დაზღვევა, საბანკო, თავდებობა,კონტოკორენტი, ამხანაგობა

ბოლო დამუშავება: 14 მარტი, 2016
მუხლი 799. ცნება
1. დაზღვევის ხელშეკრულებით მზღვეველი მოვალეა აუნაზღაუროს დამზღვევს

სადაზღვევო შემთხვევის დადგომით მიყენებული ზიანი ხელშეკრულების
პირობების შესაბამისად. მყარად დადგენილი სადაზღვევო თანხით დაზღვევისას
მზღვეველი მოვალეა გადაიხადოს სადაზღვევო თანხა ან შეასრულოს სხვა
შეპირებული მოქმედება.
2. დამზღვევი ვალდებულია გადაიხადოს სადაზღვევო შესატანი (პრემია).
I. ზოგადი დებულებები ..................................................................................................................................... 1

1. მუხლში მოცემული ნორმების მიზანი და რეგულირების საგანი ..................................................... 1
2. მოკლე ისტორია .......................................................................................................................................... 2
3. ინსტიტუტის კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან .......................................................... 2
4. დაზღვევის მარეგულირებელი ნორმები ................................................................................................ 3
II. მუხლში განმტკიცებული ცალკეული ინსტიტუტი ................................................................................. 4
1. დაზღვევის ცნება და მისი შემადგენელი ელემენტები ........................................................................ 4
ა. სადაზღვევო შემთხვევა ......................................................................................................................... 6
ბ. სადაზღვევო რისკი ................................................................................................................................ 6
გ. სადაზღვევო თანხა ................................................................................................................................ 7
დ. ფრანშიზა................................................................................................................................................ 9
ე. დაზღვევის ობიექტი ............................................................................................................................. 9
2. დაზღვევის ხელშეკრულების მონაწილენი ............................................................................................ 9
III. გამოყენების წინაპირობები ....................................................................................................................... 10
IV. ნორმების დატვირთვა საპროცესო სამართალში და მტკიცების ტვირთი ........................................ 12
V. ხელშეკრულების განმარტება ..................................................................................................................... 13
1. დამზღვევის სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრა ...................................................................... 13
2. Contra proferentem პრინციპის გამოყენება ............................................................................................ 14
3. კეთილსინდისიერების პრინციპი .......................................................................................................... 14
4. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის გამოყენება............................................................................... 15
ა. სადაზღვევო ინტერესის არსი ............................................................................................................ 15
ბ. საკანონმდებლო მოწესრიგება ........................................................................................................... 17
გ. შემადგენლობა ...................................................................................................................................... 17
დ. მზღვეველის კეთილსინდისიერება ................................................................................................ 18
ე. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის გამოყენების სამართლებრივი შედეგები...................... 18
5. ევროპის დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლის პრინციპების გამოყენება დაზღვევის
ხელშკრულების განმარტებისას ................................................................................................................. 20
VI. დაზღვევის სახეები და ფორმები ............................................................................................................. 20
VII. საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ურთიერთობები................................................................. 20
I. ზოგადი დებულებები
1
1. მუხლში მოცემული ნორმების მიზანი და რეგულირების საგანი
დაზღვევის შინაარსის განსაზღვრა მისი სამართლებრივი და ეკონომიკური
საწყისების გამიჯვნას მოითხოვს. სამართლებრივი თვალსაზრისით, დაზღვევა
„სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა უფლებების დაცვის მნიშვნელოვან
1
ქეთევან ირემაშვილი
გარანტიად“ განიხილება,1 რამდენადაც ის „შესაძლო ზიანის ანაზღაურების

უზრუნველყოფის საშუალებას წარმოადგენს.“2
2 სამოქალაქო კოდექსში გათვალისწინებული ნორმებით (799-858) კანონმდებელი

დამზღვევსა და მზღვეველს შორის წარმოშობილი სახელშეკრულებო
ურთიერთობის მოწესრიგებას ისახავს მიზნად. ამ თვალსაზრისით 799-ე, როგორც
ცენტრალური ნორმა, დაზღვევის ხელშეკრულების არსსა და მხარეთა უფლება-
მოვალეობების ურთიერთმიმართებას განსაზღვრავს.
2. მოკლე ისტორია
3 ისტორიულად დაზღვევის დანიშნულებას დამდგარი ზიანის შედეგად status quo-
ს აღდგენა წარმოადგენდა.3 დაზღვევა თანამედროვე სამართლებრივ წესრიგშიც
ზიანის ანაზღაურების ფუნქციას ასრულებს. აღნიშნულის გათვალისწინება
მნიშველოვანია, რამდენადაც ამ უმთავრესი პრინციპიდან გამომდინარე ეყრება
საფუძველი დაზღვევის კლასიკურ დოქტრინებს.
3. ინსტიტუტის კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან

4 იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება დაზღვევის პირობით
(ალეატორულ)4 გარიგებებთან მსგავსების შესახებ.5 სკ-ს 90-ს მიხედვით,
პირობითად ითვლება გარიგება, როდესაც იგი დამოკიდებულია სამომავლო და
უცნობ მოვლენაზე იმით, რომ ან გარიგების შესრულების გადადება ხდება მის
დადგომამდე, ანდა გარიგების შეწყვეტა — ამ მოვლენის დადგომისთანავე.
გარიგების შესრულების გადადების ელემენტის შემცველობით დაზღვევის
ხელშეკრულება მსგავსებას ავლენს პირობით გარიგებასთან. მზღვეველს
ანაზღაურების ვალდებულება მხოლოდ სადაზღვევო შემთხვევით გამოწვეული
ზიანის დადგომის შემთხვევაში ეკისრება. დაზღვევის ხელშეკრულებაში
მზღვეველის ვალდებულება ცალსახად წარმოადგენს ძირითად, ხელშეკრულების
არსის განმსაზღვრელ ვალდებულებას. თუმცა, მისი შინაარსი მხოლოდ
1 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის N ას-663-624-2011 განჩინება.

2 იქვე.
3
დაზღვევის უძველესი მაგალითები ერთმანეთისგან განსხვავებულ და სამართლებრივი თვალსაზრისით
არაერთგვაროვან შეთანხმებებს წარმოადგენდნენ. მაგრამ არსებითია, რომ ყოველი მათგანი შეიცავდა
შეთანხმებას რისკის განაწილების შესახებ; Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, 2007, p. 15-16.
4 სიტყვა „ალეატორული” ფრანგულიდან მომდინარეობს „alea“ და კამათლის სროლას ნიშნავს; იხ. Garner
(Editor), Black’s Law Dictionary, Eight Edition, Thomson West, 2004, p. 342.
5 იურიდიულ ლიტერატურაში ოდითგანვე მიუთითებდნენ დაზღვევის ხელშეკრულების ალეატორული
ბუნების შესახებ. დაზღვევის ხელშეკრულება ხშირ შემთხვევაში პირობით ხელშეკრულებად

განიხილებოდა. Emerigon, A Treatise on Insurances, Translated by Samuel Meredith, 1850, p. 11. მისი
პირობითობა, არსებული მოსაზრებით, მზღვეველის ანაზღაურების ვალდებულების პირობით ხასიათში
გამოიხატებოდა. მზღვეველის ვალდებულება — გადაიხადოს ანაზღაურება დამზღვევის სასარგებლოდ -
დგება მხოლოდ სადაზღვევო რისკის რეალიზაციისა და დამზღვევისათვის ზიანის გამოწვევის
შესაბამისად. სწორედ აღნიშნულის გამო, დაზღვევის პოლისი პირობით ხელშეკრულებად მიიჩნეოდა.
ამასთან, საყოველთაოდ იყო გაზიარებული აზრი იმის შესახებ, რომ მზღვეველის ვალდებულების
დადგომის პირობითობა გავლენას არ ახდენდა ხელშეკრულების იურიდიულ ბუნებაზე, მის
სამართლებრივად მავალდებულებელ ხასიათზე. მზღვეველს არ ჰქონდა უფლება, სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომისას უარი ეთქვა აღნიშნული ვალდებულების შესრულებაზე. იქვე, 12.
2
აღნიშნული ვალდებულებით არ ამოიწურება. დაზღვევის ხელშეკრულებით ასევე

გათვალისწინებულია დამზღვევის მხრიდან პრემიის გადახდის, ინფორმაციის
მიწოდებისა და სხვა ტიპის ვალდებულებები.
რაც შეეხება 90-თი დადგენილ მეორე ელემენტს — გარიგების შეწყვეტას — 5

სადაზღვევო შემთხვევის დადგომა არ იწვევს ხელშეკრულების შეწყვეტას.
სადაზღვევო პერიოდის დასაწყისი და დასასრული, როგორც წესი, არ არის
დაკავშირებული სადაზღვევო რისკის რეალიზაციასთან. შესაძლებელია
სადაზღვევო პერიოდი სადაზღვევო რისკის რეალიზაციის გარეშეც ამოიწუროს.6
საბოლოოდ, პირობითი გარიგებისგან განსხვავებით, დაზღვევის ხელშეკრულების
მხარეთა უფლება-მოვალეობების წარმოშობა და განხორციელება არ არის
დამოკიდებული სადაზღვევო შემთხვევის დადგომაზე. სადაზღვევო რისკის
რეალიზაცია მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობის აუცილებელი
წინაპირობაა და არა დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნების
განმსაზღვრელი ერთადერთი ნიშანი.
პირობითი გარიგებებისგან დაზღვევის გამიჯვნისას ერთ-ერთ განმასხვავებელ 6

ნიშნად სადაზღვევო ინტერესი განიხილება. იურიდიულ ლიტერატურაში
აღნიშნავენ, რომ დაზღვევის ხელშეკრულებაში სადაზღვევო ინტერესის არსებობა
გამორიცხავს მის მიკუთვნებას ალეატორული გარიგებებისადმი.7
4. დაზღვევის მარეგულირებელი ნორმები

დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირება სხვადასხვა გზით მიიღწევა. ერთი 7
მხრივ, სკ ითვალისწინებს დაზღვევის სახელშეკრულებო ურთიერთობების
მოწესრიგებას, ხოლო, მეორე მხრივ, „დაზღვევის შესახებ“ საქართველოს კანონი
მოწოდებულია სადაზღვევო საქმიანობის რეგულირებისკენ.
სამოქალაქო კოდექსი დაზღვევის ხელშეკრულებას ვალდებულებითი სამართლის 8

კერძო ნაწილში აწესრიგებს. დაზღვევის მარეგულირებელი ნორმები
შემდეგნაირადაა განაწილებული: I. ზოგადი დებულებანი, II. სადაზღვევო
შესატანი, III. ზიანის დაზღვევა, IV. სიცოცხლის დაზღვევა, V. უბედური
შემთხვევის დაზღვევა. სისტემური სიზუსტის თვალსაზრისით, უნდა აღინიშნოს,
რომ სადაზღვევო შესატანის მარეგულირებელი ნორმები თავიანთი არსით ზოგად
დებულებებს მიეკუთვნება და მათი ცალკე გამოყოფის აუცილებლობა არ
არსებობს. ამიტომ, სასურველი იქნებოდა 815-819-ე მუხლები ზოგადი
დებულებების ნაწილში გაერთიანებულიყო.
6 ცისკაძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 799, გვ. 108.
7 ალეატორული ხელშეკრულებების Black’s Law-სეულ განმარტებაში დაზღვევაც ფიგურირებს. Garner
(Editor), Black’s Law Dictionary, Eight Edition, Thomson West, 2004, p. 342. თუმცაღა, იქვე სადაზღვევო
ინტერესის შემცველობით დაზღვევა მკვეთრად ემიჯნება ალეატორულ ხელშეკრულებებს (მინიშნებაა
თამაშობასა და სანაძლეოზე). იქვე, 829.
3
9 სამოქალაქო კოდექსთან ერთად დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირება

ცალკეული სპეციალური კანონის მეშვეობით მიიღწევა. „დაზღვევის შესახებ“
კანონის რეგულირების სფერო გაცილებით უფრო ფართოა და არ შემოიფარგლება
მხოლოდ მხარეთა შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობების რეგლამენტაციით.
კანონი ადგენს სადაზღვევო საქმიანობის სახელმწიფო რეგულირების ძირითად
პრინციპებს.
10 თავის მხრივ, სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული დაზღვევის სახეები

განსხვავდება დაზღვევის კანონით გათვალისწინებული კლასიფიკაციისგან, რაც
ცნებათა ერთიანი სისტემის დანერგვას აფერხებს. ტერმინოლოგიური სიცხადის
თვალსაზრისით, სასურველია, სამოქალაქო კოდექსსა და დაზღვევის კანონში
გათვალისწინებული დაზღვევის სახეები ერთმანეთს შეესაბამოს.
II. მუხლში განმტკიცებული ცალკეული ინსტიტუტი

1. დაზღვევის ცნება და მისი შემადგენელი ელემენტები
11 799-ე აყალიბებს დაზღვევის ხელშეკრულების ცნებას და მხარეთა
ურთიერთშემხვედრი ვალდებულებების შინაარსს განსაზღვრავს. კერძოდ,
დაზღვევის ხელშეკრულებით, მზღვეველი მოვალეა აუნაზღაუროს დამზღვევს
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომით მიყენებული ზიანი ხელშეკრულების
პირობების შესაბამისად. თავის მხრივ, დამზღვევი ვალდებულია გადაიხადოს
სადაზღვევო შესატანი (პრემია). მყარად დადგენილი სადაზღვევო თანხით
დაზღვევისას მზღვეველი მოვალეა გადაიხადოს სადაზღვევო თანხა ან
შეასრულოს სხვა შეპირებული მოქმედება.
12 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, „დაზღვევის

ხელშეკრულების საგანია მზღვეველის მიერ დამზღვევისათვის სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფა.“8
13 დაზღვევის ხელშეკრულება ორმხრივად მავალდებულებელი, კონსენსუალური და

სასყიდლიანი ხელშეკრულებაა.
14 დაზღვევის ხელშეკრულების სინალაგმატური ბუნება მხარეებისთვის

ურთიერთშემხვედრი უფლება-მოვალეობების დაკისრებით გამოიხატება.
მზღვეველი უფლებამოსილია, მოითხოვოს სადაზღვევო პრემიის გადახდა და
ვალდებულია, აანაზღაუროს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომით გამოწვეული
ზიანი. თავის მხრივ, დამზღვევი უფლებამოსილია, მოითხოვოს ზიანის
ანაზღაურება და ვალდებულია, შეთანხმებული ჯერადობითა და ოდენობით
იხადოს სადაზღვევო პრემია.
15 აღნიშნული უფლება-მოვალეობებით განისაზღვრება, მაგრამ არ ამოიწურება

დაზღვევის ხელშეკრულების არსი. მხარეებს შორის არსებული სახელშეკრულებო
ურთიერთობა სხვა ტიპის ვალდებულებებსაც მოიცავს. მაგალითად, დაზღვევის
ხელშეკრულებაში განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია დამზღვევის მხრიდან

4
მზღვეველისათვის სადაზღვევო პერიოდის ცალკეულ ეტაპზე დაზღვევის

ობიექტის შესახებ სრულყოფილი და უტყუარი ინფორმაციის მიწოდება (იხ. 808,
812, 814).
დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნების განსაზღვრისას 16

ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს დაზღვევის ხელშეკრულების დადებისა და
მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობის ეტაპები. იურიდიულ ლიტერატურაში
აღნიშნავენ, რომ დაზღვევის ხელშეკრულება იურიდიულ ძალას იძენს არა
მხარეთა შეთანხმებისთანავე, არამედ მხოლოდ სადაზღვევო პრემიის გადახდის
შემდეგ.9 ქართული სასამართლო პრაქტიკაც10 დაზღვევის ხელშკრულებას
რეალურ ხელშკრულებად მიიჩნევს.11 ასეთი დასკვნის გაკეთების საფუძველს 816-
ში გათვალისწინებული რეგულირება ქმნის. თუმცაღა, 816-ს განმარტებისას
მნიშვნელოვანია 806 I-ის მხედველობაში მიღება. ნორმათა კონკურენციის
პირობებში, საბოლოოდ, უპირატესობა 806 I-ს უნდა მიენიჭოს, რის გამოც
დაზღვევა კონსენსუალურ ხელშეკრულებად უნდა ჩაითვალოს (იხ. 806-ე მუხლის
კომენტ.).
მაგალითად: ა-მ გააფორმა სადაზღვევო კომპანია ბ-სთან მის საკუთრებაში 17

არსებული ავტომობილის დაზღვევის ხელშეკრულება 2013 წლის 10 ივლისს, 16:00
საათზე. ა-მ ხელშეკრულების დადებისთანავე გადაიხადა პირველი სადაზღვევო
პრემია. სადაზღვევო შემთხვევა დადგა 2013 წლის 10 ივლისს 22:00 საათზე. სკ-ს
816-ე მუხლის მიხედვით, მზღვეველის ვალდებულება წარმოიშვა. თუმცა, ამ
შემთხვევაში უპირატესია 806 I-ში მოცემული რეგულირების გათვალისწინება,
რომელიც მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობას 2013 წლის 10 ივლისის
ოცდაოთხი საათის დადგომას უკავშირებს. შესაბამისად, მზღვეველის
ვალდებულება არ წარმოშობილა და არც დამზღვევის მოთხოვნა არსებობს.
დაზღვევის ხელშეკრულების სასყიდლიანობა დამზღვევისათვის სადაზღვევო 18

პრემიის გადახდის ვალდებულების დაკისრებით გამოიხატება. სადაზღვევო
კომპანია, როგორც სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტი,
მოგების მიღებაზეა ორიენტირებული (საქართველოს კანონი „მეწარმეთა შესახებ“,
მუხ. პირველი, მუხ. 455). თუმცა, სადაზღვევო კომპანიის მიერ სადაზღვევო
პრემიის მიღება მხოლოდ მოგების მიღების მიზნით არ შემოიფარგლება.
სადაზღვევო პრემია წარმოადგენს მზღვეველის მიერ გაწეული „რისკის ტარების“
ღირებულებას. მეორე მხრივ, სადაზღვევო პრემიების აკუმულაცია სადაზღვევო
კომპანიაში ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულებისთვის
აუცილებელი წინაპირობაა.12
გასათვალისწინებელია საკასაციო სასამართლოს პოზიცია ერთ-ერთ სადაზღვევო 19

საქმეზე, სადაც მან მიიჩნია, რომ „სადაზღვევო საქმიანობის განხორციელების,
10საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 21 თებერვლის N ას-85-81-2013 განჩინება.
11საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის N ას-663-624-2011 განჩინება.
12 საქართველოს ეროვნული ბანკის სადაზღვევო რეზერვების სახეობათა განსაზღვრისა და შექმნის წესის
დამტკიცების თაობაზე ბრძანება #35/01, საკანონმდებლო მაცნე N 28, 15.03.2010, ნაწილი III.
5
სადაზღვევო შესატანის (პრემიის) მოთხოვნის უფლების დათმობა ეწინააღმდეგება

დაზღვევის შესახებ კანონმდებლობას და, დაზღვევის არსიდან გამომდინარე,
დაუშვებელია მოთხოვნის უფლების დათმობა.“13
20 დაზღვევის ცნების ფორმულირებისას მნიშვნელოვანია დაზღვევის შესახებ

საქართველოს კანონში მოცემული რეგულირების გათვალისწინება. აღნიშნული
მკაფიოდ წარმოაჩენს დაზღვევის მიზანს, რაც ფიზიკური და იურიდიული
პირების პირადი და ქონებრივი ინტერესების დაცვით გამოიხატება (საქართველოს
კანონი „დაზღვევის შესახებ“, მუხლი 3).
ა. სადაზღვევო შემთხვევა
21 „სადაზღვევო შემთხვევა წარმოადგენს სადაზღვევო რისკის რეალიზაციის
შედეგს.’’14 მხარეები სადაზღვევო შემთხვევას არსებითი პირობის სახით წინასწარ
განსაზღვრავენ ხელშეკრულებაში. სადაზღვევო შემთხვევის მაგალითია ხანძარი,
ქურდობა, გადაუდებელი სამედიცინო ჩარევის აუცილებლობა და ა.შ.
(დაუძლეველი ძალით გამოწვეულ ზიანთან დაკავშირებით იხ. 831-ე მუხლის
კომენტ.). საკრედიტო ვალდებულების დაზღვევის შემთხვევაში სადაზღვევო
შემთხვევას წარმოადგენს მსესხებლის მიერ სესხის ხელშეკრულებიდან
გამომდინარე ვალდებულების შეუსრულებლობა. სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომისათვის განმსაზღვრელ ძირითად კრიტერიუმს წარმოადგენს, „რამდენად
ინარჩუნებს სადაზღვევო შემთხვევა დამოუკიდებლობას თავად დაზღვეულის
ნებისგან.“15 საგულისხმოა, რომ ეს მოთხოვნა ხელშეკრულების ორივე მხარის
მიმართ ვრცელდება: სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შესაძლებლობა არ უნდა
ექცეოდეს მხარეთა გავლენის სფეროში.
ბ. სადაზღვევო რისკი
22 დაზღვევის ხელშეკრულებაში ასევე მნიშვნელოვანია არსებითი პირობის სახით
სადაზღვევო რისკის განსაზღვრა.16 ამასთან, ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯონოს
სადაზღვევო შემთხვევა და სადაზღვევო რისკი. მაგალითად: თუ დაზღვევის
ხელშეკრულებაში სადაზღვევო შემთხვევად ხანძარი განისაზღვრა, ერთ-ერთ
რისკ- ფაქტორად შეიძლება განიხილებოდეს შენობაში ხანძარსაწინააღმდეგო
სისტემის მწყობრიდან გამოსვლა.
23 თავისთავად, რისკი შეიძლება იყოს წინასწარ განჭვრეტადი, მაგრამ მისი

რეალიზაციის (სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის) ალბათობა უნდა იყოს
განუჭვრეტელი და თავისუფალი მხარეთა გავლენისაგან. რისკი რომ
სადაზღვევოდ ჩაითვალოს (დაზღვევადი რისკი), ის გარკვეულ კრიტერიუმებს
უნდა აკმაყოფილებდეს. რისკი არ უნდა იყოს იმ ხარისხით წინასწარ
განუჭვრეტელი, რომ შეუძლებელი გახდეს მისი შეფასება სადაზღვევო კომპანიის
13 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2005 წლის 21 აპრილის N ას-4-381-05 განჩინება.

14 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2003 წლის 5 მარტის N 3კ-310-03 განჩინება.
15 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 10 სექტემბრის N ას-755-811-2011 განჩინება.
16 სადაზღვევო რისკის შეფასება სცილდება სამართლებრივი რეგულირების სფეროს და სადაზღვევო
კომპანიის შიგნით ანდერრაიტინგის სახით ხორციელდება. სამართლებრივი თვალსაზრისით,

მნიშვნელოვანია, რომ სადაზღვევო რისკი დაზღვევის ხელშეკრულების არსებით პირობას წარმოადგენს (იხ.
327 I) და ხელშეკრულების დადებისათვის მასზე შეთანხმება სავალდებულოა.
6
მიერ.17 დაუზღვეველი რისკის მაგალითად ჯანმრთელობის დაზღვევის

პოლისებში განიხილება ე.წ. „ექსპერიმენტული მკურნალობა“,18 რადგან
მზღვეველის მიერ შეუძლებელია ასეთი ტიპის მკურნალობის ხარჯების ზუსტი
კალკულაციის წინასწარ დადგენა.
გ. სადაზღვევო თანხა
სადაზღვევო თანხა ის ფულადი თანხაა, რომლის ფარგლებშიც ხდება დაზღვევის 24
ობიექტის დაზღვევა. სადაზღვევო თანხა განისაზღვრება დაზღვევის ობიექტის
ეკონომიკური ღირებულების მიხედვით. სადაზღვევო თანხა განსხვავდება
სადაზღვევო ანაზღაურებისგან,19 რომელსაც დამზღვევი ზიანის ანაზღაურების
სახით იღებს მზღვეველისაგან.
როგორც წესი, სადაზღვევო ანაზღაურება გამოითვლება დამდგარი ზიანის 25

მიხედვით. თუმცა, სადაზღვევო პრაქტიკაში მისი განსაზღვრის სხვადასხვა წესი
არსებობს. სადაზღვევო ურთიერთობაში კეთილსინდისიერი ქცევის სტანდარტის
დაცვა გულისხმობს, რომ დამზღვევს არ უნდა გაუჩნდეს ზიანის ანაზღაურების
ხარჯზე მოგების მიღების ინტერესი. 20დაზღვევის ხელშეკრულებისათვის
ფუნდამენტური ანაზღაურების პრინციპის მიხედვით, დაზღვევის არსი ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულებით განისაზღვრება. აღნიშნული ერთგვარად
უსაფუძლო გამდიდრების პრევენციის მიზანსაც ემსახურება. შესაბამისად,
შესაძლებელია, სადაზღვევო საზღაური ნაკლები იყოს დამდგარი ზიანის
ოდენობაზე, მაგრამ დაუშვებელია, რომ ის აღემატებოდეს მას.21 ამიტომაც,
აღნიშნული მოთხოვნის დაცვისას გადამწყვეტია დაზღვევის ობიექტის
ეკონომიკური ღირებულება. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები დაზღვევის სახე.
მაგალითად, თუ მსუბუქი ავტომობილი შეფასებულია 15.000 ლარად,
არაგონივრული იქნება მზღვეველის მიერ სადაზღვევო თანხად 50.000 ლარის
გათვალისწინება, რადგან ავტომობილის განადგურების შემთხვევაში დამზღვევის
მიერ განცდილი სრული ზიანი 15.000 ლარს შეადგენს. თუკი სადაზღვევო თანხად
50.000 ლარზე შეთანხმების შესაძლებლობა დაიშვება, დამზღვევს გაუჩნდება
არაკეთილსინდისიერი ქმედების ხარჯზე უკანონო მოგების მიღების განზრახვა
დამატებითი 35.000 ლარის სახით.
17 Garner (Editor), Black’s Law Dictionary, Eight Edition, Thomson West, 2004, p. 1353.
18 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, 2007, p. 499.
19 სადაზღვევო ანაზღაურების მიღების უფლების განსაზღვრისას ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში
საინტერესო საკითხი დაისვა აღნიშნულის უფლების სამკვიდრო ქონების ნაწილად ცნობის შესახებ. საქალაქო
სასამართლომ მისი მსჯელობა დაამყარა სკ-ს 1328-ე მუხლზე და სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან
წარმოშობილი სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება გარდაცვლილის სამკვიდრო ქონების
ნაწილად მიიჩნია. სააპელაციო სასამართლომ კი არ გაიზიარა სამოქალაქო პალატის მსჯელობა და დაეყრდნო
სკ-ს 349-ე მუხლს. მისი მოსაზრებით, რადგან სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებაში მოსარგებლედ
მითითებული იყო გარდაცვლილის მეუღლე, სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება გააჩნდა
სწორედ მას და არა სხვა დანარჩენ მემკვიდრეებს. ასეთი მსჯელობა სააპელაციო სასამართლომ დააფუძნა სკ-ს
349-350 მუხლებზე და მოცემული ხელშეკრულება მესამე პირის სასარგებლოდ დადებულ ხელშეკრულებად
დააკვალიფიცირა. იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 8 დეკემბრის N ას-718-673-2010
განჩინება.
20 Emerigon, A Treatise on Insurances, Translated by Samuel Meredith, 1850, p. 13.
7
პირადი დაზღვევის დროს, ქონების დაზღვევისაგან განსხვავებით, მხარეები არ

არიან შეზღუდულნი სადაზღვევო თანხის მოცულობის განსაზღვრაში. თუმცა,
აქაც განმსაზღვრელია ობიექტური კრიტერიუმების გათვალისწინება.
თეორიულად, სიცოცხლის დაზღვევის შემთხვევაში დამზღვევს სადაზღვევო
თანხად შეუძლია დაასახელოს 15.000 ლარიც და 1.500.000 ლარიც. მაგრამ
მზღვეველის მიერ თანხმობის გამოსათქმელად აუცილებელია ანაზღაურების
პრინციპის გათვალისწინება. სიცოცხლის დაზღვევის მიზანია
მოსარგებლეებისთვის დამზღვევის გარდაცვალებით გამოწვეული ზიანის
ანაზღაურება. შესაბამისად, თუ დამზღვევის შრომის ანაზღაურება ადგილობრივი
ბაზრის პირობებში განიხილება, როგორც საშუალო, მზღვეველი უფლებამოსილია
უარი თქვას სადაზღვევო თანხად შეუსაბამოდ დიდი, მოცემულ მაგალითში
1.500.000 ლარის გათვალისწინებაზე.
26 ანაზღაურების პრინციპიდან არსებობს გამონაკლისებიც. ასეთი გამონაკლისი

გათვალისწინებულია 799 I-ის მეორე წინადადებაში. კერძოდ, მყარად
დადგენილი სადაზღვევო თანხით დაზღვევისას მზღვეველი მოვალეა
გადაიხადოს სადაზღვევო თანხა ან შეასრულოს სხვა შეპირებული მოქმედება.
ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი საშუალებას აძლევს მხარეებს, ზიანის
ოდენობისგან დამოუკიდებლად განსაზღვრონ ანაზღაურების ოდენობა. ასეთ
შემთხვევებში შეიძლება, რომ ანაზღაურება აღემატებოდეს კიდეც ზიანის
ოდენობას.
27 ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით დაზუსტებას მოითხოვს ის გარემოება, რომ

მუხლში ტერმინი სადაზღვევო თანხა სადაზღვევო ანაზღაურების მნიშვნელობით
გამოიყენება. ამიტომაც, ნორმის სიტყვასიტყვით განმარტება მოცემულ
შემთხვევაში არაგონივრული იქნებოდა. 799 I-ის მეორე წინადადების მიხედვით,
მყარად დადგენილი სადაზღვევო თანხით დაზღვევისას მზღვეველი მოვალეა
გადაიხადოს სადაზღვევო თანხა. ცხადია, მზღვეველი იხდის არა სადაზღვევო
თანხას, არამედ სადაზღვევო ანაზღაურებას სადაზღვევო თანხის ფარგლებში.
სადაზღვევო თანხა თავისთავად წინასწარ დადგენილ თანხას წარმოადგენს,
რომლის ფარგლებშიც ხდება დაზღვევა. მყარად დადგენილი თანხის ქვეშ
კანონმდებელი მყარად დადგენილ სადაზღვევო ანაზღაურებას გულისხმობს,
როგორც გამონაკლისს ანაზღაურების ზოგადი პრინციპიდან.
28 სხვა შეპირებული მოქმედების

ქვეშ კანონმდებელი ისეთ შეთანხმებებს
გულისხმობს, სადაც მზღვეველი დამზღვევისათვის ანაზღაურებისგან
ალტერნატიულ მოქმედებას ახორციელებს. ასეთად შეიძლება განიხილებოდეს
ჯანმრთელობის დაზღვევის შემთხვევაში ანაზღაურების გადახდა სამედიცინო
დაწესებულებისთვის, ქონების დაზღვევისას ქონების აღდგენა პირვანდელ
მდგომარეობაში22 და მისთ.
8
დ. ფრანშიზა
სადაზღვევო პრაქტიკაში დიდი გამოყენება აქვს დათქმას პირობითი და უპირობო 29
ფრანშიზის შესახებ. დაზღვევის ხელშეკრულებით შესაძლებელია განისაზღვროს
არაანაზღაურებადი ზიანის ლიმიტი ან ზიანის ანაზღაურება გარკვეულ პირობას
დაუკავშირდეს. მაგალითად: უძრავი ქონების დაზღვევის შემთხვევაში
ხელშეკრულებით შეიძლება განისაზღვროს, რომ, თუ სადაზღვევო შემთხვევის
შედეგად დამდგარი ზიანის ოდენობა შეადგენს 1000 ლარს:
ა) მზღვეველი ზიანს აანაზღაურებს 1000 ლარის ზემოთ (უპირობო ფრანშიზა);

ბ) მზღვეველი ზიანს აანაზღაურებს 1000 ლარის ჩათვლით (პირობითი ფრანშიზა).
ე. დაზღვევის ობიექტი
დაზღვევის ობიექტი ის სამართლებრივი სიკეთეა, რომლის ხელყოფის 30
პრევენციასაც დაზღვევის ხელშეკრულების მხარეები ისახავენ მიზნად. დაზღვევის
კლასიფიკაციის უმთავრესი კრიტერიუმი სწორედ მისი ობიექტის განსაზღვრაში
მდგომარეობს. დაზღვევის შესახებ საქართველოს კანონი დაზღვევის ობიექტს
განმარტავს, როგორც ნებისმიერ ქონებრივ ან პირად არაქონებრივი ინტერესს,
რომელიც არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კანონმდებლობას (მუხ. 4 I).
2. დაზღვევის ხელშეკრულების მონაწილენი

დაზღვევის ხელშეკრულების მხარეებია მზღვეველი და დამზღვევი. 31
ამავდროულად, დაზღვევის ხელშეკრულებას ჰყავს მონაწილენიც, რომლებიც
23
დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლებრივი შედეგების ადრესატებს

წარმოადგენენ ან გარკვეულად დაკავშირებულნი არიან მასთან.
დაზღვევის შესახებ კანონის მიხედვით, მზღვეველი არის იურიდიული პირი,

რომელიც შექმნილია სადაზღვევო საქმიანობის განხორციელებისთვის და
რომელსაც, კანონით დადგენილი წესით, მიღებული აქვს დაზღვევის შესაბამისი
სახეობის განხორციელების ლიცენზია. ამასთან, კანონი მკაცრად განსაზღვრავს,
რომ სადაზღვევო ორგანიზაციის ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმად
დასაშვებია მხოლოდ შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება და სააქციო
საზოგადოება (მუხ. 9 I).
კანონი დამზღვევს განმარტავს, როგორც ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს, 32

რომელმაც მზღვეველთან დადო დაზღვევის ხელშეკრულება (მუხ. 8 I, II).
799-ს მოწესრიგების სფერო დამზღვევისა და მზღვეველის გარდა ვრცელდება 33

სადაზღვევო ურთიერთობის მონაწილეებზე, რომელთაც დაზღვეული და
მოსარგებლე წარმოადგენენ. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ მოსარგებლის ცნებას
23დაზღვევის ურთიერთობის მონაწილეებს წარმოადგენენ ასევე დაზღვევის აგენტი და სადაზღვევო ბროკერი,

რომელთა საქმიანობაც სცდება 799-ით გათვალიწინებული დაზღვევის ხელშეკრულების არსს და ცალკე
სახელშეკრულებო ურთიერთობებს მიეკუთვნება. იხ. დაზღვევის შესახებ საქართველოს კანონი, მუხლი მე-12.
სადაზღვევო ურთიერთობის მონაწილედ გადამზღვეველიც შეიძლება განვიხილოთ თუ დამზღვევი
გადამზღვეველისადმი მოთხოვნის უფლების მქონედ ჩაითვლება (იხ. 801-ე მუხლის კომენტ.).
9
ითვალისწინებს დაზღვევის შესახებ კანონი და სამოქალაქო კოდექსი ასეთს არ

იცნობს დაზღვევის მარეგულირებელი ნორმების ნაწილში.
34 დაზღვეული არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომლის მიმართაც

ხორციელდება დაზღვევა. დამზღვევი შეიძლება იმავდროულად იყოს
დაზღვეული, თუ დაზღვევის ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის
გათვალიწინებული (მუხ. 10).
35 მოსარგებლე არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც დაზღვევის

ხელშეკრულების ან დაზღვევის შესახებ კანონმდებლობის თანახმად, იღებს
სადაზღვევო ანაზღაურებას (მუხ. 11 I). მოსარგებლე არის დაზღვეული, თუ
მოსარგებლე არ არის განსაზღვრული ხელშეკრულებით (მუხ. 11 V).
III. გამოყენების წინაპირობები

36 799-ე მოთხოვნის უფლების შემცველი ნორმებისგან შედგება. 799-ე I ადგენს
დამზღვევის (სადაზღვევო შემთხვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების
მიღების), ხოლო 799 II კი მზღვეველის (სადაზღვევო პრემიის მიღების)
მოთხოვნის უფლებებს.
37 პრაქტიკაში პრობლემურია დამზღვევის მოთხოვნის წინაპირობების განსაზღვრა.

კერძოდ, სადაზღვევო კომპანიის მხრიდან ზიანის ანაზღაურებაზე უარის
შემთხვევაში სასამართლომ ასეთი უარის ლეგიტიმურობა სწორედ მოთხოვნის
წინაპირობების შემოწმების საფუძველზე უნდა განსაზღვროს.
38 სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობების განხილვისას,

უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ ცალკეული წინაპირობა კანონმდებელმა
799-ის გარდა დაზღვევის მომწესრიგებელ სხვადასხვა მუხლში გაითვალისწინა.
მაგალითად, სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობები
გათვალისწინებულია შემდეგ მუხლებში: 806 I, 808, 816, 829.
39 თავის მხრივ, 799 I-ით გათვალისწინებული წინაპირობების განხილვა მოთხოვნის

უფლების შემცველი ნორმის სიტყვასიტყვითი განმარტებით უნდა დაიწყოს.
კერძოდ, დაზღვევის ხელშეკრულებით მზღვეველი მოვალეა აუნაზღაუროს
დამზღვევს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომით მიყენებული ზიანი
ხელშეკრულების პირობების შესაბამისად.
40 შესაბამისად, სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის უმთავრესი წინაპირობებია

დამზღვევის მიმართ დამდგარი ზიანი და მიზეზობრივი კავშირი სადაზღვევო
შემთხვევასა და დამდგარ ზიანს შორის.
41 დამზღვევის ზიანის დასადგენად მოსამართლემ არაერთი გარემოება უნდა

მიიღოს მხედველობაში. პირველ ყოვლისა, გასათვალისწინებელია დაზღვევის
სახე. მაგალითად, ქონების დაზღვევისას მიიჩნევა, რომ თუ დამზღვევს არ გააჩნია
ინტერესი დაზღვევის ობიექტის მიმართ, ის არ განიცდის ზიანს. ასეთი
10
მსჯელობით, თუ ზიანი არ არსებობს, როგორც ანაზღაურების მოთხოვნის

წინაპირობა, არ არსებობს არც ანაზღაურების მოთხოვნა.24
სადაზღვევო დავებში ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობების დადგენისას 42

განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს სადაზღვევო შემთხვევასა და დამდგარ
ზიანს შორის არსებული მიზეზობრივი კავშირის დადგენა. ზოგადი პრინციპის
თანახმად, მხედველობაში მიიღება პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი (Causa
proxima) და მიზეზთა მიზეზების დაუსრულებელი ძიება უმართებულოდ
მიიჩნევა. მაგალითად, ადამიანის გარდაცვალების პირდაპირი მიზეზი შეიძლება
იყოს ავტოსაგზაო შემთხვევა, მაგრამ მისი გარდაცვალების არაპირადაპირ
მიზეზად დაბადებაც შეიძლება განიხილებოდეს.25
ხშირად სადაზღვევო შემთხვევა გამოწვეულია არა ერთი, არამედ რამდენიმე 43

მიზეზის თანაქმედებით. ასეთ დროს მოსამართლემ უნდა დაადგინოს
სადაზღვევო შემთხვევის გამომწვევ მიზეზთა ჯაჭვი და განსაზღვროს, რომელ
მიზეზს მიენიჭოს უპირატესობა. მაგალითად: ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად
დაზღვეული გადმოვიდა ავტომობილიდან და გარკვეული მანძილის გავლის
შემდეგ ჩავარდა მდინარეში. დაზღვეული გარდაიცვალა არა დახრჩობის, არამედ
წყლისგან მიღებული შოკის შედეგად. მოსამართლემ მიიჩნია, რომ დაზღვეულის
გარდაცვალების პირდაპირი მიზეზი იყო ავტოსაგზაო შემთხვევა, რომელმაც
გამოიწვია მოვლენათა შემდგომი განვითარება. შესაბამისად, თუ მოცემულ
მაგალითში მოსამართლის მიერ განსაზღვრული მიზეზი ხელშკრულების
გამონაკლისი პირობების ქვეშ ექცევა, მზღვეველის უარი ანაზღაურებაზე
კანონიერად ჩაითვლება.26
პრაქტიკაში შეიძლება პრობლემური იყოს მიზეზთა კონკურენცია, როდესაც 44

სადაზღვევო შემთხვევის გამომწვევი ორი მიზეზიდან ერთი ექცევა სადაზღვევო
დაფარვის, მეორე კი გამონაკლისი პირობების ქვეშ. მოცემულ კითხვაზე ზუსტი
პასუხი არ არსებობს.27 ასეთ დროს მოსამართლემ სხვადასხვა კრიტერიუმით უნდა
იხელმძღვანელოს. საბოლოოდ, გადამწყვეტი შეიძლება აღმოჩნდეს მის მიერ
თავად მიზეზის განმარტება. მაგალითად, ერთ-ერთ საქმეზე მოსამართლემ
წყალდიდობა ვულკანის ამოფრქვევის გამოხატულებად მიიჩნია და არა
დამოუკიდებელ ხდომილებად. 28
მოცემულ შემთხვევაში მზღვეველს
წყალდიდობა გამონაკლის პირობებშიც რომ ჰქონოდა გათვალისწინებული,
მოსამართლისეული განმარტებით, მას მაინც დაეკისრებოდა ანაზღაურების
ვალდებულება.
ცალკეულ შემთხვევაში მიზეზობრივი კავშირის განსაზღვრისას მოსამართლემ 45

ყურადღება უნდა გაამახვილოს დამზღვევის სამართლებრივ სტატუსზეც. კერძოდ,

25 Cannar, Essential Cases in Insurance Law, Cambridge, 1985, p. 16.
26 იქვე, 17.
27 იხ. Cannar, Essential Cases in Insurance Law, Cambridge, 1985, p. 17; შდრ. Squires, Recent Development: Autopsy of
a Plain English Insurance Contract: Can Plain English Survive Proximate Cause? 1984, p. 5.
28 იქვე, 3.
11
როგორც წესი, მეწარმე დამზღვევთან დადებულ ხელშეკრულებაში დაზღვევის

გამონაკლისი პირობები ტექნიკური ტერმინების გამოყენების ხარჯზე
დეტალურადაა გაწერილი. ასეთ დროს სადაზღვევო შემთხვევის გამომწვევი
მიზეზების ერთიანი ჯაჭვიდან უმთავრესად მითითება ხდება უკანასკნელ
პირდაპირ მიზეზზე. არამეწარმე დამზღვევთან დადებული ხელშეკრულების
განმარტებისას, მომხმარებლის გამოუცდელობის გათვალისწინებით,
მოსამართლემ შეიძლება გადაუხვიოს სადაზღვევო პრაქტიკაში აღიარებულ წესს
და ხელშეკრულების განმარტებისას უკანასკნელი პირდაპირი მიზეზის წესი არ
გამოიყენოს.29
46 წინაპირობების განხილვისას მხედველობაში მიიღება ფრანშიზის პირობაც,

ხელშეკრულებაში ასეთის არსებობისას. საბოლოოდ, მნიშვნელოვანია, რომელი
საფუძვლით ამყარებს მზღვეველი მის უარს ანაზღაურებაზე.
47 799-ე I ასევე მიუთითებს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობების

შესახებ. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი მხარეებს უფლებას ანიჭებს,
თავისუფლად განსაზღვრონ დაზღვევის ხელშკრულების პირობები.
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობების განმარტებისას,
უმნიშვნელოვანესია სადაზღვევო დაფარვისა და გამონაკლისი პირობების
გათვალისწინება.
სადაზღვევო დავების დიდი ნაწილი სწორედ ამ უკანასკნელი პირობებით

გათვალისწინებულ მომსახურებას უკავშირედება. მაგალითად, თუ დაზღვევის
ხელშეკრულებით განისაზღვრა, რომ მზღვეველი აანაზღაურებს გადაუდებელი
ჰოსპიტალური მკურნალობის ხარჯებს და დამზღვევის მიერ ჩატარებული
მკურნალობა დაკვალიფიცირდება ამბულატორიულ მკურნალობად, მზღვეველის
უარი სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემაზე მართებულად ჩაითვლება 799 I-ის
საფუძველზე.30
IV. ნორმების დატვირთვა საპროცესო სამართალში და მტკიცების ტვირთი
48 დაზღვევის ხელშეკრულების საფუძველზე წამოჭრილი დავის დროს მტკიცების

ტვირთი მხარეებს შორის შემდეგნაირად ნაწილდება: დამზღვევმა უნდა ამტკიცოს
სადაზღვევო შემთხვევასა და დამდგარ ზიანს შორის causa proxima-ს არსებობა.
მეორე მხრივ, მზღვეველმა უნდა ამტკიცოს, რომ ზიანის გამომწვევი მიზეზი
წარმოადგენს ხელშეკრულების გამონაკლისს, რის გამოც მასზე ვერ გავრცელდება
სადაზღვევო დაფარვა.31
49 დაზღვევის შემთხვევაში მხარეთათვის შესაძლებელია დავის გადაწყვეტის

ალტერნატიული საშუალებების გამოყენება მეტად ხელსაყრელი და
მოსახერხებელი იყოს როგორც დროისა და ფინანსური რესურსის დაზოგვის, ისე
29იქვე, 5.
30საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 6 ივნისის N 3კ/450-01 განჩინება.
31 Cannar, Essential Cases in Insurance Law, 1985, 19.
12
სადაზღვევო კომპანიის საქმიანი რეპუტაციის დაცვის თვალსაზრისით. თუმცაღა,

სამართლის განვითარებისათვის განუზომლად დიდი მნიშვნელობისაა დავების
გადაწყვეტა სასამართლოს მიერ, რომელმაც არსებულ დოქტინას ყოველ
კონკრეტულ შემთხვევაში უნიკალური განმარტება უნდა მისცეს. მხოლოდ ასე
შეიძლება სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი დაზღვევის პრინციპების
პრაქტიკული მნიშვნელობის შეცნობა და მათი გამდიდრება სათანადო
ინტერპრეტაციით.32
V. ხელშეკრულების განმარტება
დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ მოქმედებს სახელშეკრულებო სამართლის 50

ზოგადი და სპეციალური წესები. მაგალითად, დაზღვევის ხელშეკრულების
დასადებად აუცილებელია ორი ურთიერთმფარავი ნების — ოფერტისა და
აქცეპტის, გამოვლენა; მხარეების მიერ გავლენილი ნების ნამდვილობა; დაზღვევის
ობიექტის კანონიერება;33 დაზღვევის ხელშეკრულების შინაარსის შესატყვისობა
საჯარო წესრიგთან34 და მისთ. ამასთანავე, დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ
მოქმედებს ე.წ. სპეციალური წესები, რომლებიც სადაზღვევო პრაქტიკაში
ჩამოყალიბდა და განვითარდა იურიდიული დოქტრინების სახით.
1. დამზღვევის სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრა

დაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას მნიშვნელოვანია დამზღვევის 51
სამართლებრივი სტატუსის გათვალისწინება. ამ თვალსაზრისით, სადაზღვევო
პრაქტიკაში ერთმანეთისგან იმიჯნება კომერციული დაზღვევისა (Commercial
insurance) და მომხმარებელთან დადებული კონტრაქტები (Adhesion Contract).
განსხვავებული სამართლებრივი ბუნების გათვალისწინებით, ისინი სხავადასხვა
ტიპის სამართლებრივი მოწესრიგების საგნებს წარმოადგენენ. არაგონივრულია
მოსამართლემ ერთგვაროვანი მიდგომა გამოიყენოს ორ განსხვავებულ
შემთხვევაში, როდესაც : ერთი მხრივ, დამზღვევს წარმოადგენს მეწარმე და, მეორე
მხრივ, „გამოუცდელი“ მომხმარებელი. პირველ შემთხვევაში მხარეებს შორის
მოლაპარაკების გზით მიიღწევა ხელშეკრულების პირობების დეტალური
განსაზღვრა. არამეწარმე დამზღვევისთვის კი უმთავრესად გამოიყენება
სტანდარტული ხელშეკრულებები, რომელთა შინაარსის ზუსტი აღქმაც
მომხმარებლისთვის ხშირად პრობლემურია. ამიტომაც, არამიზანშეწონილი იქნება
არამეწარმე დამზღვევის მიჩნევა ინფორმირებულ და საკუთარი ინტერესის
დაცვის უნარის მქონე კონტრაჰენტად.35 კონტრაჰენტების ასეთი არათანაბარი
მდგომარეობა ცალკეულ შემთხვევაში გავლენას ახდენს მტკიცების ტვირთის,
მიზეზობრივი კავშირისა და სხვა მნიშვნელოვანი გარემოების განსაზღვრაზე.36

33 Cannar, Essential Cases in Insurance Law, 1985, p. 1.
34 იქვე, 19-20.
35 Squires, Recent Development: Autopsy of a Plain English Insurance Contract: Can Plain English Survive Proximate
Cause? 1984, p. 6.
36 იქვე, 7.
13
52 მეწარმე დამზღვევთან დადებული დაზღვევის ხელშკრულების საფუძველზე

წარმოშობილი დავის განხილვისას გამოირიცხება მომხმარებელთა დაცვის
მიზნით დადგენილი წესების გამოყენება და, პირიქით, მომხმარებელზე ვერ
გავრცელდება მეწარმე კონტრაჰენტის მიმართ დადგენილი წესები. მაგალითად,
სააპელაციო პალატამ ერთ-ერთ საქმეზე37 დაასკვნა, რომ სადაზღვევო კომპანიას,
როგორც „ძლიერ კონტრაჰენტს“ გაცილებით მეტი გულისხმიერება და
წინდახედულობა მოეთხოვება, ვიდრე დამზღვევს. ასეთი მსჯელობა
სასამართლომ დაამყარა იმ არგუმენტზე, რომ სადაზღვევო კომპანია,
„წარმოადგენდა მეწარმე იურიდიულ პირს და სადაზღვევო საქმიანობა მისი
საქმიანობის ერთადერთი სფერო იყო.“
2. Contra proferentem პრინციპის გამოყენება

53 დაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას მოქმედებს სპეციალური პრინციპი —
contra proferentem, რომლის თანახმადაც ხელშეკრულების ბუნდოვანი და
ორაზროვანი დებულებები განიმარტება მისი შემდგენის საწინააღმდეგოდ.38 ამ
თვალსაზრისით, განსაკუთრებული სიმძიმე აწევთ მზღვეველებს, რადგან სწორედ
ისინი ადგენენ ე.წ. „სტანდარტული ხელშეკრულების” პირობებს და, შესაბამისად,
ვალდებულნიც არიან, განსაკუთრებული გულისხმიერებით მოეკიდონ ამ
პირობების გარკვევით ჩამოყალიბებას. ხელშეკრულების განსაკუთრებულად
მნიშვნელოვანი პირობების, მაგალითად, დაზღვევის გამონაკლისი პირობების
თვალსაჩინობისათვის, შესაძლებელია მათი განსხვავებული შრიფტით ან უფრო
მუქი ნაბეჭდით გამოკვეთა.39
3. კეთილსინდისიერების პრინციპი
54 დაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს
კეთილსინდისიერების პრინციპი. დაზღვევის ხელშეკრულებას ტრადიციულად
მიაკუთვნებდნენ სწორედ კეთილსინდისიერების პრინციპზე დაფუძნებულ
ხელშეკრულებათა რიცხვს.40 კეთილსინდისიერების პრინციპი ავალდებულებს
დაზღვევის ხელშეკრულების მხარეებს, გულისხმიერებით მოეკიდონ ერთმანეთის
ინტერესებს ხელშეკრულების მიმართ და არ დააბრკოლონ აღნიშნული
ინტერესების რეალიზაცია.41
55 კეთილსინდისიერების პრინციპის მნიშვნელობა დაზღვევის ხელშეკრულებაში

ხშირად დამზღვევის ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებამდე დაიყვანება.
აღნიშნული, თავის მხრივ, გარკვეული წინაპირობების არსებობამ განაპირობა.
სადაზღვევო ურთიერთობების განვითარების საწყის ეტაპზე განსაკუთრებული
მნიშვნელობა დამზღვევის მხრიდან უტყუარი და სრულყოფილი ინფორმაციის
მიწოდებას მიენიჭა, რამდენადაც ეს აუცილებელი იყო თავად სადაზღვევო
საქმიანობის განვითარებისათვის.42 თუმცაღა, კეთილსინდისიერების პრინციპი
37 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 28 იანვრის N ას-1643-1540-2012 განჩინება.

39 Cannar, Essential Cases in Insurance Law, 1985, p. 13.
40 იქვე, 1.
42 Merkin/Rodger, EC Insurance Law, 1997, p. 29.
14
ბევრად უფრო ფართო და ყოვლისმომცველია და მისი მნიშვნელობა

დაზღვევის ხელშეკრულებაში მხოლოდ ინფორმაციის მიწოდების
ვალდებულებით არ ამოიწურება.
საგულისხმოა საქართველოს სააპელაციო სასამართლოს განმარტება ერთ-ერთ 56

სადაზღვევო დავაზე, რომლის თანახმადაც, „სამოქალაქო კოდექსი კერძო
სამართლის სუბიექტებს ავალდებულებს იმოქმედონ კეთილსინდისიერების
ფარგლებში. კეთილსინდისიერების პრინციპის ძირითადი ფუნქცია სამართლიანი
შედეგების დადგომა და, ამავე დროს, აშკარა უსამართლო შედეგის თავიდან
აცილებაა, რაც პირდაპირ უკავშირდება სამოქალაქო ურთიერთობათა
სტაბილურობასა და სიმყარეს.“43
4. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის გამოყენება
ა. სადაზღვევო ინტერესის არსი

სადაზღვევო ინტერესი ის სამართლებრივი ინტერესია, რომელიც დამზღვევს 57
გააჩნია დაზღვევის ობიექტის მიმართ.44 პირადი დაზღვევის შემთხვევაში
სადაზღვევო ინტერესი მიმართულია დამზღვევის სიცოცხლისა და
ჯანმრთელობის, ხოლო ქონების დაზღვევისას კი - ქონების შენარჩუნებისაკენ.45
სადაზღვევო ინტერესი მკვეთრად უნდა გაიმიჯნოს დაზღვევის ობიექტისგან. 58

სადაზღვევო ინტერესი არ გულისხმობს მხოლოდ უფლებას დაზღვევის ობიექტზე
ან მის ნაწილზე. სადაზღვევო ინტერესი მჭიდრო კავშირს გამოხატავს დამზღვევსა
და დაზღვევის ობიექტს შორის. დაზღვევის ობიექტის ღირებულება
გამოხატულებას ფულად ერთეულში პოულობს. სადაზღვევო ინტერესის
ღირებულება კი შეიძლება ბევრად აღემატებოდეს დაზღვევის ობიექტის
ღირებულებას, რადგან სადაზღვევო ინტერესი მატერიალური და მორალური
ინტერესების ერთობლიობაა.46
სადაზღვევო პრაქტიკაში სადაზღვევო ინტერესი ემსახურება მორალური რისკის 59

შემცირების უმნიშვნელოვანეს მიზანს. მორალური რისკი განიმარტება, როგორც
დაზღვევის ხელშეკრულების დადების შედეგად დამზღვევის მხრიდან დაზღვევის
ობიექტისადმი ინტერესის შემცირების ან მისი დაკარგვის საფრთხე.47 სადაზღვევო
ინტერესის დოქტრინის ერთ-ერთ მიზნად იმთავითვე მორალური რისკის
შემცირება დასახელდა. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ სადაზღვევო ინტერესის
დოქტრინა ამცირებს, მაგრამ ბოლომდე ვერ გამორიცხავს მორალური რისკის
დონეს დაზღვევის ხელშეკრულებაში. დოქტრინა ეფექტურია მაღალი მორალური
რიკის შემცველი ხელშეკრულებების ბათილად ცნობის თვალსაზრისით, რითაც ის
ერთგვარ დამცავ ფუნქციას ასრულებს (მესამე პირების უსაფრთხოებისა და

44 Garner, (Editor), Black’s Law Dictionary, 2004, p. 829.
45 Cannar, Essential Cases in Insurance Law, 1985, 4.
46 იქვე, 4-5.
47 Loshin, Insurance Law’s Hapless Busybody: A Case Against Insurable Interest Requirement, The Yale Law Journal,
December, 2007, 14.

15
საჯარო წესრიგის დაცვის თვალსაზრისით).48 შესაბამისად, სადაზღვევო ინტერესი

და მორალური რისკი არ წარმოადგენენ თანაბარი მნიშვნელობის ცნებებს.
სადაზღვევო ინტერესი განიხილება როგორც მორალური რისკის შემცირების ერთ-
ერთი, მაგრამ არა ერთადერთი საშუალება.49
60 ტრადიციულად, სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის მიზნებად განიხილება,

ერთი მხრივ, დაზღვევის ხელშეკრულების მხარეებს შორის კეთილსინდისიერი
ურთიერთობების ჩამოყალიბება, ხოლო, მეორე მხრივ, საჯარო წესრიგის დაცვა.
61 სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინას უდავოდ გააჩნია მესამე პირების დაცვის

მიზანი. მაგალითად, თუ ა-სა (მზღვეველს) და ბ-ს (დამზღვევს) შორის დადებული
ხელშეკრულების მიხედვით, დაზღვევის ობიექტად განისაზღვრა გ-ს სიცოცხლე ან
ქონება, გ-ს დაცვის ინტერესი მოითხოვს, რომ ბ-ს გააჩნდეს სადაზღვევო ინტერესი
გ-ს მიმართ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბ-ს გაუჩნდება დაზღვევის ობიექტის
განადგურების ხარჯზე მოგების მიღების განზრახვა.50
ისტორიულად სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა მნიშვნელოვანი გახდა
დაზღვევის ხელშეკრულების თამაშობისა და სანაძლეოს გარიგებებისგან
გამიჯვნის თვალსაზრისითაც. თუ თამაშობა და სანაძლეო „დამზღვევის“ მიერ
მოგების მიღების შესაძლებლობას ითვალისწინებს, დაზღვევის ხელშეკრულება
სოციალურად სასარგებლო ფუნქციას ასრულებს: მისი მიზანია დამზღვევის მიერ
არა მოგების მიღება, არამედ მოსალოდნელი ზიანისაგან დაცვა.51 უფრო მეტიც,
სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა უკრძალავს დამზღვევს მოგების მიღებას,
რადგან მაქსიმალურად შემცირდეს დამზღვევის მიერ არაკეთილსინდისიერი
ქმედების, კერძოდ, დაზღვევის ობიექტისადმი ზიანის მიყენების ალბათობა.52
62 მართალია, მზღვეველი მაქსიმალურად ცდილობს, დაზღვევის ხელშეკრულება

გააფორმოს ისეთ კონტრაჰენტებთან, რომელთა მხრიდან სადაზღვევო ინტერესის
ფლობაც დაზღვევის ობიექტისადმი არ არის სათუო. მაგრამ მიუხედავად ასეთი
წინდახედულობისა, სადაზღვევო პრაქტიკაში ხშირია სადაზღვევო ინტერესთან
დაკავშირებული დავები.53
63 სადაზღვევო ინტერესის საკითხის დაყენება აქტუალურია მაშინ, როდესაც

აღმოჩნდება, რომ მზღვეველმა არ იცოდა სადაზღვევო ინტერესის არარსებობის
შესახებ, ან როდესაც სადაზღვევო ინტერესი დაიკარგა ხელშეკრულების დადების
შემდეგ. ასეთ დროს გადამწყვეტია სადაზღვევო ინტერესის არსებობის დადგენა.
სასამართლომ უნდა განმარტოს, რა წარმოადგენს ხელშეკრულებით
განსაზღვრული სამართლებრივი სიკეთისადმი კონკრეტული
სამართალსუბიექტის ინტერესს. 54
48 იქვე, 7.
49 იქვე.
50 იქვე, 4.

52 იქვე, 276.
53 იქვე.
54 იქვე, 277
16
ბ. საკანონმდებლო მოწესრიგება
დაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა 64
უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს. სამწუხაროდ, სადაზღვევო ინტერესის
დოქტრინას არა აქვს სათანადო გამოხმაურება და გამოყენება ქართულ
იურიდიულ ლიტერატურასა და სასამართლო პრაქტიკაში. აღსანიშნავია, რომ
სამოქალაქო კოდექსი არ ითვალისწინებს სადაზღვევო ინტერესის მოწესრიგებას
დაზღვევის მარეგულირებელი ნორმების ნაწილში. სკ-ს 815 II ახსენებს დაზღვევის
ინტერესს, რაც მოცემულ შემთხვევაში დაზღვევის ხელშკრულებისადმი არსებულ
ინტერესს გულისხმობს და არა დამზღვევის ინტერესს დაზღვეული ობიექტის
მიმართ.
სადაზღვევო ინტერესის მოთხოვნას არც დაზღვევის შესახებ საქართველოს კანონი
არეგულირებს ადეკვატურად. კანონის მე-10 III მუხლი ითვალისწინებს მხოლოდ
ქონების დაზღვევასთან დაკავშირებული სადაზღვევო ინტერესის მოწესრიგებას.
კანონი არ არეგულირებს დაზღვევის სხვა სახეების მიმართ სადაზღვევო
ინტერესის მოთხოვნის გამოყენების საკითხებს. ამასთან, გაურკვეველია რა
სამართლებრივ შედეგებს უკავშირებს კანონმდებელი სადაზღვევო ინტერესის
კანონისეულ რეგულირებას.
გ. შემადგენლობა
სადაზღვევო ინტერესის შინაარსის დადგენისას მოსამართლემ სწორად უნდა 65
განსაზღვროს მისი შემადგენლობა. დაზღვევის დოქტრინა ამ თვალსაზრისით სამ
განსხვავებულ მიდგომას იცნობს: სამართლებრივი მოლოდინის (ინტერესის),
ფაქტობრივი (ეკონომიკური) მოლოდინისა და შერეულ ფორმას კუმულატიური
შემადგენლობით.55 სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობა დაზღვევის სახეების
მიმართ განსხვავებულად განისაზღვრება. ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში,
სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობის განსაზღვრის თვალსაზრისით,
მნიშვნელოვანია გადაწყვეტილება, რომელშიც საკასაციო პალატამ მოსარჩელის
მიერ საკუთრების უფლების ფლობა სადაზღვევო ინტერესის არსებობის
საფუძვლად მიიჩნია.56 თუმცა, აღსანიშნავია, რომ საკასაციო პალატის
არგუმენტაციაში გამოყენებულია ტერმინი ქონებრივი ინტერესი, მაშინ როდესაც
იმავე საქმეზე სააპელაციო პალატა ტერმინ სადაზღვევო ინტერესს იყენებს.
ტერმინოლოგიური და შინაარსობრივი სიცხადის თვალსაზრისით,
მნიშვნელოვანია დაზუსტდეს, რომ ქონებრივი ინტერესი და სადაზღვევო
ინტერესი იდენტურ ცნებებს არ წარმოადგენს. სადაზღვევო ინტერესი თავის
თავში აერთიანებს როგორც ქონებრივ, ისე არაქონებრივ ინტერესს. მოყვანილი
გადაწყვეტილებით საკასაციო პალატა სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობას
სამართლებრივი ინტერესის სასარგებლოდ წყვეტს.
55 1805 წლიდან მოყოლებული, აქტუალურია სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობაში სამართლებრივი და

ფაქტობრივი ინტერესების არსებობა. ინგლისის სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Lucena v. Craufurd
წარმოაჩენს საკითხის მიმართ მოსამართლეთა არაერთგვაროვან მიდგომებს. აშშ-ს სასამართლოებიც
სხვადასხვა დროს სხვადასხვა პოზიციას ემხრობიან, მაგრამ საბოლოოდ, სადაზღვევო ინტერესის არსის
განსაზღვრა შესაძლებელია მხოლოდ ცალკეულ საქმეზე კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების
გათვალისწინებით და შეუძლებელი ხდება მისი განზოგადება. Loshin, Insurance Law’s Hapless Busybody: A Case
Against Insurable Interest Requirement, The Yale Law Journal, December, 2007, 6.
56 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2005 წლის 21 ოქტომბრის N ას-733-1003-05 განჩინება.
17
დ. მზღვეველის კეთილსინდისიერება
66 სადაზღვევო ინტერესის გამოყენებასთან დაკავშირებული პრობლემების
განხილვისას გასათვალისწინებელია მზღვეველის კეთილსინდისიერების
საკითხი. შესაძლებელია მზღვეველმა ხელშეკრულების დადების ეტაპზე იცოდეს
სადაზღვევო ინტერესის არარსებობის შესახებ და/ან არასათანადოდ
გააფრთხილოს დამზღვევი მისი მნიშვნელობის შესახებ, ხოლო სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომის ეტაპზე კი უარი უთხრას ზიანის ანაზღაურებაზე
სადაზღვევო ინტერესის არარსებობის გამო.57 სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა
არ უნდა იქცეს მზღვეველის ხელში უკანონო მოგების მიღების იარაღად.
დოქტრინის ასეთი გამოყენება საფუძველშივე ეწინააღმდეგება მის იდეას საჯარო
წესრიგისა და კეთილსინდისიერი სახელშეკრულებო ურთიერთობების დაცვის
შესახებ.58
ე. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის გამოყენების სამართლებრივი შედეგები

67 სადაზღვევო ინტერესის გამოყენებასთან დაკავშირებული სამართლებრივი
შედეგის განსაზღვრისათვის არსებითია დადგინდეს, რა დატვირთვას ანიჭებას
მას სამოქალაქო კოდექსი. ერთი მხრივ, სადაზღვევო ინტერესის არარსებობა
შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც ხელშეკრულების ბათილობის საფუძველი
და გაერთიანდეს 54-ე მუხლის შინაარსში. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის
ისტორიული ანალიზი და თანამედროვე კონტექსტი, როგორც კონტრაჰირებისას
თაღლითობის პრევენციის ერთგვარი მექანიზმისა, იძლევა ასეთი ფორმულირების
შესაძლებლობას. ასეთ შემთხვევაში მოსამართლეს თავისუფლად ხელეწიფება
მისი სათანადო განმარტება 54-ე მუხლისა და დაზღვევის ხელშეკრულების
ზოგადი პრინციპების საფუძველზე.
68 მეორე მხრივ, სადაზღვევო ინტერესის არსებობა შეიძლება განხილულ იქნეს

დამზღვევის მოთხოვნის უფლების წინაპირობად. ასეთი დასკვნა არაპირდაპირ
გამომდინარეობს ცალკეული ქართული სასამართლო გადაწყვეტილებიდანაც. 59 ამ
თვალსაზრისით, აუცილებელი ხდება სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის
ანაზღაურების პრინციპთან მიმართების გათვალისწინება. მათ შორის კავშირი
ყველაზე ცხადად ქონების დაზღვევისას ჩანს: თუ დამზღვევს არ გააჩნია ინტერესი
დაზღვევის ობიექტის მიმართ, ითვლება, რომ ის არ განიცდის ზიანს. ხოლო თუ
ზიანი არ არსებობს, როგორც ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობა, არ არსებობს
არც ანაზღაურების მოთხოვნა.60 ასეთი მსჯელობით სადაზღვევო ინტერესი
დაზღვევის ცნების ერთ-ერთი ცენტრალური ელემენტის - ზიანის შემადგენელ
ნაწილად განიხილება. სადაზღვევო ინტერესის არსებობის მომენტის
განსაზღვრისას კი გადამწყვეტი მნიშვნელობა ზიანის დადგომის ეტაპს მიენიჭება:
რადგან თუ არ არსებობს სადაზღვევო ინტერესი, არც ზიანი არსებობს და არც მისი
ანაზღაურების მოთხოვნა.61

58 იქვე.
61 იქვე.
18
სადაზღვევო ინტერესის განმარტებისას უზენაესი სასამართლო მიიჩნევს, რომ 69

სადაზღვევო ინტერესი დაზღვევის ხელშეკრულების შემადგენელი ნაწილია,
კერძოდ: „799-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების შესაბამისად
დაზღვევის ხელშკრულების დადებისას მხარეები თანხმდებიან დაზღვევის
ინტერესისა შესახებ.“ თუმცა, საკასაციო პალატა მოცემულ შემთხვევაში, არ
აკონკრეტებს, რა მოიაზრება სადაზღვევო ინტერესის ქვეშ.62
სადაზღვევო ინტერესის განმარტებისას, მოსამართლემ განსაკუთრებული 70

ყურადღება უნდა გაამახვილოს ხელშეკრულებაში სადაზღვევო ინტერესის
პირობაზე, ასეთის არსებობის შემთხვევაში. ყოველი კონკრეტული დავის
გადაწყვეტისას მოსამართლე შეიძლება დაეყრდნოს როგორც ერთ, ისე მეორე
დასკვნას. თუმცა, გასათვალისწინებელია განსხვავებული სამართლებრივი
შედეგები. სადაზღვევო ინტერესის ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობად
განხილვისას საგულისხმოა, რომ ეს უკანასკნელი არ წარმოადგენს დამზღვევის
მოთხოვნის ერთადერთ წინაპირობას. ამასთანავე, დამზღვევის მოთხოვნის
დაუკმაყოფილებლობა ავტომატურად მხარეთა სახელშეკრულებო ურთიერთობის
შეწყვეტას არ ნიშნავს. სადაზღვევო ინტერესის არარსებობის გამო
ხელშეკრულების ბათილად ცნობა კი მხარეთა შორის პირვანდელი მდგომარეობის
აღდგენას მოითხოვს. ამ თვალსაზრისით, პრობლემურია დამზღვევის მიერ
გადახდილი პრემიების უკან დაბრუნების საკითხი.
გადახდილი პრემიების დაბრუნებასთან დაკავშირებული პოზიციები 71

არაერთგვაროვანია. უმეტეს შემთხვევაში, სადაზღვევო პრემიის დაბრუნება
არამიზანშეწონილად მიიჩნევა, რადგან მზღვეველის მიერ რისკის აღების
მომენტიდან პრემია გამომუშავებულად ითვლება.63 ასეთი პრაქტიკა თავისთავად
შეიძლება ზრდიდეს მზღვეველის მხრიდან არაკეთილსინდისიერი ქმედების
განხორციელების მოტივაციას, რაც სადაზღვევო ინტერესის არარსებობის
პირობებში ხელშეკრულების გაფორმებასა და უკანონო მოგების მიღებას
გულისხმობს. ფაქტობრივად, ხელშეკრულების ბათილობა უფრო ხელსაყრელ
მდგომარეობაში აყენებს მზღვეველს, ვიდრე მისი შესრულება.64 თუმცა, პრემიის
დაბრუნება გამართლებულად შეიძლება ჩაითვალოს ხელშეკრულების
ნამდვილობისადმი დამზღვევის კეთილსინდისიერი მოლოდინით.65

63 ამ თვალსაზრისით აზრსმოკლებული არ უნდა იყოს შრომის ხელშეკრულებაში შრომის ანაზღაურების
დაბრუნების მიმართ გამოთმული მოსაზრების გათვალისწინებაც. მზღვეველი ვერ დააბრუნებს მის მიერ
გაწეულ მომსახურებას რისკის ტარების სახით, ისევე როგორც დასაქმებული - გაწეულ შრომას. შესაბამისად,
არაგონივრულია სადაზღვევო პრემიის ან გადახდილი შრომის ანაზღაურების მოთხოვნის დაყენება. იხ.
შველიძე ზ. „საქართველოს შრომის კოდექსით გათვალისწინებული დასაქმებულის სამართლებრივი
სტატუსის მახასიათებლები,“ შრომის სამართალი I (სტატიათა კრებული), 2011, გვ. 119.
December, 2007, p. 8.
65 Keeton/Widiss, Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctrirnes, and Commercail Practices, West
Group, 2003, p. 161.

19
72 ქართული სინამდვილის გათვალისწინებით, დოქტრინის ჩამოყალიბების გზაზე

მნიშვნელოვანია, რომ სადაზღვევო ინტერესის განმარტებისას მაქსიმალურად
შეიზღუდოს მოსამართლის მხრიდან შეფასებითი კატეგორიების გამოყენება.
წინააღმდეგ შემთხვევაში გაჩნდება დოქტრინის არაერთგვაროვანი სახით
განვითარების საფრთხე, რაც არასრულყოფილი სამართლებრივი მოწესრიგების
პირობებში კიდევ უფრო ბუნდოვანს გახდის სადაზღვევო ინტერესის
ინსტიტუტს.66 საბოლოოდ, სადაზღვევო ინტერესის არსის განსაზღვრა ცალკეულ
საქმეზე კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებასა და მათ
დაზღვევის პრინციპებთან შესაბამისობის ანალიზს მოითხოვს.67
5. ევროპის დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლის პრინციპების გამოყენება

დაზღვევის ხელშკრულების განმარტებისას
73 დაზღვევის ხელშეკრულების ევროპის
განმარტებისას
მნიშვნელოვანია
დაზღვევის ხელშკრულების სამართლის პრინციპების გამოყენება. აღნიშნული
პრინციპებით გათვალისწინებულია როგორც დამზღვევის, ისე მზღვეველის
ინტერესები.68
VI. დაზღვევის სახეები და ფორმები

74 განასხვავებენ დაზღვევის სახეებსა და ფორმებს. სადაზღვევო პრაქტიკაში
დაზღვევის სახეებად კლასიფიკაციის სხვადასხვა კრიტერიუმი გამოიყენება. მათ
შორისაა კლასიფიკაცია მარკეტინგული ნიშნის, დაზღვეული ინტერესის,
მზღვეველის ტიპის, სადისტრიბუციო არხისა და სხვა ნიშნების მიხედვით.69
მათგან ყველაზე გავრცელებულია დაზღვევის კლასიფიკაცია დაზღვეული
ობიეტის მიხედვით. სწორედ ასეთ კრიტერიუმს ითვალისწინებს დაზღვევის
შესახებ საქართველოს კანონი.
75 ფორმების მხრივ ერთმანეთს ემიჯნება ნებაყოფლობითი და სავალდებულო

დაზღვევა, რომელთა შორის არსებული განსხვავებებიც კერძო და საჯარო
სამართლებრივი მოწესრიგებით განისაზღვრება (იხ. 801-ე მუხლის კომენტ.).
VII. საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ურთიერთობები

76 დაზღვევის ხელშეკრულების საერთაშორისო კერძოსამართლებრივ კონტექსტში
განხილვისას მნიშვნელოვანია საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ
საქართველოს კანონის 36-ე IV მუხლით დადგენილი წესის გათვალისწინება.
აღნიშნულ ნორმაში კანონმდებელი დაზღვევის ხელშეკრულებასთან ყველაზე
მჭიდროდ დაკავშირებულ ქვეყნად განსაზღვრავს ადგილს, სადაც დასაზღვევი
რისკის ძირითადი ნაწილი არსებობს.
66 Loshin J., Insurance Law’s Hapless Busybody: A Case Against Insurable Interest Requirement, The Yale Law Journal,
December, 2007, 5.
67 იქვე, 6.
68http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/201004/20100430ATT73919/20100430ATT73919
EN.pdf
20
მუხლი 800. დაზღვევის ხელშეკრულების დადების ვალდებულება
პირი, რომელიც საჯაროდ სთავაზობს დაზღვევის ხელშეკრულების დადებას,

ვალდებულია დადოს ეს ხელშეკრულება, თუკი უარის თქმისათვის არ არსებობს
მნიშვნელოვანი საფუძველი.
I. მიზანი ................................................................................................................................................................ 1
II. ხელშეკრულების დადების ვალდებულება ............................................................................................... 1
III. უარის თქმისათვის მნიშვნელოვანი საფუძველი .................................................................................... 3
IV. სამართლებრივი შედეგი .............................................................................................................................. 5
V. ხელშეკრულების განმარტება ....................................................................................................................... 6
I. მიზანი
800-ში გათვალისწინებული მოწესრიგებით კანონმდებელი იცავს დაზღვევის 1
ხელშეკრულების მხარეთა ინტერესებს. ამ თვალსაზრისით დაცვის ობიექტი, ერთი
მხრივ, დამზღვევია, როგორც მომხმარებელი და, მეორე მხრივ, მზღვეველი,
როგორც მეწარმე.
II. ხელშეკრულების დადების ვალდებულება

მზღვეველი სადაზღვევო მომსახურების რეკლამირებით პირთა განუსაზღვრელი 2
წრისადმი ავლენს დაზღვევის ხელშეკრულების დადების ნებას. აღნიშნულის
საფუძველზე დაინტერესებული პირები მიმართავენ სადაზღვევო კომპანიას
ოფერტით ცალკეული სადაზღვევო პროდუქტით სარგებლობის თაობაზე. 800-ე
ეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც აქცეპტის ნაცვლად, პოტენციურ დამზღვევს
მზღვეველი უარს ეუბნება ხელშეკრულების დადებაზე. ამ თვალსაზრისით 800-ს
განმარტება სკ-ს 319 II და III-ში ასახული რეგულირების გათვალისწინებას
მოითხოვს.
კერძოდ, 319 II-ის მიხედვით, თუ სადაზღვევო კომპანიას ბაზარზე უჭირავს 3

დომინირებული მდგომარეობა, მზღვეველს ეკრძალება საქმიანობის ამ სფეროში
„დამზღვევისათვის“ ხელშეკრულების დადებაზე უარის გაცხადება ან მისთვის
უსაფუძვლოდ ხელშეკრულების არათანაბარი პირობების შეთავაზება.
მაგალითად, თუ ქვეყნის მასშტაბით მხოლოდ ერთი სადაზღვევო კომპანია
აზღვევს საფეხბურთო აგენტის პასუხისმგებლობას, მასზე გავრცელდება 319 II-ით
დადგენილი აკრძალვა.
ხელშეკრულების არათანაბარ პირობებთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ 4

მომხმარებელთან დადებული ხელშეკრულებებში აღნიშნული პრობლემა
განსაკუთრებული სიმწვავით ვლინდება. ზოგადად მხარეთა უთანასწორობა
ხელშეკრულების პირობების განსაზღვრისას სოციალური და ეკონომიკური
პროცესების განვითარების კანონზომიერი შედეგია. ის აქტუალურია როგორც
მომსახურების, ასევე სხვა ტიპის ხელშეკრულებებში1. ამ თვალსაზრისით არც
დაზღვევის ხელშეკრულებააა გამონაკლისი.
1 Zweigert/Kötz, Introduction to Comparative Law, Third Edition, 1998, p. 126-127.

1
5 ხელშეკრულებების სტანდარტიზაციის შედეგად მზღვეველი და დამზღვევი

არათანაბარ პირობებში აღმოჩნდებიან.2 ასეთი უთანასწორობა კი თავისთავად
ზრდის დამზღვევის დაცვის საჭიროებას. მზღვეველს გააჩნია აშკარად
გამოხატული ეკონომიკური, ინტელექტუალური და ფსიქოლოგიური
უპირატესობა.3 ის გაწვრთნილია სადაზღვევო ტერმინების შინაარსის
განსაზღვრასა თუ გარკვევაში. მომხმარებელი კი, არ ფლობს ხელშეკრულების
4
პირობების განსაზღვრისა და მოლაპარაკების უნარის გამოყენების საკმარის

გამოცდილებას.5
6 მნიშვნელოვანია 319 III-ით დადგენილი დანაწესის გათვალისწინებაც.

დასადგენია, რამდენად შეიძლება სადაზღვევო მომსახურების მიჩნევა საარსებო
მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად გამიზნულ მომსახურებად. თავის მხრივ,
სადაზღვევო მომსახურებით სარგებლობა შეიძლება როგორც სამეწარმეო, ისე
არასამეწარმეო მიზნით. მაგალითად, თუ დამზღვევი დააზღვევს მის საკუთრებაში
არსებულ მსუბუქ ავტომობილს, რომელსაც საოჯახო მეურნეობის მიზნებისათვის
იყენებს, ეს ჩაითვლება მისი მხრიდან სადაზღვევო მომსახურებით არასამეწარმეო
მიზნით სარგებლობად. მაგრამ თუ კომპანია აზღვევს მსუბუქ ავტომობილს,
რომელიც ემსახურება კომპანიის თანამშრომლებს, აღნიშნული მოექცევა
დამსაქმებლისა და კომპანიის სამეწარმეო ინტერესებში.
7 თავისი არსით დაზღვევა საარსებო მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების

საშუალებად არ უნდა ჩაითვალოს. სადაზღვევო მომსახურების არსი
დამზღვევისათვის სიმშვიდის გარანტიის უზრუნველყოფაა. აღნიშნული კი
სცდება საარსებო მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების სფეროს და მომხმარებლის
ერთგვარი კომფორტის საგნად განიხილება. თუმცა, გამონაკლის შემთხვევებში,
შესაძლებელია განსხვავებული დასკვნის გამოტანაც. მაგალითად, როდესაც საქმე
ჯანმრთელობის დაზღვევას ეხება, 319 III-ის გათვალისწინება შეიძლება
მნიშვნელოვანი გახდეს. მით უფრო, თუკი ჯანმრთელობის დაზღვევით
6
სარგებლობა მომხმარებლისთვის მისი სოციალური სტატუსის ან თავად

ჯანმრთელობის დაზღვევით გათვალისწინებული სამედიცინო მომსახურების
სპეციფიკის გამო სამედიცინო მომსახურების მიღების ერთადერთი საშუალებაა.
2 აღსანიშნავია, რომ ხელშეკრულების პირობების მზღვეველის მიერ ცალმხრივად განსაზღვა ყოველთვის

კონტრაჰენტის სისუსტით არ არის განპირობებული. ასეთი ტიპის კონტრაჰირება მომხმარებლისთვის
მისაღებია დროისa და ფინანსური რესურსის დაზოგვის თვალსაზრისით,2 ან მისი გულგრილობისა და
ინდეფერენტულობის შედეგია. იხ. იქვე, 134.
3 იქვე, 334.
4 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 159-160.
5 Zweigert/Kötz, Introduction to Comparative Law, Third Edition, 1998, p. 331.
6 თანამედროვე პირობებში ტექნოლოგიური მიღწევებისა და სამედიცინო მომსახურების მეთოდების სწრაფი
განვითარების კვალობაზე მკვეთრად იზრდება სამედიცინო მომსახურების ღირებულება. იხ. Jerry/Richmond,

Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 494. აღნიშნულის გამო, ფაქტობრივად, ჯანმრთელობის
დაზღვევა თავისი მნიშვნელობით სამედიცინო მომსახურების მიღების უფლების რეალიზაციას გაუთანაბრდა.
იხ. იქვე, 487.
2
III. უარის თქმისათვის მნიშვნელოვანი საფუძველი

სადაზღვევო საქმიანობის პროცესში დამზღვევის მიერ მიწოდებული 8
ინფორმაციის შესწავლა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ეტაპია. დამზღვევის მიერ
შევსებული აპლიკაციის შეფასებისას სადაზღვევო კომპანიები ხელმძღვანელობენ
შიდა და გარე რესურსებით. მაგალითად, სადაზღვევო კომპანიებს შემუშავებული
აქვთ იმ განმცხადებლების ნუსხა, რომელთაც გარკვეული მიზეზის გამო უარი
ეთქვათ დაზღვევის ხელშკრულების გაფორმებაზე.7
სადაზღვევო მომსახურების სპეციფიკის გათვალისწინებით, ხშირ შემთხვევაში, 9

მზღვეველის უარი ხელშეკრულების დადებაზე ლეგიტიმურად შეიძლება
ჩაითვალოს. კერძოდ, კონკრეტული რისკის აღების თაობაზე გადაწყვეტილების
მიღებისა და მისი ღირებულების დადგენის პროცესში მზღვეველი
ხელმძღვანელობს გარკვეული კრიტერიუმებით. აღნიშნული კრუტერიუმები,
ერთი მხრივ, განისაზღვრება სადაზღვევო პრაქტიკაში დადგენილი
სტანდარტებით და, მეორე მხრივ, თავად სადაზღვევო კომპანიის შიგნით
შემუშავებული პოლიტიკიდან. მაგალითად, მაღალი რისკის შემცველი
პოლისებითვის ზოგიერთი კომპანია აწესებს შესაბამისად მაღალ პრემიას, ზოგი
კომპანია კი ამგვარი პოლისების გაცემას საერთოდ არ მიიჩნევს მიზანშეწონილად.
ამიტომ, მზღვეველის უარის ლეგიტიმურობის განსაზღვრა რთულ ამოცანას
წარმოადგენს. ასეთ დროს 800-ეს მიერ დადგენილი „უარის თქმისათვის
მნიშვნელოვანი საფუძვლის“ კრიტერიუმით ხელმძღვანელობისას მოსამართლემ
არაერთი გარემოება უნდა გაითვალისწინოს. აღსანიშნავია, რომ მოსამართლის
მიერ მსგავსი გადაწყვეტილებების მიღება, გარკვეული თვალსაზრისით,
სადაზღვევო კომპანიის პოლიტიკაში ჩარევად განიხილება.8 ასეთი არგუმენტი
აზრსმოკლებული არ უნდა იყოს, რამდენადაც მოსამართლეს არ გააჩნია ის
კომპეტენცია, რომლის საფუძველზეც სადაზღვევო კომპანიის ანდერრაიტინგის
სამსახური ცალკეულ გადაწყვეტილებას იღებს.
მომხმარებლის ინტერესის გათვალისწინებასთან ერთად 800 იცავს მზღვეველის, 10

როგორც მეწარმის, ინტერესსაც. მას უფლება აქვს თავისუფლად განსაზღვროს
სადაზღვევო მომსახურების შინაარსი და კონტრაჰენტის ვინაობა, თუ აღნიშნული
კანონთან წინააღმდეგობაში არ მოდის (იხ. 319 I).
დამზღვევისათვის უარის გაცხადება სხვადასხვა სახით შეიძლება მოხდეს. 11
დამზღვევისაგან პირველად ეტაპზე მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე 12

სადაზღვევო კომპანიამ შესაძლებელია საერთოდ უარი თქვას რისკის აღებაზე.
უარის ლეგიტიმურობის დასადგენად უნდა შეფასდეს მზღვეველის მიერ
მიღებული ინფორმაციის მნიშვნელობა. მაგალითად, თუ დამზღვევის
საკუთრებაში არსებული საცხოვრებელი სახლი ავარიულ მდგომარეობაშია და
მისი დაზიანების რისკი საკმაოდ მაღალია, ასეთი გარემოება დამზღვევისათვის
გაცხადებული უარის მნიშვნელოვან საფუძვლად უნდა ჩაითვალოს.
7 იქვე, 201.
8 Merkin/Rodger, EC Insurance Law, 1997, p. 47.
3
13 სადაზღვევო პრაქტიკაში მიღებულია უარი გარკვეული ტიპის მომსახურებებზე,

რომელთაც მზღვეველი ხელშეკრულების გამონაკლის პირობებში ითვალისწინებს.
ასეთ დროს დამზღვევს უარი არაპირდაპირ განეცხადება. ასეთია მაგალითად,
ჯანმრთელობის დაზღვევის დროს ე. წ. ექსპრიმენტული მკურნალობის
მომსახურება.9 ექსპერიმენტული მკურნალობის ხარჯები საკმაოდ მაღალია და
მზღვეველისათვის მათი პროგნოზირება სირთულეს წარმოადგენს. დამზღვევთა
ინტერესების მაქსიმალური დაცვისა და კომპანიის გადახდისუნარიანობის
უზრუნველყოფის მიზნით, სადაზღვევო კომპანიები უმეტესად
არამიზანშეწონილად მიიჩნევენ ასეთი ტიპის რისკების აღებას. მეწარმის ამგვარი
პოლიტიკა ლოგიკურია იმ თვალსაზრისით, რომ თუ ის სადაზღვევო დაფარვას
ყველა ტიპის სამედიცინო მომსახურებაზე გაავრცელებს, გაიზრდება როგორც
მისი, ისე დამზღვევის ხარჯები. კერძოდ, გაიზრდება სადაზღვევო პრემია. ამიტომ,
დამზღვევისათვის გაცხადებული უარი, საბოლოოდ მისივე ინტერესების დაცვის
ერთგვარ მექანიზმად შეიძლება ჩაითვალოს. შესაბამისად, თუ დამზღვევი
მზღვეველს მიმართავს აღნიშნული ტიპის მკურნალობის დაზღვევის
ინიციატივით, მზღვეველის უარი ამ შემთხვევაში ლეგიტიმურად ჩაითვლება.
14 მზღვეველის მხრიდან ხელშეკრულების დადებაზე უარის გაცხადება მოიცავს მის

მიერ მომეტებული რისკის არსებობის გამო მაღალი სადაზღვევო პრემიის
დაწესებასაც, რაც, თავის მხრივ, დამზღვევისათვის ხელშეკრულებაზე უარს
შეიძლება ნიშნავდეს. იქ, სადაც რისკის განხორციელების ალბათობა დიდია,
მზღვეველი უფლებამოსილია საერთოდ არ აიღოს ასეთი რისკი ან მისი
ტარებისათვის შესაბამისად მაღალი პრემია დააწესოს. მოცემულ შემთხვევებში,
მზღვეველის უარის ლეგიტიმურად მისაჩნევად, პრემია არ უნდა იყოს
შეუსაბამოდ მაღალი. რისკის სიმძიმესთან პრემიის შესაბამისობის დადგენა
რთული ამოცანაა. მზღვეველი, როგორც მეწარმე, თავისუფლად განსაზღვრავს
სადაზღვევო მომსახურების ფასებს ცალკეული ტიპის სადაზღვევო
პროდუქტისათვის.
15 სადაზღვევო პრაქტიკაში მზღვეველის უარის ლეგიტიმაცია შეიძლება

პრობლემური გახდეს, თუკი დავა დისკრიმინაციის საფუძველზე წამოიჭრა.
მაგალითად, სადაზღვევო კომპანიები სიცოცხლის დაზღვევისას
ხელმძღვანელობენ სტატისტიკური მონაცემებით. სიკვდილიანობის
მაჩვენებლების შესწავლის საფუძველზე მზღვეველმა შესაძლოა განსხვავებული
გადაწყვეტილება მიიღოს სხვადასხვა სქესისა და ასაკის ადამიანის სიცოცხლის
დაზღვევის თაობაზე. კონკრეტული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების
გათვალისწინებით, მოსამართლემ უნდა დაადგინოს დისკრიმინაცის
განხორციელების ფაქტი და მზღვეველის უარის მართებულობა.
9 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 498.

