც ბუნებრივია და არც ცხოველისათვის
დამახასიათებელი, ადამიანს ცხოველთა სამყაროსაგან გამოარჩევს. მიუხედავად ყველაფრისა
კანტი ოპტიმისტია და სჯერა ჭეშმარიტი ზნეობრივი საქციელის განხორციელების
შესაძლებლობა, ადამიანმა ისე უნდა იცხოვროს, თითქოს მართლა თავისუფალია და შეუძლია
ზნეობრივი საქციელის ჩადენა.

არტური შოპენჰაუერი (1788-1860წწ.) არ იზიარებს კანტის ოპტიმიზმს, ადამიანში არსებული

ზნეობრიობისადმი ნების შესახებ. მისი აზრით, სამყაროსა და ადამიანის ცხოვრებას წარმართავს
სოცოცხლისადმი ნება (და არა ძალაუფლებისადმი ნება). ეს ძალა წარმართავს ადამიანის
ინტერესს, თვითშენახვის ინსტიქტს, ანგარებას. ყოველი ადამიანური მოქმედება მიზნად ისახავს
სიცოცხლის შენარჩუნებას, გახანგრძლივებას ყველა საშუალებით. ადამიანი მაინც ებღაუჭება
სიცოცხლეს როგორი მძიმე და გაუსაძლისი არ უნდა იყოს იგი. ადამიანი ცდილობს შეინარჩუნოს
სიცოცხლე, რომელშიც უფრო მეტი უბედურება, ტკივილია, ვიდრე სიკეთე, ბედნიერება და
სიხარული. ნება სიცოცხლისადმი გონებაზე ძლიერია. სიცოცხლე არის მუდმივი ბრძოლა,
ბოროტება, საყოველთაო გასაჭირი სადაც ზნეობრივი, უანგარო საქციელისათვის ადგილი აღარ
რჩება. ასეთ სამყაროში შესაძლებელია მხოლოდ ლეგალური, იურიდიული მოქმედების
განხორციელება. ადამიანი ვერ დაძლევს სიცოცხლისადმი ნებას, რაც თვითშენახვის ინსტიქტის
იგივეობრივია. ტანჯვა და უბედურება ჩვენი სიცოცხლის აუცილებელი ელემენტებია, ამიტომ
ჩვენ უნდა აღვზარდოთ საკუთარ თავში ტანჯვისადმი გულგრილობა. სიცოცხლე არის
მარადიული ტყუილი და გულგატეხილობა, სიცოცხლეში არ არის რაიმე ღირებული მიზანი,
რისთვისაც ღირს სიცოცხლე.

კანტის მიხედვით, ზნეობრივი საქციელი იშვიათი გამონაკლისია, შოპენჰაუერმა საერთოდ ვერ

ნახა ზნეობრივი საქციელის ადგილი ამქვეყნად. ეს იშვიათი გამონაკლისიც არ არსებობს,
რადგან სიცოცხლისადმი ნება არ ტოვებს ადგილს ზნეობრივი საქციელისადმი ნებისათვის.
კანტის ოპტიმიზმს დაუპირისპირდა შოპენჰაუერის პესიმიზმი ზნეობრივი ქცევის
შესაძლებლობის შესახებ.

ადრე ეთიკის მიზანი იყო მორალური ცნობიერების ჭეშმარიტების განზოგადება,

სისტემატიზაცია, და დასაბუთება. კანტის შემდეგ ეთიკის მიზანია ზნეობის დაკავშირება
ადამიანის ქცევის ფსიქოლოგიურ და ემპირიულ მრავალფეროვნებასთან. ეთიკის მიზანი გახდა
არა მორალის დაფუძნება, არამედ მორალის კრიტიკა, მორალის აბსოლუტისტური,
უნივერსალისტური პრეტენზიების დისკრედიტაცია და მისი, როგორც უდიდესი ილუზიისა და
ტყუილის, გამოაშკარავება.

ნიცშე ითვალისწინებს კანტისა და შოპენჰაუერის პოზიციებს და ცდილობს ზნეობა დააფუძნოს

ძალაუფლებისადმი ნებაზე. კანტი შეეცადა ზნეობა გაეთავისუფლებინა ღმერთის გავლენისაგან,
მას აინტერესებს შეიძლება თუ არა ადამიანმა ჩაიდინოს წმინდა ზნეობრივი ქცევა მხოლოდ
მორალური კანონის პატივისცემით. ნიცშე აგრძელებს კანტის გზას: თუ ადამიანს შეუძლია
ჩაიდინოს ყოველგვარი გავლენისაგან თავისუფალი ზნეობრივი ქცევა, მაშინ ცხადია, რომ
ზნეობა ადამიანის არსობრივი, მეტაფიზიკური მახასიათებელია და შეუძლებელია ადამიანის
წარმოდგენა ზნეობის გარეშე.

მაგრამ თუ ღმერთი არ არის ზნეობის საფუძველი, მაშინ იგი ადამიანისათვის გარეგანი და

ისტორიული ხასიათისაა. ნიცშემ უარყო მორალის მარადიული და აბსოლუტური ხასიათი.
ზნეობა ადამიანს თავს მოხვეული აქვს და ზღუდავს მის თავისუფლებას. მოდით, თუ
შესაძლებელია, გავთავისუფლდეთ ზნეობისაგან ანდა შევცვალოთ. თუ ეს შეუძლებელი იქნება,
მაშინ ვნახოთ ზნეობის ის ელემენტი, რაზეც აიგება შემდეგ ზნეობის მთელი სისტემა. ნიცშეს
მიზანია სრულიად ავტონომიური ზნეობის დაფუძნება სიცოცხლეზე და მის ახალ
ღირებულებებზე. მისი მიზანია ონტოლოგიის გათავისუფლება მორალისაგან. ზნეობრივია
საქციელი, რომელიც ხელს შეუწყობს ადამიანის გაძლიერებას. ქრისტიანული მორალი კი ხელს
უწყობს ადამიანის გადაგვარებას.

სინდისი. სინდისი არის ადამიანის უნარი დამოუკიდებლად ჩამოაყალიბოს საკუთარი

ზნეობრივი ვალდებულება და განახორციელო ზნეობრივი თვითკონტროლი და მეტიც
მოითხოვო საკუთარი თავისაგან ზნეობრივი ნორმების შესრულება. სინდისი არის ადამიანის
მორალური თვითცნობიერების გამოხატულება, რომელიც ვლინდება როგორც
განხორციელებული მოქმედების ზნეობრივი ხასიათის ნათელ გაცნობიერებაში, ისე
ემოციონალურად ე. წ. `სინდისის ქენჯნის~ განცდაში.

სინდისი უშუალო კავშირშია თავისუფალ ნებასთან. რადგან ადამიანს მხოლოდ იმ შემთხვევაში

აწუხებს სინდისის ქენჯნა, როდესაც თვლის, რომ ეს ქცევა მისი თავისუფალი ნებით იყო
განხორციელებული და არა ვინმეს ძალდატანებით. სინდისი არის სიკეთის ბოროტების
განსხვავების ცნობიერება.

სინდისი საკუთარი თავის შემეცნებაა. სინდისი არის ადამიანის მოთხოვნილება იკისროს

პასუხისმგებლობა მის მიერ ჩადენილ საქციელზე. რადგან გრძნობს ფსიქოლოგიურ
დისკომფორტს საკუთარი ზნეობრივი პრინციპების დარღვევის გამო. სინდისი არის
უპირველესად ცნობიერების ფენომენი, გაცნობიერება, ან ემოციონალური განცდა იმ
განსხვავებისა, რაც არის და რაც `უნდა~ იყოს. სინდისი- ადამიანი ცოდვით დაცემამდე ყოფნიდან
ეძახის თავისთავს.