4
მზღვეველს შესაძლებელია დაზღვევის ობიექტის შესახებ გააჩნდეს გარკვეული 16

ინფორმაცია, რომელიც მას ხელშეკრულების დადებაზე უარის თქმის საფუძველს
აძლევს.10 მაგალითად, თუ მზღვეველმა იცის დამზღვევის მძიმე ფინანსური
მდგომარეობის შესახებ, ის შეაფასებს კონტრაჰენტის მიერ პრემიის გადახდის
ვალდებულების შესრულების შესაძლებლობას.
მზღვეველის უარის საფუძვლიანობასთან ერთად არანაკლებ მნიშვნელოვანია 17

დამზღვევისათვის მისი გონივრულ ვადაში გაცხადება. აღნიშნული დამზღვევის
ინტერესების დაცვის აუცილებლობითაა გაპირობებული. მზღვეველისაგან
პასუხის მიღებამდე „დაზღვევის ობიექტი“ რისკის ქვეშაა: არ არსებობს მისი
მიმართ დამდგარი ზიანის ანაზღაურების გარანტია.11 კეთილსინდისიერების
პრინციპი ავალდებულებს მზღვეველს, მეტი მზრუნველობით მოეკიდოს
დამზღვევის ინტერესს და ხელშეკრულების დადებაზე დაგვიანებული უარით
მძიმე მდგომარეობაში არ ჩააყენოს ის.
IV. სამართლებრივი შედეგი
800 მოთხოვნის შემცველ ნორმებს განეკუთვნება. ის უფლებას ანიჭებს დამზღვევს, 18

მზღვეველის უარის საფუძველზე, მისგან ხელშეკრულების დადება მოითხოვოს.
თავის მხრივ, მზღვეველის უარი წინასახელშეკრულებო ურთიერთობების
სფეროში ექცევა. შესაძლებელია მსჯელობა მოთხოვნის საფუძვლად 317-ე II-ს
გამოყენებაზე, რომელიც თავის მხრივ მიუთითებს 316-ზე. იურიდიულ
ლიტერატურაში გამოთქმული მოსაზრების მიხედვით, 317 მიუთითებს არა
მთლიანად 316-ზე, არამედ მხოლოდ მის მეორე ნაწილზე.12 აღნიშნულის
გათვალისწინებით რთულია 800-ს მისადაგება წინასახელშეკრულებო ბრალის
შემადგენლობასთან. კერძოდ, მოცემულ შემთხვევაში არ არსებობს culpa in
contrahendo-ს გამოყენებისათვის აუცილებელი წინაპირობები.13
მზღვეველსა და დამზღვევს შორის წარმოშობილი წინასახელშეკრულებო 19

ურთიერთობა არ აკმაყოფილებს მოცემული შემადგენლობის ნიშნებს.
მზღვეველის რეკლამირება შესაძლოა საკმარისი აღმოჩნდეს დამზღვევში
საფუძვლიანი ნდობის ჩამოყალიბებისთვის. თუმცა, მზღვეველის უარი
განსხვავდება იმ შემთხვევებისგან, რომელსაც 317 II და III არეგულირებს. თუ
მზღვეველი დამზღვევს შეუქმნის ხელშეკრულების დადების ლეგიტიმურ
მოლოდინს და აღნიშნულის საფუძველზე დამზღვევი გასწევს გარკვეულ ხარჯებს,
ასეთ შემთხვევაში გამოიკვეთება მზღვეველის წინასახელშეკრულებო ბრალი.
სამართლებრივი შედეგის თვალსაზრისით, თუ მზღვეველის უარი მნიშვნელოვანი 20

საფუძვლის გარეშე გაცხადებულად ჩაითვლება, დამზღვევი ისარგებლებს
მზღვეველისათვის ხელშეკრულების დადების ვალდებულების დაკისრების
უფლებით 800-ე მუხლის, როგორც სპეციალური ნორმის, საფუძველზე
10 ცისკაძე, ნებაყოფლობითი დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირება, 2001, გვ. 14.

12 ვაშაკიძე, სამოქალაქო კოდექსის გართულებულ ვალდებულებათა სისტემა, 2010, გვ. 83.
13 იქვე, 87.
5
V. ხელშეკრულების განმარტება
21 დამზღვევმა უნდა ამტკიცოს მზღვეველის მხრიდან გაცხადებული უარის

არალეგიტიმურობა. ზემოთ მოყვანილი არგუმენტების გათვალისწინებით,
მზღვეველის მიერ რისკის შეფასების შედეგად მიღებული ცალკეული
გადაწყვეტილების უსამართლობის მტკიცება რთულია და, საბოლოოდ,
მზღვეველის უარის შეფასება სასამართლოს პრეროგატივას წარმოადგენს.
6
მუხლი 801. სავალდებულო დაზღვევა
კანონით შეიძლება გათვალისწინებული იყოს სავალდებულო დაზღვევა, რომლის

მიმართაც გამოიყენება ამ თავის წესები, თუ ეს არ ეწინააღმდეგება
კანონმდებლობას სავალდებულო დაზღვევის შესახებ. გადაზღვევასთან
დაკავშირებული ურთიერთობები წესრიგდება კანონმდებლობით დადგენილი
წესით.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. სავალდებულო დაზღვევის გამიჯვნა ნებაყოფლობითი დაზღვევისგან ............................................. 1
III. გადაზღვევა .................................................................................................................................................... 3
1. გადაზღვევის არსი ...................................................................................................................................... 3
2. გადაზღვევის სახეები და შეთანხმების სქემები .................................................................................... 5
I. ნორმის მიზანი
801 ადგენს სავალდებულო დაზღვევის სამართლებრივი მოწესრიგების წესს. 1
ნორმა ასევე მიუთითებს გადაზღვევასთან დაკავშირებული ურთიერთობების
საკანონმდებლო რეგულირებაზე. 801-ს პირველი და მეორე წინადადებით
გათვალისწინებულია ორი არსობრივად განსხვავებული ინსტიტუტი, რაც ნორმის
ერთიან კონტექსტში განმარტებას ართულებს. ამასთან, 801-ს მეორე წინადადების
არარსებობის პირობებშიც გადაზღვევის ურთიერთობები დაზღვევის შესახებ
საქართველოს კანონით დადგენილი რეგულირების ქვეშ მოექცევა.
საკანონმდებლო მოწესრიგების თვალსაზრისით, სასურველი იქნებოდა
გადაზღვევის ნორმა ცალკე მუხლად და შინაარსობრივი თვალსაზრისით
სრულყოფილად ჩამოყალიბებულიყო, რადგან გადაზღვევის ხელშეკრულება
თავისი არსით რთული იურიდიული კონსტრუქტია და დეტალურ მოწესრიგებას
მოითხოვს.
II. სავალდებულო დაზღვევის გამიჯვნა ნებაყოფლობითი დაზღვევისგან
სახეების გარდა მიღებულია დაზღვევის კლასიფიკაცია ფორმების მიხედვით. ამ 2

თვალსაზრისით ერთმანეთისგან განასხვავებენ ნებაყოფლობით და
სავალდებულო დაზღვევას. პირველი, მხარეთა ნების ავტონომიის საფუძველზე
წარმოიშობა და ექცევა სამოქალაქო კოდექსის რეგულირების ქვეშ. მეორე კი,
უგულებელყოფს მხარეთა ნების ავტონომიას და საჯარო სამართლის
მოწესრიგების საგნად წარმოდგება.
„სავალდებულო დაზღვევის ხელშეკრულებას ვერ განვიხილავთ როგორც 3

სამოქალაქო ხელშეკრულებას, ვინაიდან სავალდებულო დაზღვევა
უგულებელყოფს დამზღვევის ნებას ასეთ ურთიერთობაში მონაწილეობაზე.“1
სავალდებულო დაზღვევის მიზანი მესამე პირთა დაცვაა. საზოგადოებრივი

1
ინტერესების დაცვის მიზნებიდან გამომდინარე სახელმწიფომ სხვადასხვა ტიპის

სავალდებულო დაზღვევის შემოღების ინიციატივას იჩენს.2 სავალდებულო
დაზღვევის დროს მხარეთა კერძოსამართლებრივი ხასიათის ურთიერთობებში
შეჭრით სახელმწიფო იცავს დაზარალებულთა ინტერესებს.3
4 სამოქალაქო კოდექსში გათვალისწინებული დაზღვევის ნორმები უმთავრესად

ნებაყოფლობითი დაზღვევის მოსაწესრიგებლადაა გამიზნული. თუმცა,
შესაძლებელია მათი მოქმედების გავრცელება სავალდებულო დაზღვევაზე, თუკი
სავალდებულო დაზღვევის კანონმდებლობა ასეთ შესაძლებლობას არ კრძალავს.
სავალდებულო დაზღვევის კანონი განსაზღვრავს ხელშეკრულების არსებით
პირობებს, რაც სხვა შემთხვევაში მხარეთა პრეროგატივაა. ამასთან, კანონი
გარკვეული კატეგორიის სამართალსუბიექტებისათვის კანონით
გათვალისწინებული ობიექტების დაზღვევის ვალდებულებას ადგენს.
5 დაზღვევის ხელშეკრულების დადების ვალდებულებას კონკრეტულ პირებს კერძო

სამართლის ნორმაც შეიძლება აკისრებდეს. მაგალითად: 245 მე-5, 691 1-ლი4 და
სხვ. ასეთი ვალდებულებები სამოქალაქო კოდექსის მიერ მხარეთა ინტერესების
დაცვის ინტერესების გათვალისწინებითაა დადგენილი. მიუხედავად ნორმათა
იმპერატიული ხასიათისა, ისინი კერძოსამართლებრივი რეგულირების
ინსტრუმენტებს წარმოადგენენ.
6 იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმული მოსაზრების მიხედვით, დასაშვებია

დამზღვევის მიერ ერთი და იგივე ინტერესის დაზღვევა ერთდროულად როგორც
სავალდებულო, ისე ნებაყოფლობითი დაზღვევით.5 ასეთი დაშვების გაკეთებისას
მნიშვნელოვანია ზიანის ანაზღაურების ნაწილში კანონმდებლის მიერ
გაკეთებული დათქმის გათვალისწინება უკანონო მოგების მიღების აკრძალვის
შესახებ (იხ. 827 III). რადგან ასეთ მოწესრიგებას კანონმდებელი სისტემურად
ზიანის დაზღვევის ნაწილში ითვალისწინებს, ლოგიკურად მისი გამოყენება უნდა
მოხდეს ზიანის დაზღვევასთან დაკავშირებული დავების დროს. თუმცა,
შესაძლებელია, სასამართლომ 827 III ფართოდ განმარტოს და მას გამოყენება
დაზღვევის სხვა სახეების შემთხვევაშიც მისცეს.
7 სავალდებულო დაზღვევის საჯაროსამართლებრივი ხასიათი საჯარო და კერძო

სამართლის გამიჯვნის კლასიკური თეორიების მაგალითზე უნდა შემოწმდეს.
ინტერესთა თეორიის გათვალისწინებით, სავალდებულო დაზღვევა ცალსახად
საზოგადოებრივ ინტერესს იცავს. ნებაყოფლობითი დაზღვევის
2
საქართველოში მოქმედებდა კანონები „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო
პასუხისმგებლობის სავალდებულო დაზღვევის შესახებ“ 27/06/1997-25/01/2010; „სავალდებულო
ხანძარსაწინააღმდეგო დაზღვევის შესახებ“ 03/02/1999-18/07/2005. 24/06/1999 წლიდან მოქმედებს
კანონი „პარლამენტის წევრის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის სავალდებულო დაზღვევის და საპენსიო
უზრუნველყოფის შესახებ.“
3 გოგიშვილი, საჯარო სამართალი, კერძო სამართალი და სასამართლო პრაქტიკა, ქართული სამართლის
მიმოხილვა, 6/2003-4, გვ. 502.

4 ცისკაძე, ნებაყოფლობითი დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირება, 2001, 17.
2
ხელშეკრულებისგან განსხვავებით, სავალდებულო დაზღვევით

გათვალისწინებული დაცვის ინტერესთა წრე გაცილებით ფართოა.6
სუბორდინაციის თეორიასთან მიმართებით უნდა აღინიშნოს, რომ 8

სავალდებულო დაზღვევით გათვალისწინებული ურთიერთობა აღმოცენდება არა
ხელშეკრულების, არამედ კანონის საფუძველზე.7
სუბიექტთა თეორიის გათვალისწინება კი მოცემულ შემთხვევაში შეიძლება 9

არასაკმარისი აღმოჩნდეს. მაგალითად, შესაძლებელია ხელშეკრულების ორივე
მხარე კერძო სამართლის სუბიექტით იყოს წარმოდგენილი, მაგრამ ურთიერთობა
მაინც საჯაროსამართლებრივად ჩაითვალოს. ასეთ დროს გადამწყვეტი
მნიშვნელობა ხელშეკრულების დადების მიზანს მიენიჭება. „ნებაყოფლობითი
დაზღვევისაგან განსხვავებით სავალდებულო დაზღვევის ხელშეკრულება საჯარო
სამართლებრივი ხასიათისაა და წარმოიშობა კანონის საფუძველზე.“8
დაზღვევის შესახებ საქართველოს კანონი სავალდებულო დაზღვევას განმარტავს, 10

როგორც დაზღვევის ისეთ ფორმას, რომლის დროსაც დაზღვევის ობიექტი,
სახეობები და განხორციელების წესი განისაზღვრება შესაბამისი კანონით
სავალდებულო დაზღვევის შესახებ (მუხ. 5 IV). მნიშვნელოვანია კანონის V 5
მუხლით გათვალისწინებული რეგულირება, რომლის მიხედვითაც მზღვეველს
უფლება აქვს შესთავაზოს დამზღვევს ამ უკანასკნელისთვის კანონით
დადგენილზე უფრო ხელსაყრელი პირობები. კანონი იცავს დაზღვეულის
ინტერესს: ისეთ შემთხვევებში, როდესაც დამზღვევმა არ დადო ხელშეკრულება ან
ასეთი ხელშეკრულება დაიდო დაზღვეულისათვის კანონით
გათვალისწინებულზე უარესი პირობებით, დაზღვეულს უფლება აქვს
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას მოითხოვოს სადაზღვევო ანაზღაურება
(მუხლი 6 II).
III. გადაზღვევა
1. გადაზღვევის არსი
გადაზღვევა უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტია. ის იცავს როგორც დამზღვევის, ისე 11
მზღვეველის ინტერესებს და, საბოლოოდ, სადაზღვევო ბაზრის განვითარებას
უწყობს ხელს.
გადაზღვევა მზღვეველის მიერ დადებული დაზღვევის ხელშეკრულებაა, 12

რომელშიც დამზღვევად მზღვეველი, ხოლო მზღვეველად კი გადამზღვეველი
გამოდის.9 გადაზღვევის ხელშეკრულებების გამოყენება სადაზღვევო პრაქტიკაში
მრავალმხრივ მიზანს ემსახურება: 1) გადაზღვევის მექანიზმი აფართოებს
მზღვეველის მიერ აღებული რისკის მოცულობას, რაც სადაზღვევო ბაზარზე
6 გოგიაშვილი, საჯარო სამართალი, კერძო სამართალი და სასამართლო პრაქტიკა, ქართული სამართლის

მიმოხილვა, 6/2003-4, გვ. 486.
7 იქვე, 488.
3
კონკურენციის გაზრდასა და დაზღვევის მეტი ხელშეკრულების გაფორმებას

იწვევს; 2) გადაზღვევის მეშვეობით მზღვეველი ერთვება ბიზნესის მისთვის ახალ
სფეროებში და ისეთი რისკების აღებას იწყებს, რის შესაფასებლადაც
დამოუკიდებლად ნაკლები რესურსი გააჩნია; 3) გადაზღვევა ეფექტური
მექანიზმია კატასტროფული რისკების დასაზღვევად.10
13 დაზღვევის შესახებ საქართველოს კანონი გადაზღვევას განმარტავს, როგორც

ოპერაციას, რომლის დროსაც მზღვეველი გადაზღვევის ხელშეკრულების
საფუძველზე და თითოეული ასეთი ხელშეკრულების თავისებურების
გათვალისწინებით ახორციელებს სადაზღვევო რისკის და მასთან დაკავშირებული
ზარალის მთლიან ან ნაწილობრივ გადაცემას გადამზღვეველი კომპანიისათვის
(მუხლი 2).
14 გადაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას სასამართლომ უნდა

გაითვალისწინოს ის სპეციფიკა, რომელიც დაზღვევის ხელშეკრულებასთან
მსგავსების მუხედავად, გადაზღვევის ტრანზაქციას ახასიათებს. უპირველესად,
გასათვალისწინებელია, რომ გადაზღვევა ფორმდება ორ მეწარმე სუბიექტს შორის.
შესაბამისად, მეწარმე დამზღვევზე არ უნდა გავრცელდეს ის რეგულაციები,
რომელსაც კანონმდებელი „გამოუცდელი“ მომხმარებლის დაცვის მიზნით ადგენს.
ამის ნათელი გამოვლინებაა დაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას ფართოდ
გამოყენებული contra proferentem პრინციპის გამორიცხვა გადაზღვევის დროს.11
სამაგიეროდ, გადაზღვევის ხელშეკრულებაში უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების ზედმიწევნით კეთილსინდისიერად
შესრულებას. გადაზღვევის ოპერაციების შესრულებისას მხარეები, კომუნიკაციის
ფორმის მიუხედავად, მომეტებული სიფრთხილითა და პასუხისმგებლობით უნდა
მოეკიდონ ერთმანეთისთვის მიწოდებული ინფორმაციის სისწორეს.12
15 გადაზღვევის ხელშეკრულების შინაარსი მნიშვნელოვნად განისაზღვრება

დაზღვევის ხელშეკრულების შინაარსით.13 გადაზღვევის ხელშეკრულების
განმარტებისას მოქმედებს პრეზუმფცია, რომ თუკი გადაზღვევის ხელშეკრულება
არ ითვალისწინებს განსხვავებულ რეგულირებას, მისი პირობები დაზღვევის
ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული პირობების მნიშვნელობისაა.14 აღნიშნული
გულისხმობს, რომ გადამზღვეველს ეკისრება ზიანის ანაზღაურების
ვალდებულება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ასეთი ვალდებულება ეკისრება
მზღვეველს.
16 პრაქტიკაში შეიძლება პრობლემად იქცეს მზღვეველის გაკოტრების შემთხვევებში

გადამზღვეველის ვალდებულების დადგენა. არაგონივრული იქნებოდა
გადამზღვევის გაკოტრების შემთხვევაში გადამზღვეველის ზიანის ანაზღაურების
10 იქვე, 1018.
12 იქვე, 1021.
13 იქვე, 1022.
14 იქვე, 1023.
4
ვალდებულებისაგან გათავისუფლება.15 ასეთი ლოგიკით, გადამზღვეველები

უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნის ადრესატადაც შეიძლება
განიხილებოდნენ. ასეთი მაგალითების ანალიზი მნიშვნელოვანია გადაზღვევის
ხელშეკრულების დამზღვევზე გავლენის თვალსაზრისითაც. თავისთავად
დამზღვევი გადაზღვევის ხელშეკრულების მხარეს არ წარმოადგენს და, როგორც
წესი, მას არ გააჩნია სახელშეკრულებო მოთხოვნა გადამზღვევის მიმართ. თუმცა,
გადაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას, სასამართლომ შეიძლება ასეთი
მოთხოვნა მიანიჭოს დამზღვევს, თუკი მიიჩნევს, რომ გადაზღვევის
ხელშეკრულება მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული გარიგებაა.16
2. გადაზღვევის სახეები და შეთანხმების სქემები

გადაზღვევის ხელშეკრულების არსებითი პირობების განსაზღვრისას უდიდესი 17
მნიშვნელობა რისკის განაწილების წესს ენიჭება. ამ თვალსაზრისით სადაზღვევო
პრაქტიკა რისკისა და პრემიის განაწილების სხვადასხვა მექანიზმს იცნობს.
განასხვავებენ ფაკულტატურ და ავტომატურ გადაზღვევას. პირველი შედარებით
რთული და არაპრაქტიკული მექანიზმია, რამდენადაც გადამზღვევისაგან
გადამზღვეველისათვის თითოეულ რისკთან დაკავშირებული დეტალური
ინფორმაციის მიწოდებას მოითხოვს. შედეგად, გადამზღვეველი უფლებამოსილია,
უარი თქვას შეთავაზებულიდან ნებისმიერი რისკის აღებაზე. ავტომატური
გადაზღვევის ხელშეკრულებები კი ხანგრძლივი პერიოდითაა განსაზღვრული და
გადამზღვეველის მიერ ცალკეული რისკის შემოწმების აუცილებლობას არ
ითვალისწინებს.17
ორივე სახის გადაზღვევის დროს შეიძლება გამოყენებულ იქნეს quota share და 18

excess of loss შეთანხმების სქემები. quota share გადაზღვევის დროს ზიანის
ანაზღაურებისა და პრემიის განაწილება მხარეებს შორის ხდება pro rata პრინციპის
საფუძველზე. მაგალითად, გადამზღვევი და გადამზღვეველი შეიძლება
შეთანხმდნენ, რომ პრემიის 30% მიიღებს და, შესაბამისად, ზიანის 30%-ს
აანაზღაურებს გადამზღვეველი. excess of loss გადაზღვევისას გადამზღვეველი
აანაზღაურებს ზიანს მხოლოდ გადამზღვევის მიერ განხორცილებული
ანაზღაურების შედეგად. თუ გადამზღვეველი აანაზღაურებს წინასწარ დადგენილ
პროცენტს და დამზღვევის ზიანის სრული დაფარვა ვერ მოხდება, მას დამატებით
აანაზღაურებს გადამზღვეველი.18 excess of loss გადაზღვევის სქემა ემსგავსება
დაზღვევის ხელშეკრულებაში ფრანშიზის გამოყენების შესახებ არსებულ დათქმას,
სადაც მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობა ფრანშიზის სახით დათქმულ
დამატებით წინაპირობასთან არის დაკავშირებული (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
გადაზღვევა უნდა გაიმიჯნოს ორმაგი დაზღვევისაგან, როდესაც ერთი და იგივე 19

რისკი ორ სხვადასხვა მზღვეველთან არის დაზღვეული.19
15 იქვე, 1020.
16 იქვე, 1022.
17 იქვე, 1016.
18 იქვე, 1017.

5
20 გადაზღვევის მექანიზმის გამოყენება არ ამცირებს და არ გამორიცხავს

მზღვეველის პასუხისმგებლობას დამზღვევის წინაშე. ხშირად დამზღვევმა არც კი
იცის გადაზღვევის არსებობის შესახებ.20
21 გადაზღვევის სისტემის არსებობა მზღვეველის ფინანსური სიმყარის

უზრუნველყოფის ერთ-ერთი მექანიზმია (საქართველოს კანონი დაზღვევის
შესახებ, მუხლი 13 I).
22 მზღვეველი, დადებული გადაზღვევის ხელშეკრულების მიუხედავად,

პასუხისმგებელია დამზღვევის წინაშე დაზღვევის ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული მთელი ვალდებულებების ფარგლებში (კანონი დაზღვევის
შესახებ, მუხლი 13 II). „გადაზღვევის მიუხედავად, დამზღვევის წინაშე სრული
სადაზღვევო საზღაურის გაცემის ვალდებულებას კისრულობს მზღვეველი.“21
20 იქვე, 1015.
6
მუხლი 802. სადაზღვევო მოწმობა (პოლისი)
1. მზღვეველი მოვალეა ჩააბაროს დამზღვევს ხელმოწერილი საბუთი დაზღვევის

ხელშეკრულების შესახებ (სადაზღვევო მოწმობა - პოლისი).
2.სადაზღვევო მოწმობა უნდა შეიცავდეს:
ა. ხელშეკრულების მხარეების ვინაობასა და მათ ადგილსამყოფელს (საცხოვრებელ
ადგილს ან იურიდიულ მისამართს);
ბ. დაზღვევის საგნისა და დაზღვეული პირის დასახელებას;
გ. სადაზღვევო რისკის განსაზღვრას;
დ. დაზღვევის დასაწყისსა და ხანგრძლივობას;
ე. სადაზღვევო თანხის ოდენობას;
ვ. სადაზღვევო შესატანის მოცულობას, მისი გადახდის ადგილსა და ვადას.
3. თუ დაზღვევის საგანს წარმოადგენს პირის სიცოცხლე, მაშინ დამატებით
აუცილებელია მონაცემები მზღვევლის მოგების დაანგარიშებისა და ამ მოგების
განაწილების პირობების შესახებ.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. დაზღვევის პოლისის გაცემა......................................................................................................................... 2
III. პოლისის შინაარსი ........................................................................................................................................ 2
IV. მონაცემები მზღვეველის მოგების დაანგარიშებისა და ამ მოგების განაწილების პირობების
შესახებ ................................................................................................................................................................... 3
V. სადაზღვევო დაფარვა და გამონაკლისები ................................................................................................. 3
802 აწესრიგებს დაზღვევის პოლისთან დაკავშირებულ საკითხებს, კერძოდ: ა) 1
დამზღვევისათვის დაზღვევის პოლისის გადაცემის ვალდებულებას, ბ)
დაზღვევის ხელშეკრულების არსებითი პირობების შინაარსს, 3) დამატებით
მოთხოვნებს სიცოცხლის დაზღვევის შემთხვევაში.
უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ დაზღვევის ხელშეკრულება და დაზღვევის 2

პოლისი, სადაზღვევო პრაქტიკაში, თანაბარი მნიშვნელობით გამოიყენება.
„მზღვეველი აფორმებს ერთ დოკუმენტს, რომელიც წარმოადგენს, როგორც
დაზღვევის ხელშეკრულებას, ისე დაზღვევის პოლისს, ანუ ამ ნორმის შესაბამისად
სადაზღვევო პოლისი სადაზღვევო ხელშეკრულებაცაა.“1 მართალია, დაზღვევის
ხელშეკრულება უფრო ვრცელი და დეტალურად გაწერილი პირობების შემცველი
დოკუმენტია, მაგრამ იურიდიული ძალით მას უთანაბრდება პოლისი, რომელიც
უმთავრესად სადაზღვევო დაფარვის პირობებს შეიცავს.

1
II. დაზღვევის პოლისის გაცემა

3 დაზღვევის პოლისის გაცემით მზღვეველი ერთგვარად ადასტურებს დაზღვევის
ხელშეკრულების დადებას. სადაზღვევო პრაქტიკაში დაზღვევის პოლისები
დაზღვევის ხელშეკრულების გაფორმებისთანავე გაიცემა. შესაბამისად, პოლისის
მფლობელის მიმართ მოქმედებს პრეზუმფცია, რომ ის წარმოადგენს სადაზღვევო
ანაზღაურების მიღებაზე უფლებამოსილ პირს. სწორედ დაზღვევის პოლისის
წარმოდგენის საფუძველზე ხდება სადაზღვევო კომპანიის მიერ ზიანის
ანაზღაურება. მართალია, პოლისი დამზღვევის იდენტიფიკაციის ერთადერთ
საშუალებას არ წარმოადგენს, მაგრამ უმთავრესად სადაზღვევო კომპანიები
დამზღვევისაგან ითხოვენ პოლისის, როგორც დაზღვევის დამადასტურებელი
მოწმობის, წარდგენას.
III. პოლისის შინაარსი

4 802 II განსაზღვრავს დაზღვევის ხელშეკრულების არსებით პირობებს. მათ
მიეკუთვნება: მხარეთა ვინაობა და მათი მონაცემები, დაზღვევის საგნის
დასახელება, სადაზღვევო რისკი, დაზღვევის დასაწყისი და ხანგრძლივობა,
სადაზღვევო თანხის ოდენობა, სადაზღვევო პრემიის ოდენობა და გადახდის
პირობები.
5 დაზღვევის ხელშეკრულება, სხვა ხელშეკრულებების მსგავსად, საჭიროებს მისი

მხარეების დასახელებას და მათი მონაცემების დეტალურად გაწერას. აღნიშნულში
მუხლი ფაქტობრივ და იურიდიულ მისამართს მოიაზრებს. თუმცა, სადაზღვევო
კომპანიები უფლებამოსილნი არიან ბევრად უფრო დეტალური ინფორმაცია
მოითხოვონ დამზღვევისაგან და აღნიშნული ასახონ ხელშეკრულებაში.
6 დაზღვევის ხელშეკრულებაში მნიშვნელოვანია დაზღვევის ობიექტის (საგნის)

მითითება. შესაბამისად, თუ დაზღვევის საგანია ქონება, ხელშეკრულებაში
აუცილებელია მისი დეტალური რეკვიზიტების მითითება. თუ დაზღვევის საგანი
დაზღვეულის სიცოცხლეა, ხელშეკრულებაში აუცილებელია მისი პირადი
მონაცემების დაფიქსირება და სხვ.
7 სადაზღვევო რისკის ზუსტად გაწერა განუზომლად დიდი მნიშვნელობისაა

დაზღვევის ხელშეკრულებისთვის. მართალია, მუხლი ცალკე არ გამოყოფს
სადაზღვევო შემთხვევას, მაგრამ 802 II გ-ს ქვეშ მოიაზრება როგორც სადაზღვევო
რისკი, ისე მისი რეალიზაციის შედეგი სადაზღვევო შემთხვევის სახით.
8 დაზღვევის პოლისით განისაზღვრება სადაზღვევო პერიოდი.
9 დაზღვევის დასაწყისისა და ხანგრძლივობის განსაზღვრა მნიშვნელოვანია, რადგან

მზღვეველი მიერ სწორედ ამ პერიოდში დამდგარი სადაზღვევო შემთხვევით
გამოწვეულ ზიანს აანაზღაურებს.2
2
დაზღვევის დასაწყისისა და ხანგრძლივობის, ასევე მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობის
საკითხთან დაკავშირებით იხ. 806 I-ის კომენტ., შდრ. 816-ე მუხლის კომენტ.
2
სადაზღვევო პერიოდის განსაზღვრის შესახებ შესაძლებელია კომპანიას ცალკეულ

სადაზღვევო პროდუქტზე დამატებითი რეგულაციები ჰქონდეს შემუშავებული.
მაგალითად, ჯანმრთელობის დაზღვევის შემთხვევაში ასეთია დათქმა წინასწარ
არსებული სამედიცინო მდგომარეობის გამორიცხვის პირობების შესახებ.3
აღნიშნული პირობები გამორიცხავს სადაზღვევო დაფარვის გავრცელებას ისეთ
დაავადებებზე, რომლებიც დადგა ან რომელთა განვითარებაც დაიწყო
სადაზღვევო პერიოდის დაწყებამდე.4 ასეთი შემთხვევებისათვის კლასიკურ
მაგალითს წარმოადგენს ორსული ქალის მიერ ორსულობის პერიოდში
შეძენილი ჯანმრთელობის დაზღვევა, რომლის პირობებიც გამორიცხავს
სადაზღვევო პერიოდის დაწყებამდე დამდგარ ორსულობასთან დაკავშირებული
სამედიცინო მომსახურების ხარჯების დაფარვას.5
დაზღვევის ხელშეკრულებით განისაზღვრება სადაზღვევო თანხა და სადაზღვევო 10

შესატანი (პრემია) (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
IV. მონაცემები მზღვეველის მოგების დაანგარიშებისა და ამ მოგების განაწილების

პირობების შესახებ
802 III ითვალისწინებს სპეციალურ მოწესრიგებას სიცოცხლის დაზღვევის 11
შემთხვევაში. მუხლის მიხედვით, სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებაში
აუცილებელია მონაცემები მოგების განაწილების ან ამ მოგების განაწილების
პირობების შესახებ. აღნიშნული მოიაზრებს დაგროვებითი სახის სიცოცხლის
დაზღვევას. სამოქალაქო კოდექსი დასაშვებად მიიჩნევს დამზღვევის მიერ მოგების
მიღებას ისეთ შემთხვევებში, როდესაც დაზღვეულის სიცოცხლე შენარჩუნდება და
მზღვეველი წინასწარ თანხმობას გამოთქვამს ანაზღაურების გაცემის შესახებ.
ასეთი შეთანხმებები საინტერესოა, რამდენადაც ისინი ერთგვარად ემიჯნება
დაზღვევის კლასიკურ ხელშეკრულებებს და უფრო მეტ მსგავსებას ავლენს
თამაშობისა და სანაძლეოს შეთანხმებებთან. განსხვავება ისაა, რომ დაგროვებითი
დაზღვევის დროს არ დგას მორალური რისკის ზრდის საშიშროება, რაც, თავის
მხრივ, საფრთხეს შეუქმნიდა საჯარო წესრიგის დაცვის ინტერესს.
V. სადაზღვევო დაფარვა და გამონაკლისები

დაზღვევის პოლისის უმნიშვნელოვანეს პირობებს წარმოადგენს სადაზღვევო 12
დაფარვა და გამონაკლისები. სადაზღვევო დავების დიდი ნაწილი უკავშირდება
სწორედ აღნიშნული პირობების განმარტების საფუძველზე მზღვეველის მიერ
ანაზღაურების გაცემაზე გამოთქმულ უარს.
3 წინასწარ არსებული სამედიცინო მდგომარეობის გამორიცხვის პირობების გათვალისწინება

ჯანმრთელობის დაზღვევის ხელშეკრულებაში გარკვეულ მიზნებს ემსახურება. მნიშვნელოვანია, რომ
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომა უნდა წარმოადგენდეს მხარეთათვის წინასწარ უცნობ და
არაპროგნოზირებად მოვლენას. იხ. Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 496;
4 იქვე.
5 იქვე, 497;
3
13 დაზღვევის ხელშეკრულების გამონაკლისი პირობების განმარტებისას

საინტერესოა სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა ერთ-ერთ საქმეზე,6 სადაც
სასამართლომ მზღვეველის მიერ ხელშეკრულებით განსაზღვრული გამონაკლისი
პირობა სკ-ს 346-ე მუხლის საფუძველზე ბათილად მიიჩნია. საქმის ფაქტობრივი
გარემოებების გათვალისწინება მოცემულ შემთხვევაში ღირებულია სასამართლოს
მსჯელობის შესაფასებლად. საქართველოს სასაზღვრო პოლიციასა და სადაზღვევო
კომპანიას შორის დაიდო სასაზღვრო პოლიციის თანამშრომელთა სიცოცხლისა და
ჯანმრთელობის დაზღვევის ხელშეკრულება. ხელშეკრულების გამონაკლის
პირობებში მზღვეველმა მიუთითა, რომ არ აანაზღაურებდა დაზღვეულის
სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების დროს დამდგარი სადაზღვევო
შემთხვევით გამოწვეულ ზიანს. ერთ-ერთი დაზღვეული, საქართველოს შინაგან
საქმეთა სამინისტროს სასაზღვრო პოლიციის სახმელეთო საზღვრის დაცვის
დეპარტამენტის მობილური ჯგუფის ინსპექტორი, გარდაიცვალა სასაზღვრო
პოლიციის დასაცავ მონაკვეთზე მიოკარდიუმის ინფარქტით. სადაზღვევო
კომპანიამ უარი განაცხადა ზიანის ანაზღაურებაზე ზემოთ მოყვანილი
გამონაკლისი პირობის გათვალისწინებით. „სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია,
რომ ხელშეკრულებაში ამგვარი დათქმის გათვალისწინებით ხდებოდა
სადაზღვევო შემთხვევის დადგენისა და გამოვლენისათვის კანონით
გათვალისწინებული კრიტერიუმების უგულებელყოფა და, ამასთანავე, მხარის
ინტერესების საზიანოდ ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპის
დარღვევა.“ ასეთი დათქმის არსებობის პირობებში, მხარის ინტერესების
საზიანოდ, მზღვეველს ეძლეოდა შესაძლებლობა, დაზღვეულის სამსახურში
გარდაცვალებაზე მითითებით უარი ეთქვა სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემაზე.
სააპელაციო პალატამ გაითვალისწინა დაზღვეულის სამსახურის სპეციფიკა და
დაასკვნა, რომ ვინაიდან გარდაცვლილი წარმოადგენდა სამხედრო მოსამსახურეს,
მას ჰქონდა 24-საათიანი სამუშაო რეჟიმი. ამიტომაც, სასამართლომ მიიჩნია, რომ
დაზღვევის ხელშეკრულებაში გაწერილი გამონაკლისით, ფაქტობრივად,
დაზღვეულის გარდაცვალება მხოლოდ მისი შვებულებაში ყოფნის ან
თვითდათხოვნის დროს ჩაითვლებოდა სადაზღვევო შემთხვევად. შესაბამისად,
სააპელაციო სასამართლომ დაზღვევის ხელშეკრულების პირობა იმის თაობაზე,
რომ სიცოცხლის დაზღვევა არ ვრცელდებოდა სამსახურეობრივი მოვალეობის
შესრულების დროზე, სკ-ს 346-ეს საფუძველზე ბათილად ცნო.
14 სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა საინტერესოა, რამდენადაც მისი მეშვეობით

სასამართლო ფაქტობრივად შეიჭრა სადაზღვევო კომპანიის მიერ
განხორციელებული ანდერრაიტინგის სფეროში. სააპელაციო სასამართლოს
გადაწყვეტილების ანალიზისას გასათვალისწინებელია რამდენიმე გარემოება.
უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია განისაზღვროს, რამდენად არის
მართებული დაზღვევის ხელშეკრულებით განსაზღვრული პირობის
სტანდარტულ პირობად მიჩნევა და აღნიშნულის საფუძველზე მისი ბათილად
გამოცხადება. მგავსი ტიპის დავებისას სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს სკ-ს
342-ით განსაზღვრულის ხელშეკრულების სტანდარტული პირობების

4
კლასიფიკატორებზე. მოცემულ შემთხვევაში სასამართლოს შეეძლო ემსჯელა,

მაგალითად, იმის შესახებ, სთავაზობდა თუ არა მზღვეველი მსგავს გამონაკლის
პირობებს სხვა მომხმარებლებსაც და ამით გადაესინჯა პირობის მრავალჯერადი
გამოყენების მიზანი. ასევე შესაძლებელი იყო მსჯელობა იმის თაობაზე, რამდენად
მიეცა მეორე მხარეს მოცემული პირობის განსაზღვრაში მონაწილეობის
შესაძლებლობა და სხვ.
სასამართლოს მხრიდან დაზღვევის ხელშეკრულების ცალკეული პირობის 15

ბათილად ცნობა, განსაკუთრებით კი სადაზღვევო მომსახურების მოცულობის
განმსაზღვრელ დაფარვისა და გამონაკლისების ნაწილში, შეიძლება ცალსახად
განიხილებოდეს სადაზღვევო კომპანიის კომპეტენციაში შეჭრად. მით უფრო,
როდესაც მსგავსი გადაწყვეტილების მიღებისას მხედველობაში არ მიიღება
პრემიის ოდენობა და მისი პროპორცია სადაზღვევო მომსახურების
მოცულობასთან. გასათვალისწინებელია, რომ მოცემულ საქმეში „სამხედრო
მოსამსახურის პირადი რისკებისაგან დაზღვევა მომეტებულ რისკთან არის
დაკავშირებული და როდესაც მზღვეველის წინაშე დასმულია საკითხი
აღნიშნული მოსამსახურის სიცოცხლის დაზღვევაზე მხოლოდ
არასამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების დროის მონაკვეთზე, დაზღვევის
პირობების განსაზღვრა ხდება შესაბამისად, ანუ გაცილებით ნაკლები საფასურის
სანაცვლოდ, ვიდრე დაზღვევა ეღირებოდა სამსახურეობრივი მოვალეობის
შესრულების დროს დაფარვის პირობით.“
მოცემულ საქმეზე საკასაციო სასამართლომ არ გაითვალისწინა ზემოთ მოყვანილი 16

არგუმენტები და სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება უცვლელი დატოვა.
თუმცა, სასამართლოს პოზიცია სადავოა და მეტ დასაბუთებას საჭიროებს. მსგავს
შემთხვევებში ხელშეკრულების პირობების უსამართლოდ მიჩნევა უფრო მყარი
იქნება, თუ სასამართლო ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული დაფარვისა და
გამონაკლისი პირობების მოცულობას შეაფასებს სადაზღვევო პრემიასთან
მიმართების გათვალისწინებით, სადაც დაეყრდნობა ექსპერტის დასკვნას და არა
საკუთარ კომპეტენციას ანდერრაიტინგის სფეროში.
გამონაკლისი პირობების სამართლიანობის შესახებ საინტერესოა საქალაქო 17

სასამართლოს პოზიცია ერთ-ერთ საქმეზე,7 რომელიც სრულად გაიზიარა
სააპელაციო სასამართლომ. მოცემულ საქმეში სადაზღვევო კომპანიამ უარი უთხრა
დამზღვევს ავტოსაგზაო შემთხვევის დროს დაზღვეული ავტომანქანის
დაზიანების შედეგად გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებაზე. მზღვეველის
არგუმენტის თანახმად, რადგან დამზღვევი ავტოსაგზაო შემთხვევის დროს
იმყოფებოდა ალკოჰოლური სიმთვრალის მდგომარეობაში, ის არღვევდა
დაზღვევის ხელშეკრულების პირობებს. აღნიშნული კი, მზღვეველის
მოსაზრებით, მას სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემაზე უარის უფლებას ანიჭებდა.
საგულისხმოა, რომ მოცემულ საქმეში ავტოსაგზაო შემთხვევა გამოიწვია არა
დამზღვევმა, არამედ მესამე პირმა, რომელმაც დაარღვია საგზაო მოძრაობის
უსაფრთხოების წესები და გაჩერებულ მდგომარეობაში მყოფი დამზღვევის
7 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 17 მაისის N ას-157-149-2010 განჩინება.

5
ავტომანქანას დაეჯახა. საქალაქო სასამართლომ ყურადღება სწორედ მოცემულ

გარემოებაზე გაამახვილა და დამზღვევის არაბრალეულობა გადამწყვეტ
გარემოებად მიიჩნია მზღვეველისათვის ანაზღაურების ვალდებულების
დაკისრებისას. სასამართლომ მიიჩნია, რომ „დამზღვევის ვალდებულება, არ
იმყოფებოდეს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის დროს ალკოჰოლური
ზემოქმედების ქვეშ, უნდა გავრცელდეს ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც ადგილი
აქვს დამზღვევის მხრიდან განზრახ ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის ფაქტს და არა შემთხვევებზე, როდესაც
დამზღვევს საერთოდ არანაირი ბრალი არ მიუძღვის სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომაში.“ წინააღმდეგ შემთხვევაში, სასამართლოს აზრით, „სტანდარტული
პირობების ის დებულება, რომ უფლებამოსილი მძღოლის ალკოჰოლური თრობა,
თუ მას არ მიუძღვის ბრალი სადაზღვევო შემთხვევის დადგომაში, შეიძლება
გახდეს მზღვეველი ვალდებულებისაგან გათავისუფლების საფუძველი, უნდა
ჩაითვალოს სამოქალაქო კოდექსის 346-ე მუხლთან შეუსაბამოდ და ბათილად.“
ასეთი მსჯელობისას საქალაქო სასამართლო მოცემულ საქმეზე დაეყრდნო იმ
არგუმენტს, რომ „სტანდარტული პირობების შემთავაზებელს უფლება არა აქვს,
ბოროტად ისარგებლოს მეორე მხარის ნდობითა და კეთილსინდისიერებით და
გაითვალისწინოს ისეთი პირობა, რომლის შეუსრულებლობა რეალურად
საფრთხესაც კი ვერ შეუქმნის მის ინტერესებს, თუმცა მას, მეორე მხარის
ინტერესების საზიანოდ, მისცემს შესაძლებლობას, გაამართლოს ვალდებულების
შესრულებაზე უარი.“
6
მუხლი 803. სადაზღვევო მოწმობის სახეები
თუ სადაზღვევო მოწმობა გაცემულია წარმომდგენზე სახელობითი ან საორდერო

მოწმობის სახით, მზღვეველს შეუძლია ამ მოწმობის მფლობელს წაუყენოს ყველა
ის მოთხოვნა, რომლებიც მას თავდაპირველი დამზღვევის მიმართ აქვს. ეს წესი არ
გამოიყენება, თუ სადაზღვევო მოწმობის მფლობელი აცნობებს მზღვეველს
დაზღვევასთან დაკავშირებული უფლების მისთვის გადაცემის თაობაზე და ეს
უკანასკნელი დაუყოვნებლივ არ განაცხადებს თავისი მოთხოვნების შესახებ.
803-ე მუხლში მოცემული მოწესრიგებით კანონმდებელი ითვალისწინებს 1
სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების დათმობის შესაძლებლობას1 და
მასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ შედეგებს განსაზღვრავს.
II. ნორმის მიზანი

დაზღვევის ხელშეკრულება მხარეებს შორის წერილობით ფორმდება. სადაზღვევო 2
პრაქტიკაში ერთმანეთისგან მიჯნავენ დაზღვევის ხელშკრულებასა და დაზღვევის
პოლისს. დაზღვევის ხელშეკრულება ამომწურავად აწესრიგებს მხარეთა შორის
არსებულ სახელშეკრულებო ურთიერთობებს. კერძოდ, ხელშეკრულებაში
დეტალურად განისაზღვრება მხარეთა უფლება-მოვალეობები, სადაზღვევო
დაფარვისა და გამონაკლისი პირობების ჩამონათვალი, დაზღვევისათვის
გადამწყვეტი მნიშვნებლობის მქონე არსებითი პირობები. დაზღვევის პოლისი
მხარეთა შორის არსებული სახელშეკრულებო ურთიერთობის ასეთ კონკრეტულ
აღწერას არ ითვალისწინებს. სადაზღვევო პრაქტიკაში დაზღვევის პოლისს
დაზღვევის არსებობის დამადასტურებელი მოწმობის ფუნქცია აქვს. როგორც წესი,
დაზღვევის პოლისი დაზღვევის ხელშეკრულების განუყოფელ ნაწილად
განიხილება. სადაზღვევო მოწმობის შინაარსის მინიმლური მოთხოვნები
განსაზღვრულია 802-ში.
803-ე ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევას, როდესაც სადაზღვევო პოლისში 3

კონკრეტული დამზღვევის ვინაობა არ მიეთითება. ასეთ დროს თავდაპირველად
ფორმდება დაზღვევის ხელშეკრულება მხარეებს შორის და ხელშეკრულებაში
შესაბამისი დათქმის გათვალისიწნების შედეგად სადაზღვევო კომპანია გასცემს
საწარმდგენლო ან საორდერო სადაზღვევო მოწმობას.
1დამზღვევის მოთხოვნისაგან განსხვავებით საინტერესოა მზღვეველის მოთხოვნის დათმობასთან

დაკავშირებული მიდგომები. გასათვალისწინებელია საკასაციო სასამართლოს პოზიცია ერთ-ერთ
სადაზღვევო საქმეზე, სადაც მან მიიჩნია, რომ „სადაზღვევო საქმიანობის განხორციელების,
სადაზღვევო შესატანის (პრემიის) მოთხოვნის უფლების დათმობა ეწინააღმდეგება დაზღვევის
შესახებ კანონმდებლობას და, დაზღვევის არსიდან გამომდინარე, დაუშვებელია მოთხოვნის
უფლების დათმობა.“ იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2005 წლის 21 აპრილის N ას-4-381-
05 განჩინება.
1
4 წინამდებარე ნორმა ითვალისწინებს მზღვეველის უფლებას, დაზღვევის პოლისის

მფლობელს წაუყენოს ყველა ის მოთხოვნა, რომელიც მას თავდაპირველი
დაზღვევის მიმართ გააჩნდა. აღნიშნული უფლების რეალიზაციისათვის მუხლში
დადგენილია წინაპირობა. კერძოდ, თუ სადაზღვევო მოწმობის მფლობელი
აცნობებს მზღვეველს დაზღვევასთან დაკავშირებული უფლების მისთვის
გადაცემის თაობაზე, მზღვეველმა დაუყოვნებლივ უნდა განაცხადოს თავისი
მოთხოვნების შესახებ. აღნიშნული წინაპირობით დადგენილი ვალდებულების
შეუსრულებლობის შემთხვევაში მზღვეველი კარგავს 803-ე მუხლით
გათვალისწინებული უფლების გამოყენების შესაძლებლობას.
2
მუხლი 804. სადაზღვევო მოწმობის დაკარგვის შედეგები
1. თუ ხელშეკრულებით განსაზღვრულია, რომ მზღვეველმა მხოლოდ

სადაზღვევო მოწმობის წარდგენის შემდეგ უნდა შეასრულოს თავისი მოვალეობა,
მაგრამ მოწმობა დაიკარგა ან განადგურდა, მაშინ დამზღვევს შეუძლია მოითხოვოს
შესრულება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სადაზღვევო მოწმობა
განსაკუთრებული წარმოების წესით ძალადაკარგულად გამოცხადდა.
2. სადაზღვევო მოწმობის დაკარგვის ან განადგურების შემთხვევაში, დამზღვევს
შეუძლია მზღვეველს მოსთხოვოს ასლი. ასლის გაცემის ხარჯებს გაიღებს
დამზღვევი.
804-ე მუხლში მოცემული ნორმა სადაზღვევო მოწმობის დაკარგვის 1
სამართლებრივ შედეგებს განსაზღვრავს.

სადაზღვევო პრაქტიკაში, როგორც წესი, სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემის ერთ- 2
ერთი წინაპირობის სახით მზღვეველი სადაზღვევო მოწმობის წარდგენაზე
მიუთითებს. შესაბამისად, დამზღვევის მიერ აღნიშნული ვალდებულების
შეუსრულებლობა აფერხებს მზღვეველის მიერ ანაზღაურების ვალდებულების
შესრულებას. სადაზღვევო მოწმობის დაკარგვის ან განადგურებისას დამზღვევს
შეუძლია მოითხოვოს შესრულება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სადაზღვევო
მოწმობა განსაკუთრებული წარმოების წესით ძალადაკარგულად გამოცხადდა.
სასამართლოს მიერ სადაზღვევო მოწმობის ძალადაკარგულად ცნობის თაობაზე 3

გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ მზღვეველი გასცემს სდაზღვევო მოწმობის
ასლს. ასეთი ასლის გადაცემასთან დაკავშირებული ხარჯების გადახდა
დამზღვევის ვალდებულებას წარმოადგენს.
1
მუხლი 805. დაზღვევის აგენტის უფლებები
1. თუ დაზღვევის აგენტი (წარმომადგენელი) უფლებამოსილია დადოს დაზღვევის

ხელშეკრულება, მას ასევე შეუძლია შეცვალოს ხელშეკრულების პირობები,
გააგრძელოს მისი მოქმედების ვადა ან მოშალოს იგი.
2. დაზღვევის აგენტს, რომელიც ასრულებს შუამავლის ფუნქციას დაზღვევის
ხელშეკრულების დადებისას, უფლება აქვს დადოს ასეთი ხელშეკრულება.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. დაზღვევის აგენტის უფლებამოსილების ფარგლები .............................................................................. 1
III. დაზღვევის აგენტის სამართლებრივი სტატუსი ..................................................................................... 2
IV. დაზღვევის აგენტის მიერ შუამავლის ფუნქციის შესრულება .............................................................. 3
805 აწესრიგებს დაზღვევის აგენტის უფლებამოსილებასთან დაკავშირებულ 1
საკითხებს. საგულისხმოა, რომ ამ თვალსაზრისით 805 ახალ რეგულირებას არ
ითვალისწინებს და მისი არარსებობის პირობებშიც აგენტის ხელშეკრულება
ანალოგიურად მოწესრიგდება სკ-ს წარმომადგენლობითი უფლებამოსილებისა
(103-114) და დავალების ხელშეკრულების (709-723) მარეგულირებელი ნორმებით.
II. დაზღვევის აგენტის უფლებამოსილების ფარგლები

სადაზღვევო საქმიანობის განხორციელების პროცესში დიდ როლს ასრულებენ 2
დაზღვევის აგენტები და ბროკერები,1 რომლებსაც ერთგვარი შუამავლობის
ფუნქცია ეკისრებათ დაზღვევის ხელშეკრულების მხარეებს შორის. თუმცა,
აგენტის საქმიანობა ემიჯნება შუამავლობას მის მიერ წარმომადგენლობითი
უფლებამოსილების განხორციელების გამო.2
805 I-ის მიხედვით, დაზღვევის აგენტი აღიჭურვება წარმომადგენლობითი 3

უფლებამოსილებით, რომელიც მას დაზღვევის ხელშეკრულების დადების,
შეცვლის, მოქმედების ვადის გაგრძელებისა და მოშლის უფლებას ანიჭებს.
დაზღვევის აგენტი მზღვეველის წარმომადგენელია. აგენტის მიერ
განხორციელებული ქმედების სამართლებრივი შედეგების ადრესატს კი
მზღვეველი წარმოადგენს (იხ. სკ 104 I). მზღვეველს ლოგიკურად აქვს აგენტის
მიერ განხორცილებული საქმიანობის კონტროლის უფლება. მზღვეველის მიერ
აგენტისათვის წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების გადაცემა დავალების
ხელშეკრულების საფუძველზე ხდება (იხ. სკ 103 I/სკ 709). თუ აგენტის მხრიდან
ადგილი ექნება წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების გადამეტებას,
ხელშეკრულების ნამდვილობა წარმოდგენილი პირის თანხმობაზე იქნება
დამოკიდებული. (იხ. სკ 111 I).
1 სადაზღვევო ბროკერის სამართლებრივი სტატუსი განისაზღვრება საქართველოს კანონით „დაზღვევის

შესახებ“, მუხლი 2.
1
4 805 I-ით დადგენილი აგენტის უფლებების მოცულობა და შინაარსი

განისაზღვრება მზღვეველის, როგორც მარწმუნებლის, ინტერესებიდან
გამომდინარე. შესაბამისად, აგენტის უფლებები ხელშეკრულების დადების,
შეცვლის, მისი მოქმედების გაგრძელებისა და მოშლის თაობაზე უნდა
განხორციელდეს მარწმუნებლის საუკეთესო ინტერესის გათვალისწინებით. 712 I
ითვალისწინებს მარწმუნებლის მითითების შესრულების ვალდებულებას.
რწმუნებულს მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში შეუძლია მარწმუნებლის
მითითებებიდან გადახვევა (იხ. სკ-ს 712 II). რწმუნებული ასევე ვალდებულია
მოაწოდოს მარწმუნებელს ცნობები დავალების შესრულების მიმდინარეობის
შესახებ (იხ. სკ-ს 713 I). მოყვანილი ფორმულირებების შინაარსის
გათვალისწინებით, დაზღვევის აგენტმა მისთვის 805 I-ით მინიჭებული
უფლებების რეალიზაცია უნდა განახორციელოს მზღვეველთან მჭიდრო
კონსულტაციების პარალელურად. აგენტის უფლებამოსილების ფარგლების
განსაზღვრისას მოსამართლე აგენტსა და მზღვეველს შორის დადებული ეყრდნობა
ხელშეკრულების შინაარსს. ამიტომ, სადაზღვევო პრაქტიკაში აგენტის
უფლებამოსილების დეტალურ გაწერას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.3
5 დაზღვევის აგენტსა და მზღვეველს შორის არსებული სამართლებრივი

ურთიერთობა ფიდუციურ ურთიერთობათა რიცხვს მიეკუთვნება, რაც აგენტს
მზღვეველის ინტერესების დაცვის პროცესში განსაკუთრებულ გულისხმიერებას
აკისრებს. ფიდუციურად მიიჩნევა განსაკუთრებულ ნდობაზე დაფუძნებული
სამართალურთიერთობა, რომელიც ხელშეკრულების ერთ მხარეს მეორის
ინტერესებზე განსაკუთრებული ზრუნვის ვალდებულებას აკისრებს.4
III. დაზღვევის აგენტის სამართლებრივი სტატუსი

6 სადაზღვევო პრაქტიკაში აქტუალურია დაზღვევის აგენტის სამართლებრივი
სტატუსის ზუსტი რეგლამენტაცია. როგორც წესი, დაზღვევის აგენტსა და
სადაზღვევო კომპანიას შორის ფორმდება აგენტის ხელშეკრულება, რომელიც
განსაზღვრავს აგენტის უფლებამოსილების ფარგლებსა და პასუხისმგებლობას მის
მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შეუსრულებლობისთვის. ამის მიუხედავად,
სასამართლო პრაქტიკა იცნობს ისეთ შემთხვევას, როდესაც დაზღვევის აგენტი
მოპასუხისადმი წაყენებული მოთხოვნის უფლების საფუძვლად
შრომითსამართლებრივ ურთიერთობაზეც მიუთითებს და, შესაბამისად,
დაყოვნებულ საკომისიოზე საქართველოს შრომის კოდექსით დადგენილი 0.07%-
ის ოდენობის ანაზღაურების გადახდას ითხოვს (შრომის კოდექსის 31 III მუხლი).
შედეგად, სასამართლო სადაზღვევო კომპანიას სახელფასო და საკომისიო
დავალიანებასთან ერთად დაყოვნებული თანხის 0,07%-ის გადახდაც აკისრებს.5

4 Garner (Editor), Black’s Law Dictionary, Eight Edition, 2004, p. 658.
5 თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2013 წლის 28 თებერვლის N 2/14209-12 გადაწყვეტილება.
2
მსგავსი ტიპის დავაზე გადაწყვეტილების მიღებისას მოსამართლემ უნდა 7

გაითვალისწინოს არაერთი გარემოება. მოსამართლემ მხედველობაში უნდა
მიიღოს განსხვავებული სამართლებრივი შედეგები, რამდენადაც დასაქმებულსა
და დამოუკიდებელ კონტრაქტორზე განსხვავებული სამართლებრივი რეჟიმები
ვრცელდება. ამ შემთხვევაში გადამწყვეტია არა შრომის სამართლით დადგენილი
უფლებები და გარანტიები,6 არამედ შკ-ით გათვალისწინებული ცალკეული
მოთხოვნის უფლება, როგორიცაა, მაგალითად, 0.07%-ის ოდენობის ანაზღაურების
გადახდა ვადაგადაცილებულ დღეზე. მოცემულ მაგალითში დაზღვევის აგენტის
დათხოვნა განხორციელდა დამსაქმებლის მიერ ხელშეკრულების მოშლის
თაობაზე ცალმხრივი ნების გამოვლენით, სამსახურიდან გათავისუფლებით.
დაზღვევის აგენტმა კი დააყენა როგორც გადაუხდელი საკომისიოების, ისე 0.07%-
ის ოდენობის ანაზღაურების გადახდის მოთხოვნა. აგენტი იყო ფიზიკური პირი.
დაზღვევის აგენტის დასაქმებულისგან გამიჯვნის მიზნებისათვის სასამართლომ 8

ყურადღება უნდა გაამახვილოს ისეთ გარემოებებზე, როგორიცაა: ქვემდებარეობის
შემადგენელი ელემენტების არსებობა,7 ხელშეკრულების სახელწოდება და მისი
პრაქტიკული გამოყენება,8 მხარეთა მიერ კონტრაჰირებისას გამოვლენილი ნების
შინაარსი, საკანონმდებლო წესით განმტკიცებული შრომითსამართლებრივი
ურთიერთობის დეფინიციის ელემენტები9 და სხვ.
IV. დაზღვევის აგენტის მიერ შუამავლის ფუნქციის შესრულება

805-ს მიხედვით, თუ დაზღვევის აგენტი ასრულებს შუამავლის ფუნქციას, მას 9
უფლება აქვს დადოს დაზღვევის ხელშეკრულება. ასეთი მოწესრიგებით
კანონმდებელი აგენტის უფლებამოსილებაში მოიაზრებს შუამავლის ფუნქციის
შესრულებასაც, თუმცა მას სამართლებრივი შედეგის განსაზღვრისას გადამწყვეტი
მნიშვნელობა არ ენიჭება. ნორმა მოცემულ შემთხვევაშიც აგენტს ხელშეკრულების
დადების უფლებას ანიჭებს, რაც მისი მხრიდან წარმომადგენლობითი
უფლებამოსილების რეალიზაციის შედეგია.
6 შველიძე, საქართველოს შრომის კოდექსით გათვალისწინებული სამართლებრივი სტატუსის

მახასიათებლები, შრომის სამართალი I (სტატიათა კრებული), 2011, გვ. 133.
7 იქვე, 90.
8 იქვე, 99.
9 იქვე, 109.
3
მუხლი 806. დაზღვევის დაწყების დრო
1. დაზღვევა იწყება ხელშეკრულების დადების დღის ოცდაოთხ საათზე და

მთავრდება ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვადის ბოლო დღის ოცდაოთხ
საათზე.
2. თუ დაზღვევის ხელშეკრულება დადებულია ხუთ წელზე მეტი ვადით, მაშინ
თითოეულ მხარეს შეუძლია მოშალოს ხელშეკრულება ამის თაობაზე
გაფრთხილებიდან სამი თვის გასვლის შემდეგ.
806-ს დანიშნულება სადაზღვევო პერიოდის დაწყებისა და დასასრულის 1
განსაზღვრაა. მზღვეველის მიერ სწორედ სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში
დამდგარი ზიანი ანაზღაურდება. ამიტომაც, ნორმით დადგენილ დროს
განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს. ამასთან, აუცილებელია მისი
განმარტება 816-თან ურთიერთკავშირში.
806 II აწესრიგებს ხანგრძლივი ვადით დადებული დაზღვევის ხელშეკრულების 2

მოშლის წესს. საკანონმდებლო რეგულირების თვალსაზრისით, უნდა აღინიშნოს,
რომ 806 I და II განსხვავებულ საკითხებს შეეხება, რის გამოც რთულია მათი
ერთიან კონტექსტში განმარტება. სისტემური თვალსაზრისით, სასურველი
იქნებოდა, 806 II-ს შინაარსის დანაწესი გათვალისწინებული ყოფილიყო
დამოუკიდებელ მუხლში, რომელიც დაზღვევის ხელშეკრულების შეწყვეტის
ზოგად წესსა და გამონაკლისებს დაადგენდა.
II. სადაზღვევო პერიოდის დაწყება და დამთავრება

806 I სადაზღვევო პერიოდის დაწყების დროს განსაზღვრავს. კერძოდ, თუ 3
ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული, დაზღვევა იწყება
დაზღვევის ხელშეკრულების დადების დღის ოცდაოთხ საათზე. მოყვანილი
ფორმულირება განმსაზღვრელია დაზღვევის სამართლებრივი ბუნების
დადგენისთვის. 806 I-ის ლოგიკური განმარტებით, დაზღვევის ხელშეკრულება
კონსენსუალურ ხელშეკრულებად განიხილება (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.). ამ
თვალსაზრისით, აუცილებელია სამი დამოუკიდებელი ეტაპის ერთმანეთისგან
გამიჯვნა, კერძოდ: დაზღვევის ხელშეკრულების დადების, სადაზღვევო
პერიოდის დაწყებისა და მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობის. 806 I-ის
მიხედვით, სადაზღვევო პერიოდის დაწყება არ არის დაკავშირებული
მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობასთან (იხ. 816-ე მუხლის კომენტ.).
მაგალითად, დაზღვევის ხელშეკრულება გაფორმდა 2010 წლის 15 იანვარს, დღის 4

12 საათზე და დამზღვევმა ხელშეკრულების გაფორმებისთანავე გადაიხადა
პირველი პრემია. თუ სადაზღვევო შემთხვევა დადგება 15 იანვრის 12 საათიდან
1
ოცდაოთხ საათამდე შუალედში, 806 I-ის საფუძველზე მზღვეველს უფლება აქვს

უარი უთხრას დამზღვევს ანაზღაურების ვალდებულების შესრულებაზე.
5 სხვა შემთხვევაში შესაძლებელია სადაზღვევო პერიოდის ათვლა დაიწყოს, მაგრამ

დამზღვევმა არ შეასრულოს 816-ით გათვალისწინებული ვალდებულება.
მაგალითად, დაზღვევის ხელშეკრულება გაფორმდა 2010 წლის 15 იანვარს, დღის
12 საათზე და სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას (2010 წლის 16 იანვარს)
დამზღვევს გადახდილი არ აქვს პირველი სადაზღვევო შესატანი, მზღვეველი
ასევე უარს იტყვის ანაზღაურების ვალდებულების შესრულებაზე 816-ს
საფუძველზე. შესაბამისად, როგორც 806 I, ისე 816 მზღვეველის ვალდებულების
წარმოშობის წინაპირობებს განსაზღვრავს. ნორმათა კონკურენციის პირობებში კი
უპირატესობა 806 I-ს უნდა მიენიჭოს, რის გამოც დაზღვევის ხელშეკრულება
მიეკუთვნება კონსენსუალურ ხელშეკრულებათა რიცხვს.
2
მუხლი 807. სადაზღვევო შესატანის გადიდების შედეგები
თუ მზღვეველმა გაადიდა სადაზღვევო შესატანი, მაშინ დამზღვევს შეუძლია

ხელშეკრულების მოშლის ერთთვიანი ვადის დაცვით შეწყვიტოს ხელშეკრულება.
სადაზღვევო შესატანის უმნიშვნელო გაზრდა ასეთ უფლებას არ წარმოშობს.
807 აწესრიგებს დამზღვევის მიერ ხელშეკრულების მოშლის სპეციალურ 1
შემთხვევას. ნორმა ითვალისწინებს დამზღვევის ინტერესს და მას
ხელშეკრულების მოშლის უფლებას ანიჭებს მზღვეველის მიერ სადაზღვევო
შესატანის ოდენობის გაზრდის შემთხვევაში. ნორმათა სისტემური ერთიანობის
თვალსაზრისით, სასურველია, 807 სადაზღვევო შესატანის მარეგულირებელ
ნორმებთან ერთად მოწესრიგდეს.
II. ხელშეკრულების მოშლის წინაპირობები

ნორმით განსაზღვრული უფლების გამოყენების წინაპირობას სადაზღვევო 2
პრემიის მნიშვნელოვანი გაზრდა წარმოადგენს. საგულისხმოა, რომ დაზღვევის
ხელშეკრულება მხარეთა შორის ურთიერთნდობას ეფუძნება. განსაზღვრული
ვადით დადებული ხელშეკრულების გაფორმებას მზღვეველი გარკვეულ
ფინანსურ გეგმას უკავშირებს. დამზღვევის მიერ პრემიის ნებისმიერი ცვლილების
დროს ხელშეკრულების მოშლის უფლების გამოყენება სადაზღვევო კომპანიის
საქმიანობას არასტაბილურს გახდიდა. შესაბამისად, დამზღვევს აღნიშნული
უფლება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში ენიჭება. კანონმდებელი აწესებს
ხელშეკრულების მოშლის ერთთვიან ვადას.
სადაზღვევო პრემიის ზრდის ხარისხი, ცალკეულ საქმეზე, სასამართლომ უნდა 3

დაადგინოს. ამისათვის მან უნდა იხელმძღვანელოს ექსპერტის დასკვნით და
გაითვალისწინოს როგორც სადაზღვევო ბაზარზე არსებული ფასები, ისე
უშუალოდ სადაზღვევო კომპანიის პოლიტიკა ცალკეული სადაზღვევო
პროდუქტის მიმართ. მოსამართლემ მხედველობაში უნდა მიიღოს დამზღვევის
ფინანსური მდგომარეობაც. მაგალითად, თუ სამედიცინო მომსახურების ფასები
მკვეთრად გაიზარდა, ლოგიკურად გაიზრდება ჯანმრთელობის დაზღვევის
ხელშეკრულებით დადგენილი პრემიის ოდენობაც.
მნიშვნელოვანია, რომ მზღვეველმა დამზღვევს აცნობოს ხელშეკრულების 4

არსებითი პირობის შეცვლის შესახებ.
1
მუხლი 808. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება
1. დამზღვევმა ხელშეკრულების დადებისას მზღვეველს უნდა შეატყობინოს ყველა

მისთვის ცნობილი გარემოება, რომლებსაც არსებითი მნიშვნელობა აქვს საფრთხის
ან დაზღვევით გათვალისწინებული შემთხვევის დადგომისათვის. არსებითია ის
გარემოებები, რომლებსაც შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ მზღვევლის
გადაწყვეტილებაზე,უარი თქვას ხელშეკრულებაზე ან დადოს იგი შეცვლილი
შინაარსით.
2. არსებითად ჩაითვლება ასევე გარემოება, რომლის შესახებაც მზღვეველი

წერილობით შეეკითხება დამზღვევს გარკვევით და არაორაზროვნად.
3. თუ ამ მუხლის პირველი ნაწილის წესების საწინააღმდეგოდ მზღვეველს არ

ეცნობა არსებითი გარემოების შესახებ, მაშინ მას შეუძლია უარი თქვას
ხელშეკრულებაზე. იგივე მნიშვნელობა აქვს, თუ არსებით გარემოებათა
შეტყობინებას დამზღვევმა განზრახ აარიდა თავი.
4. დაუშვებელია ხელშეკრულების შეწყვეტა, თუ მზღვეველმა იცოდა დაფარულ

გარემოებათა შესახებ, ან დამზღვევს არ მიუძღვის ბრალი მათ
შეუტყობინებლობაში.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შინაარსი ............................................................................. 2
III. არსებითი გარემოებები ................................................................................................................................ 4
IV. მიზეზობრივი კავშირი ................................................................................................................................. 4
V. სამართლებრივი შედეგი ............................................................................................................................... 5
VI. მტკიცების ტვირთი....................................................................................................................................... 5
VII. დამზღვევის ინტერესის დაცვა ................................................................................................................. 5
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება სადაზღვევო ურთიერთობებში 1
კეთილსინდისიერების პრინციპის ერთ-ერთ გამოხატულებას წარმოადგენს და
ხშირად მის აღმნიშვნელადაც გამოიყენება (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება დამზღვევს ეკისრება როგორც 2

ხელშეკრულების დადების ეტაპზე, ისე დაზღვევის ხელშეკრულების
მოქმედებისა (იხ. 813-ე მუხლის კომენტ.) და სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის
დროს (იხ. 814-ე მუხლის კომენტ.). კოდექსის მიერ აღნიშნული ვალდებულებების
განმტკიცება მიზნად ისახავს მხარეთა შორის არსებული სახელშეკრულებო
ურთიერთობის მოქცევას ურთიერთნდობის, თანამშრომლობისა და
კეთილსინდისიერების ჩარჩოებში.
1
3 808-ში განმტკიცებული ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებით

კანონმდებელი უპირატესად მზღვეველის ინტერესებს იცავს. თუმცა, ნორმა
იმავდროულად კეთილსინდისიერი დამზღვევის ინტერესსაც ითვალისწინებს.
4 ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დაწესების საჭიროება ობიექტური

გარემოებების გამო შეიქმნა. მზღვეველსა და დამზღვევს შორის კონტრაჰირების
ეტაპზე არსებობს ე. წ. ინფორმაციული ასიმეტრია,1 რაც მოცემულ შემთხვევაში
დამზღვევის ინფორმაციულ უპირატესობას გულისხმობს. ცხადია, დამზღვევი
ბევრად მეტ ინფორმაციას ფლობს დაზღვევის ობიექტის შესახებ, ვიდრე
მზღვეველი.2 ამიტომაც, სადაზღვევო ურთიერთობებში განსაკუთრებული
მნიშვნელობა სწორედ დამზღვევის მხრიდან უტყუარი და სრულყოფილი
ინფორმაციის მიწოდებას მიენიჭა.3
5 აღსანიშნავია, რომ დამზღვევის მიერ ინფორმაციის ვალდებულების ჯეროვანი

შესრულება მნიშვნელოვნად აისახება სადაზღვევო პროდუქტებზე მის წვდომასა
და სადაზღვევო მომსახურების მიღების უფლების რეალიზაციასთან. მაგალითად,
სადაზღვევო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ინფორმაციული ასიმეტრიის გამო
სადაზღვევო რისკის შეფასებისას მზღვეველი დიდ ფინანსურ რესურსს ხარჯავს
ჯანმრთელობის დაზიანების მომეტებული რისკის მატარებელი დამზღვევების
გამოსავლენად. შედეგად იზრდება სადაზღვევო პრემიის ოდენობა და
მომეტებული რისკის მატარებელ დამზღვევებს ეზღუდებათ ჯანმრთელობის
დაზღვევის მიღების შესაძლებლობა.4
6 808-ს განმარტებისას მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ინფორმაციის მიწოდების

ვალდებულების მომწესრიგებელი ცალკეული ნორმები (809-811) მჭიდროდაა
დაკავშირებული 808-სთან. უფრო მეტიც, სისტემური თვალსაზრისით, უპრიანი
იქნებოდა მათი მოწესრიგება ერთი ცენტრალური ნორმით, რომელიც
ხელშეკრულების დადების ეტაპზე მზღვეველისათვის დაკისრებული
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას დაარეგულირებდა.
7 ასევე აღსანიშნავია, რომ ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების

მომწესრიგებელ ნორმებში ერთდროულად გამოიყენება განსხვავებული
ტერმინები: უარი ხელშეკრულებაზე, ხელშეკრულების შეწყვეტა და
ხელშეკრულების მოშლა. ტერმინოლოგიური სიცხადის თვალსაზრისით
სასურველია, ყველგან გამოყენებულ იქნას ტერმინი ხელშეკრულების მოშლა.
II. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შინაარსი

8 808 I დამზღვევს აკისრებს ხელშეკრულების დადების ეტაპზე მზღვეველისათვის
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას. ნორმის განმარტებისას
მნიშვნელოვანია თითოეული სიტყვის არსის სწორად განსაზღვრა.
3 Merkin/Rodger, EC Insurance Law, Longman, 1997, p. 29.
2
აღსანიშნავია, რომ 808 I დამზღვევს აკისრებს ვალდებულებას მისთვის ცნობილი 9

გარემოებების შეტყობინების შესახებ. დავის შემთხვევაში მტკიცების საგნად
წარმოდგება გარემოება იმის თაობაზე, თუ რამდენად იყო ცნობილი გარკვეული
გარემოებების შესახებ თავად დამზღვევისათვის. მოსამართლემ ერთგვაროვნად არ
უნდა გადაწყვიტოს ორი განსხვავებული შემთხვევა, როდესაც: მაგალითად, ბინის
დაზღვევის შემთხვევაში, ერთი მხრივ, დამზღვევმა ბინის შეძენისას
გამყიდველისგან არ მიიღო ინფორმაცია, რომ წყალგაყვანილობის სისტემას
კაპიტალური სარემონტო სამუშაო ჩაუტარდა გასული წლის მანძილზე და, მეორე
მხრივ, დამზღვევი დამალავს ასეთ გარემოებას.
ასევე მნიშვნელოვანია დანაწესი იმის თაობაზე, რომ დამზღვევისათვის ცნობილ 10

გარემოებებს უნდა ჰქონდეს არსებითი მნიშვნელობა საფრთხის ან დაზღვევით
გათვალისწინებული შემთხვევის დადგომისთვის. ასეთ დროს მტკიცების საგნად
წარმოდგება გარემოება იმის თაობაზე, რამდენად შეიძლება დამზღვევმა იცოდეს,
რომელ გარემოებებს მიენიჭება არსებითი მნიშვნელობა საფრთხის ან დაზღვევით
გათვალისწინებული შემთხვევის დადგომისათვის. დავის გადაწყვეტისას
მოსამართლემ მხედველობაში უნდა მიიღოს დამზღვევის სამართლებრივი
სტატუსი. არაგონივრული იქნება მსგავსი მიდგომების გამოყენება არამეწარმე და
მეწარმე დამზღვევის მიმართ, რომელსაც ცალსახად მეტი წინდახედულობა და
გულისხმიერება მოეთხოვება სახელშეკრულებო ურთიერთობებში.
ამასთან, გასათვალისწინებელია დამზღვევის ინტერესიც. დამზღვევისათვის 11

ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დაკისრება არახელსაყრელ პირობებში
არ უნდა აყენებდეს მას. დამზღვევი არ უნდა იყოს ვალდებული, წინასწარ
გამოიცნოს, რომელი მონაცემები ჩაითვლება მზღვეველის მიერ არსებითად და
რომელი არა. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ეხება ტექნიკურ ტერმინებსა
და სპეციფიკური ტიპის ინფორმაციას. თუ მზღვეველი ვერ გამოითხოვს
დამზღვევისაგან საჭირო ინფორმაციას, ეს მისი მხრიდან ინფორმაციის
მოთხოვნის უფლებაზე უარს ნიშნავს. შესაბამისად, ასეთი შემთხვევა
დამზღვევის მხრიდან ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევად
ვერ განიხილება. ასევე გასათვალისწინებელია, რომ დამზღვევს არ შეიძლება
მოეთხოვოს ისეთი ინფორმაცია, რომელზეც მას ხელი არ მიუწვდება.5
მნიშვნელოვანია, რომ 808 I-ით დადგენილი ინფორმაციის მიწოდების 12

ვალდებულების დარღვევა უმოქმედობაში გამოიხატება (შდრ. 809-ე მუხლის
III. არსებითი გარემოებები

არსებითი გარემოებების განმარტებას კანონმდებელი 808-ს I-ის მეორე 13
წინადადებასა და 808-ს II-ში ახდენს. არსებითი დარემოებების განსაზღვრისას
მხედველობაში მიიღება მათი მნიშვნელობა და შესაძლო გავლენა მზღვეველი
5 Merkin/Rodger, EC Insurance Law, Longman, 1997, p. 32.

3
ნების ფორმირებაზე. ამ თვალსაზრისით მზღვეველის ნების ფორმირებაში

მოიაზრება ორი ეტაპი: 1) ნების ფორმირება ხელშეკრულების დადების თაობაზე,
ბ) ნების ფორმირება ხელშეკრულების ცალკეული პირობის შინაარსის თაობაზე.
14 კანონმდებელი გარემოების არსებითად ჩათვლისას მზღვეველის

კეთილსინდისიერებაზე მიუთითებს და მას ავალდებულებს გარკვევით
ჩამოაყალიბოს კითხვები აღნიშნული გარემოებების შესახებ.
15 808 II-ში გათვალისწინებულია მზღვეველის ვალდებულებაც, გარკვევით

ჩამოაყალიბოს კითხვები. სამართლებრივი შედეგის თვალსაზრისით, ბუნდოვნად
ჩამოყალიბებული კითხვა მზღვეველისვე საწინააღმდეგოდ განიმარტება.
IV. მიზეზობრივი კავშირი

16 ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევისას მნიშვნელოვანია
დადგინდეს მიზეზობრივი კავშირი 808 I-ით გათვალისწინებულ ვალდებულების
დარღვევასა და სადაზღვევო შემთხვევით გამოწვეულ ზიანს შორის.6 808 I-ის
სიტყვასიტყვით განმარტებისას ვალდებულების დარღვევასა და დამდგარ შედეგს
შორის უნდა იყოს პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი.
მაგალითად, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაზღვევის შემთხვევაში

არსებითად ითვლება ინფორმაცია დაზღვეულის ჯანმრთელობის მდგომარეობის
შესახებ. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვნად შეიძლება ჩაითვალოს პაციენტის
ანამნეზის ცალკეული დეტალი და მისი მკურნალობის ისტორია. ქონების
დაზღვევისას მნიშვნელოვანია დამზღვევის მიერ ქონებაზე საკუთრების უფლების
შეძენის შედეგად მიღებული ინფორმაცია. ასეთს მიეკუთვნება, მაგალითად,
მანქანის გამოშვების წელი, დაზიანების ისტორია და სხვ. პასუხისმგებლობის
დაზღვევისას სადაზღვევო კომპანიამ შეიძლება განსაკუთრებული მნიშვნელობა
მიანიჭოს დაზღვეულის ასაკს, მისი ნასამართლობის ისტორიას და ა. შ.
17 ხოლო თუ ნორმა ფართოდ განიმარტება, ინფორმაციის არსებითად ჩათვლისას

მოსამართლემ შესაძლოა ინფორმაცია განმარტოს არა მხოლოდ როგორც
მზღვეველის მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესის შედეგი, არამედ როგორც
პროცესის ნაწილიც. აღნიშნული კი გულისხმობს იმას, რომ შესაძლოა დამზღვევის
მიერ მიწოდებულმა გარემოებებმა გავლენა არ მოახდინოს მზღვეველის საბოლოო
გადაწყვეტილებაზე, მაგრამ ისინი მაინც ჩაითვალოს არსებითად.7
V. სამართლებრივი შედეგი
18 808 III ითვალისწინებს 808 I-ით დადგენილი დამზღვევის ვალდებულების
დარღვევის სამართლებრივ შედეგებს. კერძოდ, ნორმის მიხედვით, დამზღვევის
ვალდებულების დარღვევა მზღვეველს ანიჭებს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის
უფლებას.
6Merkin/Rodger, EC Insurance Law, Longman, 1997, p. 33.

7 იქვე, 30.
4
VI. მტკიცების ტვირთი

მტკიცების ნაწილში მზღვეველმა უნდა ამტკიცოს, რომ დამზღვევმა იცოდა 19
არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებების თაობაზე. ხოლო დამზღვევმა უნდა
ამტკიცოს, რომ მას შეატყობინა დამზღვევს არსებითი გარემოებების შესახებ.
VII. დამზღვევის ინტერესის დაცვა

808 IV იცავს კეთილსინდისიერი დამზღვევის ინტერესს და მზღვეველს 20
უკრძალავს ხელშეკრულებაზე უარის უფლების გამოყენებას იმ შემთხვევებში,
როდესაც: ა) მზღვეველმა იცოდა დაფარულ გარემოებათა შესახებ ან ბ)
დამზღვევს არ მიუძღვის ბრალი მათ შეუტყობინებლობაში. მაგალითად,
შევსებული კითხვარი კომპიუტერული პროგრამის ან ბაზის გაუმართაობის გამო
განადგურდა. შესაძლებელია დამზღვევის მიერ მიღებული ინფორმაციის
დამუშავებაში გარკვეული უზუსტობა აგენტმაც დაუშვას.8
808 IV-ის განმარტებისას საინტერესოა მაგალითი ქართული სასამართლო 21

პრაქტიკიდან. მოცემულ საქმეში9 დამზღვევმა ხელშეკრულების დადების ეტაპზე
სადაზღვევო კომპანიის წარმომადგენელს განუმარტა, რომ მას არ გააჩნდა
ავტომობილის ფლობის მინდობილობა. სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას
მზღვეველმა უარი განაცხადა ზიანის ანაზღაურებაზე იმ არგუმენტით, რომ
ავტომანქანა დაზღვეული იყო ავტომობილის დაზღვევის პირობების დარღვევით,
კერძოდ, დამზღვევი არ წარმოადგენდა ავტომობილის მესაკუთრეს. მოცემულ
საქმეზე საკასაციო პალატა დაეყრდნო 808 IV-ის დანაწესს და მიიჩნია, რომ
სადაზღვევო კომპანიისთვის ხელშეკრულების დადების ეტაპზევე ცნობილი იყო
გარემოება, რომლის საფუძველზეც შემდგომ უსაფუძვლოდ უთხრა უარი
დამზღვევს ზიანის ანაზღაურებაზე. პალატამ ჩათვალა, რომ ხელშეკრულების
დადების ეტაპზე მზღვეველისათვის მნიშნელოვანი გარემოების შეტყობინების
გათვალისწინებით დამზღვევს ბრალი არ მიუძღვოდა აღნიშნული გარემოების
შეუტყობინებლობაში. შესაბამისად პალატამ საქმე დამზღვევის სასარგებლოდ
გადაწყვიტა.

5
მუხლი 809. არასწორი მონაცემების შეტყობინების შედეგები
1. მზღვეველს შეუძლია უარი თქვას ხელშეკრულებაზე მაშინაც, თუ არსებითი

გარემოებების შესახებ შეტყობინება არასწორ მონაცემებს შეიცავს.
2. ხელშეკრულებაზე უარის თქმა დაუშვებელია,თუ მონაცემების უზუსტობა
მზღვევლისათვის ცნობილი იყო, ან თუ დამზღვევს ბრალი არ მიუძღვის არასწორ
მონაცემთა მიწოდებაში. ამ მონაცემების შეტყობინებიდან ერთი თვის
განმავლობაში მზღვეველს შეუძლია მოშალოს ხელშეკრულება.
809 აწესრიგებს დამზღვევისათვის დაკისრებული ინფორმაციის მიწოდების 1
ვალდებულების დარღვევის სპეციალურ შემთხვევას. 809 თავისი არსით
ემსგავსება 808-ში გათვალისწინებულ რეგულირებას (იხ. 808-ე მუხლის კომენტ.).
როგორც 808, ისე 809 იდენტურ სამართლებრივ შედეგებს ითვალისწინებს.
დამზღვევის მხრიდან ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევა
მზღვეველს ხელშეკრულების მოშლის უფლებას ანიჭებს.
ნორმები ერთმანეთს ემსგავსება დამზღვევის ინტერესის დაცვის 2

თვალსაზრისითაც. კერძოდ, როგორც 808 IV, ისე 809 II-ს პირველი წინადადება
იცავს დამზღვევის ინტერესს და მზღვეველს უკრძალავს ხელშეკრულების მოშლის
უფლების გამოყენებას ისეთ შემთხვევებში, როდესაც: მზღვეველისათვის
ცნობილია დაფარულ გარემოებათა ან მონაცემთა უზუსტობის შესახებ; ასევე,
როდესაც დამზღვევს ბრალი არ მიუძღვის მონაცემთა შეუტყობინებლობასა ან
არასწორ მონაცემთა მიწოდებაში.
II. დამზღვევის მიერ არსებითი გარემოებების შესახებ არასწორი მონაცემების

შეტყობინება
მნიშვნელოვანია, რომ 809 I დამზღვევის მიერ ინფორმაციის მიწოდების 3
ვალდებულების დარღვევას მოქმედებით გამოხატავს (შდრ. 808). დამზღვევის
მიერ ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევა არ ამოიწურება
მხოლოდ მზღვეველისათვის არსებითი გარემოებების შესახებ
შეუტყობინებლობით ან მათი შეტყობინებისათვის თავის განზრახ არიდებით (808
I I I). 809 I ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც მზღვეველისათვის
მიწოდებული შეტყობინება არსებითი გარემოებების შესახებ არასწორ მონაცემებს
შეიცავს. მაგალითად, როდესაც დამზღვევი ატყობინებს სადაზღვევო კომპანიას,
რომ მანქანა ნაავარიევია, მაგრამ აწვდის არასწორ მონაცემებს დაზიანების
ხარისხის შესახებ. სიცოცხლის დაზღვევის შემთხვევაში ასეთ მაგალითად
გამოდგება დაზღვეულის ასაკის არასწორად მითითება და სხვ.
809 II-ს მეორე წინადადებით გათვალისწინებულია მზღვეველის მიერ 4

ხელშეკრულების მოშლის უფლების გამოყენების სპეციალური, ერთთვიანი ვადა.
ვადა აითვლება მონაცემების შეტყობინებიდან.
1
მუხლი 810. დაზღვევის ხელშეკრულების მოშლა ინფორმაციის

შეუტყობინებლობის გამო
თუ დამზღვევს საფრთხის გარემოების შესახებ წერილობით კითხვებზე უნდა

გაეცა პასუხი, მაშინ მზღვეველს უფლება აქვს მოშალოს ხელშეკრულება იმ
გარემოებათა შეუტყობინებლობის გამო, რომელთა თაობაზედაც თუმცა კითხვა არ
დასმულა, მაგრამ დამზღვევი განზრახ დუმდა.
810 დამზღვევისაგან განსაკუთრებულ წინდახედულობასა და 1
კეთილსინდისიერებას მოითხოვს. ნორმის მიხედვით, შეიძლება მზღვეველის
მიერ დამზღვევისათვის წარდგენილ კითხვარში კონკრეტული გარემოების
შესახებარ კითხვა პირდაპირ არ იყოს დასმული, მაგრამ დამზღვევი ვალდებულია
აცნობოს აღნიშნულის შესახებ მზღვეველს. დამზღვევის დუმილი ასეთ დროს
მზღვეველს ხელშეკრულების მოშლის უფლებას ანიჭებს.
II. დამზღვევის ინტერესის გათვალისწინება ნორმის განმარტებისას

810-ის სიტყვასიტყვით განმარტებამ შესაძლოა დამზღვევი მძიმე მდგომარეობაში 2
ჩააყენოს. არაერთი სხვა ნორმის მსგავსად, 810-ის არსის განსაზღვრისას
მოსამართლემ უნდა გაითვალისწინოს დამზღვევის სამართლებრივი სტატუსი.
არამეწარმე დამზღვევებს შორისაც კი დიდია სხვაობა მათი ასაკის, ფიზიკური თუ
ინტელექტუალური შესაძლებლობების გათვალისწინებით. მით უფრო დიდია
სხვაობა არამეწარმე და მეწარმე დამზღვევს შორის. შესაბამისად, ნორმის
ლოგიკური განმარტებიდან გამომდინარე, ის უნდა მიესადაგოს მეწარმე
დამზღვევს, რომელსაც მეტი ინფორმაცია და კონტრაჰირების უფრო მდიდარი
გამოცდილება აქვს. არაგონივრული იქნება „გამოუცდელ“ დამზღვევს
კანონმდებელმა მზღვეველის მიერ არასრულყოფილად ფორმულირებულ
კითხვარში ნაგულისხმევი კითხვის ამოცნობის ვალდებულება დააკისროს.
მზღვეველსა და არამეწარმე დამზღვევს შორის წამოჭრილი დავის შემთხვევაში 3

მოსამართლემ ფართოდ უნდა განმარტოს 810-ში და მის შინაარში უნდა მოიაზროს
მზღვეველის ვალდებულება, არამეწარმე დამზღვევისათვის წარდგენილი
კითხვარის გასაგები და ერთაზროვანი ენით ჩამოყალიბების შესახებ.
ნორმის არამეწარმე დამზღვევის სასარგებლოდ განმარტებისას 4

გასათვალისწინებელია, რომ 810 დამზღვევის განზრახ დუმილზე მიუთითებს.
შესაბამისად, მზღვეველი ვერ გამოიყენებს ხელშეკრულების მოშლის უფლებას იმ
შემთხვევაში, როდესაც დამზღვევს არ შეეძლო ევარაუდა, რომ მზღვეველის მიერ
წარდგენილი კითხვარის შევსებისას მას დამატებითი ინფორმაციის მიწოდების
ვალდებულება ეკისრებოდა.
1
მუხლი 811. ინფორმაციის შეუტყობინებლობის გამო ხელშეკრულების მოშლის

ვადა
1. ამ თავით გათვალისწინებული ცნობების შეუტყობინებლობიდან ერთი თვის

განმავლობაში მზღვეველს შეუძლია მოშალოს ხელშეკრულება. ეს ვადა იწყება იმ
მომენტიდან, როდესაც მზღვეველმა გაიგო შეტყობინების მოვალეობის დარღვევის
თაობაზე.
2. დამზღვევს უნდა ეცნობოს ხელშეკრულების მოშლის შესახებ.
811 აწესრიგებს ინფორმაციის შეუტყობინებლობის გამო ხელშეკრულების მოშლის 1
წესს. ნორმა განსაზღვრავს ხელშეკრულების მოშლის სპეციალურ ვადას. 811 არ
აკონკრეტებს ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შესრულების დროს.
ამასთან, ნორმა მიუთითებს ამ თავის გათვალისწინებული ცნობების
შეუტყობინებლობაზე. შესაბამისად, ის უნდა გავრცელდეს როგორც
ხელშეკრულების დადების ეტაპზე, ისე სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში და
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის დროს. აღსანიშნავია, რომ ინფორმაციის
შეუტყობინებლობის ცალკეულ შემთხვევაში (იხ. 809 II მე-2 წინადადება და 813 II)
კანონმდებელი 811 I-ის იდენტურ მოწესრიგებას ითვალისწინებს.
II. ხელშეკრულების მოშლის ვადის ათვლა

811 I-ის მიხედვით, ვადის ათვლა იწყება იმ მომენტიდან, როდესაც მზღვეველმა 2
გაიგო შეტყობინების მოვალეობის დარღვევის თაობაზე.
III. დამზღვევის ინფორმირება ხელშეკრულების მოშლის შესახებ

811 II აწესებს მზღვეველის ვალდებულებას ხელშკრულების მოშლის თაობაზე 3
დამზღვევისათვის შეტყობინების შესახებ.
1
მუხლი 812. ხელშეკრულების მოშლა სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შემდეგ
თუ მზღვეველი ხელშეკრულებას მოშლის სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის

შემდეგ, მაშინ იგი არ თავისუფლდება თავისი მოვალეობის შესრულებისაგან,
თუკი იმ გარემოებას, რომლის შესახებაც დარღვეული იქნა შეტყობინების
მოვალეობა, გავლენა არ მოუხდენია სადაზღვევო შემთხვევის დადგომაზე და
მზღვევლის მოვალეობის შესრულებაზე.
812-ში გათვალისწინებული მოწესრიგებით კანონმდებელი უმთავრესად იცავს 1
დამზღვევის იტერესს. ნორმა ერთმანეთისგან მიჯნავს ინფორმაციის მიწოდების
ვალდებულების დარღვევის გამო ხელშეკრულების მოშლის უფლებასა და
სადაზღვევო ანაზღაურების გადახდის ვალდებულებას.
II. ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება

812-ის მიხედვით, აუცილებელია მიზეზობრივი კავშირის განსაზღვრა 2
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევასა და სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომას შორის. თუკი, იმ გარემოებას, რომლის შესახებაც
დარღვეული იქნა შეტყობინების მოვალეობა, გავლენა არ მოუხდენია სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომაზე და მზღვევლის მოვალეობის შესრულებაზე, მზღვეველს
დაეკისრება ანაზღაურების ვალდებულება. აღსანიშნავია, რომ თავისი
მოვალეობის შესრულებაში კანონმდებელი სადაზღვევო ანაზღაურების გადახდის
ვალდებულებას გულისხმობს. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი იცავს
დამზღვევის ინტერესს. თავისთავად მის მიერ ინფორმაციის მიწოდების
ვალდებულების დარღვევის შედეგად კანონმდებელი მზღვეველს
ხელშეკრულების მოშლის უფლებას ანიჭებს. თუმცა, მიზეზობრივი კავშირის
შესახებ დათქმის შემოტანით, კანონმდებელი უპირატესობას ანიჭებს
ხელშეკრულებით განსაზღვრული მიზნის რეალიზაციას.
1
მუხლი 813. საფრთხის გაზრდის შესახებ ინფორმაციის შეტყობინების

ვალდებულება
1. დამზღვევი მოვალეა დაუყოვნებლივ შეატყობინოს მზღვეველს საფრთხის

გაზრდის შესახებ, რომელიც ხელშეკრულების დადების შემდეგ აღმოცენდა,თუ ეს
არსებით გავლენას მოახდენდა ხელშეკრულების დადებაზე.
2. ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში მზღვეველს
უფლება აქვს მოშალოს ხელშეკრულება მოშლის ერთთვიანი ვადის დაცვით ან
მოითხოვოს სადაზღვევო შესატანის შესაბამისი გაზრდა. თუ დამზღვევმა განზრახ
გამოიწვია საფრთხის გაზრდა, მზღვეველს შეუძლია მოშალოს ხელშეკრულება
ვადის დაცვის გარეშე.
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება მზღვეველს ეკისრება როგორც 1
ხელშეკრულების დადების ეტაპზე, ისე სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში და
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის დროს. 813 აწესრიგებს სადაზღვევო
პერიოდის განმავლობაში ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შესრულების
წესს.
II. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შინაარსი

დაზღვევის ხელშეკრულებით განსაზღვრული რისკის რეალიზაციის 2
შესაძლებლობა მხარეთა გავლენის სფეროში არ ექცევა. შესაბამისად, წინასწარ
უცნობია, როდის დადგება სადაზღვევო შემთხვევა (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
რისკის მაჩვენებლები სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში შეიძლება
შეიცვალოს. 813 I დამზღვევს აკისრებს ვალდებულებას დაუყოვნებლივ
შეატყობინოს მზღვეველს საფრთხის გაზრდის შესახებ. აღნიშნული
ვალდებულების წინაპირობაა საფრთხის გაზრდის არსებითი გავლენა
ხელშეკრულების დადებაზე. ნორმის გამოყენებისას მოსამართლემ უნდა
განსაზღვროს, რა წარმოადგენს არსებით გავლენას მზღვეველის ნებაზე, დადოს
ხელშეკრულება. გასათვალისწინებელია დამზღვევის სამართლებრივი სტატუსიც.
განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია მზღვეველის მიერ ხელშეკრულებაში
საფრთხის გაზრდის შესახებ ინფორმაციის შეტყობინების ვალდებულების
დადგენა. ასეთის არარსებობის პირობებში, მზღვეველმა უნდა ამტკიცოს, რომ
დამზღვევს შეეძლო საფრთხის გაზრდის მნიშვნელობის სწორად შეფასება, რაც
არამეწარმე დამზღვევის შემთხვევაში გაძნელდება.
სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაზღვევის დროს საფრთხის გაზრდად 3

განიხილება დაზღვეულის ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება. ქონების
დაზღვევისას — მისი ეკონომიკური ღირებულების შემცირება და სხვ.
III. სამართლებრივი შედეგები

დამზღვევის მიერ საფრთხის გაზრდის შესახებ მონაცემების შეუტყობინებლობა 4
მზღვეველს ანიჭებს ხელშკრულების პირობების შეცვლისა და ხელშეკრულების
1
მოშლის ალტერნატიულ უფლებებს.
5 ხელშკრულების პირობების შეცვლაში კანონმდებელი პრემიის გაზრდას

მოიაზრებს. ცხადია, სადაზღვევო რისკის რეალიზაციის ალბათობის ზრდის
პარალელურად იზრდება სადაზღვევო პრემია. ამასთან, თითოეულ სადაზღვევო
კომპანიას მისი პოლიტიკა აქვს მაღალი საფრთხის შემცველ პოლისებთან
მიმართებით.
6 ხელშეკრულების მოშლისთვის კანონმდებელი ადგენს ერთთვიან ვადას. მისი

დაცვის აუცილებლობა არ არსებობს, თუ დამზღვევმა განზრახ გამოიწვია
საფრთხის გაზრდა.
2
მუხლი 814. სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შეტყობინების ვალდებულება
1. სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის გაგებისთანავე დამზღვევი მოვალეა

აცნობოს ამის შესახებ მზღვეველს.
2. მზღვეველს შეუძლია სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შემდეგ მოსთხოვოს
დამზღვევს ყოველგვარი ცნობა,რომელიც კი აუცილებელია სადაზღვევო
შემთხვევის ან მოვალეობის მოცულობის დასადგენად.
3. მზღვეველს არ შეუძლია დაეყრდნოს შეთანხმებას, რომლითაც იგი
თავისუფლდება თავისი მოვალეობისაგან, თუ დამზღვევი არ შეასრულებს
შეტყობინების მოვალეობას, მაგრამ ამით მზღვევლის ინტერესები არსებითად არ
დაირღვევა.
4. მზღვეველმა თავისი მოვალეობა უნდა შეასრულოს სადაზღვევო შემთხვევის
დადგენისა და საზღაურის ოდენობის განსაზღვრის შემდეგ.
814 აწესებს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის ეტაპზე ინფორმაციის მიწოდების 1
ვალდებულებას. კეთილსინდისიერების პრინციპი დამზღვევისაგან მზღვეველთან
თანამშრომლობას მოითხოვს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის ეტაპზე.
II. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის

ეტაპზე
814 I-ით დადგენილი ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შესრულების 2

უმთავრესი წინაპირობაა სადაზღვევო შემთხვევის დადგომა. ამასთან, კანონი
მკაცრად ადგენს, რომ ვალდებულება დამზღვევის მიერ უნდა შესრულდეს
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის გაგებისთანავე. ასეთი მოწესრიგებით
კანონმდებელი დამზღვევს მეტი გულისხმიერებისა და სიფრთხილისაკენ
მოუწოდებს და მისგან დიდ ყურადღებას მოითხოვს სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომის გამო. დამზღვევს უფრო მეტად მიუწვდება ხელი დაზღვევის
ობიექტზე, ვიდრე მზღვეველს. ის დაზღვევის ობიექტზე გავლენისა და
კონტროლის მეტი შესაძლებლობით სარგებლობს. ამიტომაც, 814 უნდა
განიმარტოს ფართოდ და მასში დამზღვევის დაზღვევის ობიექტის მიმართ
ზრუნვისა და მისი შენარჩუნების ვალდებულებაც უნდა გაერთიანდეს.
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას მზღვეველი დაინტერესულია ზიანის 3

შემცირებითა და მისი ზუსტი ოდენობის დადგენით. მზღვეველი მის
ვალდებულებას ასრულებს სადაზღვევო შემთხვევის დადგენისა და საზღაურის
ოდენობის განსაზღვრის შემდეგ. ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში 814 I-ით
დადგენილი ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევა მზღვეველის
ინტერესების დარღვევად არის შეფასებული. კერძოდ, სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომის ეტაპზე მზღვეველისათვის ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების
დარღვევით მზღვეველს ერთმევა შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს
1
სადაზღვევო შემთხვევის მოცულობის განსაზღვრაში, რითაც ცალსახად ირღვევა

მისი ინტერესები.1
4 მზღვეველი უფლებამოსილია სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შემდეგ

დამზღვევისაგან მოითხოვოს დამატებითი ინფორმაცია სადაზღვევო შემთხვევის
ან მისი მოვალეობის მოცულობის დასადგენად.
III. დამზღვევის ინტერესის დაცვა
5 814 III ცალსახად დამზღვევის ინტერესებს იცავს და კანონსაწინააღმდეგოდ ცნობს

ხელშკრულებაში ისეთ დათქმას, რომლითაც ირღვევა დამზღვევის ინტერესები.
კერძოდ, ბათილია ისეთი შეთანხმება, რომლითაც მზღვეველი თავისუფლდება
ანაზღაურების ვალდებულებისაგან, თუკი 814 I-ით დადგენილი ინფორმაციის
მიწოდების ვალდებულების დარღვევას არსებითად არ შეულახავს მზღვეველის
ინტერესები.
6 თუ მზღვეველის ინტერესები არსებითად არ დაირღვევა, ის არ გათავისუფლდება

ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისაგან. ასეთი მოწესრიგება ემსგავსება 812-ში
გათვალისწინებულ წესს, რითაც კანონმდებელი დამზღვევის ინტერესს იცავს.
7 814 III-ის მოწესრიგებით კანონმდებელი იჭრება მხარეთა მიერ ნების ავტონომიის

სირცეში. მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ იმის შესახებ, რომ დამზღვევის მიერ
შეტყობინების ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში მზღვეველი
გათავისუფლდეს ანაზღაურების ვალდებულებისგან. მზღვეველის მიერ
აღნიშნული უფლების ბოროტად გამოყენების პრევენციის მიზნით, 814 III აწესებს
წინაპირობას მზღვეველის ინტერესების არსებითი დარღვევის სახით. არსებითი
დარღვევის განმარტებისას მნიშვნელოვანია causa proxima-ს გათვალისწინებაც.
მაგალითად, თუ დამზღვევის ვალდებულების დარღვევის შედეგად დაზღვეული
სახლის დაზიანების ხარისხი მნიშვნელოვნად გაიზარდა, ასეთ შემთხვევაში
დარღვევა არსებითია. ხანძრის შემთხვევაში დროის დაყოვნებას დიდი გავლენა
აქვს შედეგზე. მზღვეველი დაინტერესებულია ზიანის მაქსიმალური შემცირებით.
თუ მას ერთმევა უფლება, განახორციელოს ზიანის შესამცირებლად აუცილებელი
ღონისძიებები და ამის გამო თავად განიცდის ზიანს, დარღვევა არსებითად
ჩაითვლება. მზღვეველმა უნდა ამტკიცოს, რომ დარღვევა არსებითი იყო.
მზღვეველის ინტერესის არსებითი დარღვევის დადგენა საბოლოოდ
სასამართლოს კომპეტენციაა და მხარეთა მიერ წარმოდგენილი მტკიცების
საფუძველზე ხორციელდება.
1 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 6 ივნისის N 3კ/450-01 განჩინება.

2
მუხლი 815. სადაზღვევო შესატანის გადახდის ვალდებულება
1. დამზღვევი მოვალეა გადაიხადოს სადაზღვევო შესატანი მხოლოდ დაზღვევის

დამადასტურებელი საბუთის მიღების შემდეგ.
2. თუ დაზღვევის ინტერესი დაიკარგა, მაშინ მზღვეველს შეუძლია მოითხოვოს
სადაზღვევო შესატანის ის ნაწილი, რომელიც შეესაბამება ნაკისრი რისკის
ხანგრძლივობას. მზღვეველს შეუძლია მოითხოვოს მომსახურების შესაბამისი
ანაზღაურების გადახდა.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. პირველი სადაზღვევო შესატანის გადახდის წესი ................................................................................... 1
III. დაზღვევის ინტერესის არსი ....................................................................................................................... 1
IV. ნაკისრი რისკის ხანგრძლივობის შესაბამისი პრემიის გადახდა .......................................................... 3
V. მომსახურების შესაბამისი ანაზღაურების გადახდა ................................................................................ 4
815-819 მუხლები აწესრიგებს სადაზღვევო პრემიის გადახდასთან დაკავშირებულ 1
პრობლემურ საკითხებს. უნდა აღინიშნოს, რომ სადაზღვევო შესატანის
მარეგულირებელი ნორმები თავიანთი არსით ზოგად დებულებებს მიეკუთვნება
და მათი ცალკე თავში მოწესრიგების აუცილებლობა არ არსებობს (იხ. 799-ე
მუხლის კომენტ.).
II. პირველი სადაზღვევო შესატანის გადახდის წესი

815 I აწესრიგებს პირველ სადაზღვევო შესატანთან დაკავშირებულ შემთხვევებს 2
და მიუთითებს, რომ აღნიშნული ვალდებულება უნდა შესრულდეს მხოლოდ
დაზღვევის დამადასტურებელი საბუთის მიღების შემდეგ. სადაზღვევო
პრაქტიკაში, როგორც წესი, პირველი სადაზღვევო შესატანის გადახდა
ხელშეკრულების გაფორმებისთანავე ხდება.1 თუმცა, თუ დამზღვევი სადაზღვევო
შესატანს გადაიხდის და მზღვეველი უარს იტყვის პრემიის გაცემაზე, გადახდილი
პრემია დაბრუნდება. ეს გამონაკლისია სადაზღვევო ურთიერთობებში დანერგილი
წესისა, რომლის თანახმადაც გადახდილი პრემიები დაბრუნებას არ ექვემდებარება
(იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.). მოცემულ შემთხვევაში ლოგიკა შემდეგნაირად უნდა
განვითარდეს: მზღვეველს არ გაუცია პოლისი. შესაბამისად, არც ხელშეკრულება
დადების პრეზუმფცია არსებობს. ხელშეკრულების არარსებობის პირობებში
ადგილი არც მზღვეველის მიერ რისკის ტარებას აქვს. შედეგად, პრემია
გამომუშავებულად არ ჩაითვლება და დაექვემდებარება დაბრუნებას.
III. დაზღვევის ინტერესის არსი

დაზღვევის დოქტრინის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო 3
პრაქტიკის ჩამოყალიბებისათვის ღირებულია არსის დაზუსტება. აღნიშნული კი
სადაზღვევო ინტერესისა და დაზღვევის ინტერესის ცნებებს შორის არსებული

1
მიმართების განსაზღვრას მოითხოვს. ასეთ დაზუსტებას გააჩნია არა მხოლოდ

ტერმინოლოგიური, არამედ შინაარსობრივი მნიშვნელობა.
4 დაზღვევის ხელშეკრულების განმარტებისას სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა

უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს. სადაზღვევო ინტერესი ის სამართლებრივი
ინტერესია, რომელიც დამზღვევს გააჩნია დაზღვევის ობიექტის მიმართ.2 პირადი
დაზღვევის შემთხვევაში სადაზღვევო ინტერესი მიმართულია დამზღვევის
სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის, ხოლო ქონების დაზღვევისას კი — ქონების
შენარჩუნებისაკენ.3 სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის მიზნებად განიხილება
დაზღვევის ხელშეკრულების მხარეებს შორის კეთილსინდისიერი
ურთიერთობების ჩამოყალიბება და მესამე პირების ინტერესთა დაცვის სახით
საჯარო წესრიგის დაცვა (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
5 სადაზღვევო ინტერესი მკვეთრად ემიჯნება დაზღვევის ობიექტს. სადაზღვევო

ინტერესი არ გულისხმობს მხოლოდ უფლებას დაზღვევის ობიექტზე ან მის
ნაწილზე. სადაზღვევო ინტერესი მჭიდრო კავშირს გამოხატავს დამზღვევსა და
დაზღვევის ობიექტს შორის. დაზღვევის ობიექტის ღირებულება გამოხატულებას
ფულად ერთეულში პოულობს. სადაზღვევო ინტერესის ღირებულება კი შეიძლება
ბევრად აღემატებოდეს დაზღვევის ობიექტის ღირებულებას, რადგან სადაზღვევო
ინტერესი მატერიალური და მორალური ინტერესების ერთობლიობაა.4
6 ქართული იურიდიულ ლიტერატურა და სასამართლო პრაქტიკა სადაზღვევო

ინტერესის ტერმინს არ იცნობს. ერთი მხრივ, გამოთქმულია მოსაზრება, რომ
„დაზღვევის ობიექტს განიხილავენ, როგორც დაზღვევის ინტერესს, რომლის
განსაზღვრაც აუცილებელია დაზღვევის ხელშეკრულების დასადებად.“5 მეორე
მხრივ, დაზღვევის ინტერესში ხელშეკრულებისადმი არსებულ ინტერესს
გულისხმობენ: „მითითებული ნორმა აწესრიგებს დაზღვევის მიმართ დამზღვევის
ინტერესის დაკარგვის გამო ხელშეკრულების შეწყვეტის სამართლებრივ
შედეგებს.“6
7 815 II-ში გათვალისწინებული ნორმით, კანონმდებელი დაზღვევის

ხელშეკრულებისადმი ინტერესის დაკარგვის შემთხვევებს აწესრიგებს. დაზღვევის
ხელშკრულებისადმი არსებული ინტერესი (დაზღვევის ინტერესი) არ არის
საერთაშორისო სადაზღვევო დოქტრინისათვის ცნობილი სადაზღვევო ინტერესის
იდენტური. მოყვანილი ტერმინების არსის დაზუსტებას გადამწყვეტი
მნიშვნელობა შეიძლება მიენიჭოს ცალკეული დავის გადაწყვეტისას.
3 Cannar, Essential Cases in Insurance Law, Woodhead-Faulkner, Cambridge, 1985, p. 4.
4 იქვე, 4-5.
6 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 27 ივნისის N ას-719-674-2010 განჩინება.
2
დაზღვევის ინტერესის დაკარგვის მაგალითად გამოდგება შემთხვევა, როდესაც 8

დაზღვევის ხელშეკრულებისადმი ინტერესის დაკარგვის მოტივით დამზღვევმა
მეორე პრემიის გადახდაზე უარს აცხადებს. მოცემულ საქმეში7 სიცოცხლის
დაზღვევის ხელშეკრულება დაიდო ბანკსა და შპს-ს შორის გაფორმებული
გენერალური საკრედიტო ხელშეკრულების საფუძველზე. შპს-ს 100%-იანი წილის
მფლობელი ფიზიკური პირის სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებით მხარეები
სადაზღვევო პრემიის ორ ეტაპად გადახდაზე შეთანხმდნენ. დამზღვევმა სესხის
სახით გაცემული თანხა ბანკს დაუბრუნა პირველი სადაზღვევო პრემიის
გადახდის შემდეგ, პრემიის მეორე ნაწილის გადახდის ვადის დადგომამდე.
სასესხო ვალდებულების შესრულების შედეგად დამზღვევს დაეკარგა ინტერესი
დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ და მან აღარ გადაიხადა მეორე სადაზღვევო
პრემია. დამზღვევის ინტერესი ხელშეკრულებისადმი სხვადასხვა მიზეზის გამო
შეიძლება დაიკარგოს.
სადაზღვევო ინტერესის დაკარგვით კი არაკეთილსინდისიერ დამზღვევს არ 9

ეკარგება ინტერესი დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ. მაგალითად,
საერთასორისო სადაზღვევო პრაქტიკისათვის ცნობილ ერთ-ერთ საქმეში,8
მცირეწლოვანი გოგონას ბიცოლამ სამ სხვადასხვა კომპანიასთან გააფორმა მისი
სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება. ბიცოლას ცალსახად არ გააჩნდა
სადაზღვევო ინტერესი დაზღვეული ობიექტის მიმართ, რადგან მან ბავშვს
სიცოცხლე განზახ მოუსპო. ამის მიუხედავად, ბიცოლას გააჩნდა ინტერესი
დაზღვევის ხელშეკრულებების მიმართ, სადაც მოსარგებლედ იყო მითითებული
და საიდანაც უკანონო შემოსავალს ელოდებოდა. მოცემულ მაგალითში
დაზღვევის ობიექტისადმი ინტერესი და დაზღვევის ხელშკრულებისადმი
ინტერესი და არა მხოლოდ ემიჯნება ერთმანეთს, არამედ, ფაქტობრივად,
პირველის არარსებობა მეორის არსებობის წინაპირობას წარმოადგენს. ამრიგად,
დაზღვევის ხელშეკრულებისადმი ინტერესის დაკარგვა იმავდროულად
დაზღვევის ობიექტისადმი ინტერესის დაკარგვას არ გულისხმობს. მაგალითად,
განქორწინების შემთხვევაში მეუღლეებს შეიძლება დაეკარგოთ ინტერესი
ერთმანეთის სიცოცხლის დაზღვევის ხელშკრულების, მაგრამ არა — ერთმანეთის
სიცოცხლის მიმართ.9
IV. ნაკისრი რისკის ხანგრძლივობის შესაბამისი პრემიის გადახდა

815 II იცავს მზღვეველის ინტერესს. დაზღვევის ხელშეკრულება სასყიდლიანი 10
ხელშეკრულებაა. სადაზღვევო მომსახურების არსი მზღვეველის მიერ
სადაზღვევო რისკის ტარებით გამოიხატება. მართალია, დამზღვევი პრემიას
იმიტომ იხდის, რომ დაზღვეული ობიექტის დაზიანების შემთხვევაში
ანაზღაურება მიიღოს, მაგრამ მისი ვალდებულების შესრულება სადაზღვევო
7საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 27 ივნისის N ას-719-674-2010 განჩინება.

8Liberty National Life Insurance Co.v.Weldon, იხ. Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, 2007, p. 313
9 სწორედ ამიტომ არ არსებობს ერთსულოვნება განქორწინების შემთხვევაში სადაზღვევო ინტერესის
შემადგენლობის განსაზღვრისას აშშ-ს სასამართლოებს შორის. იხ. Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law,
2007, p. 294.
3
რისკის რეალიზაციით არ განისაზღვრება. შესაძლებელია სადაზღვევო პერიოდი

სადაზღვევო რისკის რეალიზაციის გარეშეც ამოიწუროს.10
11 შესაბამისად, თუ დამზღვევს დაეკარგა ინტერესი ხელშეკრულების მიმართ, მას

ეკისრება მზღვეველის მიერ გაწეული მომსახურების შესაბამისი პრემიის გადახდა.
V. მომსახურების შესაბამისი ანაზღაურების გადახდა

12 815 III-ც მზღვეველის ინტერესებს იცავს. მომსახურების შესაბამის ანაზღაურებაში
კანონმდებელი გულისხმობს იმ ხარჯებს, რაც მზღვეველმა გაიღო დაზღვევის
ხელშკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულებისას.
აღნიშნული შეეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც მზღვეველი სადაზღვევო
მომსახურების ფარგლებში სხვა ტიპის მომსახურებისთვის იხდის თანხას. ასეთს
მიეკუთვნება მაგალითად, მზღვეველის მიერ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის
დროს ზიანის შემცირების მიზნით გაწეული ხარჯები.
4
მუხლი 816. პირველი სადაზღვევო შესატანი
პირველი ან ერთჯერადი სადაზღვევო შესატანის დროულად გადახდამდე

მზღვეველი თავისუფალია თავისი მოვალეობისაგან.
816 მუხლი მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობის დამატებით წინაპირობას 1
ითვალისწინებს. 816-ში გათვალისწინებული მოწესრიგების გამო დაზღვევის
ხელშეკრულებას ხშირად მიაკუთვნებენ რეალურ ხელშეკრულებათა რიცხვს.1
ქართული სასამართლო პრაქტიკაც2 დაზღვევის ხელშეკრულებას რეალურ
ხელშეკრულებად მიიჩნევს.3 თუმცა, 816-ს განმარტებისას მნიშვნელოვანია 806 I-
ით დადგენილი რეგულირების გათვალისწინება, რის შედეგადაც განსხვავებული
დასკვნის გამოტანის შესაძლებლობა იქმნება (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
816-ში გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულება წარმოადგენს არა 2

ხელშეკრულების ძალაში შესვლის, არამედ მზღვეველის ვალდებულების
წარმოშობის წინაპირობას. შესაბამისად, ხელშეკრულების დადებისათვის
ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს, ერთი მხრივ, სადაზღვევო პერიოდის დაწყებისა
და, მეორე მხრივ, მზღვეველის ვალდებულების წარმოშობის ეტაპები (იხ. 806 I
მუხლის კომენტ.). მხარეთა შორის ხელშეკრულების გაფორმება და დაზღვევის
პერიოდის დაწყება ავტომატურად არ წარმოშობს მზღვეველის ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულებას.
II. სადაზღვევო პრემიის გადახდა

დაზღვევის პოლისის გაცემა დამზღვევის მიერ სადაზღვევო პრემიის გადახდის 3
საფუძველზე ხორციელდება. „სადაზღვევო სფეროში დამკვიდრებულია, რომ
დაზღვევის ხელშეკრულების გაფორმება და სადაზღვევო პრემიის პირველი
შეტანა ხდება ერთდროულად.“4 თუ პოლისით სხვა რამ არ არის
გათვალისწინებული, სადაზღვევო პოლისის ფლობა დამზღვევის მიერ
სადაზღვევო პრემიის გადახდას მოწმობს. თუმცა, შესაძლებელია, მხარეები
გადახდის განსხვავებულ წესზე შეთანხმდნენ. მაგალითად, ა-მ დააზღვია ვენახი
სეტყვისგან. ხელშეკრულება გაფორმდა 2012 წლის 10 იანვარს. ხელშეკრულებით
განისაზღვრა, რომ დამზღვევს სადაზღვევო შესატანი ყოველი თვის 15 რიცხვში
უნდა შეეტანა. 13 იანვარს ა-ს ვენახი სეტყვამ გაანადგურა. დამზღვევს არ
წარმოეშვება მოთხოვნის უფლება, თუ მას სადაზღვევო პრემია არა აქვს
გადახდილი.
816-ის განმარტებისას მნიშვნელოვანია პრემიის გადახდის ჯერადობის 4

გათვალისწინება. მუხლის თანახმად, პირველი ან ერთჯერადი სადაზღვევო
შესატანის დროულად გადახდამდე მზღვეველი თავისუფალია თავისი
3 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის N ას-663-624-2011 გადაწყვეტილება.
1
მოვალეობისაგან. მოყვანილი ნორმა არ წარმოადგენს მზღვეველის მხრიდან

ანაზღაურების ვალდებულებაზე უარის თქმის უპირობო საფუძველს.
კანონმდებელი განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს ტერმინზე — პირველი
ან ერთჯერადი. შესაბამისად, „თუ მხარეები სადაზღვევო შესატანის ერთჯერად
გადახდაზე შეთანხმდნენ, მაშინ მის დროულ გადახდამდე მზღვეველი
თავისუფალია თავისი მოვალეობისაგან, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ სადაზღვევო
შესატანი არაერთჯერადი გადახდით განისაზღვრა, მაშინ მზღვეველი
თავისუფალია თავისი მოვალეობისაგან პირველი შესატანის დროულად
გადახდამდე.“5
5 სადაზღვევო პრაქტიკაში სადავო საკითხები მეტწილად არაერთჯერადი

პრემიების გადახდას უკავშირდება. ერთ-ერთ ასეთ მაგალითს დამზღვევის მიერ
დაზღვევის ხელშეკრულებისადმი ინტერესის დაკარგვის მოტივით მეორე პრემიის
გადახდაზე უარი წარმოადგენს. თუ მოცემულ შემთხვევაში მზღვეველის
ვალდებულების წარმოშობა სადავო გახდა, სასამართლომ სწორედ სკ-ს 816-ს
სიტყვასიტყვითი განმარტებით უნდა იხელმძღვანელოს. ერთ-ერთ ასეთ დავაში,6
სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება დაიდო ბანკსა და შპს-ს შორის
გაფორმებული გენერალური საკრედიტო ხელშეკრულების საფუძველზე. შპს-ს
100%-იანი წილის მფლობელი ფიზიკური პირის სიცოცხლის დაზღვევის
ხელშეკრულებით მხარეები სადაზღვევო პრემიის ორ ეტაპად გადახდაზე
შეთანხმდნენ. დამზღვევმა სესხის სახით გაცემული თანხა ბანკს დაუბრუნა
პირველი სადაზღვევო პრემიის გადახდის შემდეგ, პრემიის მეორე ნაწილის
გადახდის ვადის დადგომამდე. სასესხო ვალდებულების შესრულების შედეგად
დამზღვევს დაეკარგა ინტერესი დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ და მან აღარ
გადაიხადა მეორე სადაზღვევო პრემია. საკასაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ
დამზღვევის მიერ პირველი პრემიის გადახდის შედეგად მზღვეველს წარმოეშვა
ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში
არსებობდა დამზღვევისათვის სადაზღვევო შესატანის დარჩენილი ნაწილის
დაკისრების საფუძველი.
6 816-ე განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს პრემიის დროულად გადახდას.

შესაბამისად, მზღვეველის უარი ზიანის ანაზღაურებაზე გამართლებულად
ჩაითვლება იმ შემთხვევაშიც, თუ დამზღვევი ხელშეკრულებით დადგენილი
პრემიის გადახდის ვადას დაარღვევს.

6 იქვე.
2
მუხლი 817. სადაზღვევო შესატანის არადროულად გადახდა
1. თუ სადაზღვევო შესატანი დროულად არ არის გადახდილი, მაშინ მზღვეველს

შეუძლია წერილობით განსაზღვროს გადახდის ორკვირიანი ვადა, ამასთან, უნდა
მიუთითოს იმ შედეგებზე, რომლებიც ვადის გასვლას მოჰყვება.
2. თუ ვადის გასვლის შემდეგ დადგება სადაზღვევო შემთხვევა და ამ დროისათვის
დამზღვევის მიერ გადაცილებულია შესატანის ან პროცენტების გადახდის ვადა,
მაშინ მზღვეველი თავისუფლდება თავისი მოვალეობებისაგან.
817 აწესრიგებს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც დამზღვევი არღვევს პირველი ან 1
ერთჯერადი პრემიის გადახდის წესს. თუ მხარეებს შორის ხელშეკრულება
დაიდო, მაგრამ დამზღვევს არა აქვს გადახდილი სადაზღვევო პრემია, 816-ის
გათვალიწინებით, მზღვეველი თავისუფალია ზიანის ანაზღაურების
ვალდებულებისაგან. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ მზღვეველმა გააფრთხილოს
დამზღვევი პრემიის გადაუხდელობის სამართლებრივი შედეგის შესახებ.
სისტემური სიზუსტის თვალსაზრისით, სასურველი იქნებოდა 816 და 817 ერთ
მუხლად ჩამოყალიბებულიყო.
აღსანიშნავია, რომ 817 I და 818 მსგავს ფორმულირებებს შეიცავს, თუმცა 2

არსობრივად განსხვავებულ შემთხვევებს აწესრიგებენ (იხ. 818-ე მუხლის კომენტ.).
კერძოდ, პირველი გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუ ხელშეკრულების დადების
მიუხედავად, დამზღვევს სადაზღვევო პრემია არა აქვს გადახდილი. მზღვეველის
გაფრთხილების უშედეგოდ გასვლის სამართლებრივ შედეგს წარმოადგენს მისი
გათავისუფლება ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისაგან. მეორე გამოიყენება
იმ შემთხვევაში, როდესაც დამზღვევი არღვევს მეორე ან შემდეგი პრემიის
გადახდის ვალდებულებას. ამ შემთხვევაში მზღვეველის ვალდებულების
წარმოშობა კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დგება დამზღვევის მიერ პირველი პრემიის
გადახდის გათვალისწინებით. ასეთ დროს, შესაძლებელია, მზღვეველს ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულება შესრულებულიც ჰქონდეს. მზღვეველის
გაფრთხილების უშედეგოდ გასვლას სამართლებრივი შედეგის სახით მოჰყვება
მზღვეველის მიერ ხელშეკრულების მოშლა.
ზემოთ მოყვანილ ნორმათა გამიჯვნისას ასეთი დასკვნა ემყარება თავად ნორმათა 3

სიტყვასიტყვით და ლოგიკურ განმარტებას. 818-ე სათაური პირდაპირ მიუთითებს
ხელშეკრულების მოშლაზე, მაშინ როდესაც 817-ს სათაურში მითითებაა მხოლოდ
სადაზღვევო შესატანის არადროულად გადახდაზე. ამავდროულად, ნორმებში
გაფრთხილების განსხვავებული ვადებია მოცემული. ცხადია, პირველი
სადაზღვევო შესატანის გადახდისათვის კანონმდებელი აწესებს უფრო ნაკლებ -
ორკვიორიან ვადას — რადგან მაქსიმალურად მოხდეს ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული მიზნის რეალიზაცია.
1
II. სადაზღვევო შემთხვევის დადგომა პრემიის გადაუხდელობისას

4 პრაქტიკაში შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს შემთხვევას, როდესაც სადაზღვევო
შემთხვევა დადგება ხელშეკრულების გაფორმებიდან პირველი ან ერთჯერადი
სადაზღვევო პრემიის გადახდამდე პერიოდში. 817 II-ში გათვალისწინებული
დანაწესით კანონმდებელი იცავს კეთილსინდისიერი მზღვეველის ინტერესს და
მას ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისაგან ათავისუფლებს. აღნიშნულის
წინაპირობას წარმოადგენს სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის დროისათვის
დამზღვევის მიერ პრემიის გადახდის ვადის გადაცილება. აღსანიშნავია, რომ
პრემიის გადაუხდელობის შემთხვევაში მზღვეველი იყენებს პროცენტის
დაკისრების უფლებას. შესაბამისად, 817 II-ში გათვალისწინებული
ფორმულირების მიხედვით, მზღვეველის უარის წინაპირობად პროცენტების
გადახდის ვადის დარღვევაც განიხილება. მოყვანილი დანაწესის განმარტებამ
შეიძლება განსხვავებული მოსაზრებები წარმოშვას სასამართლო პრაქტიკაში. ასეთ
დროს მოსამართლემ უნდა გაითვალისწინოს დამზღვევის ინტერესიც.
მაგალითად, თუ დამზღვევმა გაფრთხილების შედეგად გადაიხადა სადაზღვევო
შესატანი, მაგრამ არ განუხორცილებია პროცენტის გადახდა, 817 II-ს გამოყენება
სიტყვასიტყვითი განმარტების საფუძველზე მძიმე და უსამართლო
მდგომარეობაში ჩააყენებს დამზღვევს. ამიტომ, სასამართლომ უნდა
გაითვალისწინოს დამზღვევის ინტერესი და თითოეული საქმის ფაქტობრივი
გარემოებების გათვალისწინებით გადაწყვიტოს ასეთი დავა.
2
მუხლი 818. ხელშეკრულების მოშლა სადაზღვევო შესატანის არადროულად

გადახდის გამო
თუ დამზღვევმა თავის დროზე არ შეიტანა სადაზღვევო შესატანი, მზღვეველს

შეუძლია ერთი თვით ადრე გააფრთხილოს დამზღვევი ხელშეკრულების მოშლის
თაობაზე და ამ ვადის უშედეგოდ გასვლის შემდეგ მოშალოს იგი.
818-ე მზღვეველის ინტერესს იცავს. დაზღვევა სასყიდლიანი ხელშეკრულებაა. 1
შესაბამისად, სადაზღვევო პრემიის გადაუხდელობა ამცირებს მზღვეველის
ინტერესს ხელშეკრულების მიმართ. პრემიის გადახდის ვალდებულება
დაზღვევის ხელშეკრულების შინაარსის განმსაზღვრელი, დამზღვევის ძირითადი,
ვალდებულებაა. მისი შეუსრულებლობის შემთხვევაში კანონმდებელი მზღვეველს
ხელშკრულების მოშლის უფლებას ანიჭებს. 818-ის განმარტებისას
მნიშვნელოვანია მისი მიმართების განსაზღვრა 817-თან (იხ. 817-ე მუხლის
II. ხელშეკრულების მოშლის უფლების გამოყენების წინაპირობები

818 დამზღვევის ვალდებულების დარღვევას სადაზღვევო პრემიის გადახდის 2
დაგვიანებით გამოხატავს. დამზღვევმა პრემია ხელშეკრულებით განსაზღვრულ
ვადაში უნდა გადაიხადოს. აღნიშნული შეეხება როგორც ერთჯერადი, ისე
არაერთჯერადი პრემიის გადახდის წესს.
დამზღვევის ვალდებულების დარღვევისას მზღვეველს ეკრძალება

ხელშეკრულების მოშლის უფლების გამოყენება გაფრთხილების გარეშე.
კანონმდებელი განსაზღვრავს სპეციალურ, ერთთვიან ვადას, ხელშეკრულების
მოშლის შესახებ დამზღვევის გასაფრთხილებლად. ასეთი დანაწესის მიღმა
სახელშეკრულებო სამართლის ფუძემდებლური პრინციპი დგას. კანონმდებლის
მიზანია, ხელშეკრულება შესრულდეს. შესაბამისად, გაფრთხილების სახით
დამზღვევს ეძლევა შესაძლებლობა, გამოასწოროს ნაკლი და შეინარჩუნოს
მზღვეველთან სახელშეკრულებო ურთიერთობა. დამზღვევის მხრიდან პრემიის
გადახდის დაგვიანება სხვადასხვა მიზეზით შეიძლება იყოს გაპირობებული.
ასეთია მაგალითად, ფინანსური მდგომარეობის გაუარესება,
ხელშეკრულებისადმი ინტერესის დაკარგვა და ა. შ.
III. სამართლებრივი შედეგი

თუ მზღვეველის მიერ დამზღვევისათვის განსაზღვრული ვადა უშედეგოდ 3
გავიდა, მზღვეველი უფლებამოსილია, მოშალოს იგი.
აღსანიშნავია სააპელაციო სასამართლოს პოზიცია 817-818-ე მუხლების 4

განმარტებისას, კერძოდ: „სამოქალაქო კოდექსის 817-818-ე მუხლები არ არის
მავალდებულებელი, მაგრამ კეთილსინდისიერების პრინციპი ავალდებულებს
მზღვეველს მართლზომიერად გამოიყენოს მისთვის მინიჭებული უფლება და
სადაზღვევო პრემიის გადაუხდელობის შემთხვევაში გააფრთხილოს დამზღვევი
1
ხელშეკრულების მოშლის თაობაზე, არ დაელოდოს ხელშეკრულების ვადის

გასვლას და შემდეგ მოითხოვოს სადაზღვევო შესატანის ანაზღაურება.“1
1 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 21 თებერვლის N ას-85-81-2013 განჩნება.

2
მუხლი 819. სადაზღვევო შესატანის გადახდის შეწყვეტა
დამზღვევს შეუძლია შეწყვიტოს სადაზღვევო შესატანის გადახდა, თუ

ხელშეკრულების დადების შემდეგ გაირკვა, რომ მზღვევლის ეკონომიური
მდგომარეობა იმდენად გაუარესდა, რომ არსებობს სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომისას მის მიერ ხელშეკრულებით ნაკისრ მოვალეობათა შეუსრულებლობის
რეალური საფრთხე.
819 მოწოდებულია დამზღვევის ინტერესის დაცვისაკენ. სადაზღვევო საქმიანობა 1
სამეწარმეო საქმიანობაა და მის მიმართ ყოველთვის არსებობს ეკონომიკური
მდგომარეობის გაუარესების რისკი. „მზღვეველის ფინანსური სიმყარის
უზრუნველყოფის საფუძველია მისი საწესდებო კაპიტალი, სადაზღვევო
რეზერვებისა და გადაზღვევის სისტემის არსებობა.“1 მიუხედავად ამისა,
მზღვეველის ეკონომიკური მდგომარეობა შეიძლება გაუარესდეს. კანონმდებელი
იცავს კეთილსინდისიერი დამზღვევის ინეტერესს და ასეთ შემთხვევებში მას
პრემიის გადახდის ვალდებულებისაგან ათავისუფლებს.
II. მზღვეველის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესება

პრემიის გადახდის შეწყვეტის უფლების წინაპირობების დადგენისას 2
კანონმდებელს მხედველობაში აქვს ეკონომიკური მდგომარეობის მნიშვნელოვანი
გაუარესება. ამასთან, აღნიშნული სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას
მზღვეველის მიერ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების შესრულებას რეალურ
საფრთხეს უნდა უქმნიდეს. ყოველ კონკრეტულ საქმეზე მოსამართლემ უნდა
განმარტოს, რა ჩაითვლება ეკონომიკური მდგომარეობის მნიშვნელოვან
გაუარესებად და ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების შესრულების რეალურ
საფრთხედ.
819-ის განმარტებისას ასევე მნიშვნელოვანია დამზღვევის მიერ აღნიშნული 3

ინფორმაციის მიღება ხელშეკრულების დადების შემდეგ. ნორმა არ აკონკრეტებს,
რა ფორმით შეიძლება დამზღვევმა მიიღოს აღნიშნული ინფორმაცია. მთავარია,
ხელშეკრულების დადების მომენტში მას მსგავსი ინფორმაცია არ გააჩნდეს.
III. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება

საკამათოა საკითხი იმის შესახებ, რამდენად ეკისრება მზღვეველს 4
დამზღვევისათვის მსგავსი ტიპის ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება.
ბიზნესის ინტერესების გათვალისწინებით, გაუმართლებელია, კომპანიას მსგავსი
ვალდებულება დაეკისროს. თუმცა, ცალკეულ შემთხვევაში შესაძლებელია
მოსამართლემ მზღვეველს აღნიშნული ვალდებულება კეთილსინდისიერების
პრინციპის განმარტების საფუძველზე დააკისროს.

1

5 819-ში განსაზღვრული ინფორმაციის მიღების შედეგად დამზღვევი
უფლებამოსილია, შეწყვიტოს სადაზღვევო პრემიის გადახდა. მზღვეველის
ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესება შედეგად იწვევს დამზღვევისათვის
ხელშეკრულებისადმი ინტერესის დაკარგვას. დაზღვევის ხელშკრულების არსი
„შესაძლო ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფაში“2 გამოიხატება. პრემიის
გადახდის შეწყვეტით დამზღვევი ერთგვარად ავლენს ხელშეკრულების მოშლის
ნებას.

2
მუხლი 820. ზიანის ფულადი ანაზღაურების ვალდებულება
ზიანის დაზღვევისას მზღვეველმა ზიანი უნდა აანაზღაუროს ფულით.
I. შესავალი ............................................................................................................................................................ 1
1.ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმების სისტემური განლაგება კოდექსში ..................... 1
2. ანაზღაურების პრინციპი და მისი განმტკიცება ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ
ნორმებში .......................................................................................................................................................... 2
3. სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის კრიტერიუმები ................................................................ 2
4. რისკის განაწილება მზღვეველსა და დამზღვევს შორის ..................................................................... 3
5. დამდგარი ზიანისა და სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრა, როგორც ანაზღაურების
დამატებითი წინაპირობა ქონების დაზღვევაში ....................................................................................... 3
6. სადაზღვევო ინტერესის განმარტება ქონების დაზღვევის დროს...................................................... 5
ა. სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობა ქონების დაზღვევისას .................................................. 5
ბ. სადაზღვევო ინტერესის არსებობის დადგენა კეთილსინდისიერი მფლობელობის დროს .... 6
გ. დაზღვეული ქონების გაუფასურება .................................................................................................. 7
7. შეთანხმება პირგასამტეხლოსა და პროცენტზე ..................................................................................... 7
II. 820-ის განმარტება .......................................................................................................................................... 7
1. ნორმის მიზანი ............................................................................................................................................ 7
2. ზიანის ანაზღაურება არაფულადი ფორმით ......................................................................................... 8
3. დათქმა საკუთრების უფლების გადაცემის შესახებ ............................................................................. 9
I. შესავალი
1. ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმების სისტემური განლაგება

კოდექსში
სამოქალაქო კოდექსი დაზღვევის კლასიფიკაციას დაზღვევის ობიექტის 1
მიხედვით ახდენს. ამ თვალსაზრისით კოდექსში ერთმანეთისგანაა გამიჯნული
ზიანის დაზღვევა, სიცოცხლის დაზღვევა და უბედური შემთხვევის დაზღვევა.
თავის მხრივ, ზიანის დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმები მოიცავს როგორც
ქონების დაზღვევის, ისე სხვა პირის სასარგებლოდ დადებული დაზღვევისა და
სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის ხელშეკრულებებს.
უნდა აღინიშნოს, რომ ზიანის დაზღვევის თავის ქვეშ გათვალისწინებული 2

ნორმები დაზღვევის სხვადასხვა ობიექტს აწესრიგებენ. შესაბამისად, სასურველი
იქნებოდა მათი სისტემურად ცალ-ცალკე მოწესრიგება. ამასთან, ზიანი, როგორც
დაზღვევის ხელშეკრულების არსის განმსაზღვრელი ელემენტი, ყველა სახის
დაზღვევაში ფიგურირებს. ამიტომ ტერმინმა - ზიანის დაზღვევა, შესაძლოა
გარკვეული ორაზროვნებაც გამოიწვიოს ცალკეული ნორმის განმარტებისას.
აღნიშნულის გათვალისწინებით, სასურველი იქნებოდა, სამოქალაქო კოდექსში
ასახულიყო დაზღვევის შესახებ კანონში (მუხლი მე-4) გათვალისწინებული
კლასიფიკაცია. კერძოდ, დაზღვევის სახეები გამიჯნულიყო როგორც პირადი,
ქონებისა და პასუხისმგებლობის დაზღვევა. სხვა პირის სასარგებლოდ დაზღვევის
ინსტიტუტი კი ყოფილიყო ასახული დაზღვევის ზოგად დებულებებში (იხ. 836-ე
1
2. ანაზღაურების პრინციპი და მისი განმტკიცება ქონების დაზღვევის

მომწესრიგებელ ნორმებში
3 820-835 აწესრიგებს ქონების დაზღვევის საფუძველზე წარმოშობილ
სამართლებრივ ურთიერთობებს. ქონების დაზღვევას ახასიათებს გარკვეული
თავისებურებები, რომლებიც მას მკვეთრად მიჯნავს დაზღვევის სხვა სახეებისგან.
დაზღვევისათვის ფუძემდებლური ანაზღაურების პრინციპი (Principle of
indemnity) ყველაზე მკაფიო გამოხატულებას სწორედ ქონების დაზღვევაში
ჰპოვებს. ანაზღაურების პრინციპის თანახმად, ქონების დაზღვევისას დამზღვევს
ეკრძალება, მოგების სახით, დამდგარი ზიანის ზუსტ ოდენობაზე მეტი
ანაზღაურების მიღება. ანაზღაურების პრინციპის მიზანია, დამზღვევი ჩააყენოს
იმავე მდგომარეობაში, რომელშიც ის ზიანის დადგომამდე იმყოფებოდა.1
4 სკ-ს ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებში დადგენილია ანაზღაურების

პრინციპიდან ნაწარმოები ქონების დაზღვევის უმთავრესი პრინციპები:
ანაზღაურება დამდგარი ზიანის ფარგლებში (826), ზიანის ფულადი ფორმით
ანაზღაურება (820), ზიანის ანაზღაურება სადაზღვევო თანხის ფარგლებში (821, 822
I, 827 I), სადაზღვევო თანხის განსაზღვრა ქონების ეკონომიკური ღირებულების
მიხედვით (823), სუბროგაცია (832).
5 სკ-ს ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმებით ასევე განსაზღვრულია

სპეციალურ ობიექტებთან და რისკებთან დაკავშირებული სამართლებრივი
შედეგები. მათ შორისაა: მიუღებელი სარგებლის (824), ნივთთა ერთობლიობისა
(825) და დაუძლეველი ძალით გამოწვეული ზიანის დაზღვევა (831).
6 ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებში კანონმდებელი მკაფიოდ

გამოხატავს უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციის მიზანს. ამ თვალსაზრისით
მნიშვნელოვანია ისეთი იმპერატიული დანაწესები, როგორიცაა:
მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების განზრახვით დადებული
ხელშეკრულების ბათილობა (822 II), ორმაგი დაზღვევის ბათილობა (828), განზრახ
ან უხეში გაუფრთხილებლობით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების აკრძალვა
(829).
3. სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის კრიტერიუმები

7 ქონების დაზღვევისას მნიშვნელოვანია სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის
წესის დადგენა. ამ თვალსაზრისით სადაზღვევო პრაქტიკა იცნობს ისეთ წესებს,
როგორიცაა: პირველი რისკის სისტემა, პროპორციული სისტემა, მზღვეველთა
სოლიდარული პასუხისმგებლობა ორმაგი დაზღვევისას (827 III), ანაზღაურების
განსაზღვრა შემცირებული ან არასრული დაზღვევის დროს (827 I).
8 პირველი რისკის სისტემაზე შეთანხმებით, ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება

მთლიანად, სადაზღვევო თანხის ფარგლებში.2 მაგალითად, ავტომობილი
1 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, გვ. 647.

2
დაზღვეულია 5000 ლარის ფარგლებში, დამდგარი ზიანი კი შეადგენს 3800 ლარს.

პირველი რისკის სისტემაზე შეთანხმებით, მზღვეველი გადაიხდის 3800 ლარს.
პროპორციულ სისტემაზე შეთანხმებისას, სადაზღვევო საზღაური გამოითვლება 9

ფორმულის მიხედვით. კერძოდ: დამდგარი ზიანისა და სადაზღვევო თანხის
ნამრავლი შეეფარდება სადაზღვევო შეფასებას. ამ შემთხვევაში სადაზღვევო
ანაზღაურება განსხვავებული იქნება იმის მიხედვით, თუ რა მიმართებაა თავად
სადაზღვევო თანხასა და სადაზღვევო შეფასებას შორის. კერძოდ: სადაზღვევო
თანხა ტოლია სადაზღვევო შეფასებისა, თუ მასზე ნაკლებია. მაგალითად, უძრავი
ქონების სადაზღვევო ღირებულებაა 4000 ლარი და ის დაზღვეულია 2800 ლარის
სადაზღვევო თანხით. დამდგარმა ზიანმა კი შეადგინა 2000 ლარი. პროპორციული
სისტემის მიხედვით, სადაზღვევო ანაზღაურებასა და დამდგარ ზიანს შორის
იგივე მიმართება იქნება, რაც არის სადაზღვევო თანხასა და სადაზღვევო
ღირებულებას შორის. რადგან მოცემულ მაგალითში სადაზღვევო თანხა
წარმოადგენს სადაზღვევო ღირებულების 70%-ს, სადაზღვევო ანაზღაურებაც
განისაზღვრება დამდგარი ზიანის ოდენობის — 2000 ლარის, 70%-ით.
შესაბამისად, მზღვეველი ანაზღაურების სახით გადაიხდის 1400 ლარს.3
4. რისკის განაწილება მზღვეველსა და დამზღვევს შორის

იურიდიულ ლიტერატურაში საინტერესო აზრია გამოთქმული ქონების 10
დაზღვევაში თანადაზღვევის (Coinsurance) ინსტიტუტის არსებობის შესახებ.
კერძოდ, ქონების დაზღვევის პოლისები ერთმანეთისგან განსხვავდება იმის
მიხედვითაც, რამდენად ხდება მზღვეველსა და დამზღვევს შორის სადაზღვევო
რისკის ტარების ფუნქციის განაწილება. თანადაზღვევის დროს, გარკვეული
თვალსაზრისით, დამზღვევიც მზღვეველად წარმოდგება. თანადაზღვევას ადგილი
აქვს მაშინ, როდესაც სადაზღვევო თანხა ნაკლებია დაზღვეული ობიექტის
ეკონომიკურ ღირებულებაზე. მაგალითად, დამზღვევმა მის საკუთრებაში
არსებული უძრავი ქონება დააზღვია ქონების ეკონომიკური ღირებულების 60%-ის
სადაზღვევო თანხით. ასეთი შეთანხმების პირობებში დამზღვევი ატარებს რისკის
40%-ს, მზღვეველი კი 60%-ს.
მზღვეველსა და დამზღვევს შორის რისკის განაწილების მოდელია შეთანხმება 11
ფრანშიზის თაობაზე (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.). ფრანშიზის სახით დათქმული
ზღვრული ოდენობის დონემდე დამზღვევი რისკს 100%-ით ატარებს.4
5. დამდგარი ზიანისა და სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრა, როგორც

ანაზღაურების დამატებითი წინაპირობა ქონების დაზღვევაში
ქონების დაზღვევისას დამზღვევის მოთხოვნის დაკმაყოფილების დამატებით 12
წინაპირობად განიხილება მხარეთა შეთანხმება ზიანისა და, შესაბამისად,
სადაზღვევო ანაზღაურების მოცულობაზე. დაზღვევის ობიექტის მასშტაბის
გათვალისწინებით, ხშირად ზიანის ზუსტი ოდენობის განსაზღვრა რთულდება.
აღნიშნული კი დავას წარმოშობს მხარეთა შორის და, საბოლოოდ, აბრკოლებს
დამზღვევის მოთხოვნის უფლების რეალიზაციას. ერთ-ერთ ასეთ საქმეში5
3 იქვე, 147.
5 თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2012 წლის 29 მარტის N 2ბ/78-12 გადაწყვეტილება.
3
სადაზღვევო კომპანიასა და ერთ-ერთ შპს-ს შორის დაიდო ქონების დაზღვევის

ხელშეკრულება. დაზღვევის საგნად განისაზღვრა დამზღვევის კანონიერ
სარგებლობაში არსებული ქონება. სადაზღვევო დაფარვა გავრცელდა სხვადასხვა
ტიპის სადაზღვევო შემთხვევაზე, მათ შორის, ხანძარზე. სადაზღვევო პერიოდის
განმავლობაში დამზღვევი შეერწყა სხვა შპს-ს, რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა
ახალი შპს. დაზღვეულ უძრავ ქონებაზე აღირიცხა ახალი შპს-ს საკუთრების
უფლება. აღნიშნულის შემდეგ, სადაზღვევო პერიოდის ამოწურვამდე,
დამზღვევის კომპანიის საწყობში გაჩნდა ხანძარი. შედეგად დაზიანდა უძრავი
ქონება და მარაგები.
13 ზიანის დიდი ოდენობის გათვალიწინებით, სადაზღვევო კომპანიამ არ ისარგებლა

ხელშეკრულებით მინიჭებული უფლებამოსილებით, მის მიერ განსაზღვრულ
პირს შეეფასებინა ზიანი. მზღვეველმა საჭიროდ მიიჩნია ზიანის შესაფასებლად
დამოუკიდებელი ექსპერტის, აუდიტორული ფირმის, მოწვევა. აღნიშნულის
შედეგად დამზღვევს ხელმოსაწერად წარედგინა სადაზღვევო აქტი,
აუდიტორული ფირმის ანგარიშისა და დასკვნის თანხლებით. დამზღვევი არ
დაეთანხმა სადაზღვევო ანაზღაურების მოცულობას და, შესაბამისად, აქტს ხელი
არ მოაწერა. დამზღვევმა მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა ხელშეკრულებით
ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობით მიყენებული ზიანის ანაზღაურება.
14 მოცემულ საქმეში მხარეებს შორის სადავო გახდა ზიანისა და, შესაბამისად,

სადაზღვევო ანაზღაურების მოცულობა. საქალაქო სასამართლოს განმარტებით,
სკ-ს დაზღვევის მომწერიგებელი ნორმები არ შეიცავს დათქმას ზიანის შეფასების
წესის თაობაზე. ასეთ პირობებში სასამართლო დაეყრდნო მხარეთა შორის
გაფორმებულ ხელშეკრულებას და მიიჩნია, რომ აღნიშნული ამომწურავად
აწესრიგებდა ზიანის შეფასების პროცედურას. კერძოდ, ხელშეკრულების
მიხედვით, მზღვეველი ვალდებული იყო სადაზღვევო ანაზღაურება გაეცა საჭირო
დოკუმენტაციის მიღებიდან ერთი კალენდარული თვის ვადაში. ამასთან,
სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემის წინაპირობად ხელშეკრულებით განისაზღვრა
სადაზღვევო შემთხვევის აქტის შედგენა და ხელმოწერა ორივე მხარის მიერ.
აღნიშნული დოკუმენტი გამოხატავს მხარეთა თანხმობას სადაზღვევო
ანაზღაურების საბოლოო მოცულობის თაობაზე. თავის მხრივ, სადაზღვევო
შემთხვევის შედეგად გამოწვეული ზიანის ოდენობის დასადგენად მზღვეველი
უფლებამოსილია მოიწვიოს მისი წარმომადგენელი. ხოლო მხარეთა
შეუთანხმებლობის შემთხვევაში, შეფასება განხორციელდება დამოუკიდებელი
ექპერტის მიერ.
15 სასამართლოს განმარტებით, მზღვეველის მიერ ზიანის ანაზღაურების

ვალდებულება უშუალოდაა დაკავშირებული ზიანის მოცულობის დადგენასთან
და აღნიშნულის გარეშე ანაზღაურება შეუძლებელია. სასამართლომ ზიანის
ოდენობის საფუძვლიანობის განსაზღვრისას მნიშვნელობა მიანიჭა იმ გარემოებას,
რომ ზიანის მოცულობა დადგინდა დამოუკიდებელი ექპერტის მიერ. აღნიშნული
კი სასამართლომ ზიანის შეფასების „ყველაზე ობიექტურ პროცედურად“ მიიჩნია.
4
ამასთან, მნიშვნელოვანია სასამართლოს განმარტება სადაზღვევო ანაზღაურების 16

გაცემის ვადის შესახებ. სასამართლოს დასკვნით, სადაზღვევო ანაზღაურების
გაცემის ხელშეკრულებით განსაზღვრული ერთთვიანი ვადა უნდა აითვალოს არა
სადაზღვევო შემთხვევის შეტყობინებიდან, არამედ სადაზღვევო აქტის
შედგენიდან. ასეთი მსჯელობა სასამართლომ გაამყარა იმ არგუმენტით, რომ
ხელშეკრულების მიხედვით, „გადახდის საფუძველს წარმოადგენდა არა
შეტყობინება, არამედ სადაზღვევო აქტი.“ მოცემულ შემთხვევაში სასამართლოს
აღნიშნული დასკვნა გადამწყვეტი აღმოჩნდა, რადგან მის საფუძველზე
სასამართლომ მზღვეველის მხრიდან ვალდებულება შესრულებულად მიიჩნია.
6. სადაზღვევო ინტერესის განმარტება ქონების დაზღვევის დროს

ქონების დაზღვევისას გარკვეული თავისებურებები ახასიათებს სადაზღვევო 17
ინტერესის განმარტებას. აღნიშნული უკავშირდება როგორც სადაზღვევო
ინტერესის შემადგენლობას, ისე მისი არსის განსაზღვრას ცალკეულ შემთხვევაში.
ა. სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობა ქონების დაზღვევისას

სადაზღვევო ინტერესის შინაარსის დადგენა ქონების დაზღვევის შემთხვევაში 18
გარკვეულ სირთულეებს უკავშირდება. 1805 წლიდან აქტუალურია სადაზღვევო
ინტერესის შემადგენლობაში სამართლებრივი და ეკონომიკური ინტერესების
არსის დადგენა. ინგლისის სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Lucena v.
Craufurd წარმოაჩენს საკითხისადმი მოსამართლეთა არაერთგვაროვან მიდგომებს.
აშშ-ს სასამართლოებიც სხვადასხვა დროს სხვადასხვა პოზიციას ემხრობიან,
მაგრამ საბოლოოდ სადაზღვევო ინტერესის არსი განისაზღვრება თითოეულ
საქმეზე კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებათა გათვალისწინებით.6
სამართლებრივი ინტერესის ქვეშ დაზღვევის ობიექტთან სხვადასხვა ტიპის 19

სამართლებრივი კავშირი იგულისხმება.7 ასეთია, მაგალითად, საკუთრების
უფლება. შესაბამისად, ნივთზე საკუთრების უფლების არსებობა
მოსამართლისთვის სადაზღვევო ინტერესის არსებობის პრეზუმფციას
წარმოადგენს.
ეკონომიკური ინტერესი უფრო ფართოდ განიმარტება. ის წარმოადგენს 20

დაზღვევის ობიექტისგან ეკონომიკური უპირატესობის (სარგებლის) მიღების
ინტერესს. ასეთი ინტერესი შეიძლება არსებობდეს სამართლებრივი ინტერესისგან
დამოუკიდებლად და, არაერთი ავტორის აზრით, საკმარისიც არის სადაზღვევო
ინტერესის ჩამოყალიბებისთვის. ეკონომიკური ინტერესი გამოხატავს დამზღვევის
მჭიდრო ურთიერთკავშირს ქონებასთან, რაც პირდაპირ აისახება მის
კეთილდღეობაზე. მაგალითად, იურიდიულ ლიტერატურაში მიუთითებენ, რომ
ეკონომიკურ ინტერესად არ ჩაითვლება მშობლის გარდაცვალების შემდეგ ქონების
მემკვიდრეობით მიღების მოლოდინი შვილის მხრიდან.8
6 Loshin, Insurance Law’s Hapless Busybody: A Case Against Insurable Interest Requirement, The Yale law Journal,
8 იქვე, 289.
5
21 ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში, სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობის

განსაზღვრის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია გადაწყვეტილება, რომელშიც
საკასაციო პალატამ მოსარჩელის მიერ საკუთრების უფლების ფლობა სადაზღვევო
ინტერესის არსებობის საფუძვლად მიიჩნია.9 თუმცა, აღსანიშნავია, რომ საკასაციო
პალატის არგუმენტაციაში გამოყენებულია ტერმინი ქონებრივი ინტერესი, მაშინ
როდესაც იმავე საქმეზე სააპელაციო პალატა ტერმინ სადაზღვევო ინტერესს
იყენებს. ტერმინოლოგიური და შინაარსობრივი სიცხადის თვალსაზრისით,
მნიშვნელოვანია დაზუსტდეს, რომ ქონებრივი ინტერესი და სადაზღვევო
ინტერესი იდენტურ ცნებებს არ წარმოადგენს. სადაზღვევო ინტერესი თავის
თავში აერთიანებს როგორც ქონებრივ, ისე არაქონებრივ ინტერესს. მოყვანილი
გადაწყვეტილებით საკასაციო პალატა სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობას
სამართლებრივი ინტერესის სასარგებლოდ წყვეტს.
22 ქონების დაზღვევის შემთხვევაში ქონებრივი ინტერესის ტერმინის გამოყენება

შესაძლებელია ნაწილობრივ გამართლებული იყოს იმ არგუმენტით, რომ ქონების
მიმართ დამზღვევს ნაკლებად შეიძლება გააჩნდეს არამატერიალური ინტერესი.
ასეთი მსჯელობით ქონების დაზღვევისას სადაზღვევო ინტერესი მხოლოდ
დაზღვევის ობიექტისადმი ქონებრივი ინტერესით გამოიხატება. თუმცაღა,
შესაძლებელია, რომ ქონების ხელყოფის შედეგად დამზღვევმა მორალური ზიანიც
განიცადოს. ამიტომ მოყვანილი ტერმინების ჩანაცვლებადი მნიშვნელობით
გამოყენება მიზანშეწონილი არ არის. სიცოცხლის დაზღვევისას სადაზღვევო
ინტერესის გათანაბრება ქონებრივ ინტერესთან მით უფრო გაუმართლებელია (იხ.
844-ე მუხლის კომენტ.).
ბ. სადაზღვევო ინტერესის არსებობის დადგენა კეთილსინდისიერი

მფლობელობის დროს
23 სადაზღვევო ინტერესის დადგენა პრობლემურია კეთილსინდისიერი
მფლობელობის დროს. თავის მხრივ, მფლობელობა ეკონომიკურ ინტერესს
გამოხატავს. აშშ-ს დაზღვევის დოქტრინის მიხედვით, კეთილსინდისიერი
მფლობელობის შემთხვევაში, რადგან ქონება მესაკუთრისგან გამოთხოვას
ექვემდებარება, მფლობელს არ შეიძლება გააჩნდეს ეკონომიკური ინტერესი
ქონების მიმართ. შესაბამისად, ისეთ ურთიერთობებში, სადაც დამზღვევი
არასტაბილურ მდგომარეობაშია დაზღვევის ობიექტისადმი, შრომით
ურთიერთობებში გამოყენებული at will დოქტრინის მსგავსად, სადაზღვევო
ინტერესის არსებობა გამოირიცხება. თუმცა, არსებობს საპირისპირო მოსაზრებაც,
რომელიც კეთილსინდისიერი მფლობელის ინტერესის სასარგებლოდ იხრება. ამ
მოსაზრების მიხედვით, რადგან კეთილსინდისიერ მფლობელს ნივთთან
დაკავშირებული უფლებები გააჩნია მესაკუთრის გარდა ნებისმიერი სხვა პირის
მიმართ, მას გააჩნია სადაზღვევო ინტერესი ქონების მიმართ.10 გარდა ამისა,

6
კეთილსინდისიერ შემძენს ნითვის შენარჩუნების ინტერესიც აქვს, რისთვისაც იგი

შეიძლება ხარჯებს გასწევდეს კიდეც.11
გ. დაზღვეული ქონების გაუფასურება

პრობლემას წარმოადგენს სადაზღვევო ინტერესის არსებობის დადგენა ისეთ 24
შემთხვევებში, როდესაც დაზღვეული ქონება ეკონომიკურ ღირებულებას კარგავს.
მაგალითად, მიწის ნაკვეთზე აღმართული სახლის დემონტაჟის შემთხვევა,
რომელსაც დამზღვევი თავად ახორციელებს. პრობლემა თავს იჩენს, თუ
დემონტაჟის დაწყებამდე ან მისი განხორციელების პროცესში დადგება
სადაზღვევო შემთხვევა. აშშ-ს დაზღვევის დოქტრინა ამ მიმართულებით
განსხვავებულ მოსაზრებებს ავითარებს. ერთი მხრივ, მიჩნეულია, რომ დამზღვევი
არ კარგავს სადაზღვევო ინტერესს გაუფასურებული ქონების მიმართ, რაც შენობის
დემონტაჟის განხორციელების განზრახვითა და მიწის ნაკვეთის შემდგომი
გამოყენების მიზნის არსებობით გამოიხატება.12 თუმცა, არსებობს საპირისპირო
აზრზე დამყარებული სასამართლო გადაწყვეტილებებიც. კერძოდ, თუ
გაუფასურებული სახლის ნგრევა შემთხვევით გამოწვეულმა ხანძარმა გააჩინა და
დამზღვევს აღარ დასჭირდა ხარჯის გაწევა მის დასანგრევად, ის არც ზიანს
განიცდის.13 დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ სადაზღვევო ინტერესის არსებობა
ასეთ შემთხვევებში წარმოშობს დამზღვევის მოთხოვნის უფლებას. თუმცა, ზიანი,
რომელსაც დამზღვევი განიცდის გაუფასურებული შენობის ნგრევის შედეგად,
მინიმალურია.14
7. შეთანხმება პირგასამტეხლოსა და პროცენტზე

ქონების დაზღვევის ხელშეკრულების შედგენისას პრაქტიკულ მნიშვნელობას 25
იძენს პირგასამტეხლოსა და პროცენტის თაობაზე დათქმის გათვალისწინება.
როგორც საქალაქო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე15 განმარტა, „ორივე
შემთხვევაში აღნიშნული უფლების რეალიზაცია საჭიროებს მხარეთა
შეთანხმებას.’’ ასეთი დასკვნა სასამართლომ სკ-ს 403 და 418 II-ს დააყრდნო და
მხარეს განუმარტა, რომ რადგან საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებებით ასეთი
შეთანხმების არსებობა არ დასტურდებოდა, მისი მოთხოვნა უსაფუძვლო იყო.
II. 820-ის განმარტება
1. ნორმის მიზანი
820 იმპერატიული ნორმისათვის დამახასიათებელ ფორმულირებას შეიცავს, 26
რომლის მიხედვითაც ქონების დაზღვევისას მზღვეველმა ზიანი უნდა
აანაზღაუროს ფულით. ნორმის სიტყვასიტყვით განმარტების საფუძველზე
გამოირიცხება 799 II 2-ის გამოყენება ქონების დაზღვევაში. კერძოდ, თუ ნორმა
იმპერატიულად ჩაითვლება, მხარეები შეიზღუდებიან ანაზღაურების ფორმის
11 იქვე, 305.
12 იქვე, 306.
13 იქვე, 308.
14 იქვე, 307.
7
განსაზღვრისას. უნდა აღინიშნოს, რომ როგორც ქართულ, ისე საერთაშორისო

სადაზღვევო პრაქტიკაში ქონების დაზღვევის დროს გამოიყენება ზიანის
არაფულადი სახით ანაზღაურების ფორმაც. ლოგიკურად, კანონმდებლის
ჭეშმარიტი მიზანი არ უნდა ყოფილიყო ანაზღაურების ფორმის შეზღუდვა
ქონების დაზღვევაში. ასეთი მოწესრიგებით კანონი მნიშვნელოვნად
დააბრკოლებდა ეკონომიკური თვალსაზრისით ეფექტური16 და მხარეთა
ინტერესებზე მორგებული მოქნილი ტრანზაქციების გამოყენების შესაძლებლობას.
ამიტომ, 820 უნდა განიმარტოს ფართოდ და სადაზღვევო სფეროში
დამკვიდრებული პრაქტიკა ქონების დაზღვევისას ანაზღაურების ვალდებულების
არაფულადი ფორმით შესრულების სახით ნორმის დარღვევად არ უნდა
ჩაითვალოს.
2. ზიანის ანაზღაურება არაფულადი ფორმით

27 საერთაშორისო სადაზღვევო პრაქტიკა იცნობს მხარეთა შეთანხმებას ე. წ. repair or
replace პირობის თაობაზე, რომელიც დაზიანებული ობიექტის შეკეთების ან
ახლით ჩანაცვლების შესაძლებლობას ითვალისწინებს. კერძოდ, ქონების
დაზღვევისას მხარეები შეიძლება შეთანხმდენენ იმის თაობაზე, რომ ზიანის
ანაზღაურების სახით, მზღვეველი შეაკეთებს ან ახლით ჩაანაცვლებს დაზიანებულ
ობიექტს. ასეთ შემთხვევებში წარმოშობილი დავები უმთავრესად ორ პრობლემას
უკავშირდება. პირველი ეხება დამზღვევის უფლებას აირჩიოს დაზიანებული
ქონების შეკეთება ან ჩანაცვლება. მეორე კი უკავშირდება დაზიანებული ობიექტის
შეკეთების ხარისხსა და ხასიათს.
28 პირველ შემთხვევაში გადამწყვეტია ხელშეკრულების შინაარსი. დაზღვევის

პოლისში გარკვევით და ერთმნიშვნელოვნად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული
დამზღვევის უფლება დაზიანებული ქონების შეკეთებასა და ჩანაცვლებას შორის
არჩევანის თაობაზე. ხელშეკრულებაში ასეთი პირობის არარსებობას მზღვეველი
თავის სასარგებლოდ გამოიყენებს, რაც შესაძლებელია დამზღვევისათვის
არასასურველ შედეგში გამოიხატოს ქვემოთ მოყვანილ მიზეზთა გამო.17
29 მაგალითად, მხარეებს შორის გაფორმდა ავტომანქანის დაზღვევის

ხელშეკრულება. დაზღვეული ობიექტი უამინდობისას ხის დაცემის შედეგად
დაზიანდა. ავტომანქანის დაზიანება არსებითი ხასიათისაა, მაგრამ ის შეკეთებას
ექვემდებარება. მსგავსი ტიპის დავებზე დამზღვევი ითხოვს დაზიანებული
ავტომანქანის ჩანაცვლებას ახალი ავტომანქანით ხელშეკრულებაში
გათვალისწინებული პირობის საფუძველზე. მზღვეველი კი ამტკიცებს, რომ ის არ
არის ვალდებული გადაიხადოს დაზღვევის ობიექტის ეკონომიკური
ღირებულების შემცირების სხვაობა. 18
18 იქვე, 649.
8
სამართლებრივად ორივე მხარის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტები 30

გონივრულია. კერძოდ, გასაზიარებელია დამზღვევის არგუმენტი შეკეთების
შედეგად ნივთის საბაზრო ღირებულების შემცირებისა და დამზღვევის
ფინანსურად უარეს მდგომარეობაში აღმოჩენის თაობაზე. მისაღებია მზღვეველის
მსჯელობაც, შეკეთების შედეგად ნივთის სარგებლობისთვის ვარგის
მდგომარეობაში მოყვანის შესახებ.
პირველი არგუმენტის გათვალისწინებით, ფაქტობრივად, დამზღვევი უკეთეს 31

მდგომარეობაში იქნება ქონების სრული განადგურების შემთხვევაში. მოცემულ
მაგალითში თუ მანქანის ეკონომიკური ღირებულება შეადგენდა 5000 ლარს და
შეკეთების შედეგად ის შემცირდა და შეადგენს 4600 ლარს, ნივთის სრული
განადგურების შემთხვევაში, პირველი რისკის სისტემაზე შეთანხმებით,
დამზღვევი 5000 ლარს მიიღებდა.
მსგავსი ტიპის დავებზე სასამართლომ უნდა იმსჯელოს ზიანის ანაზღაურების 32

კონცეფციის შესახებ და განსაზღვროს მისი შინაარსი ქონების დაზღვევის დროს.
კერძოდ, სასამართლომ უნდა განმარტოს რას მოიაზრებს Status quo-ს აღდგენა
მოცემულ მაგალითში: ნივთის ნორმალური სარგებლობისათვის საჭირო
მდგომარეობაში მოყვანას თუ ქონების ღირებულების შემცირების სხვაობის
ანაზღაურებას მზღვეველის მიერ. ასეთ დროს სასამართლომ უნდა
იხელმძღვანელოს როგორც მხარეთა მიერ ხელშეკრულებაში მკაფიოდ
განსაზღვრული პირობების, ისე ე.წ. ნაგულისხმები პირობების შინაარსითაც, რაც
ხელშეკრულების მიმართ მხარეთა კეთილსინდისიერ მოლოდინში გამოიხატება.
მეორე და არანაკლებ აქტუალური პრობლემა უკავშირდება დაზიანებული 33

ქონების შეკეთების ხარისხს. კერძოდ, პრობლემურია შემთხვევები, როდესაც
მზღვეველი დაზღვეული ობიექტის შეკეთებისას იყენებს შედარებით დაბალი
ხარისხისა და ფასის ნაწილებს და არა, მაგალითად, ავტომობილის წარმოებისას
გამოყენებული მარკის ნაწილებს.19 მოცემულ შემთხვევაშიც, ზემოთ განხილული
მაგალითის მსგავსად, მხარეთა ინტერესების დაბალანსებისთვის მნიშვნელოვანია
შეკეთების ხარისხის წინასწარ განსაზღვრა ხელშეკრულებით. ასეთის არარსებობის
შემთხვევაში სასამართლომ ზემოთ მოყვანილი კრიტერიუმებით უნდა
იხელმძღვანელოს.
3. დათქმა საკუთრების უფლების გადაცემის შესახებ

ქონების დაზღვევისას ზიანის არაფულადი ფორმით ანაზღაურებაზე შეთანხმება 34
ხშირად შეიცავს დათქმას მზღვეველისათვის დაზღვეულ ობიექტზე საკუთრების
უფლების გადაცემის შესახებ. ერთ-ერთ ასეთ საქმეში20 ავტომანქანის დაზღვევის
ხელშეკრულებით განისაზღვრა, რომ:
ა) დაზიანებული დეტალების ღირებულების ანაზღაურების შედეგად
(დაზიანებული ავტომობილის აღდგენის შესაძლებლობისას) მზღვეველი
19 იქვე, 650.
9
უფლებამოსილი იყო, დამზღვევისაგან მოეთხოვა შეცვლილი ნაწილების

საკუთრებაში გადაცემა;
ბ) სადაზღვევო ანაზღაურების სრულად გაცემის შედეგად (ავტომობილის სრული
— 75%-ით და მეტით განადგურების შემთხვევაში), მზღვეველი უფლებამოსილი
იყო მოეთხოვა საკუთრების უფლების გადაცემა განადგურებულ მანქანაზე;
გ) სადაზღვევო ანაზღაურების სრულად გაცემის შედეგად (ავტომანქანის
გატაცებისას დაკარგული ნივთის პოვნის შემთხვევაში) მზღვეველი
უფლებამოსილი იყო მოეთხოვა საკუთრების უფლების გადაცემა ნაპოვნ
მანქანაზე.
35 საქალაქო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სადაზღვევო კომპანია ვალდებული იყო,

აენაზღაურებინა ზიანი დამზღვევისათვის, ხოლო დამზღვევი, თავის მხრივ,
ვალდებული იყო მანქანის დაზიანებული ნაწილები საკუთრებაში გადაეცა
სადაზღვევო კომპანიისთვის. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სასამართლოს
განმარტებით, თუკი მანქანის დაზიანებული დეტალებიც დამზღვევს დარჩებოდა,
აღნიშნული გამოიწვევდა მის უსაფუძვლო გამდიდრებას. აღსანიშნავია, რომ
სააპელაციო სასამართლო ასეთ სამართლებრივ შეფასებას დაეთანხმა
10
მუხლი 821. ზიანის ანაზღაურების ფარგლები
მზღვეველი ზიანს ანაზღაურებს მხოლოდ სადაზღვევო თანხის ფარგლებში.
ზიანის ანაზღაურება სადაზღვევო თანხის ფარგლებში ქონების დაზღვევის ერთ- 1
ერთი უმთავრესი პრინციპია (იხ. 820-ე მუხლის კომენტ.). 821 სწორედ აღნიშნულ
პრინციპს განამტკიცებს. ნორმის მიხედვით, ზიანის ოდენობის მიუხედავად,
სადაზღვევო ანაზღაურების ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს სადაზღვევო
თანხას.
II. ნორმის შინაარსი

მაგალითად, ა-მ დასავლეთ საქართველოში მდებარე სასტუმრო კომპლექსი 2
დააზღვია 100.000 ლარის სადაზღვევო თანხის ფარგლებში. სადაზღვევო
პერიოდის განმავლობაში დაზღვევის ობიექტი მნიშვნელოვნად დაზიანდა მწვავე
კლიმატური ცვლილებების შედეგად. ძლიერმა წვიმებმა დააზიანა შენობის
სახურავი და სასტუმროს რემონტი. ზიანის ოდენობაა 150.000 ლარი. 821-ს
მიხედვით, დამდგარი ზიანი უნდა ანაზღაურდეს 100.000 ლარის სადაზღვევო
თანხიდან. თავად სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრა კი უნდა მოხდეს იმ
პრინციპით, რაც მხარეთა მიერ წინასწარ განისაზღვრა ხელშეკრულებით.
სადაზღვევო თანხა, როგორც წესი, განისაზღვრება ქონების ეკონომიკური 3

ღირებულების მიხედვით. შესაბამისად, თუ დაზღვევის ხელშეკრულების
მოქმედების პერიოდში ქონების ეკონომიკური ღირებულება იცვლება, აღნიშნული
უნდა აისახოს სადაზღვევო თანხაზეც. ამ თვალსაზრისით სკ ადგენს როგორც
გადაჭარბებული დაზღვევის (იხ. 822 I), ისე შემცირებული (არასრული)
დაზღვევის მოწესრიგების წესებს (იხ. 827 I).
დაზღვეული ქონების ეკონომიკური ღირებულების განსაზღვრა გარკვეულ 4

შემთხვევებში შეიძლება გართულდეს. მაგალითად, აშშ-ს სასამართლოები
არაგოვინრულად მიიჩნევენ ნგრევის პროცესში მყოფი ქონების ზუსტი
ეკონომიკური ღირებულების დადგენას.1
მნიშვნელოვანია, რომ სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრისას მხედველობაში 5

მიიღება ის ეკონომიკური ღირებულება, რომელიც დაზღვეულ ქონებას გააჩნია
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის მომენტისათვის.2 მაგალითად, დაზღვეული
ავტომანქანა გამოშვების თარიღის, გავლილი კილომეტრაჟისა და საერთო
მდგომარეობის მიხედვით შეფასებულია 500 ლარად. სადაზღვევო შემთხვევის
შედეგად კი მის შესაკეთებლად 1500 ლარია საჭირო. მზღვეველი არ არის

2 Actual Cash Value/Cash Value.
1
ვალდებული, გადაიხადოს 500 ლარზე მეტი ოდენობის თანხა, რადგან

ავტომანქანის შეკეთების ხარჯები აღემატება მის ეკონომიკურ ღირებულებას.3
3 Jerry/Richmond D, Understanding Insurance Law, Fourth Edition, 2007, p. 649.