სინდისის წარმოშობა. სინდისი ადამიანური ფენომენია და ვლინდება მხოლოდ

საზოგადოებაში. სადაც არ არის მეორე ადამიანი იქ არ არის ზნეობა და არც სინდისი. ძველ
ბერძნებს სინდისის ფენომენის აღმნიშვნელი ზუსტი სიტყვა არ ქონდათ. პირველად, ეს სიტყვა,
როგორც არსებითი სახელი,(ბერძ.συνείδησις), გამოიყენეს სტოიკოსებმა. მაგრამ ბერძნები ადრევე
გაიაზრებდნენ სინდისის ფენომენს. ამის მაგალითია სოკრატეს დაიმონი. სენეკა უკვე
ლაპარაკობს სუფთა სინდისზე. ქრისტიანობაში სინდისზე ლაპარაკობს პავლე მოციქული
(რომაელებისადმი XIII, 5). იოანე ოქროპირი იყო პირველი, რომელიც ლაპარაკობს სინდისის
თავისუფლებაზე და თვლიდა, რომ სინდისი არის სიკეთისაკენ გზამკვლევი. კანტი მოითხოვდა,
რომ ადამიანი დამორჩილებოდა შინაგან სასამართლოს-სინდისს. მას აქვს უეჭველი უყტუარობა
და სინდისი შეუძლებელია შეცდეს. ფიხტე კი მიიჩნევდა, რომ სინდისი არასოდეს არ იტყუება,
რადგან იგი არსებობს მხოლოდ ემპირიული და წმინდა `მე~თა სრული თანხმობისას. წმინდა მე
კი არის ჩვენი ჭეშმარიტი ყოფიერება. სინდისი კი არის ჩვენი მოვალეობის უშუალო ცნობიერება.

ევოლუციონიზმი მიიჩნევს, რომ სინდისის წარმოშობა განპირობებულია ადამიანის ცხოვრების

ფსიქოლოგიური და სოციალური პირობებით. ეგოიზმი არის ადამიანის, როგორც ცოცხალის
თანშობილი, ბიოლოგიური ნიშანი და ახასიათებს მას როგორც ბუნებრივ, ბიოლოგიურ არსებას.
ადამიანში ასევე არის მისწრაფება იზრუნოს სხვაზე. მაგრამ თუ ეგოისტური მოსაზრებიდან
გამომდინარე არ დავეხმარებით სხვას, შემდეგ, როცა წარმოვიდგენთ იმ უბედურებას რასაც
განიცდის მეორე არსება ადამიანს ეუფლება სინდისის ქენჯნა.
ალტრუიზმი შეიძლება მივიჩნიოთ არა ბიოლოგიურ ფენომენად. მაგრამ გამოკვლევებმა
დაადასტურეს, რომ ალტრუიზმი დამახასიათებელია ყველა ჯოგური ყოფის მქონე
ცხოველებისათვის. ცხადია, რომ თუ არსებობს პოპულაციის გადარჩენის ინსტიქტები, მაშინ
უნდა არსებობდეს ამ ინსტიქტების შეფასების მექანიზმები. ეს მექანიზმები შემდეგ გადაიზარდა
იმ სოციალურ და ფსიქოლოგიურ ფენომენებში, რომლებმაც განაპირობეს სინდისის წარმოშობა.
ადამიანის ეგოისტურ მოქმედებას თვითონ ადამიანისათვის მოჰქონდა ზიანი, ამიტომ იწვევდა
გაკიცხვას. ხოლო ალტრუისტულ მოქმედებას სიკეთე მოჰქონდა მეორე ადამიანისათვის და
იწვევდა მოწონებასა და წახალისებას. დროთა განმავლობაში კავშირი ალტრუიზმსა და მის
მოწონებას შორის მყარი ხდება და ტრადიციულ ხასიათს იღებს. მომდევნო თაობები ამ კავშირს
აღიქვამენ არა როგორც მათ მიერ დადგენილს, არამედ როგორც საუკუნეების მანძილზე
არსებულს და თვლიან, რომ სხვაგვარად არც შეიძლება იყოს. სინდისის, როგორც ცნობიერების
ახალი თვისების, ელემენტის და მექანიზმის, აღმოცენება ევოლუციური თეორიით ვერ აიხსნება.

ევოლუციონიზმი სინდისს განიხილავს ადამიანურ პრინციპად და ადამიანთა წინა თაობებში

ეძებს ზნეობრიობის საწყისს. მისთვის ზნეობა, სინდისი და ნებისმიერი მორალური კანონი
ცვალებადი და შეფარდებითია. ზნეობრივი საქციელი შემთხვევითი ხასიათს იძენს და არაა
ადამიანის თავისუფალი და შეგნებული გადაწყვეტილების შედეგი. კითხვაზე: “როგორ
შეიძლება სინდისი ცდებოდეს”? –ევოლუციონიზმი პასუხობს- ეს განპირობებულია აღზრდის
ნაკლოვანებით, გარემო პირობებით, ზნეობრივი განვითარების დაბალი დონით.

ინტუიტივიზმი მიიჩნევს, რომ სინდისი ადამიანის თვისებაა. იგი არ არის წარმოშობილი სხვა
ელემენტებისაგან. სინდისი ადამიანის ცნობიერების ძირეული თვისებაა. სინდისი არის
ადამიანში სამყაროს ზნეობრივი წესრიგის ანდა უმაღლესი არსების უშუალო გამოხატულება.
სინდისი არის ღმერთის ხმა _ ეს ინტუიტივიზმის ფორმულაა. ინტუიტივიზმი ადამიანს
განიხილავს ობიექტურ სამყაროსთან მიმართებაში და ყოფიერების უმაღლესი პრინციპიდან
გამოჰყავს ზნეობრიობის საფუძველი. ეს ნიშნავს, რომ სინდისი აბსოლუტური და ობიექტურია.

მაგრამ, თუ სინდისი ღმერთის ხმაა, მაშინ როგორ შეიძლება სინდისი ცდებოდეს?

ინტუიტივიზმი აღიარებს ტრანსცენდენტალური და ემპირიულის სინდისის არსებობას.
პირველი არ ცდება, ცდება ემპირიული სინდისი, რომელიც ექვემდებარება რთულ შინაგან და
გარემო პირობებს. ამ თვალსაზრისით ზნეობრიობა თავის თვითკმარ ხასიათს მოკლებული
ხდება და ქცევა ზნეობრივია, რადგან სანქციონირებულია ღმერთის მიერ და არა თავისთავად.
მაგრამ თუ ზნეობა არის მხოლოდ ადამიანის აპრიორული უნარი, მაშინ ზნეობრივი ნორმა
კარგავს ობიექტურობასა და აუცილებლობას. ამის თაობაზე კარგად თქვა ფრიდრიჰ პაულსენმა:
`როგორ შეიძლება ზნეობრივმა კანონებმა დაკარგონ თავისი მნიშვნელობა მხოლოდ იმიტომ,
რომ ადამიანები ზნეობრივ კანონებს აღიარებენ სასარგებლოსა და საზიანოს შესახებ თანდათან
შეძენილი გამოცდილების და ცოდნის გამოხატულებად. პირიქით რა შეიძლება იყოს უფრო
ძლიერი არგუმენტი, ვიდრე ხალხის მემკვიდრეობითი სიბრძნე. სინდისი წარმოგვიდგება
ზნეობრივი ცხოვრების ობიექტური წესრიგის სახით, როგორც იგი ვლინდება ადათ-წესებსა და
სამართალში. ერი, რომელიც სრულიად დაკარგავს იმას, რასაც ჩვენ სინდისს ვუწოდებთ, ვერ
იარსებებდა ვერც ერთი დღე~ (ფ.პაულსენი `ეთიკის სისტემა~).
სინდისის ფსიქოლოგიურ საფუძვლად უნდა მივიჩნიოთ სირცხვილის გრძნობა. სინდისი
სირცხვილის გრძნობის განვითარების საფუძველზე მიიღება. ნატურალისტები ამტკიცებენ, რომ
ცხოველებსაც ახასიათებთ სირცხვილის განცდა. ეთნოგრაფები ამტკიცებენ, რომ ველურებსაც
ახასიათებს ზნეობრიობის ელემენტები. სინდისი არის თანშობილი გრძნობა სირცხვილის
მსგავსად. სინდისი არ განიცდის ევოლუციას ასაკის მომატებასთან ერთად, არამედ ადამიანი
სწავლობს `დამალოს~სინდისი, მაგრამ სინდისი თავს ახსენებს ადამიანს სინდისის ქენჯნით.
სინდისის ქენჯნა იწვევს თვითშეფასების კრიზისს და შეიძლება თვითმკვლელობისაკენ
უბიძგოს ადამიანს. სინდისი უნდა იყოს გონების ძირეული კანონი, წინააღმდეგ შემთხვევაში
საზოგადოებას ემუქრება ქაოსი.