2
მუხლი 822. სადაზღვევო შედარება
1. თუ აღმოჩნდა, რომ სადაზღვევო თანხა მნიშვნელოვნად აღემატება დაზღვეული

ინტერესის ღირებულებას (სადაზღვევო ღირებულებას), მაშინ როგორც
დამზღვევს, ისე მზღვეველს გადაჭარბებული დაზღვევის თავიდან აცილების
მიზნით შეუძლიათ მოითხოვონ სადაზღვევო თანხის შემცირება სადაზღვევო
შესატანის დაუყოვნებლივ შესაბამისი შემცირებით.
2. თუ დამზღვევი მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების განზრახვით დებს
ხელშეკრულებას დაზღვევის გაზრდის გზით, მაშინ ხელშეკრულება ბათილად
ჩაითვლება. ხელშეკრულების ბათილობამდე მზღვევლისათვის გადახდილი
შენატანები მას რჩება, თუ მისთვის ხელშეკრულების დადების მომენტისათვის
ცნობილი არ იყო ბათილობის შესახებ.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. გადაჭარბებული დაზღვევის პრევენცია .................................................................................................... 1
III. დაზღვეული ინტერესის განმარტება ........................................................................................................ 2
IV. მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების განზრახვა ...................................................................... 3
V. მტკიცების ტვირთი ........................................................................................................................................ 4
822-ს მოწესრიგების საგანი ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი 1
სამართლებრივი პრობლემით გამოიხატება. პირველი უკავშირდება
გადაჭარბებული დაზღვევის პრევენციის მიზანს და არსობრივად სადაზღვევო
თანხის მარეგულირებელი ნორმების განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. მეორე კი,
ხელშეკრულების მართლსაწინააღმდეგო მიზნით დადების სამართლებრივ შედეგს
განსაზღვრავს.
საბოლოოდ, 822-ში მოცემული ნორმის მიზანი სადაზღვევო ანაზღაურების 2

სამართლიანი განსაზღვრა და მხარეთა შორის კეთილსინდისიერი
სახელშეკრულებო ურთიერთობების ჩამოყალიბებაა. თუმცა, ნორმათა სწორი
სისტემური განლაგება მოითხოვს, რომ: 822 I მოექცეს 821-ს მოწესრიგების
სფეროში, ხოლო 822 II, მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ქონების დაზღვევაში
უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციის სხვა მექანიზმების გვერდით აისახოს.
II. გადაჭარბებული დაზღვევის პრევენცია

822 I-ში დადგენილი ნორმა მნიშვნელოვანია ორი უმთავრესი მიზეზის გამო. 3
უპირველესად, ნორმა განამტკიცებს ქონების დაზღვევის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ
პრინციპს, რომელიც სადაზღვევო ანაზღაურების სადაზღვევო თანხის ფარგლებში
დადგენით გამოიხატება. ამ თვალსაზრისით, ნორმა უნდა განიმარტოს 821 და 823-
სთან კავშირში. 822 I-ს განმარტებისას მნიშვნელოვანია 826-ში დადგენილი
სამართლებრივი შედეგის გათვალისწინებაც. კერძოდ, თუ მხარეები არ
განახორციელებენ 822 I-ით გათვალისწინებულ სადაზღვევო თანხის შემცირებას,
826-ს თანახმად, მზღვეველის ვალდებულება გამოითვლება დამდგარი ზიანის
1
მიხედვით. შესაბამისად, სადაზღვევო თანხასა და დაზღვეული ქონების

ეკონომიკურ ღირებულებას შორის სხვაობის არსებობა დამზღვევს არ მისცემს
დამდგარ ზიანზე მეტი ოდენობის ანაზღაურების მიღების უფლებას.
4 822 I მნიშვნელოვანია იმის გამოც, რომ მასში არაპირდაპირ იკითხება დამზღვევის

ვალდებულება სადაზღვევო პერიოდში გამოვლენილი გარემოებების
მზღვეველისათვის შეტყობინების თაობაზე. ასეთი მსჯელობის შესაძლებლობა
813-ს ფართოდ განმარტების საფუძველზე იქმნება (იხ. 813-ე მუხლის კომენტ.).
5 სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში შესაძლებელია შემცირდეს დაზღვეული

ობიექტის ეკონომიკური ღირებულება (იხ. 826-ე მუხლის კომენტ.). ასეთ დროს
მხარეებს უფლება აქვთ შეცვალონ ხელშეკრულების პირობები და შეამცირონ
როგორც სადაზღვევო თანხა, ისე სადაზღვევო პრემია. 822 I-ში კანონმდებელი
იყენებს ფორმულირებას - როგორც მზღვეველს, ისე დამზღვევს, შეუძლია
გადაჭარბებული დაზღვევის თავიდან აცილების მიზნით მოითხოვონ
სადაზღვევო თანხისა და სადაზღვევო პრემიის შემცირება. მოცემულ შემთხვევაში
დამზღვევის ინტერესი გამოიხატება სადაზღვევო პრემიის, ხოლო მზღვეველის —
სადაზღვევო თანხის შემცირებაში.
6 გასათვალისწინებელია, რომ დაზღვეული ქონების ეკონომიკური ღირებულების

შემცირება წარმოადგენს იმ ტიპის ინფორმაციას, რომელსაც პირდაპირი გავლენა
აქვს მზღვეველის ნების ფორმირებაზე. ასეთი ლოგიკით, გონივრულია 822 I-ს 813-
სთან კავშირში განმარტება, რის საფუძველზეც დამზღვევს დაეკისრება
დაზღვეული ქონების ეკონომიკური ღირებულების შემცირების თაობაზე
მზღვეველისათვის შეტყობინების ვალდებულება. თავისთავად 813-ში
კანონმდებელი საფრთხის გაზრდის შესახებ მზღვეველისათვის შეტყობინების
ვალდებულებას ადგენს. კოდექსი ცალკე არ აწესრიგებს დაზღვევის პერიოდში
გამოვლენილი ახალი გარემოების მზღვეველისათვის მიწოდების ვალდებულებას.
ამიტომ, 813 უნდა განიმარტოს ფართოდ და მასში უნდა გაერთიანდეს
სადაზღვევო პერიოდში გამოვლენილი ყველა ტიპის ინფორმაცია, რომელსაც
არსებითი მნიშვნელობა აქვს მზღვეველისათვის. განსახილველ მაგალითში ასეთი
ინფორმაცია წარმოდგება დაზღვეული ობიექტის ეკონომიკური ღირებულების
შემცირებით. დამზღვევისათვის ასეთი ვალდებულების დაკისრება
გამართლებულია კეთილსინდისიერების პრინციპის გათვალისწინებითაც.
III. დაზღვეული ინტერესის განმარტება

7 ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით აუცილებელია 822 I-ში გათვალისწინებული
დაზღვეული ინტერესის განმარტება. ნორმის ანალიზიდან ჩანს, რომ
კანონმდებელი დაზღვეულ ინტერესში დაზღვევის ობიექტს გულისხმობს და მის
ეკონომიკურ ღირებულებაზე მიუთითებს (დაზღვეული ინტერესის ცნების
განმარტებისთვის იხ. 815-ე მუხლის კომენტ.).
2
IV. მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების განზრახვა

ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებში კანონმდებელი მკაფიოდ 8
გამოხატავს უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციის მიზანს. აღნიშნულის
გამოვლინებაა კოდექსში ორმაგი დაზღვევის ბათილობისა (827 III, 828) და
განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების
აკრძალვის დადგენა (829). ამავე მიზანს ემსახურება 822 II-ში გათვალისწინებული
ნორმაც.
822 II განსაზღვრავს დაზღვევის ხელშეკრულების ბათილობის საფუძველს 9

დამზღვევის არაკეთილსინდისიერების შემთხვევაში. აღსანიშნავია, რომ ასეთი
მოწესრიგების არარსებობის პირობებშიც დამზღვევის მიერ მართლსაწინააღმდეგო
შემოსავლის მიღების მიზნით დადებული გარიგება ბათილია სკ-ით
გათვალისწინებული ბათილობის საერთო საფუძვლებიდან გამომდინარე.
822 II საინტერესოა იმ მხრივ, რომ მასში კანონმდებელი გადახდილი პრემიების 10

დაბრუნების პრობლემურ საკითხს აწესრიგებს (გადახდილი პრემიების
დაბრუნებასთან დაკავშირებით იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
დაზღვევის საერთაშორისო დოქტრინაში გადახდილი პრემიების დაბრუნებასთან 11

დაკავშირებული პოზიციები არაერთგვაროვანია. უმეტეს შემთხვევაში,
სადაზღვევო პრემიის დაბრუნება არამიზანშეწონილად მიიჩნევა, რადგან
მზღვეველის მიერ რისკის აღების მომენტიდან პრემია გამომუშავებულად
ითვლება. თუმცა, ცალკეულ შემთხვევაში პრემიის დაბრუნება გამართლებულად
შეიძლება ჩაითვალოს ხელშეკრულების ნამდვილობისადმი დამზღვევის
კეთილსინდისიერი მოლოდინის გამო.1
822 II-ს მიხედვით, ხელშეკრულების ბათილობამდე მზღვეველისათვის 12

გადახდილი შენატანები მას რჩება. მასში კანონმდებელი მზღვეველს უნდა
გულისხმობდეს.2 ასეთი მოწესრიგებით სკ იზიარებს სადაზღვევო პრემიების
დაბრუნების ყველაზე გავრცელებულ პრაქტიკას. ამ თვალსაზრისით, ეს ნორმა
საერთაშორისო სადაზღვევო დოქტრინასა და პრაქტიკაში არსებულ პრინციპთან
ავლენს მსგავსებას. თუმცა, გასათვალისწინებელია ნორმით გათვალისწინებული
დათქმაც - თუ მისთვის ხელშეკრულების დადების მომენტისთვის ცნობილი არ
იყო ბათილობის შესახებ. ტერმინში მისთვის კანონმდებელი ისევ მზღვეველს
უნდა მოიაზრებდეს. ასეთი მსჯელობით მნიშვნელობა ენიჭება სწორედ
მზღვეველის კეთილსინდისიერებას. კერძოდ, გადახდილი პრემიების
შენარჩუნების პრინციპი შეიძლება დაირღვეს, თუ მზღვეველი ხელშეკრულების
დადების ეტაპზე ფლობდა ინფორმაციას დამზღვევის მართლსაწინააღმდეგო
განზრახვის შესახებ. შესაბამისად, ქართველი კანონმდებელი გადახდილი
პრემიების შენარჩუნებას მზღვეველის კეთილსინდისიერებას უკავშირებს, რითაც
თავად მზღვეველის უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენცია მიიღწევას ცდილობს.
1 Keeton/Widiss, Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctirnes, and Commenrcail Practices, West
Group, 2003, p. 161.
3
V. მტკიცების ტვირთი
13 822 II-ის განმარტებისას მნიშვნელოვანია მზღვეველის მტკიცების ტვირთის
სირთულის გათვალისწინებაც. მზღვეველმა უნდა ამტკიცოს, რომ დამზღვევმა
ხელშეკრულება მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების განზრახვით დადო.
4
მუხლი 823. ქონების დაზღვევის თავისებურებანი
სადაზღვევო თანხად ჩაითვლება ქონების ღირებულება, თუ დაზღვეულია ქონება

და საქმის გარემოებებით სხვა რამ არ არის დადგენილი
823-ში გათვალისწინებული ნორმა თავისი არსით 821-ს მოწესრიგების სფეროში 1
ექცევა. 823-ში გათვალისწინებულია სადაზღვევო თანხის განსაზღვრის წესი.
ნორმის თანახმად, სადაზღვევო თანხად ჩაითვლება ქონების ღირებულება, თუ
საქმის გარემოებებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული. სისტემური
თვალსაზრისით, სასურველი იქნებოდა 823-სა და 821-ში გათვალისწინებული
ნორმები ერთ მუხლად ჩამოყალიბებულიყო.

სადაზღვევო პრაქტიკაში სადაზღვევო თანხა სწორედ დაზღვევის ობიექტის 2
ეკონომიკური ღირებულების შედეგად განისაზღვრება (იხ. 821-ე მუხლის
კომენტ.). ნორმა არ ატარებს იმპერატიულ ხასიათს და მასში გათვალისწინებული
დათქმა წესიდან გადახვევის შესაძლებლობას იძლევა. კერძოდ, შესაძლებელია,
სადაზღვევო თანხა დაზღვევის ობიექტზე ნაკლები ღირებულების თანხით
განისაზღვროს. მაგალითად, ავტომანქანა შეფასებულია 50.000 ლარის ფარგლებში,
სადაზღვევო თანხად კი განისაზღვროს 30.000 ლარი. ამასთან, 823-ში
გათვალისწინებული დათქმის განმარტება ანაზღაურების პრინციპის საფუძველზე
უნდა მოხდეს (იხ. 820-ე მუხლის კომენტ.). კერძოდ, თუ სადაზღვევო თანხა
აღემატება დაზღვეული ობიექტის ეკონომიკურ ღირებულებას, დამზღვევმა არ
უნდა მიიღოს დამდგარ ზიანზე მეტი ოდენობის ანაზღაურება. ასეთი აზრი
იკითხება 826-ში გათვალისწინებულ ნორმაშიც.
საბოლოოდ, 823-ში გათვალისწინებული ნორმის პრაქტიკული დანიშნულება 3

გამოიხატება იმით, რომ თუ მხარეებმა ხელშეკრულებით არ განსაზღვრეს
სადაზღვევო თანხის ოდენობა, ასეთად ქონების ეკონომიკური ღირებულება
ჩაითვლება.
1
მუხლი 824. მიუღებელი სარგებლის დაზღვევა
დაზღვევა ვრცელდება სადაზღვევო შემთხვევის დადგომით გამოწვეულ

მიუღებელ სარგებელზედაც, თუ ეს გათვალისწინებულია შეთანხმებით.
824 მიუღებელი სარგებლის დაზღვევას აწესრიგებს. ნორმის მიხედვით, დაზღვევა 1
ვრცელდება სადაზღვევო შემთხვევით გამოწვეულ მიუღებელ სარგებელზეც, თუ
ეს გათვალისწინებულია შეთანხმებით. შეთანხმების აუცილებლობაზე
მითითებით 824 ემსგავსება 831-ს, რომელიც დაუძლეველი ძალის დაზღვევას
დასაშვებად მხოლოდ მხარეთა შეთანხმების შემთხვევაში მიიჩნევს (იხ. 831-ე
II. მიუღებელი სარგებლის სახით დამდგარი ზიანის ანაზღაურება

მიუღებელი შემოსავლის სახით დამდგარი ზიანის ანაზღაურების შესაძლებლობას 2
411 ითვალისწინებს. ნორმის მიხედვით, მიუღებლად ითვლება შემოსავალი,
რომელიც არ მიუღია პირს და რომელსაც იგი მიიღებდა, ვალდებულება ჯეროვნად
რომ შესრულებულიყო. დაზღვევის შემთხვევაში ზიანი დგება არა ვალდებულების
არაჯეროვანი შესრულებით, არამედ სადაზღვევო რისკის რეალიზაციით.
სადაზღვევო პრაქტიკაში მიუღებელი სარგებლის დაზღვევის მაგალითია
მოსავლის დაზღვევა.
III. ნორმის შინაარსი

მიუღებელი სარგებლის დაზღვევაზე შეთანხმება მხარეებისგან სადაზღვევო 3
რისკისა და მისი რეალიზაციის (სადაზღვევო შემთხვევის) დეტალურად გაწერას
მოითხოვს. დაზღვევის სხვა სახეების მსგავსად, უნდა განისაზღვროს სადაზღვევო
თანხა და სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის კრიტერიუმები. მოცემულ
შემთხვევაში მხარეებისთვის შეიძლება მოსახერხებელი იყოს მყარად დადგენილ
თანხაზე შეთანხმებაც. მიუღებელი სარგებლის დაზღვევისას შეიძლება გარკვეულ
სირთულეებთან იყოს დაკავშირებული ზიანის ზუსტი ოდენობის დადგენა.
აღნიშნულს კი გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება სადაზღვევო ანაზღაურების
განსაზღვრისას. დავის პრევენციის საუკეთესო მექანიზმს ხელშეკრულების
პირობების ერთაზროვნად და ამომწურავად ჩამოყალიბება წარმოადგენს.
1
მუხლი 825. ნივთთა ერთობლიობის დაზღვევა
თუ დაზღვეულია ნივთების ერთობლიობა, მაშინ დაზღვევა ვრცელდება მასში

შემავალ ყველა ნივთზე.
ნორმა მოწოდებულია ნივთთა ერთობლიობის დაზღვევის მოსაწესრიგებლად. 825 1
დასაშვებად მიიჩნევს არა მხოლოდ ერთი კონკრეტული ნივთის, არამედ
ერთდროულად რამდენიმე ნივთის (ნივთთა ერთობლიობის) დაზღვევას.

ნივთთა ერთობლიობის მაგალითია ე. წ. საოჯახო ქონება, საოფისე ინვენტარი და 2
ა. შ. მოცემულ შემთხვევაში სადაზღვევო თანხა განისაზღვრება ნივთთა
ერთობლიობის ეკონომიკური ღირებულების შესაბამისად. ზიანის დადგომისას კი
სადაზღვევო ანაზღაურება განისაზღვრება დაზიანებული (განადგურებული)
ნივთის (ნივთების) და მათი ეკონომიკური ღირებულების მიხედვით. მაგალითად,
დაზღვევის ხელშეკრულებით დაზღვევის ობიექტად განისაზღვრა საოფისე
ინვენტარი, სადაზღვევო თანხად კი 500.000 ლარი. სადაზღვევო შემთხვევის
შედეგად დაზიანდა მხოლოდ ავეჯი. ასეთ დროს სადაზღვევო ანაზღაურება
გაიცემა მხოლოდ ავეჯის დაზიანებით მიყენებული ზიანისათვის.
1
მუხლი 826. სადაზღვევო ანაზღაურების ოდენობა
მზღვეველი არ არის ვალდებული გადაუხადოს დამზღვევს წარმოშობილი ზიანის

ოდენობაზე მეტი თანხა იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სადაზღვევო თანხა სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომის მომენტისათვის აღემატება სადაზღვევო ღირებულებას.
826 განამტკიცებს ქონების დაზღვევის უმთავრესს — ანაზღაურების პრინციპს. 1
ნორმის განმარტება მოითხოვს მის 820-ს, 823-სა და 821-სთან ურთიერთკავშირში
განხილვას.
826-ში მოყვანილი ნორმის მიხედვით, მზღვეველი იმ შემთხვევაშიც არ არის 2

ვალდებული ანაზღაურების სახით დამდგარ ზიანზე მეტი ოდენობის თანხა
გადაიხადოს, თუ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას სადაზღვევო თანხა
აღემატება სადაზღვევო ღირებულებას. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი
მკაფიოდ გამოხატავს ქონების დაზღვევაში უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციის
მიზანს.
ქონების ეკონომიკური ღირებულება ცვალებადია. ის შეიძლება შემცირდეს 3
ბუნებრივი ცვეთის, სადაზღვევო დაფარვით გაუთვალისწინებელი შემთხვევის
დადგომის, ბაზარზე არსებული მდგომარეობისა თუ სხვა ფაქტორების შედეგად.
ქონების ეკონომიკური ღირებულების შემცირების შემთხვევებისთვის
კანონმდებელი ადგენს გადაჭარბებული დაზღვევის პრევენციის მექანიზმს (იხ.
822 I მუხლის კომენტ.). თუმცა, 822 I-ში გათვალისწინებული მოთხოვნის
შეუსრულებლობის შემთხვევაშიც, მზღვეველის ვალდებულება არ შეიძლება
აღემატებოდეს დამდგარი ზიანის ოდენობას. ასეთი შინაარსი იკითხება 826-ში
დადგენილი ნორმით.
826-ს სიტყვათა წყობის ანალიზი მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისითაც, რომ 4

ნორმაში გამოყენებულია ტერმინი — იმ შემთხვევაშიც კი. აღნიშნულის
გათვალისწინება ღირებულია, რადგან ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ
ნორმებში კოდექსი არსად პირდაპირ არ აფიქსირებს დამდგარ ზიანზე მეტი
ოდენობით ანაზღაურების აკრძალვას. ანაზღაურების პრინციპის გავლენა ჩანს
ცალკეული ნორმის არსის ანალიზის დროს (მსგავს მითითებას ითვალისწინებს
827 III-ც.). თუმცა, 826 ერთადერთი მუხლია ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ
ნორმებში, რომელშიც კანონმდებელი აღნიშნულ აკრძალვას პირდაპირ
აფიქსირებს. საბოლოოდ, ნორმაში გამოყენებული დათქმა მოსამართლეს ნორმის
ფართოდ განმარტების შესაძლებლობას აძლევს
1
მუხლი 827. შემცირებული ან არასრული დაზღვევა. ორმაგი დაზღვევა
1. თუ სადაზღვევო თანხა ნაკლებია სადაზღვევო ღირებულებაზე სადაზღვევო

შემთხვევის დადგომის მომენტისათვის (შემცირებული ან არასრული დაზღვევა),
მაშინ მზღვეველი ანაზღაურებს ზიანს სადაზღვევო თანხისა და სადაზღვევო
ღირებულების შეფარდების შესაბამისადმზღვეველი
2. პირი,რომელმაც ერთი და იგივე ინტერესი ერთდროულად რამდენიმე
მზღვეველთან დააზღვია,მოვალეა ამის თაობაზე დაუყოვნებლივ აცნობოს
თითოეულ მზღვეველს. შეტყობინებაში უნდა აღინიშნოს ყველა მზღვევლის
ვინაობა და სადაზღვევო თანხის ოდენობა.
3. თუ მოცემული ინტერესი ერთი და იმავე რისკისაგან რამდენიმე მზღვეველთან
არის დაზღვეული და სადაზღვევო თანხები ჯამში სადაზღვევო ღირებულებას
აჭარბებენ, ან, თუ სხვა მიზეზების გამო საზღაურთა ჯამი, რომელიც თითოეული
მზღვევლის მიერ სხვა ხელშეკრულების არარსებობის შემთხვევაში გადახდილი
იქნებოდა, აჭარბებს მთელ ზიანს (ორმაგი დაზღვევა), მაშინ მზღვევლები
მოვალენი არიან დამზღვევის წინაშე - როგორც სოლიდარული მოვალეები - იმ
თანხის ფარგლებში, რაც მათ დამზღვევთან დადებული ხელშეკრულებით აქვთ
გაფორმებული, მაგრამ დამზღვევს არა აქვს უფლება მიიღოს ჯამში რეალურ
ზიანზე მეტი თანხა.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრა შემცირებული (არასრული) დაზღვევისას ....................... 2
III. ორმაგი დაზღვევის შემადგენლობა ........................................................................................................... 2
IV. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება ................................................................................................ 3
V. ორმაგი დაზღვევის სამართლებრივი შედეგი ........................................................................................... 3
827-ს მოწესრიგების საგანი ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი 1
სამართლებრივი პრობლემით გამოიხატება. პირველი უკავშირდება შემცირებული
(არასრული) დაზღვევისას სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის წესს. მეორე
კი, ორმაგი დაზღვევის სამართლებრივ შედეგსა და მზღვეველთა ვალდებულების
ფარგლებს ადგენს.
827 მოწოდებულია სადაზღვევო ანაზღაურების სამართლიანად განსაზღვრისა და 2

მხარეთა შორის კეთილსინდისიერი სახელშეკრულებო ურთიერთობების
ჩამოსაყალიბებლად. ნორმათა სწორი სისტემური განლაგება მოითხოვს, რომ: 827 I
მოწესრიგდეს სადაზღვევო თანხის მარეგულირებელ ნორმებთან ერთად, ხოლო
827 II და III, მათი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ქონების დაზღვევაში
უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციის მექნიზმების გვერდით აისახოს.
1
II. სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრა შემცირებული (არასრული)

დაზღვევისას
3 სადაზღვევო თანხა დაზღვეული ობიექტის ეკონომიკური ღირებულების
მიხედვით განისაზღვრება (იხ. 823-ე მუხლის კომენტ.). აღნიშნული კი
გულისხმობს, რომ სადაზღვევო თანხა შეიძლება განისაზღვროს დაზღვეული
ობიექტის ეკონომიკურ ღირებულებაზე ნაკლები ოდენობის თანხით. ასეთ
შემთხვევას სკ შემცირებული (არასრული) დაზღვევის სახელით იცნობს და
მისთვის სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის სპეციალურ წესს ადგენს.
კერძოდ, 827 I-ის თანახმად, თუ სადაზღვევო თანხა ნაკლებია დაზღვეული
ობიექტის ეკონომიკურ ღირებულებაზე (სადაზღვევო ღირებულებაზე),
სადაზღვევო ანაზღაურება განისაზღვრება სადაზღვევო თანხისა და სადაზღვევო
ღირებულების შეფარდების მიხედვით. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ ნორმით
გათვალისწინებული კონკრეტული მდგომარეობა — მიმართება სადაზღვევო
თანხასა და სადაზღვევო ღირებულებას შორის, სახეზე უნდა იყოს სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომის მომენტისათვის.
III. ორმაგი დაზღვევის შემადგენლობა

4 827-ში დადგენილია უსაფუძლო გამდიდრების პრევენციის მექანიზმი ორმაგი
დაზღვევის დროს. ორმაგი დაზღვევის შემადგენლობის განსაზღვრისათვის
მნიშვნელოვანია მუხლში გამოყენებული ცალკეული ფორმულირების განმარტება.
827 II-ში მითითებაა დამზღვევის მიერ ერთი და იგივე ინტერესის ერთდროულად
რამდენიმე მზღვეველთან დაზღვევაზე. 827 III-ში კი ასეთი სიტყვათა წყობაა
მოცემული: თუ მოცემული ინტერესი ერთი და იმავე რისკისგან რამდენიმე
მზღვეველთან არის დაზღვეული. მოყვანილი ფორმულირებების სიტყვასიტყვით
განმარტების შემთხვევაში 827 II-ით გათვალისწინებული დანაწესი უხერხულობას
შექმნის პრაქტიკაში. თავისთავად ერთი და იგივე ინტერესის დაზღვევა რამდენიმე
მზღვეველთან არ ქმნის იმ რისკის დადგომის შესაძლებლობას, რომლის
პრევენციასაც კანონმდებელი წინამდებარე ნორმის მეშვეობით ცდილობს. ორმაგი
დაზღვევისათვის არსებითია, რომ ინტერესი ერთი და იმავე რისკისგან იყოს
დაზღვეული რამდენიმე მზღვეველთან. ამ თვალსაზრისით 827 III უფრო
სრულყოფილ დანაწესს შეიცავს. მაგალითად, საცხოვრებელი სახლი ხანძრის
შედეგად დაზიანდა. ორმა მზღვეველმა ხანძრის გამომწვევი ორი განსხვავებული
რისკ-ფაქტორი გაითვალისწინა პოლისით - ხანძარსაწინააღმდეგო სისტემის
მწყობრიდან გამოსვლა და ელექტროგაყვანილობის სისტემის მწყობრიდან
გამოსვლა. ასეთ შემთხვევაში მართალია, ერთი და იგივე ინტერესია დაზღვეული,
მაგრამ პოლისში განხვავებული პირობების არსებობის გამო ზიანი არ მოექცევა
ორივე მზღვეველის ვალდებულების ქვეშ. ზიანზე პასუხსმგებელი მზღვეველი
გამოვლინდება იმის მიხედვით, თუ რომელი რისკ-ფაქტორის რეალიზაცია
გახდება ხანძრის გამომწვევი მიზეზი. თუ მოცემულ მაგალითში რისკ-ფაქტორად
ერთი და იგივე ხდომილების დადგომის ალბათობა დასახელდებოდა, ზიანი
თავისთავად მოექცეოდა ორივე მზღვეველის მიერ გათვალისწინებული
სადაზღვევო დაფარვის ქვეშ. სწორედ ასეთ დროს დგება 827 III-ით დადგენილი
უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციის განხორციელების საჭიროება. შესაბამისად,
2
ორმაგი დაზღვევის ცნებისთვის განმსაზღვრელი ელემენტი ერთი ინტერესის

ერთი და იგივე რისკისგან რამდენიმე მზღვეველთან დაზღვევაში გამოიხატება.
IV. ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება

აღსანიშნავია, რომ, ნორმის მიხედვით, ერთი და იგივე ინტერესის დაზღვევა 5
ხდება ერთდროულად რამდენიმე მზღვეველთან. მოყვანილი ფორმულირების
სიტყვასიტყვით განმარტება დაავიწროვებს იმ დაცვის მიზანს, რასაც
კანონმდებელი წინამდებარე ნორმით ისახავს. ერთი მხრივ, ტერმინი
ერთდროულად შეიძლება მიანიშნებდეს ხელშეკრულების დადების ეტაპზე.
თუმცა, ორმაგი დაზღვევის შინაარსში მხოლოდ ხელშეკრულების დადების ეტაპის
მოაზრება გაუმართლებელი იქნებოდა. პრაქტიკაში შეიძლება ადგილი ჰქონდეს
ისეთ შემთხვევას, როდესაც დამზღვევი გარკვეული პერიოდის შემდეგ
გადაწყვეტს სხვა მზღვეველთან ხელშეკრულების გაფორმებას. ამ თვალსაზრისით,
პირველ შემთხვევაში 827 II უნდა განიმარტოს 808-თან კავშირში, ხოლო მეორე
შემთხვევაში, განმარტება უნდა მოხდეს 813-თან ურთიერთკავშირში (იხ. 813-ე
827 II საინტერესოა იმ მხრივაც, რომ ის ორმაგი დაზღვევისას დამზღვევის 6

ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას ადგენს. ნორმის თანახმად, თუ პირი
გადაწყვეტს ერთი და იგივე ინტერესი რამდენიმე მზღვეველთან დააზღვიოს, ის
ვალდებულია, აღნიშნულის თაობაზე აცნობოს თითოეულ მზღვეველს. ასეთი
ტიპის ინფორმაცია მიეკუთვნება არსებით ინფორმაციას და მის ფლობას
მზღვეველისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. წინამდებარე ნორმა ასევე
განსაზღვრავს მზღვეველის შეტყობინების შინაარსს და მიუთითებს, რომ
დამზღვევმა მზღვეველს უნდა აცნობოს სხვა მზღვეველის (მზღვეველების)
ვინაობა და სადაზღვევო თანხის ოდენობა თითოეული პოლისის მაგალითზე.
V. ორმაგი დაზღვევის სამართლებრივი შედეგი

827 III ადგენს ორმაგი დაზღვევისას სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის 7
წესს. მოცემულ შემთხვევაში, ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელი სხვა ნორმების
მსგავსად, მოქმედებს მთავარი პრინციპი, დამზღვევისათვის status quos აღდგენის
თაობაზე. ორმაგი დაზღვევისას არსებობს რისკი, რომ სადაზღვევო თანხების ჯამმა
გადააჭარბოს სადაზღვევო ღირებულებას, ან იმ სადაზღვევო საზღაურთა ჯამმა,
რომელსაც მზღვეველი სხვა ხელშეკრულების არარსებობის პირობებში
გადაიხდიდა, გადააჭარბოს დამდგარი ზიანის ოდენობას. დამზღვევის
უსაფუძვლოდ გამდიდრების პრევენციისთვის დადგენილია წესი, რომლის
თანახმადაც ასეთ დროს მზღვეველები პასუხს აგებენ სოლიდარულად, როგორც
სოლიდარული მოვალეები. ამასთან, თითოეული მზღვეველი პასუხისმგებელია
იმ სადაზღვევო თანხის ფარგლებში, რაც უშუალოდ მასსა და დამზღვევს შორის
დადებული ხელშეკრულებითაა განსაზღვრული (821). დამზღვევმა კი,
საბოლოოდ, არ უნდა მიიღოს დამდგარ ზიანზე მეტი ოდენობის ანაზღაურება.
3
8 ორმაგი დაზღვევის ინსტიტუტის ანალიზისას მნიშვნელოვანია სხვადასხვა

ფორმის დაზღვევისას მისი გამოყენების პრობლემის გათვალისიწინებაც (იხ. 801-ე
4
მუხლი 828. ორმაგი დაზღვევის ბათილობა
თუ დამზღვევმა გააფორმა ორმაგი დაზღვევა მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის

მიღების მიზნით, მაშინ თითოეული ხელშეკრულება, რომელიც ამ მიზნით არის
დადებული, ჩაითვლება ბათილად.
828 მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების მიზნით დადებული ორმაგი 1
დაზღვევის ხელშეკრულების (ხელშეკრულებათა) სამართლებრივ შედეგს
განსაზღვრავს. ქონების დაზღვევაში უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენცია
სხვადასხვაგვარად მიიღწევა. ფაქტობრივად, უსაფუძვლო გამდიდრების
პრევენციის მიზანი ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელ თითოეულ მუხლში
იკითხება. ცალკეულ შემთხვევაში კანონმდებელი პირდაპირ უთითებს
ხელშეკრულების ბათილობაზე, როგორც სამართლებრივ შედეგზე და ამით
მხარეებს კეთილსინდისიერებისკენ მოუწოდებს. ამ თვალსაზრისით აღსანიშნავია
822 II, რომელიც განსახილველი ნორმის მსგავს დანაწესს შეიცავს.

828-ის მიხედვით, თუ დამზღვევმა ორმაგი დაზღვევა მართლსაწინააღმდეგო 2
შემოსავლის მიღების მიზნით გააფორმა, ასეთი მიზნით დადებული თითოეული
ხელშეკრულება ბათილად ჩაითვლება.
III. მტკიცების ტვირთი

მტკიცების ტვირთი მსგავს შემთხვევებში ეკისრება მზღვეველს, რომელმაც უნდა 3
ამტკიცოს დამზღვევის მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების მიზნის
არსებობა ერთი ან ყველა ხელშეკრულების მიმართ. აღნიშნულის განხორციელება
კი პრაქტიკაში შესაძლოა გარკვეულ სირთულეებთან იყოს დაკავშირებული.
1
მუხლი 829. დამზღვევის ბრალი სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას
მზღვეველი თავისუფლდება თავისი მოვალეობის შესრულებისაგან, თუ

დამზღვევმა დაზღვევით გათვალისწინებული შემთხვევა გამოიწვია განზრახ ან
უხეში გაუფრთხილებლობით.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. ნორმის შინაარსი ............................................................................................................................................ 1
III. უხეში გაუფრთხილებლობა ........................................................................................................................ 2
IV. სამართლებრივი შედეგი .............................................................................................................................. 5
829-ში გათვალისწინებული ნორმა დაზღვევის ფუნდამენტურ პრინციპს 1
განამტკიცებს. აღნიშნული პრინციპი დაზღვევის დოქტრინაში სადაზღვევო
ინტერესის სახელით არის ცნობილი და დამზღვევს დაზღვევის ობიექტისადმი
ზრუნვის ვალდებულებას აკისრებს (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.). ნორმის მიზანია
დამზღვევსა და მზღვეველს შორის კეთილსინდისიერი სახელშეკრულებო
ურთიერთობების ჩამოყალიბება და საჯარო წესრიგის დაცვა. მისი
მნიშვნელობიდან გამომდინარე 829-ში მოცემული ნორმის ადგილი, სისტემური
თვალსაზრისით, დაზღვევის მომწესრიგებელ ზოგად დებულებებს შორისაა.
829-ის მსგავსი ნორმები დადგენილია დაზღვევის სხვა სახეების მიმართაც. 2

კერძოდ, 842 — პასუხისმგებლობის დაზღვევისას, 849-850 — სიცოცხლის
დაზღვევისას, 856 — უბედური შემთხვევის დაზღვევისას. 829-ში სადაზღვევო
ინტერესი ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობად წარმოდგება. განსახილველი
ნორმა საინტერესოა იმ კუთხითაც, რომ მოყვანილი ნორმებისგან განსხვავებით,
მას სადაზღვევო ინტერესის კონცეფციაში შემოაქვს უხეში გაუფრთხილებლობის
ცნება.

829 ითვალისწინებს მზღვეველის გათავისუფლებას ზიანის ანაზღაურების 3
ვალდებულებისგან დამზღვევის მიერ სადაზღვევო შემთხვევის განზრახ ან უხეში
გაუფრთხილებლობით გამოწვევის დროს.
სამწუხაროდ ქართული სადაზღვევო პრაქტიკა იცნობს დაზღვეული ობიექტის 4

განზრახ დაზიანების შემთხვევებს, თუმცა აღნიშნულ საქმეებზე ნაკლებად
მოიპოვება სასამართლო გადაწყვეტილებები. მაგალითად, ა და ბ წინასწარ
თანხმდებიან, რომ ა დააზღვევს მის საკუთრებაში არსებულ ავტომანქანას, ბ კი
დააზიანებს მას. ა ბ-ს ზიანის ანაზღაურების შედეგად ჰპირდება წილს
სადაზღვევო ანაზღაურებიდან.
1
III. უხეში გაუფრთხილებლობა

5 ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში საინტერესო განმარტებებია მოცემული უხეში
გაუფრთხილებლობის შესახებ. აღსანიშნავია, სადაზღვევო ინტერესის ცნების ქვეშ
უხეში გაუფრთხილებლობის მოქცევა ამკაცრებს წინდახედულობის მოთხოვნას
დამზღვევის მიმართ.
6 829-ში გათვალისწინებული უხეში გაუფრთხილებლობის მაგალითების

განხილვისას საინტერესოა უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება1
ავტომანქანის დაზღვევის დავაზე. მოცემულ საქმეში მოსარჩელე ითხოვდა
დაზღვეული ავტომანქანის ქურდობის შედეგად დამდგარი ზიანის ანაზღაურებას.
სადაზღვევო კომპანია კი შესაგებელში განმარტავდა, რომ დამზღვევმა დაარღვია
დაზღვევის ხელშეკრულების პირობები და უხეში გაუფრთხილებლობით ხელი
შეუწყო სადაზღვევო შემთხვევის დადგომას.
7 საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან ირკვეოდა, რომ ავტომანქანას გატაცებამდე

ფლობდა არაუფლებამოსილი პირი (მრეცხავი), რომელმაც სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომის დღეს დილის 9 საათზე ავტომანქანა სამრეცხაოს წინ
გააჩერა, ხოლო გასაღები კედელზე ჩამოკიდა. 11 საათზე მისულ მძღოლს
ავტომანქანა და გასაღები ადგილზე აღარ დახვდა. საქალაქო სასამართლომ
გაიზიარა მოპასუხის მსჯელობა იმის თაობაზე, რომ სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომას ხელი შეუწყო დამზღვევის გაუფრთხილებელმა მოქმედებამ.
სასამართლოს მოსაზრებით, დაზღვეული ავტომანქანის უფლებამოსილმა
მძღოლმა, „დაარღვია სამოქალაქო ბრუნვისათვის დამახასიათებელი
ყურადღებიანობის მოთხოვნები და გასაღების სხვა პირისათვის გადაცემით
მნიშვნელოვნად გაზარდა სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის რისკი.“
8 მოცემულ საქმეზე მსჯელობისას, უხეში გაუფრთხილებლობის განმარტების

თვალსაზრისით, აუცილებელია რამდენიმე საკვანძო საკითხის გარკვევა.
მრეცხავის უფლებამოსილების დადგენასთან ერთად არსებითი მნიშვნელობა
მიენიჭა იმის განსაზღვრას, რამდენად წარმოადგენდა არაუფლებამოსილი
მძღოლის (მრეცხავის) მიერ ავტომანქანის ავტოფარეხიდან გამოყვანა
ავტომობილის მართვას. აღნიშნულის განსაზღვრა მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა
იმდენად, რამდენადაც დაზღვევის ხელშეკრულების მიხედვით, ანაზღაურებას არ
ექვემდებარებოდა ზიანი, რომელიც დადგებოდა არაუფლებამოსილი მძღოლის
მიერ დაზღვეული ავტომობილის მართვისას. დაზღვევის ხელშეკრულებაში
მზღვეველის ზიანისაგან გათავისუფლების დებულების გამოყენების
თვალსაზრისით არსებითი მნიშვნელობა მიენიჭა იმის დადგენას, რამდენად უნდა
მიჩნეულიყო მანქანის გასარეცხად წაყვანა მის მართვად. მოპასუხე მიუთითებდა,
რომ მოცემულ შემთხვევაში მართვას ადგილი არ ჰქონია და ავტომანქანის
გადაცემა განხორციელდა კონკრეტული მიზნით, დასუფთავებისთვის.
აღნიშნულის თაობაზე საქალაქო სასამართლომ განმარტა, რომ „სადაზღვევო
ურთიერთობებში მართვად არ შეიძლებოდა მიჩნეულიყო ავტომანქანის მოძრაობა
მხოლოდ გზის ძირითად სავალ ნაწილზე და გარკვეულ მანძილზე, არამედ
1 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2008 წლის 23 დეკემბრის N ას-681-902-2008 განჩინება.

2
მართვად უნდა განხილულიყო ავტომანქანის ნებისმიერი გადაადგილება, რის

დროსაც სადაზღვევო შემთხვევა შეიძლებოდა დამდგარიყო.“
სააპელაციო სასამართლოს მიერ მოსარჩელის სააპელაციო საჩივრის 9

დაკმაყოფილების მიუხედავად, უზენაესმა სასამართლომ საქმე სადაზღვევო
კომპანიის სასარგებლოდ გადაწყვიტა.
საკასაციო სასამართლოს მსჯელობით, მრეცხავის მიერ დაზღვეული ავტომანქანის 10

ავტოფარეხიდან გამოყვანასა და სამრეცხაოში წაყვანას ჰქონდა სისტემატური
ხასიათი. შესაბამისად, ავტომობილის ასეთი გადაცემა უნდა ჩათვლილიყო მის
სამართავად და არა მხოლოდ გასარეცხად გადაცემად. გარდა ამისა, ზემოთ
მოყვანილ არგუმენტებთან ერთად სასამართლომ მნიშვნელობა მიანიჭა
დაზღვევის ხელშეკრულების პირობას, რომლის მიხედვითაც დამზღვევი
ვალდებული იყო, ყველა ზომა მიეღო ზიანის თავიდან ასაცილებლად.
შესაბამისად, სასამართლოს განმარტებით, მრეცხავი უფლებამოსილი პირიც რომ
ყოფილიყო, მის მიერ გამოჩენილი უყურადღებობა მაინც ავტომანქანის მიმართ
უხეშ გაუფრთხილებლობად ჩაითვლებოდა.
829-ით გათვალისწინებული უხეში გაუფრთხილებლობის განმარტებისას მსგავსი 11

პოზიცია აქვს საქალაქო სასამართლოს სხვა საქმეზეც.2 მოცემულ საქმეში
დამზღვევი ითხოვდა დაზღვეული ავტომანქანის გატაცების შედეგად დამდგარი
ზიანის ანაზღაურებას. საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით,
ავტომანქანის ფაქტობრივმა მფლობელმა (დამზღვევის თანამშრომელმა)
მივლინებაში გამგზავრების წინ ავტომანქანის გასაღები გადასცა ოფისის დაცვის
თანამშრომელს და ავტომანქანის მოვლის შესახებ დეტალური მითითებები მისცა.
კერძოდ, დაავალა, რომ, გაციების შემთხვევაში, მანქანა დაექოქათ და გაეთბოთ,
ხოლო ავტოფარეხში ადგილის გათავისუფლების შემთხვევაში - ავტოფარეხში
შეეყვანათ. იმავე დღეს დაცვის სამსახურის თანამშრომელმა გაიტაცა ავტომანქანა.
საქალაქო სასამართლომ სარჩელი არ დააკმაყოფილა და მიუთითა, რომ
დამზღვევის წარმომადგენლების (კომპანიის თანამშრომლების) მხრიდან „ადგილი
ჰქონდა მაღალი ხარისხის უყურადღებობასა და დაუდევრობას.“ კერძოდ,
სასამართლოს განმარტებით, დაზღვეული ავტომანქანის გასაღების
არაუფლებამოსილი მესამე პირისათვის გადაცემით კომპანიის თანამშრომლები
ყოველდღიურად ქმნიდნენ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის წინაპირობას.
ამასთან, ისინი უხეშად არღვევდნენ მზღვეველთან დადებული ხელშეკრულების
პირობას უფლებამოსილი მძღოლის შესახებ. სასამართლომ ასევე განმარტა
დაზღვევის ხელშეკრულებაში უფლებამოსილი მძღოლის ცნების მოწესრიგების
მნიშვნელობა და მიუთითა, რომ „ავტომანქანა, როგორც დაზღვევის საგანი,
საკმაოდ სპეციფიკურ ნივთს წარმოადგენს, ვინაიდან იგი მომეტებული საფრთხის
წყაროა.“ ამიტომაც, სასამართლოს განმარტებით, „მზღვეველისათვის არსებითი
მნიშვნელობა აქვს, თუ ვინ არის მის მიერ დაზღვეული ავტომანქანის მძღოლი.“
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქალაქო სასამართლომ მიიჩნია,
რომ დამზღვევის მხრიდან ადგილი ჰქონდა უხეშ გაუფრთხილებლობას, რაც 829-ს

3
საფუძველზე მზღვეველს ათავისუფლებდა ზიანის ანაზღაურების

ვალდებულებისაგან. საგულისხმოა, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლომ
უცვლელად დატოვა ეს გადაწყვეტილება, უზენაესმა სასამართლომ კი
დაუშვებლად ცნო დამზღვევის საკასაციო საჩივარი.
12 ზემოთ მოყვანილი გადაწყვეტილებებიდან ავტომანქანის დაზღვევის მაგალითზე

ნათლად ჩანს, რომ სასამართლო დამზღვევს მეტი წინდახედულობისა და
სიფრთხილისაკენ მოუწოდებს. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ ორივე შემთხვევაში
სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს დაზღვევის ხელშეკრულებით
განსაზღვრული პირობების დარღვევაზე. სადაზღვევო პრაქტიკაში მიღებულია
ქონების დაზღვევის გამონაკლისი პირობების დეტალურად გაწერა. სადაზღვევო
კომპანია ერთ-ერთ საქმეზე საკასაციო საჩივარში განმარტავს, რომ ამ ტიპის
კონკრეტული დათქმების არსებობა ასრულებს პრევენციულ ფუნქციას და
ემსახურება სადაზღვევო ბიზნეს-რისკის შემცირების მნიშვნელოვან მიზანს.3
13 მიუხედავად წარმოდგენილი არგუმენტების დამაჯერებლობისა,

გასათვალისწინებელია რამდენიმე კონტრარგუმენტის არსებობაც. კერძოდ: 829
მიუთითებს განზრახვასა და უხეშ გაუფრთხილებლობაზე. კონკრეტული საქმის
ფაქტობრივი გარემოებების ანალიზისას შესაძლოა საკამათო გახდეს
გაუფრთხილებლობის ხარისხის განსაზღვრა. მაგალითად, საქართველოს
უზენაესი სასამართლო მის ერთ-ერთ განჩინებაში გერმანიის ფედერალური
უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე მითითებით განმარტავს, რომ:
უხეში გაუფრთხილებლობა სახეზეა, როდესაც გარკვეულ ვითარებებში და
გარემოებებში პირისაგან მოსალოდნელია გამოიჩინოს კეთილსინდისიერება, რაც
ყველასათვის ნათელია და ასეთ შემთხვევაში პირი არ იჩენს კეთილსინდისიერებას
- უჩვეულოდ დიდი მასშტაბით, არ ითვალისწინებს და არღვევს მას. ჩვეულებრივი
გაუფრთხილებლებისაგან განსხვავებით, უხეში გაუფრთხილებლობა წარმოადგენს
უპატიებელ შეცდომას სუბიექტური თვალსაზრისითაც კი.4 ზემოთ განხილულ
მეორე მაგალითში ჩანს, რომ დამზღვევის წარმომადგენელმა დეტალური
მითითებები მისცა დაცვის თანამშრომელს მანქანის მოვლის შესახებ. ამასთან,
დაცვის თანამშრომლებისათვის გასაღების გადაცემა დამზღვევის
წარმომადგენლებისთვის წარმოადგენდა ყოველდღიურ, ჩვეულებრივ მოვლენას.
ასეთ პირობებში შესაძლებელია საკამათო გახდეს, რა განზრახვით მოქმედებდა
პირი და რამდენად იყო ის არაკეთილსინდისიერი ავტომანქანის გასაღების
გადაცემის ფაქტის მიმართ. ასეთ დროს ცხადია, სახეზეა დაზღვევის
ხელშეკრულების პირობების დარღვევა საგამონაკლისო დათქმების ნაწილში.
თუმცა, პრობლემურია დარღვევის ხარისხის შეფასება და მისი მისადაგება 829-ით
გათვალისწინებულ უხეშ გაუფრთხილებლობასთან.

4

სამართლებრივი შედეგის თვალსაზრისით მზღვეველი თავისუფლდება 14
ანაზღაურების ვალდებულებისაგან. ამ მხრივ, 829 წარმოადგენს დამზღვევის
მოთხოვნის რეალიზაციის დამატებით წინაპირობას (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.).
5
მუხლი 830. მზღვეველის მითითების შესრულების მოვალეობა
1. დამზღვევი მოვალეა დაზღვევით გათვალისწინებული შემთხვევის დადგომისას

შეძლებისდაგვარად თავიდან აიცილოს ან შეამციროს ზიანი და ამასთან
დაკავშირებით შეასრულოს მზღვევლის მითითებები.
2. მზღვეველი მოვალეა აანაზღაუროს ის ხარჯები, რომლებიც მისი მითითებით
იქნა გაღებული.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

III. მითითების შედეგად გაღებული ხარჯების ანაზღაურება .................................................................... 2
IV. მტკიცების ტვირთი....................................................................................................................................... 2
830 აწესებს დამზღვევის ვალდებულებას, სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას 1
შეასრულოს მზღვეველის მითითებები. ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე მისი
გამოყენება თანაბრად აქტუალურია როგორც ქონების, ისე დაზღვევის სხვა
სახეებზე შეთანხმების დროსაც. 830 უნდა განიმარტოს ინფორმაციის მიწოდების
ვალდებულების მომწესრიგებელ ნორმებთან ერთად. კერძოდ, 830-ში
გათვალისწინებული მოწესრიგება 814-ს ლოგიკური განმარტების ქვეშ ექცევა,
რადგან მითითება დამზღვევის მხრიდან მზღვეველის ინფორმირებას მოჰყვება.
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის გაგებისთანავე დამზღვევი ვალდებულია
აღნიშნულის თაობაზე აცნობოს მზღვეველს. ლოგიკურად, მზღვეველის უფლება
დამზღვევისათვის კონკრეტული მითითებების მიცემის შესახებ გამომდინარეობს
სწორედ 814 I-ში დადგენილი დამზღვევის ვალდებულებიდან. მზღვეველთან
თანამშრომლობის ვალდებულება დაზღვევის ხელშეკრულებისათვის ერთ-ერთი
სახელმძღვანელო პრინციპია. შესაბამისად, სასურველი იქნებოდა 830 სისტემური
თვალსაზრისით დაზღვევის მომწესრიგებელ ზოგად დებულებებში ყოფილიყო
წარმოდგენილი.
მზღვეველზე რისკის გადაკისრებით დამზღვევი იხსნის იმ ტვირთს, რომელსაც ის 2

დაზღვევის არარსებობის პირობებში ატარებდა. თუმცა, რისკის გადაკისრება მას
არ ათავისუფლებს დაზღვეული ობიექტის მიმართ ზრუნვის ვალდებულებისაგან,
რაც კანონმდებლის მიერ მზღვეველთან თანამშრომლობის ვალდებულების
დაწესებით გამოიხატება.

830 I განსაზღვრავს დამზღვევის ვალდებულების არსს. კერძოდ, ნორმის 3
თანახმად, დამზღვევი სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას ვალდებულია
შეძლებისდაგვარად თავიდან აიცილოს ან შეამციროს ზიანი და შეასრულოს
მზღვეველის მითითებები. ასეთი ვალდებულების დაკისრებით კანონმდებელი
დამზღვევს კეთილსინდისიერებისკენ მოუწოდებს. დაზღვევის არსებობამ არ
უნდა შეამციროს დამზღვევის ინტერესი დაზღვეული ობიექტის მიმართ.
1
დამზღვევმა ისეთივე გულისხმიერება და წინდახედულობა უნდა გამოიჩინოს

დაზღვეული ობიექტის მიმართ, როგორსაც ის გამოიჩენდა დაზღვევის
არარსებობის პირობებში. მაგალითად, თუ დამზღვევის თვალწინ ხანძარი
გაუჩნდა მის საკუთრებაში არსებულ სახლს, გაუმართლებელია მისი მხრიდან
ყოველგვარი უმოქმედობა იმ საფუძვლით, რომ სახლი დაზღვეულია და ის მაინც
მიიღებს ანაზღაურებას.1 ზიანის პრევენციისა და მისი შემცირების ვალდებულების
დაკისრებით ნორმა დამზღვევისგან მზღვეველის ინტერესების
გათვალისწინებასაც მოითხოვს. მოცემულ მაგალითში დამზღვევის მიერ
დროული რეაგირების შედეგად დამდგარი ზიანი მნიშვნელოვნად ნაკლები
იქნება სახლის სრული განადგურების სახით დამდგარ ზიანზე.
4 აღსანიშნავია, რომ 830 არ განსაზღვრავს დამზღვევის ვალდებულების დარღვევის

სამართლებრივ შედეგს. ლოგიკურად, 830 I-ში დადგენილი ვალდებულების
დარღვევამ შესაძლოა მზღვეველი ანაზღაურების ვალდებულებისგან
გაათავისუფლოს. მოცემულ შემთხვევაში მოსამართლემ მნიშვნელობა უნდა
მიანიჭოს 814 III-ში დადგენილი მიზეზობრივი კავშირის ფაქტორს. კერძოდ,
მზღვეველის ანაზღაურების ვალდებულებისგან გათავისუფლების ერთ-ერთი
უმნიშვნელოვანესი წინაპირობას, მოყვანილი ნორმის მიხედვით, დამზღვევის
ვალდებულების დარღვევასა და დამდგარ შედეგს შორის არსებული
მიზეზობრივი კავშირის არსებობა წარმოადგენს.
5 ნორმის კომენტირებისას მნიშვნელოვანია ზიანის პრევენციისა და მისი

შემცირების ვალდებულებების განცალკევება. ზიანის პრევენციის მექანიზმია,
მაგალითად, შენობაში ხანძარსაწინააღმდეგო სისტემის დამონტაჟება. ზიანის
შემცირება კი ხანძრის პროცესში ჩარევითა და ცეცხლის ლოკალიზებით
გამოიხტება.
III. მითითების შედეგად გაღებული ხარჯების ანაზღაურება

6 დამზღვევისათვის მიცემულ მითითებათა განხორციელების შედეგები
მზღვეველის რისკის ქვეშ ექცევა. ასეთი აზრი იკითხება 830 II-ში, რომელიც
მითითების შედეგად გაღებული ხარჯების ანაზღაურებას მზღვეველს აკისრებს.
მითითების უფლების გამოყენებით, გარკვეული თვალსაზრისით, მზღვეველი
ქონების მესაკუთრეს ემსგავსება, რამდენადაც ზიანის პრევენციისა თუ შემცირების
მცდელობით ის ქონებაზე მესაკუთრის მსგავს ზრუნვას ავლენს. მზღვეველმა
ხარჯები უნდა გაიღოს მაშინაც, თუ მათი გაღება უშედეგო აღმოჩნდა ზიანის
პრევენციის ან შემცირებისთვის.
IV. მტკიცების ტვირთი

7 დავის პროცესში მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს მხარეთა მტკიცებას ზიანის
პრევენციის ან მისი შემცირების შესაძლებლობის შესახებ. ამასთან, მოსამართლემ
უნდა გაითვალისწინოს კანონმდებლის მიერ დამზღვევისათვის დადგენილი
2
ვალდებულების ფარგლები. ტერმინი შეძლებისდაგვარად ცალკეული

შემთხვევაში კონკრეტული დამზღვევის მაგალითზე უნდა განიმარტოს. კერძოდ,
მოსამართლემ უნდა შეაფასოს, რამდენად ჰქონდა დამზღვევს მოცემულ
გარემოებებში ზიანის პრევენციის ან შემცირების ობიექტური შესაძლებლობა.
3
მუხლი 831. ომით ან სხვა დაუძლეველი ძალით გამოწვეული ზიანის დაზღვევა
მზღვეველი ომით ან სხვა დაუძლეველი ძალით გამოწვეული ზიანისათვის

მხოლოდ მაშინ აგებს პასუხს, თუ ეს გათვალისწინებულია სპეციალური
შეთანხმებით.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

III. კლასიკური მაგალითი ................................................................................................................................. 1
IV. დავის გადაწყვეტის კრიტერიუმები .......................................................................................................... 2
831 ითვალისწინებს დაუძლეველი ძალით გამოწვეული ზიანის დაზღვევის 1
შესაძლებლობას. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი ფორს მაჟორის მიმართ
მოქმედი სამოქალაქო სამართლის ზოგადი წესის გამონაკლისს ადგენს და კერძო
სამართლის სუბიექტებს საშუალებას აძლევს, მიიღონ დაუძლეველი ძალით
მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. დაუძლეველი ძალა სადაზღვევო შემთხვევის
კლასიკურ ფორმებში გამოიხატება. თუმცაღა, მიყენებული ზიანის სიმძიმის
ხარისხითა და მასშტაბით ის მნიშვნელოვნად ემიჯნება სხვა ტიპის რისკებს.
კატასტროფული რისკების რეალიზაციის ერთ-ერთი შთამბეჭდავი მაგალითია
ამერიკის შეერთებულ შტატებში 2001 წლის 11 სექტემბერს განხორციელებული
ტერაქტი.

ნორმის მიხედვით, აუცილებელია, რომ მხარეებმა ხელშეკრულებაში 2
კონკრეტულად გაწერონ მზღვეველის ვალდებულება. წინააღმდეგ შემთხვევაში,
დაუძლეველი ძალით გამოწვეული ზიანი არ ანაზღაურდება. პრაქტიკული
თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია სადაზღვევო დაფარვისა და გამონაკლისი
პირობების ერთმნიშვნელოვნად გარკვევით და დეტალურად გაწერა.
დაუძლეველი ძალა ხშირ შემთხვევებში სტიქიური მოვლენების სახით
გამოიხატება. ასეთ დროს განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძლება მიენიჭოს
მიზეზობრივი კავშირის დადგენას.
III. კლასიკური მაგალითი

საერთაშორისო სადაზღვევო პრაქტიკისათვის ცნობილ ერთ-ერთ საქმეში1 3
სადაზღვევო დაფარვის პირობების „უჩვეულო“ განმარტებამ მიზეზობრივი
კავშირის ატიპურად დადგენა და, საბოლოოდ, საქმის დამზღვევის სასარგებლოდ
გადაწყვეტა განაპირობა.2 მოცემულ საქმეში დამზღვევმა მზღვეველისაგან შეიძინა
საცხოვრებელი სახლის დაზღვევა, რომელიც ითვალისწინებდა დაუძლეველი
1Graham v. Public Employees Mut. Ins. Co. (PEMCO), 1983.

2Squires, Recent Development: Autopsy of a Plain English Insurance Contract: Can Plain English Survive Proximate
Cause? 1984, p. 2.
1
ძალით გამოწვეული ზიანის დაზღვევასაც. ხელშეკრულების პირობები

მზღვეველის მიერ ცალმხრივად განისაზღვრა. დამზღვევს არ მიეცა
შესაძლებლობა, რაიმე ტიპის განმარტება მიეღო ხელშეკრულების პირობებთან
დაკავშირებით, განსაკუთრებით კი გამონაკლისი პირობების თაობაზე.
სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში დამზღვევმა მზღვეველისაგან
ხელშეკრულების ახალი ტექსტი მიიღო არსებით ცვლილებებზე მითითების
გარეშე. დაზღვეული ობიექტის განადგურებამდე დამზღვევს არ წაუკითხავს
ხელშეკრულების არც პირველადი და არც მეორე ვარიანტი.
4 ხელშეკრულების ტექსტის მიხედვით, მზღვეველი არ ანაზღაურებდა

მიწისძვრისგან პირდაპირ ან ირიბად მომდინარე ზიანს. სამაგიეროდ,
ანაზღაურებას ექვემდებარებოდა აფეთქება/ამოფრქვევისგან პირდაპირ მომდინარე
ზიანი.
5 1980 წლის 18 მაისს წმინდა ელენეს მთაზე ვულკანი ამოიფრქვა. ამოფრქვევის

შედეგად დადნა თოვლი და ყინულის უზარმაზარი ბლოკები. წარმოქმნილი მასა
ვულკანიდან ამოფრქვეულ ცხელ ნახშირსა და ვულკანის თავზე ღრუბლიდან
მოდენილ წვიმას შეერწყა, რამაც გამოიწვია წყალდიდობა. წყლისა და ტალახის
ძლიერმა ჭვავლმა დაზღვეულთა საცხოვრებელი სახლები გაანადგურა.
6 მოცემულ საქმეში დამზღვევის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. საბოლოოდ გადაწყდა,

რომ წყლისა და ტალახის უხვი ნაკადის მოდინება, თოვლისა და ყინულის დიდი
ბლოკების დნობა, წარმოადგენდა არა დამოუკიდებელ ხდომილებებს
(სადაზღვევო შემთხვევებს), არამედ ვულკანის ამოფრქვევის გამოხატულებას.
ასეთი განმარტების შედეგად ზემოთ აღნიშნული ხდომილებები ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული დაფარვის ქვეშ მოექცა.
IV. დავის გადაწყვეტის კრიტერიუმები

7 მსგავსი ტიპის დავების გადაწყვეტისას მოსამართლემ უნდა განსაზღვროს: რა
ხდომილებებს ჰქონდა ადგილი; რა კავშირი არსებობს მათ შორის და როგორ უნდა
განიმარტოს ცალკეული მათგანი. ასევე მნიშვნელოვანია, მიზეზობრივი კავშირის
განსაზღვრისას სწორი კრიტერიუმის გამოყენება (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.). ამ
თვალსაზრისით ერთმანეთს ემიჯნება ე. წ. ბრუნერისა (The Bruener „last direct
cause“ Rule) და ფრანკლინის (The Franklin Rule) წესები. აღნიშნული წესების
გამოყენების აუცილებლობა დგება სადაზღვევო შემთხვევის გამომწვევ მიზეზთა
სიმრავლის დროს, რაც ხშირია დაუძლეველი ძალის შემთხვევაში.
8 ბრუნერის წესზე მითითებით, მხარეები თანხმდებიან ზიანის გამომწვევი ბოლო

მიზეზისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობის მინიჭების შესახებ. ზემოთ
განხილულ მაგალითში ბრუნერის წესის გამოყენება გამორიცხავდა დამზღვევის
მოთხოვნის დაკმაყოფილებას, რადგან ზიანის გამომწვევი ბოლო მიზეზი —
წყალდიდობა, არ იყო გათვალისწინებული დაზღვევის დაფარვის პირობებით.
2
ფრანკლინის წესი მიზეზთა სიმრავლისა და კონკურენციის პირობებში 9

მოსამართლეს ფართო ინტერპრეტაციის საშუალებას აძლევს. შედეგად,
მოსამართლე მხარეთა კეთილსინდისიერი მოლოდინის გათვალისწინებით
მიზეზთა ერთიან ჯაჭვში ერთ კონკრეტულ მიზეზს ანიჭებს გადამწყვეტ
მნიშვნელობას.
პრაქტიკული თვალსაზრისით, ბრუნერის წესის გამოყენება უფრო 10

მოსახერხებელია, რადგან ბოლო მიზეზზე მითითებით მხარეები გამორიცხავენ
მოსამართლის ჩარევის აუცილებლობას. შედეგად ზიანის ანაზღაურება სწრაფად
ხდება და იზოგება სასამართლო ხარჯები. თუმცა, არამეწარმე დამზღვევთან
კონტრაჰირების შემთხვევაში (Adhesion Contract), როგორც ზემოთ მოყვანილი
გადაწყვეტილების კრიტიკოსები მიუთითებენ, სუსტი მხარის დაცვის ინტერესი
მოსამართლის ჩარევასა და ხელშეკრულების დამზღვევის საუკეთესო ინტერესში
განმარტებას მოითხოვს.3
3Squires, Recent Development: Autopsy of a Plain English Insurance Contract: Can Plain English Survive Proximate
Cause? 1984, p. 5.
3
ბოლო დამუშავება: 22 თებერვალი, 2016
მუხლი 832. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა მესამე პირისაგან
1. თუ დამზღვევს შეუძლია ზიანის ანაზღაურების თაობაზე მოთხოვნა წაუყენოს

მესამე პირს, მაშინ ეს მოთხოვნა გადადის მზღვეველზე, თუკი ის უნაზღაურებს
დამზღვევს ზიანს. თუ დამზღვევი უარს იტყვის მესამე პირის მიმართ თავის
მოთხოვნაზე ან მისი მოთხოვნის უზრუნველყოფის უფლებაზე, მაშინ მზღვეველი
თავისუფლდება ზიანის იმ ოდენობით ანაზღაურების მოვალეობისგან, რამდენიც
მას შეეძლო მიეღო თავისი ხარჯების ასანაზღაურებლად უფლების
განხორციელებასთან ან მოთხოვნის წაყენებასთან დაკავშირებით.
2. თუ დამზღვევის უფლება ზიანის ანაზღაურების თაობაზე ეხება მასთან ერთად
მცხოვრებ ოჯახის წევრებს, მაშინ უფლების გადასვლა გამორიცხულია, როცა
ოჯახის წევრმა ზიანი განზრახ გამოიწვია.
I. შესავალი ............................................................................................................................................................ 1
II. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................ 2
III. ნორმის შინაარსი ........................................................................................................................................... 3
1. ნორმის სისტემური განლაგება ................................................................................................................. 3

2. ნორმის გამოყენების წინაპირობები ........................................................................................................ 3
3. ხანდაზმულობის ვადის დადგენის პრობლემა ..................................................................................... 4
4. დაზღვევის უარი მოთხოვნის უფლებაზე .............................................................................................. 5
5. სუბროგაციის უფლების გამოყენების დაუშვებლობა .......................................................................... 5
სუბროგაციის პრინციპი, ქონების დაზღვევაში დამკვიდრებული სხვა პრინციპების 1

მსგავსად, ანაზღაურების დოქტრინას ემყარება. Status quo-ს აღდგენისა და მოგების
მიღების აკრძალვის მიზნით განისაზღვრება სუბროგაციის შინაარსიც.1 ზიანის
მიმყენებლის მიმართ არსებული მოთხოვნის მზღვეველზე გადასვლით
გამოირიცხება დამზღვევის მიერ ორმაგი ანაზღაურების მიღება. შესაბამისად,
სადაზღვევო ურთიერთობაში სუბროგაცია უპირველესად უსაფუძვლო
გამდიდრების პრევენციის საშუალებას წარმოადგენს.
ამ მიზნის განსახორციელებლად სუბროგაციის პრინციპი ხელშეკრულების 2

მხარეებს თანაბარ შეზღუდვებს უწესებს. კერძოდ, ერთი მხრივ, დამზღვევს
ეკრძალება ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მესამე პირის მიმართ დაყენება.
ხოლო, თავის მხრივ, მზღვეველი იზღუდება იმით, რომ მას მხოლოდ დამზღვევის
სასარგებლოდ ზიანის ანაზღაურების შემდეგ შეუძლია მოთხოვნის დაყენება და
ისიც იმ ფარგლებში, რაც აანაზღაურა. შესაბამისად, მოგების მიღება ამ
თვალსაზრისით, მზღვეველსაც ეკრძალება.

1
სუბროგაცია იცავს დამზღვევის ინტერესს, რადგან მზღვეველი მის მიმართ

3 დამდგარ ზიანს ანაზღაურებს. აღნიშნული დამზღვევს აზოგინებს როგორც დროს,
ისე იმ სირთულეს, რომელიც დამზღვევის ზიანის მიმყენებელთან ურთიერთობას
უკავშირდება.2 მეორე მხრივ, სუბროგაცია იცავს მზღვეველის ინტერესსაც,
მოახდინოს საკუთარი ხარჯების კომპენსაცია.3 სუბროგაციის გამოყენება
სადაზღვევო კომპანიას დამატებითი შემოსავალის მიღებისა და სადაზღვევო
რეზერვების დაგოზგვის შესაძლებლობას აძლევს.4
4 საბოლოოდ, სადაზღვევო კომპანიის მიერ ზიანის მიმყენებლისთვის მოთხოვნის

წარდგენით, მიიღწევა არა მხოლოდ მხარეთა ინტერესების დაცვა, არამედ
სამართლიანობის აღდგენა ბრალეული სუბიექტისთვის პასუხისმგებლობის
დაკისრების გზით.
5 832 მოთხოვნის დათმობის კანონისმიერ სახეს წარმოადგენს. აღნიშნული

დაზღვევის სამართალში სუბროგაციის სახელით არის ცნობილი. „ნორმა
განსაზღვრავს მზღვეველის შესაძლებლობას, ზიანის ანაზღაურების შემთხვევაში
დაიკმაყოფილოს საკუთარი ინტერესი დაზარალებული პირის მოთხოვნის
უფლების ხარჯზე.“5
6 სუბრიგაციის დროს ერთსა და იმავე ვალდებულებით-სამართლებრივ

ურთიერთობაში ერთი პირის (დამზღვევის) ადგილს იკავებს მეორე (მზღვეველი).
ზიანის დაზღვევის სამართლებრივ ურთიერთობაში კრედიტორის ჩანაცვლების
პრინციპის დანერგვა, სასამართლოს განმარტებით, „შესაძლოა ემსახურებოდეს
როგორც დაზღვეულის, ასევე მესამე პირის უსაფუძვლო გამდიდრების თავიდან
აცილებას.“6
7 ერთ-ერთ საქმეზე7 საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ „აღნიშნული ნორმით

გათვალიწინებულია შესაძლებლობა, რა დროსაც მზღვეველზე გადადის იმ
მოთხოვნის უფლება, რაც გააჩნია დამზღვევს ზიანის მიყენებაზე პასუხისმგებელი
პირის მიმართ... მოთხოვნის უფლების ასეთი გადასვლა ცნობილია „სუბროგაციის“
პრინციპის სახით.“
2 ნიავაძე ნ., სუბროგაცია და რეგრესი დაზღვევის სამართალში, შედარებითი სამართლებრივი ანალიზი,

თბილისი, 2012, გვ. 24.
3 იქვე, გვ. 8.
4 იქვე, გვ. 24.
5 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 5 სექტემბრის # ას-581-549-2011 განჩინება.
6 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის # ას-663-624-2011 განჩინება.
2
III. ნორმის შინაარსი
1. ნორმის სისტემური განლაგება
მნიშვნელოვანია სამოქალაქო კოდექსში 832-ის სისტემური განლაგების 8

გათვალისწინება. აღნიშნული სუბროგაციის არსის დაზუსტების აუცილებელ
წინაპირობას წარმოადგენს.
საკასაციო პალატა ერთ-ერთ დავაზე8 მსჯელობისას მიუთითებს, რომ 832-ს 9

სისტემური განლაგება დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებს შორის თავისთავად
გამორიცხავს მის გამოყენებას სიცოცხლის დაზღვევის შემთხვევაში.
მოცემულ საქმეზე საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ „სიცოცხლის დაზღვევის 10

სამართლებრივი ურთიერთობით გათვალისწინებული სადაზღვევო შემთხვევის
დადგომისას, დაზღვეულ პირს წარმოეშობა ორმაგი მოთხოვნის უფლება, თუმცა
მზღვეველს არა აქვს უფლება, გასცეს სადაზღვევო საზღაური და შემდგომ ზიანის
მიმყენებელს მოსთხოვოს ეს თანხა დელიქტური ვალდებულებიდან გამომდინარე.
შესაბამისად, 832-ე მუხლი, როგორც სპეციალური ურთიერთობის
მომწესრიგებელი ნორმა, განსახილველ შემთხვევაში ვერ იქნება გამოყენებული
ანალოგიით, ვინაიდან ნორმის ამგვარი განმარტება არ გამომდინარეობს კანონის
ობიექტური მიზნებიდან.“9
სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, 832 კანონმდებლის მიერ ასახულ იქნა 11

არა დაზღვევის შესახებ ზოგად დებულებათა გვერდით, არამედ ზიანის (ქონების)
დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმათა შორის, რომლის გამოყენებაც განსახილველ
შემთხვევაში დაუშვებელია მისი საგამონაკლისო ხასიათიდან გამომდინარე.10
2. ნორმის გამოყენების წინაპირობები
მზღვეველის მიერ სუბროგაციის უფლების გამოყენებისათვის 832 I-ით 12

დადგენილია გარკვეული წინაპირობები. კერძოდ, მზღვეველმა ზიანი
თავდაპირველად უნდა აანაზღაუროს დამზღვევის სასარგებლოდ. ნორმის
მიხედვით, მოთხოვნა გადადის მზღვეველზე, თუკი ის უნაზღაურებს დამზღვევს
ზიანს. შესაბამისად, მზღვეველს მeსამე პირისადმი მოთხოვნის უფლება ენიჭება
ზიანის ანაზღაურების შედეგად. ამასთან, მზღვეველს უფლება აქვს, მესამე
პირისგან მოითხოვოს იმ ოდენობის შესრულება, რაც მან დამზღვევის
სასარგებლოდ განახორციელა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დადგება მზღვეველის
უსაფუძვლო გამდიდრების პრობლემა. მაგალითად, საერთაშორისო სადაზღვევო
პრაქტიკისათვის ცნობილ ერთ-ერთ საქმეში11 ზიანის მიმყენებლისათვის
მოთხოვნის წაყენების პროცესში გირვანქა სტერლინგი გაუფასურდა, რის
შედეგადაც სხვაობამ მზღვეველის მიერ გადახდილ და მისაღებ თანხას შორის
8 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის # ას-663-624-2011 განჩინება.

9 იქვე.
10 იქვე.
11 Yorkshire Insurance Co. Ltd v. Nisbet Shipping Co.Ltd.,1961.
3
შეადგინა 55.000 გირვანქა სტერლინგი. საერთაშორისო სადაზღვევო დოქტრინაში

დამკვიდრებული წესის მიხედვით, ნამეტი ეკუთვნის დამზღვევს.12
13 აღსანიშნავია, რომ მეორე წინაპირობა პირდაპირ არ არის დადგენილი

განსახილველ ნორმაში. თუმცა, ის გამომდინარეობს სუბროგაციის დოქტრინიდან
და ემსახურება როგორც მზღვეველის უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენციას, ისე
საჯარო წესრიგის დაცვის ინტერესებსაც. ჰიპოთეტურად, მეორე წინაპირობით
დადგენილი მოთხოვნის არარსებობის პირობებში, შესაძლებელია თავად
მზღვეველს გაუჩნდეს დაზღვეული ობიექტის განზრახ დაზიანების მოტივაცია
(შდრ. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინას — 799-ის კომენტ. და 820-ის კომენტ.).
3. ხანდაზმულობის ვადის დადგენის პრობლემა
14 გარკვეულ შემთხვევებში 832-ის გამოყენებისას ხანდაზმულობის ვადის დადგენის

სწორი კრიტერიუმის განსაზღვრა შეიძლება გართულდეს. მაგალითად, ერთ-ერთ
საქმეში13 მხარეებს შორის დაიდო მალფუჭებადი ტვირთის დაზღვევის
ხელშეკრულება. დაზღვეული ტვირთი, ქათმის გაყინული ხორცი,
გადაიზიდებოდა ფოთის სადგურიდან ბიშკეკის მიმართულებით. დანიშნულების
ადგილას ჩასული ტრანზიტული ტვირთი ადგილზე გადმოტვირთვისას
დაზიანებული აღმოჩნდა. აღნიშნულის მიზეზად ტრანსპორტირების პროცესში
ტემპერატურული რეჟიმის დარღვევა დასახელდა. სადაზღვევო კომპანიამ
ხელშეკრულებით განსაზღვრულ მოსარგებლეს აუნაზღაურა მიყენებული ზიანი
და თავად საქართველოს რკინიგზის წინააღმდეგ აღძრა სარჩელი 832-ს
საფუძველზე.
15 განსახილველ საქმეში გადამწყვეტი მნიშვნელობა მიენიჭა ხანდაზმულობის ვადის

ათვლას. კერძოდ, თბილისის საქალაქო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა
მზღვეველის სარჩელი, რის მიზეზადაც ხანდაზმულობის სპეციალური ვადის
გასვლა მიუთითა. სასამართლოს განმარტებით, 832-თი გათვალისწინებული
მზღვეველის უფლება წარმოიშობა მის მიერ ზიანის სრულად ანაზღაურების
მომენტიდან. ხანდაზმულობის ვადა კი მოცემულ შემთხვევაში უნდა
განსაზღვრულიყო 699-ს მიხედვით, რომელიც გადაზიდვებიდან გამომდინარე
უფლებებისთვის ხანდაზმულობის სპეციალურ ერთწლიან ვადის ადგენდა.
მზღვეველის მიერ აღნიშნული ვადის დარღვევა სასამართლომ სარჩელის
დაკმაყოფილებაზე უარის წინაპირობად ჩათვალა.
16 სააპელაციო სასამართლომ, ქვედა ინსტანციისგან განსხვავებით, მიიჩნია, რომ

მზღვეველის მიერ სარჩელი აღძრული იქნა „არა გადაზიდვის ურთიერთობიდან
გამომდინარე უფლებების დარღვევის ფაქტზე, არამედ მზღვეველის მიერ
რეგრესული ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების საფუძველზე.“ სააპელაციო
სასამართლოს შეფასებით, ვინაიდან დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ არ არის
დადგენილი ხანდაზმულობის სპეციალური ვადები, მოცემულ შემთხვევაში

4
გამოყენებული უნდა ყოფილიყო 128 III. ასეთი ლოგიკის საფუძველზე

სააპელაციო პალატამ საქმე მზღვეველის სასარგებლოდ გადაწყვიტა.
საკასაციო სასამართლო სამოქალაქო პალატის პოზიციას მიემხრო იმის შესახებ, 17

რომ სადავო ურთიერთობა გადაზიდვის ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობდა.
შესაბამისად, საკასაციო სასამართლომ მოცემულ შემთხვევაში გამოიყენა 699 და
სარჩელი ხანდაზმულად მიიჩნია. 832-ს განმარტებისას საკასაციო სასამართლომ
მიუთითა, რომ ასეთ დროს მოთხოვნა ისეთივე მდგომარეობაში გადადის ახალ
კრედიტორზე, როგორიც იყო თავდაპირველი კრედიტორის ხელში. შესაბამისად,
სასამართლოს განმარტებით, თუ დამზღვევის მოთხოვნა ზიანის მიმყენებლის
მიმართ ხანდაზმულია, ხანდაზმული იქნება მზღვეველის მოთხოვნაც.
4. დაზღვევის უარი მოთხოვნის უფლებაზე
მნიშვნელოვანი დანაწესია მოცემული 832 I 2-ში. ნორმის მიხედვით, თუ 18

დამზღვევი უარს იტყვის მესამე პირის მიმართ თავის მოთხოვნაზე ან მისი
მოთხოვნის უზრუნველყოფის უფლებაზე, მაშინ მზღვეველი თავისუფლდება
ზიანის იმ ოდენობით ანაზღაურების მოვალეობისგან, რამდენიც მას შეეძლო
მიეღო თავისი ხარჯების ასანაზღაურებლად უფლების განხორციელებასთან ან
მოთხოვნის წაყენებასთან დაკავშირებით.
5. სუბროგაციის უფლების გამოყენების დაუშვებლობა
მნიშვნელოვანია 832 II-ით დადგენილი სუბროგაციის გამოყენების აკრძალვა. 19

ნორმის მიხედვით, თუ დამზღვევის უფლება ზიანის ანაზღაურების თაობაზე
ეხება მასთან მცხოვრებ ოჯახის წევრებს, მაშინ უფლების გადასვლა
გამორიცხულია, როცა ოჯახის წევრმა ზიანი განზრახ გამოიწვია. იურიდიულ
ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება ნორმაში ტექნიკური ხარვეზის
არსებობის თაობაზე. კერძოდ, ამ მოსაზრების მიხედვით, 832 II-ში გამორჩენილია
სიტყვა - არ და ნორმა შემდეგნაირად უნდა ჩამოყალიბდეს: როცა ოჯახის წევრმა
ზიანი განზრახ არ გამოიწვია.14
აღნიშნულ მოსაზრებას ლოგიკური ახსნა აქვს: კანონმდებელი დამზღვევის 20

ოჯახის წევრის მიერ გაუფრთხილებლობით გამოწვეული ზიანის საფუძველზე
მზღვეველის მიერ სუბროგაციის უფლების გამოყენებას გაუმართლებლად
მიიჩნევს.
მეორე მხრივ, შესაძლოა კანონმდებელი არსებული ფორმულირებით 829-ში 21

გატარებულ აზრს იმეორებდეს. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ 829
მხოლოდ უხეშ გაუფრთხილებლობაზე მიუთითებს. დამზღვევის ოჯახის წევრის
მიერ ზიანის განზრახ გამოწვევისას მოთხოვნის უფლების დაუშვებლობა
ანაზღაურების ვალდებულების არარსებობით აიხსნება. ასეთი ლოგიკით,
დამზღვევის ოჯახის წევრის მიერ დაზღვეული ობიექტისადმი ზიანის გაზრახ
მიყენება უთანაბრდება დამზღვევის ამგვარ ქმედებას და, სამართლებრივი
14 ცისკაძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტომი II, 2001, მუხ. 832, გვ. 153.
5
შედეგის თვალსაზრისით, მზღვეველის ანაზღაურების ვალდებულებისგან

გათავისუფლებას იწვევს. შესაბამისად, თუ არ არსებობს ანაზღაურების
ვალდებულება, სახეზე არც სუბროგაციის წინაპირობა იქნება და გამოირიცხება
მოთხოვნის უფლების გადასვლა.
22 ორივე ინტერპრეტაციით, კანონმდებელი დამზღვევს დაზღვეული ობიექტისადმი

განსაკუთრებული გულისხმიერებისკენ მოუწოდებს და აღნიშნულ
ვალდებულებაში დამზღვევის გავლენის სფეროში მყოფ პირებსაც აქცევს.
6
მუხლი 833. დაზღვეული ქონების გასხვისების შედეგები
თუ დაზღვეული ქონება გასხვისდა, მაშინ დამზღვევის უფლებები და

მოვალეობები გადადის შემძენზე.
833 განსაზღვრავს დაზღვეული ქონების გასხვისების სამართლებრივ შედეგებს. 1
კერძოდ, ნორმის თანახმად, დაზღვეული ქონების გასხვისების შედეგად
დამზღვევის უფლება-მოვალეობები გადადის შემძენზე. შემძენსა და მზღვეველს
შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობის გაგრძელებას კანონმდებელი გარკვეულ
წინაპირობებს უკავშირებს. აღნიშნული წინაპირობები 834-შია მოცემული. ამიტომ
833 834-თან კავშირში უნდა განიმარტოს. საკანონმდებლო მოწესრიგების
თვალსაზრისით, სასურველი იქნებოდა 833-სა და 834-ში გათვალისწინებული
ნორმები ერთ მუხლად ყოფილიყო წარმოდგენილი.

დაზღვევის ხელშეკრულების დადება დამზღვევს არ ზღუდავს მისი, როგორც 2
მესაკუთრის, უფლებების განხორციელებაში. ქონების გასხვისება დამზღვევის
ნების ავტონომიის ერთ-ერთი გამოვლინებაა. შესაბამისად, ის თავად წყვეტს
სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში მისი ქონების სამართლებრივ ბედს.
პრაქტიკული თვალსაზრისით, ქონების გასხვისებისას დაზღვევის არსებობა
შემძენის ინტერესზე დადებითად უნდა აისახოს განსხვავებით მაგალითად,
უფლებრივად დატვირთული ქონების გასხვისებისგან. თუმცა, ასეთი დაშვების
მიუხედავად, შემძენს შეიძლება არ გაუჩნდეს დაზღვევის გაგრძელების სურვილი.
შემძენის ნების ავტონომია გამოიხატება იმით, რომ ის დამოუკიდებლად იღებს
გადაწყვეტილებას დაზღვევის გაგრძელების შესახებ. შემძენის გადაწყვეტილებაზე
სხვადასხვა ფაქტორმა შეიძლება იმოქმედოს. კერძოდ: კონკრეტული სადაზღვევო
კომპანიის საქმიანმა რეპუტაციამ, პრემიის ოდენობამ, სადაზღვევო დაფარვის
მოცულობამ, სადაზღვევო ანაზღაურების განსაზღვრის პრინციპმა და სხვ.
III. შემძენისათვის შეტყობინება

მნიშვნელოვანია, რომ შემძენს დროულად ეცნობოს დაზღვევის არსებობის 3
შესახებ. ასეთი მოთხოვნა პირდაპირ არ იკითხება დაზღვეული ქონების
გასხვისების მომწესრიგებელი ნორმების ტექტში (833-835). თუმცაღა,
დამზღვევისათვის ასეთი ვალდებულების დაკისრება გამომდინარეობს
სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებში კეთილსინდისიერების პრინციპის
არსებობით.
1
მუხლი 834. შეტყობინების ვალდებულება დაზღვეული ქონების გასხვისებისას
მზღვეველს დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს დაზღვეული ქონების გასხვისების

შესახებ.თუ შემძენმა ან გამსხვისებელმა აღნიშნულის თაობაზე დაუყოვნებლივ არ
შეატყობინა მზღვეველს, მაშინ იგი თავისუფლდება ანაზღაურების
მოვალეობისაგან, თუკი სადაზღვევო შემთხვევა დადგა ორი კვირის შემდეგ იმ
მომენტიდან, როცა მზღვეველს შეტყობინება მიღებული უნდა ჰქონოდა.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................. 1

II. შეტყობინების ვალდებულების ადრესატი ................................................................................................ 1
III. შეტყობინების დრო....................................................................................................................................... 2
IV. შეტყობინების ვალდებულების დარღვევის სამართლებრივი შედეგები ........................................... 2
834 აწესებს ქონების გასხვისების შესახებ მზღვეველისათვის შეტყობინების 1
ვალდებულებას და განსაზღვრავს მისი დარღვევის სამართლებრივ შედეგებს.
ნორმის განმარტებისას მნიშვნელოვანია განისაზღვროს შეტყობინების
ვალდებულების ადრესატი, შეტყობინების დრო და შეტყობინების
ვალდებულების დარღვევის სამართლებრივი შედეგები.
II. შეტყობინების ვალდებულების ადრესატი

შეტყობინების ვალდებულების ადრესატის განსაზღვრისას უნდა აღინიშნოს, რომ 2
ნორმაში გამოყენებულია ფორმულირება — მზღვეველს უნდა ეცნობოს, რომელიც
სიტყვასიტყვით განმარტების შედეგად მხოლოდ დამზღვევზე არ გავრცელდება.
ამასთან, განსახილველ ნორმაში შეტყობინების ვალდებულების დარღვევის
სამართლებრივი შედეგის განსაზღვრისას გამოყენებულია ფორმულირება — თუ
შემძენმა ან გამსხვისებელმა არ შეატყობინა მზღვეველს... ნორმის განმარტებისას
მნიშვნლოვანია აღინიშნოს, რომ მზღვეველისათვის ქონების გასხვისების შესახებ
შეტყობინება ცალსახად გამსხვისებლის ვალდებულებას წარმოადგენს. მართალია,
დაზღვეული ქონების გასხვისება დაზღვევის ხელშეკრულების შეწყვეტის
საფუძველს არ წარმოადგენს, მაგრამ რამდენადაც დამზღვევის მხრიდან წყდება
სახელშეკრულებო ურთიერთობა მზღვეველთან, ის ვალდებულია აღნიშნულის
თაობაზე აცნობოს მზღვეველს. ასეთი ვალდებულება გამომდინარეობს 813-ის
ფართო განმარტებიდანაც, რომლის მიხედვითაც დამზღვევს ეკისრება არა
მხოლოდ საფრთხის გაზრდის, არამედ სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში
ნებისმიერი ცვლილების თაობაზე მზღვეველისათვის შეტყობინების
ვალდებულება. პრაქტიკული თვალსაზრისით, შეტყობინების ვალდებულების
ადრესატის განსაზღვრა აქტუალური მაშინ ხდება, როდესაც შეტყობინების
ვალდებულების დარღვევის გამო მზღვეველი უარს იტყვის ზიანის
ანაზღაურებაზე. კეთილსინდისიერების პრინციპი ავალდებულებს
გამსხვისებელს, გულისხმიერებით მოეკიდოს შემძენის ინტერესს დაზღვევის
1
ხელშეკრულების მიმართ და არ დააბრკოლოს მზღვეველის მხრიდან მის

სასარგებლოდ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების შესრულება.
III. შეტყობინების დრო

3 ნორმაში მკაცრი მითითებაა შეტყობინების ვალდებულების შესრულების დროის
შესახებ. სიმკაცრის მიუხედავად, მითითება აღნიშნული ვალდებულების
დაუყოვნებლივ შერულებაზე თავისუფალი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას
ტოვებს. ასეთ დროს ნორმის მოთხოვნის დაცვა უნდა შემოწმდეს ყოველი
კონკრეტული შემთხვევის მაგალითზე. თუმცაღა, საბოლოოდ, ნორმის მიზნიდან
გამომდინარე ტერმინი დაუყოვნებლივ მზღვეველის სასარგებლოდ უნდა
განიმარტოს.
IV. შეტყობინების ვალდებულების დარღვევის სამართლებრივი შედეგები

4 შეტყობინების ვალდებულების დარღვევა მზღვეველს ათავისუფლებს ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულებისაგან. მნიშვნელოვანია დათქმა სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომის დროის თაობაზე. კერძოდ, მზღვეველი თავისუფლდება
ანაზღაურების მოვალეობისაგან, თუკი სადაზღვევო შემთხვევა დადგა ორი კვირის
შემდეგ იმ მომენტიდან, როდესაც მზღვეველს შეტყობინება მიღებული უნდა
ჰქონოდა. ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დამატებითი წინაპირობის
დაწესებისას ორკვირიანი ვადის დაწესება დამზღვევის ინტერესის დაცვის მიზანს
ემსახურება. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი საშუალებას აძლევს
გამსხვისებელს შეასრულოს შეტყობინების ვალდებულება და აღნიშნული ორი
კვირის ვადაში სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის რისკს მზღვეველს აკისრებს.
5 834-ში მოცემული ნორმის განმარტებისას მნიშვნელოვანია, რომ ერთ-ერთ

საქმეზე1 მოპასუხემ ორი კომპანიის შერწყმა, 834-ზე დაყრდნობით, ქონების
გასხვისებას გაუთანაბრა და აღნიშნული საფუძვლით უარი განაცხადა
სადაზღვევო შემთხვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებაზე. აღნიშნულ
გარემოებაზე მსჯელობა სააპელაციო სასამართლომ განავითარა და არ გაიზიარა
მოსარჩელის არგუმენტი, რომ რადგან არ მომხდარა უძრავი ქონების გასხვისება,
არ არსებობდა მზღვეველისათვის საწარმოს მიერთების შედეგად უძრავ ქონებაზე
მესაკუთრის შეცვლის შესახებ შეტყობინების ვალდებულება. სააპელაციო
სასამართლომ 834, როგორც მზღვეველის მოვალეობის გათავისუფლებისგან
კანონისმერი წინაპირობა, 833-თან კავშირში ფართოდ განმარტა. კერძოდ,
„სამოქალაქო კოდექსის 833-ე მუხლი განსაზღვრავს დაზღვეული ქონების
გასხვისების შედეგებს, ხოლო 834-ე მუხლი — შეტყობინების ვალდებულებას
დაზღვეული ქონების გასხვისებისას. სააპელაციო სასამართლო განმარტავს, რომ
სასამართლო არ არის შეზღუდული კანონის სიტყვასიტყვითი განმარტებით.
ნორმის განმარტებისას მნიშვნელოვანია პირთა თანასწორობის უზრუნველყოფა
და ერთ-ერთი მხარის უფლებამოსილებათა უსაფუძვლო შეზღუდვის
დაუშვებლობა. კონკრეტულ შემთხვევაში, 833-ე მუხლი უნდა განიმარტოს
1 თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2012 წლის 29 მარტის N 2ბ/78-12, გადაწყვეტილება.

2
იმგვარად, რომ სადაზღვევო ურთიერთობაში დასაშვებია უფლებამონაცვლეობა.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, 834-ე მუხლი აწესებს მზღვეველისათვის
უფლებამონაცვლის შესახებ შეტყობინების ვალდებულებას. ამდენად, 833-ე და
834-ე მუხლებით გათვალისწინებული შემთხვევა გულისხმობს მესაკუთრის
შეცვლას არა მხოლოდ სასყიდლიანი ხელშეკრულების საფუძველზე, არამედ
ნებისმიერი გზით საკუთრების უფლების ცვლილებას.“
3
მუხლი 835. დაზღვევის შეწყვეტა ქონების გასხვისებისას
1. მზღვეველს უფლება აქვს ხელშეკრულების მოშლის ერთთვიანი ვადის დაცვით

შეწყვიტოს სადაზღვევო ურთიერთობა შემძენთან. ხელშეკრულების მოშლის
უფლება ძალას კარგავს, თუ მზღვეველმა არ ისარგებლა ამით ერთი თვის
მანძილზე იმ მომენტიდან, როცა მან შეიტყო ქონების გასხვისების შესახებ.
2. შემძენს უფლება აქვს მოშალოს დაზღვევის ხელშეკრულება; მოშლა შეუძლია მას
მხოლოდ დაუყოვნებლივ ან დაზღვევის მიმდინარე პერიოდის
დამთავრებისათვის. მოშლის უფლება ქარწყლდება,თუ შემძენი შეძენიდან ერთი
თვის ვადაში არ ისარგებლებს ამ უფლებით; ხოლო, თუ შემძენისათვის ცნობილი
არ იყო დაზღვევის შესახებ, მაშინ მოშლის უფლება ძალაშია ერთი თვის
გასვლამდე იმ მომენტიდან, როცა შემძენმა შეიტყო სადაზღვევო ურთიერთობის
შესახებ.
3. თუ დაზღვევის ხელშეკრულება მოიშალა ამ წესების საფუძველზე, მაშინ
გამსხვისებელი მოვალეა მზღვეველს გადაუხადოს სადაზღვევო შესატანი, მაგრამ
არა იმაზე მეტი,რაც დაზღვევის პერიოდში უნდა გადაეხადა, ხელშეკრულების
მოშლის მომენტის ჩათვლით; ამ შემთხვევაში შემძენი პასუხს არ აგებს
სადაზღვევო შესატანის გადახდაზე.
835 აწესრიგებს დაზღვეული ქონების გასხვისების შედეგად დაზღვევის 1
ხელშეკრულების მოშლის წესს. ხელშეკრულება შეიძლება მოიშალოს როგორც
მზღვეველის, ისე შემძენის მიერ.
1. ხელშეკრულების მოშლა მზღვეველის მიერ

სახელშეკრულებო ურთიერთობაში კონტრაჰენტის ცვლილება მზღვეველისათვის 2
მნიშვნელოვანი ფაქტორი შეიძლება აღმოჩნდეს. ქონების დაზღვევისას
კონტრაჰენტის ცვლილება, როგორც წესი, არ წარმოადგენს მზღვეველის მხრიდან
ხელშეკრულების მოშლის ნების ფორმირების აუცილებელ წინაპირობას. თუ
მზღვეველისათვის მიუღებელი არ არის ახალი დამზღვევი მისი საქმიანი
რეპუტაციის, ფინანსური მდგომარეობისა თუ სხვა გარემოებების გამო, მის
ინტერესში არ უნდა შედიოდეს დაზღვევის შეწყვეტა. მით უფრო, თუ შემძენი
ეთანხმება დაზღვევის ხელშეკრულების პირობებს და მათ შეცვლას არ ითხოვს.
მიუხედავად ამისა, ცალკეულ შემთხვევაში მზღვეველმა შეიძლება
ხელშეკრულების მოშლა უფრო გონივრულად მიიჩნიოს და დაზღვევის შეწყვეტის
გადაწყვეტილება მიიღოს. ხელშეკრულების მოშლისათვის მზღვეველს
კანონმდებელი ერთთვიან ვადას განუსაზღვრავს. ვადის დარღვევის შემთხვევაში
მზღვეველს ეკრძალება ხელშეკრულების მოშლის უფლების გამოყენება 835 I-ით
გათვალისწინებული საფუძვლით.
1
3 ხელშეკრულების მოშლის სურვილი, ობიექტური თვალთახედვიდან

გამომდინარე, უფრო მეტად შეიძლება შემძენს გაუჩნდეს, რადგან მას
ფაქტობრივად ცალმხრივად შედგენილი ხელშეკრულების პირობებზე დათანხმება
უწევს. აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებისათვის მნიშვნელოვანია, რომ
შემძენი ფლობდეს სრულყოფილ ინფორმაციას შეძენილი ქონების დაზღვევის
თაობაზე. ხელშეკრულების პირობებთან ერთად შემძენისათვის საინტერესო
იქნება გამსხვისებლისაგნ მიღებული ინფორმაცია დაზღვევის ობიექტთან
დაკავშირებით. შემძენის ხელშეკრულების მოშლის მოტივაცია სხვადასხვა
ფაქტორით შეიძლება იყოს განპირობნებული. ასეთს მიეკუთვნება, მაგალითად,
კონკრეტულ მზღვეველთან კონტრაჰირების ან ნდობის გამოცდილების
ნაკლებობა, ხელშეკრულების არსებით პირობებთან შეუთანხმებლობა და ა.შ.
2. ხელშეკრულების მოშლა შემძენის მიერ

4 ნორმის თანახმად, შემძენმა ხელშეკრულება უნდა მოშალოს მხოლოდ
დაუყოვნებლივ ან მიმდინარე სადაზღვევო პერიოდის დამთავრებისთვის. ასეთ
ფორმულირებასთან ერთად 835 II ითვალისწინებს მოშლის უფლების
გაქარწყლების იმავე ერთთვიან ვადას, რომელიც მზღვეველის მიმართ მოქმედებს.
კერძოდ, შემძენის უფლება ქარწყლდება, თუ შემძენი შეძენიდან ერთი თვის
ვადაში არ ისარგებლებს აღნიშნული უფლებით 835 II-ში გათვალისწინებული
საფუძვლით. აღსანიშნავია, რომ ზემოთ მოყვანილი დანაწესები
წინააღმდეგობრივია: ერთი მხრივ, ნორმა შემძენის მიმართ უფრო მკაცრი
მოთხოვნას აწესებს და მიუთითებს მხოლოდ დაუყოვნებლივ ან დაზღვევის
მიმდინარე პერიოდში მოშლაზე. მეორე მხრივ, კი შემძენს უფლებას აძლევს, ერთი
თვის ვადაში განახორციელოს აღნიშნული უფლება.
5 მნიშვნელოვანია, რომ თუ შემძენისთვის ცნობილი არ იყო დაზღვევის შესახებ,

ხელშეკრულების მოშლის ერთთვიანი ვადა აითვლება იმ მომენტიდან, როდესაც
შემძენმა დაზღვევის შესახებ შეიტყო. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი
შემძენის ინტერესს იცავს.
3. სადაზღვევო პრემიის გადახდის ვალდებულება

6 დაზღვეული ქონების გასხვისების შედეგად დაზღვევის შეწყვეტის შემთხვევაში
სადაზღვევო პრემიის გადახდის ვალდებულება ეკისრება გამსხვისებელს. კერძოდ,
თუ დაზღვევის ხელშეკრულება მოიშალა 835-ის მიხედვით, გამსხვისებელი
ვალდებულია გადაიხადოს სადაზღვევო პრემია. კანონმდებელი პრემიის
ოდენობასაც ადგენს და მიუთითებს, რომ გამსხვისებელმა არ უნდა გადაიხადოს
იმაზე მეტი, რაც დაზღვევის პერიოდში უნდა გადეხადა, ხელშეკრულების მოშლის
მომენტის ჩათვლით. ლოგიკურია, რომ კანონმდებელი დაზღვევის
ხელშეკრულების მიმართ ინტერესის არმქონე შემძენს ათავისუფლებს პრემიის
გადახდის ვალდებულებისგან.
2
მუხლი 836. დაზღვევის ხელშეკრულების დადება სხვა პირის სასარგებლოდ
დამზღვევს შეუძლია მზღვეველთან დადოს დაზღვევის ხელშეკრულება თავისი

სახელით სხვა პირის სასარგებლოდ. ამ პირის დასახელება სავალდებულო არ
არის.
I. შესავალი ............................................................................................................................................................ 1
1. დაზღვევის კლასიფიკაცია დაზღვეული პირის მიხედვით ................................................................ 1
2. მესამე პირის დაზღვევის მიზანი ............................................................................................................. 3
II. 836-ის შინაარსი............................................................................................................................................... 3
1. მესამე პირის დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმების სისტემური განლაგება .............................. 3
2. 836-ის მიზანი .............................................................................................................................................. 4
3. ნორმის შინაარსი ......................................................................................................................................... 4
4. მესამე პირის დაზღვევის ხელშეკრულების პირობების განმარტების კრიტერიუმები ................. 5
1. დაზღვევის კლასიფიკაცია დაზღვეული პირის მიხედვით

დაზღვევის კლასიფიკაციის ერთ-ერთი კრიტერიუმი იმის მიხედვით 1
განისაზღვრება, თუ ვის სასარგებლოდ ხდება დაზღვევა. ამ თვალსაზრისით
იურიდიულ ლიტერატურაში განასხვავებენ პირველი პირისა (First party-insurance)
და მესამე პირის სასარგებლოდ (Third party-insurance) დადებულ დაზღვევის
ხელშეკრულებებს. აშშ-ს დაზღვევის დოქტრინის თანახმად, პასუხისმგებლობის
დაზღვევის გარდა, ყველა სხვა სახის დაზღვევა, პირველი პირის დაზღვევას
წარმოადგენს.1
პირველი პირის სასარგებლოდ დადებული დაზღვევის დროს ზიანი პირდაპირ 2

დამზღვევს ადგება და, შესაბამისად, ანაზღაურებაც მის სასარგებლოდ ხდება.
ასეთია, მაგალითად, ქონების დაზღვევა. მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული
დაზღვევის ხელშეკრულების მიხედვით კი დაცვის ობიექტად მესამე პირის
ინტერესი განისაზღვრება. ასეთად განიხილება პასუხისმგებლობის დაზღვევა,
როდესაც პირდაპირ ზიანს მესამე პირი განიცდის. მიიჩნევა, რომ დამზღვევს
ზიანი არაპირდაპირ ადგება.2
სიცოცხლის დაზღვევა, რომლითაც დაზღვევის ობიექტად დამზღვევის სიცოცხლე 3

განისაზღვრება,3 პირველი პირის სასარგებლოდ დადებულ ხელშეკრულებას
მიეკუთვნება. ასეთ დროს, მართალია, სადაზღვევო ანაზღაურებას დამზღვევი არ
იღებს, მაგრამ პირდაპირი ზიანი სწორედ მას ადგება, რადგან მისი სიცოცხლე
იკარგება. ჯანმრთელობის დაზღვევაც, პირველი პირის დაზღვევის
ხელშეკრულებას წარმოადგენს. ასეთ დროს პირდაპირ ზიანს, ჯანმრთელობის

2 იქვე.
3 სიცოცხლის დაზღვევის სახეების თაობაზე იხ. 844-ე მუხლის კომენტ.
1
მდგომარეობის გაუარესების სახით, დამზღვევი განიცდის. აღსანიშნავია, რომ

ჯანმრთელობის დაზღვევისას, როგორც წესი, სადაზღვევო ანაზღაურებას
(სამედიცინო მომსახურების ღირებულებას) მზღვეველი პირდაპირ სამედიცინო
მომსახურების მიმწოდებელს უხდის. თუმცა, ჯანმრთელობის დაზღვევის
ხელშეკრულების მიზანია არა სამედიცინო მომსახურების მიმწოდებლისთვის
გაწეული სამედიცინო მომსახურების ხარჯების ანაზღაურება, არამედ დამზღვევის
ინტერესების დაცვა.4 სამედიცინო მომსახურების მიმწოდებლისათვის
ანაზღაურება დაზღვეული პირის ინტერესის დაკმაყოფილების ერთგვარ
წინაპირობას წარმოადგენს და მზღვეველსა და სამედიცინო მომსახურების
მიმწოდებელს შორის დადებული ცალკე ხელშეკრულებით რეგულირდება.
4 ზემოთ მოყვანილი კლასიფიკაციის უმთავრესი კრიტერიუმი დაზარალებული

პირის იდენტიფიკაციაში გამოიხატება. შესაბამისად, თუ პირდაპირი ზიანი
ადგება დამზღვევს — დაზღვეულია პირველი პირი, ხოლო თუ პირდაპირი ზიანი
ადგება მესამე პირს — დაზღვეულია მესამე პირი.
5 მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული გარიგების თვალსაჩინო მაგალითს,

თანამედროვე სადაზღვევო პრაქტიკაში, შრომით კონტრაქტზე მიბმული
დაზღვევა წარმოადგენს.5 მოცემულ შემთხვევაში სიცოცხლის დაზღვევისას
დამზღვევად წარმოდგება დამსაქმებელი, დაზღვეულად — დასაქმებული,
მოსარგებლედ კი დაზღვეულის მეუღლე ან ოჯახის სხვა წევრები. ჯანმრთელობის
დაზღვევის შემთხვევაშიც დამზღვევად წარმოდგება დამსაქმებელი დაზღვეულად
კი — დასაქმებული.
6 მესამე პირის სასარგებლოდ დაზღვევის მაგალითია სახელმწიფოს მიერ

ჯანმრთელობის დაზღვევის სფეროში განხორციელებული ცალკეული
სახელმწიფო პროგრამა. ასეთ დროს დამზღვევად სახელმწიფო, დაზღვეულებად
კი კონკრეტული სოციალური ჯგუფის წარმომადგენელი ფიზიკური პირები
განისაზღვრება.
7 მესამე პირის სასარგებლოდ დაზღვევას სავალდებულო დაზღვევის ინსტიტუტიც

8 მესამე პირის სასარგებლოდ დაზღვევის მაგალითად შესაძლებელია გადაზღვევის

განხილვაც (იხ. 801-ე მუხლის კომენტ.). ასეთ დროს გადამწყვეტია პირდაპირი
ზიანის ადრესატის განსაზღვრა. კერძოდ, სადავოა, ვის ადგება პირდაპირი ზიანი
— დაზღვეულს თუ გადამზღვევს. გარკვეული თვალსაზრისით, ზიანი ორივე
სუბიექტს ადგება. დაზღვეულის ზიანი წარმოდგება დაზღვევის ხელშეკრულებით
განსაზღვრული რისკის რეალიზაციის მატერიალური შედეგით. გადამზღვევის
ზიანი კი სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემის ვალდებულებით გამოიხატება.

5ირემაშვილი, ჯანმრთელობის დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირების თავისებურებანი, ჟურნალი, N2,
2011, გვ. 53.
6 აღნიშნულის მაგალითად გამოდგება 1997 წლის „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო
პასუხისმგებლობის სავალდებულო დაზღვევის“ შესახებ კანონი.

2
ასეთი ლოგიკით, ზემოთ განხილული რამდენიმე მაგალითის მსგავსად,

პირდაპირი ზიანი დაზღვეულს ადგება. შესაბამისად, გადაზღვევის
ხელშეკრულების მიზანი დაზღვეულის ინტერესების დაცვაა. თუმცა, ასეთი
პოზიცია სადავოა. დაზღვევის დოქტრინაში დომინირებს მოსაზრება, რომ
გადაზღვევის პირდაპირი მიზანი მზღვეველის ფინანსური სიმყარის
უზრუნველყოფით გამოიხატება.7 ასეთი მსჯელობით კი წინა პლანზე მზღვეველის
ინტერესის დაცვა ინაცვლებს.
2. მესამე პირის დაზღვევის მიზანი

მესამე პირის სასარგებლოდ დაზღვევისას მნიშვნელოვანია, რომ მხარეები 9
კონტრაჰირებდნენ მესამე პირის ინტერესების სასარგებლოდ და არა პირიქით.8
მესამე პირის დაზღვევა მორალური რისკის ზრდის საშიშროებას ქმნის.
შესაბამისად, დაზღვეული ობიექტის გათვალისწინებით, სადაზღვევო ინტერესის
დოქტრინა მესამე პირის დაზღვევაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს (იხ.
799-ე მუხლის კომენტ.). სადაზღვევო პრაქტიკაში არსებობს მაგალითები,9
როდესაც სიცოცხლის დაზღვევა, ერთი შეხედვით, შეიცავს მესამე პირის
დაზღვევის ნიშნებს, მაგრამ ფაქტობრივად, მესამე პირისთვის საზიანოც შეიძლება
გამოდგეს. აღნიშნულის თვალსაჩინო მაგალითია აშშ-ს სასამართლო
პრაქტიკისათვის ცნობილი საქმე — Liberty National Life Insurance Co. v. Weldon.10
მესამე პირის სასარგებლოდ, თეორიულად, ქონების დაზღვევაც შეიძლება. თუმცა, 10

პრაქტიკული თვალსაზრისით, ასეთ დროს დადგება სადაზღვევო ინტერესის
პრობლემა. მაგალითად, თუ პირი სხვის საკუთრებაში მყოფი უძრავი ნივთის
დაზღვევას გადაწყვეტს და მოსარგებლედ საკუთარ თავს უთითებს, მაღალი
მორალური რისკის არსებობის გამო, ასეთი ხელშეკრულების მიმართ მზღვეველის
ინტერესი მინიმალური იქნება. მეორე მხრივ, თუ პირი იმავე მაგალითში
მოსარგებლედ დაზღვეულს განსაზღვრავს, ასეთი გარიგებით მორალური რისკი
არ გაიზრდება. თუმცა, ასეთ დროს პრობლემას სადაზღვევო ინტერესის
შემადგებლობაში სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობის გათვალისწინებით,
დამზღვევის მხრიდან ქონებაზე საკუთრების უფლების არარსებობა ქმნის.11
II. 836-ის შინაარსი
1. მესამე პირის დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმების სისტემური განლაგება

მესამე პირის დაზღვევის არსისა და მიზნის შესახებ ზემოთ განვითარებული 11
მსჯელობიდან გამომდინარე შესაძლებელია განისაზღვროს მისი ადგილი
დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებს შორის. სამოქალაქო კოდექსში მესამე პირის
დაზღვევა ზიანის დაზღვევის თავშია მოცემული და სისტემურად ქონების
დაზღვევისა და პასუხისმგებლობის დაზღვევის სიბრტყეში განიხილება. თუმცა,

8 ირემაშვილი, ჯანმრთელობის დაზღვევა, როგორც დასაქმებულის ჯანმრთელობის დაცვის ერთ-ერთი
მექნიზმი, შრომის სამართალი I (სტატიათა კრებული), 2011, გვ. 164.
10 იხ. იქვე.
11 იქვე, 283.
3
მესამე პირის დაზღვევა, თავისი არსით, წარმოდგება არა დაზღვევის

ხელშეკრულების ცალკე სახედ, არამედ ხელშეკრულების მიზნად. აღნიშნული
მიზნით კი დაზღვევის სხვადასხვა სახის ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს.
ზემოთ მოყვანილი არგუმენტების გათვალისწინებით, დაზღვევის ცალკეული
სახის ხელშეკრულებით მესამე პირის დაზღვევას სხვადასხვა პრაქტიკული თუ
სამართლებრივი მნიშვნელობა შეიძლება მიენიჭოს. აღნიშნულიდან გამომდინარე,
სასურველი იქნებოდა მესამე პირის დაზღვევა დაზღვევის ზოგად დებულებებში
ასახულიყო.
2. 836-ის მიზანი
12 836 მესამე პირის დაზღვევის ინსტიტუტს აწესრიგებს. ნორმის განმარტებისას
გასათვალისწინებელია სასამართლოს გადაწყვეტილება,12 რომლითაც ნორმის
მიზანი განისაზღვრა.
13 მოცემულ საქმეში გარდაცვლილის მემკვიდრეები სადაზღვევო ანაზღაურების

მიღებას ითხოვდნენ. საქალაქო სასამართლო დაეყრდნო სკ-ს 1328-ს. მისი
მსჯელობით, სამკვიდრო ქონება მოიცავს „მამკვიდრებლის როგორც ქონებრივი
უფლებების, ისე მოვალეობების ერთობლიობას, რომელიც მამკვიდრებელს
ჰქონდა სიკვდილის მომენტისათვის. სამკვიდროში შედის არა კონკრეტული
საგნები, არამედ უფლება ამ საგნებზე.“ ამასთან, სასამართლოს განმარტებით,
სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება „იყო ჩვეულებრივი სასყიდლიანი
ხელშეკრულება, უკავშირდებოდა გარკვეულ ქონებრივ უფლებას და შესაბამისად
მისი განაწილება მემკვიდრეებს შორის უნდა მომხდარიყო კანონით დადგენილი
წესით. ’’ აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქალაქო სასამართლომ სიცოცხლის
დაზღვევის ხელშეკრულებიდან წარმოშობილი სადაზღვევო ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება გარდაცვლილის სამკვიდრო ქონების ნაწილად მიიჩნია.
14 მნიშვნელოვანია სააპელაციო სასამართლოს პოზიცია, რომელმაც არ გაიზიარა

ზემოთ მოყვანილი არგუმენტი და იხელმძღვანელა სკ-ს 349-350 მუხლებით.
სასამართლოს მსჯელობით, მოცემულ საქმეში უმთავრესი იყო სიცოცხლის
დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლებრივი სტატუსი, რომელიც მესამე პირის
სასარგებლოდ დადებული ხელშეკრულებით გამოიხატა. შესაბამისად, რადგან
სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებაში მოსარგებლედ მითითებული იყო
გარდაცვლილის მეუღლე, სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება
სწორედ მას გააჩნდა და არა სხვა დანარჩენ მემკვიდრეებს.
3. ნორმის შინაარსი
15 ნორმის მიხედვით, დამზღვევს შეუძლია მზღვეველთან დადოს დაზღვევის
ხელშეკრულება თავისი სახელით და სხვა პირის სასარგებლოდ. შესაბამისდ,
ნორმა დასაშვებად მიიჩნევს ხელშეკრულების მხარედ დამზღვევის, ხოლო
დაზღვეულად/მოსარგებლედ კი — მესამე პირის მითითებას. ასეთი
ხელშეკრულების საფუძველზე დამდგარი სამართლებრივი შედეგები
განისაზღვრება 837-სა და 838-ში.
12 იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 8 დეკემბრის N ას-718-673-2010 განჩინება.

4
მნიშვნელოვანია 836 2-ში გათვალისწინებული დანაწესი, რომლის მიხედვითაც 16

მესამე პირის დასახელება სავალდებულო არ არის. ასეთი მოწესრიგებით
დაზღვევის ნორმა მსგავსებას ავლენს სამოქალაქო კოდექსის 349-351-ში
დადგენილ წესებთან. თუმცა, გასათვალისწინებელია, რომ ცალკეულ შემთხვევაში
დაზღვევის ნორმა აღნიშნულის შესახებ სხვაგვარი შინაარსის დათქმასაც იცნობს
(შდრ. 844 II).
4. მესამე პირის დაზღვევის ხელშეკრულების პირობების განმარტების

კრიტერიუმები
მესამე პირის დაზღვევისას დავა შეიძლება დასაქმებაზე მიბმულ დაზღვევას 17
უკავშირდებოდეს. ერთ-ერთ ასეთ საქმეში13 საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი
საბჭოს საერთო სასამართლოების დეპარტამენტსა და სადაზღვევო კომპანიას
შორის დაიდო მოსამართლეთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაზღვევის
ხელშეკრულება. სადაზღვევო პერიოდი განისაზღვრა 2008 წლის 1 ივნისიდან 2009
წლის 31 დეკემბრამდე. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2009 წლის 1
ოქტომბრის გადაწყვეტილებით, დაზღვეული გათავისუფლდა მოსამართლის
თანამდებობიდან მოსამართლის უფლებამოსილების ვადის გასვლის გამო.
დაზღვეული გარდაიცვალა 2009 წლის 21 ოქტომბერს. გარდაცვლილის მეუღლე
მზღვეველისაგან ითხოვდა სადაზღვევო ანაზღაურების გადახდას.
საქალაქო სასამართლომ მოსარჩელის მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა. 18

დააკმაყოფილა სააპელაციო არც სააპელაციო სასამართლომ დააკმაყოფილა და
საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება უცვლელი დატოვა.
სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საერთო 19

სასამართლოების დეპარტამენტსა და სადაზღვევო კომპანიას შორის
გაფორმებული დაზღვევა წარმოადგენდა მესამე პირის სასარგებლოდ დადებულ
ხელშეკრულებას. თუმცა, სასამართლოს არ უმსჯელია იმის თაობაზე, რამდენად
გამართლებული იყო მზღვეველის უარი ანაზღაურებაზე მოსამართლის
უფლებამოსილების ვადის გასვლის გამო.
სააპელაციო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ დაზღვევის 20

ხელშეკრულებით სარგებლობის უფლება უკავშირდებოდა დაზღვეული მესამე
პირის მოსამართლის თანამდებობაზე ყოფნას. შესაბამისად, სასამართლომ
გაიზიარა მოყვანილი არგუმენტი, რომ მოსამართლის უფლებამოსილების
შეწყვეტა იწვევდა აღნიშნული უფლებით სარგებლობის შეწყვეტას.
თავის მხრივ, კასატორი მიუთითებდა, რომ დაზღვევის ხელშეკრულება 21

მოქმედებდა 2009 წლის 31 დეკემბრამდე, ხოლო დაზღვეული გარდაიცვალა 21
ოქტომბერს. ამასთან, „მოცემული დროისათვის მას რაიმე დავალიანება არ
ერიცხებოდა.” კასატორის მსჯელობით, მოსამართლის თანამდებობიდან
გათავისუფლება არ უნდა განხილულიყო ხელშეკრულების შეწყვეტის
13 იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 3 ოქტომბრის N ას-824-876-2011 განჩინება.

5
საფუძვლად, თუკი დაზღვეული თავად გააგრძელებდა სადაზღვევო პრემიის

გადახდას. კასატორის მითითებით, მოსამართლეობა ხელშეკრულების
გაგრძელების არსებითი პირობა რომ ყოფილიყო, მაშინ დაზღვეულის მიმართ ეს
ხელშეკრულება 2009 წლის 31 დეკემბრამდე ვადით არ უნდა დადებულიყო,
რადგან დამზღვევისათვის წინასწარ იყო ცნობილი, რომ დაზღვეული
ხელშეკრულების ვადის დასრულებამდე 7 თვით ადრე მოსამართლე აღარ
იქნებოდა.
22 აღსანიშნავია, რომ საკასაციო საჩივარი დაუშვებლად იქნა ცნობილი და საქმეზე

შემდგომი მსჯელობის შესაძლებლობა აღარ შეიქმნა. მსგავსი ტიპის დავების
განხილვისას მნიშვნელოვანია რამდენიმე გარემოების გათვალისწინება.
უპირველესად, მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული ხელშეკრულება მკაფიოდ
უნდა აწესრიგებდეს დაზღვევის შეწყვეტის საფუძვლებს. კერძოდ, დასაქმებაზე
მიბმულ დაზღვევის ხელშეკრულებაში პირდაპირ და გარკვევით უნდა მიეთითოს,
რომ დაზღვევა წყდება დასაქმებულის შრომითი ურთიერთობის შეწყვეტისთანავე.
მესამე პირის დაცვის ინტერესი მოითხოვს, რომ ხელშეკრულების პირობები მის
საზიანოდ არ განისაზღვროს. აღნიშნულის გათვალისწინება კი როგორც
დამზღვევის, ისე მზღვეველის ვალდებულებაა.
23 ზემოთ განხილულ მაგალითში არანაკლებ მნიშვნელოვანია დაზღვევის

ხელშეკრულების ვადის გონივრულობის განსაზღვრა. ზემოთ მოყვანილი
არგუმენტის გათვალისწინებით, შესაძლებელია, მსგავს შემთხვევაში
სასამართლომ ვადის ამოწურვის პირობა ნდობისა და კეთილსინდისიერების
საწინააღმდეგო პირობად მიიჩნიოს. მით უფრო, როდესაც ქართულ სასამართლო
პრაქტიკაში არსებობს გადაწყვეტილებები, რომლებშიც სასამართლო 346-ს
გამოყენებით დაზღვევის ხელშეკრულების პირობების სამართლიანობას აფასებს.14
24 სასამართლომ ყურადღება უნდა გაამახვილოს იმ გარმოებაზეც, გრძელდება თუ

არა პრემიის გადახდა დამზღვევის მხრიდან. მოცემულ მაგალითში, მხარის
მითითებით, „დაზღვეულმა თავისი ვალდებულება შეასრულა, გადაიხადა
დაზღვევის თანხები.“ თუ აღნიშნული გარემოება დამტკიცდება, რაც თავის მხრივ,
დაზღვეულის მტკიცების ტვირთს წარმოადგენს, სასამართლომ უნდა შეაფასოს
მზღვეველის კეთილსინდისიერება. მზღვეველი, რომელიც დასაქმებაზე მიბმული
დაზღვევისას პრემიას იღებს დაზღვეულისგან და ზიანის ანაზღაურებაზე უარს
აცხადებს დაზღვეულსა და დამზღვევს შორის ურთიერთობის შეწყვეტის გამო,
უსაფუძვლო გამდიდრების ადრესატად წარმოდგება.
25 არანაკლებ საინტერესოა სასამართლო გადაწყვეტილება, რომელიც მესამე პირის

სასარგებლოდ გაწერილი სადაზღვევო დაფარვის შინაარსს განმარტავს და
მიზეზობრივი კავშირის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე მიუთითებს. მოცემულ
საქმეში15 თავდაცვის სამინისტროს თანამშრომლის სიცოცხლე დაზღვეული იყო
ერთ-ერთ სადაზღვევო კომპანიაში. ხელშეკრულების მიხედვით, სადაზღვევო
14 იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 10 სექტემბრის N ას-755-811-2011 განჩინება.

15 თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 8 იანვრის N 2ბ/4184-12 განჩინება.
6
დაფარვა არ ვრცელდებოდა სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების დროზე.

2008 წლის აგვისტოს თვეში საქართველოში განვითარებული საომარი მოქმედების
დროს მიღებული ტრამვის გამო 2008 წლის 11-დან 17 სექტემბრამდე დაზღვეული
სამკურნალო შვებულებაში იქნა გაშვებული. ამასთან, დაზღვეულს სამკურნალო
შვებულება გაუგრძელდა 1 ნოემბრამდე. დაზღვეული გარდაიცვალა 2008 წლის 22
სექტემბერს მომხდარი ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად. ხელშეკრულების
ზემოთ მოყვანილი პირობის გათვალისწინებით სადაზღვევო კომპანიამ უარი თქვა
სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემაზე.
საქალაქო სასამართლოს განმარტებით, განსახილველი ხელშეკრულება სკ-ს 346-ე 26

და 836-ე მუხლების საფუძველზე მესამე პირის სასარგებლოდ დადებულ
გარიგებას წარმოადგენდა. ამასთან, სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ
დაზღვეული გარდაცვალების დღეს სამსახურეობრივ მოვალეობას არ ასრულებდა.
აღნიშნულის საფუძველზე, სასამართლომ დაზღვეულის ოჯახის წევრის
სასარჩელო მოთხოვნა დააკმაყოფილა. მზღვეველმა გაასაჩივრა აღნიშნული
გადაწყვეტილება და სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულების გამონაკლის
პირობაზე მიუთითა. მისი განმარტებით, სადაზღვევო ანაზღაურებას არ
ექვემდებარებოდა შემთხვევა, რომელიც დადგებოდა სამხედრო მოსამსახურის
მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას. ამასთან, მნიშვნელოვანია,
აპელანტის მითითება იმის შესახებ, რომ მზღვეველისათვის განმსაზღვრელი არ
იყო არც გარდაცვალების მიზეზი და არც ის გარემოება, გარდაცვალებისას პირი
იმყოფებოდა თუ არა უშუალოდ სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების
მდგომარეობაში. აპელანტის მითითებით, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭებოდა
იმ გარემოებას, რომ დაზღვეულის მიერ სამსახურეობრივი ვალდებულების
შესრულება უნდა მომხდარიყო დროის იმ მონაკვეთში, როდესაც მას ევალებოდა
სამხედრო ვალდებულების შესრულება. მოცემულ შემთხვევაში
გასათვალისწინებელია მხარის არგუმენტი იმის თაობაზე, რომ „სამხედრო
ვალდებულებებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ’’ საქართველოს კანონის
მიხედვით, სამკურნალოდ ყოფნა, მათ შორის, სამკურნალო ადგილამდე და უკან
მგზავრობა, ითვლება სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებად („შესრულების
დამადასტურებელ პირობად“).
სააპელაციო პალატამ გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს პოზიცია და 27

დადგენილად მიიჩნია, რომ გარდაცვალების დღეს დაზღვეული არ ასრულებდა
სამსახურეობრივ მოვალეობას. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ
დაზღვეულის გარდაცვალება შეაფასა სადაზღვევო შემთხვევად, რაც, თავის მხრივ,
წარმოადგენდა მზღვეველისათვის ანაზღაურების ვალდებულების დაკისრების
საფუძველს.
სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, შეუძლებელია მთლიანი სამკურნალო 28

შვებულება სამკურნალოდ ყოფნად და, შესაბამისად, სამსახურეობრივი
მოვალეობის შესრულების დროდ ჩაითვალოს. პალატამ განმარტა, რომ
სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულების გამონაკლისი პირობის „სწორად
შეფარდებისა და სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების დროს
დაზღვეულის გარდაცვალების შემთხვევის სწორი სამართლებრივი
7
კვალიფიკაციისათვის, გადამწყვეტია დაზღვეულის (სამხედრო მოსამსახურის)

მიერ მასზე დაკისრებულ სამსახურეობრივ მოვალეობათა შესრულებასა და
დაზღვეულის გარდაცვალებას შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის არსებობა.’’
სასამართლოს განმარტებით, მოცემულ შემთხვევაში მზღვეველის უარი ზიანის
ანაზღაურებაზე „კანონიერი იქნებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი
იარსებებდა მიზეზობრივი კავშირი დაზღვეულის მიერ სამსახურეობრივ
მოვალეობათა შესრულებასა და დაზღვეულის გარდაცვალებას შორის.“ ამასთან,
პალატამ საქმეზე დადგენილად მიიჩნია დაზღვეულის გარდაცვალების მიზეზად
ავტოსაგზაო შემთხვევის დასახელება. აღნიშნულის გათვალისწინებით პალატამ
მიუთითა, რომ „იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დადგენილად მივიჩნევთ, რომ
მოსარჩელე გარდაიცვალა სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების დროს,
დგინდება, რომ მისი გარდაცვალება არ უკავშირდებოდა სამსახურეობრივი
მოვალეობის უშუალო შესრულებას, ანუ არ არსებობდა მიზეზობრივი კავშირი
დაზღვეულის მიერ სამსახურეობრივ მოვალეობათა შესრულებასა და
დაზღვეულის გარდაცვალებას შორის.“
29 დაზღვევის ხელშეკრულების დაფარვის აღნიშნული ნაწილის ანალიზი

მნიშვნელოვანია, რამდენადაც სწორედ აღნიშნული პირობების მიხედვით ხდება
ზიანის გამომწვევი ხდომილების სადაზღვევო შემთხვევად აღიარება.
აღსანიშნავია, რომ მოყვანილ გადაწყვეტილებაში ასახულია მსგავს საქმეზე
არსებული სასამართლო პრაქტიკა.16
16 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 10 სექტემბრის N ას-755-811-2011 გადაწყვეტილება.
8
მუხლი 837. სხვა პირის უფლებები დაზღვევის ხელშეკრულებაში
1. სხვა პირის სასარგებლოდ დაზღვევისას ის უფლებები, რომლებიც წარმოიშობა

ამ ხელშეკრულებიდან, ეკუთვნის ამ პირს. სადაზღვევო მოწმობის მოთხოვნის
უფლება აქვს მხოლოდ დამზღვევს.
2. დაზღვეულ პირს შეუძლია ისარგებლოს თავისი უფლებებით დამზღვევთან
შეთანხმების გარეშე და თავისი უფლებების განხორციელება მოითხოვოს
სასამართლოს მეშვეობით მხოლოდ მაშინ, თუ სადაზღვევო მოწმობა მის ხელთაა.
837 აწესრიგებს მესამე პირის დაზღვევის ხელშეკრულებით წარმოშობილი 1
უფლებების განხორციელების საკითხებს. ნორმის მიხედვით, აღნიშნულ
უფლებათა რეალიზაციის წინაპირობაა სადაზღვევო მოწმობის ფლობა.

მესამე პირის დაზღვევის მიზანი მისთვის სარგებლის მინიჭებაა (იხ. 836-ე მუხლის 2
კომენტ.). ლოგიკურად, დაზღვეულს უნდა შეეძლოს იმ უფლებების რეალიზაცია,
რომლებიც მას დაზღვევის ხელშეკრულებიდან წარმოეშვება. 837 I-ის მიხედვით,
სხვა პირის სასარგებლოდ დაზღვევისას ის უფლებები, რომლებიც ამ
ხელშეკრულებიდან წარმოიშობა, ამ პირს ეკუთვნის. ამ უფლებებში
კანონმდებელი სადაზღვევო ანაზღაურების მიღებას უნდა მოიაზრებდეს.
აღნიშნული კი დაზღვევის სახეების მიხედვით სხვადასხვაგვარად გამოიხატება.
მაგალითად, ქონების დაზღვევის შემთხვევაში ეს შეიძლება იყოს დაზიანებული
ნივთის შეკეთების ან ახლით ჩანაცვლების მოთხოვნის უფლება; ჯანმრთელობის
დაზღვევის დროს - სამედიცინო მომსახურებით სარგებლობის უფლება და ა.შ.
III. სადაზღვევო მოწმობის მოთხოვნის უფლება

მნიშვნელოვანია, რომ მესამე პირის დაზღვევის ხელშეკრულებით წარმოშობილ 3
უფლებათა რეალიზაციას კანონმდებელი სადაზღვევო მოწმობის ფლობას
უკავშირებს. 837 II-ის თანახმად, დაზღვეულ პირს შეუძლია ისარგებლოს თავისი
უფლებებით დამზღვევთან შეთანხმების გარეშე და თავისი უფლებების
განხორციელება მოითხოვოს სასამართლოს მეშვეობით მხოლოდ მაშინ, თუ
სადაზღვევო მოწმობა მის ხელთაა. ასეთი იმპერატიული დანაწესით
კანონმდებელი უფლების მართლზომიერად გამოყენების მიღწევას ცდილობს.
მესამე პირის მიერ სადაზღვევო მოწმობის ფლობა მისი უფლების ნამდვილობის
პრეზუმფციას წარმოადგენს. სადაზღვევო მოწმობაში კანონმდებელი უნდა
გულისხმობდეს დაზღვევის პოლისს, რომელიც იმავდროულად დაზღვეული
პირის იდენტიფიკაციის შესაძლებლობას იძლევა. დავის შემთხვევაში
გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ხელშეკრულებას, რომელიც დამზღვევ და
დაზღვეულ პირს ერთიმეორისაგან გარკვევით უნდა მიჯნავდეს.
1
4 მზღვეველისაგან სადაზღვევო მოწმობის მოთხოვნის უფლება მხოლოდ

დამზღვევს აქვს. აღნიშნულის შესახებ მკაცრად მიუთითებს 837 I 2. შესაბამისად,
დაზღვეულ პირს სადაზღვევო მოწმობა დამზღვევის მიერ გადაეცემა.
5 დავის არსებობისას ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმ გარემოებაზეც, რა ფორმით

გავიდა სადაზღვევო მოწმობა დამზღვევის მფლობელობიდან. 837-თი
გათვალისწინებული უფლების გამოყენება დაუშვებელია ისეთ შემთხვევაში,
როდესაც მესამე პირი დამზღვევის ნების საწინააღმდეგოდ ეუფლება სადაზღვევო
მოწმობას.
2
მუხლი 838. დამზღვევის უფლებები

1. დამზღვევს საკუთარი სახელით შეუძლია ისარგებლოს იმ უფლებებით,
რომლებიც დაზღვევის ხელშეკრულების თანახმად ეკუთვნის დაზღვეულ პირს.
2. თუ გაცემულია სადაზღვევო მოწმობა, მაშინ დამზღვევს შეუძლია მიიღოს
საზღაური დაზღვეული პირის თანხმობის გარეშე ან გადასცეს უფლება
დაზღვეულ პირს მხოლოდ მაშინ, თუ დამზღვევი ფლობს სადაზღვევო მოწმობას.
3. მზღვეველი მხოლოდ მაშინ არის ვალდებული გადაუხადოს დამზღვევს
დაზღვეულის სასარგებლოდ,თუ დამზღვევი დაამტკიცებს, რომ დაზღვეული
პირი ეთანხმებოდა დაზღვევის ხელშეკრულებას.
მესამე პირის დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმები სამოქალაქო კოდექსში 1
ერთმანეთისგან იმის მიხედვით იმიჯნება, თუ ვისი უფლებების განხორციელებას
ისახავს მიზნად. ამ თვალსაზრისით 837, როგორც მუხლის სათაური მიუთითებს,
მოწოდებულია მესამე პირის უფლებების განსაზღვრისა და მოწესრიგებისკენ. 838
კი, მუხლის სათაურიდან გამომდინარე, დამზღვევის უფლებებს შეეხება.
ლოგიკურად, ამ ორ მუხლში გათვალისწინებული ნორმები ერთმანეთისგან
გამომდინარეობს. კერძოდ, 837 II-ში მოცემული დათქმა სადაზღვევო მოწმობის
ფლობის შესახებ, იმთავითვე განსაზღვრავს ხელშეკრულებით დადგენილი
უფლებების განხორციელებაზე უფლებამოსილ სუბიექტს.
II. სადაზღვევო მოწმობის ფლობა, როგორც ანაზღაურების

მოთხოვნის უფლების რეალიზაციის წინაპირობა
838 I იმეორებს 837 II-ში გატარებულ აზრს. კერძოდ, თუ სადაზღვევო მოწმობა 2
დამზღვევის ხელთაა, მას შეუძლია საკუთარი სახელით ისარგებლოს დაზღვევის
ხელშეკრულებით განსაზღვრული უფლებებით. ამ თვალსაზრისით ახალ
მოწესრიგებას არ შეიცავს 838 II-ც, რომელიც დამზღვევის მიერ სადაზღვევო
ანაზღაურების მიღების უფლების რეალიზაციაზე მიუთითებს (იხ. 837-ე მუხლის
კომენტ.). ამდენად, ზემოთ მოყვანილი ნორმებით კიდევ ერთხელაა ხაზგასმული,
რომ „სხვა პირის სასარგებლოდ დაზღვევის ხელშეკრულების გაფორმება არ არის
საკმარისი დაზღვეულის უფლებების რეალიზაციისათვის, ამის რეალურ
საფუძველს მხოლოდ დაზღვევის მოწმობის გადაცემა წარმოადგენს.“1
III. მტკიცების ტვირთი დაზღვეული პირის თანხმობის სადავოობისას

836 III საინტერესო დანაწესს შეიცავს დაზღვეული პირის თანხმობის შესახებ. 3
როგორც წესი, სხვა პირის სასარგებლოდ დაზღვევისას ამ პირის თანხმობა
სავალდებულო არ არის (იხ. 836, შდრ. 844 II). თუმცა, პრაქტიკაში შეიძლება
სადავო გახდეს მესამე პირის თანხმობის არსებობა. ასეთი პრობლემა 838 III-ის
მიხედვით შეიძლება სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემისას დადგეს. ნორმის
მიხედვით, მტკიცების ტვირთი დამზღვევს ეკისრება. სწორედ მან უნდა ამტკიცოს,
რომ დაზღვეული პირი ეთანხმებოდა დაზღვევის ხელშეკრულებას.
1ცისკაძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, გვ. 161.

1
სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის ხელშეკრულებით მზღვეველი

მოვალეა გაათავისუფლოს დამზღვევი იმ ვალდებულებისაგან, რომელიც მას
ეკისრება მესამე პირის წინაშე დაზღვევის პერიოდში წარმოშობილი
პასუხისმგებლობის გამო.
I. მიზანი ........................................................................................................................................................................... 1
II. სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის არსი ............................................................................................. 1
III. სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის პოლისების კლასიფიკაცია ..................................................... 4
1. სადაზღვევო შემთხვევისა და ზიანის დადგომა, როგორც ანაზღაურების წინაპირობა................................. 5

2. დამზღვევის მიმართ მოთხოვნის წაყენება, როგორც ანაზღაურების წინაპირობა .......................................... 6
IV. პასუხისმგებლობის დაზღვევა, როგორც ფიდუციური ურთიერთობა .......................................................... 8
839-ის მიზანია, დამზღვევი გაათავისუფლოს იმ ვალდებულებისაგან, რომელიც 1
მას მესამე პირის წინაშე დაზღვევის პერიოდში წარმოშობილი პასუხისმგებლობის
გამო ეკისრება. პასუხისმგებლობის დაზღვევისას მიიღწევა როგორც დამზღვევის,
ისე მესამე პირის ინტერესის დაცვის მიზანი. კერძოდ, დამზღვევი
უზრუნველყოფილია მის მერ განხორციელებული დელიქტის საფუძველზე
წარმოშობილი მოთხოვნის დაკმაყოფილებით; მესამე პირი კი — მისი ქონების,
სიცოცხლისა თუ ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურებით.1
II. სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის არსი

პასუხისმგებლობის დაზღვევის ობიექტის განსაზღვრისას მნიშვნელოვანია 2
რამდენიმე გარემოების გათვალისწინება. პირველ ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ
პასუხისმგებლობის ქვეშ კანონმდებელი სამოქალაქო პასუხისმგებლობას
გულისხმობს და პირდაპირ მიუთითებს მასზე 839-ში. დაზღვევის
ფუძემდებლური პრინციპების თანახმად, ხელშეკრულების ობიექტი უნდა იყოს
კანონიერი.2 აღნიშნული კი გამორიცხავს სხვა სახის პასუხისმგებლობის
დაზღვევის შესაძლებლობას. მაგალითად, ამორალურად და საჯარო
წესრიგისათვის საზიანოდ ჩაითვლებოდა სისხლისსამართლებრივი
პასუხისმგებლობის დაზღვევა.
სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმები 3
ვრცელდება პროფესიული პასუხისმგებლობის დაზღვევაზეც, რომელიც
განვითარებული სადაზღვევო ბაზრის მნიშვნელოვან სეგმენტს წარმოადგენს.
1
4 პასუხსისმგებლობის დაზღვევის აუცილებელი ელემენტია ზიანის, როგორც

დამზღვევის ქმედებით გამოწვეული შედეგის, დადგომა. პრაქტიკული
თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, რომ პასუხისმგებლობის დაზღვევის
ხელშეკრულებაში დაკონკრეტდეს ზიანის ხასიათი. მაგალითად, მიეთითოს, რომ
ხელშეკრულების ობიექტს წარმოადგენს პასუხისმგებლობა დამზღვევის ქმედებით
გამოწვეული ქონებრივი ზიანისთვის.3 ხელშეკრულებაში ასეთი დათქმის
გაკეთებით მორალური ზიანი იმთავითვე გამოირიცხება სადაზღვევო
დაფარვიდან.
5 არანაკლებ მნიშვნელოვანია მიზეზობრივი კავშირის არსებობა დამზღვევის მიერ

ჩადენილ ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის. სასურველია, ხელშეკრულებაში
მიეთითოს მიზეზობრივი კავშირის განსაზღვრის კრიტერიუმზე (იხ. 799-ე
მუხლის კომენტ., შდრ. 831-ე მუხლის კომენტ.). მაგალითად, ხელშეკრულებით
განისაზღვროს, რომ მზღვეველი აანაზღაურებს მესამე პირის მიმართ დამდგარ
ზიანს, რომელიც დამზღვევის ქმედების პირდაპირ შედეგს წარმოადგენს.
6 პასუხისმგებლობის დაზღვევისას მესამე პირად შეიძლება წარმოდგეს როგორც

ფიზიკური, ისე იურიდიული პირი. მაგალითად, პროფესიული
პასუხისმგებლობის დაზღვევისას დამზღვევმა არაჯეროვანი იურიდიული
მომსახურების გაწევით შეიძლება ზიანი მიაყენოს იურიდიულ პირს.
7 გასათვალისწინებელია, რომ პასუხისმგებლობის დაზღვევას მესამე პირის

სასარგებლოდ დადებულ გარიგებად განიხილავენ. აღნიშნული მოსაზრების
განსამტკიცებლად ავტორები პირდაპირი ზიანის მესამე პირისთვის მიყენებაზე
მიუთითებენ (იხ. 836-ე მუხლის კომენტ.). თუმცა, ამ მსგავსებასთან ერთად
იურიდიულ ლიტერატურაში დამკვიდრებული პოზიციის თანახმად, სამოქალაქო
პასუხისმგებლობის დაზღვევა ემიჯნება მესამე პირის დაზღვევას. კერძოდ,
მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის სარგებლის
მიმღებს წარმოადგენს ისეთი მესამე პირი, რომელსაც ზიანი მიაყენა დამზღვევმა;
„ე.ი. აქ სადაზღვევო საზღაური ეძლევა მხოლოდ და მხოლოდ დაზარალებულ
პირს.“4 ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ თავისი სპეციფიკის გათვალისწინებით,
დაზღვევის სხვა სახეებისგან განსხვავებით (იხ. 844 II), შეუძლებელია მესამე პირის
წინასწარ განსაზღვრა.
8 839-ის განმარტებისას მნიშვნელოვანია დამზღვევის ქმედების კვალიფიკაცია.

დამზღვევის ქმედებაში კანონმდებელი მსუბუქ გაუფრთხილებლობას უნდა
3 ამ თვალსაზრისით საინტერესოა „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო პასუხისმგებლობის

სავალდებულო დაზღვევის“ შესახებ კანონის დანაწესი, რომელიც აკონკრეტებს პასუხისმგებლობის
დაზღვევის ობიექტს და მიუთითებს, რომ დაზღვევის ხელშეკრულებით მზღვეველი კისრულობს
ვალდებულებას ამ კანონით გათვალისწინებულ ფარგლებში გაათავისუფლოს დაზღვეული იმ მატერიალური
პასუხისმგებლობისგან, რომელიც მას ეკისრება ავტომოტოტრანსპორტის ექსპლუატაციის შედეგად
დაზარალებულის სიცოცხლის ან ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების გამო. იხ. მუხლი მე-4. ამასთან,
მნიშვნელოვანია, რომ კანონი მიჯნავს ავტომოტრანსპორტის ექსპუატაციისა და მისი, როგორც მომეტებული
საფრთხის წყაროთი, მიყენებულ ზიანს. იხ. მუხლი მე-5. აღსანიშნავია, რომ კანონი (#824-IIს) მიღებულ იქნა
27/06/1997 წელს და გაუქმდა 25/01/2010 წელს.
2
გულისხმობდეს. განზრახი ქმედებით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება

პასუხისმგებლობის დაზღვევისას 842-ში გათვალისწინებული ნორმით
გამოირიცხება. დამზღვევის მიერ გარემოების შეგნებულად გამოწვევაში
კანონმდებელი განზრახ ქმედებას უნდა მოიაზრებდეს. ასეთი განმარტების
საფუძველს მსგავსი შინაარსის სხვა ნორმების ანალიზი იძლევა (იხ. 842-ე მუხლის
კომენტ.). რაც შეეხება უხეშ გაუფრთხილებლობას, 839-ის შინაარსიდან მისი
გამორიცხვა 829-ის გამოყენებით არის შესაძლებელი. 829 მზღვეველის
ვალდებულებისგან გათავისუფლების საფუძვლად ზიანის განზრახ გამოწვევასთან
ერთად უხეშ გაუფრთხილებლობაზეც მიუთითებს. 839-ის მიზნიდან
გამომდინარე, დამზღვევის ქმედებაში უხეში გაუფრთხილებლობაც უნდა
გაერთიანდეს.
დამზღვევის მიერ განზრახი ქმედებით გამოწვეულ ზიანთან დაკავშირებით 9

მნიშვნელოვანია სავალდებულო დაზღვევისათვის დადგენილი გამონაკლისის
გათვალისწინება. კერძოდ, სავალდებულო დაზღვევისას უპირატესობა მესამე
პირის ინტერესს ენიჭება (იხ. 843-ე მუხლის კომენტ.).
პასუხისმგებლობის დაზღვევის არსის განსაზღვრისას მნიშვნელოვანია 10

დამზღვევის მიმართ დამდგარი ზიანის არსის დაზუსტება. ამ თვალსაზრისით
დამზღვევის ზიანი შეიძლება გამოიხატოს როგორც მესამე პირის მიმართ
დამდგარი ზიანით, ისე დამზღვევის მიმართ მესამე პირის მიერ დაყენებული
მოთხოვნით. 839-ში მოცემული ნორმის მიხედვით, მზღვეველი მოვალეა
გაათავისუფლოს დამზღვევი იმ ვალდებულებისგან, რომელიც მას ეკისრება მესამე
პირის წინაშე დაზღვევის პერიოდში წარმოშობილი პასუხისმგებლობის გამო.
შესაბამისად, ნორმის მიხედვით, პასუხისმგებლობის დაზღვევის დაფარვა 11

ვრცელდება სადაზღვევო პერიოდში დამზღვევის მიერ ჩადენილ ქმედებასა და
დამდგარ ზიანზე. საერთაშორისო სადაზღვევო პრაქტიკა იცნობს ისეთ
შემთხვევბს, როდესაც პასუხისმგებლობის დაზღვევის დაფარვა და, შესაბამისად,
მზღვეველის მხრიდან ანაზღაურება ვრცელდება სადაზღვევო პერიოდში
დამზღვევის მიმართ წაყენებულ მოთხოვნაზე. ამ თვალსაზრისით, აზრს
მოკლებული არ უნდა იყოს 839-ში მოცემული ნორმის განმარტებისას
პასუხისმგებლობის დაზღვევის პოლისების კლასიფიკაციის გათვალისწინება.
პასუხისმგებლობის დაზღვევის თავისებურება იმითაც გამოიხატება, რომ 12

სადაზღვევო რისკის რელიზაცია დამზღვევის გავლენის სფეროშია მოქცეული. თუ
დაზღვევის სხვა სახეებზე შეთანხმებისას სადაზღვევო შემთხვევად გარემო
ფაქტორების გავლენით გამოწვეული ხდომილება განისაზღვრება,
პასუხისმგებლობის დაზღვევისას ზიანს თავად დამზღვევის ქმედება იწვევს. ამ
თვალსაზრისით, განზრახ გამოწვეული ზიანის აკრძალვა განსაკუთრებულ
დატვირთვას იძენს სწორედ პასუხისმგებლობის დაზღვევაში, სადაც სადაზღვევო
რისკი დამზღვევის გავლენის სფეროში ექცევა.
3
13 იურიდიულ ლიტერატურაში არაერთგვაროვანი შეხედულებებია გაზიარებული

პროფესიული პასუხისმგებლობის დაზღვევის დამზღვევის მოტივაციაზე
გავლენის შესახებ. მაგალითად, ექიმის პროფესიული პასუხისმგებლობის
დაზღვევის თაობაზე გამოთქმულია მოსაზრება, რომ პასუხისმგებლობის
დაზღვევამ შეიძლება მნიშვნელოვნად შეამციროს ექიმის მხრიდან პაციენტზე
ზრუნვის ვალდებულების (Duty of Care) ჯეროვანი შესრულების მოტივაცია.
თუმცა, მეორე მხრივ, არსებობს ლოგიკური არგუმენტი საპირისპირო მოსაზრების
მხარდაჭერად. კერძოდ, პასუხისმგებლობის დაზღვევამ შეიძლება, პირიქით,
გაზარდოს ექიმის მხრიდან საკუთარი ვალდებულებების გულისხმიერად
შესრულებისა და სადაზღვევო შემთხვევის პრევენციის მოტივაცია. მიიჩნევა, რომ
პრემიის გადახდა ერთგვარად შეახსენებს ექიმს საკუთარი პასუხისმგებლობის
შესახებ.5 ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია პროფესიული პასუხისმგებლობის
დაზღვევისას ექიმების მიმართ გამოყენებული ე.წ. bonus-malus 6 მექანიზმის
არსებობა.7
III. სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის პოლისების კლასიფიკაცია

14 დაზღვევის ობიექტის არსის დაზუსტებისათვის მნიშვნელოვანია
პასუხისმგებლობის დაზღვევის პოლისების კლასიფიკაციის კრიტერიუმებისა და
დანიშნულების გათვალისწინება.
15 საერთაშორისო სადაზღვევო პრაქტიკაში განასხვავებენ დაზღვევის პოლისების ორ

სახეს: occurrence-based პოლისსა და claims-made-ს. პოლისების ასეთი
გამიჯვნისათვის მნიშვნელოვანია სადაზღვევო დაფარვის მოცულობის
განსაზღვრა. პირველ შემთხვევაში, ანაზღაურების წინაპირობად სადაზღვევო
შემთხვევისა და ზიანის დადგომა განიხილება. ასეთ დროს უმთავრესია, რომ
პოლისით განსაზღვრული სადაზღვევო შემთხვევის შედეგი, ზიანი - სხეულის ან
ქონების დაზიანების სახით, დადგეს სადაზღვევო პერიოდში. შესაბამისად,
მზღვეველი დამზღვევის სასარგებლოდ აანაზღაურებს იმ ზიანს, რომელიც მესამე
პირის მიმართ დადგა (გამოვლინდა) სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში.
მეორე ტიპის პოლისით კი გადამწყვეტი მნიშვნელობა სადაზღვევო პერიოდში
დამზღვევის მიმართ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაყენებას ენიჭება.8
შესაბამისად, ასეთ დროს ანაზღაურების წინაპირობად დამზღვევისათვის მესამე
პირის მიერ მოთხოვნის წარდგენა განიხილება.
16 აშშ-ს სადაზღვევო ბაზარზე occurrence-based პოლისებს უპირატესობა ენიჭება

claims-made პოლისები კი უმთავრესად გამოიყენება მაღალი რისკის შემცველი ან
ე.წ. long-tail exposure (აღნიშნული ტიპის შემთხვევებში ზიანი გვიან ვლინდება)
5 Boccara, Medical Malpractice, in: Faure (Editor), Tort Law and Economics, Encyclopedia of Law and Economics,
Second Edition, Volume 1, Edward Elgar Publishing, 2009, p. 348.
6 ირემაშვილი, ჯანმრთელობის დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირების თავისებურებანი, სამართლის
ჟურნალი, #2, 2011, გვ. 74.

7 აღსანიშნავია, რომ ჯარიმა-პრემიის (ბონუს-მალუსის) სისტემას იცნობს „ავტომოტოტრანსპორტის
მფლობელთა სამოქალაქო პასუხისმგებლობის სავალდებულო დაზღვევის“ შესახებ კანონიც. იხ. მუხლი მე-2
„დ“ და მე-8 II, IV.
4
შემთხვევებისთვის, რომლის კლასიკური მაგალითიც პროფესიული

პასუხისმგებლობის დაზღვევით გამოიხატება.9
პასუხისმგებლობის დაზღვევის პოლისების ასეთ დაყოფას ყოველთვის 17

პრაქტიკული მნიშვნელობა არა აქვს. მაგალითად, ავტომობილის მფლობელის
პასუხისმგებლობის დაზღვევის შემთხვევაში არსებითი მნიშვნელობა პოლისის
ტიპს არ მიენიჭება, თუ სადაზღვევო შემთხვევა დადგება და მესამე პირი
ანაზღაურების მოთხოვნას დააყენებს სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში.
თუმცა, არსებობს შემთხვევები, როდესაც ასეთი დაყოფა დიდ პრაქტიკულ
მნიშვნელობას იძენს.10
839-ში გათვალისწინებული — დაზღვევის პერიოდში 18

ფორმულირება
წარმოშობილი პასუხისმგებლობის გამო, სიტყვასიტყვითი განმარტების
შემთხვევაში occurrence-based პოლისის შინაარსს მიესადაგება. თუმცა,
გასათვალისწინებელია 841-ში მოცემული ნორმის შინაარსი, რომლის მიხედვითაც
სადაზღვევო დაფარვა სასამართლო და არასასამართლო ხარჯებზეც ვრცელდება
(იხ. 841-ე მუხლის კომენტ.). ამ თვალსაზრისით, ნორმა მსგავსებას claims-made
პოლისთან ავლენს.11
1. სადაზღვევო შემთხვევისა და ზიანის დადგომა, როგორც ანაზღაურების

წინაპირობა
occurrence-based პოლისის გამოყენებისას არსებითი მნიშვნელობა არ ენიჭება 19
დამზღვევის არამართლზომიერი და ბრალეული ქმედების12 ჩადენის დროს. ასეთ
პოლისებში უმთავრესია სადაზღვევო პერიოდში სადაზღვევო შემთხვევის
შედეგის სახით ზიანის დადგომა.13 ძირითადად, სადაზღვევო შემთხვევა და
მისგან გამოწვეული ზიანი, როგორც ორი დამოუკიდებელი ხდომილება, დროის
მონაკვეთით არ არის განცალკევებული და ერთდროულად დგება. მაგალითად,
ავტომობილის მართვისას მძღოლი დაეჯახა ქვეითად მოსიარულეს, რომელმაც
სხეულის დაზიანება მიიღო. მოცემულ შემთხვევაში როგორც სადაზღვევო
შემთხვევა, ისე მესამე პირის მიმართ ზიანი ერთდროულად დგება. ამიტომაც,
ხშირად აღნიშნავენ, რომ occurrence-based ტიპის პოლისები ფარავს სადაზღვევო
პერიოდის განმავლობაში დამდგარი სადაზღვევო შემთხვევით გამოწვეულ ზიანს.
თუმცაღა, სადაზღვევო პრაქტიკაში არსებობს შემთხვევები, როდესაც სადაზღვევო
შემთხვევით გამოწვეული ზიანი მისი გამომწვევი ხდომილებიდან გარკვეული
პერიოდის გასვლის შემდეგ დგება (ვლინდება).14
9 იქვე, 512.
10 იქვე, 509.
11 ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში გაზიარებულია მოსაზრება, რომ სამოქალაქო პასუხისმგებლობის
დაზღვევა ვრცელდება ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნებზეც. თუმცა, აღნიშნული მოსაზრება არ შეიცავს

დაზუსტებას მოთხოვნის დაყენების დროის შესახებ. იხ. გვარამია, სამოქალაქო პასუხისმგებლობის
დაზღვევის ხელშეკრულება, 2002, გვ. 87.
12ცისკაძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 839, გვ. 161.
14 იქვე, 508.
5
20 ასეთ დროს პოლისის გამოყენების სირთულე სადაზღვევო შემთხვევისა და ზიანის

დადგომის მონაკვეთებს შორის დროის შუალედის არსებობით გამოიხატება.
შესაბამისად, რთულდება როგორც სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის, ისე
მისგან გამოწვეული ზიანის დადგომის ზუსტი დროის განსაზღვრა. მზღვეველის
ინტერესი მოითხოვს, მის მიერ სადაზღვევო შემთხვევისა და ზიანის დადგომის
ეტაპების დაზუსტების შესაძლებლობის არსებობას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მას
შეეზღუდება პრემიის ზუსტად და ადეკვატურად განსაზღვრის შესაძლებლობა.15
იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ ასეთი ტიპის
პოლისებით დაგროვილი ფულადი სახსრები შეიძლება არასაკმარისი აღმოჩნდეს
სადაზღვევო კომპანიის მიერ დამზღვევთა წინაშე ნაკისრი ანაზღაურების
ვალდებულების შესასრულებლად.16
2. დამზღვევის მიმართ მოთხოვნის წაყენება, როგორც ანაზღაურების წინაპირობა

21 claims-made პოლისები უმთავრესად გამოიყენება პროფესიული
პასუხისმგებლობის დაზღვევის დროს. ასეთი ტიპის პოლისი ფარავს ზიანს,
რომელიც გამოიხატება დამზღვევის მიმართ მესამე პირის მიერ სადაზღვევო
პერიოდში წარდგენილი მოთხოვნით. მოცემულ შემთხვევაში დამზღვევის
ქმედებასა და მის წინააღმდეგ მოთხოვნის წარდგენის სახით დამდგარ ზიანს
შორის ცალსახად არსებობს დროის შუალედი. შესაბამისად, occurrence-based
პოლისისგან განსხვავებით, რომელშიც შეიძლება დროის ასეთი შუალედი არც
არსებობდეს, claims-made პოლისის დაფარვით გათვალისწინებული ზიანის
დადგომის ეტაპი მკვეთრად ემიჯნება დამზღვევის ქმედების ჩადენის ეტაპს. 17
claims-made პოლისის გამოყენებისას მზღვეველს შესაძლებლობა აქვს, ზუსტად
განსაზღვროს პრემიის ოდენობა.
22 მნიშვნელოვანია claims-made პოლისებში რეტროაქტიული თარიღის შესახებ

დათქმის გათვალისწინება. კერძოდ, პოლისში აუცილებლად უნდა მიეთითოს,
რომ დამზღვევის ქმედება, რომლის საფუძველზეც მესამე პირს წარმოეშვა
მოთხოვნა, უნდა იყოს განხორციელებული კონკრეტული თარიღის შემდეგ.18
აღსანიშნავია, რომ აშშ-ს სასამართლოები სკეპტიკურად უყურებენ claims-made
პოლისებს სწორედ რეტროაქტიული თარიღის შესახებ დათქმების გამო.
მაგალითად, ერთ-ერთ საქმეზე19 სასამართლომ claims-made პოლისი მიიჩნია
occurrence-based პოლისად. ასეთი დასკვნა სასამართლომ იმ არგუმენტით
გაამყარა, რომ მოცემულ პოლისში რეტროაქტიული თარიღი ემთხვეოდა პოლისის
ძალაში შესვლის თარიღს. სასამართლოს მოსაზრებით, სხვაგვარი დასკვნით,
პოლისი განიმარტებოდა დამზღვევის ინტერესების საზიანოდ, რადგან შუალედი
რეტროაქტიულ თარიღსა და სადაზღვევო პერიოდის დასაწყისს შორის იყო
„შეუსაბამოდ ვიწრო.“20
15 იქვე, 509.
16 იქვე, 510.
17 იქვე, 508.
18 იქვე, 510.
19 Sparks v. St. Paul Ins. Co. (1985).
6
claims-made პოლისებში რეტროაქტიულ თარიღსა და სადაზღვევო პერიოდის 23

დასაწყისის აღმნიშვნელ თარიღს შორის უნდა იყოს გონივრული შუალედი. აშშ-ს
სასამართლოები ცალკეულ შემთხვევაში რეტროაქტიული თარიღზე დათქმას
საჯარო წესრიგისა21 და დამზღვევის კეთილსინდისიერი მოლოდინის22
საწინააღმდეგოდაც კი მიიჩნევენ. 23
მეორე მხრივ, აშშ-ს სასამართლოები ითვალისწინებენ პროპორციულ მიმართებას 24

ვიწრო შუალედსა და შესაბამისად შემცირებულ პრემიას შორის. საბოლოოდ,
მზღვეველის კეთილსინდისიერ ქცევად და დამზღვევის ინტერესების დაცვის
საუკეთესო საშუალებად მოცემულ შემთხვევაში განიხილება: ა) claims-made
პოლისის დაფარვის პირობების ერთაზროვნად ჩამოყალიბება წერილობით და
დამზღვევისათვის ზეპირი ახსნა-განმარტების ფორმით; ბ) დამზღვევისათვის
ალტერნატიული დაფარვის შეთავაზება occurrence-based პოლისის სახით. 24 ასეთ
პირობებში უზრუნველყოფილი იქნება დამზღვევის მიერ გაცნობირებული
(ნამდვილი ნების შემცველი) და ინფორმირებული არჩევანის გაკეთების
შესაძლებლობა.
არაერთგვაროვანი მიდგომები არსებობს claims-made პოლისებში მზღვეველის 25

ინფორმირების ვალდებულების შესრულების თარიღის შესახებ. უმთავრესად
მიიჩნევა, რომ აღნიშნული ტიპის პოლისის მიხედვით, სადაზღვევო პერიოდის
განმავლობაში აუცილებელია არა მხოლოდ მესამე პირის მოთხოვნის დაყენება
დამზღვევისადმი, არამედ მზღვეველის ინფორმირებაც. როგორც წესი,
მზღვეველის ინფორმირების ვალდებულების დარღვევას, ე.წ. late notice-ს, აშშ-ს
სასამართლოები მეტი მოთმინებით ეკიდებიან occurrence-based პოლისების
შემთხვევაში, საპატიო მიზეზის არსებობისას. claims-made პოლისების შემთხვევაში
კი მეტ სიმკაცრეს ავლენენ, რამდენადაც მათ თავად claims-made პოლისის
შინაარსის განუყოფელ ნაწილად განიხილავენ. 25 თუმცაღა, არსებობს სასამართლო
გადაწყვეტილებები, რომლებშიც დამზღვევისათვის მზღვეველის ინფორმირების
ვალდებულების დაკისრება სადაზღვევო პერიოდში საჯარო წესრიგთან
საწინააღმდეგოდ იქნა მიჩნეული. დამზღვევის მიერ აღნიშნული ვალდებულების
შესასრულებლად ასეთ შემთხვევაში პოლისით განისაზღვრება დამატებითი ვადა
ე.წ. reporting extension.26
პრაქტიკული თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, რომ პროფესიული 26

პასუხისმგებლობის დაზღვევის გამონაკლის პირობებში მკაფიოდ მიეთითოს, რომ
მზღვეველის მიერ არ ანაზღაურდება დამზღვევის უფლებამოსილების შეჩერების
პერიოდში ან უფლებამოსილების შეწყვეტის შემდეგ დამზღვევის ქმედებით
გამოწვეული ზიანი. პროფესიული პასუხისმგებლობის დაზღვევისას დამზღვევის
21 იხ. Jones v. Cont’l Cas. Co., (1973).

22 იხ. J.G. Link & Co. v. Cont’l Cas. Co., (1972).
24 იქვე, 512.
25 იქვე, 513.
26 იქვე.
7
უფლებამოსილების შეწყვეტა დამზღვევის შეწყვეტის საფუძვლად უნდა

განისაზღვროს.
IV. პასუხისმგებლობის დაზღვევა, როგორც ფიდუციური ურთიერთობა

27 პასუხისმგებლობის დაზღვევა დატვირთულია ფიდუციური ურთიერთობის
ელემენტებით. ფიდუციურად მიიჩნევა განსაკუთრებულ ნდობაზე დაფუძნებული
ურთიერთობა, რომელიც ხელშეკრულების ერთ მხარეს მეორის ინტერესებზე
განსაკუთრებული ზრუნვის ვალდებულებას აკისრებს.27 ტრადიციულად
ფიდუციურ ურთიერთობებს მიაკუთვნებენ ადვოკატისა და კლიენტის, ექიმისა
და პაციენტის ურთიერთობებს და სხვ. ასეთ ურთიერთობებში ერთი მხარე
მეორესთან შედარებით მნიშვნელოვან უპირატესობას ფლობს სპეციალური
ცოდნისა თუ კვალიფილაციის ფლობის გამო. სწორედ ამიტომ ფიდუციური
ურთიერთობა განსაკუთრებულ კეთილსინდისიერებას მოითხოვს სუსტი მხარის
ინტერესების დაცვისას. ასეთი ურთიერთობები წარმოდგენილი პირის
ინტერესებზე მაღალი ხარისხით ზრუნვას მოითხოვს.28
28 იურიდიულ ლიტერატურაში დაზღვევის ხელშეკრულებას, როგორც წესი,

ფიდუციური ურთიერთობების რიცხვს არ მიაკუთვნებენ. თუმცა, არსებობს
გამონაკლისი შემთხვევებიც. ამ მხრივ საინტერესოა პასუხისმგებლობის
დაზღვევის შესახებ გამოთქმული მოსაზრების გათვალისწინება.29 ამერიკის
შეერთებული შტატების სასამართლოები კეთილსინდისიერების ვალდებულების
დამზღვევის სასარგებლოდ განმარტებისას, მზღვეველს ფიდუციური
ვალდებულების დარღვევაში ამხელენ. კერძოდ, პასუხისმგებლობის დაზღვევის
შემთხვევაში, დაზარალებული მესამე პირისაგან დამზღვევის დაცვისას
მზღვეველმა უპირატესად უნდა გაითვალისწინოს დამზღვევის ინტერესი.
მოლაპარაკების პროცესში მზღვეველი უნდა დათანხმდეს მხოლოდ ისეთ
შემოთავაზებას, რომელიც ყველაზე ხელსაყრელი იქნება დამზღვევისათვის.
შესაბამისად, ამერიკის შეერთებული შტატების სასამართლოები ასეთ
შემთხვევებში ადგენენ, რომ მზღვეველის მიერ დამზღვევის ინტერესის
დაქვემდებარება საკუთარი ინტერესისადმი წარმოადგენს მზღვეველის
ფიდუციური ვალდებულების დარღვევას. 30
28 იქვე.
30 იქვე.
8
ბოლო დამუშავება; 16 მარტი, 2016
მუხლი 840. ზიანის უშუალოდ ანაზღაურების მოთხოვნა
მზღვეველი თავისი ვალდებულების ფარგლებში მოვალეა უშუალოდ

აანაზღაუროს ზიანი, თუ პირი, რომელსაც ზიანი მიადგა, მას წარუდგენს
მოთხოვნას.
840 მესამე პირის მიერ მზღვეველისადმი ანაზღაურების მოთხოვნის წარდგენას 1
შეეხება.
ზიანის უშუალოდ ანაზღაურების მოთხოვნაში კანონმდებელი მესამე პირის 2
მზღვეველისადმი პირდაპირი მიმართვის უფლებას გულისხმობს. ზიანის
მიმყენებლის პასუხისმგებლობის დაზღვევის თაობაზე მესამე პირმა სხვადასხვა
გზით შეიძლება შეიტყოს. მაგალითად, დამზღვევი თავად აცნობებს დაზღვევის
შესახებ დაზარალებულს. ასეთ დროს მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ მესამე
პირის მიერ მზღვეველისადმი მოთხოვნის წარდგენის შესახებ. მეორე მხრივ,
დაზარალებული დაზღვევის არსებობის თაობაზე სხვა გზითაც შეიტყობს. ასეთ
დროს, 840-ს მიერ გათვალისწინებული მოწესრიგებით, დამზღვევის თანხმობის
არარსებობა არ აბრკოლებს მესამე პირის მიერ მზღვეველისადმი ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნის დაყენებას. თავის მხრივ, მზღვეველი უფლებამოსილია
მესამე პირთან დააზუსტოს დამზღვევის ვინაობა და სადაზღვევო შემთხვევასთან
დაკავშირებული ინფორმაცია, რადგან აღნიშნული მისი მხრიდან ზიანის
ანაზღაურების წინაპირობას წარმოადგენს.
პასუხისმგებლობის დაზღვევის მიზანი მესამე პირის დაცვით გამოიხატება. 3

ლოგიკურია, რომ დაზარალებული სარგებლობს მზღვეველისადმი პირდაპირი
მიმართვის უფლებით. თუმცა, გასათვალისწინებელია მზღვეველის ინტერესიც.
წინამდებარე ნორმის განმარტებისას მნიშვნელოვანია მიეთითოს, რომ მისი
შინაარსი მოიცავს მზღვეველის უფლებას მოთხოვნის წარმდგენ პირთან
ანაზღაურების წინაპირობების დაზუსტების შესახებ.1
840 მკაფიოდ მიუთითებს მზღვეველის ვალდებულების ფარგლებზე. ასეთი 4

მოწესრიგებით კანონმდებელი მზღვეველის ინტერესს იცავს.2 შესაბამისად, ისეთ
შემთხვევებში, როდესაც დამდგარი ზიანი აჭარბებს სადაზღვევო თანხის
ოდენობას, მზღვეველი არ არის ვალდებული სრულად აანაზღაუროს ზიანი.
მაგალითად, თუ სადაზღვევო თანხად განისაზღვრა 2000 ლარი და ავტოსაგზაო
შემთხვევით დაზარალებულის ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანი შეადგენს
2300 ლარს, მზღვეველი არ არის ვალდებული გადაიხადოს დამატებით 300 ლარი.
1 მაგალითად, „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო პასუხისმგებლობის სავალდებულო

დაზღვევის“ შესახებ კანონის მე-13 მუხლი მიუთითებს, რომ დაზარალებული ვალდებულია წარუდგინოს
მზღვეველს მისთვის ცნობილი ყველა ის არსებითი ინფორმაცია, რომელიც ეხება ზიანის მიყენებასა და
მფლობელის ბრალეულობას.
2 დაზარალებულს არ ერთმევა უფლება მოითხოვოს ზიანის სრულად ანაზღაურება დამზღვევისგან. ასეთ
დანაწესს ითვალისწინებს „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო პასუხისმგებლობის
სავალდებულო დაზღვევის“ შესახებ კანონიც. იხ. მუხლი მე-16.
1
მუხლი 841. სასამართლო და არასასამართლო ხარჯები
დაზღვევა მოიცავს სასამართლო და არასასამართლო ხარჯებსაც, რომლებიც მესამე

პირის მოთხოვნისაგან დასაცავად იქნა გაწეული, თუ, საქმის გარემოებიდან
გამომდინარე, აუცილებელია ასეთი ხარჯების გაწევა.
841 პასუხისმგებლობის დაზღვევის დაფარვის მოცულობას განსაზღვრავს და 1
მიუთითებს მზღვეველის მიერ დამზღვევის სასარგებლოდ სასამართლო და
არასასამართლო ხარჯების ანაზღაურებაზე.1 ფაქტობრივად, 841
პასუხისმგებლობის დაზღვევის ობიექტსაც განსაზღვრავს, რადგან აკონკრეტებს
დამზღვევის ზიანის შინაარსს.