ადამიანის ზნეობრიობის უნარები

ზნეობრივი გრძნობა განსაზღვრავს თუ როგორ განიცდის ადამიანი სიკეთეს და ბოროტებას.

ზნეობრივი გრძნობა ინტელექტუალური და ესთეტიკური გრძნობების გვერდით ქმნის
ადამიანის ბირთვს. ზნეობრივი გრძნობა არის: სიყვარული, სიძულვილი, თანაგრძნობა, სიამაყე,
პატივმოყვარეობა, უმანკოება. ესთეტიკური გრძნობა არის მშვენიერებით აღფრთოვანება.

მორალური პოზიცია ადამიანის წინაშე ყოველთვის დგას არჩევანი-როგორ მოვიქცე? მყარი

მორალური პოზიციის მქონე ადამიანი ყოველთვის იქცევა მოვალეობის, ღირსების და სინდისის
მიხედვით. ასეთი ადამიანი არ ამბობს უარს საკუთარ მორალურ პრინციპებზე. გმირული,
ამაღლებული საქციელი არის მყარი მორალური პოზიციის გამოხატულება.

მორალური პრინციპები: მორალური ცნობიერების და მსოფლმხედველობის შემადგენელი

პრინციპებია: ჰუმანურობა (ადამიანის სიყვარული, რომლის უმაღლესი გამოხატულებაა-
გიყვარდეს მოყვასი შენი, როგორც თავი შენი), სამართლიანობა, პატრიოტიზმი, მოვალეობა,
ღირსება, სინდისი (ადამიანი ზნეობრივი ცნობიერების საფუძველი). კეთილგანწყობა,
მოკრძალება, სიმამაცე, ბედნიერება. (პლატონის სათნოებები)

მორალური ჩვევა –როდესაც ადამიანი მოქმედებს არა გარეგანი იძულებით, შიშის გამო,
არამედ მხოლოდ საკუთარი სულიერი მოთხოვნილების საფუძველზე. ადამიანი ეჩვევა კეთილი
საქციელის განხორციელებას და უყალიბდება მზაობა, განწყობა ზნეობრივად მართებული
საქციელისაკენ. ეს ჩვევა შეიძლება ჩამოყალიბდეს სტიქიურად ანდა შეგნებული აღზრდის
საფუძველზე. ჰეგელი წერდა: “როდესაც ადამიანი სჩადის ამა თუ იმ ზნეობრივ საქციელს ამით
იგი ჯერ კიდევ არ არის ზნეობრივი ადამიანი, იგი ზნეობრივ ადამიანად იქცევა თუკი ქცევის ეს
წესი არის მისი ხასიათის მუდმივი ნიშანი.”

ზნეობრიობის რეგულატორები ადამიანის ზნეობრიობის საყოველთაოდ ცნობილი

რეგულატორებია: შიში, სირცხვილი, სინდისი. ადამიანის ზნეობრივი ჩამოყალიბება და აღზრდა
მიმდინარეობს შიშიდან- სინდისისაკენ, რაც უფრო დიდ როლს თამაშობს ადამიანის ქცევაში
სინდისი, მით უფრო ზნეობრივია ადამიანი და რაც უფრო ხშირად, ადამიანი იძულებულია
შიშის გამო მოიქცეს ზნეობრივად, მით უფრო ნაკლებ ზნეობრივია ადამიანი.
ნება და გონება ერთამანეთს უპირისპირდება ადამიანის ზნეობრივი ქცევის
განსაზღვრაში,მაგრამ რომელი თამაშობს გადამწყვეტ როლს? ჰიუმი თვლიდა, რომ გონებას არ
შეუძლია გვაიძულოს ვიმოქმედოთ, ჩვენ გვაიძულებენ სურვილები, ინტერესები. გონება კი
ეფექტური გზის მონახვაში გვეხმარება. `გონება უნდა იყოს და არის სურვილების მონა და არა
აქვს პრეტენზია სხვა თანამდებობაზე გარდა სამსახურისა და მორჩილებისა~ (ჰიუმი ტრაქტატი III
წიგნი).

კანტი, ამ შეხედულების საპირისპიროდ, მიაჩნევს, რომ ჩვენი მოქმედების განმსაზღვრელი

ძალა არის გონება. ადამიანმა მოქმედებისას უნდა იხელმძღვანელოს არა კერძო გარემოებებით,
არამედ იმ კანონებზე დაყრდნობით, რაც მისაღებია ყველა გონიერი ადამიანისათვის. ადამიანის
ღირსება გონებისადმი და არა სურვილებისადმი მორჩილებაშია. კეთილი ნება ადამიანის სულში
სიკეთისკენ მისწრაფების საფუძველია. კეთილი, წმინდა ნება, რომელიც მას უბიძგებს
სიკეთისაკენ, ეს გონივრული ნებაა, რადგან იგი მოქმედებს ჯერარსეზე მისი წარმოდგენის
მიხედვით. კეთილი ნება არის წმინდა, უპირობო ნება. იგი არსებობს გონების საფუძველზე და
როგორც წმინდა არ შეიცავს არაფერს ემპირიულს. ამიტომ მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება
არ განისაზღვრება არავითარი ცხოვრებისეული პირობებით, არამედ მხოლოდ მორალური
კანონის აბსოლუტური მოთხოვნით.

ფ. დოსტოევსკის “დანაშაული და სასჯელი” მთავარი გმირის რასკოლნიკოვის მორალური

პოზიცია ემყარება ადამიანის როგორც საშუალების გაგებას, მეორე ადამიანი არის ადამიანური
ქცევის საშუალება და არა მიზანი. ამიტომ შესაძლებელია ადამიანის გამოყენება საშუალებად
რაიმე დიდი საზოგადოებრივი მიზნის განხორციელებისათვის. რასკოლნიკოვი, როგორც
თვითონ გვარიც მიუთითებს, გახლეჩილია ორ “დასაბუთებულ” მორალურ პოზიციას შორის.
რასკოლნიკოვი ასაბუთებს მკვლელობის აუცილებლობას, მაგრამ ვერ გებულობს მისი
აუცილებლობის გონივრულობას. იგი ვერ დგება ვერც განსჯის და ვერც გონების პოზიციაზე.
ზნეობრივი საქციელის ჩადენისას ერთმანეთს უპირისპირდება არა მარტო გონება და ნება,
არამედ თვითონ გონება ვარდება შინაგან წინააღმდეგობაში.