მესამე პირისათვის ზიანის მიყენების შედეგად, დამზღვევი წარმოდგება მესამე 2
პირის მოთხოვნის ადრესატად. მესამე პირს ზიანის ანაზღაურების უფლების
რეალიზაცია სხვადასხვა გზით შეუძლია განახორციელოს. 840 ითვალისწინებს
შემთხვევას, როდესაც მესამე პირი პირდაპირ მზღვეველს წარუდგენს მოთხოვნას.
თუმცა, სადაზღვევო პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც მესამე პირი
სასამართლოს მიმართავს ანაზღაურების მოთხოვნის განსახორციელებლად. 841
სწორედ ასეთ შემთხვევას აწესრიგებს.
ნორმის მიხედვით, მესამე პირის მიერ დამზღვევის წინააღმდეგ სასარჩელო 3

წარმოების დაწყების დროს ანაზღაურების ვალდებულება ვრცელდება იმ
ხარჯებზე, რომლებიც მესამე პირის მოთხოვნისგან დასაცავად იქნა გაწეული.
კანონმდებელი აღნიშნულ ხარჯებში გულისხმობს სასამართლო და
არასასამართლო ხარჯებს. სასამართლო ხარჯები გამოიხატება, სახელმწიფო
ბაჟით, არასასამართლო ხარჯები კი - ადვოკატის მომსახურების ღირებულებით
და სხვ. 841-ის ფართოდ განმარტების შემთხვევაში არასასამართლო ხარჯებში
დავის ალტერნატიული ფორმით გადაწყვეტასთან დაკავშირებული ხარჯებიც
უნდა გაერთიანდეს. მაგალითად, მესამე პირი და დამზღვევი, როგორც მოდავე
მხარეები, შეიძლება მედიაციის პროცესში ჩაერთონ. ასეთ შემთხვევაში
დამზღვევის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევა უნდა გავრცელდეს
მედიაციის პროცესის ხარჯებზეც.
მზღვეველის ვალდებულების ფარგლების განსაზღვრისას განსახილველი ნორმა 4

საგულისხმო დათქმას აკეთებს. კერძოდ, 841-ის მიხედვით, საქმის
გარემოებებიდან გამომდინარე ასეთი ხარჯების გაწევა აუცილებელი უნდა იყოს.
ასეთი აუცილებლობა გამოიხატება დამზღვევისათვის მესამე პირის მიერ
ანაზღაურების მოთხოვნის დაყენებით. სწორედ დამზღვევის ინტერესის დაცვით
ემსგავსება პასუხისმგებლობის დაზღვევა ფიდუციური ურთიერთობის მოდელს
(იხ. 839-ე მუხლის კომენტ.).
1 მსგავსი შინაარსის დანაწესი გათვალისწინებულია „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო

პასუხისმგებლობის სავალდებულო დაზღვევის“ შესახებ კანონის 23-ე მუხლში.
1
მუხლი 842. მზღვეველის განთავისუფლება პასუხისმგებლობისაგან
მზღვეველი თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან, თუ დამზღვევმა

შეგნებულად გამოიწვია იმ გარემოების წარმოშობა, რისთვისაც მას ეკისრება
პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე.
I. ნორმის მიზანი ............................................................................................................................................ 1

842 განზრახ გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების აკრძალვის პრინციპს 1
განამტკიცებს, რომელიც დაზღვევის დოქტრინის საფუძველთა საფუძველია (იხ.
799-ე მუხლის კომენტ.). მისი დეკლარირებით კანონმდებელი მხარეებს
კეთილსინდისიერებისკენ მოუწოდებს და საჯარო წესრიგის ინტერესს იცავს.

ქართველმა კანონმდებელმა აღნიშნული პრინციპის დაზღვევის ზოგად 2
დებულებებში ასახვის ნაცვლად, ის დაზღვევის ცალკეული სახის მაგალითზე
მოაწესრიგა (იხ. 829, 840-850, 856). 842-ს განმარტებისას მნიშვნელოვანია
რამდენიმე გარემოების გათვალისწინება.
უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ პასუხისმგებლობის დაზღვევისას 3

სადაზღვევო რისკი დამზღვევის გავლენის სფეროში ექცევა (იხ. 839-ე მუხლის
კომენტ.). ამის გათვალისწინებით განზრახ გამოწვეული ზიანის აკრძალვა
პასუხისმგებლობის დაზღვევისას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს.
მნიშვნელოვანია, რომ 842-ში სხვა ნორმებისაგან განსხვავებული ფორმულირებაა 4

მოცემული. კერძოდ, დამზღვევის მიერ ზიანის გამოწვევის ფორმაზე მითითებისას
კანონმდებელი იყენებს ტერმინს — იმ გარემოების შეგნებულად წარმოშობა,
რისთვისად დამზღვევს ეკისრება პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე. აქვე
უნდა აღინიშნოს, რომ არაერთგვაროვანი ტერმინებია გამოყენებული ყველა
ნორმაში, რომელიც განზრახ გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების აკრძალვას ეხება.
მაგალითად, 829 პირდაპირ მიუთითებს განზრახვასა და უხეშ
გაუფრთხილებლობაზე; 844-ში გამოყენებულია ტერმინი — უკანონო მოქმედებით
სიკვდილის განზრახ გამოწვევა; 856-ც უკანონო მოქმედებით უბედური
შემთხვევის განზრახ გამოწვევის შემთხვევას ითვალისწინებს. მოყვანილი
ნორმების ტერინოლოგიური ერთგვაროვნება მნიშვნელოვანია, რამდენადაც ისინი
ერთსა და იმავე პრინციპს განამტკიცებენ.
სიზუსტის თვალსაზრისით ყველზე სრულყოფილ მოწესრიგებას 829 შეიცავს, 5

რომელიც განზრახვასა და უხეშ გაუფრთხილებლობაზე მიუთითებს. ამ
თვალსაზრისით, 842-ში მოყვანილი ტერმინშიც — გარემოების შეგნებულად
1
გამოწვევა, განზრახვა და უხეში გაუფრთხილებობა უნდა გაერთიანდეს.

მზღვეველის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძვლებიდან უხეში
გაუფრთხილებლობის გამორიცხვა არასწორი იქნებოდა. სადაზღვევო პრაქტიკა
იცნობს შემთხვევებს, როდესაც, მაგალითად, დამზღვევი ავტომობილს ნასვამ
მდგომარეობაში მართავს; პაციენტისთვის სამედიცინო დახმარების გაწევისას
ექიმი ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშაა და
ა.შ.
6 დამზღვევის მიერ ჩადენილი გადაცდომის დაკონკრეტება მნიშვნელოვანია

ქმედების სწორი კვალიფიკაციისთვის. მაგალითად, ექიმის პროფესიული
პასუხისმგებლობის დაზღვევისას ქართულ სადაზღვევო პრაქტიკაში
პრობლემურია სამედიცინო ცდომილების (შეცდომის) არსის დადგენა.
სამედიცინო ექსპერტთა წრეში ჩამოყალიბებული პოზიციის მიხედვით, ტერმინი -
შეცდომა, თავისი ეტიმოლოგიური მნიშვნელობით მიანიშნებს განზრახ
ქმედებაზე. ექიმის პროფესიული პასუხისმგებლობის დაზღვევა კი განზრახ
ქმედებაზე ვერ გავრცელდება. შესაბამისად, ქართულ სადაზღვევო პრაქტიკაში
დაინერგა ტერმინი — სამედიცინო ცდომილება, ე.ი. ცდომილება სამედიცინო
მსჯელობებსა და ქმედებებში, რომელიც მედიცინის დარგის სპეციფიკიდან
გამომდინარეობს. აღნიშნული პოზიციის გათვალისწინება მნიშვნელოვანია,
რამდენადაც მსგავსი ტიპის დავებზე მოსამართლე სწორედ სამედიცინო
ექსპერტთა დასკვნებს ეყრდნობა.
7 842-ში გათვალისწინებული მოწესრიგება, ერთი შეხედვით, კითხვის ნიშნის ქვეშ

აყენებს პასუხისმგებლობის დაზღვევის, როგორც მესამე პირის დაზღვევის,
მიზანს. კერძოდ, მზღვეველის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების
დაშვებით, მესამე პირის დაცვის ინტერესი განუხორციელებელი რჩება. თუმცა,
მოცემულ შემთხვევაში მზღვეველის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლება
გამართლებულია ხელშეკრულებისადმი მისი ინტერესით. გაუმართლებელი
იქნებოდა, მესამე პირის ინტერესის დაცვის არგუმენტით, მზღვეველს ყველა
შემთხვევაში დაკისრებოდა ანაზღაურების ვალდებულება.
8 პირველყოვლისა, მზღვეველის ნების ავტონომია მის მიერ ხელშეკრულების

პირობების თავისუფლად განსაზღვრას მოიაზრებს. პრაქტიკული თვალსაზრისით,
ნაკლებად სავარაუდოა, მზღვეველი დაინტერესდეს ისეთი გარიგებით, რომელიც
მას დამზღვევის მიერ განზრახ გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების
ვალდებულებას დააკისრებს.
9 მეორე მხრივ, ასეთი გარიგება ეკონომიკური თვალსაზირითაც არაეფექტურია.1

მსგავსი დაშვების პირობებში, მზღვეველმა დამზღვევისგან უნდა ამოიღოს
გადახდილი თანხა. აღნიშნული კი სადაზვევო კომპანიის რესუსრის არაეფექტურ
ხარჯვას გამოიწვევს.
1Loshin, Insurance Law’s Hapless Busybody: A Case Against Insurable Interest Requirement, The Yale Law Journal,
2
გარდა ამისა, 842 არაპირდაპირ სწორედ მესამე პირის დავის ინტერესს ემსახურება. 10
მაგალითად, ექიმის პროფესიული პასუხისმგებლობის დაზღვევისას, მეცნიერთა
გარკვეული ნაწილი მიიჩნევს, რომ დაზღვევის არსებობით ითრგუნება ექიმის
მხრიდან პაციენტზე ზრუნვის ვალდებულების კეთილსინდისიერად შესრულების
მოტივაცია.2 სინამდვილეში კი ზიანის განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით
გამომწვევი ექიმისათვის ანაზღაურებაზე უარის თქმით, საბოლოოდ, ექიმის
კეთილსინდისიერი ქცევის წახალისება და სამედიცინო ხარისხის გაუმჯობესება
მიიღწევა.
განსხვავებულად წყდება საკითხი სავალდებულო დაზღვევისას. როდესაც მესამე 11

პირის დაცვის მიზანი უპირატესია (იხ. 843).
2 Boccara, Medical Malpractice, in: Faure (Editor), Tort Law and Economics, Encyclopedia of Law and Economics,
Second Edition, Volume 1, Edward Elgar Publishing, 2009, p. 348.
3
მუხლი 843. პასუხისმგებლობა სავალდებულო დაზღვევისას
1. თუ მზღვეველი მთლიანად ან ნაწილობრივ თავისუფალია დამზღვევის წინაშე

მოვალეობისაგან, მისი პასუხისმგებლობა მესამე პირის წინაშე ძალაშია
სავალდებულო დაზღვევის შესახებ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.
2. თუ მზღვეველი აკმაყოფილებს მესამე პირის მოთხოვნას, მაშინ მესამე პირის
მოთხოვნა დამზღვევის მიმართ გადადის მზღვეველზე.
I. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................ 1
II. ნორმის შინაარსი ........................................................................................................................................... 1
წინამდებარე ნორმის მიზანია მესამე პირთა დაცვა სავალდებულო დაზღვევისას. 1
ამ თვალსაზრისით, 843 გამონაკლისს წარმოადგენს დაზღვევის დოქტრინაში
აღიარებული პრინციპიდან (იხ. 842). მოცემულ შემთხვევაში კანონმდებელი
უპირატესობას სწორედ მესამე პირის ინტერესს ანიჭებს, მზღვეველს კი
რეგრესული მოთხოვნის გამოყენების შესაძლებლობას აძლევს.

სავალდებულო დაზღვევისას დამზღვევის განზრახი ქმედება არ იწვევს 2
დაზარალებული მესამე პირისთვის ზიანის ანაზღაურების შეზღუდვას. ასეთ
დროს მზღვეველი მესამე პირის სასარგებლოდ ანაზღაურებს დამდგარ ზიანს და
შემდგომ რეგრესის წესით ითხოვს დამზღვევისგან ზიანის ანაზღაურებას.
843 I-ში კანონმდებელი იყენებს ფორმულირებას — თუ მზღვეველი მთლიანად ან 3

ნაწილობრივ თავისუფალია დამზღვევის წინაშე მოვალეობისაგან. შესაბამისად,
მესამე პირის ინტერესი დაცულია იმის მიუხედავდ, რა მოცულობის
ვალდებულება ეკისრება მზღვეველს დამზღვევის წინაშე.
843 II მზღვეველის მიერ რეგრესული მოთხოვნის გამოყენებას ეხება. კერძოდ, თუ 4

მზღვეველი აკმაყოფილებს მესამე პირის მოთხოვნას, მესამე პირის მოთხოვნა
დამზღვევის მიმართ გადადის მზღვეველზე. შესაბამისად, მზღვეველის მიერ
რეგრესული მოთხოვნის გამოყენების წინაპირობაა მის მიერ მესამე პირის
მოთხოვნის დაკმაყოფილება. მხოლოდ ამის შემდეგ შეუძლია მზღვეველს
დამზღვევის მიმართ რეგრესული მოთხოვნის გამოყენება. ასეთი დათქმით
კანონმდებელი მზღვეველის უსაფუძლოდ გამდიდრების პრევენციას ისახავს
მიზნად.
1
5 სამოქლაქო პასუხისმგებლობის დაზღვევის შემთხვევაში მზღვეველს რეგრესის

უფლება ლოგიკურად ენიჭება ისეთ შემთხვევაში, თუ დამზღვევმა ზიანი განზრახ
გამოიწვია.1 წინააღმდეგ შემთხვევაში, სადაზღვევო დაფარვით გათვალისწინებულ
ფარგლებში ზიანის მიყენებისას მზღვეველის მიერ ასეთი მოთხოვნის გამოყენება
წინააღმდეგობაში მოვიდოდა თავად პასუხისმგებლობის დაზღვევის მიზანთან
(იხ. 839-ე მუხლის კომენტ.).
6 რეგრესი უნდა გაიმიჯნოს სუბროგაციისგან, რომელსაც კანონმდებელი

სისტემურად ქონების დაზღვევის ნაწილში აწესრიგებს.2 სუბროგაციის დროს
ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობაში იცვლება კრედიტორი და,
შესაბამისად, უფლება ერთი პირიდან მეორეზე (დამზღვევიდან მზღვეველზე)
გადადის. ამ დროს. რეგრესის დროს კი წარმოიშობა ახალი უფლება.3 ამ დროს
„კონკრეტული ვალდებულებით-სამართლებრივი ურთიერთობა დასრულებულია
და წარმოიშობა ახალი ვალდებულება.“4
1 მსგავს დანაწესს „ავტომოტოტრანსპორტის მფლობელთა სამოქალაქო პასუხისმგებლობის

სავალდებულო დაზღვევის“ შესახებ კანონიც შეიცავს. იხ. მუხლი მე-17.
2 შეად. 832-ის კომენტ.
3 ნიავაძე, სუბროგაცია და რეგრესი დაზღვევის სამართალში, შედარებითი სამართლებრივი
ანალიზი, თბილისი, 2012, გვ. 28.

2
1. სიცოცხლის დაზღვევა შეიძლება ეხებოდეს დამზღვევს ან სხვა პირს.

2. თუ სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება დადებულია სხვა პირის
სასარგებლოდ, მაშინ საჭიროა ამ პირის ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის
წერილობითი თანხმობა
I. პირადი დაზღვევის არსი და მისი სახეები ..................................................................................................................... 1

II. სიცოცხლის დაზღვევა ...................................................................................................................................................... 2
1. ნორმის მიზანი ................................................................................................................................................................ 2
2. ნორმის შინაარსი............................................................................................................................................................. 3
3. სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობა სიცოცხლის დაზღვევისას .................................................................... 4
I. პირადი დაზღვევის არსი და მისი სახეები

დაზღვევის ობიექტის განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამო პირადი დაზღვევის 1
მომწესრიგებელი ნორმები მკვეთრად ემიჯნება ქონების დაზღვევის პრინციპებს.
აღნიშნულის გამოვლინებაა, მაგალითად, სუბროგაციის გამოყენების
დაუშვებლობა პირად დაზღვევაში (იხ. 832-ე მუხლის კომენტ.); სადაზღვევო
ინტერესის მომეტებული მნიშვნელობა პირად დაზღვევაში და სხვ.
პირად დაზღვევას მიეკუთვნება: სიცოცხლის დაზღვევა,1 ჯანმრთელობის 2

დაზღვევა2 და უბედური შემთხვევის დაზღვევა. პირადი დაზღვევისას
დამზღვევის ინტერესია „მიიღოს სადაზღვევო საზღაური ავადმყოფობის დროს,
გარკვეული ასაკის მიღწევისას ან უბედური შემთხვევის დადგომისას, ან კიდევ
დამზღვევის გარდაცვალების შემთხვევაში დაზღვეულმა პირმა მიიღოს
სადაზღვევო საზღაური.“3
პირადი დაზღვევის თავისებურება იმით გამოიხატება, რომ სადაზღვევო 3

შემთხვევა ყოველთვის ნეგატიურ ხდომილებას არ წარმოადგენს. გარკვეულ
შემთხვევებში სადაზღვევო რისკის რეალიზაცია დამზღვევის ინტერესს
წარმოადგენს.4 აღნიშნულის გათვალისწინებით პირადი დაზღვევის
ხელშეკრულებები ორ ჯგუფად იყოფა: სარისკო და დაგროვებითი სახის
ხელშეკრულებები.
სარისკო დაზღვევის ხელშეკრულებას წარმოადგენს უბედური შემთხვევის 4

დაზღვევა. მისი პირობების თანახმად, სადაზღვევო ანაზღაურება გაიცემა
მხოლოდ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის საფუძველზე. მაგალითად, თუ
1 აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მოქმედებს „პარლამენტის წევრის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის

სავალდებულო დაზღვევის შესახებ“ კანონი. კანონის მიხედვით, დაზღვევის ობიექტია საქართველოს
პარლამენტის წევრის სიცოცხლე და ჯანმრთელობა. იხ. 2005 წლის 23 დეკემბრის #2171-II ს კანონი.
2 გასათვალისწინებელია, რომ კანონმდებელი სამოქალაქო კოდექსის ფარგლებში ცალკე არ ადგენს
ჯანმრთელობის დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებს.

4 იქვე.
1
სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში ზიანის სახით არ დადგება დაზღვეული

პირის სიცოცხლის მოსპობა ან ჯანმრთელობის დაზიანება, მზღვეველი
სადაზღვევო ანაზღაურებას არ გადაიხდის.5
5 დაგროვებითი სახის დაზღვევაზე შეთანხმებით კი დამზღვევი უფლებამოსილია

მიიღოს არა მხოლოდ ზიანის ანაზღაურება, არამედ მის მიერ გადახდილი
სადაზღვევო პრემიის გარკვეული პროცენტიც.6 ასეთ დროს ფაქტობრივად,
დამზღვევი შემოსავალს იღებს დაზღვევის ხელშეკრულებიდან.7
6 სარისკო და დაგროვებითი დაზღვევის შემთხვევაში სადაზღვევო შემთხვევად

სხვადასხვა ტიპის რისკის რეალიზაცია წარმოდგება. მაგალითად, სიცოცხლის
დაზღვევის ხელშეკრულებას ადამიანები იმ მიზნით აფორმებენ, რომ მათთვის
არასასურველი შედეგის (გარდაცვალების) დადგომის შემთხვევაში შესაბამისი
ანაზღაურებით უზრუნველყონ მათზე ფინანსურად დამოკიდებული ოჯახის
წევრები, ფინანსურად დამოკიდებული პირები თუ კრედიტორები (სასესხო
ვალდებულების არსებობის შემთხვევაში) და მისთ. შესაბამისად, სიცოცხლის
დაზღვევისას, სადაზღვევო შემთხვევად ნეგატიური მოვლენა, დამზღვევის
(დაზღვეულის) გარდაცვალება განიხილება.8
7 დაგროვებითი დაზღვევის დროს კი სადაზღვევო რისკად დამზღვევის

ხანგრძლივი სიცოცხლე განიხილება. კერძოდ, თუ დამზღვევი არ გარდაიცვალა
ხელშეკრულებაში მითითებულ თარიღამდე, ის მიიღებს ხელშეკრულებით
გათვალისწინებულ ანაზღაურებას. მოცემულ შემთხვევაში, ადამიანები წინასწარ
ზრუნავენ მათთვის აუცილებელი ფულადი სახსრების დაგროვებაზე.9 სწორედ
აღნიშნული განსხვავებების გამო დაგროვებით დაზღვევას აშშ-ს მოსამართლეები
ინვესტიციის სახედ მიიჩნევენ.10
II. სიცოცხლის დაზღვევა
1. ნორმის მიზანი
8 844 ითვალისწინებს დამზღვევისა და მესამე პირის სიცოცხლის დაზღვევის
შესაძლებლობას. ნორმის მიზანია, სხვა პირის დაზღვევისას დაიცვას მისი
სიცოცხლე, როგორც დაზღვევის ობიექტი.
9 სადაზღვევო ინტერესის აშშ-ს დოქტრინა საგანგებოდ მიუთითებს, რომ მესამე

პირის დაზღვევისას მომეტებულია მორალური რისკის ზრდის ალბათობა (იხ. 799-
ე მუხლის კომენტ.). აშშ-ს სასამართლო პრაქტიკა არაერთ მაგალითს იცნობს,
5 იქვე, 168.
6 გადახდილი პრემიის დაბრუნება დაზღვევის დოქტრინაში გამონაკლისად განიხილება. იხ. Keeton/Widiss,
Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctirnes, and Commenrcail Practices, West Group, 2003, p.
161; შდრ. 850 II და 851 II.
7 იქვე.
9 იქვე.
10 იქვე, 38.
2
როდესაც მაღალი მორალური რისკის არსებობის გამო დაზღვეულის სიცოცხლე

განზრახ მოისპო.11
ქართველმა კანონმდებელმა 844 II-ში დადგენილი ნორმით დაზღვეული პირის 10

დაცვის მექანიზმი გაითვალისწინა.12 უნდა აღინიშნოს, რომ მორალური რისკის
ზრდის პრევენციის მიუხედავად, დაზღვეული პირის სიცოცხლე შეიძლება მაინც
საფრთხეში აღმოჩნდეს.13 ამიტომ სადაზღვევო კომპანიის წარმომადგენლებს
განსაკუთრებული სიფრთხილე და წინდახედულობა მოეთხოვებათ სადაზღვევო
ინტერესის დადგენის პროცესში. სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის
კრიტიკოსები სწორედ სადაზღვევო კომპანიების არაკეთილსინდისიერ ქცევაზე
მიუთითებენ.14 კერძოდ, სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის ეკონომიკური
ანალიზის საფუძველზე კრიტიკოსებმა დაასკვნეს, რომ აშშ-ში სადაზღვევო
კომპანიებისთვის ხელშეკრულების დადების ეტაპზე ხელსაყრელია სადაზღვევო
ინტერესის არარსებობა. მზღვეველები მხოლოდ სადაზღვევო პრემიის მიღების
შემდეგ აყენებენ სადაზღვევო ინტერესის პრობლემას და მისი არარსებობის გამო
ხელშეკრულების ბათილად ცნობას ითხოვენ. შედეგად კი, პრემიების დაბრუნების
თაობაზე დაზღვევის დოქტრინაში დამკვიდრებული პრინციპის წყალობით,15
ისინი მოგების სახით იტოვებენ მიღებულ პრემიას და უსაფუძვლოდ
მდიდრდებიან.16
2. ნორმის შინაარსი
844 I დამზღვევისა და მესამე პირის სიცოცხლის დაზღვევის შესაძლებლობას 11
ითვალისწინებს.
დაზღვევის დოქტრინაში ერთმანეთისგან იმიჯნება სიცოცხლის დაზღვევის ორი 12

ხელშეკრულება. კერძოდ, პირველი, რომლითაც დამზღვევი საკუთარ სიცოცხლეს
აზღვევს და მეორე, რომლითაც დაზღვეულია მესამე პირის სიცოცხლე.
პირველ შემთხვევაში მორალური რისკის არსებობა ბოლომდე არ გამოირიცხება. 13

თუმცა, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ დამზღვევის მიერ მოსარგებლედ
განსაზღვრულ პირს დაზღვეული სიცოცხლის მოსპობის განზრახვა გაუჩნდეს.
17გასათვალისწინებელია ისიც, რომ დამზღვევი უფლებამოსილია შეცვალოს
ხელშეკრულებით განსაზღვრული მოსარგებლე და მიუთითოს ის, ვის მიმართაც
11 Liberty National Life Insurance Co. v. Weldon. იხ. Jerry R., Richmond D., Understanding Insurance Law, Fourth
Edition, LexisNexis, 2007, 313.
12 დაზღვეული სიცოცხლის დაცვის მექანიზმების გახვილვისას მნიშვნელოვანია 350 II-ის დანაწესის
გათვალისწინებაც.
13 ასეთი შემთხვევების სამართლებრივ შედეგებს 849 განსაზღვრავს.
14 ირემაშვილი, სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა და მის მიმართ გამოთქმული კრიტიკის ანალიზი, თსუ-ს
იურიდიული ფაკულტეტის სამართლის ჟურნალი, #2/2013, გვ. 18.

15 Keeton/Widiss, Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctirnes, and Commenrcail Practices,
West Group, 2003, p. 161.

3
მეტი ნდობა გააჩნია. მეორე შემთხვევა დაზღვეული სიცოცხლის მოსპობის

მომეტებულ რისკს შეიცავს.18
14 მოყვანილი კლასიფიკაციისთვის გადამწყვეტია, ვისი სიცოცხლე განისაზღვრება

დაზღვევის ობიექტად. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია 844-ს 849-სთან
კავშირში განმარტება. კერძოდ, 849 I აწესრიგებს მესამე პირის, ხოლო 849 II კი
დამზღვევის სიცოცხლის დაზღვევას.
15 844 II იცავს დაზღვეული პირის სიცოცხლეს. ნორმის მიხედვით, სხვა პირის

სიცოცხლის დაზღვევისას აუცილებელია ამ პირის ან მისი კანონიერი
წარმომადგენლის წერილობითი თანხმობა. ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი
განსაკუთრებულ სიმკაცრეს ავლენს და მორალური რისკის მაქსიმალურად
შემცირებას ცდილობს.
16 მნიშვნელოვანია თავად ფორმულირების ანალიზიც - სხვა პირის სასარგებლოდ.

ლოგიკურად, კანონმდებელი აქ ისეთ შემთხვევაზე საუბრობს, როდესაც
დამზღვევი სხვა პირის სიცოცხლეს აზღვევს. შესაბამისად, სადაზღვევო
შემთხვევად, მსგავსი ტიპის ხელშეკრულებებში სწორედ დაზღვეული პირის
გარდაცვალება განისაზღვრება. ასეთი ლოგიკით, კანონის ფორმულირება - მის
სასარგებლოდ უხერხულად ჟღერს და ფაქტობრივად, სარგებლის
მიმღებისითვისაა სასარგებლო. ოჯახის წევრების შემთხვევაშიც ეს სარგებელი
უზრუნველყოფას უფრო წარმოადგენს, ვიდრე ადამიანის გარდაცვალებით
გამოწვეული მორალური ზიანის კომპენსაციას. ამ თვალსაზრისით, 849 I-ში
მოყვანილი ფორმულირება უფრო მისაღებია — სხვა პირის სიკვდილის
შემთხვევისათვის.
17 სწორედ ამ სხვა პირის (დაზღვეულის) დაცვის ინეტერსი მოითხოვს, რომ

არსებობდეს მისი თანხმობა. ეს გამონაკლისი წესია როგორც სხვა პირის
სასარგებლოდ დადებული გარიგებების ზოგადი წესებიდან (შდრ. 349), ისე სხვა
პირის სასარგებლოდ დადებული დაზღვევის ხელშეკრულების მომწესრიგებელი
წესებიდან (შდრ. 836 II). მოყვანილ რეგულაციებში კანონმდებელი დაზღვეული
პირის თანხმობას სავალდებულოდ არ ხდის. მოცემულ შემთხვევაში კი —
კანონმდებელი არათუ ითხოვს ასეთ თანხმობას, არამედ წერილობით ფორმაზე
იმპერატიულად მიუთითებს.
3. სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობა სიცოცხლის დაზღვევისას

18 მესამე პირის დაზღვევისას დაზღვეული ობიექტის დაცვის მიზნიდან
გამომდინარე სადაზღვევო ინტერესის განსაზღვრა განსაკუთრებულ
მნიშვნელობას იძენს. სიცოცხლის დაზღვევისას სადაზღვევო ინტერესის
შემადგენლობა წარმოდგენილია სამართლებრივი და ეკონომიკური ინტერესების
ერთობლიობით. სამართლებრივი ინტერესი სიცოცხლის დაზღვევაში მოიცავს
სისხლისმიერ და კანონით დადგენილ ოჯახურ/ნათესაურ ურთიერთობებს.
18 იქვე, 294.
4
ეკონომიკური ინტერესის ქვეშ კი მოიაზრება ის ეკონომიკური დამოკიდებულება,

რომელიც „მოსარგებლეებს“ გააჩნიათ დამზღვევის მიმართ.19
მაგალითად, აშშ-ს დაზღვევის დოქტრინის მიხედვით, მეუღლეებს გააჩნიათ 19

ერთმანეთის სიცოცხლის შენარჩუნების ინტერესი, რომელიც განქორწინების
შემთხვევაში იკარგება. თუმცა, თუ ერთ-ერთ მეუღლეს მეორის სასარგებლოდ
ალიმენტის გადახდა დაეკისრება, მეუღლეებს შორის გაჩნდება ეკონომიკური
კავშირი. აღნიშნული კი ეკონომიკური ინეტერესის საფუძვლად განიხილება.20
აშშ-ს სასამართლოები განსხვავებულად წყვეტენ შვილად აყვანის საფუძველზე 20

წარმოშობილ ურთიერთობებში სადაზღვევო ინტერესის არსებობის პრობლემას.
არაერთგვაროვანია სასამართლოების მიდგომა იმის თაობაზეც, თუ ნათესაობის
რა წრეზე უნდა გავრცელდეს სადაზღვევო ინტერესის არსებობის
პრეზუმფცია. 21
აღსანიშნავია, რომ ეკონომიკურ ინტერესს შესაძლოა გადამწყვეტი 21

მნიშვნელობა ისეთ შემთხვევებშიც მიენიჭოს, სადაც ნათესაური კავშირი არ
არსებობს, მაგრამ სახეზეა მჭიდრო ეკონომიკური ინტერესი. მაგალითად,
ერთმანეთის სიცოცხლისადმი ინტერესი შესაძლებელია გააჩნდეთ ბიზნეს
პარტნიორებს, ხელშეკრულების მხარეებს. კონტრაჰენტის გარდაცვალებამ
მხარეს შესაძლოა მატერიალური ზიანი მიაყენოს.22
პრობლემურია სადაზღვევო ინტერესის არსებობის დადგენა შრომით- 22

სამართლებრივ ურთიერთობებში. ერთმანეთის სიცოცხლის შენარჩუნების
ინტერესი შესაძლოა გავრცელდეს დამსაქმებელსა და დასაქმებულზეც. ასეთ
დროს რამდენიმე ფაქტორის გათვალისწინებაა მნიშვნელოვანი. უპირველესად,
უნდა განისაზღვროს, რა ტიპის ურთიერთობა არსებობს დასაქმებულსა და
დამსაქმებელს შორის; რამდენად მჭიდრო და ინტენსიურია ეს ურთიერთობა.
მსხვილ კომპანიებში, დაქირავებულთა მრავალრიცხოვნების გათვალისწინებით,
დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის არსებული ურთიერთობები
დისტანცირებას განიცდის და სადაზღვევო ინტერესის არსებობაც სათუო
ხდება. ამასთან, შეუძლებელია დამსაქმებელს ყველა დასაქმებულის მიმართ
ერთნაირი ინტერესი გააჩნდეს. მისთვის განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი
შეიძლება იყოს ცალკეული დასაქმებული კომპანიაში მისი პოზიციის
გათვალისწინებით. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის არგუმენტიც, რომ თუ
შრომით-სამართლებრივი ურთიერთობები ემყარება ე.წ. at will დოქტრინას,
დასაქმებულის ინტერესი შესაძლოა მინიმალური იყოს შრომითი
ურთიერთობის მიმართ მისი არასტაბილურობის გამო. 23

20 იქვე.
21 იქვე, 295.
22 იქვე, 287.

5
23 სადაზღვევო ინტერესი სიცოცხლის დაზღვევაში დაკავშირებულია

ურთიერთობებთან. ამიტომაც ის სუბიექტურ სტანდარტს ეყრდნობა და არა
ობიექტურს. ადამიანებს შორის ერთმანეთის სიცოცხლის შენარჩუნების
ინტერესი დამოკიდებულია მათ შორის არსებული ურთიერთობის შინაარსზე.
ურთიერთობის განვითარება კი არაპროგნოზირებადია და შეიძლება
შეიცვალოს. შესაბამისად, არსებობს იმდენი განსხვავებული მოლოდინი,
რამდენიც არის ურთიერთობა.24 სწორედ ამიტომ განსაკუთრებულად დიდია
მოსამართლის როლი სიცოცხლის დაზღვევის დავებზე სადაზღვევო ინტერესის
განმარტებისას.
6
მუხლი 845. ხელშეკრულების დადებაზე უარის დაუშვებლობა
თუ დამზღვევი ხელშეკრულების დადებისას დაარღვევს თავის მოვალეობას

ცნობების შეტყობინების თაობაზე, მზღვეველს არ შეუძლია ხელშეკრულებაზე
უარი განაცხადოს, თუკი ხელშეკრულების დადების შემდეგ ხუთი წელი გავიდა.
ხელშეკრულებაზე უარი დასაშვებია, თუ შეტყობინების მოვალეობა განზრახ არ
შესრულდა.
როგორც წესი, სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებები ხანგრძლივი ვადით 1
იდება. წინამდებარე ნორმაში გათვალისწინებული მოწესრიგებით კანონმდებელი
მხარეთა ორმხრივ ინტერესებს ითვალისწინებს. ამ თვალსაზრისით 845, ერთი
მხრივ, დამზღვევს ხანგრძლივი ვადით დადებული ხელშეკრულების
მოულოდნელი შეწყვეტისა და არასასურველი შედეგებისგან იცავს. ხოლო, მეორე
მხრივ, ნორმა კეთილსინდისიერი მზღვეველისა და მისი სახელშეკრულებო
ინტერესის დაცვისკენაა მოწოდებული.

845 ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების დარღვევის სამართლებრივ 2
შედეგებს განსაზღვრავს. წინამდებარე ნორმა ნაწარმოებია ხელშეკრულების
დადების ეტაპზე ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების მომწესრიგებელი
ზოგადი, 808-ში მოცემული, ნორმიდან (იხ. 808-ე მუხლის კომენტ.).
გასათვალისწინებელია, რომ დაზღვევის ობიექტის შესახებ არსებული
ინფორმაციის მიწოდებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა სწორედ სიცოცხლის
დაზღვევისას ენიჭება. ასეთია მაგალითად, დამზღვევის (დაზღვეულის) ასაკი,
ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებული მონაცემები და სხვ.
845 სპეციალურ მოწესრიგებას ითვალისწინებს და მზღვეველს უკრძალავს 3

დამზღვევის მიერ აღნიშნული ვალდებულების დარღვევის საფუძვლით
ხელშეკრულებაზე უარის უფლების გამოყენებას. ასეთი აკრძალვისათვის
კანონმდებელი აუცილებელ წინაპირობას ადგენს. კერძოდ, მზღვეველს არ
შეუძლია ხელშეკრულებაზე უარი განაცხადოს, თუკი ხელშეკრულების დადების
შემდეგ ხუთი წელი გავიდა. ასეთი დანაწესის დადგენით კანონმდებელი
დამზღვევის ინტერესის დაცვას ცდილობს.
ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ნორმა მზღვეველის უარს დასაშვებად 4

მიიჩნევს, თუ შეტყობინების ვალდებულება განზრახ არ შესრულდა. ამ ნაწილში
კანონმდებელი უკვე მზღვეველის ინტერესს ითვალისწინებს და დამზღვევის
არაკეთილსინდისიერების გამო მას სახელშეკრულებო ურთიერთობის შეწყვეტის
უფლებას არ უზღუდავს.
1
მუხლი 846. ხელშეკრულების მოშლა სადაზღვევო შესატანების პერიოდულად

გადახდისას
თუ სადაზღვევო შესატანები პერიოდულად არის გადახდილი, მზღვეველს

შეუძლია სადაზღვევო ურთიერთობა მოშალოს ნებისმიერ დროს, ოღონდ
მიმდინარე სადაზღვევო პერიოდის დასრულებისათვის.
წინამდებარე ნორმა სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულების მოშლის 1
სპეციალურ წესს ადგენს. მუხლის მიზანია როგორ მზღვეველის, ისე დამზღვევის
ინტერესების დაცვია. კერძოდ, მზღვეველი უფლებამოსილია შეწყვიტოს
სახელშეკრულებო ურთიერთობა კონტრაჰენტთან, რომელიც არღვევს მისთვის
დაკისრებულ ვალდებულებას. დამზღვევი კი ინარჩუნებს უფლებას, ისარგებლოს
სადაზღვევო მომსახურებით მიმდინარე სადაზღვევო პერიოდის დასრულებამდე.

846 დამზღვევის მიერ პრემიის გადახდის ვალდებულების დარღვევას შეეხება. 2
ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ნორმა პირდაპირ არ მიუთითებს
დამზღვევის ვალდებულების დარღვევაზე. ტერმინოლოგიური სიზუსტის
თვალსაზრისით, სასურველი იქნებოდა როგორც ნორმის სათაურში, ისე მის
შინაარსში აღნიშნული დარღვევა პირდაპირ ასახულიყო (შდრ. 818).
ნორმით გათვალისწინებული წინაპირობის განხილვისას მნიშვნელოვანია 818-ის 3

გათვალისწინება, რომელიც სადაზღვევო პრემიის გადაუხდელობის საფუძვლით
მზღვეველს ხელშეკრულების მოშლის უფლებას ანიჭებს (იხ. 818-ე მუხლის
კომენტ.). 818-სგან განსხვავებით, 846 არ შეიცავს დათქმას დამზღვევის
გაფრთხილების შესახებ.
846 მიუთითებს, რომ მზღვეველს ზემოაღნიშნული საფუძვლით ხელშეკრულების 4

მოშლის უფლების გამოყენება შეუძლია ნებისმიერ დროს, ოღონდ მიმდინარე
სადაზღვევო პერიოდის დასრულებისთვის. ასეთი დათქმის განმარტებისას
რამდენიმე გარემოების გათვალისწინებაა საჭირო. თავისთავად ამ მოწესრიგებით
კანონმდებელი დამზღვევის ინტერესს ითვალისწინებს. ნორმა შეეხება ისეთ
შემთხვევებს, როდესაც დამზღვევი სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებით
გათვალისწინებულ სადაზღვევო პრემიას პერიოდულად იხდის. მაგალითად,
მხარეები შეთანხმდნენ, რომ დამზღვევი პრემიას ორ თვეში ერთხელ, თვის
პირველ კვირაში გადაიხდის. თუ დამზღვევი დაარღვევს სადაზღვევო პრემიის
გადახდის ვალდებულებას მარტში, მზღვეველს არ ექნება უფლება ხელშეკრულება
მოშალოს აპრილის ბოლომდე. შესაბამისად, 846 დამზღვევს მიმდინარე
სადაზღვევო პერიოდის დასრულებამდე სადაზღვევო მომსახურებით
სარგებლობის უფლებას ანიჭებს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სადაზღვევო
1
პერიოდი, როგორც წესი, ხელშკრულების მოქმედების ვადით განისაზღვრება.

შესაბამისად, მიმდინარე პერიოდი უნდა განიმარტოს, როგორც დამზღვევის მიერ
პრემიის გადახდებს შორის არსებული დროის მონაკვეთი. წინააღმდეგ
შემთხვევაში, ნორმით გათვალისწინებული ვადის სიტყვასიტყვით განმარტებისას
ვერ მიიღწევა მზღვეველის ინტერესის დაცვის მიზანი, რომელსაც კანონმდებელი
მისთვის ხელშეკრულების მოშლის უფლების მინიჭებით ისახავს.
5 ასეთი მოწესრიგების მიუხედავად, გასათვალისწინებელია მზღვეველის

ინტერესიც. დამზღვევმა არ უნდა ისარგებლოს 846-თი მინიჭებული
უპირატესობით.
2
მუხლი 847. ანაზღაურების უფლების გადაცემა მესამე პირისათვის
1. დამზღვევს შეუძლია დაგროვებითი დაზღვევისას სარგებლის მიღების უფლება

გადასცეს მესამე პირს, ასევე შეუძლია მესამე პირი შეცვალოს სხვა პირით, თუ
ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.
2. მესამე პირს, რომელსაც აქვს სარგებლის მიღების უფლება, მისი განხორციელება
შეუძლია მხოლოდ სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას, თუ დამზღვევს სხვა
მითითება არ გაუცია.
847-ში გათვალისწინებული მოწესრიგებით კანონმდებელი დამზღვევს 1
დაგროვებითი სიცოცხლის დაზღვევისას მოსარგებლედ მესამე პირის
განსაზღვრის უფლებას ანიჭებს.

847 I-ის მიხედვით, დამზღვევი უფლებამოსილია დაგროვებითი სახის 2
სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულებით მოსარგებლედ მესამე პირი მიუთითოს.
სარისკო სახის (სარისკო დაზღვევის თაობაზე იხ. 844-ის კომენტ.) სიცოცხლის
დაზღვევის მსგავსად,1 მოცემულ შემთხვევაშიც დამზღვევი ინარჩუნებს უფლებას
შეცვალოს მის მიერ დასახელებული მოსარგებლე, თუ ხელშეკრულებით სხვა რამ
არ არის გათვალისწინებული.
დაგროვებითი სახის დაზღვევის ხელშეკრულება არსებითი პირობის სახით 3

აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მითითებას სადაზღვევო შემთხვევაზე.2
შესაბამისად, თუ დამზღვევს სხვა მითითება არ გაუცია, ხელშეკრულებით
მინიჭებული უფლების რეალიზაცია მოსარგებლეს სწორედ სადაზღვევო
შემთხვევის დადგომის შედეგად შეუძლია.
შინაარსობრივ სრულყოფას საჭიროებს 847-ის სათაური — ანაზღაურების 4

უფლების გადაცემა მესამე პირისთვის. ცხადია, ანაზღაურების უფლებაში
კანონმდებელი ანაზღაურების მიღების უფლებას მოიაზრებს. სასურველი
იქნებოდა მუხლის სათაურიც შესაბამისად ჩამოყალიბებულიყო. აღნიშნულის
გათვალისწინება მნიშვნელოვანია ნორმის სწორი განმარტებისთვის.
ანაზღაურების მიღების უფლების გადაცემით კანონმდებელი, ერთი მხრივ, მესამე
პირისთვის სასარგებლო დათქმას ითვალისწინებს. მეორე მხრივ, კი 847 II-ში
გათვალისწინებული მოწესრიგებით, ის დამზღვევის ინტერესს იცავს.
მაგალითად, ა-მ დაგროვებითი სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება გააფორმა 5

სადაზღვევო კომპანია ბ-სთან. ხელშეკრულებაში სადაზღვევო შემთხვევად ა-ს
გარდაცვალება, ხოლო მოსარგებლედ — გ განისაზღვრა. შესაბამისად, თუ
1 მსგავს მოწესრიგებას ითვალისწინებს 350 II.

1
სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში ზიანის სახით ა-ს გარდაცვალება არ

დადგება, ის მიიღებს სადაზღვევო ანაზღაურებას. ხოლო თუ ა სადაზღვევო
პერიოდის განმავლობაში გარდაიცვლება, ანაზღაურებას გ მიიღებს. ამასთანავე
გასათვალისწინებელია 847 II-ში მოცემული დათქმა დამზღვევის მიერ სხვა
მითითების გაცემის შესახებ. ერთ-ერთი ასეთი დათქმის მიხედვით, მოცემულ
მაგალითში, ა-ს სიცოცხლის შენარჩუნების პირობებშიც შეიძლება სადაზღვევო
ანაზღაურება გ-მ მიიღოს. თუმცაღა, თუ დამზღვევს ასეთი შინაარსის დათქმა არ
გაუკეთებია, მისი სიცოცხლის დაცვის ინტერესი იმავე ხარისხით ხდება
აქტუალური, როგორც — სარისკო სიცოცხლის დაზღვევის შემთხვევაში (შდრ. 849
II).
6 ფაქტობრივად, მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული დაგროვებითი დაზღვევის

ხელშეკრულება ერთდროულად შეიცავს როგორც დაგროვებითი, ისე — სარისკო
სიცოცხლის დაზღვევის ელემენტებს.3 ხელშეკრულების განმარტებისთვის
გადამწყვეტი მნიშვნელობა მასში გაკეთებულ დათქმებს ენიჭება. ასეთ დათქმების
არსებობის შესაძლებლობას კანონმდებელი უშვებს როგორც 847 I, ისე — II-ის
ნაწილში.
3 ამ თვალსაზრისით შეიძლება აქტუალური გახდეს 851-ის შინაარსის გათვალისწინებაც.

2
მუხლი 848. არასათანადო მესამე პირი
1. თუ დაგროვებითი დაზღვევის შემთხვევაში მესამე პირის უფლებას არ

შეესაბამება მზღვევლის მოვალეობა, მაშინ ეს უფლება რჩება დამზღვევს.
2. თუ დაგროვებითი დაზღვევის შემთხვევაში მესამე პირი არ იყენებს თავის
უფლებას სარგებლის მიღებაზე, მაშინ ეს უფლება რჩება დამზღვევს.
848 დაგროვებითი სიცოცხლის დაზღვევის მოსარგებლის უფლებამოსილების 1
ფარგლებს განსაზღვრავს. თავისი არსით ნორმა 847-ში გათვალისწინებული
მოწესრიგების ნაწილია და მასთან კავშირში უნდა განიმარტოს.

დამზღვევი უფლებამოსილია დაგროვებითი სახის სიცოცხლის დაზღვევის 2
ხელშეკრულება გააფორმოს მესამე პირის სასარგებლოდ. 848 I განსაზღვრავს
მესამე პირის უფლებამოსილების ფარგლებს. ნორმა მიუთითებს, რომ, თუ მესამე
პირის უფლებას არ შეესაბამება მზღვეველის მოვალეობა, მაშინ ეს უფლება რჩება
დამზღვევს. კანონმდებელი ადგენს, რომ მესამე პირი უფლებამოსილია
სადაზღვევო შემთხვევის დადგომისას მოითხოვოს სადაზღვევო საზღაური. მას
არა აქვს სადაზღვევო პრემიის მიღების უფლება.1 ასეთი მოწესრიგებით მესამე
პირის უსაფუძვლო გამდიდრების პრევენცია მიიღწევა. გადახდილი პრემიის
დაბრუნების მოთხოვნა, როგორც წესი, მხოლოდ დამზღვევს აქვს (იხ. 844-ე
მუხლის კომენტ., შდრ. 850 II) და ისიც გამონაკლის შემთხვევებში.2 დაგროვებითი
დაზღვევა სწორედ ასეთ გამონაკლისს მიეკუთვნება.
848 II ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც მესამე პირი არ იყენებს თავის 3

უფლებას სარგებლის მიღებაზე. ასეთ დროს მუხლის პირველ ნაწილში
განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგის მსგავსად, სარგებლის მიღების უფლება
დამზღვევს რჩება.
მაგალითად, ა-მ დაგროვებითი სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულების 4

მოსარგებლედ მიუთითა ბ. სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის შედეგად ბ-ს
მოთხოვნის უფლება გავრცელდება მხოლოდ სადაზღვევო საზღაურზე. თუ ბ ამ
მოთხოვნაზეც უარს იტყვის, სადაზღვევო საზღაურს დამზღვევი მიიღებს.
2 იხ. Keeton/Widiss, Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctirnes, and Commenrcail Practices,
West Group, 2003, p. 161.
1
მუხლი 849. მზღვეველის გათავისუფლება ზიანის ანაზღაურების მოვალეობისაგან
1. თუ დაზღვევის ხელშეკრულება დადებულია სხვა პირის სიკვდილის

შემთხვევისათვის, მზღვეველი თავისუფლდება თავისი მოვალეობისაგან იმ
შემთხვევაში, როცა დამზღვევმა უკანონო მოქმედებით განზრახ გამოიწვია ასეთი
პირის სიკვდილი.
2. თუ სიცოცხლის დაზღვევისას მესამე პირს აქვს სარგებლის მიღების უფლება,ეს
უფლება არ იქნება აღიარებული, თუ მან უკანონო მოქმედებით განზრახ გამოიწვია
იმ პირის სიკვდილი, რომლის სიცოცხლეც დაზღვეული იყო.
849 უმნიშვნელოვანეს მიზანს ემსახურება. ნორმა მოწოდებულია დაზღვეული 1
სიცოცხლის დაცვისკენ. განზრახ გამოწვეული ზიანის აკრძალვა დაზღვევის
დოქტრინის ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპია (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.,
შდრ. 829, 842 და 856). დაზღვეული ობიექტის სპეციფიკის გათვალისწინებით, ის
განსაკუთრებულ მნიშვნელობას სიცოცხლის დაზღვევაში იძენს.

849-ში 844 I-ის მსგავსად გამიჯნულია სიცოცხლის დაზღვევის ორი სახის 2
ხელშეკრულება. პირველი ითვალისწინებს მესამე პირის, მეორე კი - დამზღვევის
სიცოცხლის დაზღვევას. დაზღვეული სიცოცხლის განზრახ მოსპობის რისკი
პირველ შემთხვევაში მომეტებულია (იხ. 844-ე მუხლის კომენტ.).
849 I-ში კანონმდებელი დამზღვევის მიერ დაზღვეული პირის სიცოცხლის 3

განზრახ მოსპობის სამოქალაქოსამართლებრივ შედეგს განსაზღვრავს. კერძოდ,
კანონმდებელი მზღვეველს ანაზღაურების ვალდებულებისგან ათავისუფლებს.
კანონმდებლის მიერ 844 II-თი გათვალისწინებული დაცვის მექანიზმი შეიძლება
არასაკმარისი აღმოჩნდეს დაზღვეული სიკეთის დასაცავდ (იხ. 844-ე მუხლის
კომენტ.). 849 I-ით განსაზღვრული ფატალური შედეგის თავიდან ასაცილებლად
მზღვეველმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს სადაზღვევო
ინტერესის არსებობას როგორც ხელშეკრულების დადების ეტაპზე, ისე - მთელი
სადაზღვევო პერიოდის განმავლობაში. შესაბამისად, მისი კეთილსინდისიერი
ქცევის ფარგლებში აუცილებლად უნდა მოექცეს დამზღვევის სადაზღვევო
ინტერესის დადგენის ვალდებულება მესამე პირის სიცოცხლის დაზღვევისას. აშშ-
ს სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინის კრიტიკოსები ამ თვალსაზრისით
სადაზღვევო კომპანიების მანკიერ პრაქტიკას ამხელენ.1
849 II-ს თანახმად, მზღვეველი თავისუფლდება ანაზღაურების 4

ვალდებულებისაგან, თუ სიცოცხლის დაზღვევისას მოსარგებლედ
განსაზღვრული მესამე პისი განზრახ გამოიწვევს დამზღვევის (ან დაზღვეულის)
December, 2007, p. 2. შდრ. ირემაშვილი ქ., სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა და მის მიმართ გამოთქმული
კრიტიკის ანალიზი, სამართლის ჟურნალი, N2/2013, გვ. 18.
1
სიცოცხლის მოსპობას. ნორმით გათვალისწინებული წინაპირობის განსაზღვრისას

კანონმდებელი იყენებს ფორმულირებას — იმ პირის სიკვდილი, რომლის
სიცოცხლეც დაზღვეული იყო. ლოგიკურად, კანონმდებელი ამ პირში დამზღვევს
ან დაზღვეულს უნდა გულისხმობდეს. როგორც სადაზღვევო ინეტერსის
დოქტრინის ანალიზისას ვლინდება, მოცემულ შემთხვევაში მორალური რისკი
ნაკლებია.2 თუმცა, სადაზღვევო ინტერესის შემადგენლობის გათვალისწინებით,
მისი არსებობა ბოლომდე არ გამოირიცხება.3

3 ირემაშვილი, სადაზღვევო ინტერესის დოქტრინა და მის მიმართ გამოთქმული კრიტიკის ანალიზი,
სამართლის ჟურნალი, 2013, გვ. 6.
2
მუხლი 850. ანაზღაურებისაგან განთავისუფლება თვითმკვლელობისას
1. სიცოცხლის დაზღვევისას მზღვეველი თავისუფლდება თავისი

მოვალეობისაგან, თუ პირი, რომლის სიცოცხლეც დაზღვეული იყო, თავს
მოიკლავს.
2. დამზღვევის მემკვიდრეს უფლება აქვს მოითხოვოს გადახდილი სადაზღვევო
შესატანების დაბრუნება.
850 ანაზღაურების ვალდებულებისაგან გათავისუფლების სპეციალურ საფუძველს 1
ითვალისწინებს. ნორმა მოწოდებულია როგორც მზღვეველის, ისე დამზღვევის
მემკვიდრეების ინტერესების დაცვისკენ.

დაზღვეული სიცოცხლე სხვადასხვა მიზეზით შეიძლება მოისპოს. 850 ისეთ 2
შემთხვევებს ითვალისწინებს, როდესაც დამზღვევი (დაზღვეული) თავს იკლავს.
აღნიშნული თავისთავად მზღვეველის ვალდებულებისგან გათავისუფლების
საფუძველს წარმოადგენს. თუმცა, კანონმდებელი დაზღვეული პირის
მემკვიდრეების ინტერესსაც ითვალისწინებს და მათ გადახდილი სადაზღვევო
შესატანის დაბრუნების მოთხოვნის უფლებას ანიჭებს.1 მზღვეველისა და
დამზღვევის მემკვიდრეთა უფლებრივი დაცვის თანაფარდობა იმით გამოიხატება,
რომ მემკვიდრე კომპენსაციის სახით იღებს გარკვეულ თანხას, მაგრამ არა
სადაზღვევო საზღაურს.
1 გადახდილი პრემიის დაბრუნება დაზღვევის დოქტრინაში გამონაკლისად განიხილება. იხ. Keeton/Widiss,

Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctirnes, and Commenrcail Practices, West Group, 2003, p.
161. ასეთ გამონაკლისს წარმოადგენს დაგროვებითი სახის დაზღვევა (851 II-ის გათვალისწინებით). იხ. ასევე
850 II და 852.
1
მუხლი 851. დაზღვევის ხელშეკრულების შეცვლა
1. დამზღვევს შეუძლია მიმდინარე დაზღვევის პერიოდის დასრულებამდე

ნებისმიერ დროს მოითხოვოს დაზღვევის ხელშეკრულების შეცვლა სადაზღვევო
შესატანებისაგან თავისუფალი ხელშეკრულებით.
2. თუ დამზღვევი ითხოვს ასეთ შეცვლას, მაშინ ამ მომენტიდან ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული სადაზღვევო თანხის ან სარგებლის თანხის ადგილს იკავებს
ისეთი თანხა, რომელიც შეესაბამება მზღვევლის მოვალეობას დაზღვეული პირის
ასაკის გათვალისწინებით, თუ დაგროვებული პრემიების რეზერვი განიხილება,
როგორც ერთჯერადი შესატანი.
851-ში გათვალისწინებული მოწესრიგებით კანონმდებელი მხარეთა ორმხრივ 1
ინტერესებს იცავს. კერძოდ, ერთი მხრივ, ნორმა ითვალისწინებს დამზღვევის
ინტერესს და მას დაგროვებითი სიცოცხლის დაზღვევის სარისკო
ხელშეკრულებით შეცვლის უფლებას ანიჭებს. მეორე მხრივ, კი კანონმდებელი
მხედველობაში მზღვეველის ინტერესს იღებს და დამზღვევს გადახდილი
პრემიების მიღებას უკრძალავს.

851 I-ით გათვალისწინებულია დამზღვევის უფლება დაგროვებითი სიცოცხლის 2
დაზღვევის ხელშეკრულება შეცვალოს სარისკო ხელშეკრულებით, ნებისმიერ
დროს მიმდინარე დაზღვევის პერიოდის დასრულებამდე. კანონმდებლის მიერ
დამზღვევისათვის აღნიშნული უფლების მინიჭება ლოგიკურია, რადგან
ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესებისა თუ სხვა არაერთი მიზეზის გამო
მისი ინტერესი დაზღვევის ხელშეკრულების მიმართ შეიძლება შეიცვალოს.
თუმცა, ასეთ დროს გასათვალისწინებელია მზღვეველის ინტერესიც.
851 II-ით კანონმდებელი დამზღვევს სადაზღვევო პრემიების მიღებას უკრძალავს. 3

ნორმის მიხედვით, ხელშეკრულების შეცვლაზე შეთანხმების მომენტიდან
იცვლება სადაზღვევო თანხასა და ანაზღაურებაზე შეთანხმებული პირობები.
კერძოდ, ასეთ დროს სადაზღვევო თანხის ან ანაზღაურების ადგილს იკავებს
ისეთი თანხა, რომელიც შეესაბამება მზღვეველის მოვალეობას. ამასთან,
კანონმდებელი ხაზგასმით მიუთითებს ისეთ კრიტერიუმზე, როგორიცაა
დაზღვეულის ასაკი. ასაკის გათვალისწინება მნიშვნელოვანია, რამდენადაც
სიცოცხლის დაზღვევისას ის მზღვეველის ნების ფორმირების ერთ-ერთ
გადამწყვეტ ფაქტორად წარმოდგება. ნორმის მიხედვით, აღნიშნული ცვლილების
წინაპირობაა დაგროვილი პრემიების რეზერვის განხილვა ერთჯერად შესატანად.
მაგალითად, 62 წლის ა-მ დაგროვებითი დაზღვევის სარისკო დაზღვევით შეცვლა 4
გადაწყვიტა. მზღვეველმა ასეთ ცვლილებაზე თანხმობა განუცხადა და განუმარტა,
რომ ა-ს მიერ გადახდილ სადაზღვევო პრემიას სარისკო სიცოცხლის დაზღვევის
1
ერთჯერად სადაზღვევო შესატანად ჩაუთვლიდა.1 იმის გათვალისწინებით, რომ

დამზღვევს ხელშეკრულების შეცვლა შეუძლია მიმდინარე დაზღვევის პერიოდის
დასრულებამდე ნებისმიერ დროს მოითხოვოს, მსგავსი შეზღუდვის
არარსებობისას მზღვეველის ინტერესი მნიშვნელოვნად შეილახებოდა.
2
მუხლი 852. დაქვითვები ხელშეკრულების შეწყვეტისას
თუ სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება შეწყდება უარის თქმის, მოშლის ან

გასაჩივრების გამო, მაშინ მზღვეველი მოვალეა დააბრუნოს შესატანის ის ოდენობა
რომელიც მან მიიღო ამ ხელშეკრულებით. მზღვეველს შეუძლია გააკეთოს
შესაბამისი დაქვითვებიც.
852 სადაზღვევო პრემიის დაბრუნების შესაძლებლობას ითვალისწინებს. ნორმა 1
მხარეთა ორმხრივ ინტერესებს იცავს. კერძოდ, დამზღვევი ნორმით დადგენილი
წინაპირობების არსებობისას სადაზღვევო პრემიის დაბრუნების მოთხოვნას იძენს.
მზღვეველს კი შეუძლია გააკეთოს შესაბამისი დაქვითვებიც.

დაზღვევის დოქტრინაში სადაზღვევო პრემიის დაბრუნება გამონაკლისად 2
ითვლება.1 ასეთ გამონაკლისს მიეკუთვნება დაგროვებითი დაზღვევა2 და კანონით
გათვალისწინებული ცალკეული შემთხვევა (მაგ. იხ. 850 II). სწორედ ერთ-ერთ
ასეთ გამონაკლის შემთხვევას აწესრიგებს განსახილველი ნორმა. 852 მიუთითებს,
რომ სიცოცხლის დაზღვევისას მზღვეველი მოვალეა დააბრუნოს შესატანის ის
ოდენობა, რომელიც მან მიიღო ამ ხელშეკრულებით. დამზღვევის მოთხოვნის
წინაპირობად კანონმდებელი უარის თქმის, მოშლის ან გასაჩივრების საფუძვლით
ხელშეკრულების შეწყვეტას განსაზღვრავს.
მნიშვნელოვანია 852-ის მიერ მზღვეველისათვის მინიჭებული უფლების სწორად 3

განმარტებაც. ნორმის მიხედვით, მზღვეველს შეუძლია გააკეთოს შესაბამისი
დაქვითვებიც. ცხადია, ასეთი მოწესრიგებით კანონმდებელი მზღვეველის
ინტერესს იცავს. თუმცა, მხარეთა უფლებრივი თანაფარდობა მოითხოვს, რომ
მზღვეველის მიერ განხორციელებული დაქვითვები გაკეთდეს დასაბუთებული და
ობიექტური კრიტერიუმის საფუძველზე. ასეთ კრიტერიუმად შეიძლება
განიხილებოდეს: მზღვეველის მიერ რისკის ტარება, მის მიერ დაზღვევის
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულების შესასრულებლად
აუცილებელი ხარჯების გაწევა და მისთ.
მოსამართლემ სხვადასხვა გარემოებასთან ერთად უნდა გაითვალისწინოს 4

მხარეთა შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობის შეწყვეტის მიზეზიც. როგორც
წესი, სიცოცხლის დაზღვევის ხელშეკრულება ხანგრძლივი ვადით იდება.
შესაბამისად, მისი მოულოდნელი შეწყვეტა საზიანოა როგოც დამზღვევის, ისე
მზღვეველისათვის. მოცემულ შემთხვევაში მზღვეველის ზიანი შესაძლოა
მიუღებელი სარგებლითაც გამოიხატოს.
1Keeton/Widiss, Insurance Law: A Guide to Fundamental Principles, Legal Doctirnes, and Commenrcail Practices, West
Group, 2003, p. 161.
2 ამასთან მნიშვნელოვანია, რომ „მხოლოდ პირად დაზღვევას შეიძლება ჰქონდეს დაგროვებითი ხასიათი.“ იხ.
ცისკაძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 844, გვ. 168.
1
მუხლი 853. იძულებითი აღსრულების შედეგები
1. თუ გადაწყვეტილების იძულებითი აღსრულება ხდება სადაზღვევო მოთხოვნის

თაობაზე, ან სამართალწარმოება ხორციელდება დამზღვევის გაკოტრებასთან
დაკავშირებით, მაშინ პირი, რომელიც კონკრეტულად დასახელებულია, როგორც
სარგებლის მიმღები, უფლებამოსილია დაიკავოს დამზღვევის ადგილი
დაზღვევის ხელშეკრულებაში. თუკი სარგებლის მიღების უფლების მქონე პირი
მონაწილეობს ხელშეკრულებაში, მან უნდა დააკმაყოფილოს კრედიტორის ყველა
მოთხოვნა ან უზრუნველყოს გაკოტრების მასა იმ თანხის ფარგლებში, რომელიც
შეიძლებოდა მიეღო დამზღვევს მზღვევლისაგან დაზღვევის ხელშეკრულების
მოშლისას.
2. თუ სარგებლის მიღების უფლების მქონე პირი არ არის დაინტერესებული
სარგებლის მიღებით, ან არ არის სახელობით მითითებული, მაშინ ასეთ უფლებას
იძენენ დამზღვევის მეუღლე და შვილები
853 განსაზღვრავს სიცოცხლის დაზღვევისას მოსარგებლის უფლება- 1
მოვალეობების ფარგლებს. კერძოდ, ნორმა შეეხება სადაზღვევო მოთხოვნის
დავაზე გამოტანილი გადაწყვეტილების იძულებით აღსრულებისა და
გაკოტრებასთან დაკავშირებული სამართალწარმოების განხორციელების ეტაპებს.1
ნორმა ასევე ადგენს სარგებლის განაწილების სპეციალურ წესებს.

853-ის მოწესრიგება ვრცელდება ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც საკუთარი 2
სიცოცხლის მოსპობისას დამზღვევი მოსარგებლედ მესამე პირს განსაზღვრავს.
კანონმდებელი დამზღვევს მოსარგებლის განსაზღვრის ვალდებულებას არ
აკისრებს.2 შესაბამისად, დამზღვევმა შეიძლება ხელშეკრულებაში მოსარგებლის
ვინაობა არც დააკონკრეტოს.
853 I შეეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც მოსარგებლე ხელშეკრულებით 3

განსაზღვრულია. დამზღვევის გარდაცვალების შედეგად მისი უფლება-
მოვალეობების რეალიზაცია მოსარგებლის გავლენის სფეროში ექცევა.
სადაზღვევო მოთხოვნის დავაზე გამოტანილი გადაწყვეტილების იძულებით
აღსრულებისა და გაკოტრებასთან დაკავშირებული სამართალწარმოების
პროცესში მოსარგებლე დამზღვევის ადგილს იკავებს.
მოყვანილი დანაწესის ანალიზისას მნიშვნელოვანია 848 I-ში მოცემული 4

მოწესრიგების გათვალისწინება. 848 I-ის მიხედვით, მოსარგებლეს არა აქვს
უფლება, მზღვეველისაგან მოითხოვოს დამზღვევის მიერ შეტანილი სადაზღვევო
1 2007 წლის 15 აგვისტოდან „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონით

ძალადაკარგულად გამოცხადდა 1996 წლის 25 ივნისის „გაკოტრების საქმეთა წარმოების შესახებ"
საქართველოს კანონი. იხ. 2007 წლის 31 მარტის საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე N9, ნაწილი I.
2 ასეთი ვალდებულება ვრცელდება მესამე პირის (დაზღვეულის) სიცოცხლის დაზღვევის შემთხვევებზე. იხ.
844 II.
1
პრემია.3 შესაბამისად, 853 I-ით დადგენილი პირველი წინაპირობის არსებობისას

(სადაზღვევო მოთხოვნის დავაზე გამოტანილი გადაწყვეტილების იძულებით
აღსრულების ეტაპზე) მოსარგებლის მოთხოვნა სადაზღვევო ანაზღაურების
მიღების უფლებით შემოიფარგლება. ამ შემთხვევაში მოსარგებლის უფლებრივი
გათანაბრება დამზღვევთან სიტყვასიტყვით არ უნდა განიმარტოს.
5 რაც შეეხება 853 I-ით დადგენილ მეორე წინაპირობას (გაკოტრებასთან

დაკავშირებულ სამართალწარმოებას), თავად გაკოტრებისა და დამზღვევის
კრედიტორთა ინტერესების გათვალისწინებით, მოსარგებლის მოთხოვნის
ფარგლები არ უნდა შეიზღუდოს. ასეთი დასკვნის საფუძველს კანონმდებლის
მიერ ხელშეკრულების მოშლისას დამზღვევის უფლებაზე მითითებაც ქმნის. ამ
თვალსაზრისით, 853 I 2 852-სთან კავშირში უნდა განიმარტოს და მოსარგებლის
მოთხოვნის უფლება გადახდილი სადაზღვევო პრემიების დაბრუნებაზეც უნდა
გავრცელდეს.
6 853 I 1-ის განმარტებისას მნიშვნელოვანია დაზუსტდეს, რომ გადაწყვეტილებაში

კანონმდებელი სასამართლოს გადაწყვეტილებას გულისხმობს.
7 853 II აწესრიგებს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც ა) მოსარგებლე სარგებლის

მიღებით არ არის დაინტერესებული4 ან ბ) ის ხელშეკრულებით განსაზღვრული არ
არის. ასეთ დროს სარგებლის მიღების უფლებას იძენენ დამზღვევის მეუღლე და
შვილები.5
4 ანალოგიურ მოწესრიგებას ითვალისწინებს 848 II.
5 დამზღვევის მემკვიდრის უფლებების თაობაზე იხ. 850 II.
2
1. უბედური შემთხვევის დაზღვევის ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს როგორც

დამზღვევის, ისე სხვა პირის უბედური შემთხვევისათვის.
2. თუ დაზღვევის ხელშეკრულება დადებულია არა დაზღვეული პირის მიერ,

მაგრამ მის სასარგებლოდ, მაშინ მასზე ვრცელდება წესები სიცოცხლის დაზღვევის
854 უბედური შემთხვევის დაზღვევას აწესრიგებს. აღსანიშნავია, რომ ნორმა არ 1

აკონკრეტებს დაზღვევის ობიექტს და მიუთითებს მხოლოდ უბედურ
შემთხვევაზე, როგორც სადაზღვევო შემთხვევის სპეციალურ სახეზე. შესაბამისად,
ნორმის განმარტებისას, უპირველესად, საჭიროა უბედური შემთხვევის ტერმინის
არსის დაზუსტება. ტერმინის ეტიმოლოგიური მნიშვნელობის გათვალისწინებით,
ყველა სადაზღვევო შემთხვევა უბედური შემთხვევაა, რადგან შედეგად ზიანი
დგება. ასეთი ლოგიკით, უბედური შემთხვევის დაზღვევის ცნებაში დაზღვევის
ყველა სახე შეიძლება გაერთიანდეს. მაგალითად, თეორიულად, უბედური
შემთხვევის შედეგად შეიძლება ქონებაც დაზიანდეს. თუმცა, ასეთი მსჯელობა
საფუძველს მოკლებულია ინსტიტუტის სისტემური მოწესრიგების
გათვალისწინებით. ქონების დაზღვევის მომწესრიგებელი ნორმები მკვეთრად
ემიჯნება პირადი დაზღვევის მარეგულირებელ ნორმებს. უბედური შემთხვევის
დაზღვევა კი, პირადი დაზღვევის სახეებს მიეკუთვნება. უბედური შემთხვევის
მომწესრიგებელი ნორმების ცალკე გამოყოფით კანონმდებლის მიზანი უბედური
შემთხვევისგან სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვით გამოიხატება.1
თავის მხრივ, ჯანმრთელობის დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებს 2

კანონმდებელი სამოქალაქო კოდექსში ცალკე არ ადგენს. აშშ-ის დაზღვევის
დოქტრინაში, მსგავსების მიუხედავად, ერთმანეთისგან მიჯნავენ ჯანმრთელობის
დაზღვევისა (Health insurance) და უბედური შემთხვევის დაზღვევის (Accident
insurance) ობიექტებს. კერძოდ, უბედური შემთხვევის დაზღვევა ვრცელდება
უბედური შემთხვევით გამოწვეული ჯანმრთელობის დაზიანების მკურნალობაზე.
ჯანმრთელობის დაზღვევის სტანდარტული პოლისი კი ფარავს დაზღვეულის
ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების (ავადობის) სამკურნალოდ საჭირო
ხარჯებს. ფაქტობრივად, მოყვანილი კლასიფიკაციის ძირითადი კრიტერიუმი
1
სადაზღვევო შემთხვევის გამომწვევ მიზეზს უკავშირდება. ორივე შემთხვევაში

მზღვეველი დაზღვეულის მკურნალობასთან დაკავშირებულ ხარჯებს ფარავს.2
3 უბედური შემთხვევის დაზღვევის ობიექტის განსაზღვრისას

გასათვალისწინებელია, რომ უბედური შემთხვევის შედეგად დამდგარი ზიანი
შეიძლება მიუღებელი სარგებლის სახითაც გამოიხატოს. მაგალითად, აშშ-ის
სადაზღვევო პრაქტიკაში მსგავსი შინაარსის დაფარვა შრომისუუნარობის
დაზღვევის (Disability Insurance) პოლისებშია გათვალისწინებული.3

4 854 I უბედური შემთხვევის დაზღვევის მოსარგებლეს განსაზღვრავს. ნორმის
მიხედვით, უბედური შემთხვევის დაზღვევის ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს
როგორც დამზღვევის, ისე სხვა პირის უბედური შემთხვევისათვის. სხვა პირის
უბედური შემთხვევისაგან დაზღვევისას კანონმდებელი სიცოცხლის დაზღვევის
მომწესრიგებელი ნორმების გამოყენების აუცილებლობაზე მიუთითებს. კერძოდ,
854 II-ის მიხედვით, თუ დაზღვევის ხელშეკრულება დადებულია არა
დაზღვეული პირის მიერ, მაგრამ მის სასარგებლოდ, მაშინ მასზე ვრცელდება
წესები სიცოცხლის დაზღვევის შესახებ.
5 ლოგიკურად, უბედური შემთხვევის დაზღვევის ობიექტად სხვისი სიცოცხლის

განსაზღვრისას ჩნდება მორალური რისკის შემცირების ობიექტური საჭიროება. ამ
თვალსაზრისით, განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია 844 II-ითა და 849 I-ით
დადგენილი ნორმების გათვალისწინება.

3 იქვე.
2
მუხლი 855. ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენების შედეგები
თუ მზღვევლის მოვალეობა დამოკიდებულია ჯანმრთელობისათვის ზიანის

(ვნების) განზრახ მიყენებაზე, მაშინ განზრახვის არარსებობა ივარაუდება მანამდე,
სანამ არ დამტკიცდება საწინააღმდეგო.
განსახილველი ნორმა მნიშვნელოვან და საინტერესო დანაწესს შეიცავს 1
სადაზღვევო შემთხვევის განზრახ გამოწვევის სამართლებრივ შედეგებთან
დაკავშირებით. კერძოდ, ნორმა დამზღვევის მოთხოვნის დამატებით (იხ. 799-ე
მუხლის კომენტ.) წინაპირობასთან ერთად მტკიცების ტვირთის ადრესატსაც
განსაზღვრავს. აღნიშნული თვალსაზრისით მოცემული რეგულირება სიახლეს
შეიცავს, რადგან განზრახ გამოწვეული ზიანის სამართლებრივი შედეგების
მომწესრიგებელ ნორმებში (იხ. 829, 842, 849, 856) მსგავი მითითება არსად არ არის
გათვალისწინებული.
855-ში მტკიცების ტვირთის ადრესატის განსაზღვრა კონკრეტულ მიზნებს 2

უკავშირდება. პროცესუალური ტიპის დათქმით კანონმდებელი დამზღვევის
ინტერესს იცავს.
განმარტების მიზნებისათვის 855-ში მოცემული ნორმა ორ ნაწილად უნდა გაიყოს. 3

ერთი მხრივ, ნორმა ადგენს ზიანის ანაზღაურების დამატებით წინაპირობას,
მეორე მხრივ კი — განსაზღვრავს მტკიცების ტვირთის ადრესატს.
4
ზიანის ანაზღაურების დამატებითი წინაპირობის განსაზღვრის თვალსაზრისით
ნორმა უნდა განიმარტოს მსგავსი შინაარსის ნორმებთან კავშირში. 855-ის
განმარტებისას მნიშვნელოვანია ზიანის გამომწვევი სუბიექტის განსაზღვრა.
ნორმის მიხედვით, მზღვეველის ვალდებულება შეიძლება დამოკიდებული იყოს
ჯანმრთელობისთვის ზიანის (ვნების) განზრახ მიყენებაზე. კანონმდებელი
პირდაპირ არ მიუთითებს ზიანის გამომწვევ პირზე. ამ თვალსაზრისით, ნორმა
უნდა განიმარტოს განზრახ გამოწვეული ზიანის სამართლებრივი შედეგების
მომწესრიგებელ ნორმებთან კავშირში. აღნიშნულ ნორმებში კანონმდებელი
პირდაპირ მიუთითებს ზიანის დამზღვევის მიერ განზრახ გამოწვევაზე (შდრ. 829
და 842). ამასთან, სიცოცხლის დაზღვევისას კანონმდებელი მსგავს მითითებას
მოსარგებლეზეც ავრცელებს (შდრ. 849 II). ასეთი ლოგიკით, 855-ში კანონმდებელი
დამზღვევის (დაზღვეულის) მიერ საკუთარი ჯანმრთელობისათვის ზიანის
განზრახ მიყენების შემთხვევას აწესრიგებს. პრაქტიკული თვალსაზრისით,
ნაკლებად სავარაუდოა, რომ სადაზღვევო ანაზღაურების მიღების მოტივით პირმა
1
საკუთარ ჯანმრთელობას ზიანი განზრახ მიაყენოს.1 სწორედ ამიტომ,

დაზარალებული დამზღვევის (დაზღვეულის) ინტერესის გათვალისწინებით,
კანონმდებელი მსგავს შემთხვევებში საჭიროდ მიიჩნევს მტკიცების ტვირთის
მზღვეველისათვის გადაკისრებას.
5 ნორმაში მტკიცების ტვირთის განმსაზღვრელი ნაწილის განმარტებისას რამდენიმე

გარემოებაა გასათვალისწინებელი.
6 სამოქალაქო სამართალწარმოების პროცესში „სახელშეკრულებო

ურთიერთობებიდან წარმოშობილი ვალდებულების შეუსრულებლობით
გამოწვეულ სარჩელებში მოსარჩელემ უნდა დაამტკიცოს, ანუ მას ეკისრება იმ
ფაქტების მტკიცების ტვირთი, რომ ასეთი ურთიერთობა არსებობს და დადგა ან
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულების შესრულების დრო, ხოლო
მოპასუხემ უნდა ამტკიცოს ფაქტები, რომლებიც კანონის თანახმად აბრკოლებენ ამ
ურთიერთობის წარმოშობას.“ 2
7 დაზღვევის ხელშეკრულების საფუძველზე წამოჭრილი დავის დროს, როგორც

წესი, დამზღვევმა უნდა ამტკიცოს სადაზღვევო შემთხვევასა და დამდგარ ზიანს
შორის causa proxima-ს (იხ. 799-ე მუხლის კომენტ.) არსებობა, მზღვეველმა კი —
საპირისპირო. კერძოდ, მზღვეველმა უნდა დაამტკიცოს, რომ ზიანის გამომწვევი
მიზეზი ხელშეკრულების გამონაკლის პირობებს მიუკუთვნება და ამიტომ არ
წარმოადგენს ანაზღაურების წინაპირობას.3
8 სადაზღვევო შემთხვევის განზრახ გამოწვევის შემთხვევებში მზღვეველი უარს

ამბობს ზიანის ანაზღაურებაზე. ამ ტიპის დავებზე მოსარჩელის პოზიციაში
მყოფმა დამზღვევმა უნდა ამტკიცოს, რომ სადაზღვევო შემთხვევა და ზიანი
განზრახ არ იყო გამოწვეული. მოპასუხე მზღვეველის მტკიცების ტვირთის
მოცულობა კი დამზღვევის მიერ დამტკიცებული გარემოების გაქარწყლებით
შემოიფარგლება. საერთო წესის მიხედვით, „ფაქტების დამტკიცებას იწყებს
მოსარჩელე, რომელმაც უნდა დაამტკიცოს მის მიერ მოპასუხისადმი წაყენებული
მოთხოვნის ფაქტობრივი საფუძველი. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც
მოსარჩელე დაამტკიცებს ამ ფაქტებს, მტკიცების ტვირთი გადადის მოპასუხეზე.“4
9 თუმცაღა, კანონმდებელი 855-ში განსხვავებულ მოწესრიგებას ითვალისწინებს.

კერძოდ, მიუთითებს, რომ განზრახვის არარსებობა ივარაუდება მანამდე, სანამ არ
დამტკიცდება საწინააღმდეგო. მოყვანილი დათქმა მიეკუთვნება იმ
საგამონაკლისო წესებს, რომლებშიც კანონმდებელი კონკრეტულ პრეზუმფციაზე
1 მსგავსი შემთხვევა გათვალისწინებულია 850-ში იმ განსხვავებით, რომ დამზღვევის განზრახი ქმედება

ფატალურ შედეგს იწვევს. იხ. 850-ე მუხლის კომენტ.
2 კვანტალიანი, მტკიცების პროცესი, განგრძობადი იურიდიული განათლების მე-3 ეროვნული კონფერენცია
ბიზნეს სამართალში, 2013, გვ. 3.

4 კვანტალიანი, მტკიცების პროცესი, განგრძობადი იურიდიული განათლების მე-3 ეროვნული კონფერენცია
ბიზნეს სამართალში, 2013, გვ. 3.

2
მითითებით თავად განსაზღვრავს მტკიცების ტვირთს.5 ასეთ პრეზუმფციად 855-

ის მაგალითზე დაზღვეული პირის ჯანმრთელობისთვის ზიანის (ვნების)
მიყენების განზრახვის არარსებობა წარმოდგება. „ფაქტები, რომლებიც
ივარაუდება მოსარჩელის სასარგებლოდ, უნდა დაამტკიცოს მოპასუხემ, რაც იმას
ნიშნავს, რომ მოსარჩელე თავისუფალია ამ ფაქტების დამტკიცებისაგან.“6 სწორედ
ასეთ მოწესრიგებას მიეკუთვნება 855-ში მოცემული ნორმა.7
მაგალითად, ა-ს ჯანმრთელობა დაზღვეულია სადაზღვევო კომპანია ბ-ში. ზიანის 10

დადგომის შედეგად მზღვეველი უარს ამბობს ჯანმრთელობის დაზიანებით
გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებაზე. ვალდებულებისგან გათავისუფლების
საფუძვლად ზიანის განზრახ მიყენებას ასახელებს და
მზღვეველი
ხელშეკრულების გამონაკლის პირობებზე მიუთითებს. მზღვეველისაგან ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნით დამზღვევი სასამართლოს მიმართავს. ასეთ დავაში
სამოქალაქო სამართალწარმოების ეტაპზე განზრახვის არსებობა სწორედ
მზღვეველმა უნდა ამტკიცოს.
5იქვე.
6იქვე.
7 მტკიცების ტვირთის შებრუნების ანალოგი მოქმედებს შრომითსამართლებრივ ურთიერთობებშიც. იხ.
შველიძე, შრომითი დისკრიმინაციის შესახებ დავის განხილვის თავისებურებანი საქართველოს უზენაესი

სასამართლოს 2010 წლის 19 ოქტომბრის ას-549-517-2010 განჩინების მაგალითზე, შრომის სამართალი II
(სტატიათა კრებული), 2013, გვ. 5.
3
მუხლი 856. უბედური შემთხვევის განზრახ გამოწვევის შედეგები
1. მზღვეველი თავისი მოვალეობის შესრულებისაგან თავისუფლდება იმ

შემთხვევაში, თუ სხვა პირის დაზღვევისას სარგებლის მიმღები უკანონო
მოქმედებით განზრახ გამოიწვევს უბედურ შემთხვევას.
2. თუ სხვა პირს აქვს სარგებლის მიღების უფლება, მას ეს უფლება ჩამოერთმევა

მაშინ, თუ იგი უბედურ შემთხვევას გამოიწვევს განზრახ უკანონო მოქმედებით.
856 მოწოდებულია დაზღვეული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დასაცავად. 1
განზრახ გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების აკრძალვის თვალსაზრისით, ნორმა
ახალ მოწესრიგებას არ ითვალისწინებს (შდრ. 829, 842, 849). 856-ის განმარტებისას
მიზანშეწონილია 849-ში მოცემული მოწესრიგების გათვალისწინება.
ფაქტობრივად, დაზღვეული სიცოცხლის დაცვის თვალსაზრისით, 856 849-ის
შინაარსს იმეორებს.

856 I ითვალისწინებს მზღვეველის ანაზღაურების ვალდებულებისაგან 2
გათავისუფლებას იმ შემთხვევაში, თუ სხვა პირის დაზღვევისას სარგებლის
მიმღები უკანონო მოქმედებით განზრახ გამოიწვევს უბედურ შემთხვევას. იმ
შემთხვევებისთვის, როდესაც დაზღვევის ობიექტად დაზღვეულის სიცოცხლე,
მოსარგებლედ კი დამზღვევი განისაზღვრება, 856 I 849 I -ის ანალოგად
განიხილება.
856 II ისეთ შემთხვევებს აწესრიგებს, როდესაც მოსარგებლედ მითითებული 3

მესამე პირი განზრახ უკანონო მოქმედებით იწვევს უბედურ შემთხვევას.
მოსარგებლის მიერ დაზღვეული სიცოცხლის განზრახ მოსპობის შემთხვევაში 856
II 849 II-ის ანალოგიურ მოწესრიგებას ითვალისწინებს. 1
1მორალური რისკის პრევენციის აუცილებლობა მეტია 856 I-ით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

იხ. 844-ე მუხლის კომენტ., ასევე 849-ე მუხლის კომენტ.
1
მუხლი 857. უბედური შემთხვევის შესახებ შეტყობინების ვალდებულება
თუ მოვალეობები უნდა შესრულდეს სარგებლის მიმღები პირის სასარგებლოდ,

მაშინ ეს პირი მოვალეა განაცხადოს უბედური შემთხვევის თაობაზე. ეს წესი
ვრცელდება ცნობების შეტყობინებისა და საბუთების გადაცემის
მოვალეობებზედაც.
857 უბედური შემთხვევის დაზღვევის მოსარგებლეს ინფორმაციის მიწოდების 1
ვალდებულებას აკისრებს. ნორმა შეეხება სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის
ეტაპს. შესაბამისად, ის 814-სთან კავშირში უნდა განიმარტოს. 857 814-ის მსგავსად,
მხარეთა ორმხრივი ინტერესების დაცვისკენაა მოწოდებული. ერთი მხრივ, ნორმა
იცავს მზღვეველის ინტერესს, დროულად მიიღოს ინფორმაცია სადაზღვევო
რისკის განხორციელების შესახებ. აღნიშნული საშუალებას აძლევს მზღვეველს
დროულად და ადეკვატურად დაგეგმოს შემდგომი (მაგალითად ზიანის
შემცირებისკენ მიმართული) ნაბიჯები. მეორე მხრივ, ნორმა იცავს დამზღვევის
(დაზღვეულის) ინტერესსაც, რაც დროული შეტყობინების შედეგად ანაზღაურების
ვალდებულების შეუფერხებლად შესრულებით გამოიხატება.