მორალური აბსოლუტიზმი და რელატივიზმი. ადამიანს შეუძლია დაიკავოს აბსოლუტური ან

რელატიური პოზიცია ზნეობრიობის იმ ძირითადი საკითხების მიმართ, როგორიცაა: სიკეთისა
და ბოროტების განსხვავების კრიტერიუმების დადგენა, ადამიანის ცხოვრების საზრისისა და
ადამიანის დანიშნულების დადგენა, სამართლიანობის დადგენა, ჯერარსის განსაზღვრა.

ეთიკური აბსოლუტიზმი მიიჩნევს, რომ ზნეობრივი ღირებულებები და ნორმები აბსოლუტური,

უცვლელი და მარადიული ხასიათისაა და მათი შესრულება სავალდებულოა.

ეთიკური რელატივიზმი მიიჩნევს, რომ მორალური ღირებულებები და ნორმების ისტორიული

და სოციალური ხასიათისაა და მათი შესრულების სავალდებულობა განსხვავებულია
განსხვავებულ ეპოქებსა და საზოგადოებებში. იგი უარყოფს ზნეობრიობის საყოველთაო
კრიტერიუმებს. ზნეობრივი ქცევის, როგორც კეთილისა ან ბოროტის, დახასიათება
დამოკიდებულია კონკრეტულ პიროვნებაზე, გარემოებებზე და თუ რას მიიჩნევს სიკეთედ და
ბოროტებად საზოგადოება.
უტილიტარისტული ეთიკა. კანტის აბსოლუტური მოვალეობის ეთიკის საპირისპიროდ
ზნეობრიობის უტილიტარისტული თეორია ცდილობს ზნეობრიობის ფსიქოლოგიურ
დაფუძნებას და თვლიდა, რომ არსებობს არსებითი კავშირი ზნეობრივ კანონსა და ბუნების
ემპირიულ კანონს შორის. უტილიტარიზმი მიიჩნევს, რომ საქციელის მორალური ღირებულება
განისაზღვრება მისი სარგებლიანობით და ზნეობრივი საქციელის საბოლოო მიზანია
სარგებელი. ადამიანმა უნდა ჩაიდინოს სიკეთე, რომ მის მიმართაც ჩაიდენონ სიკეთე.
თითოეული ადამიანის მიერ ჩადენილი სიკეთე ამრავლებს სიკეთის ოდენობას საზოგადოებაში,
რაც ყველასათვის სასარგებლოა. ზნეობრიობის, როგორც ადამიანთა თანაცხოვრების წესრიგის
ფორმის, მიზანია ადამიანთა სიამოვნება და კეთილდღეობა.

მორალური არჩევანის დილემა შეიძლება გამოთვლილი იქნეს. ეს ნიშნავს შეიძლება

გამოთვლილი იქნეს შენი ქცევით გამოწვეული სარგებელი და ზიანი, სიამოვნება და
უსიამოვნება. ყოველი ზნეობრივი მოქმედების პრინციპი უნდა იყოს: `მაქსიმალურად
გავამრავლოთ ბედნიერება~, უნდა ვეცადოთ მივცეთ რაც შეიძლება მეტი სიამოვნება და
ბედნიერება, რაც შეიძლება მეტი რაოდენობის ხალხს და შენს მიერ გაცემული სიამოვნება უკან
დაგიბრუნდება ისეთივე სახით. ამიტომ ბედნიერების გამრავლება ყველას ინტერესში შედის.
იერემია ბენტამი შეეცადა შეექმნა `ადამიანური ბედნიერების და უბედურების არითმეტიკა~:
`მორალურია ის, რასაც მოაქვს შეძლებისდაგვარად მეტი ბედნიერება შეძლებისდაგვარად დიდი
რაოდენობის ადამიანებისათვის~. ზნეობრივი საქციელი, ისევე როგორც დანარჩენი ადამიანური
მოქმედება ინტერესის მქონეა. მისი მიზანია სარგებელის მიღება. უანგარო საქციელი არ
არსებობს, რადგან იგი არ იქნებოდა გონივრული საქციელი.

უტილიტარიზმი ამოდის თ. ჰობსის დებულებიდან: ადამიანი ბუნებით ეგოისტური არსებაა და

სურს აჩვენოს როგორ ხდება, რომ ეს ეგოისტი არსება ახორციელებს ალტრუისტულ, ზნეობრივ
საქციელს, რატომ სჩადის სიკეთე, როგორ ხდება ეს გარდაქმნა ადამიანის ცნობიერებაში? ამ
კითხვას უტილიტარიზმი ასე პასუხობს: შენ ასეთ ქცევას შენთვის სარგებელი მოაქვს. ზნეობრივი
ცხოვრების საფუძველი და მიზანია აიცილო ტანჯვა და ეწიო ბედნიერებას. ადამიანის ეს
ბუნებრივი მიდრეკილება არის მორალური ინსტიქტების ჩამოყალიბების საფუძველი. ეგრეთ
წოდებულ უანგარო ზნეობრივ საქციელს ადამიანი ფაქტიურად საკუთარი სიამოვნებისათვის
სჩადის.

უტილიტარიზმის დილემმა მდგომარეობს სარგებლიანობისა და ბედნიერებას შორის

მიმართების გარკვევაში. მათი აზრით, სარგებლიანობა უნდა გავიგოთ, როგორც სიამოვნების
მაქსიმალური უპირატესობა უსიამოვნებაზე. სიამოვნების მაქსიმალიზაცია (ბედნიერება,
სათნოება) და უსიამოვნების მინიმალიზაცია (ტკივილი, ტანჯვა). ჯონ სტიუარტ მილმა
შემოიტანა `სიამოვნების თვისობრივი შეფასების პრინციპი~, რაც გულისხმობდა სიამოვნების
სახეების განსხვავებას და რომელიც მოითხოვდა გონივრული სიამოვნების უპირატესობის
აღიარებას ფიზიკურ სიამოვნებასთან მიმართებაში.

უტილიტარიზმის, როგორც ეთიკური პრინციპის, მიხედვით საქციელი ითვლება მართებულად,

თუკი იგი მიზნად ისახავს ბედნიერების გამრავლებას, ამასთან არა მარტო ქცევის სუბიექტის
ბედნიერების გამრავლებას, არამედ ყველა ადამიანისა, რომლებსაც კი შეეხება ეს საქციელი.
ადამიანმა უნდა განახორცილოს კეთლი საქციელი მეორე ადამიანის მიმართ, რადგან იცის, რომ
მეორე ადამიანის მიმართ ჩადენილი კეთილი საქციელის შემდეგ, მის მიმართაც ჩაიდენენ
სიკეთეს. ეს ქცევა ჩემთვისაც სარგებელის მომტანია და საზოგადოებისათვისაც. ასე ვამრავლებთ
საზოგადო სიკეთეს. ამის გამო ისინი მთავარ ყურადღებას აქცევდნენ საქციელის შედეგს და არა
სუბიექტის მოტივს. ამაში მდგომარეობს უტილიტარიზმის კონსიქვენციონალიზმი.