857-ში დადგენილი ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების არსის 2
განსაზღვრისას მნიშვნელოვანია ნორმის ფორმულირების გათვალისწინება.
ნორმის მიხედვით, სარგებლის მიმღები პირი მოვალეა განაცხადოს უბედური
შემთხვევის თაობაზე. როგორც წესი, მზღვეველი ხელშეკრულებით განსაზღვრავს
ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულების შესრულების ვადებს. მნიშვნელოვანია,
რომ აღნიშნული ვადა იყოს გონივრული და კაბალურ მდგომარეობაში არ
აქცევდეს მესამე პირს. იგივე კრიტერიუმი მიიღება მხედველობაში იმ
შემთხვევაშიც, თუ ხელშეკრულებით ასეთი ვადა განსაზღვრული არ არის.
განსახილველი ნორმით დადგენილი ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება 3

ასევე მოიცავს ცნობების შეტყობინებისა და საბუთების გადაცემის მოვალეობასაც.
ცნობებში კანონმდებელი იმ გარემოებებს მოიაზრებს, რომელთა გათვალისწინებაც
მნიშვნელოვანია სადაზღვევო ანაზღაურების გაცემისათვის. აღნიშნული შეიძლება
უკავშირდებოდეს სადაზღვევო დაფარვისა და გამონაკლისი პირობების
განმარტებას, მიზეზობრივი კავშირის განსაზღვრას და სხვ.
საბუთებში კანონმდებელი იმ დოკუმენტურ მასალას გულისხმობს, რომლითაც 4

დასტურდება ზემოთ მოყვანილი გარემოებების არსებობა. 857-ის მოწესრიგების
სფეროს გათვალისწინებით, ასეთ დოკუმენტაციას უმთავრესად მიეკუთვნება
სამედიცინო ექპერტიზის დასვნები.
1
მუხლი 858. რეგრესის უფლების დაუშვებლობა
დამზღვევს არა აქვს რეგრესის უფლება იმ პირის მიმართ, რომელიც პასუხს აგებს
ზიანისათვის.
განსახილველი ნორმის მიზნის განსაზღვრისას განსაკუთებული ყურადღება უნდა 1
გამახვილდეს რეგრესის უფლების შეზღუდვის სუბიექტზე. 858–ის
ფორმულირებით ასეთ სუბიექტს დამზღვევი მიეკუთვნება. თუმცა, ნორმის
სიტყვასიტყვითი განმარტებით ვერ მიიღწევა ის მიზანი, რომელსაც ლოგიკურად
კანონმდებელი უნდა ისახავდეს. ამიტომ, საფუძვლიანად უნდა ჩაითვალოს
დასკვნა იმის თაობაზე, რომ დამზღვევის ნაცვლად კანონმდებელი მზღვეველს
გულისხმობს.
1. რეგრესის უფლების შეზღუდვის სუბიექტი
ზემოთმოყვანილი განმარტებების სრულყოფილი ანალიზისთვის ცალ–ცალკე 2

უნდა იქნეს განხილული ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული შემადგენლობა.
ერთი მხრივ, შესაძლებელია ისეთი დაშვების გაკეთება, რომლის მიხედვითაც
კანონმდებელი დამზღვევს ორმაგი ანაზღაურების მიღებას უკრძალავს.
დამზღვევისათის ზიანის მიმყენებელი პირის მიმართ მოთხოვნის წაყენების
უფლების შეზღუდვა დასაშვებია იმ შემთხვევაში, როდესაც მას მზღვეველისგან
ანაზღაურება უკვე მიღებული აქვს. თუმცა, ასეთი მსჯელობის განვითარებისას
გაურკვეველია, რა საფუძვლით მოიხსენიებს კანონმდებელი დამზღვევის
დელიქტურ მოთხოვნას ზიანის მიმყენებელი პირისადმი რეგრესის უფლებად.
ამასთან, გასათვალისწინებელია, რა მიმართებაშია ასეთი განმარტება ქართული
სასამართლო პრაქტიკით დადგენილი სუბროგაციის გამოყენების შეზღუდვებთან
პირადი დაზღვევის შემთხვევაში.1
858–ის ფორმულირებისას დამზღვევში კანონმდებელი სავარაუდოდ მზღვეველს 3

უნდა გულისხმობდეს და პირადი დაზღვევის შემთხვევაში მისი სუბროგაციის
უფლების შეზღუდვაზე უნდა მიუთითებდეს. ასეთი მსჯელობა შეესატყვისება
ქართულ სასამართლო პრაქტიკას და, ზოგადად, პირადი დაზღვევის
სამართლებრივ ბუნებას. ამ მხრივ ღირებულია სასამართლოს მსჯელობის
გათვალისწინება იმის თაობაზე, რომ 832-ე მუხლის, როგორც სპეციალური
ურთიერთობის მომწესრიგებელი ნორმის, სიცოცხლის დაზღვევისას ანალოგიით
გამოყენების მიზნებისთვის მიღებული განმარტება არ შეესატყვისება კანონის
ობიექტურ მიზნებს.2
1 იხ. 832-ე მუხლის კომენტ.; შემდგომი მითითებით საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012
წლის 17 თებერვლის N ას-663-624-2011 განჩინება; საქართველოს უზენაესი სასამართლო, 2012
წლის 5 სექტემბრის N ას-581-549-2011 განჩინება.
2 იქვე.
1
2. რეგრესისა და სუბროგაციის გამიჯვნა
4 განსახილველი მუხლის ანალიზისას მნიშვნელოვანია რეგრესისა და სუბროგაციის

ცნებების განსხვავებული მნიშვნელობების განსაზღვრაც. სამოქალაქო კოდექსის
დაზღვევის მომწესრიგებელ ნორმებში არასისტემურად და გაურკვევლად არის
ჩამოყალიბებული სუბროგაციისა და რეგრესის ცნებები.3 სადაზღვევო
დოქტრინისა და პრაქტიკისათვის კი არსებითად მნიშვნელოვანია ამ ორი
ინსტიტუტის გამიჯვნა და მათი ურთიერთმიმართების დადგენა.
5 სუბროგაციის დროს ერთსა და იმავე ვალდებულებით-სამართლებრივ

ურთიერთობაში ერთი პირის (დამზღვევის) ადგილს იკავებს მეორე (მზღვეველი).
შესაბამისად, ასეთ დროს სახეზეა ზიანის დაზღვევის სამართლებრივ
ურთიერთობაში კრედიტორის ჩანაცვლება.4 რეგრესის შემთხვევაში კი სახეზეა არა
კრედიტორის ჩანაცვლება, არამედ ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი
სამართლებრივი ურთიერთობა. კერძოდ, სკ–ის 843 II–ის მაგალითზე, თუ
მზღვეველი აკმაყოფილებს მესამე პირის მოთხოვნას, მაშინ მესამე პირის
მოთხოვნა დამზღვევის მიმართ გადადის მზღვეველზე. მოცემულ შემთხვევაში
მზღვეველი მესამე პირის მოთხოვნას აკმაყოფილებს დელიქტური მოთხოვნის
საფუძველზე, ხოლო დამზღვევის მიმართ რეგრესულ მოთხოვნას კი აყენებს
დაზღვევის ხელშკრულების საფუძველზე. ამრიგად, როგორც სუბრიგაციის, ისე
რეგრესის შემთხვევაში მზღვეველი აღიჭურვება და სარგებლობს ე.წ. დამატებთი
უფლებით, რომელიც დაზღვევის ხელშკრულების არსის განმსაზღვრელ
ელემენტად არ უნდა ჩაითვალოს. ორივე შემთხვევაში მზღვეველის აღჭურვა
ასეთი უფლებით მის მიერ დაზარალებული პირის სასარგებლოდ
განხორციელებული ანაზღაურების შედეგია. ამ ორ ისტიტუტს შორის განსხვავება
გამოიხატება ზიანის ანაზღაურების ადრესატებსა და ზიანის ანაზღაურების
საფუძვლებში. კერძოდ, სუბროგაციის შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურება
ხორციელდება დამზღვევის, ხოლო რეგრესის შემთხვევაში კი – მესამე პირის
სასარგებლოდ.
3 აღნიშნული ცნებები ურთიერთჩანაცვლებადი მნიშვნელობით გამოიყენება ხელშეკრულებებშიც.

იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 17 ივლისის N 2ბ/2953-13 განჩინება.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 5 სექტემბრის N ას-581-549-2011 განჩინება.

2
ბოლო დამუშავება: 16 სექტემბერი, 2016
მუხლი 874. ცნება. საკრედიტო დაწესებულების ხელმძღვანელთა პასუხისმგებლობა
1. ფულადი თანხის შეტანით (ანაბარი) საკრედიტო დაწესებულება მოიპოვებს მასზე

საკუთრების უფლებას და ვალდებულია ვადის დადგომისას იმავე ვალუტაში
დააბრუნოს მიღებული თანხა.
2. თუ ვადა არ არის განსაზღვრული, მაშინ ფულადი თანხა შეიძლება ნებისმიერ დროს

იქნეს უკან გამოთხოვილი.
3. ანაბრებს შესაბამისად უნდა დაერიცხოს პროცენტები.
4. ანაბრის მიმღები და საკრედიტო დაწესებულების დირექტორები (მენეჯერები)

ვალდებულნი არიან მეანაბრეს მიაწოდონ ინფორმაცია ბანკის ლიკვიდურობისა და
ბონიტეტის შესახებ.
5. ის პირი, რომელიც ბრალეულად გასცემს არასწორ ინფორმაციას ან უარს ამბობს

საჭირო მონაცემების მიწოდებაზე, ვალდებულია მეანაბრეს აუნაზღაუროს არასწორი
ინფორმაციის მიწოდებით ან ინფორმაციის გაუცემლობით წარმოშობილი ზიანი.
6. ასევე აგებენ პასუხს სოლიდარულად ბანკის დირექტორები (მენეჯერები), რომლებიც

სარეკლამო ბროშურების მეშვეობით ან სხვაგვარად საჯაროდ ავრცელებენ არასწორ
მონაცემებს ბანკის ლიკვიდურობისა და ბონიტეტის შესახებ.
I. ნორმის არსი და მიზანი ............................................................................................................................. 1

II. ანაბრის (დეპოზიტის) ცნება. შინაარსი ................................................................................................... 2
III. ანაბრის სახეები ........................................................................................................................................... 6
IV. მეანაბრის დაცვის სისტემა ........................................................................................................................ 7
I. ნორმის არსი და მიზანი

კომენტირებული მუხლი ადგენს ანაბრის (დეპოზიტის1), როგორც საკრედიტო 1
დაწესებულებასა და მეანაბრეს შორის გაფორმებული ხელშკრულების, ცნებას, შინაარსს
და მეანაბრის დაცვის მიზნით მისი ინფორმირების სპეციალურ წესს.
ანაბრის ხელშკრულების სუბიექტური შემადგენლობის განსაზღვრას პრინციპული 2

მნიშვნელობა აქვს. დეპოზიტი არის კომერციულ ბანკში ან არასაბანკო დაწესებულებაში
პირის მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები ან გადახდის სხვა საშუალებები,
რომლებზედაც საკუთრების უფლებას იძენს კომერციული ბანკი ან არასაბანკო
სადეპოზიტო დაწესებულება (საქართველოს ორგანული კანონი საქართველოს
ეროვნული ბანკის შესახებ, მუხლი 2 ზ). ამდენად, გამოიყოფა ორი სახის სპეციალური
სუბიექტი, რომელთაც ანაბრებზე ფულადი თანხების მიღების უფლებამოსილება აქვთ.
განსხვავეულია მათი უფლებამოსილების ფარგლები.
1 ლათ. depositum შესანახად გადაცემული საგანი.

1
თამარ ზამბახიძე
3 სწორედ ანაბრის (დეპოზიტის) ოპერაციები წრამოადგენს საქმიანობის იმ სფეროს, რაც

მაკვალიფიცირებელია კომერციული ბანკის სამართლებრივი სტატუსისათვის.
კომერციული ბანკი არის საქართველოს საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტოს მიერ
ლიცენზირებული იურიდიული პირი, რომელიც იღებს დეპოზიტებს და მათი
გამოყენებით თავისი სახელით ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობით
განსაზღვრულ საბანკო საქმიანობას (საქართველოს კანონი კომერციული ბანკების
საქმიანობის შესახებ, 1 ზ). შესაბამისად, სწორედ კომერციული ბანკია ის სუბიექტი,
რომელიც უფლებამოსილია ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული პირებისაგან
მოიზიდოს და მიიღოს ანაბარზე (დეპოზიტზე) თანხები და მათი გამოყენებით შემდგომ
თავად აწარმოოს ოპერაციები.
4 რაც შეეხება ანაბრის ხელშეკრულების მეორე სპეციალურ სუბიექტს – არასაბანკო

სადეპოზიტო დაწესებულებას – საკრედიტო კავშირს, იგი არის კოოპერატივის
ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებული საწარმო, რომელიც
მხოლოდ თავისი წევრებისაგან იღებს ანაბრებს, აძლევს მათ სესხს, ახორციელებს
კანონით ნებადართულ საბანკო საქმიანობას და რომლის უმთავრესი მიზანი არ არის
მოგების მიღება (საქართველოს კანონი არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების –
საკრედიტო კავშირების შესახებ, 1 ა). საკრედიტო კავშირის მიერ მოზიდული ანაბრები
არის საკრედიტო კავშირის სახსრების ფორმირების ძირითადი წყარო. ამდენად,
ანაბრების მიღების უფლება საკრედიტო კავშირს აქვს მხოლოდ მისი წევრებისაგან და
არა ბანკის მსგავსად ნებისმიერი პირისაგან.
მართალია, 874-ე მუხლი განთავსებულია სამოქალაქო კოდექსის ოცდამეერთე თავში

(საბანკო მომსახურება), კანონმდებელი ნორმაში ანაბრის მიღებაზე უფლებამოსილ
პირად უთითებს საკრედიტო დაწესებულებას (და არა უშუალოდ ბანკს), შესაბამისად,
სამოქალაქო კოდექსის რეგულაცია გამოიყენება როგორც საკუთრივ კომერციული
ბანკების, ისე არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების მიმართ.
II. ანაბრის (დეპოზიტის) ცნება. შინაარსი

5 ანაბრის ხელშეკრულება ემიჯნება სესხის (კრედიტის) და მიბარების ხელშეკრულებებს,
მაგრამ მათ შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებაცაა. ზოგჯერ ანაბარს განიხილავენ
სასესხო ურთიერთობად, როცა ინიციატივა თანხის მოზიდვის თაობაზე მოდის
საკრედიტო დაწესებულების მხრიდან.2 ამასთან, განსხვავებით ანაბრისაგან, როდესაც
მეანაბრე ბანკის კრედიტორია, კრედიტის ხელშკრულებაში საკრედიტო დაწესებულება
ყოველთვის გამოდის კრედიტორად, რომელსაც აქვს მოთხოვნის უფლება.3
ანალოგიური განსხვავებაა სესხის ხელშეკრულებასა და ანაბარს შორის, უბრალოდ,
სესხის ხელშკრულებაში მხარე არ არის საკრედიტო დაწესებულება.4
6 ტერმინი „დეპოზიტი“, რომელიც ანაბრის ხელშეკრულების აღმნიშვნელად (მის

სინონიმად) გამოიყენება, მიგვითითებს ამ ხელშეკრულების წარმოშობის
2 Marburger, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2009, § 808, Rn. 42-43.

3 გაბისონია, საბანკო სამართალი, 2012, გვ. 203.
2
პირველწყაროზე. ჯერ კიდევ რომის სამართალი იცნობდა ფულის მიბარების (შენახვის)

კონსტრუქციას.5 ამასთან, ანაბარზე რიცხული სახსრები კი არ ინახება ამ სიტყვის
პირდაპირი გაგებით, როგორც ეს ძვირფასი მეტალების ან სხვა ძვირფასეულობათა
შესანახად მიბარებისას ხდება, არამედ გამოიყენება სხვადასხვა მიზნებისათვის.
ამიტომ საკრედიტო დაწესებულებაში ფულის შეტანა ანუ დეპოზიტზე ჩარიცხვა
მხოლოდ პირობითად ნიშნავს შენახვას.6 ანაბარზე განთავსებულ თანხაზე საკუთრებას
იძენს საკრედიტო დაწესებულება და განკარგავს თავისი შეხედულებისამებრ.
ანაბრის (დეპოზიტის) ხელშეკრულების საფუძველზე ფიზიკური ან იურიდიული პირი 7

გადასცემს საკრედიტო დაწესებულებას ფულად თანხას განსაზღვრული ვადით ან მისი
მითითების გარეშე, საკრედიტო დაწესებულება მოიპოვებს თანხაზე საკუთრების
უფლებას და კისრულობს ვალდებულებას, მეანაბრის მოთხოვნისთანავე ან
შეთანხმებული ვადის დადგომისას გადაუხადოს პროცენტთან ერთად. ანაბრის
ხელშეკრულების დადების მიზანი საკრედიტო დაწესებულებისათვის არის მეანაბრის
თავისუფალი ფულადი სახსრების მოზიდვა კომერციული ოპერაციების
წარმოებისათვის, მეანაბრისათვის კი – თავისი კაპიტალიდან პროცენტის მიღება.
ანაბარი არის რეალური ხელშეკრულება, რადგან დადებულად ითვლება საკრედიტო 8

დაწესებულებაში ფულის შეტანის მომენტიდან.7 სამართლებრივი ურთიერთობის
წარმოშობის საფუძველია რთული იურიდიული შემადგენლობა, რომელიც მოიცავს ორ
იურიდიულ ფაქტს: წერილობითი შეთანხმების გაფორმება და თანხის გადაცემა.8
ამდენად, მეანაბრის მიერ თანხის შეტანა წარმოადგენს ხელშეკრულების დადების ერთ-
ერთ ელემენტს და არ მოიაზრება თავად ხელშეკრულების შინაარსში (ხელშეკრულების
საფუძველზე წარმოშობილი ვალდებულების შესრულებად).
ანაბარი არის ცალმხრივი ხელშკრულება. მეანაბრეს არ წარმოეშობა რაიმე სახის 9

ვალდებულება საკრედიტო დაწესებულების მიმართ. თავის მხრივ, საკრედიტო
დაწესებულებას არ გააჩნია მეანაბრის მიმართ მოთხოვნა. ანაბრის ხელშეკრულება
წარმოშობს ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობას, რომლის ძალითაც
კრედიტორს შეუძლია მოსთხოვოს მოვალეს შეთანხმებული მოქმედების შესრულება,
ვინაიდან მეანაბრეს მხოლოდ უფლება გააჩნია და ბანკს კი ვალდებულებები.9 მეანაბრე
უფლებამოსილია, საკრედიტო დაწესებულებას მოთხოვოს როგორც ანაბარზე
განთავსებული ფულადი თანხის, ისე მასზე დარიცხული პროცენტის დაბრუნება.
ბანკის ვალდებულებაა, დაუბრუნოს მეანაბრეს ანაბარზე განთავსებული თანხა მასზე
დარიხული პროცენტით ხელშეკრულებით განსაზღვრული პირობებით იმავე
ვალუტაში.
5 Брагинский/Витрянский, Договорное право, книга пятая, том 2, 2011, С. 6; Санфилиппо, Курс римского
частного права, Учебник, 2000, С. 244.
6 შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, მუხ. 874, გვ. 206.
7 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2002 წლის 9 ოქტომბრის N 3კ-784-02 განჩინება.
8 ფორმასთან დაკავშირებით იხ.: მუხლი 875-ის კომენტარი.
9 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2006 წლის 21 მარტის N ას-1094-1333-05 განჩინება.
3
10 ბანკის ვალდებულებას – დააბრუნოს ანაბარზე გათავსებული თანხა პროცენტთან

ერთად, ემატება ტექნიკური ხასიათვის ვალდებულება, გახსნას და აწარმოოს საანაბრე
ანგარიში.10 ამდენად, ანაბარი (დეპოზიტი) როგორც ხელშეკრულება, უნდა განვასხვაოთ
საანაბრე ანგარიშისაგან, რომელიც იხსნება ანაბრის ოპერაციის ტექნიკურად
განხორციელების მიზნით (თანხის შეტანა, გატანა). სადეპოზიტო ანგარიში არის
ანგარიში, რომელზედაც აღირიცხება პირის მოთხოვნამდე ან გადახდის წინასწარ
შეთანხმებული ვადით განთავსებული ფულადი სახსრები. დეპოზიტად არ მიიჩნევა
შიდასაბანკო ანგარიშებზე ბანკის მიერ განთავსებული საბანკო გარანტიის და
აკრედიტივის უზრუნველყოფის თანხები, გაცემული გარანტიისა და გახსნილი
აკრედიტივის ფარგლებში, ასევე გაცემული სესხის უზრუნველყოფის მიზნით
დაჯავშნული თანხები, ათვისებული ოდენობის ფარგლებში (საქართველოს ეროვნული
ბანკის პრეზიდენტის 07.04.2011 წ. ბრძანებით #24/04 დამტკიცებული ინსტრუქცია
საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხ. 2 ნ). ბანკებში ანაბარზე
თანხის შეტანის წესების დაცვა აუცილებელია არა მხოლოდ საბანკო საქიანობის და
საბუღალტრო ანგარიშგების მოწესრიგების თვალსაზრისით, არამედ ამ წესების დაცვა
ხელს უწყობს ხელშეკრულების მხარეებს, სასამართლოში დავის შემთხვევაში, ჰქონდეთ
სათანადო მტკიცებულებები.11
საანაბრე ანგარიშის გახსნა შეუძლიათ როგორც რეზიდენტ, ისე არარეზიდენტ პირებს.

სადეპოზიტო ანგარიში შეიძლება გაეხსნას და მას შეიძლება განკარგავდეს ერთზე მეტი
პირი (ერთობლივი ანგარიში). ანგარიშის განკარგვის პირობები განისაზღვრება
ანგარიშის მომსახურების შესახებ ხელშეკრულებით და მოქმედი კანონმდებლობით
(ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხ. 3 II, 3.IV).
11 ანაბრის ხელშეკრულება სასყიდლიანია, ანაბარს უნდა დაერიცხოს პროცენტი.12 ბანკი,

თანხის თავისუფალი განკარგვის უფლების მოპოვების სანაცვლოდ კლიენტს უხდის
პროცენტს ანაბარზე. ბანკი როგორც ვადიან, ისე მოთხოვნამდე ანაბარს არიცხავს
პროცენტს (ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ,
მუხლი 2 ო.ა, ო.ბ). ეს იმპერატიული დათქმაა. შესაბამისად, არ არსებობს საბანკო
ანაბრის ხელშეკრულება პროცენტის ანაზღაურების გარეშე. ცალკე უნდა აღინიშნოს
არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებებში საკრედიტო კავშირის წევრის მიერ
გახსნილი ანაბარი, რომელსაც, როგორც წესი, ერიცხება პროცენტი (საქართველოს
კანონი არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების – საკრედიტო კავშირების შესახებ,
მუხლი 1 ბ). საკრედიტო კავშირის მიერ პროცენტის დარიცხვის არაიმპერატიული
ვალდებულება განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ საკრედიტო კავშირი არის
კოოპერატივის სამართლებრივი ფორმით შექმნილი საწარმო, რომელიც მხოლოდ
თავისი წევრებისაგან იღებს ანაბრებს და მისი უმთავრესი მიზანი არ არის მოგების
მიღება.
12 ანაბარზე დარიცხული პროცენტის როლი მნიშვნელოვანია ფულადი ვალდებულებების

დარღვევით მიყენებული ზიანის ანაზღურების ურთიერთობებშიც. ფულის მაღალი
10 Брагинский/Витрянский, Договорное право, книга пятая, том 2, 2011, С. 97.

11 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2002 წლის 4 მარტის N 3კ-1239-02 განჩინება.
12 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2002 წლის 1 მაისის N 3კ-446-02 განჩინება.
4
ბრუნვაუნარიანობის გამო ვალდებულების დარღვევით მიყენებული ზიანი მტკიცებას

არ საჭირობს და იგულისხმება, რომ ფულადი ვალდებულების შესრულების დაყოვნება
კრედიტორისათვის ყოველთვის ზიანის მომტანია. კრედიტორი ვადაგადაცილებით
მინიმუმ იმ მიუღებელ შემოსავალს კარგავს, რასაც იგი ფულადი ვალდებულების
ჯეროვანი შესრულების შემთხვევაში მიიღებდა. ე.წ. „მინიმალური ზიანის“ მოთხოვნა
არ არის დამოკიდებული ზიანის არსებობის მტკიცებაზე.13 სასამართლო პრაქტიკით,
აღნიშნული ე.წ. „მინიმალური ზიანი“ საანაბრე პროცენტია, რომელიც მტკიცებას არ
საჭიროებს და რომლის ოდენობა წლიურად, საშუალოდ, 6-7 პროცენტს შეადგენს.14 თუ
კრედიტორი აცხადებს, რომ მისთვის მიყენებული ზიანი მეტია ვიდრე საანაბრე
პროცენტი, აღნიშნული კრედიტორის მტკიცების ტვირთია.
ვალდებულებით-სამართლებრივი ურთიერთობა (მეანაბრის მოთხოვნის უფლება და 13

საკრედიტო დაწესებულების ვალდებულება) წარმოიშობა მხოლოდ იმ ფულადი თანხის
მიმართ, რომელიც შეტანილია ანაბრის სახით. ანაბარზე თანხის განთავსება შეიძლება
როგორც ლარში, ისე უცხოურ ვალუტაში.15 ამდენად, ანაბარზე შეიძლება განთავსდეს
მხოლოდ ფულადი სახსრები (როგორც ნაღდი, ისე უნაღდო ფორმით). ფულის
თავისებურებების (გვაროვნულობა, შეცვლადობა)16 გათვალისწინებით არ შეიძლება
მისი უბრალოდ „შენახვა“ ბანკში. ამავე მიზეზით, საკრედიტო დაწესებულებას არ
შეიძლება დაეკისროს ზუსტად იგივე კუპიურებით (თუ თანხა ანაბარზე ნაღდი ფულით
იყო შეტანილი) ფულადი თანხის დაბრუნება. საკრედიტო დაწესებულება მოიპოვებს
ფულად სახსრებზე საკუთრების უფლებას,17 რაც ნიშნავს, რომ შეიძლია თანხების
თავისი შეხედულებისამებრ განკარგვა (მაგ.: კრედიტის სახით გაცემა). სხვა სიტყვებით
რომ ვთქვათ, სადეპოზიტო ანგარიშზე განთავსებული თანხა, ასევე მასზე დარიცხული
პროცენტი წარმოადგენს უნაღდო ფულად სახსრებს, ანუ ვალდებულებით-
სამართლებრივ მოთხოვნის უფლებებს. ვიდრე თანხა ბანკის განკარგულებაშია, მასზე
საკუთრების უფლება ეკუთვნის ბანკს, მეანაბრეს კი მხოლოდ მოთხოვნის
ვალდებულებით-სამართლებრივი უფლება გააჩნია. სწორედ ეს მოთხოვნაა ის
არამატერიალური ქონებრივი უფლება, რომელიც უნარჩუნდება მეანაბრეს ანაბრის
ხელშეკრულების მოქმედების პერიოდში. ანაბრის სახელშეკრულებო ურთიერთობაში
საკრედიტო დაწესებულება ყოველთვის არის მოვალე, მეანაბრე კი – კრედიტორი.
ანაბრის ხელშკრულება შეიძლება დაიდოს მესამე პირის სასარგებლოდაც, როდესაც 14

თანხის და შესაბამისი პროცენტის მიმღები პირი არც პირადად და არც
წარმომადგენლის მეშვეობით არ ღებულობს მონაწილობას ხელშეკრულების დადებაში.
პრაქტიკაში მეტად გავრცელებულია არასრულწლოვანის სასარგებლოდ ანაბრის გახსნა.
არასრულწლოვნის სახელზე გახსნილი დეპოზიტის ანგარიშზე თანხის ჩარიცხვა
ნებადართულია თანხის შემომტანი პირის ანგარიშის მეშვეობით, ხოლო ანაბრის
გატანა/გადარიცხვა – ანაბრის განკარგვაზე უფლებამოსილი პირის ანგარიშის
13 ზოიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, მუხ. 403, გვ. 428.

14 შდრ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2012 წლის 15 ოქტომბრის N 2ბ/2852-12 გადაწყვეტილება.
15 ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, 1999, გვ. 219.
16 ძლიერეიშვილი, ქონების საკუთრებაში გადაცემის ხელშეკრულებათასამართლებრივი ბუნება, 2010, გვ.
327, 328.
5
მეშვეობით (ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ,

მუხლი 4 III3).
15 სპეციფიკურია საანაბრე ურთიერთობაში სახელშეკრულებო ვალდებულების

შესრულების საკითხი. 874-ე მუხლის საფუძველზე ბანკს წარმოეშობა ვალდებულება,
დააბრუნოს მის საკუთრებაში გადაცემული თანხა მეანაბრის მოთხოვნის შემთხვევაში.18
განსხვავებით სხვა სახელშეკრულებო ურთიერთობებისაგან, როდესაც მოვალემ უნდა
განახორციელოს აქტიური მოქმედებები ვალდებულების შესასრულებლად, ანაბრის
ხელშეკრულებაში საკრედიტო დაწესებულება (მოვალე) ვალდებულებას ასრულებს
მხოლოდ მეანაბრის მოთხოვნით. ეს პრინციპი მეტად ნათელია მოთხოვნამდე ანაბრის
დროს, ასე მაგალითად, საკრედიტო დაწესებულება მაშინ აბრუნებს ანაბარზე
განთავსებულ თანხას პროცენტთან ერთად, როცა მოთხოვნას წაუყენებენ. ამასთან, იმ
შემთხვევებშიც კი, როცა ანაბარი ვადიანია და მხარეები წინასწარ არიან შეთანხმებული
კონკრეტულ ვადაზე, ან ანაბარი დადებულია რაიმე პირობით და ბანკი ვალდებულია
ვალდებულება შეასრულოს ამ პირობის დადგომისთანავე, შეთანხმებული ვადის
გასვლა ან პირობის დადგომა თავისთავად (მეანაბრის მოთხოვნის გარეშე) არ ნიშნავს,
რომ კრედიტორის მოთხოვნის არარსებობის პირობებში ბანკი უფლებამოსილია
განსაზღვრული ვადით თანხის დეპონირებით შეწყვიტოს ვალდებულება და თანხა
დაიტოვის თავად. თანხა რჩება ბანკში, ვიდრე მეანაბრე წაუყენებს მას მოთხოვნას.
კერძოდ, ვადიანი დეპოზიტის ანგარიშზე თანხის ჩარიცხვა, შეტანა, გადარიცხვა და
გატანა, შესაძლებელია მხოლოდ დეპოზიტის მფლობელი პირის მიმდინარე ანგარიშის
ან მოთხოვნამდე დეპოზიტის ანგარიშის მეშვეობით (ინსტრუქცია საბანკო
დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხლი 4 III2). საკრედიტო
დაწესებულება ვალდებულია გასცეს ანაბრის თანხა მოთხოვნისამებრ, მიუხედავად
შენატანის ხანდაზმულობისა, თუ არ დაამტკიცებს საანაბრო ურთიერთობის შეწყვეტას
და მეანაბრისათვის თანხის დაბრუნებას.19 მეანაბრის ინტერესების დაცვას ემსახურება
სკ-ის 128-ე მუხლი, რომლის 2 ბ მუხლი პირდაპირ ადგენს, რომ ხანდაზმულობის ვადა
არ ვრცელდება მეანაბრეთა მოთხოვნაზე ბანკსა და სხვა საკრედიტო დაწესებულებებში
შეტანილი ანაბრების გამო (იხ. 128-ე მუხლის კომენტ.).
III. ანაბრის სახეები

16 საბანკო ანაბარი შეიძლება იყოს ვადიანი და მოთხოვნამდე. ვადიანი დეპოზიტი
(ანაბარი) არის სადეპოზიტო (საანაბრო) ანგარიშზე წინასწარ განსაზღვრული ვადით
განთავსებული ფულადი სახსრები, რომლებსაც ბანკი არიცხავს პროცენტს და რომელთა
გატანა შესაძლებელია ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაში. მოთხოვნამდე
დეპოზიტი (ანაბარი) – სადეპოზიტო (საანაბრო) ანგარიშზე განთავსებული ფულადი
სახსრები, რომლებსაც ბანკი არიცხავს პროცენტს და რომელზეც თანხის შეტანა,
ჩარიცხვა, გადარიცხვა და გატანა შესაძლებელია მოთხოვნისთანავე (ინსტრუქცია
საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხლი 2 ო).
18 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2004 წლის 1 ივნისის N ას-328-626-04 განჩინება.

19 Ellenberger, in Palandt BGB Komm, 72. Aufl., § 199, Rn. 4.
6
ვადიანი დეპოზიტი ბანკისთვის უფრო ხელსაყრელია, რადგან მან იცის, თუ რა ვადაში 17

აქვს თანხის თავისუფალი განკარგვის უფლება. მაგალითად, ბანკს შეუძლია ანაბარზე
მოზიდული თანხა შესაბამის პერიოდში გასცეს კრედიტის სახით.20 შესაბამისად,
საპროცენტო სარგებელი ასეთ ანაბარზე უფრო მაღალია. რაც შეეხება მოთხოვნამდე
დეპოზიტს, რადგან ბანკმა არ იცის რა მომენტში წაუყენებს მეანაბრე თანხის მიღებაზე
მოთხოვნას, ასეთი კაპიტალი ბანკისათვის ნაკლებად ხელსაყრელია და პროცენტიც,
როგორც წესი, ასეთ დროს უფრო დაბალია.
აღნიშნულ ანაბრებს შორის მთავარი განსხვავება მათ ვადიანობასა და 18

სახელშეკრულებო პირობებშია. ვადიანი ანაბარი კონკრეტულ სახელშეკრულებო
ვადებშია მოქცეული. როდესაც მეანაბრე ბანკთან აფორმებს ხელშეკრულებას, მას,
როგორც წესი, აღნიშნული თანხის ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაზე ადრე
უკან დაბრუნების უფლება არა აქვს.21 კერძოდ, ბანკს უფლება აქვს, არ დაუშვას ვადიანი
დეპოზიტების გატანა/გადარიცხვა ვადის ამოწურვამდე, თუ აღნიშნული პირობა
გათვალისწინებულია ბანკსა და კლიენტს შორის გაფორმებული ხელშეკრულებით
(ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხლი 4 III).
ამდენად, მეანაბრისათვის თანხის ვადამდე გატანის უფლების აკრძალვას
ხელშეკრულება უნდა შეიცავდეს სპეციალური პირობის სახით. თუ ვადიანი
დეპოზიტის ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია კლიენტის მიერ თანხის ვადაზე
ადრე გატანის შესაძლებლობა, ხელშეკრულება უნდა ითვალისწინებდეს საპროცენტო
სარგებლის დარიცხვასთან დაკავშირებულ პირობებს. მოთხოვნამდე დეპოზიტის
გატანისას, ბანკს უფლება აქვს მოითხოვოს წინასწარი შეტყობინება თანხის გატანის
შესახებ, თუ ეს გათვალისწინებულია ბანკსა და კლიენტს შორის ხელშეკრულებით
(ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხლი 4 III 1,
III4).
საბანკო ურთიერთობებში, მარკეტინგული მიზნებიდან გამომდინარე, კომერციული 19

ბანკების მიერ ყოველწლიურად იქმნება „სხვადასხვა“ სახესხვაობის ანაბრები,
რომლებიც კლასიკური ვადიანი და მოთხოვნამდე ანაბრებისაგან ოდნავ განსხვავეულ
პირობებს შეიცავენ. ისინი სხვა არაფერია, თუ არა ვადიანი და მოთხოვნამდე ანაბრების
პირობების სხვადასხვა კომბინაცია.22
IV. მეანაბრის დაცვის სისტემა

საბანკო რეგულირების და ზედამხედველობის საჯაროსამართლებრივი 20
კანომდებლობის მიზანი არ არის ბანკსა და მეანაბრეს შორის კერძო-სამართლებრივი
ურთიერთობების რეგულირება. საჯაროსამართლებრივი რეგულირების მიზანია
საბანკო სისტემის სტაბილურობის უზრუნველყოფა, მეანაბრეთა და სხვა კრედიტორთა
უფლებების და კანონიერი ინტერესების დაცვა.23 იმის გამო, რომ ანაბრებთან
დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობები პირთა ფართო წრეებს ეხება,

23 Брагинский/Витрянский, Договорное право, книга пятая, том 2, 2011, С. 36, 37.
7
სახელმწიფო განსაკუთრებით უნდა ზრუნავდეს მეანაბრეთა ინტერესების დაცვაზე.

ბევრმა პოსტსაბჭოთა ქვეყანამ, რომელსაც არ ჰქონდა ბიზნესის ურთიერთობების
გამოცდილება, უმძიმესი გარდამავალი პერიოდი გაიარა. მოგვიანებით, როდესაც
საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა მოახერხა შედარებით სტაბილური საბანკო ბაზრის
ფორმირება, მრავალი საბანკო ლიცენზიის გაუქმება მოხდა.24
21 სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ქვეყანაში გამართული საბანკო სისტემის არსებობა,

რაც თავის თავში ასევე გულისხმობს ანაბრების დაცვას – ბანკების მიერ საანაბრე
(სადეპოზიტო) ვალდებულებების ჯეროვან შესრულებას. სწორედ ამიტომ წაეყენება
კომერციულ ბანკს მომეტებული მოთხოვნები. საქართველოს საფინანსო
ზედამხედველობის სააგენტო კომერციულ ბანკს პერიოდულად განუსაზღვრავს
რეზერვების, განაღდებული საწესდებო კაპიტალისა და საზედამხედველო კაპიტალის
მინიმალურ ოდენობებს და მათი შექმნის წესებს. კომერციულ ბანკს ეკრძალება
საწესდებო კაპიტალის არაფულადი ფორმით შევსება (ფორმირება) (საქართველოს
კანონი კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ, 9 I).
22 მეანაბრეთა ინტერესების დაცვის და საანაბრე ურთიერთობების სტაბილურობის

შენარჩუნების მიზნით შეიძლება აიხსნას ის გარემოებაც, რომ ანაბრის ხელშეკრულების
მარეგულირებელი ნორმები ძირითადად ფორმულირებულია იმპერატიული ფორმით
და არ შეიძლება შეიცვალოს (გაფართოვდეს ან შევიწროვდეს) მხარეთა ნების
შესაბამისად.
23 საკრედიტო დაწესებულების ანაბრებთან მომუშავე თანამშრომლები (ანაბრის მიმღები

პირები), ასევე დირექტორები (მენეჯერები) ვალდებულნი არიან მეანაბრეს მიაწოდონ
ინფორმაცია ბანკის ლიკვიდურობისა და ბონიტეტის შესახებ. ლიკვიდურობა
არის ეკონომიკური მაჩვენებელი, რომელიც გამოხატავს სხვადასხვა აქტივის ფულად
გარდაქმნის შესაძლებლობას; აქტივის გადახდის საშუალებად გამოყენების
შესაძლებლობას მათი ნომინალური ღირებულების შეუცვლელად; ასევე, კომპანიის
შესაძლებლობას, დროულად შეასრულოს თავისი ვალდებულებები.25 კომენტირებული
მუხლის შინაარსიდან გამომდინარე, ბონიტეტის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება
ძირითადად გულისხმობს ვალდებულებების დროულად შესრულების თაობაზე
ინფორმაციის მიწოდებას. ბონიტეტი არის საბანკო ანაბრის მომგებიანობის
მაჩვენებელი, გამოხატული წლიური პროცენტით.26 შესაბამისად, იმპერატიულად
დადგენილია ნებისმიერი მეანაბრისათვის საკრედიტო დაწესებულების მიერ
ვალდებულებების დროულად შესრულების თაობაზე ინფორმაციის და ანაბრის
წლიური საპროცენტო განაკვეთის თაობაზე ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება.
თუ დადგინდება კანონით დადგენილ პირთა მხრიდან ინფორმაციის გაცემაზე უარი ან
ბრალეულად არასწორი ინფორმაციის მიწოდება (მომხმარებლის მოტყუება), მათ
ეკისრებათ ამით მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. ინფორმაციის გაცემაზე ვალდებულ

25 ურიდია და სხვ., მოხელის სამაგიდო ლექსიკონი,
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=19422, ბოლო გამოხმობა: 15.09.2016.
26 ურიდია და სხვ., მოხელის სამაგიდო ლექსიკონი,
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=15102, ბოლო გამოხმობა: 15.09.2016.

8
პირთა სოლიდარული პასუხისმგებლობის საფუძველია ასევე საჯაროდ (ბროშურების

გაცემით ან ინფორმაციის ნებისმიერი საჯარო ფორმით გავრცელებით, მაგალითად,
პრესის ტელევიზიის მეშვეობით) არასწორი (მცდარი) ინფორმაციის გავრცელება. ასეთი
ინფორმაცია ხშირად საფუძვლად ედება ხელშკრულების დადებას, მითუმეტეს, რომ
მეანაბრე თავისუფალია საკრედიტო დაწესებულების არჩევაში. ვინც მეტ გარანტიას
მისცემს და დაარწმუნებს იმაში, რომ ანაბრის თანხა და პროცენტი დაუბრკოლებლად
იქნება დაბრუნებული, პოტენციური მეანაბრეც მასთან დადებს ხელშეკრულებას.
ამიტომ აწესებს განსახილველი მუხლი იმ პირთა ქონებრივ პასუხისმგებლობას,
რომლებმაც ბრალეულად არასწორი ინფორმაცია გასცეს ან უარი თქვეს საერთოდ
ინფორმაციის გაცემაზე.27
საანაბრე ურთიერთობებში მეტად მნიშვნელოვანია მომხმარებლების უფლებების 24

დაცვის საკითხი. სპეციალური ნორმატიული რეგულაციის საკითხია მეანაბრე
ფიზიკურ პირთა უფლებების დაცვა. საფინანსო სექტორის სამომხმარებლო ბაზარზე
მომხმარებელთა უფლებების დაცვის, სისტემული რისკის კონტროლის,
კონკურენტუნარიანი გარემოს ჩამოყალიბებისა და პოტენციური რისკების შემცირების
გზით საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენის მიერ დამტკიცებულია
“კომერციული ბანკების მიერ საბანკო მომსახურების გაწევისას მომხმარებლებისათვის
აუცილებელი ინფორმაციის მიწოდების წესი” (ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის
ბრძანება #35/04 13.05.2011). ეს წესი არეგულირებს კომერციული ბანკების მიერ
ფიზკური პირებისათვის სადეპოზიტო მომსახურების გაწევის დროს სრული,
აუცილებელი, გასაგები, უტყუარი და თავისდროული ინფორმაციის თანმიმდევრული
მიწოდების საკითხებს. ეს წესები ვრცელდება ფიზიკური პირების ყველა სახის
სადეპოზიტო ხელშეკრულებებზე, რომელთა პირველადი შენატანი ნაკლებია 50 000
(ორმოცდაათი ათას) ლარზე (ან მის ეკვივალენტზე სხვა ვალუტაში). ამ წესით
განსაზღვრული ნორმების შესრულება სავალდებულოა საქართველოში მოქმედი ყველა
კომერციული ბანკისათვის და უცხოური ბანკების ფილიალებისათვის (კომერციული
ბანკების მიერ საბანკო მომსახურების გაწევისას მომხმარებლებისათვის აუცილებელი
ინფორმაციის მიწოდების წესი, მუხლი 1 I,III,IV). ბანკმა უნდა უზრუნველყოს
მომხმარებლისათვის საბანკო მომსახურების შესახებ უტყუარი, გასაგები და
გადაწყვეტილების მიღებისათვის აუცილებელი სრული ინფორმაციის დროულად
მიწოდება, რომელიც მომხმარებელს არ უბიძგებს ისეთი გადაწყვეტილების
მიღებისაკენ, რომელსაც იგი არ მიიღებდა უტყუარი და სრული ინფორმაციის ფლობის
პირობებში. ბანკის მიერ არ უნდა მოხდეს საბანკო პროდუქტის მახასიათებლების
შესახებ ისეთი ინფორმაციის განცხადება, რომელიც სინამდვილეს არ შეესაბამება ან
შეცდომაში შეჰყავს მომხმარებელი (კომერციული ბანკების მიერ საბანკო მომსახურების
გაწევისას მომხმარებლებისათვის აუცილებელი ინფორმაციის მიწოდების წესი, მუხლი
3 I, II).
კომერციული ბანკების მიერ საბანკო მომსახურების გაწევისას მომხმარებლისათვის 25

აუცილებელი ინფორმაციის მიწოდების წესის 4 III მუხლის თანახმად, სადეპოზიტო
ხელშეკრულებაში მოცემული უნდა იყოს მინიმუმ შემდეგი სტანდარტული
27 შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, მუხ. 874, გვ. 207, 208.
9
ინფორმაცია: ა) დეპოზიტის საპროცენტო განაკვეთი ან განაკვეთები, თუ აღნიშნული

განსხვავებულ მნიშვნელობებს იღებს მომხმარებლის ქმედებასთან დაკავშირებული
გარემოების დადგომიდან გამომდინარე, თითოეული გარემოების მითითებით; ბ)
დეპოზიტის საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების შესაძლებლობის შემთხვევაში,
ინფორმაცია აღნიშნულის შესახებ იმ ცალკეული გარემოებების/წესების მითითებით,
რომლის მიხედვითაც განხორციელდება ცვლილებები და მოსალოდნელი
ცვლილებების მომხმარებლისათვის წინასწარ შეტყობინების წესი; გ) ინდექსირებული
საპროცენტო განაკვეთის გამოყენების შემთხვევაში, ის ინდექსი,28 რომელზეც
დეპოზიტის საპროცენტო განაკვეთია მიბმული; დ) ინდექსირებული საპროცენტო
განაკვეთის29 გამოყენების შემთხვევაში, იმ ინდექსის საჯარო ხელმისაწვდომობის
წყარო, რომელზეც დეპოზიტის საპროცენტო განაკვეთია მიბმული; ე) ინდექსირებული
საპროცენტო განაკვეთის გამოყენების შემთხვევაში, ინდექსირებული საპროცენტო
განაკვეთის გაანგარიშების დეტალური წესი; ვ) დეპოზიტის ეფექტური საპროცენტო
განაკვეთი,30 დამრგვალებული სულ მცირე მეათედამდე; ზ) უცხოური ვალუტით
განთავსებული სადეპოზიტო პროდუქტისათვის, დამატებით, ლარის შესაძლო 15%-
იანი წლიური გამყარების შემთხვევაში გაანგარიშებული დეპოზიტის ეფექტური
საპროცენტო განაკვეთი; თ) ის დაშვებები, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, რომლებიც
გამოყენებული იქნა დეპოზიტის ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის გამოთვლაში; ი)
ვადიანი დეპოზიტის ხანგრძლივობა, ვადის მითითებით; კ) საპროცენტო სარგებლის
დარიცხვის და ასახვის წესი – დარიცხვის დაწყების პირობები, ასევე, რა
პერიოდულობით ხორციელდება საპროცენტო სარგებლის დარიცხვა და ასახვა; ლ)
მინიმალური მოთხოვნები დეპოზიტის გახსნისათვის, მინიმალური მოთხოვნები
განცხადებული საპროცენტო სარგებლის მიღებისათვის; მ) სადეპოზიტო პროდუქტის
ფინანსური ხარჯები; ნ) ვადიანი დეპოზიტის სხვა პირობები: ვადები, თანხის ადრეულ
გამოტანასთან დაკავშირებული საურავები და გადასახდელები, სარგებლის გამოტანის
პირობები, განახლების პირობები; ო) პრეტენზიის წარდგენის ფორმები ბანკში,
პრეტენზიების განხილვის პროცედურის შესახებ ინფორმაციის საჯაროდ
ხელმისაწვდომობის წყარო, მაქსიმალური ვადა წერილობითი პასუხის მიღებისათვის
თითოეული ფორმით გამოხატულ პრეტენზიაზე, ბანკის შესაბამისი სტრუქტურული
ქვედანაყოფი, სადაც შესაძლებელია პრეტენზიის წარდგენა, ასევე ბანკის პრეტენზიის
განხილვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა მექანიზმები.
ამდენად, აუცილებელია ბანკმა კლიენტს დროულად მიაწოდოს სრული, ყოველმხრივ

გადამოწმებული და უტყუარი ინფორმაცია, რათა მან თავად მიიღოს ნამდვილი ნების
28 საჯარო ინდექსი – ისეთი საჯაროდ ხელმისაწვდომი მაჩვენებელი, განაკვეთი ან ინდექსი, რომელზეც

ბანკი ვერ ახდენს მნიშვნელოვან გავლენას (ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება #35/04 13.05.2011,
მუხლი 2 გ).
29 ინდექსირებული საპროცენტო განაკვეთი – საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც გარკვეული წესით
მიბმულია რაიმე საჯარო ინდექსზე და რომლის ცვლილებაც აღნიშნული ინდექსის ცვლილებითაა

გამოწვეული (ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება #35/04 13.05.2011, მუხლი 2 დ ).
30 დეპოზიტის ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი – დეპოზიტის ისეთი საპროცენტო განაკვეთი, რომლის
გაანგარიშებაში გაითვალისწინება ყველა აუცილებელი ფინანსური ხარჯი და მიღებული/მისაღები

სარგებელი, მომხმარებლის მიერ ამ ხარჯების გაწევისა და სარგებლის მიღების პერიოდის
გათვალისწინებით (ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება #35/04 13.05.2011, მუხლი 2 ი ).
10
საფუძველზე გადაწყვეტილება ამა თუ იმ ბანკში ანაბრის (დეპოზიტის) გახსნის შესახებ.

ინფორმირებულობა მეანაბრის დაცულობის გარანტიაა.
11
მუხლი 875. შემნახველი წიგნაკი
საკრედიტო დაწესებულება შემნახველი წიგნაკის გაცემისას უფლებამოსილია შეავსოს

იგი მხოლოდ სახელობით (კონკრეტულ პირზე).

II. სტანდარტული სადეპოზიტო სერტიფიკატები .................................................................................... 3
კომენტირებული მუხლი არეგულირებს საკრედიტო დაწესებულებასა და მეანაბრეს 1

შორის საანაბრე სახელშეკრულებო ურთიერთობაში შემნახველი წიგნაკის გაცემის წესს.
თუ შემნახველი წიგნაკი გაცემულია, ის არის ანაბარზე უფლების დამადასტურებელი
კვალიფიციური დოკუმენტი.1
უნდა განისაზღვროს: შემნახველი წიგნაკის გაცემა არის თუ არა სავალდებულო, ანუ

არის თუ არა ეს კანონით დადგენილი მტკიცებულების სახე, რომლითაც უნდა
დადასტურდეს ანაბრის ურთიერთობის არსებობა. იურიდიულ ლიტერატურაში
დამკვიდრებული განმარტების მიხედვით, საბანკო ანაბრის ხელშეკრულება
აუცილებლად წერილობით უნდა დაიდოს. მისი კონკრეტული გამოხატვის ფორმა
შეიძლება იყოს შემნახველი წიგნაკი ან სადეპოზიტო სერტიფიკატი.2 შემნახველი
წიგნაკი წარმოადგენს ფასიან ქაღალდს.3 ნორმის 23.07.2003წ. რედაქციით შემნახველი
წიგნაკი შეიძლება გაიცეს მხოლოდ სახელობითი ფორმით (ანუ კონკრეტულ პირზე).4
ამასთან, საბანკო პრაქტიკის ანალიზის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ შემნახველი

წიგნაკის გაცემა მეანაბრეზე თანამედროვე პირობებისათვის საკმაოდ მოძველებულია
და კომერციული ბანკები იშვიათად გასცემენ მათ.5
საანაბრო ურთიერთობის არსებობა უნდა დადასტურდეს წერილობითი

დოკუმენტებით და ის არ შეიძლება დადგენილ იქნეს მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებებით.
საანაბრე ურთიერთობებში საქმე გვაქვს ისეთ გარემოებებთან, რომლებიც კანონის
თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის წერილობითი მტკიცებულებებით,
ვინაიდან მოწმეთა ჩვენებებით შეუძლებელია უტყუარი ინფორმაციის მიღება
გადაცემულ თანხებზე, მათ ოდენობაზე, ანაბრის პირობებზე და სხვა.6
საანაბრე ურთიერთობის არსებობის დადასტურებისათვის აუცილებელია დადგინდეს

მხარეთა შეთანხმება ხელშეკრულების არსებით პირობებზე და ანაბარზე თანხის
1 Marburger, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2009, § 808, Rn. 49.

2 შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, მუხ. 874, გვ. 206; ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, 1999, გვ. 220.
4 ნორმის ძველი რედაქცია უშვებდა შემნახველი წიგნაკის გაცემას როგორც სახელობითი, ისე წარმომდგენზე ფასიანი
ქაღალდის სახით.
6 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2003 წლის 4 მარტის N 3კ-1239-02 განჩინება.

1
განთავსება. ჩვეულებრივ, საბანკო პრაქტიკაში მხარეები პირობებზე შეთანხმებას

აღწევენ ხელშეკრულების პირობებში და ხშირად არ ხდება შემნახველი წიგნაკის სახით
ფასიანი ქაღალდის გაცემა. ამასთან, ხელშეკრულება შეიძლება გაფორმდეს
მატერიალიზებული და ელექტრონული ფორმით.
2 ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ (საქართველოს

ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება #24/04 07.04.2011) ადგენს, რომ ანგარიშის
(სადეპოზიტო (საანაბრო) ანგარიში ანგარიშის ერთ-ერთი სახეა) გახსნა და მომსახურება
ხორციელდება მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების საფუძველზე, რომლის
პირობებსაც განსაზღვრავენ მხარეები მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად. ამასთან,
თუ პირს ამ ინსტრუქციის მოთხოვნების შესაბამისად უკვე გახსნილი აქვს ანგარიში
ამავე ბანკში, მაშინ დასაშვებია ამ პირისათვის დამატებითი ანგარიშის გახსნა
დისტანციურად (სატელეფონო, ინტერნეტ ბანკის ან სხვა საინფორმაციო-
სატელეკომუნიკაციო საშუალებით) მიღებული განაცხადის საფუძველზე. ბანკს
წინასწარ უნდა გააჩნდეს კლიენტის თანხმობა დისტანციური საშუალებით
დამატებითი ანგარიშის გახსნის თაობაზე. ამ შემთხვევაში ანგარიშის გახსნის შესახებ
ხელშეკრულების პირობებზე კლიენტის მიერ თანხმობის სატელეფონო, ინტერნეტ
ბანკის ან სხვა საინფორმაციო-სატელეკომუნიკაციო საშუალებით გამოხატვის
შემთხვევაში, ბანკმა უნდა უზრუნველყოს შესაბამისი განაცხადის შენახვა
თავდაპირველი შინაარსისა და ფორმის დაცვით ისე, რომ შესაძლებელი იყოს მისი
კლიენტისათვის გადაცემა მოთხოვნის შემთხვევაში (ინსტრუქცია საბანკო
დაწესებულებებში ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხ. 4 II, II , II ). საბანკო
1 2
მომსახურების (ანგარიშის გახსნის) შესახებ ხელშეკრულების პირობებზე კლიენტის

მიერ თანხმობის ელექტრონული ფორმით გამოხატვის შემთხვევაში, ბანკმა უნდა
უზრუნველყოს ამგვარი ხელშეკრულების და მასში შეტანილი ცვლილებების შენახვა
თავდაპირველი შინაარსისა და ფორმის დაცვით. ბანკს შეუძლია პირს (გარდა
არამეწარმე ფიზიკური პირისა), რომელსაც ამავე ბანკში უკვე გახსნილი აქვს ანგარიში,
გაუხსნას ახალი ანგარიში მხოლოდ განაცხადისა და მეწარმეთა და არასამეწარმეო
(არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრიდან ამონაწერის საფუძველზე,
ხოლო არამეწარმე ფიზიკურ პირს – მხოლოდ განაცხადის საფუძველზე. ამ პუნქტით
გათვალისწინებულ შემთხვევებში ანგარიშის გახსნისას ბანკმა უნდა მოახდინოს
კლიენტის გადამოწმება (ვერიფიკაცია)(ინსტრუქცია საბანკო დაწესებულებებში
ანგარიშების გახსნის შესახებ, მუხ. 4, VI, VII). ამდენად, ნორმატიულად განსაზღვრულ
გამონაკლის შემთხვევაში დაიშვება თანამედროვე ტექნოლოგიის გამოყენებით
ხელშეკრულების პირობებზე ნების გამოვლენა, თუ შესაძლებელია გამოვლენილი ნების
ფიქსაცია.
3 ნორმატიულად მკაცრად არის განსაზღვრული ფიზიკურ პირთან (მომხმარებელთან)

ანაბრის ხელშეკრულების დადების დროს კომერციული ბანკების მიერ აუცილებელი
ინფორმაციის მიწოდების წესი. კერძოდ, ბანკი ვალდებულია ხელშეკრულებებს
გაუკეთოს თავსართი, რომელსაც უნდა ჰქონდეს სავალდებულო სათაური –
„ხელშეკრულების მნიშვნელოვანი პირობები“ და მასში ინფორმაცია მოცემული უნდა
იყოს მომხმარებლისათვის ადვილად აღსაქმელი შრიფტის ზომით. ხელშეკრულების
თავსართში ბანკმა უნდა განათავსოს შემდეგი წინადადება: გაეცანით
2
მომხმარებელთათვის სასარგებლო ინფორმაციას საქართველოს ეროვნული ბანკის

ვებგვერდსა და ცხელ ხაზზე (საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის
13.05.2011წ. ბრძანება #35/04, მუხლი 3 V). ბანკი ვალდებულია სადეპოზიტო
ხელშეკრულებების თავსართში განათავსოს მხოლოდ ნორმატიულად განსაზღვრული
ინფორმაცია, ასევე, პრეტენზიის წარდგენის არსებული ფორმების ჩამონათვალი და
ხელშეკრულებით ბანკისათვის ასეთი შესაძლებლობის მინიჭების შემთხვევაში
მითითება მასზედ, რომ ბანკი უფლებამოსილია ცალმხრივად განახორციელოს
ხელშეკრულებაში ცვლილებები (მუხლი 3 VII). ამგვარი რეგლამენტაციის მიზანია
მომხმარებელთა უფლებების დაცვა.
II. სტანდარტული სადეპოზიტო სერტიფიკატები

კომერციული ბანკების სტანდარტული სადეპოზიტო სერტიფიკატების დებულება 4
(საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება #49/04 03.05.2012წ.)
არეგულირებს საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკებისა და უცხოური ბანკების
ფილიალების მიერ სტანდარტული სადეპოზიტო სერტიფიკატების გამოშვების,
რეგისტრაციის, მიმოქცევისა და დაფარვის საკითხებს (მუხლი 1 I). სადეპოზიტო
სერტიფიკატი არის საბანკო დეპოზიტი (ანაბარი) და წარმოადგენს ბანკის
ვალდებულებას სერტიფიკატის პირობით გათვალისწინებულ დღეს სერტიფიკატის
მფლობელს გადაუხადოს სერტიფიკატის პირობით გათვალისწინებული თანხა (მუხლი
1 II). დებულება უშვებს სერტიფკატის გამოშვებას მხოლოდ დემატერიალიზებული,
ანუ არადოკუმენტალური ფორმით (მუხლი 2 I გ). ბანკსა და კლიენტს შორის ძირითადი
ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ სერტიფიკატის შეძენის შესახებ გარიგების
დადება შეიძლება განხორციელდეს ელექტრონული სისტემის გამოყენებით. გარიგების
ელექტრონული სისტემის მეშვეობით დადების მიზნით ბანკი ვალდებულია
უზრუნველყოს კლიენტისათვის სერტიფიკატის პირობების წინასწარ ელექტრონული
ფორმით შეტყობინება, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ
ინფორმაციასთან ერთად უნდა მოიცავდეს სერტიფიკატის ეფექტურ საპროცენტო
განაკვეთს. გარიგების ელექტრონული სისტემის მეშვეობით დადების შემთხვევაში,
გარიგება დადებულად ჩაითვლება, თუ კლიენტი ელექტრონული ფორმით თანხმობას
განაცხადებს ბანკის მიერ შეთავაზებულ პირობებზე (მუხლი 2 VI). სერტიფიკატი უნდა
იყოს: ა) ლარით დენომინირებული და არ შეიძლება იყოს ინდექსირებული სხვა
უცხოური ვალუტის მიმართ; ბ) 3, 6, 9, 12, 18 ან 24 თვის ვადიანობის; გ) საპროცენტო
სერტიფიკატის შემთხვევაში, პროცენტის გადახდა უნდა ხდებოდეს მხოლოდ თვეში
ერთხელ (მუხლი 3 VI). სერტიფიკატის მფლობელობის დამადასტურებელი არის ბანკის
სერტიფიკატის რეესტრში არსებული ელექტრონული ჩანაწერი. სერტიფიკატის
რეესტრს აწარმოებს სერტიფიკატის გამომშვები ბანკი (მუხლი 4 II, III). სერტიფიკატის
მფლობელს გამომშვები ბანკი აძლევს ამონაწერს სერტიფიკატის რეესტრიდან, რომლის
მიღებაც შესაძლებელი უნდა იყოს ელექტრონული საშუალებებითაც (მუხლი 4 V).
3
1. აკრედიტივის გახსნით საკრედიტო დაწესებულება (გამხსნელი ბანკი) ვალდებულია,

კლიენტის (აკრედიტივის დავალების მიმცემის) თხოვნითა და განკარგულებით,
მითითებული დოკუმენტის სანაცვლოდ გადაუხადოს მესამე პირს (რემიტენტს) ამ
პირის ბრძანებით ფულადი თანხა, ან გაანაღდოს რემიტენტისაგან გადმოპირებული
თამასუქი, მოახდინოს აქცეპტი, ანდა დაავალოს სხვა ბანკს ამ ოპერაციის
განხორციელება, თუ შესრულდა საკრედიტო პირობები.
2. კლიენტი ვალდებულია გადაიხადოს შეთანხმებული საზღაური.

II. დოკუმენტური აკრედიტივით ანგარიშსწორების ეტაპები ................................................................. 3
III. აკრედიტივის დამოუკიდებელი ბუნება ................................................................................................. 5
IV. აკრედიტივით ანგარიშსწორება, როგორც დოკუმენტური ოპერაცია ............................................... 6
V. აკრედიტივის სახეები................................................................................................................................. 7

კომენტირებული მუხლი ადგენს დოკუმენტური აკრედიტივის1 დეფინიციას, 1
განსაზღვრავს მასში მონაწილე სუბიექტებს, მათ უფლება-მოვალეობებს და
დოკუმენტური აკრედიტივით ანგარიშსწორების ძირითად ეტაპებს.
სავაჭრო ურთიერთობებში მრავალი ხელშეკრულების დადების, შესრულების ადგილი 2

და მხარეთა ადგილსამყოფელი არ ემთხვევა ერთმანეთს. ეკონომიკური
ურთიერთობების წარმატებით განხორციელება განპირობებულია სხვადასხვა
ფაქტორით, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი ანგარიშსწორების მონაწილეთა
გადახდისუნარიანობაა.2 ასე მაგალითად, ნასყიდობის ხელშეკრულებაში გამყიდველი
ფიქრობს, რომ თუ მყიდველი წინასწარ არ გადაუხდის ნასყიდობის თანხას და ისე
გაუგზავნის მას ნაყიდ საქონელს, შესაძლოა, მყიდველმა თანხის გადახდა დააგვიანოს,
არასრულად გადაიხადოს ან სულაც უარი თქვას ანგარიშსწორებაზე. მყიდველი კი
ფიქრობს, რომ თუ წინასწარ გადაუხდის თანხას გამყიდველს, შესაძლოა ნაყიდი
საქონელი უხარისხო, ნაკლები რაოდენობით ან/და საერთოდ ვერ მიიღოს.3 მხარეთა
ვალდებულებების და პასუხისმგებლობის მოცულობა პირდაპირ უკავშირდება
ანგარიშსწორების წესზე შეთანხმებას.
დოკუმენტურ აკრედიტივზე შეთანხმების დროს ბანკი ახდენს ნასყიდობის ფასის (ან

სხვა ხელშეკრულების საზღაურის) გადახდას აკრედიტივის დავალების მიმცემის
(მყიდველი ან სხვ.) თხოვნით ბენეფიციარის (გამყიდველის ან სხვ.) სასარგებლოდ
დოკუმენტების წარმოდგენის და მათი შემოწმების შემდგომ ან ანაღდებს
1 „აკრედიტივი“ – ლათ. accreditivus – ნდობითი; ინგლ. letter of credit, accreditive, გერმ. Akkreditiv,
Kreditbrief; ფრან. Accreditif.
2 ზამბახიძე, დოკუმენტური აკრედიტივი – საერთაშორისო ანგარიშწორების პრიორიტეტული ფორმა,
ქართული სამართლის მიმოხილვა, 5/2002-1, გვ. 74.

1
გადმოპირებულ თამასუქებს, ახდენს მათ აქცეპტირებას.4 ამდენად, ბანკი აკრედიტივის

ფორმით იღებს ვალდებულებას კლიენტის წინაშე, რომ იკისრებს პასუხისმგებლობას
მისი კრედიტორის სასარგებლოდ.5 ანუ აკრედიტივის ფორმით უშუალო გადამხდელის
როლს კისრულობს უფლებამოსილი ბანკი, რაც კრედიტორისათვის ხელშეკრულებით
შეთანხმებული საზღაურის მიღების დამატებით გარანტიას წარმოადგენს.6 ეს არის
ბანკის აბსტრაქტული ვალდებულება (abstraktes Schuldversprechen).7
3 ანგარიშსწორებისას აკრედიტივის შერჩევა ხდება მხარეთა შეთანხმებით. აკრედიტივში

დაბალანსებულია მხარეთა ინტერესები. მაგალითად, ერთის მხრივ,
უზრუნველყოფილია ექსპორტიორის მიერ თანხის დროული და გარანტირებული
მიღება. მეორეს მხრივ, გადახდის განვადება და საქონელზე საკუთრების უფლების
დამადასტურებელი დოკუმენტაციის მიღება, რაც იმპორტიორის ინტერესებს
პასუხობს.8 დოკუმენტური აკრედიტივი, როგორც ანგარიშსწორების ფორმა, შესაძლოა
გამოყენებულ იქნეს ქვეყნის შიგნით რეზიდენტ სუბიექტებს შორის ანგარიშსწორებისას,
ასევე საერთაშორისო სავაჭრო ურთიერთობებში.9 ამასთან, უპირატესად გამოიყენება
საერთაშორისო სავაჭრო ურთიერთობებში.10 საერთაშორისო საანგარიშსწორებო
სუბიექტები არიან ხელშეკრულების მხარეები და მათი მომსახურე ბანკები.
საანგარიშსწორებო ურთიერთობათა შინაარსს განსაზღვრავს ამ სუბიექტების
უფლებები და მოვალეობები, რომლებიც დაკავშირებულია საერთაშორისო გარიგებების
საფუძველზე სავალუტო-ფინანსური პირობებით გადახდის განხორციელებასთან, ასევე
საქონლის განმკარგავი დოკუმენტების მოძრაობასთან.11
4 საანგარიშსწორებო ურთიერთობები რეგულირდება როგორც ცალკეულ სახელმწიფოთა

ნორმატიული აქტებით, ისე საქმიანი ბრუნვის წესებითა და ჩვეულებებით (იხ.778-ე
მუხლის კომენტარი). საერთაშორისო სავაჭრო პალატის „უნიფიცირებული წესები და
ჩვეულებები დოკუმენტური აკრედიტივებისათვის“ (2007 წლის რედაქცია,
საერთაშორისო სავაჭრო პალატის პუბლიკაცია №600) 12 დეტალურად არეგულირებს
აკრედიტივით ანგარიშსწორების ურთიერთობას. 778-ე მუხლი ადგენს
უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების უპირატესობას დოკუმენტური
აკრედიტივით ანგარიშსწორებისას. შესაბამისად, კომენტირებისას განხილული იქნება
ასევე საერთაშორისო სავაჭრო პრაქტიკაში დამკვიდრებული რეგულაციები.
4Sprau, in Palandt BGB Komm, 72. Aufl., 2013, § 783, Rn. 14.
5Sprau, in Palandt BGB Komm, 72. Aufl., 2013, § 675, Rn. 10.
6 ჯანაშია, წიგნში: ძლიერიშვილი/ცერცვაძე/რობაქიძე/სვანაძე/ცერცვაძე/ჯანაშია, სახელშეკრულებლო
სამართალი, 2014, გვ. 280.

7 Sprau, in Palandt BGB Komm, 72. Aufl., 2013, § 783, Rn. 17.

12 The Uniform Customs and Practice for Documentary Credits (UCP600). შემდგომში „უნიფიცირებული
წესები და ჩვეულებები“.
2
II. დოკუმენტური აკრედიტივით ანგარიშსწორების ეტაპები

აკრედიტივის გახსნით საკრედიტო დაწესებულება – გამხსნელი ბანკი 5
(უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების მიხედვით „ბანკი ემიტენტი“)
ვალდებულია, კლიენტის (აკრედიტივის დავალების მიმცემის ანუ აპლიკანტის)
თხოვნითა და განკარგულებით, მითითებული დოკუმენტის სანაცვლოდ გადაუხადოს
მესამე პირს – რემიტენტს (უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების მიხედვით
„ბენეფიციარი“) ამ პირის ბრძანებით ფულადი თანხა ან გაანაღდოს რემიტენტისაგან
გადმოპირებული თამასუქი, მოახდინოს აქცეპტი, ანდა დაავალოს სხვა ბანკს
(უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების მიხედვით „შემსრულებელი ბანკი“) ამ
ოპერაციის განხორციელება, თუ შესრულდა შეთანხმებული პირობები
(უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები, მუხ. 2).
შეთანხმება აკრედიტივით ანგარიშსწორებაზე არის სასყიდლიანი. კლიენტი 6

(აკრედიტივის დავალების მიმცემი) იხდის აკრედიტივით ანგარიშსწორების
მომსახურების საფასურს. თუ აკრედიტივის ოპერაციაში მონაწილეობს რამოდენიმე
ბანკი, აკრედიტივის დავალების მიმცემს საბოლოოდ უწევს ყველა ხარჯის
ანაზღაურება. როგორც წესი, ასეთი ხარჯების გადახდა ხდება აკრედიტივის თანხიდან
ფიქსირებული პროცენტის სახით.13
დოკუმენტური აკრედიტივის საფუძველზე ანგარიშსწორების ოპერაცია ნასყიდობის 7

მაგალითზე სქემატურად მოკლედ შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს:
ა) გამყიდველს (ექსპორტიორსა) და მყიდველს (იმპორტიორს) შორის ფორმდება

ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომელშიც მხარეები აკეთებენ დათქმას, რომ
მიწოდებული საქონლისათვის ანგარიშსწორება მოხდება აკრედიტივით.14 თუ
ანგარიშსწორება უნდა მოხდეს დოკუმენტური აკრედიტივის საფუძველზე, მხარეებმა
უნდა განსაზღვრონ აკრედიტივის სახე, მისი შესრულების ვადა, შესრულების ადგილი,
უფლებამოსილი ბანკები და ა.შ.
ბ) მომდევნო ეტაპზე კლიენტის (აკრედიტივის დავალების მიმცემის) თხოვნითა და

განკარგულებით ბანკი-ემიტენტი ხსნის აკრედიტივს. აკრედიტივის გახსნის შესახებ
განცხადება უნდა შეიცავდეს ისეთ მონაცემებს, როგორიცაა: ბენეფიციარის დასახელება
და აკრედიტივის თანხა; მისი გამოყენების ადგილი და საშუალება; საქონელი, რომლის
ანგარიშსწორებისთვისაც გაიხსნა აკრედიტივი; დოკუმენტაცია, რომელიც უნდა
წარედგინოს ბანკს; აკრედიტივის მოქმედების ვადა. აღსანიშნავია, რომ აკრედიტივის
დავალების მიმცემი, როგორც წესი, აკრედიტივის გასახსნელად მიმართავს თავის
მომსახურე ბანკს, სადაც მას საბანკო ანგარიშები აქვს გახსნილი და სარგებლობს სხვა
საბანკო პროდუქტებით. ამიტომ, ბანკის მიერ მისი გადახდისუნარიანობის შემოწმება
ხშირად პრობლემის გარეშე ხდება და მხოლოდ ფორმალურ ხასიათს ატარებს.15

3
გ) შემდგომში აუცილებელია ბენეფიციარისათვის შეტყობინება, ანუ ავიზოს გაგზავნა

აკრედიტივის გახსნაზე. ავიზოს გამცემი ბანკი არის ბანკი, რომელიც ბანკი ემიტენტის
თხოვნით ახდენს გადამხდელის ან ბენეფიციარის ბანკის ინფორმირებას აკრედიტივის
გახსნაზე (უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები, მუხ. 2). ნებისმიერი აკრედიტივი
ან ცვლილება მასში ბენეფიციარს უნდა ეცნობოს ავიზოს გამცემი ბანკის მეშვეობით.
ავიზოს გამცემი ბანკი არ არის დამადასტურებელი ბანკი, ის მხოლოდ ახდენს
შეტყობინებას აკრედიტივის გახსნაზე, მასში ცვლილებების და დამატებების შეტანაზე
აკრედიტივის განაღდების ან აქცეპტის რაიმე ვალდებულების აღების გარეშე
(უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები,მუხ. 9 a).
დ) გადამზიდველისაგან სატრანსპორტო დოკუმენტების მიღების შემდეგ ბენეფიციარი

აკრედიტივში ჩამოთვლილ სხვა დოკუმენტებთან ერთად მათ წარმოადგენს თავის
ბანკში. მათი წარმოდგენის ვადა განისაზღვრება აკრედიტივის პირობებით, მაგრამ თუ
ვადა განსაზღვრული არ არის, დოკუმენტაცია წარმოდგენილ უნდა იქნეს არაუგვიანეს
საქონლის გადატვირთვიდან 21 დღისა. დაუშვებელია დოკუმენტაციის წარმოდგენა
აკრედიტივის ვადის ამოწურვის შემდგომ (უნიფიცირებული წესები და
ჩვეულებები,მუხ. 14 c).
ე) შემსრულებელი ბანკი, მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში

დამადასტურებელი ბანკი, თუ ასეთი მონაწილობს ოპერაციებში, და ბანკი ემიტენტი
მაქსიმუმ 5 საბანკო დღის განმავლობაში ამოწმებს წარდგენილი დოკუმენტების
შესაბამისობას შეთანხმებულ პირობებთან (უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები,
მუხ. 14 b).
ვ) ბანკი ემიტენტი კლიენტის თანხების ჩამოჭრას ახდენს წინასწარ დეპონირებული

ანგარიშიდან. დოკუმენტების შემოწმების შემდეგ ბანკი ემიტენტი თანხას ურიცხავს
ბენეფიციარის ბანკს.
ზ) და ბოლოს, შემსრულებელი ბანკი თანხას ურიცხავს ბენეფიციარს. აკრედიტივის

დავალების მიმცემი ბანკი ემიტენტისაგან დოკუმენტების მიღების მომენტიდან
ითვლება საქონლის მესაკუთრედ.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ აკრედიტივით ანგარიშსწორების ეს სქემა ზოგადი

ხასიათისაა და აკრედიტივის კონკრეტული სახის არჩევისას გარკვეულწილად იცვლება.
8 უნიფიცირებული წესები შეიცავს დამატებებს, რომლებიც არეგულირებს

უნიფიცირებულ ჩვეულებებს დოკუმეტალური აკრედიტივებისათვის, როცა
დოკუმენტების წარდგენა ხდება ელექტრონული ფორმით. აღნიშნულის მიზანია
შექმნას ყველა პირობა დოკუმენტების ელექტრონულად ან მატერიალურ
დოკუმენტებთან ერთად წარდგენისათვის. ასეთ დროს დოკუმენტის ხელმოწერა
გულისხმობს მის ელექტრონულ ხელმოწერას.
9 პრაქტიკული თვალსაზრისით მეტად საინტერესოა განისაზღვროს, აკრედიტივის

მოქმედების ვადის გასვლა წარმოადგენს თუ არა შემსრულებელი ბანკისათვის თანხის
გადახდაზე უსაფუძვლო უარის თქმისას პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლების
4
საფუძველს. შეიძლება წარმოიშვას სიტუაცია, როცა შემსრულებელი ბანკი ბენეფიციარს

ეუბნება უარს თანხის გადახდაზე ისე, რომ უარის მიზეზზე დუმს, არადა
დოკუმენტაცია ბენეფიციარის მიერ ბანკში წარმოდგენილია აკრედიტივის ვადის
ამოწურვამდე სრულად, უკვე ამის შემდეგ კი აკრედიტივის მოქმედების ვადა გადის.
აკრედიტივის მოქმედების ვადის გასვლა წარმოადგენს მის საფუძველზე
ანგარიშწორების ვალდებულების შეწყვეტის საფუძველს, მაგრამ თუ გამყიდველის მიერ
აკრედიტივით გათვალისწინებული დოკუმენტაცია ბანკში წარმოდგენილ იქნა
აკრედიტივის ვადის ამოწურვამდე, ასეთ დროს ვადის გასვლა არ წარმოადგენს
შემსრულებელი ბანკის პასუხიმგებლობისაგან განთავისუფლების საფუძველს.16
ამდენად, აკრედიტივში მითითებული უნდა იქნეს მისი მოქმედების ვადა,
ანგარისწორების მოთხოვნა კი ნამდვილია, თუ წარდგენილია აკრედიტივის
მოქმედების ვადაში მისი ვადის უკანასკნელი დღის ჩათვლით (უნიფიცირებული
წესები და ჩვეულებები, მუხ. 6).
აკრედიტივით ანგარიშსწორების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ გამყიდველი იღებს 10

გადახდის მყარ გარანტიას, ხოლო მყიდველი ამის შედეგად იძენს საკუთრების
უფლებას გავრცელებულ სავაჭრო ურთიერთობებში17. შეიძლება ითქვას, რომ
აკრედიტივი თავის თავში გარკვეულწილად მოიცავს ვალდებულების შესრულების
უზრუნველყოფის ფუნქციასაც.
III. აკრედიტივის დამოუკიდებელი ბუნება

აკრედიტივის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მახასიათებელს წარმოადგენს მისი 11
დამოუკიდებლობა იმ ხელშეკრულებისაგან, რომლიდან წარმოშობილი ფულადი
ვალდებულების შესასრულებლადაც გამოიყენება იგი. აკრედიტივი გამიჯნულია
ნასყიდობის, მიწოდების ან სხვა ხელშეკრულებისაგან და დაინტერესებული მხარეები
მხოლოდ დოკუმენტების საფუძველზე ახდენენ ანგარიშსწორებას.18
დამოუკიდებლობის, ავტონომიურობის თვისებით აკრედიტივი ჰგავს საბანკო
გარანტიის ინსტიტუტს (იხ. 881-ე მუხლის კომენტ.).
პრაქტიკაში ზოგჯერ წარმოიშობა სიტუაცია, როცა შემსრულებელი ბანკი, რომელმაც 12

აკრედიტივით ანგარიშსწორება უნდა განახორციელოს, შეამოწმებს გამყიდველის მიერ
წარმოდგენილ დოკუმენტებს, დაადგენს რომ ისინი შეესატყვისება აკრედიტივის
მოთხოვნებს და განახორციელებს გადახდას. ამასთან, მას შემდეგ, რაც მყიდველი
მიიღებს მიწოდებულ საქონელს, აღმოჩნდება, რომ იგი არ შეესაბამება გამყიდველთან
შეთანხმებულ პირობებს (მაგ.: მიწოდებული საქონლის ასორტიმენტი, ხარისხი). ასეთ
შემთხვევაში მყიდველი უფლებამოსილია გამყიდველისაგან მოითხოვოს გადახდილი
თანხის დაბრუნება. ამასთან, აუცილებელია განისაზღვროს: აქვს თუ არა მას
უფლებამოსილება, რომ ბანკის მიერ განხორციელებული გადახდა მიიჩნიოს
აკრედიტივის დარღვევით ანგარიშსწორებად. თუ მიწოდებული საქონელი არ

18 შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, მუხ. 876, გვ. 210, 211.
5
შეესაბამება ექსპორტიორსა და იმპორტიორს შორის გაფორმებული ხელშეკრულების

პირობებს, ბუნებრივია, რომ ეს უკანასკნელი უფლებამოსილია გამყიდველისაგან
მოითხოვოს გადახდილი თანხის უკან დაბრუნება, მაგრამ მას არა აქვს უფლება ბანკის
მიერ განხორციელებული გადახდა მიიჩნიოს უსაფუძვლოდ.19 აღნიშნული
განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ ბანკის ვალდებულებას წარმოადგენს
ექსპორტიორის მიერ წარმოდგენილი დოკუმენტების მხოლოდ გარეგნული შემოწმება.
თუ იგი მიიჩნევს, რომ ისინი სრულიად შეესაბამება აკრედიტივის პირობებს, მის მიერ
წარმოებული ანგარიშსწორება ითვლება აკრედიტივის ზუსტ შესაბამისობაში
განხორციელებულ გადახდად. ბანკი არ კისრულობს პასუხისმგებლობას მისთვის
წარდგენილი დოკუმენტების ფორმის, სისრულის, სიზუსტის, ნამდვილობის ან
იურიდიული ძალის შესახებ. ბანკი ასევე არ არის პასუხისმგებელი საქონლის
აღწერილობის, რაოდენობის, წონის, ხარისხის, შეფუთვისათვის (უნიფიცირებული
წესები და ჩვეულებები, მუხ. 34).
13 აკრედიტივის დამოუკიდებლობის, მისი ავტონომიურობის პრინციპი განმტკიცებულია

უნიფიცირებულ წესებში და ჩვეულებებში: თავისი ბუნებით აკრედიტივი
დამოუკიდებელია ნასყიდობის ან ნებისმიერი სხვა კონტრაქტისაგან. ბანკს არა ქვს
კავშირი ამ კონტრაქტებთან მაშინაც კი, როცა თავად აკრედიტივი შეიცავს მითითებას
ამ კონტრაქტზე (უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები, მუხ. 4 a).
IV. აკრედიტივით ანგარიშსწორება, როგორც დოკუმენტური ოპერაცია

14 აკრედიტივით ანგარიშსწორებისას უპირატესი მნიშვნელობა ენიჭება არა საქონლის,
არამედ დოკუმენტების ბრუნვას, რომელთა მიხედვითაც კონტროლდება საქონლის
(სამუშაოს, მომსახურების და ა.შ.) გადაადგილება.20 სწორედ ამიტომ ეწოდება მას
დოკუმენტური აკრედიტივი. აკრედიტივთან დაკავშირებული ოპერაციის
განხორციელებისას ყველა დაინტერესებულ მხარეს შეხება აქვს დოკუმენტებთან და არა
საქონელთან ან მომსახურებასთან.21 უნიფიცირებული წესების თანახმად, ბანკებს საქმე
აქვთ მხოლოდ დოკუმენტებთან და არავითარ შემთხვევაში საქონელთან,
მომსახურებასთან ან კონტრაქტის შესრულებასთან, ანუ ბანკებს კავშირი არა აქვთ იმ
ფაქტორებთან და მოქმედებებთან, რომლებიც შეეხება კონტრაქტების შესრულებას
(უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები, მუხ.5). შემსრულებელი ბანკი, ისევე
როგორც ბანკი ემიტენტი, მხოლოდ მაშინ შეასრულებს სააკრედიტივო ოპერაციას, თუ
სახსრების მიმღების მიერ წარდგენილი დოკუმენტები პასუხობს წაყენებულ
მოთხოვნებს.22



6
V. აკრედიტივის სახეები
დოკუმენტური აკრედიტივის ერთ-ერთ მთავარ უპირატესობას წარმოადგენს მისი 15
მრავალფეროვნება. კონკრეტულ სიტუაციაში, მხარეთა მოთხოვნილებების
გათვალისწინებით, შესაძლებელია მისი ისეთი სახის შერჩევა, რომელიც ყველაზე
მეტად შეესაბამება კონტრაგენტების ინტერესებს.
მოქმედი უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები განსხვავებით 1994 წლის

რედაქციისაგან (პუბლიკაცია 500) აღარ მიჯნავს გამოთხოვად და გამოუთხოვად
აკრედიტივებს.23 აკრედიტივად ითვლება ნებისმიერი ხელშეკრულება ან შეთანხმება,
მიუხედავად მისი სათაურისა და აღწერილობისა, რომელიც არის გამოუთხოვადი და
ბანკ ემიტენტს აკისრებს კონკრეტულ ვალდებულებებს მიიღოს შესასრულებლად
შეთანხმებისამებრ წარდგენილი დოკუმენტები (უნიფიცირებული წესები და
ჩვეულებები, მუხ. 2). აკრედიტივი ითვლება გამოუთხოვადად მაშინაც, როცა არ შეიცავს
მითითებას მისი გამოუთხოვადობის შესახებ (უნიფიცირებული წესები და ჩვეულებები,
მუხ. 3). აკრედიტივის გამოუთხოვადობა (გერმ. Das unwiderrufliche Akkreditiv24)
ნიშნავს, რომ იგი არ შეიძლება არც შეიცვალოს და არც ანულირებულ იქნეს
ბენეფიციარის თანხმობის გარეშე. აღნიშნული იცავს ბენეფიციარს აკრედიტივის
დავალების მიმცემის ან ბანკი ემიტენტის თვითნებობისაგან, რაც თავის მხრივ,
უზრუნველყოფს მხარეთა მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შესრულების
სტაბილურობას. გამოუთხოვადობის საფუძვლით ბანკი ემიტენტი იძლევა გადახდის
გარანტიას ისეთ შემთხვევაშიც, როცა მყიდველი შეცვლის თავის მოსაზრებას. ამდენად,
გამყიდველი აკრედიტივის ყველა ვადის და პირობის დაცვის შემთხვევაში ეყრდნობა
ბანკ ემიტენტს და არა მყიდველის პატიოსნებას.25
გამყიდველმა (ექსპორტიორმა) შეიძლება გაითვალისწინოს დამატებითი გარანტია 16

შეთანხმებული ბანკის მიერ აკრედიტივის დადასტურების ფორმით (უნიფიცირებული
წესები და ჩვეულებები, მუხ. 2.). დადასტურებული აკრედიტივი გულისხმობს
გადახდის დამატებით გარანტიას არა ბანკი ემიტენტის, არამედ აკრედიტივის
დამადატურებელი ბანკის მხრიდან.26 ასეთი ბანკი იწოდება დამადასტურებელ ბანკად,
აკრედიტივი კი, თავის მხრივ, იქცევა დადასტურებულ გამოუთხოვად აკრედიტივად.27
ბაკი ემიტენტის მხრიდან გადახდაზე უარის გაცხადების შემთხვევაში, ყველა სათანადო
დოკუმენტის არსებობისას, წარმოიშობა აკრედიტივის დამადასტრებელი ბანკის
ვალდებულება ანგარიშსწორების განხორციელებაზე.28 ანუ დადასტურების მიზანი
არის გადახდის უზრუნველყოფა (უნიფიცირებული წესები და ჩეულებები, მუხ. 2, 8).