გონივრული ეგოიზმის ეთიკა. უკვე ბერძნებმა ზნეობა განსაზღვრეს როგორც ძალა, რომელიც
მოწოდებული იყო შეეკავებინა, შეეზღუდა ადამიანის ეგოისტური ვნებები. გონივრული
ეგოიზმის ეთიკა კი სწორედ მორალს განიხილავს ადამიანური ეგოიზმის სწორ გამოხატულებად.
ადამიანებმა უნდა ისწავლონ ეგოისტებად ყოფნა. რადგან ეგოიზმი არის ადამიანის
ინდივიდუალური და საზოგადოებრივი კეთილდღეობის საფუძველი. ეგოიზმი არის ადამიანის
ბუნებისა და ცხოვრების სოციალური პირობების ადექვატური განწყობა. საზოგადოებრივი
კონფლიქტის მიზეზია არა ეგოიზმი, არამედ ადამიანების არათანმიმდევრული ეგოიზმი,
რადგან იგი არასწორედ ესმით. გონივრული ეგოიზმის ეთიკა ახალი ეპოქის ზნეობრივი
თვითცნობიერების მნიშვნელოვანი ელემენტი იყო, მაგრამ მარცხი განიცადა ქრისტიანულ
ზნეობასთან დაპირისპირებაში. ქრისტიანობა ზნეობას უკავშირებდა უანგარობასა და მოყვასის
სიყვარულს. გონივრული ეგოიზმის ეთიკას ზნეობა დაჰყავდა სარგებელზე და პირად
ინტერესზე. იგი უარყოფდა ზნეობას როგორც მოტივაციის განსაკუთრებულ მექანიზმს. იგი
შინაგანად წინააღმდეგობრივი იყო და ახორციელებდა ფაქტებზე ძალადობას, რათა
დაემტკიცებინა, რომ უანგარობა არის რაფინირებული ანგარება. უკვე არისტოტელე ამბობდა,
რომ ადამიანი არის უპირველესად საკუთარი თავის მეგობარი და იგი ესწრაფვის რა სიკეთეს,
ამით ესწრაფვის თავისი თავისათვის საუკეთესოს.

მეტაეთიკა. მე-20 საუკუნის დასაწყისში დასმული იქნა პრობლემა კლასიკური ეთიკის

ახლებურად გააზრებისა. ჯ. მურმა(1873-1958წწ.), თავის ნაშრომში, `ეთიკის პრინციპები~ (1903)
მოახდინა ეთიკის ტრადიციული მიმართულებების კრიტიკა და გაანალიზა მეტაფიზიკური
ეთიკის, უტილისტარული ეთიკისა და მათი მრავალფეროვანი გამოვლინებების ნაკლოვანებები.
მისი აზრით, არცერთ ამ ეთიკურ მოძღვრებას არ შეუძლია გადაჭრას ადამიანის ძირითადი
პრობლემები: რა არის სიკეთე, რა არის იდეალი, რა არის ბედნიერება, რა არის მორალურად
სწორი ქცევა. ამ კრიტიკამ საფუძველი ჩაუყარა მეტაეთიკას.

მეტათიკის ძირითადი დამსახურება არის ის, რომ მან განახორციელა უზარმაზარი

ანალიტიკური სამუშაო. მკაცრ ლოგიკურ ანალიზს დაექვემდებარა ყველა მნიშვნელოვანი
ეთიკური ცნება: სიკეთე, იდეალი, მოვალეობა, პასუხისმგებლობა და ასე შემდეგ. ამ ანალიზმა
გამოავლინა ამ ცნებების ბუნდოვანება და გამოყენების არასწორი ხასიათი. ჯ. მურმა გამოავლინა
ეთიკური პრინციპებისა და ცნებების აბსტრაქრტულ-ფორმალური და Lლოგიკურ-ლინგვისტური
ანალიზის შესაძლებლობები და მათი სასრულობა.

მეტაეთიკის (ანალიტიკური ეთიკის) კველევის საგანია თვითონ ეთიკა როგორც მეცნიერული

დისციპლინა. იგი იკვლევს არა იმას თუ რა არის “სიკეთე და ბოროტება”, არამედ სიკეთესა და
ბოროტებაზე მსჯელობის შესაძლებლობას და ხასიათს, ახორციელებს მორალური მსჯელობის
ლოგიკურ-ლინგვისტურ ანალიზსს. სურს ნათელყოს ზნეობის შესახებ მეცნიერული მსჯელობის
შესაძლებლობა, ამ მსჯელობების არაწინააღმდეგობრივი ხასიათი, დასაბუთებულობა და
ტერმინოლოგიური სიზუსტე. მეტაეთიკა იყენებს ეთიკის ცნებების ანალიზისათვის ენის
ლოგიკურ ანალიზს. მეტაეთიკას ახასიათებს მკვეთრი ”ანტიმეტაფიზიკურობა”, რომელიც
შემდგომში შერბილებული იქნა.

მეტაეთიკის მიზანია გაარკვიოს შეიძლება თუ არა ეთიკა იყოს მეცნიერება, ხოლო ეთიკური
მჯელობა ფლობდეს ჭეშმარიტების მნიშვნელობას თუ ეს მსჯელობები ემპირიულად
შემთხვევითია. იგი ამოწმებს ეთიკური და ღირებულებითი ცნებების “მეცნიერულობას”, ანუ
ეთიკური ცნებები, მეტაფიზიკური ცნებების მსგავსად, არ არიან მეცნიერულად გააზრებული,
რადგან მათი ჭეშმარიტების დადასტურება შეუძლებელია როგორც ემპირიულად ისე
ლოგიკურად. ამან ცხადი გახადა ეთიკისადმი, ეთიკური თეორიისადმი ახალი მიდგომის
აუცილებლობა. ეთიკის მეცნიერების ლოგიკური აგების აუცილებლობა. მაგრამ ნორმის
დადგენა და ჭეშმარიტების დადგენა განსხვავებულია. ეთიკა ზებუნებრივია და იგი მოითხოვს
სპეციალურ ენას და მისი ენის გამოგონება ჩვენს ბუნებრივ ენას გაანადგურებდა. ეთიკა ვერ იქცა
ზუსტ მეცნიერებად.

ჯ.მური ცდილობს ზნეობრივი ქცევა წარმოიდგინოს სილოგიზმის სახით: ზოგადი

წანამძღვარის სახით წარმოსდგება ზნეობრივი ნორმა, პრინციპი, მეორე წანამძღვარის სახით
წარმოსდგება ის პირობები, რომელშიც ქცევა ხორციელდება და დანასკვის სახით წარმოსდგება
პიროვნების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ქცევის განხორციელებაზე. იმის მიხედვით, თუ
რაზე გავამახვილებთ ყურადღებას ზნეობრივი სილოგიზმის ფორმაში, მივიღებთ ეთიკის
განსხვავებულ სახეებს. ანტიკურობა განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა ზნეობრივი ქცევის
განსაკუთრებულ, კერძო გარემოებებს. ეს აისახა სათნოებათა შესახებ მოძღვრებაში. ახალმა
დრომ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია ზნეობრივი ქცევის ზოგად ნორმებს და წესებს. ამის
მაგალითი იყო კანტი, რომელიც ცდილობს ზნეობრიობის ზოგადი კანონის დადგენას,
ზნეობრივი ქცევის უნივერსალური ფორმის გამონახვას. დღეს, გამოყენებითი ეთიკა
ფოკუსირებულია ზნეობრივ ქცევაზე, როგორც ყოველთვის ინდივიდუალურ, განუმეორებელ
ქცევაზე.

მეტაეთიკის დამსახურება იყო მეტაფიზიკური ეთიკის ეტაპიდან გადასვლა გამოყენებით

ეთიკის ეტაპზე. მეტაეთიკა დასრულდა ერთიანი სულისკვეთებით _ `თავად ფაქტებისაკენ~,
ფსიქოლოგიური, მორალური და სოციალური ცხოვრების ემპირიისაკენ.

გამოყენებითი ეთიკის ჩამოყალიბება ამ შემობრუნების მეორე ეტაპზე ყალიბდება მორალის

დესკრიფციული დონე: მორალის ფსიქოლოგია და სოციოლოგია. იგი იკვლევს მორალური
ქცევის კერძო ფაქტებს, მაგრამ ეს მიდგომაც აბსტრაქტულია, რადგან ეთიკური ანალიზის საგანი
ჯერ კიდევ არ გახდა კონკრეტული ადამიანი, რომელიც რეალური ცხოვრებისას ეჯახება
რეალურ მორალურ პრობლემებს. გადასვლა `კონკრეტული ადამიანისაკენ~ განხორციელდა
როგორც გადასვლა კონკრეტული ადამიანის ცხოვრების კონკრეტული სფეროებზე. აღმოჩნდა,
რომ ყოველი სფერო მორალურობის საკუთარ სტანდარტებს მოითხოვს. აქ ვლინდება ადამიანის
ქცევის კონკრეტული და თავისებური დეტალები, რომელიც მიუწვდომელია თეორიული
ეთიკისათვის. ეს იყო ნაბიჯი თეორიული, აბსტრაქტული ეთიკისა და პრაქტიკული ეთიკის
გაერთიანებისაკენ. რაც მე-20 საუკუნის საერთო ტენდენციის გამოხატულება: ფუნდამენტური
მეცნიერებების გვერდით გამოყენებითი მეცნიერებების ჩამოყალიბება. გამოყენებითი ეთიკა
არის ეთიკის ზოგადი პრინციპების მიყენება კონკრეტული სფეროებისადმი.

გამოყენებითი ეთიკის შექმნასთან მიგვიყვანა კლასიკური ეთიკის, მეტაფიზიკური და

ნორმატიული ეთიკის განვითარების შინაგანმა ლოგიკამ და ადამიანის მოღვაწეობის ფორმების
ხასიათის შეცვლამ. ტექნიკის განვითარებამ შესაძლებელი გახადა ადამიანის სიცოცხლისა და
სიკვდილის, სამყაროს არსებობა _ არარსებობის ახლებური გააზრება. კანტი ლაპარაკობს
ეთიკური გონების პრაქტიკულ ხასიათზე და საერთოდ ყველა მოითხოვდა ეთიკის პრინციპების
განხორციელებას ცხოვრებაში. ეთიკა როგორც, აბსტრაქტული თეორეტიზირება, უნდა
შეცვლილიყო გამოყენებითი პრაქტიკით. გაფართოვდა ეთიკის კავშირი სხვა მეცნიერებებთან.
ფსიქოლოგიაში ადამიანის კოგნიტური განვითარების დონის კრიტერიუმია მისი ზნეობრივი
განვითარების დონე. მოკლედ, მორალით შესაძლებელი გახდა პიროვნების ზოგადი
მდგომარეობის და მისი ინტელექტუალური განვითარების დონის დიაგნოსტიკა. ასევე
ფსიქოლოგიური დარღვევების დიაგნოსტირება ხდება მორალური ნორმების დარღვევის
დადგენით. ეთიკის განვითარება კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ზნეობა არის სპეციფიკურ
ადამიანური ფენომენი. იგი ჩაშენებულია ადამიანის ყოფიერებაში, იმდენად, რომ მორალური
გრძნობის დაკარგვა შეიძლება მივიჩნიოთ ადამიანის ავადმყოფობის ნიშნად და საერთოდ
ადამიანის მიერ საკუთარი არსის, ადამიანობის დაკარგვად.

გამოყენებითი ეთიკა ადგენს ცხოვრების გარკვეული სფეროებში საქმიანობის მორალურ

სტანდარტებს. ამ სფეროში მოღვაწე ადამიანი არის არა მარტო სპეციალისტი, არამედ ადამიანი,
რომელსაც მოეთხოვება თავის საქმიანობაშიც დარჩეს მორალური. ამ შემთხვევაში ეს არ არის
აბსტრაქტული მორალური მოთხოვნა, რომელიც არ ითვალისწინებს რეალურ ვითარებას,
არამედ მორალური მოთხოვნა, რომელიც გამომდინარეობს რეალობიდან და საქმიანობის
სპეციფიკიდან.

გამოყენებითი ეთიკა ეთიკის განვითარების ახალი საფეხურია, რომელმაც არ უნდა დაკარგოს

კავშირი თეორიულ ეთიკასთან. ამ კავშირის გარეშე მათი განვითარება შეუძლებელია,
თეორიული ეთიკა შეიძლება გადაგვარდეს სქოლასტიკად, ხოლო გამოყენებითი ეთიკა
ვულგარულ ემპირიზმად. ტერმინი `გამოყენებითი ეთიკა~ პირველად გამოიყენა ამერიკელმა
მეცნიერმა ვ. პოტერმა, ხოლო დამოუკიდებელი მნიშვნელობა მოიპოვა 1971 წლიდან.

ადამიანთა შორის ურთიერთობის ხასიათი უფრო მრავალფეროვანი გახდა, რამაც ახალი

მორალური დილემები წარმოშვა. ეთიკაში მიმდინარე პროცესი შეიძლება ასე შევაჯამოთ:
მორალის ონტოლოგიზაცია დასრულდა, იგი ინტერესდება ადამიანის ყოველდღიურობით და
მისი ყოველდღიურობის დამახასიათებელი საქმიანობით, რომლებიც განსხვავებულ მორალურ
სტანდარტებს მოითხოვს. ეთიკა ხდება უნივერსალური ონტოლოგიური მეცნიერება. ეთიკით
შეიძლება მოწესრიგდეს ადამიანური მოღვაწეობის ყველა სფერო. ეს არის მცდელობა მოხდეს
ადამიანური საქმიანობის ყველა სფეროს სტანდარტიზაცია რისი აუცილებლობა
განპირობებულია იმით, რომ ნებისმიერ ადამიანურ მოქმედებას შეუძლია გამოიწვიოს
კატასტროფიული შედეგები ადამიანისათვის და გარემოსათვის. ეთიკა რეაგირებს მორალური
ხასიათის ახალ პრობლემებზე, რომელსაც წარმოშობს ცხოვრება. ფილოსოფოსის, როგორც
რაციონალობის დამცველის, ამოცანაა გამოიკვლიოს ტექნოლოგიის მიერ წარმოშობილი
ეთიკური ხასიათის პრობლემები.

ტერმინი `გამოყენებითი ეთიკა~ აღნიშნავს: ეთიკური და მორალური ნორმებისა და მსჯელობის

მიყენებას გარკვეული ცხოვრებისეული სიტუაციის მიმართ და ეთიკური თეორიის
განვითარების ახალ ეტაპს. მისი ჩამოყალიბება გამოიწვია ადამიანის ინტერესის შემოტრიალებამ
ყოველდღიურობისაკენ, ადამიანის კონკრეტული საქმიანობისაკენ და აქედან წამოჭრილი
პრობლემებისაკენ.

ყოველდღიურობის ფილოსოფია გადავიდა ყოველდღიურობის ეთიკაში, რომელსაც

აინტერესებდა არა ზნეობრივი ქცევა და მისი მოტივები ადამიანის ცხოვრების განსაკუთრებულ
მომენტებში, არამედ ადამიანის ყოველდღიურობის ზნეობრივი სახე და პრინციპები. შემდგომ
ყოველდღიურობის ეთიკა გადაიზარდა გამოყენებით ეთიკაში. ადამიანური მოღვაწეობის
სფეროების გაფართოებამ და გართულებამ წამოჭრა ახალი სახის ეთიკური პრობლემები.
ადამიანი მიხვდა საკუთარი მოღვაწეობის სახიფათო ხასიათს. ეს არის ატომური, ეკოლოგიური,
ტექნოგენური, დემოგრაფიული კატასტროფები, ასევე მსოფლიო ომები და ადამიანურობის
დევალვაცია. რელიგია, როგორც ადამიანის დამცველი საყოველთაო ბოროტებისაგან, კარგავს
თავის გავლენას. ადამიანები მიუბრუნდნენ გონებას. მაგრამ გონება აღმოჩნდა ისეთი ძალა,
რომელსაც ადამიანისათვის მოაქვს როგორც სიკეთე ისე ბოროტება. იგი ასე ვთქვათ
ნეიტრალურია. ამის შემდეგ ადამიანი ინტერესდება ზნეობით და ეთიკით. ეთიკაში ეძებენ
პასუხებს ყველა პრობლემურ საკითხზე. მათი აზრით, ზნეობრივი საწყისი არის ის, რაც
გადაარჩენს ადამიანს საკუთარი თავისაგანაც.

ეთიკა იყო ადამიანის, როგორც ასეთის, ეთიკა, მაგრამ ადამიანი ამავე დროს არის გარკვეული
საქმიანობა, რომელსაც უზარმაზარი გავლენა აქვს მეორე ადამიანზე. როგორ შეიძლება ამ
სიტუაციაში შეინარჩუნო ზნეობრიობა. გამოყენებითი ეთიკა არის ადამიანის საკუთარი
თავისადმი, ტექნიკისადმი და მეცნიერებისადმი შიშის გამოხატულება. ამიტომ ადამიანს სურს
შეიმუშაოს ადამიანური მოღვაწეობის ყველა სფეროს და განსაკუთრებით `სახიფათო~
სფეროების: მედიცინის, ეკოლოგიის, პოლიტიკის, მეცნიერების ეთიკური კოდექსები. უნდა
განვასხვავოთ გამოყენებითი ეთიკა და პროფესიული ეთიკა. მაგალითად, ზოგჯერ ბიოეთიკის
და სამედიცინო ეთიკის აიგივებენ, ან მიიჩნევენ პროფესიული ეთიკის ახალ დონედ.

პროფესიული ეთიკა დაკავებულია პროფესიული ქცევის, საქმიანობის ზნეობრივი

სტანდარტების, ნორმების დადგენით, ახდენს ზნეობის ადაპტირებას პროფესიის სპეციფიკასთან
და ადგენს პროფესიული ქცევის ნორმებს და სტანდარტებს, რომელიც თანხმობაში იქნებოდა
ზნეობრიობასთან. პროფესიული ეთიკა აღწერს იმ განსაკუთრებულ შემთხვევებს, როდესაც
ხდება ზნეობრიობის ზოგადი პრინციპებიდან გადახვევა, მაგრამ რომელთა განხორციელების
აუცილებლობა გამომდინარეობს პროფესიის სპეციფიკიდან, როდესაც ადამიანის პროფესიული
საქმიანობა მოითხოვს მოქმედების ჩადენას, რომელიც მის პირად პრინციპებს ეწინააღმდეგება,
მაგრამ იგი პროფესიულად ვალდებულია. სამედიცინო ეთიკა ამოდის პრინციპიდან, რომ ექიმის
ადექვატური პროფესიული ქცევა არ შეიძლება იყოს არაზნეობრივი. სამედიცინო ეთიკა იკვლევს
მედიცინის მუშაკებისა და პაციენტების ურთიერთობის ბუნებას. ბიოეთიკა იკვლევს ადამიანის
ქცევასა და მოღვაწეობის ძირითად პრინციპებს მედიცინისა და ბიოლოგიის სფეროში.

გამოყენებითი ეთიკა დაკავებულია კონრეტული რეალობის ეთიკური პრობლემატიკით,

განიხილავს ამ სფეროსთვის დამახასიათებელ ზოგად პრობლემებს, მორალურ შემთხვევებს და
პრეცენდენტებს. ადამიანის ცოდნა და პრაქტიკული ცხოვრება უზომოდ გამრავალფეროვანდა.
ცხოვრებამ შეიძინა პრეცენდენტული ხასიათი, გაიზარდა ადამიანის თავისუფლების ხარისხი
საკუთარი თავის მიმართ. ბიოეთიკა, როგორც გამოყენებითი ეთიკა, ადგენს სამედიცინო სფეროს
ახალ თავისებურებას, რაც ცვლის ექიმის პროფესიული საქმიანობის ზნეობრივ ნორმებს.
პირველად, სამედიცინო ეთიკის პრინციპები ჩამოაყალიბა ჰიპოკრატემ (ჰიპოკრატეს ფიცი).
ბიოეთიკა ავლენს სამედიცინო სფეროში მიმდინარე პროცესს - ექიმის ზნეობრივი ავტონომიის
შემცირებას, რაც გულისხმობდა, რომ ადრე ექიმი იყო ძირითადი სამედიცინო
გადაწყვეტილების მიმღები, ეხლა ხდება პაციენტის ავტონომიურობის ზრდა ექიმთან
მიმართებაში და ხდება სამედიცინო გადაწყვეტილების თანამონაწილე.

გამოყენებითი ეთიკის სფეროს კიდევ ერთი თავისებურება იმაშია, რომ ზნეობრივი

გადაწყვეტილების მოტივების განხილვასა და შეფასებაში მონაწილეობას ღებულობს მთელი
საზოგადოება. სულიერი ბრძოლა, რაც ხდება პიროვნების სულში ზნეობრივი გადაწყვეტილების
მიღებისას, ახლა საჯაროდ განიხილება საზოგადოების მიერ. საზოგადოება რაციონალური და
მორალური არგუმენტებით ებმება გადაწყვეტილების მიღებასა და შეფასებაში. გამოყენებითი
ეთიკის დილემური ხასიათი მიანიშნებს, რომ ზნეობრივი პრეცენდენტის ერთმნიშვნელოვანი
ლოგიკურად უეჭველი დასაბუთება და გადაწყვეტა შეუძლებელია. მიუხედავად
საზოგადოების ჩართულობისა, ორივე ურთიერთგამომრიცხველ ზნეობრივ გადაწყვეტილებას
აქვს საკუთარი მორალური არგუმენტი, ყოველი ცალკეული შემთხვევა განუმეორებელ,
ერთჯერად გადაწყვეტილებას მოითხოვს და გადაწყვეტილების სიმძიმე მთლიანად
პიროვნების პასუხისმგებლობაა და არა საზოგადოების.

გამოყენებითი ეთიკის უმთავრესი პრობლემაა სიცოცხლის ფენომენი. მორალური პრინციპები

წარმოსდგება როგორ სიცოცხლის არსის და სიმართლის საწყისისეულ და უპირობო
გამოხატულება. სიცოცხლე თავიდანვე უმაღლესი ღირებულება იყო და ყველაფერი რაც
სიცოცხლის გაძლიერებას, დაცვას, განვითარებას ემსახურებოდა იყო მისაღები და მორალური
ქცევა. მცნება- “არა კაც კლა” ზნეობის სინონიმია. მოსე კი ამბობს: “მე დღეს გთავაზობ
სიცოცხლეს და სიკეთეს, სიკვდილსა და ბოროტებას” (30;15) ეს გულისხმობდა სიკეთის და
სიცოცხლის იგივეობას. მაგრამ მეტაფიზიკის შემედგ სიკეთე, ღირსება იყო უფრო მაღლა
დაყენებული, რადგან სიცოცხლე უკვე აღარ გაიგება მხოლოდ ბიოლოგიური ფენომენის სახით,
სიცოცხლე მარადიული ხდება და წინა პლანზე გამოდის ზნეობრივი ღირებულებები, რომლებიც
სულის, მარადიული სიცოცხლის პოზიციებიდან არის შეფასებული. დღესაც სიცოცხლე
უმაღლესი ღირებულებაა, რადგან რელიგიური რწმენა შეირყა და ადამიანს აქვს მხოლოდ
სიცოცხლე. ადამიანმა უარი თქვა დუელზე, სახელმწიფოც კი უარს ამბობს სიკვდილით დასჯაზე
და ამ დროს მეორე ადამიანის მოკვლა ყოველდღიურობის, სამედიცინო პრაქტიკის საქმეა
(ევთანაზია, აბორტი, აპარატის გამორთვა) რა ღირს ერთი დღის სიცოცხლე, შეიძლება მისი
შეფასება? ბიოეთიკის პრობლემებია: ევთანაზია ადამიანის მიერ საკუთარი ნებით
სიცოცხლისაგან წასვლა. პრობლემის აქტუალურობას განაპირობებს თანამედროვე ადამიანის
ტექნიკური შესაძლებლობები `შეინარჩუნოს~ სიცოცხლე, ტვინი სიკვდილის შემდეგ.
ორგანოების გადანერგვა (ტრანსპლანტაცია). განასხვავებენ ჰომოტრანსპლანტაციას- ცოცხალი
ადმიანის ორგანოების გადანერგვა და ალლოტრანსპლანტაციას- გარდაცვლილი ადამიანების
ორგანოების გამოყენება. (ქსენოტრანსპლანტაცია ცხოველების ორგანოების გადანერგვა.) ამ
შემთხვევაში მნიშვნელოვანია სიკვდილის დადგენის პროცედურა და კრიტერიუმები. ასევე
ექიმებისადმი ნდობის საკითხი, რომ არ მოხდეს პოტენციური დონორის სიკვდილის დაჩქარება
ან ექიმის მიერ ოპერაციის ჩატარება რაიმე ორგანოს მოცილება გადანერგვის მიზნით. დღეს
ადამიანს აქვს ტექნიკურ შესაძლებლობა, საკუთარი მოსაზრებით, შეცვალოს ადამიანისა და
ცოცხალი ბუნების არსებობის ბუნებრივი მიმდინარეობა. რატომ უნდა დაეხმარო ერთს და არა
მეორეს, რატომ უნდა დაეხმარო პირველად ერთს და მერე მეორეს: ვისაც მეტი ფული,
ძალაუფლება აქვს თუ ვინც უფრო ჭკვიანია, ახალგაზრდაა და ასე შემდეგ. ვინ უნდა
განსაზღვროს ეს? მედიცინა და ტექნიკა საკითხს ასე სვამს ერთ ადამიანს შეიძლება დაეხმარო
მეორე ადამიანის ხარჯზე. ამიტომ მნიშვნელოვანია ადამიანის ზნეობრივი ღირებულებები.

ქრისტიანობა დასაშვებად მიიჩნევს ორსულობის ხელოვნურად შეწყვეტას მხოლოდ დედის

გადარჩენის აუცილებლობის შემთხვევაში. მუსულმანობა საერთოდ გამორიცხავს აბორტის
დასაშვებადობას. ზოგიერთ ქვეყანაში აკრძალულია კლონირება, ღეროვანი უჯრედები მიიღება
ემბრიონალური ქსოვილიდან, მაგრამ დასაშვებად არის მიჩნეული მათი შექმნა ინ ვიტრო.
აკრძალულია კლინიკური ცდების ჩატარება ახალი ვაქცინებისა და სამედიცინო პრეპარატების
შემოწმების მიზნით. (სუროგატული დედობა. ევგენიკა.) აკრძალულია ადამიანის გენომის
მონაცემების საფუძველზე რაიმე სოციალური (სამუშაოზე მიღება, დაზღვევა), ეკონომიკური ან
პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღება, ის წარმოადგენს სამედიცინო საიდუმლეობას.

ეკოლოგიური ეთიკამ შეიმუშავა ეთიკური პრინციპები და წესები, რომლებიც აწესრიგებენ

ადამიანისა მიმართებას ცოცხალ ბუნებასთან და მის ცალკეულ წარმომადგენელთან. ცოცხალი
ბუნებისადმი ეთიკური დამოკიდებულება არ არის ახალი თემა. ბუდა მოითხოვდა ზიანი არ
მიეყენებინათ სხვა ცოცხალი არსებებისათვის. მუჰამედი იცავდა ცხოველებს ადამიანთა სასტიკი
მოპყრობისაგან. წმინდა ფრანცის ასიზელი ცხოველებსა და მცენარეებს საკუთარ ძმებად და
დებად მიიჩნევდა. მხოლოდ 19-20 საუკუნეში კანონით აიკრძალა ცხოველებისადმი სასტიკი
მოპყრობა. ეკოლოგიური ეთიკის დამფუძნებელია ამერიკელი ოლდო ლეოპოლდი (1887-1948)
და გერმანელი ალბერტ შვეიცერი (1875-1965). მათ ჩამოაყალიბეს იდეა, რომ ცოცხალ არსებებს
უნდა მოვეპყრათ არა როგორც ნივთებს, არამედ როგორც შენს მსგავსს, დადგინდა ცოცხალ
ბუნებასთან მიმართების პრინციპები და იმპერატივები. ა. შვეიცერს მიეკუთვნება ცნობილი
დევიზი `მოწიწება სიცოცხლისადმი~. 1980-იან წლებში ჩამოყალიბდა ცხოველთა უფლებების
ცნება. 1982 წელს გაეროს ასამბლეაზე მიღებული იქნა ბუნების ქარტია, რომლის თანახმად
სიცოცხლის ყოველი ფორმა უნდა უნდა ჰქონდეს სიცოცხლის შესაძლებლობა. 1992 წელს
მიღებული იქნა რიო დე-ჟანეიროს დეკლარაცია ბუნებრივი გარემოსა და განვითარების შესახებ,
რომელშიც ჩამოყალიბდა ეკოლოგიური სამართლის ძირითადი პრინციპები.

პოსტმოდერნიზმში მორალის კრიტიკამ თავისი დასრულება ნახა. არ არსებობს არც სიკეთე და

არც ბოროტება. ქცევა ადამიანის თავისუფლების გამოვლინებაა და ყველა თვითონ ირჩევს
თავისი ქცევის სტანდარტს. ისინი მივიდნენ მორალური უნივერსალიზმის სრულ
უკუგდებამდე. მაგრამ ადამიანები მაინც თვლიან, რომ სიკეთე და ბოროტება არსებობს და მათ
შორის განსხვავება ადამიანისათვის ძალზედ მნიშვნელოვანია. კანტის კრიტიკის მიზანი იყო
დაებრუნებინა რეალური მოქმედება მორალის სფეროში, მაგრამ მან ამ მიზანს ვერ მიაღწია და
ამას დაუმატა ის, რომ მორალიდან განდევნა მოტივიც. კლასიკურ მორალს არ შეეძლო ცუდი
ადამიანი გარდაექმნა კარგ ადამიანად, მაგრამ ეთიკა იძლეოდა საზომს სიკეთისა და ბოროტების
გასარჩევად. პოსტმოდერნიზმი მიიჩნევს, რომ დღეს ადამიანს მორალური შეფასების გაკეთების
უფლებაც არ აქვს. პოსტმოდერნს ახასიათებს ეთიკური სკეპტიციზმი და ნიჰილიზმი. იგი ეჭვს
ქვეშ აყენებს არა მარტო მორალური ქცევის შესაძლებლობას, არამედ საერთოდ უარყოფს,
კლასიკური გაგებით, მოქმედების მორალური შეფასების შესაძლებლობას.