7
აკრედიტივის დადასტურებით დამადასტურებელი ბანკი კისრულობს გამოუთხოვად

ვალდებულებას გადაიხადოს აკრედიტივით განსაზღვრული თანხა. ასეთი
აკრედიტივით ანგარიშსწორებისას ექსპორტიორი პრაქტიკულად დარწმუნებულია,
რომ გადახდა აუცილებელად განხორცილედება, თუ იგი თავად დაიცავს აკრედიტივის
მოთხოვნებს. თუ საუბარია მსხვილ გარიგებებზე, გამყიდველი (ექსპორტიორი) ითხოვს,
რომ აკრედიტივი დაადასტუროს პირველი კლასის ბანკმა, რომელსაც აქვს კარგი
ფინანსური რეპუტაცია და ცნობილია საქმიან წრეებში.29
აკრედიტივების კლასიფიკაცია შესაძლებელია მათი შესრულების ხერხის მიხედვითაც:

შესრულება შეიძლება განხორციელდეს სათანადო დოკუმენტის წარმოდგენისას.
აკრედიტივის ეს სახე ხელსაყრელია მხარეთა შორის ერთჯერადი გარიგების დროს,
რომელიც არ ითვალისწინებს ხანგძლივ თანამშრომლობას. შესრულება
(ანგარიშსწორება) შეიძლება განხორციელდეს ბენეფიციარის მიერ დოკუმენტაციის
წარმოდგენიდან განსაზღვრული ვადის გასვლის შემდეგ. ერთმანეთისაგან უნდა
გაიმიჯნოს აქცეპტის და ნეგოციაციის ცნებები (უნიფიცირებული წესების და
ჩვეულებები, მუხ. 2). დოკუმენტური აკრედიტივით ანგარიშსწორების ურთიერთობაში
აქცეპტი გულისხმობს: გადახდას აკრედიტივის წარდგენისთანავე, თუ აკრედიტივი
გახსნილია ამ პირობით; გადავადებული ვალდებულებების შესრულებას და გადახდას,
როცა აკრედიტივი ითვალისწინებს ანგარიშსწორებას განსაზღვრული ვადის გასვლის
შემდეგ; ბენეფიციარის მიერ წარდგენილი თამასუქების (ტრატების) მიღებას და
განაღდებას. რაც შეეხება ნეგოციაციას, იგი გულისხმობს შემსრულებელი ბანკის მიერ
სხვა ბანკის სახელზე გამოწერილი თამასუქების (ტრატების) შეძენას. ნეგოციაცია არის
ბენეფიციარის ავანსირების საშუალება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ნეგოციაცია არის
ბენეფიციარის (ექსპორტიორის) მიერ წარმოდგენილი თამასუქების (ტრატების)
აღრიცხვა – ოპერაცია, როცა ბანკი ყიდულობს თამასუქებს, რის შედეგადაც მასზე
გადადის თამასუქის საფუძველზე გადახდის მოთხოვნის უფლება, ბენეფიციარი კი
დაუყოვნებლივ იღებს თამასუქის საფუძველზე გადახდას გადახდის ვადის
დადგომამდე.30
17 დოკუმენტური აკრედიტივის ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს ტრანსფერაბელური

აკრედიტივი. ტრანსფერაბელური აკრედიტივით ბენეფიციარი (პირველი
ბენეფიციარი) უფლებამოსილია აკრედიტივის ფარგლებში სრულად ან ნაწილობრივ
სხვა ბენეფიციარს (ე.წ. მეორე ბენეფიციარს) მიანიჭოს უფლება შემსრულებელი
ბანკისაგან მიიღოს გადახდა, წარმოდგენილი ტრატების აქცეპტი ან ნეგოციაცია. ასეთი
აკრედიტივის უპირატესობას წარმოადგენს ის გარემოება, რომ იგი გამყიდველს
(ექსპორტიორს) აძლევს შესაძლებლობას აწარმოოს ანგარიშსწორება თავისი
კრედიტორების მიმართ უშუალოდ იმ ფულადი თანხიდან, რომელიც მან უნდა მიიღოს
აკრედიტივის საფუძველზე თავისი მოვალისაგან (აკრედიტივით ანგარიშსწორების
დავალების მიმცემისაგან). აკრედიტივი პირდაპირ უნდა შეიცავდეს მითითებას მისი
ტრანსფერაბელურობის თაობაზე (უნიფიცირებულეი წესები, მუხ. 38 b).
29 Белов, Международное Предпринимательское Право, 2001, С. 81.

8
შესაძლებელია აკრედიტივების კლასიფიკაცია განახლებად და არაგანახლებად 18

აკრედიტივებადაც. განახლებადია აკრედიტივი, რომელშიც გათვალისწინებულია, რომ
აკრედიტივის თანხა შეიძლება განახლდეს თავად აკრედიტივის განახლების გარეშე.
ასეთი აკრედიტივი შეიძლება განახლდეს: ა) დროის განსაზღვრული მონაკვეთის
გასვლის შემდეგ (დროში განახლებადი, როცა თავდაპირველი ვადის გასვლის შემდეგ
აკრედიტივით ანგარიშსწორებისათვის განსაზღვრული თანხა სრულად ათვისებული
არ არის და დამატებითი ვადით გრძელდება ურთიერთობა); ბ) აკრედიტივის საერთო
ღირებულების შეცვლის შემდეგ (თანხით განახლებადი, როცა აკრედიტივის ვადაში
გამოიყოფა დამატებითი თანხები აკრედიტივით ანგარიშსწორებისათვის). ასეთ
აკრედიტივებს ზოგჯერ რევოლვერულ (განახლებად) და არარევოლვერულ
(არაგანახლებად) აკრედიტივებსაც უწოდებენ. ამდენად, აკრედიტივი შეიძლება იყოს
რევოლვერული განსაზღვრულ ვადაში (როცა ხდება თანხის გარკვეული რაოდენობის,
ანუ ლიმიტის განსაზღვრა, რომლის ფარგლებშიც ხდება აკრედიტივიდან გადახდების
განხორციელება. ასეთ დროს სპეციალურად უნდა იქნეს შეთანხმებული
გამოუყენებელი ლიმიტით მომავალ პერიოდში სარგებლობა), ან განსაზღვრული
თანხის ფარგლებში (ასეთ დროს განახლება გულისხმობს, რომ აკრედიტივის ლიმიტი
აღდგება ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაში გამოყენების შემთხვევაში).31
აკრედიტივის უზრუნველყოფა შეიძლება იყოს აკრედიტივით ანგარიშსწორებისათვის 19

კლიენტის სპეციალურ ანგარიშზე დაჯავშნული თანხები, ასევე საბანკო გარანტია.
აკრედიტივით ანგარიშსწორებისათვის საჭირო ფულადი რესურსებით
უზრუნველყოფის მიხედვით აკრედიტივი შეიძლება იყოს დაფარული ან დაუფარავი.
აკრედიტივი, რომლის გახსნის დროსაც ბანკი ემიტენტი ვალდებულია გადაურიცხოს
აკრედიტივის თანხა (დაფარვა შეიძლება მოხდეს აკრედიტივის დავალების მიმცემის
კუთვნილი თანხის ან მისთვის მინიჭებული კრედიტის ხარჯზე) შემსრულებელ ბანკს,
იწოდება დაფარულ (დეპონირებულ) აკრედიტივად. დაფარული აკრედიტივის
შემთხვევაში ბანკი ანგარიშსწორებას ახორციელებს გადამხდელის კუთვნილი
თანხებით. შესაბამისად, დაფარული აკრედიტივის გახსნაზე პირობის
შესრულებისათვის სავალდებულოა აკრედიტივის მთელი თანხის წინასწარ
გადარიცხვა შემსრულებელ ბანკში.32 თუ აკრედიტივი არ არის დაფარული, იგი
წარმოადგენს დაუფარვ, ანუ გარანტირებულ აკრედიტივს. ფაქტიურად, დაუფარავი
აკრედიტივი არის გადავადებული გადახდა, როცა თანხას შემსრულებელ ბანკს
ურიცხავენ არა მაშინვე, არამედ შესრულების ან აკრედიტივის მოქმედების
დასრულების შემდეგ.33
თუ მხარეები ძირითადი ხელშეკრულებით შეთანხმდნენ აკრედიტივის კონკრეტულ

სახეზე, ვიდრე აკრედიტივის გახსნაზე ვალდებული მხარე (აკრედიტივის დავალების
მიმცემი) არ უზრუნველყოფს შეთანხმებული აკრედიტივის გახსნას და ამის შესახებ არ
მოხდება ბენეფიციარის ინფორმირება, იქამდე ბენეფიციარი უფლებამოსილია არ

32 შდრ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2008 წლის 1 მაისის N 2ბ/2057-07 განჩინება.

9
შეასრულოს ძირითადი ხელშეკრულებით განსაზღვრული პირობები, თუ

ხელშკრულებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული.
20 აკრედიტივი ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სახაზინო სამსახურის

საანგარიშსწორებო ურთიერთობებშიც. საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ
საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სახაზინო სამსახურის დავალებით
დოკუმენტური აკრედიტივების გახსნისა და წარმოების პირობები და პროცედურები
მოცემულია საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 16.07.2008წ. #182
ბრძანებაში. ბრძანების 3.2. მუხლის თანახმად, აკრედიტივის პირობები ასევე უნდა
შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სავაჭრო პალატის მიერ დადგენილ სტანდარტებს, რის
შესახებაც უნდა მიეთითოს განაცხადში.
21 ამდენად, დოკუმენტური აკრედიტივი არის ბანკის მყარი ვალდებულება მყიდველს

გადაუხადოს მკაცრად განსაზღვრული ფულადი თანხა (ან მიანიჭოს ასეთი გადახდის
უფლებამოსილება სხვა ბანკს) განსაზღვრულ ვალუტაში შეთანხმებულ ვადაში
სათანადო დოკუმენტების ბანკში დროულად წარდგენის შემთხვევაში, რომლებიც
მოწმობენ ტვირთის გადატვირთვას (მომსახურების გაწევას) და აკრედიტივით
გათვალისწინებული პირობების ზუსტად შესრულებას.
დოკუმენტური აკრედიტივი წარმოადგენს ანგარიშსწორების საკმაოდ საიმედო და

მოსახერხებელ, მოქნილ ფორმას.
10
მუხლი 877. საინკასო დავალება
საინკასო დავალებით საინკასო ოპერაციაზე უფლებამოსილი საკრედიტო

დაწესებულება (ბანკი) კისრულობს ვალდებულებას, კლიენტის (მარწმუნებლის)
დავალებით გასცეს სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები აქცეპტირების და/ან, აუცილებლობის
შემთხვევაში, – გადამხდელის მიერ გადახდის სანაცვლოდ.

II. დოკუმენტური ინკასოთი ანგარიშსწორების ეტაპები ......................................................................... 2
III. ინკასოს სახეები ........................................................................................................................................... 4

სავაჭრო ურთიერთობებში ანგარიშსწორება შეიძლება განხორციელდეს დოკუმენტური 1
ინკასოს მეშვეობით. კომენტირებული მუხლი ადგენს დოკუმენტური ინკასოს
დეფინიციას, განსაზღვრავს მასში მონაწილე სუბიექტებს და მისი განხორციელების
ძირითად ეტაპებს.
საანგარიშსწორებო ურთიერთობები რეგულირდება როგორც ცალკეულ სახელმწიფოთა 2

ნორმატიული აქტებით, ისე საქმიანი ბრუნვის წესებითა და ჩვეულებებით (იხ. 778-ე
მუხლის კომენტ.). საერთაშორისო სავაჭრო პალატის „უნიფიცირებული წესები
ინკასოსათვის“ (საერთაშორისო სავაჭრო პალატის პუბლიკაცია №522)1 დეტალურად
არეგულირებს ინკასოთი ანგარიშსწორების ურთიერთობას. 778-ე მუხლი ადგენს
უნიფიცირებული წესების უპირატესობას დოკუმენტური ინკასოთი
ანგარიშსწორებისას. შესაბამისად, კომენტირებისას განხილული იქნება ასევე
საერთაშორისო სავაჭრო პრაქტიკაში დამკვიდრებული რეგულაციები.
დოკუმენტური ინკასოს დროს ბრუნვაშია კომერციული (ანუ სავაჭრო) დოკუმენტები 3

(ანგარიშ-ფაქტურა, სატრანსპორტო დოკუმენტები, საქონელგანმკარგავი დოკუმენტები)
და ფინანსური (მაგ. ჩეკი, თამასუქი), ან მხოლოდ კომერციეული დოკუმენტები
(უნიფიცირებული წესები, მუხ. 2 ). ანუ მაკვალიფიცირებელი ნიშანი დოკუმენტური
ინკასოსათვის არის კომერციული (სავაჭრო) დოკუმენტების სანაცვლოდ
ანგარიშსწორება.
აკრედიტივისაგან განსხვავებით, საანგარიშსწორებო ოპერაცია საინკასო დავალებისას 4

იწყება კრედიტორის ინიციატივით.2 დოკუმენტურ ინკასოზე შეთანხმების დროს ბანკი
ახდენს ნასყიდობის ფასის (ან სხვა ხელშეკრულების საზღაურის) გადამხდელისაგან
(მყიდველი ან სხვ.) მიღებას კლიენტის (გამყიდველის ან სხვ.) სასარგებლოდ
კომერციული (სავაჭრო) დოკუმენტების გადაცემის სანაცვლოდ.
დოკუმენტური ინკასოთი ანგარიშსწორების ფორმა შედარებით მომგებიანია

მყიდველისათვის (იმპორტიორისათვის), რომელიც ახორციელებს გადახდას მხოლოდ
1 ICC Uniform Rules for Collections, ICC Publication No. 522, 1995 Revision in force as of 1 January 1996.
შემდგომში „უნიფიცირებული წესები“.
1
საქონლის განკარგვის უფლების მიმნიჭებელი დოკუმენტების მიღებისა და

ექსპორტიორის მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა სრულად შესრულების შემდგომ.
ამასთან, არსებობს გარკვეული რისკი თავად იმპორტიორის მხრიდან საქონლის ფასის
გადახდაზე უარის თქმასთან დაკავშირებით.3 დოკუმენტური ინკასოს გამოყენება
მიზანშეწონილია, როდესაც: მყიდველს და გამყიდველს აქვთ ერთად მუშაობის
გამოცდილება და ენდობიან ერთმანეთს; მყიდველის გადახდისუნარიანობა და
გადახდის სურვილი არ არის საეჭვო.4 ინკასო არის ერთ-ერთი ფორმა გადახდის
განვადებით ანგარიშსწორებისა, როცა გადახდა ხორციელდება საქონლის მიწოდებიდან
გარკვეული პერიოდის შემდეგ.5
II. დოკუმენტური ინკასოთი ანგარიშსწორების ეტაპები

5 კომენტირებული ნორმის თანახმად, საინკასო ურთიერთობაში კლიენტი
(მარწმუნებელი), აძლევს საინკასო დავალებას ბანკს, ბანკი კი კისრულობს
ვალდებულებას, გასცეს სავაჭრო დოკუმენტები აქცეპტირების და/ან, აუცილებლობის
შემთხვევაში, – გადამხდელის მიერ გადახდის სანაცვლოდ. ამდენად, დოკუმენტური
ინკასო წარმოადგენს გამყიდველი (ექსპორტიორის) მიერ ბანკისათვის მიცემულ
განკარგულებას, მოახდინოს მყიდველისაგან (იმპორტიორისაგან) გარკვეული თანხის
ინკასირება კომერციული დოკუმენტების (რომელსაც შეიძლება თან ახლდეს
ფინანსური დოკუმენტებიც) სანაცვლოდ6. საინკასო დავალების დროს ბანკი
კისრულობს ვალდებულებას საინკასო დავალების მიმცემის წინაშე, რომ დავალების
ფარგლებში თავად ან მაინკასირებელი ბანკის მეშვეობით შეეცდება მოვალისაგან
შესრულების მიღებას.7
6 იმის მიხედვით, თუ რამდენი ბანკი მონაწილობს საანგარიშსწორებო ურთიერთობაში,

უნიფიცირებული წესები მიჯნავს შემდეგ სუბიექტებს: ბანკი რემიტენტი – ბანკი,
რომელსაც კლიენტმა დაავალა ინკასოს დამუშავება; მაინკასირებელი ბანკი –
ნებისმიერი ბანკი, რომელიც არ არის მაინკასირებელი ბანკი და რომელიც ჩართულია
საინკასო დავალების დამუშავებაში; წარმდგენი ბანკი – მაინკასირებელი ბანკი,
რომელიც დოკუმენტებს წარუდგენს გადამხდელს (უნიფიცირებული წესები, მუხ. 3).
7 საინკასო დავალება, რომელიც იგზავნება შესაბამის დოკუმენტებთან ერთად, უნდა

შეიცავდეს სრულ და ზუსტ ინსტრუქციას. საინკასო დავალებაში უნდა აღინიშნოს:
საანგარიშსწორებო ურთიერთობაში მონაწილე სუბიექტთა რეკვიზიტები; თანის
ოდენობა და ვალუტა, რომლის ინკასირებაც განხორციელდება; თანდართული
დოკუმენტების დანომრილი ჩამონათვალი; პირობები, რომლის შესაბამისადაც მოხდება
გადახდა ან აქცეპტის მიღება და დოკუმენტების გადაცემა; საბანკო მომსახურების

4 გაბისონია, საბანკო სამართალი, 2012, გვ. 221, 222.

2
ღირებულება და ა.შ. საინკასო დავალებაში საჭიროა ნათლად მიეთითოს დროის

პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც გადამხდელმა უნდა განახორციელოს ესა თუ ის
მოქმედება (უნიფიცირებული წესები, მუხ. 4 b).
დოკუმენტური ინკასოს საფუძველზე ანგარიშსწორების ოპერაცია ნასყიდობის 8

მაგალითზე სქემატურად მოკლედ შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს:
ა) გამყიდველს (ექსპორტიორსა) და მყიდველს (იმპორტიორს) შორის ფორმდება

ხელშეკრულება, რომელშიც მხარეები თანხმდებიან მიწოდებული საქონლისათვის
დოკუმენტური ინკასოს მეშვეობით ანგარიშსწორებაზე;
ბ) საინკასო დავალების გამცემი (მარწმუნებელი) აგზავნის საქონელს მყიდველთან,

კომერციულ დოკუმენტაციას კი საინკასო დავალებასთან ერთად გადასცემს ბანკ
რემიტენტს;
გ) ბანკის მიერ გადახდის/აქცეპტის მოთხოვნა და დოკუმენტები წარედგინება

გადამხდელს (მყიდველს). იმ შემთხვევაში, თუ იგი თანახმაა დოკუმენტური ინკასოს
პირობებზე, იღებს დოკუმენტაციას და აწარმოებს გადახდას საინკასო დავალებაში
მითითებული ფორმით;
დ) ინკასირებული თანხები (საკომისიო ან სხვა ხარჯების გამოკლებით) საინკასო

დავალების პირობების შესაბამისად დაუყოვნებლივ გადაეცემა იმ მხარეს, ვინც გასცა
საინკასო დავალება.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ დოკუმენტური ინკასოთი ანგარიშსწორების ეს სქემა

ზოგადი ხასიათისაა. საჭიროების მიხედვით გამოიყენება მაინკასირებელი და
წარმდგენი ბანკების მომსახურება.
დოკუმენტები და საინკასო დავალება მაინკასირებელ ბანკს ბანკმა რემიტენტმა 9

შეიძლება გადაუგზავნოს ან თავად, ან სხვა ბანკის მეშვეობით. თუ ბანკმა რემიტენტმა
არ მიუთითა განსაზღვრული წარმდგენი ბანკი, მაშინ მაინკასირებელი ბანკი
გადამხდელისათვის გადახდის მოთხოვნის და დოკუმენტების წარმდგენ ბანკს არჩევს
თავისი შეხედულებისამებრ (უნიფიცირებული წესები, მუხ. 5, e f ).
ბანკები პასუხს არ აგებენ გადაცემული დოკუმენტების ფორმის, სისრულის, სიზუსტის, 10

ნამდვილობის ან იურიდიული ძალისათვის; ასევე საქონლის რაოდენობის, წონის,
ხარისხის, მდგომარეობის, შეფუთვის, აღწერილობისათვის (უნიფიცირებული წესები,
მუხ. 13).
როდესაც ბანკი ახორციელებს დოკუმენტურ ინკასოს ოპერაციას, იგი თანახმაა 11

შეასრულოს გამყიდველის საინკასო დავალების ინსტრუქციები, მაგრამ არ იღებს თავის
თავზე გადახდის ვალდებულებას. ამით იგი განსხვავდება აკრედიტივისაგან.
აკრედიტივის შემთხვევაში, დამმოწმებელი ბანკი ან აკრედიტივის გამცემი ბანკი
ვალდებულია გადახდაზე იმ პირობით, თუ ბენეფიციარი სრულად უზრუნველყოფს
წინასწარ განსაზღვრული აკრედიტივის პირობების შესრულებას. გარდა ამისა, ისიც
უნდა ითქვას, რომ დოკუმენტური ინკასო საგრძნობლად იაფია დოკუმენტურ
3
აკრედიტივთან შედარებით და საერთაშორისო სავაჭრო პრაქტიკაში ძირითადად

გამოიყენება პარტნიორებს შორის ნდობის არსებობის შემთხვევაში.8
III. ინკასოს სახეები

12 ერთმანეთისაგან მიჯნავენ სუფთა და დოკუმენტურ ინკასოს. სუფთა ინკასოს დროს
მყიდველისაგან (იმპორტიორისაგან) გადახდის მიღების პროცესში ბანკს საქმე აქვს
მხოლოდ ფინანსურ დოკუმენტებთან (მაგ.:თამასუქი, ჩეკი). კომერციული
დოკუმენტები ამ დროს არ გამოიყენება (უნიფიცირებული წესები, მუხ. 2). ინკასოს ეს
სახე მეტად სარისკოა გამყიდველისათვის (ექსპორტიორისათვის), რადგან ის ვერ
აკონტროლებს საქონელზე საკუთრების უფლების გადასვლის პროცესს. ასეთ დროს
არსებობს რისკი, რომ მყიდველი (იმპორტიორი) მიიღებს საქონელს და უარს იტყვის
გადახდაზე. დოკუმენტური ინკასოს დროს ხდება ფინანსური და კომერციული (ანუ
სავაჭრო) დოკუმენტების, ან მხოლოდ კომერციული დოკუმენტების ბრუნვა
(უნიფიცირებული წესები, მუხ. 2). დოკუმენტური ინკასო სუფთა ინკასოსთან
შედარებით უფრო უსაფრთხო ოპერაციაა. თუ მყიდველი უარს ამბობს გადახდაზე,
კომერციული დოკუმენტები არ გადაეცემა და მას არ წარმოეშობა საქონლის განკარგვის
უფლებამოსილება.
ინკასოს კლასიფიკაცია შესაძლებელია შესრულების ხერხის მიხედვითაც: შესრულება

13 შეიძლება განხორციელდეს სათანადო დოკუმენტის წარმოდგენისას, ან განსაზღვრული
ვადის გასვლის შემდეგ. დოკუმენტური ინკასოს არსი არის ის, რომ მყიდველმა
(ექსპორტიორმა) ნაყიდი საქონლის ფასის გადახდის სანაცვლოდ მიიღოს საქონელზე
კომერციული (სავაჭრო) დოკუმენტები. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია დოკუმენტების
გადასვლის წესის რეგლამენტაცია. კომენტირებული მუხლი, ისევე როგორც
უნიფიცირებული წესების მე-7 მუხლი, ადგენს დოკუმენტების გადაცემის ორ წესს:
დოკუმენტები აქცეპტის სანაცვლოდ (D/A); დოკუმენტები გადახდის სანაცვლოდ (D/P).
თუ ინკასო შეიცავს გადასაპირებელ თამასუქს, რომლის საფუძველზეც გადახდა უნდა
მოხდეს მომავალში, მაშინ საინკასო დავალებაში უნდა აღინიშნოს, კომერციული
დოკუმენტების გადაცემა უნდა მოხდეს აქცეპტის თუ გადახდის სანაცვლოდ. ასეთი
პირობის მიუთითებლობის შემთხვევაში კომერციული დოკუმენტების გადაცემა
მოხდება მხოლოდ გადახდის სანაცვლოდ და მაინკასირებელი ბანკი არ იქნება
პასუხისმგებელი იმ შედეგისათვის, რაც გამოიწვია დოკუმენტების გადაცემის
შეყოვნებამ (უნიფიცირებული წესები, მუხ. 6).
14 კომენტირებული მუხლი არ არეგულირებს სპეციალური სუბიექტების მიერ

გადამხდელის თანხების უაქცეპტო წესით ჩამოწერის საკითხებს. ეს საკითხები
რეგულირდება საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 22.01.2015წ. #8/04
ბრძანებით „გადახდის ოპერაციის შესრულების წესის დამტკიცების შესახებ.“
გადამხდელის ანგარიშიდან მისი (გადამხდელის) თანხმობის გარეშე ფულადი
სახსრების გადარიცხვაზე საინკასო დავალების გაცემის უფლება აქვთ: საქართველოს
ეროვნულ ბანკს, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში
შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – აღსრულების ეროვნულ ბიუროს,

4
კერძო აღმასრულებელს, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს, საჯარო სამართლის

იურიდიულ პირს შემოსავლების სამსახურს (მუხ.15).
5
მუხლი 878. საერთაშორისო მიმოქცევის ჩვეულებები
თუ სხვა რამ არ არის შეთანხმებული, მხარეთა უფლებები და მოვალეობები

განისაზღვრება საერთაშორისო მიმოქცევაში დოკუმენტალური აკრედიტივის ან
დოკუმენტალური ინკასოს დამკვიდრებული ჩვეულებების მიხედვით.
ნორმის მიზანია დოკუმენტური აკრედიტივის და დოკუმენტური ინკასოს მეშვებით 1
ანგარიშსწორებისას უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების გამოყენების
ფარგლების განსაზღვრა.
II. საანგარიშსწორებო ურთიერთობებში უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების

გამოყენების მნიშვნელობა და ფარგლები
საანგარიშსწორებო ურთიერთობები რეგულირდება როგორც ცალკეულ სახელმწიფოთა 2
ნორმატიული აქტებით, ისე საქმიანი ბრუნვის წესებითა და ჩვეულებებით. სავაჭრო
ჩვეულებებისა და ტრადიციების მნიშვნელობა უაღრესად დიდია საერთაშორისო
ვაჭრობის სფეროში.1 გარიგებათა განმარტებისას თანამედროვე სამართალში არცთუ
იშვიათად მიმართავენ სავაჭრო ტრადიციებსა და ჩვეულებებს.2 ცხადია, კანონის
იმპერატიული ნორმის არსებობისას მათ იურიდიული ძალა არა აქვთ, ე.ი. სავაჭრო
ჩვეულებებით და ტრადიციებით არ შეიძლება კანონის დადგენილი წესების შეცვლა,
დისპოზიციური ნორმების შემთხვევაში კი – სავაჭრო ჩვეულებებს და ტრადიციებს
უპირატესობა ენიჭებათ.3
საერთაშორისო ანგარიშსწორების უნიფიკაცია განპირობებულია საბანკო ოპერაციების

უნივერსალურობით, უნიფიკაციის ძირითადი ინსტრუმენტი კი ჩვეულებების
განზოგადებაა. ამ პროცესში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს საერთაშორისო
სავაჭრო პალატას,4 რომლის მიზანია საერთაშორისო ვაჭრობის მაღალი ეთიკის
სტანდარტების დამკვიდრება და სავაჭრო ურთიერთობების ლიბერალიზაცია.
საერთაშორისო სავაჭრო პალატა საუკეთესო პრაქტიკის განზოგადების საფუძველზე
შეიმუშავებს საანგარიშსწორებო ურთიერთობების მარეგულირებელ უნიფიცირებულ
წესებს და ჩვეულებებს. ისინი ატარებს რეკომენდაციურ ხასიათს, რადგან წარმოადგენს
საქმიანი ბრუნვის არაოფიციალურ კოდიფიკაციას. ამასთან, მრავალი ქვეყნის
ნაციონალური კანონმდებლობის ფორმირების საფუძველია. ამის მაგალითია 876-ე,
877-ე მუხლები, რომელებიც სწორედ უნიფიცირებული წესების და ჩვეულებების
საფუძველზე ფორმირებული ნორმებია.
რადგან კანონი მაინც რჩება რეგულირების ხისტ მეთოდად, კანონმდებელმა

განამტკიცა ამ საბანკო ოპერაციების მხოლოდ ზოგადი (ჩარჩო) რეგულირება და 878-ე
მუხლში პირდაპირ მიუთითა საერთაშორიო სავაჭრო ურთიერთობებში
1 ჭანტურია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, მუხ. 339, გვ. 166.

2 ჭანტურია, სამოქალაქო სამართლის ზოგადი ნაწილი, 2011, გვ. 325.
4 ინგლ. International Chamber of Commerce — ICC.
1
(საერთაშორისო მიმოქცევაში) დამკვიდრებული უნიფიცირებული წესების და

ჩვეულებების გამოყენების შესახებ, თუ მხარეები ნების ავტონომიის ფარგლებში სხვა
წესზე არ შეთანხმდებიან.
3 პრაქტიკაში ბანკები სწორედ უნიფიცირებული წესების საფუძველზე ახორციელებენ

დოკუმენტური აკრედიტივით და დოკუმენტური ინკასოთი ანგარიშსწორებას.
ანგარიშსწორების მეთოდები დამოკიდებულია ბაზრის კონიუნქტურაზე; გარიგებაში
მონაწილე მხარეებს შორის ჩამოყალიბებულ ურთიერთობაზე; იმაზე, თუ
ტერიტორიულად რამდენად არიან ისინი დაშორებული ერთმანეთთან; ვალუტის
კურსის ცვლილების შესაძლებლობაზე და ა.შ.5 უნიფიცირებული წესები და
ჩვეულებები რეგულირების მეტად მოქნილი საშუალებაა, რომლებშიც საკმაოდ
ოპერატიულად შედის ცვლილებები.6 ისინი რეალურად ასახავს ურთიერთობების
სრულყოფის ტენდენციებს.

6 მაგალითად, დოკუმენტური აკრედიტივებით ანგარიშწორების ოპერაციები რეგულირდებოდა
„უნიფიცირებული წესებით და ჩვეულებებით დოკუმენტური აკრედიტივებისათვის“ 1994 წლის
რედაქცით – საერთაშორისო სავაჭრო პალატის პუბლიკაცია №500, ამჟამად მოქმედებს 2007 წლის
რედაქცია – საერთაშორისო სავაჭრო პალატის პუბლიკაცია №600.
2
1. თავდებობის ხელშეკრულებით თავდები კისრულობს ვალდებულებას, თავდებად

დაუდგეს კრედიტორის წინაშე მესამე პირს ამ უკანასკნელის ვალდებულების
შესასრულებლად.
2. თავდებობა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს აგრეთვე სამომავლო და პირობითი

ვალდებულებებისათვის.
I. ზოგადი დებულებები .................................................................................................................................................. 1

II. თავდებობის ცნება ........................................................................................................................................................ 2
1. თავდებობის ცნება და მისი სამართლებრივი ბუნება........................................................................................ 2
2. თავდებობის სახეები ............................................................................................................................................... 3
3. თავდებობის განსხვავება სხვა სამართლებრივი ინსტიტუტებისაგან ............................................................ 4
4. თავდებობის მონაწილეთა შორის სამართლებრივი ურთიერთობები ........................................................... 5
III. თავდებობის დადგენა .................................................................................................................................................. 6
1. თავდებობის ხელშეკრულება და განცხადება ..................................................................................................... 6
2. თავდებობის ნამდვილობის წინაპირობები ......................................................................................................... 7
IV. თავდებობის ხელშეკრულების მხარეები.................................................................................................................. 8
V. თავდებობის ხელშეკრულების ფორმა ...................................................................................................................... 8
VI. თავდებობის ხელშეკრულების მხარეთა უფლებები და ვალდებულებები ........................................................ 8
1. თავდების უფლებები და ვალდებულებები ........................................................................................................ 8
2. კრედიტორის უფლებები და ვალდებულებები ................................................................................................ 10
VII. თავდებობის შეწყვეტა ................................................................................................................................................ 11
1. ძირითადი ვალდებულების შეწყვეტა ................................................................................................................ 11
2. ძირითადი მოვალის შეცვლა ................................................................................................................................ 11
3. თავდებობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულების შეწყვეტა .............................................. 11
მუხლის ნორმების მიზანი და რეგულირების საგანია თავდებობის ლეგალური 1

დეფინიციისა და მისი შინაარსის დადგენა. კანონისმიერი განმარტების თანახმად,
თავდებობის ხელშეკრულებით თავდები კისრულობს ვალდებულებას, თავდებად
დაუდგეს კრედიტორის წინაშე მესამე პირს ამ უკანასკნელის ვალდებულების
შესასრულებლად. გირავნობისა და იპოთეკისაგან განსხვავებით, თავდებობა
ვალდებულების უზრუნველყოფის პიროვნული საშუალებაა, ვინაიდან ამ შემთხვევაში
თავდები პირადად აგებს პასუხს მოვალის მიერ კრედიტორის წინაშე ნაკისრი
ვალდებულებისათვის. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში, მსგავსად სხვა ქვეყნების
სამოქალაქო კანონმდებლობების უდიდესი უმრავლესობისა, თავდებობა
დამოუკიდებელი ხელშეკრულების სახით არის მოწესრიგებელი ვალდებულებითი
სამართლის კერძო ნაწილში და არა როგორც ვალდებულების უზრუნველყოფის
საშუალება ვალდებულებითი სამართლის ზოგად ნაწილში, როგორც, მაგალითად,
მოვალის გარანტია (424-426). ასეთი სისტემური გადაწყვეტით კანონმდებელმა
ძირითადი აქცენტი გააკეთა თავდებობის ხელშეკრულებაში მხარეთა შორის არსებულ
შიდა ვალდებულებით-სამართლებრივი ურთიერთობების მოწესრიგებაზე (თავდების
ვალდებულების საფუძველი, თავდების უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე,
თავდების პასუხისმგებლობის ფარგლები, თავდების უფლება შესაგებელზე, თავდების
1
ზურაბ ჭეჭელაშვილი
უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე და ა. შ.), როდესაც მოვალის გარანტიის

შემთხვევაში გამოკვეთილია პიროვნული უზრუნველყოფის დამატებით და უპირობო
ხასიათზე (424).
II. თავდებობის ცნება
1. თავდებობის ცნება და მისი სამართლებრივი ბუნება
ა. თავდებობის ცნება
2 თავდებობა წარმოადგენს ცალმხრივ, კაუზალურ და კონსენსუალურ ვალდებულებით-

სამართლებრივ ხელშეკრულებას, რომლის ძალითაც ხელშეკრულების ერთი მხარე -
თავდები კისრულობს ვალდებულებას, ხელშეკრულების მეორე მხარის - კრედიტორის
წინაშე თავდებად დაუდგეს მესამე პირს - მოვალეს ამ უკანასკნელის ვალდებულების
შესასრულებლად. ამდენად, თავდებობის ხელშეკრულება იდება ორ პირს (ორმხრივი
გარიგება) - თავდებსა და კრედიტორს შორის და მასში არ მონაწილეობს მოვალე,
თუმცა, თავდებობის შინაარსს წარმოადგენს სწორედ მოვალის („მესამე პირი“) მიერ
კრედიტორის წინაშე ნაკისრი ვალდებულების პიროვნული უზრუნველყოფა. მოვალემ
შეიძლება არც კი იცოდეს თავდებობის ხელშეკრულების არსებობის შესახებ ან არ
დაეთანხმოს მას, თუმცა, ეს არ მოქმედების თავდებობის ხელშეკრულების
ძალმოსილებაზე, ვინაიდან ეს უკანასკნელი დამოუკიდებელი ხელშეკრულებაა (ის
შეიძლება ძირითადი ვალდებულების წარმოშობამდეც კი გაფორმდეს, 891 II) და
სამართლებრივ საფუძველს თავისივე თავში ატარებს.1
3 ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში საქ. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ საქმეში

წარმოდგენილი საგარანტიო წერილი უნდა ჩაითვალოს წერილობითი ფორმით
შედგენილ თავდებობის დოკუმენტად. კერძოდ, სასამართლომ განმარტა, რომ საქმეზე
წარმოდგენილი დოკუმენტი გაფორმებულია წერილობითი ფორმით,
დადასტურებულია თავდების გენერალური დირექტორის და ბუღალტერის
ხელმოწერით; დოკუმენტი დამოწმებულია ბეჭდით. დოკუმენტში გამოხატულია
თავდების ნება იმის შესახებ, რომ იგი თანახმაა იკისროს პასუხისმგებლობა
კრედიტორის წინაშე მოპასუხის ვალდებულებისათვის. დოკუმენტში მითითებულია
კონკრეტული მაქსიმალური თანხა, რომლის ფარგლებშიც იკისრა მოსარჩელემ
პასუხისმგებლობა. დადგენილია, რომ მითითებული დუკუმენტი მიიღო კრედიტორმა,
მასში მითითებულ პირობებზე არ გამოუთქვამს პრეტენზია, გააფორმა საკრედიტო
ხელშეკრულება მოპასუხესთან და გასცა სესხი, რაც უნდა ჩაითვალოს მხარეთა შორის
მიღწეულ შეთანხმებად დოკუმენტში მითითებული პირობებით.2
ბ. თავდებობის ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნება
1MüKo/Habersack, Band 5, 6. Aufl., § 765, Rn. 3.

2საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატის 2002
წლის 7 ივნისის № 3კ-432-02 გადაწყვეტილება.
2
თავდებობის ხელშეკრულება ცალმხრივი ხელშეკრულებაა, ვინაიდან ხელშეკრულებით

ვალდებულებას კისრულობს მხოლოდ ერთი მხარე — თავდები; როგორც წესი,
კრედიტორს რაიმე ვალდებულების შესრულება არ ეკისრება (თავდებობის
ხელშეკრულების ცალმხრივ სამართლებრივ ბუნებას ვერ ცვლის კრედიტორზე
დაკისრებული ისეთი ვალდებულებები, როგორიცაა ძირითადი მოვალის მიერ
გადახდის ვადას გადაცილების შესახებ თავდებისათვის შეტყობინება ან თავდების
მოთხოვნით კრედიტორის მიერ ძირითადი ვალდებულების მდგომარეობის შესახებ
ცნობების მიწოდება, 902 I).
თავდებობა (თავდებობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე უფლება), საბანკო 5

გარანტიისაგან (881) განსხვავებით, წარმოადგენს აქცესორულ უფლებას (153 I) და მისი
არსებობა და ფარგლები სრულად დამოკიდებულია უზრუნველყოფილი მოთხოვნის
(ძირითადი უფლება) არსებობასა და ფარგლებზე (893 1). თუ ძირითადი უფლება არ
წარმოიშობა გარიგების ბათილობის ან სხვა საფუძვლით, თავდებობაც არ ითვლება
წარმოშობილად; თუ ძირითადი უფლება შემდგომში გაუქმდა, ეს ავტომატურად იწვევს
თავდებობის გაუქმებასაც მხარეთა შორის დამატებითი შეთანხმების ან ერთმანეთს
შორის კომუნიკაციის გარეშე. თავდებობის აქცესორულობა კანონის იმპერატიული
პრინციპია და მისი გამორიცხვა მხარეებს შეთანხმებით არ შეუძლიათ. თუ მხარეებმა
თავდებობის ხელშეკრულებაში მაინც შეიტანეს აქცესორულობის გამომრიცხავი
დებულება, ეს უკანასკნელი იქნება ბათილი როგორც კანონსაწინააღმდეგო
(მართლსაწინააღმდეგო) გარიგება (54), თუმცა, მისი ბათილობის ფაქტი არ იმოქმედებს
მთლიანი თავდებობის ხელშეკრულების ნამდვილობაზე (62).
მიუხედავად კანონის იმპერატიული მოთხოვნისა, თავდებობის აქცესორულობის 6

მკაცრი პრინციპი მაინც ერთგვარად „შერბილებულია“ სამომავლო და პირობითი
ვალდებულებების უზრუნველსაყოფად თავდებობის გამოყენების შესაძლებლობის
დაშვებით (891 II). თავდებობის ხელშეკრულებაში მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ
სამომავლო და პირობითი ვალდებულების უზრუნველყოფაზეც. მართალია,
სამომავლო და პირობითი ვალდებულება არ არსებობს კონკრეტული ვადის ან პირობის
დადგომამდე, თავდებობის ხელშეკრულება მაინც ნამდვილია, თუმცა, თავად
თავდებობა, თავდებობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე უფლება ვადის ან პირობის
დადგომამდე არ წარმოიშობა. გარდა ამისა, მიუხედავად აქცესორული ბუნებისა,
თავდების ვალდებულება არ იზრდება იმ გარიგებით, რომელსაც ძირითადი მოვალე
დადებს თავდებობის კისრების მომენტის შემდეგ (893 2).
2. თავდებობის სახეები
სამოქალაქო კოდექსი განასხვავებს, ერთი მხრივ, ჩვეულებრივ (სტანდარტულ) და 7

სოლიდარულ თავდებობას (895), მეორე მხრივ, წინამორბედ და შემდგომ თავდებობას
(897) და, მესამე მხრივ, – ვადიან და უვადო თავდებობას (903).
ა. ჩვეულებრივი (სტანდარტული) თავდებობა
ჩვეულებრივი (სტანდარტული) თავდებობის შემთხვევაში კრედიტორმა ჯერ უნდა 8

სცადოს უშუალოდ მოვალის მიმართ იძულებითი აღსრულება. მანამდე, სანამ
3
კრედიტორი ამოწურავს მოვალისაგან დაკმაყოფილების საშუალებებს, თავდებს

შეუძლია უარი თქვას მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე (894).
ბ. სოლიდარული თავდებობა
9 პრაქტიკაში ჩვეულებრივი (სტანდარტული) თავდებობა ძალიან იშვიათია. უფრო

გავრცელებულია თავდებობის ხელშეკრულებები სოლიდარული თავდებობის
კისრებით (სოლიდარული თავდებობა). ამ შემთხვევაში კრედიტორს აღარ სჭირდება
მოვალის მიმართ იძულებითი აღსრულების მცდელობა (895); იგი უფლებამოსილია,
უშალოდ მოსთხოვოს თავდებს ვალდებულების შესრულება. პრაქტიკაში, როგორც
წესი, კრედიტორი სასამართლოში ერთდროულად ედავება ძირითად მოვალესა და
თავდებს და ეს უკანასკნელები სასამართლო დავაში გამოდიან როგორც
თანამოპასუხეები.
გ. წინამორბედი და შემდგომი თავდებობა
10 თუ პირი თავდებად უდგება კრედიტორის სხვა თავდებს, ადგილი აქვს ე. წ. შემდგომ

თავდებობას (თავდების თავდებობა). იმ თავდებს, ვისაც თავდებად უდგება თავის
მხრივ შემდგომი თავდები, კანონი უწოდებს წინამორბედ (ან ძირითად) თავდებს.
კანონი ითვალისწინებს შემდგომი თავდების პასუხისმგებლობას წინამორბედ
თავდებთან ერთად ისე, როგორც ჩვეულებრივი (სტანდარტული) თავდებობის
შემთხვევაში თავდები პასუხისმგებელია ძირითად მოვალესთან ერთად (897).
დ. ვადიანი და უვადო თავდებობა
11 თავდებობის მოქმედება შეიძლება შეიზღუდოს დროით. თუ თავდებობის

ხელშეკრულებით მხარეები განსაზღვრავენ თავდებობის ვადას, მაშინ იგი მოქმედებს ამ
ვადის განმავლობაში; შესაბამისად, ვადის გასვლის შემდეგ ხელშეკრულება
ავტომატურად წყდება მხარეთა დამატებითი შეთანხმების ან შეწყვეტის განცხადების
გარეშე. ვადა განისაზღვრება მხარეთა შეთანხმებით, თუმცა კანონი ადგენს ზღვრულ
ვადას - 5 წელს, რომლის გასვლის შემდეგაც თავდებობის ხელშეკრულება მიიჩნევა
განუსაზღვრელი ვადით დადებულად და მისი შეწყვეტა შესაძლებელია ნებისმიერი
მხარის ცალმხრივი ნების გამოვლენით შეწყვეტის სამთვიანი ვადით დაცვით (903 II).
თუ თავდებობის ხელშეკრულებით მხარეები არ განსაზღვრავენ თავდებობის ვადას,
მაშინ სახეზეა უვადო თავდებობა. უვადო თავდებობის შემთხვევაში თავდები
ვალდებულია დაიცვას ხელშეკრულების შეწყვეტის სამთვიანი ვადა (903 I).
3. თავდებობის განსხვავება სხვა სამართლებრივი ინსტიტუტებისაგან
12 თავდებობას გარკვეული მსგავსება აქვს სამოქალაქო სამართლის სხვა სამართლებრივ

ინსტიტუტებთან, განსაკუთრებით, კუმულატიურ ვალის გადაკისრებასთან.
კუმულატიური ვალის გადაკისრების ხელშეკრულება იდება ძველ და ახალ მოვალეებს
შორის, რომლითაც ახალი მოვალე კისრულობს ვალდებულებას და თანამოვალის
სახით შემოდის ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობაში ისე, რომ ძველი
მოვალე არ თავისუფლდება თავისი ვალდებულებისაგან; ეს უკანასკნელი რჩება
ვალდებული კრედიტორის წინაშე. საერთო კუმულატიურ ვალის გადაკისრებასა და
4
სოლიდარულ თავდებობას (895) აქვს ის, რომ ორივე შემთხვევაში კრედიტორს უშუალო
მოთხოვნის უფლება აქვს როგორც ახალი მოვალის, ისე სოლიდარული თავდების
მიმართ. თუმცა, მიუხედავად აღნიშნული მსგავსებისა, კუმულატიური ვალის
გადაკისრება მაინც არსებითად განსხვავდება თავდებობისაგან: დოგმატური
თვალსაზრისით თავდები კისრულობს თავდებად დადგეს სხვისი ვალისათვის,
როდესაც კუმულატიური ვალის გადაკისრებით ახალი მოვალე ვალს კისრულობს
როგორც თავის საკუთარს. მაგრამ ხშირ შემთხვევებში მხარეები ვერ აცნობიერებენ ამ
სხვაობას; შესაბამისად, ნაკლებად თუ შეიძლება მათი განმარტებების სიტყვასიტყვითი
გაგებიდან იმ დასკვნის გაკეთება: სახეზე არის ვალის გადაკისრება თუ თავდებობა.
ამიტომ გერმანული სამართლის მეცნიერებამ შეიმუშავა ე. წ. „ეკონომიკური სხვაობის
კრიტერიუმი“. ამ კრიტერიუმის თანახმად, ვალის გადაკისრების წინაპირობაა ახალი
მოვალის საკუთარი ეკონომიკური ინტერესი, როდესაც თავდებს ასეთი ინტერესი არა
აქვს.3 აღსანიშნავია, აგრეთვე, რომ განსხვავებული მოთხოვნებია დადგენილი ამ
გარიგებათა ფორმის მიმართაც: თავდებობა თავისი ნამდვილობისათვის საჭიროებს
წერილობითი ფორმით დადებულ ხელშეკრულებას (წერილობით განცხადებასთან
ერთად), როდესაც ასეთი ფორმის დაცვა კუმულატიური ვალის გადაკისრების
გათვალისწინებული არ არის.
საბანკო გარანტიის (879) შემთხვევაშიც, მსგავსად თავდებობისა, ადგილი აქვს 13

წერილობითი ფორმით ფულადი თანხის გადახდის ვალდებულების კისრებას, თუმცა,
აღნიშნულ გარიგებებს შორის განსხვავებაც ძალიან დიდია. უპირველეს ყოვლისა,
თავდებობის ხელშეკრულებისაგან განსხვავებით საბანკო გარანტია ცალმხრივი
გარიგებაა და მისი ნამდვილობისათვის საკმარისია მხოლოდ გარანტის გამცემის ნების
გამოვლენა. გარდა ამისა, საბანკო გარანტიის გაცემა შეუძლია მხოლოდ საფინანსო
ინსტიტუტს - ბანკს, სხვა საკრედიტო დაწესებულებას ან სადაზღვევო ორგანიზაციას,
მაშინ როდესაც თავდები შეიძლება იყოს ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირი.
თავისი სამართლებრივი ბუნებით საბანკო გარანტია არ არის აქცესორული; იგი
აბსტრაქტული გარიგებაა და არსებობს სამართლებრივი საფუძვლის (causa) არსებობის
მიუხედავად.
4. თავდებობის მონაწილეთა შორის სამართლებრივი ურთიერთობები
ა. ურთიერთობა კრედიტორსა და თავდებს შორის
ვინაიდან თავდებობის ხელშეკრულება კრედიტორისა და თავდების ნების გამოვლენის 14

თანხვედრის შედეგია, მათ შორის ურთიერთობა განისაზღვრება სწორედ დადებული
ხელშეკრულებით დადგენილი პირობებით. კერძოდ, მსგავსად სხვა ვალდებულებით-
სამართლებრივი გარიგებებისა, ხელშეკრულების დადების თავისუფლების პრინციპის
საფუძველზე თავდებობის ხელშეკრულების მხარეებს შეუძლიათ თავისუფლად
განსაზღვრონ ერთმანეთის მიმართ უფლებები და ვალდებულებები კანონის
იმპერატიული ნორმებით დაშვებულ ფარგლებში. მაგ., მხარეთა შეთანხმებაზეა
დამოკიდებული, სახეზეა სტანდარტული თუ სოლიდარული თავდებობა; თუ მხარეებს
სურთ სოლიდარული თავდებობის დადება (895), მათ ამის შესახებ პირდაპირ უნდა
3 Medicus, Schuldrecht, I Allgemeiner Teil, 1986, S. 362.

5
მიუთითონ ხელშეკრულებაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში სახეზე იქნება სტანდარტული

თავდებობა.
ბ. ურთიერთობა თავდებსა და მოვალეს შორის
15 თავდებსა და მოვალეს შორის შიდა ურთიერთობაში თავდებად დადგომის

სამართლებრივ საფუძვლად, როგორც წესი, გვევლინება დავალება (709) ან ჩუქება (524),
ამასთან, კრედიტორის მიმართ აღნიშნულ სამართლებრივ საფუძვლებს მნიშვნელობა
არა აქვს და თავდებს არ შეუძლია მათგან გამომდინარე შესაგებლების კრედიტორის
მიმართ გამოყენება. ამავე დროს, თავდებს შეუძლია გამოიყენოს ძირითადი მოვალის
კუთვნილი შესაგებლები კრედიტორის მიმართ (899 I 1) მიუხედავად იმისა, რომ იგი
ზოგადი წესით უფლებამოსილია მოვალის თანხმობის გარეშეც განახორციელოს
შესრულება.4
III. თავდებობის დადგენა
1. თავდებობის ხელშეკრულება და განცხადება
ა. თავდებობის ხელშეკრულება
16 თავდებობის დადგენა ხდება კრედიტორსა და თავდებს შორის (წერილობითი ფორმით,

გარდა 892 I გათვალისწინებული შემთხვევისა - თავდებობის კისრება პროფესიული
საქმიანობის - სარეწის შესრულების ფარგლებში) დადებული თავდებობის
ხელშეკრულებით (891 II). მოვალე ხელშეკრულების მხარე არ არის და, შესაბამისად,
მისი ნების გამოვლენა (მონაწილეობა) თავდებობის ხელშეკრულების დადებისათვის არ
მოითხოვება; ეს უკანასკნელი შეიძლება დაიდოს მისი ნების საწინააღმდეგოდაც კი.
თავდებობის ხელშეკრულება ჩვეულებრივი ვალდებულებით-სამართლებრივი
ხელშეკრულებაა და, შესაბამისად, მის მიმართ გამოიყენება გარიგებისა და
ხელშეკრულების დადების მომწესრიგებელი ზოგადი ნორმები (50-71, 327-340
მუხლები).
ბ. განცხადება
17 მართალია, თავდებობის ხელშეკრულება თავდებობის დადგენის ძირითადი

დოკუმენტია, ის მაინც არ არის საკმარისი თავდებობის წარმოშობისათვის. კანონი
ადგენს დამატებით ფორმალობას - თავდების განცხადებას თავდებობის კისრების
შესახებ (892 I). განცხადება წარმოადგენს ცალმხრივ ნების გამოვლენას და, როგორც
წესი, უნდა გაფორმდეს ცალკე დოკუმენტის სახით, რომელიც თან ერთვის თავდებობის
ხელშეკრულებას. თუმცა, საქ. უზენაესი სასამართლოარ ეთანხება იმ მოსაზრებას, რომ
აუცილებლად უნდა არსებობდეს მაინცდამაინც (ცალ-ცალკე შემდგარი) ორი
წერილობითი დოკუმენტი (განცხადება და თავდებობის დოკუმენტი), რადგან კანონი
არ კრძალავს ერთი დოკუმენტით გაფორმდეს როგორც თავდების განცხადება, ასევე
ხელშეკრულების არსებითი პირობები. სასამართლოს აზრითმთავარია, წარმოდგენილ
4 Sprau, in Palandt BGB Komm, 67. Aufl., § 765, Rn. 5.

6
დოკუმენტში იყოს გამოხატული როგორც თავდების ნება (განცხადება), ასევე

ხელშეკრულების არსებითი პირობები.5
2. თავდებობის ნამდვილობის წინაპირობები
თავდებობის სპეციფიკიდან გამომდინარე ანუ გამომდინარე იქიდან, რომ თავდებობის 18

შემთხვევაში ადგილი აქვს სხვა პირის ვალდებულებისათვის სუბსიდიალური ან
სოლიდარული პასუხისმგებლობის (როგორც წესი — უსასყიდლო) კისრებას, კანონი
თავდების ინტერესებში მკაცრად ადგენს თავდებობის ნამდვილობის წინაპირობებს.
თუ ეს წინაპირობები თავიდავე არ არსებობს ან ისპობა შემდგომში, აღნიშნული
ავტომატურად იწვევს თავდებობის ბათილობასაც (არარსებობას).
ა. თავდებობის ფორმა
უპირველეს ყოვლისა, თავდებობის დადგენისათვის აუცილებელი წინაპირობაა 19

გარიგების წერილობითი ფორმის დაცვა. პრაქტიკაში ეს უკანასკნელი ხშირად მოიცავს
როგორც თავდებობის ხელშეკრულებას, ისე თავდების განცხადებას თავდებობის
კისრების შესახებ (892 I), თუმცა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ აღნიშნული დოკუმენტები
შეიძლება გაფორმდეს ერთიანი აქტის სახითაც. ფორმის დაცვა არ არის აუცილებელი
პროფესიული საქმიანობის (სარეწის) შესრულების ფარგლებში ნაკისრი თავდებობის
შემთხვევაში (891 II).
ბ. უზრუნველყოფილი ვალდებულების არსებობა (თავდებობის აქცესორულობა)
თავდებობა აქცესორული უფლებაა (153 I); შესაბამისად, მისი არსებობა და ფარგლები 20

სრულად დამოკიდებულია უზრუნველყოფილი მოთხოვნის (ძირითადი უფლება)
არსებობასა და ფარგლებზე (893 1). თუ არ არსებობს უზრუნველყოფილი მოთხოვნა,
თავდებობაც ავტომატურად ისპობა.
გ. თავდების პასუხისმგებლობის მაქსიმალური თანხის მითითება
თავდებობის ბათილობის სანქციის „შიშით“ კანონი იმპერატიულად ითხოვს 21

თავდებობის ხელშეკრულებაში თავდების პასუხისმგებლობის რაოდენობრივად
განსაზღვრული მაქსიმალური თანხის მითითებას (892 I).ეს კანონისმიერი მოთხოვნა
თავდების დაცვის მნიშვნელოვანი ელემენტია, ვინაიდან ზღვრული თანხის მითითება
გამორიცხავს თავდების პასუხისმგებლობის ზრდის შესაძლებლობას იმ შემთხვევაში,
როდესაც უზრუნველყოფილ მოთხოვნას ერიცხება პროცენტი ან/და პირგასამტეხლო
(საურავი). თავდები ყველა შემთხვევაში პასუხს აგებს მხოლოდ თავდებობის
ხელშეკრულებაში ან/და თავდების განცხადებაში მითითებული ზღვრული თანხის
ოდენობამდე (898 I).

წლის 7 ივნისის № 3კ-432-02 7 გადაწყვეტილება.
7
IV. თავდებობის ხელშეკრულების მხარეები
22 თავდებობის ხელშეკრულების მხარეები არიან თავდები და კრედიტორი,

რომლებიც შეიძლება იყვნენ ნებისმიერი განსაზღვრული ფიზიკური ან იურიდიული
პირები; მოვალე ხელშეკრულების მხარეს არ წარმოადგენს.
V. თავდებობის ხელშეკრულების ფორმა
23 თავდების ინტერესებიდან გამომდინარე, კერძოდ, იმ მიზნით, რომ თავიდან იქნეს

აცილებული თავდების მხრიდან ნაჩქარევი და გაუაზრებელი მოქმედება და ასევე
ნაკისრი პასუხისმგებლობა მაქსიმალურად იყოს განსაზღვრული (პრევენციული
ფუნქცია), - თავდებობის ხელშეკრულება იდება წერილობითი ფორმით (892 I).
წერილობითი ფორმა მოიცავს ასევე თავდების განცხადებას თავდებობის კისრების
შესახებ, რომელიც შეიძლება გაფორმდეს როგორც ცალკე დოკუმენტის სახით, ისე
შევიდეს თავდებობის ხელშეკრულებაში შესაბამისი დებულების სახით. აღნიშნული
წესი იმპერატიულია და მისი დაუცველობის სამართლებრივი შედეგია ის, რომ
ხელშეკრულება ბათილია და თავდებობა არ წარმოიშობა (59).
24 წერილობითი ფორმის დაცვა არ არის აუცილებელი პროფესიული საქმიანობის

(სარეწის) შესრულების ფარგლებში ნაკისრი თავდებობის შემთხვევაში (891 II). ეს ნორმა
ეხება მეწარმე სუბიექტებს („მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლი),
რომლებსაც თავდებობის კისრება ჩვეულებრივ უწევთ თავიანთი სამეწარმეო
საქმიანობის განხორციელების დროს. საქ. უზენაესმა სასამართლომ არ გაიზიარა
სააპელაციო სასამართლოს პოზიცია იმის შესახებ, რომ ვინაიდან პირი წარმოადგენდა
საკომისიო მაღაზიის დირექტორს და დახელოვნებული იყო საკომისიო საქმიანობაში,
ამიტომ თავდებობა მის პროფესიულ საქმიანობას წარმოადგენდა და თავდებობის
ხელშეკრულების ფორმის დაცვა საჭირო არ იყო; საქ. უზენაესი სასამართლოს
პოზიციით საკომისიო მაღაზიის დირექტორობა არ ნიშნავს იმას, რომ პირი თავისი
პროფესიული საქმიანობის შესრულების ფარგლებში ახორციელებდა თავდებობას.6
VI. თავდებობის ხელშეკრულების მხარეთა უფლებები და ვალდებულებები
1. თავდების უფლებები და ვალდებულებები
ა. თავდების ვალდებულებები
25 თავდებობის სამართლებრივი ინსტიტუტის ძირითადი არსი მდგომარეობს თავდების

მიერ სხვა (ძირითადი) ვალდებულების უზრუნველყოფისათვის ვალდებულების
შესრულების კისრება. თავდების აღნიშნულ ვალდებულებას შეესაბამება ამ
უკანასკნელის მიმართ კრედიტორის მოთხოვნის უფლება. ეს მოთხოვნის უფლება

წლის 29 სექტემბრის № 3კ\570 გადაწყვეტილება.
8
აქცესორულია და თავისი შინაარსით სრულად შეესაბამება ძირითად ვალდებულებას.

შესაბამისად, მისი დათმობა ამ უკანასკნელის გადაცემის გარეშე შეუძლებელია.7
ძირითადი ვალდებულების პიროვნული უზრუნველყოფა არ უზღუდავს თავდებს 26

გარიგების დადების თავისუფლებას მის კუთვნილ ქონებაზე. თბილისის სააპელაციო
სასამართლოს გადაწყვეტილებით მოჩვენებით გარიგებად არ იქნა მიჩნეული თავდების
მიერ თავდებობის ხელშეკრულების დადების შემდეგ კუთვნილი ქონების გაჩუქება.
ამასთან, ჩუქების ხელშეკრულება გაფორმდა მას შემდეგ, რაც დადგა კრედიტორის
მოთხოვნის შესრულების ვადა. სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, პირველი
ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებები არ არის
საკმარისი იმ დასკვნის გასაკეთებლად, რომ სადავო ხელშეკრულების მხარეებს არ
სურდათ ჩუქების ხელშეკრულების დადება და ამისათვის არ გააჩნდათ შინაგანი ნება,
ანუ არსებული ფაქტობრივი გარემოებები არ გამორიცხავს სადავო ხელშეკრულების
დადებისადმი მხარეთა შინაგანი ნების არსებობას.8
ბ. თავდების უფლებები
თავდების მიერ სხვა პირის ვალდებულების პიროვნული უზრუნველყოფით მიღებული 27

უარყოფითი ქონებრივი შედეგის საკომპენსაციოდ და ზედმეტი ფინანსური
პაუხისმგებლობის თავიდან აცილების მიზნით კანონი თავდებს კრედიტორის მიმართ
ანიჭებს არა მარტო იმ შესაგებლების წამოყენების უფლებას, რომლებიც მას
თავისთავად აქვს თავდებობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე (მაგ.,
ხელშეკრულების ბათილობა, ხანდაზმულობა, ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვა და ა.
შ.), არამედ — მოვალის კუთვნილი შესაგებლებისაც ძირითადი ვალდებულებიდან
გამომდინარე მიუხედავად იმისა, რომ თავდები არ არის ამ ვალდებულებით-
სამართლებრივი ურთიერთობის მხარე (მაგ., თუ კრედიტორსა და ძირითად მოვალეს
შორის დადებული ხელშეკრულების ბათილობის გამო ძირითადი ვალდებულება არ
წამოიშობა ან ეს უკანასკნელი წყდება ვალის პატიებით, 450 I). ამასთან, თავდებს
შეუძლია ამ შესაგებლების წამოყენება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ძირითადმა მოვალემ
უარი თქვა მათზე (899).
გარდა აღნიშნულისა, კანონი თავდებს ანიჭებს კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე უარის 28

თქმის უფლებას, ვიდრე ძირითად მოვალეს უფლება აქვს სადავო (საცილო) გახადოს ის
გარიგება, რომელიც საფუძვლად უდევს მის ვალდებულებას (900). მართალია, თავდებს
არ ეკუთვნის ძირითად მოვალესა და კრედიტორს შორის არსებული სამართლებრივი
ურთიერთობიდან გამომდინარე შეცილების უფლება, მას მაინც აქვს მასზე
დაკისრებული ვალდებულების შესრულებაზე უარის უფლება იმ ვადის განმავლობაში,
სანამ ძირითად მოვალეს შეუძლია კრედიტორის მოთხოვნას დაუპირისპიროს ნების
გამოვლენის საცილოობის საფუძვლები - არსებითი შეცდომა (72), მოტყუება (81) და
იძულება (85).

8საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2011 წლის 1 ნოემბრის № ას-715-
674-2011 გადაწყვეტილება.
9
სტანდარტული თავდებობის შემთხვევაში თავდებს ეკისრება სუბსიდიალური

29 პასუხისმგებლობა ძირითად მოვალესთან ერთად; შესაბამისად, მას შეუძლია უარი
თქვას კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე ეს უკანასკნელი არ შეეცდება
ძირითადი მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულებას (თავდების უარი კრედიტორის
დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე ეს უკანასკნელი არ შეეცდება ძირითადი მოვალის მიმართ
იძულებით აღსრულებას - Einrede der Vorausklage, 894). საქ. უზენაესი სასამართლოს
პოზიციით აღნიშნული ნორმა დისპოზიციურია, რაც გამოიხატება იმაში, რომ თავდებს
შეუძლია იძულებითი აღსრულების გარეშე გადაუხადოს კრედიტორს ვალი ან
შეასრულოს რაიმე სხვა ხელშეკრულებით გათავლისწინებული ვალდებულება. ეს
დამოკიდებულია თვითონ თავდების ნებაზე. 894-ე მუხლი არა მარტო ანიჭებს თავდებს
კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის უფლებას, არამედ განსაზღვრავს ამ
უფლების ფარგლებს, ანუ თავდებს აღნიშნული უფლება გააჩნია, ვიდრე კრედიტორი
არ შეეცდება ძირითადი მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულებას. მხედველობაში
არის მისაღები ის მომენტი, რომლის დადგომის შემდეგ თავდები კარგავს ამ ნორმით
მინიჭებული კრედიტორის დაკმაყოფილების უარის თქმის უფლებას. ამდენად,
გასათვალისწინებელია, რომ აღნიშნული მომენტი წარმოადგენს იურიდიულ ფაქტს,
რომელიც ცვლის ამ ნორმაში მითითებული სამართლებრივ ურთიერთობათა
სუბიექტების სამართლებრივ დამოკიდებულებას. კონკრეტულ შემთხვევაში
აღნიშნული იურიდიული ფაქტი გულისხმობს კრედიტორის ყველა იმ მოქმედებას, რაც
დაკავშირებულია ძირითად მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულების ინსტიტუტთან,
ანუ კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლო წესით მოთხოვნის უფლების
რეალიზაციასთან.9
2. კრედიტორის უფლებები და ვალდებულებები
ა. კრედიტორის ვალდებულებები
30 მიუხედავად იმისა, რომ თავდებობის ხელშეკრულება ცალმხრივი ხელშეკრულებაა,

თავდების ინტერესებიდან გამომდინარე გამონაკლისის სახით კრედიტორს მაინც
ეკისრება განსაზღვრული კანონისმიერი ვალდებულებები როგორიცაა
 ძირითადი მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევის შესახებ თავდებისათვის

შეტყობინების ვალდებულება; და
 თავდების მოთხოვნის შემთხვევაში უზრუნველყოფილი ვალდებულების

მდგომარეობის შესახებ ცნობების მიწოდება (902 I).
31 აღნიშნული ვალდებულებების შეუსრულებლობისათვის სამართლებრივი შედეგის

სახით კანონი ითვალისწინებს თავდებობიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლების
დაკარგვას იმ ფარგლებში, რომლებშიც თავდებისათვის დარღვევის ან/და
უზრუნველყოფილი ვალდებულების მდგომარეობის შესახებ შეუტყობინებლობა
გამოიწვევდა ზიანს (მაგ., თუ სასესხო ვალდებულების თავდებობით უზრუნველყოფის
შემთხვევაში კრედიტორმა თავდებს არ შეატყობინა მსესხებლის მიერ სესხის

წლის 9 დეკემბრის №ას-458-792-05 გადაწყვეტილება.
10
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული თანხის გადახდის ვადის დარღვევის შესახებ,

თავდებს არ დაეკისრება ვადის გადაცილების პირგასამტეხლო).
ბ. კრედიტორის უფლებები
კრედიტორის უმთავრესი უფლებაა, მოსთხოვოს თავდებს თავდებობის 32

ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულება. ეს მოთხოვნის უფლება
აქცესორულია და უზრუნველყოფილი ვალდებულების გარეშე არ შეიძლება
არსებობდეს. იმისათვის, რომ კრედიტორმა გამოიყენოს თავდებობის ხელშეკრულებით
მინიჭებული მოთხოვნის უფლება, საჭიროა, ეს უკანასკნელი იყოს ვადამოსული ანუ -
სახეზე იყოს ის გარემოება, რაც ქმნის მისი რეალიზაციის საფუძველს (ძირითადი
მოვალის მიერ ნაკისრი ვალდებულების დარღვევა).
VII. თავდებობის შეწყვეტა
1. ძირითადი ვალდებულების შეწყვეტა
როგორც აქცესორული უფლება თავდებობა ავტომატურად წყდება იმ 33

ვალდებულების შეწყვეტით, რომლის უზრუნველსაყოფადაც იქნა ის ნაკისრი (893 1).
თუ უზრუნველყოფილი ვალდებულება თავიდანვე არ არსებობდა, არც თავდებობა
ჩაითვლება (ოდესმე) წარმოშობილად. მხარეთა შორის რაიმე დამატებითი შეთანხმება
ან შეტყობინება საჭირო არ არის.
2. ძირითადი მოვალის შეცვლა
თავდებობა ავტომატურად წყდება ასევე ვალის გადაკისრების შემთხვევაში 34

(ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობაში მოვალის შეცვლა), თუ თავდები არ
განაცხადებს თანხმობას ამ თავდებობის გაგრძელებაზე (206). ძნელი გასაგები არ არის,
თუ რა ლოგიკის საფუძველზე გადაწყვიტა კანონმა, რომ ვალის გადაკისრების
შემთხვევაში თავდებობა უნდა შეწყდეს, როდესაც საწინააღმდეგო გადაწყვეტას აქვს
ადგილი მოთხოვნის დათმობის შემთხვევისათვის (201 I): თავდები კრედიტორის
მოთხოვნის პიროვნულ უზრუნველყოფაზე თანხმობას აცხადებს მოვალის პიროვნების
გამო; იგი მას იცნობს და ენდობა. შესაბამისად, ეს რწმენა იკარგება ვალის
გადაკისრებისას. ახალი მოვალე შეიძლება იყოს არაკეთილსინდისიერი ან
გადახდისუუნარო; მეტი შესაძლებლობა იქმნება, რომ დადგეს თავდების
პასუხისმგებლობის საკითხი.
3. თავდებობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულების შეწყვეტა
თავდებობა წყდება თავად თავდებობის ხელშეკრულებიდან 35

გამომდინარევალდებულების შეწყვეტით, მაგ., თავდებსა და კრედიტორს შორის
ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვით (442), კონფუზიით ანუ როდესაც თავდები და
კრედიტორი ერთი და იგივე პირი აღმოჩნდება (452), თავდებობის ხელშეკრულების
გაუქმებით, ვადის გასვლით და ა. შ.. ამასთან, თუ თავდებობის ხელშეკრულების ვადა
აღემატება 5 წელს, ამ ვადის გასვლის შემდეგ ხელშეკრულება შეიძლება შეწყდეს
11
ნებისმერი მხარის ცალმხრივი ნების გამოვლენით სამთვიანი ვადის დაცვით.

ცალმხრივი ნების გამოვლენით ნებისმიერ დროს წყდება ასევე თავდებობის
ხელშეკრულება, რომელიც არ არის განსაზღვრული ვადით დადებული, თუმცა, ამ
შემთხვევაშიც თავდები ვალდებულია დაიცვას ხელშეკრულების შეწყვეტის სამთვიანი
ვადა (903).
36 მიუხედავად იმისა, რომ თავდებობა ვალდებულების უზრუნველყოფის პიროვნული

საშუალებაა, იგი მაინც არ წყდება თავდების გარდაცვალებით, ვინაიდან თავისი
შინაარსით იგი ფინანსური (ანუ ქონებრივი) ხასიათისაა და, შესაბამისად,
ექვემდებარება მემკვიდრეობით გადაცემას.
12
მუხლი 892. თავდებობის ფორმა
1. თავდებობის ნამდვილობისათვის საჭიროა თავდების წერილობითი განცხადება და

თვით თავდებობის დოკუმენტში (ხელშეკრულებაში) თავდების პასუხისმგებლობის
რაოდენობრივად განსაზღვრული მაქსიმალური თანხის მითითება.
2. თუ ვინმე თავისი პროფესიული საქმიანობის შესრულების ფარგლებში განაცხადებს

თავდებობის შესახებ, მაშინ ფორმის დაცვა არ არის აუცილებელი.
მუხლის ნორმის მიზანია გარიგების წერილობითი ფორმით დადების მოთხოვნით 1

თავდების დაცვანაჩქარევი და გაუაზრებელი მოქმედებისაგან; ასევე - თავდების მიერ
ნაკისრი პასუხისმგებლობის განსაზღვრულობის უზრუნველყოფა (პრევენციული
ფუნქცია). ფორმის მხრივ მუხლი ადგენს თავდებობის დადგენის საკმაოდ
გართულებულ წესს; კერძოდ, კანონი არ კმაყოფილდება მხოლოდ თავდებობის
ხელშეკრულების დადებით, არამედ დამატებით ითხოვს თავდების განცხადებასაც
თავდებობის კისრების შესახებ. მხოლოდ გამონაკლისის სახით მუხლის მე-2 ნაწილის
ნორმაში დაშვებულია თავდებობის დადგენა წერილობითი დოკუმენტის შედგენის
გარეშე.
II. თავდებობის ხელშეკრულების ფორმა
1. თავდებობის ხელშეკრულება
თავდებობის ხელშეკრულება იდება წერილობითი ფორმით. ამ შემთხვევაში საკმარისია 2

ხელშეკრულების მხარეთა ხელმოწერა (69 III). ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში
გამოთქმული მოსაზრების თანახმად, თავდებობის ხელშეკრულება შედგება თავდების
ვალდებულებისაგან, ხოლო კრედიტორი იღებს მხოლოდ ამ ვალდებულებას საპასუხო
შესრულების დაპირების გარეშე. თავდების მიერ ნაკისრი ვალდებულების მიღება
კრედიტორის მიერ დასტურდება თავდების წერილობითი განცხადების მიღებით, რაც
კრედიტორმა შეიძლება ხელმოწერით დაადასტუროს ან უბრალოდ ჩაიბაროს.
მთავარია, რომ ამ დოკუმენტზე იყოს თავდების ხელმოწერა, რაც მისგან ნაკისრი
ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის წინაპირობაა. კანონი არ ითვალისწინებს,
რომ კრედიტორმა წერილობით უნდა მიიღოს თავდების განცხადება. წერილობითი
ფორმის ვალდებულება ვრცელდება მხოლოდ თავდების განცხადებაზე. აქედან
გამომდინარე, სრულიად ზედმეტია ორი დოკუმენტის შედგენა. რაც მთავარია, კანონი
ამას არ მოითხოვს.1
2. თავდების განცხადება
წერილობითი ფორმის მიმართ მუხლის ნორმა ადგენს დამატებით მოთხოვნას, კერძოდ, 3

თავდების წერილობით განცხადებას თავდებობის კისრების შესახებ; ეს უკანასკნელი
შეიძლება გაფორმდეს როგორც ცალკე დოკუმენტის სახით, ისე შევიდეს თავდებობის
1 ჭანტურია, კრედიტის უზრუნველყოფის სამართალი, 2012, გვ. 188.

1
ხელშეკრულებაში შესაბამისი დებულების სახით.2 წერილობითი ფორმის მოთხოვნა

იმპერატიულია და მისი დაუცველობის სამართლებრივი შედეგია ის, რომ თავდებობის
ხელშეკრულება ბათილია და თავად თავდებობა არ წარმოიშობა (59). თავდებობის
კისრების შესახებ განცხადების გაგზავნა ფაქსით ან ელექტრონული ფოსტით
დაუშვებელია და, შესაბამისად, ასეთი ნების გამოვლინება ბათილია.3
III. თავდების პასუხისმგებლობის მაქსიმალური თანხის მითითება
4 მუხლის 1-ლი ნაწილის ნორმა ითხოვს თავდებობის ხელშეკრულებაში თავდების

პასუხისმგებლობის რაოდენობრივად განსაზღვრული მაქსიმალური (ზღვრული)
თანხის მითითებას (892 I). ამ ნორმის მოთხოვნა თავდების ფინანსური ინტერესების
დაცვის მნიშვნელოვანი ელემენტია, ვინაიდან ზღვრული თანხის მითითება
გამორიცხავს თავდების პასუხისმგებლობის ზრდის შესაძლებლობას იმ შემთხვევაში,
როდესაც უზრუნველყოფილ მოთხოვნას ერიცხება პროცენტი ან/და პირგასამტეხლო
(საურავი). ნორმა იმპერატიულია და მხარეთა საწინააღმდეგო შეთანხმება ბათილია
როგორც კანონსაწინააღმდეგო (მართლსაწინააღმდეგო) გარიგება (54).
5 მიუხედავად უზრუნველყოფილი ვალდებულების ზრდისა, თავდები ყველა

შემთხვევაში პასუხს აგებს მხოლოდ თავდებობის ხელშეკრულებაში ან/და თავდების
განცხადებაში მითითებული ზღვრული თანხის ოდენობამდე (898 I).
IV. წერილობითი ფორმის დაცვის საერთო წესიდან გამონაკლისი
6 წერილობითი ფორმის დაცვა არ არის აუცილებელი მეწარმე სუბიექტების მხრიდან

პროფესიული საქმიანობის (სარეწის) შესრულების ფარგლებში ნაკისრი თავდებობის
შემთხვევაში (891 II). ამ შემთხვევაში მეწარმეებმა თავდებობის კისრება უნდა
მოახდინონ თავიანთი სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელების პროცესში. ამასთან,
საქ. უზენაესი სასამართლოს განმარტებით მხოლოდ საკომისიო მაღაზიის
დირექტორობა არ ნიშნავს პროფესიული საქმიანობის შესრულების ფარგლებში
თავდებობის განხორციელებას.4
2 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა

პალატის 2002 წლის 7 ივნისის № 3კ-432-02 გადაწყვეტილება.
პალატის 2000 წლის 29 სექტემბრის № 3კ\570 გადაწყვეტილება.

2
მუხლი 893. თავდების ვალდებულების საფუძველი
თავდების ვალდებულებისათვის განმსაზღვრელია შესაბამისი ძირითადი

ვალდებულების არსებობა. გარიგებით, რომელსაც ძირითადი მოვალე დადებს
თავდებობის აღების შემდეგ, თავდების ვალდებულება არ გაიზრდება და ამ გარიგებით
წარმოშობილ ურთიერთობებზე არ გავრცელდება.
მუხლის ნორმის მიზანია თავდების ინტერესების დაცვა თავდებობის აქცესორულობის 1

დადგენითა და თავდების პასუხისმგებლობის გაზრდის დაუშვებლობით; ნორმა
ადგენს თავდების მიერ ნაკისრი ფინანსური რისკების განსაზღვრულობასა და
შეზღუდვას.
II. თავდებობის აქცესორულობა
თავდებობა მკაცრად აქცესორული უფლებაა და მისი არსებობა და ფარგლები სრულად 2

დამოკიდებულია უზრუნველყოფილი მოთხოვნის (ძირითადი უფლება) არსებობასა და
ფარგლებზე; თუ არ არსებობს უზრუნველყოფილი მოთხოვნა, თავდებობაც
ავტომატურად ისპობა. თუ უზრუნველყოფილი მოთხოვნა მხოლოდ ნაწილობრივ
უქმდება, თავდებობაც შესაბამის ნაწილში წყდება.
III. თავდების პასუხისმგებლობის გაზრდის დაუშვებლობა
ვინაიდან თავდებობა გრძელვადიანი ურთიერთობაა, მისი მოქმდების დროს შეიძლება 3

ადგილი ჰქონდეს თავდებობით უზრუნველყოფილი ძირითადი ვალდებულების
მოცულობის გაზრდა. თუმცა, თავდებობის აქცესორული სამართლებრივი ბუნება არ
შეიძლება გახდეს თავდების პასუხისმგებლობის დამძიმების საფუძველი; ამავე დროს
აღსანიშნავია, რომ თუ, პირიქით, ადგილი აქვს ძირითადი ვალდებულების
მოცულობის შემცირებას, ეს აქცესორულობისა და თავდების ინტერესების დაცვის
პრინციპებიდან გამომდინარე თავისთავად იწვევს თავდების პასუხისმგებლობის
ავტომატურ შემცირებასაც. თავდების პასუხისმგებლობის დამძიმების შესაძლებლობას
გამორიცხავს მუხლის მე-2 წინადადების იმპერატიული ნორმა, რომლის თანახმადაც
თავდებობის კისრების შემდეგ მოვალის მიერ დადებული გარიგებების შედეგად
გაზრდილი ძირითადი ვალდებულება არ იწვევს თავდების პასუხისმგებლობის
მოცულობის ზრდას. პასუხისმგებლობის გაზრდა შესაძლებელია მხოლოდ თავდების
წერილობითი თანხმობით.
1
მუხლი 894. თავდების უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე
თავდებს შეუძლია უარი თქვას კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე კრედიტორი

არ შეეცდება ძირითადი მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულებას.
მუხლის ნორმის მიზანია თავდების ინტერესების დაცვა ამ უკანასკნელისათვის 1

სპეციალური შესაგებლის მინიჭებით, უარი განუცხადოს კრედიტორის
დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე ეს უკანასკნელი არ შეეცდება ძირითადი მოვალის მიმართ
იძულებით აღსრულებას. ამ შესაგებლის წარდგენის უფლების მინიჭება კიდევ ერთი
მკაფიო გამოხატულებაა სტანდარტული თავდებობის შემთხვევაში თავდების
პასუხისმგებლობის სუბსიდიალური ხასიათისა.
II. თავდების უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე ეს უკანასკნელი არ

შეეცდება ძირითადი მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულებას -
Einrede der Vorausklage
მუხლის ნორმა მოქმედებს მხოლოდ სტანდარტული თავდებობის შემთხვევაში; 2

სოლიდარული თავდებობის დროს (895) კრედიტორს აღარ სჭირდება მოვალის მიმართ
იძულებითი აღსრულების მცდელობა. იძულებით აღსრულებაში იგულისხმება „სააღ-
სრულებო წარმოებათა შესახებ“ 1999 წლის 16 აპრილის საქ. კანონით
გათვალისწინებული იძულებითი ღონისძიებები, რომლებიც იწარმოება სააღსრულებო
დოკუმენტის საფუძველზე. აღსრულების ერთი მცდელობაც საკმარისია; თუმცა, 894-ე
მუხლით გათვალისწინებული შესაგებლის გამოყენების წინაპირობაა ის, რომ
იძულებითი აღსრულების მცდელობა უნდა განხორციელდეს მხოლოდ თავდებობის
კისრების შემდეგ და არა მანამდე. იმ შემთხვევაში, როდესაც კრედიტორს ჰქონდა
წარუმატებელი მცდელობა იძულებითი აღსრულებისა თავდებობის კისრებამდე, ეს არ
იწვევს მუხლით გათვალისწინებული შესაგებლის მოსპობას.1
როგორც სხვა შესაგებლები, მუხლის ნორმით გათვალისწინებული შესაგებელიც უნდა 3

იქნეს გამოყენებული (წარდგენილი) თავდების მიერ. თუ თავდები იყენებს მუხლის
ნორმით მინიჭებული შესაგებლის წარდგენის უფლებას, მაშინ ეს ფაქტი გამორიცხავს
მოვალისა და თავდების მიმართ ერთდროულად სასამართლო დავის წარმოებასა და
გადაწყვეტილების მიღებას.2
1 MüKo/Habersack, Band 5, 6. Aufl, § 771, Rn. 3.

1
მუხლი 895. თავდების სოლიდარული პასუხისმგებლობა
თუ თავდები კისრულობს პასუხისმგებლობას სოლიდარულად ან სხვა

თანაბარმნიშვნელოვანი სახით, მას შეიძლება წაეყენოს მოთხოვნა იძულებითი
აღსრულების მცდელობის გარეშეც, თუ ძირითადმა მოვალემ გადააცილა გადახდის
ვადას და უშედეგოდ იქნა გაფრთხილებული, ანდა მისი გადახდისუუნარობა აშკარაა.
მუხლის ნორმა ადგენს პრაქტიკაში თავდებობის ყველაზე პოპულარულ და 1

გავრცელებულ სახეს — სოლიდარულ თავდებობას. შეიძლება ითქვას, რომ
სტანდარტული თავდებობა უფრო გამონაკლისია ქართულ სინამდვილეში, ვიდრე წესი.
სოლიდარული თავდებობის ასეთ პოპულარულობას განაპირობებს ის ფაქტი, რომ
სტანდარტული თავდებობისაგან განსხვავებით ამ შემთხვევაში კრედიტორს აღარ
სჭირდება მოვალის მიმართ იძულებითი აღსრულების მცდელობა; იგი
უფლებამოსილია, უშალოდ მოსთხოვოს თავდებს ვალდებულების შესრულება.
როგორც წესი, კრედიტორი სასამართლოში ერთდროულად ედავება ძირითად
მოვალესა და თავდებს და ეს უკანასკნელები სასამართლო დავაში გამოდიან როგორც
თანამოპასუხეები.
II. სოლიდარული თავდებობა
იმისათვის, რომ მხარეთა შორის დადებული თავდებობის ხელშეკრულებით 2

დადგინდეს სოლიდარული თავდებობა, მხარეებმა სოლიდარული თავდებობის შესახებ
პირდაპირ უნდა მიუთითონ ხელშეკრულებაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში სახეზე იქნება
სტანდარტული თავდებობა. ეს დასკვნა გამომდინარეობს როგორც მუხლის ნორმის
სიტყვასიტყვითი განმარტებიდან („თავდები კისრულობს პასუხისმგებლობას
სოლიდარულად ან სხვა თანაბარმნიშვნელოვანი სახით“), ისე სასამართლო
პრაქტიკიდანაც. კერძოდ, თბილისის საოლქო სასამართლომ კანონსაწინააღმდეგოდ
მიიჩნია მოვალისა და თავდებისათვის ერთდროულად სადავო თანხის დაკისრება იმის
გამო, რომ თავდებობის დოკუმენტში არ იყო აღნიშნული თავდების სოლიდარული
პასუხისმგებლობის შესახებ.1
აღსანიშნავია, რომ მუხლის ნორმაში არასწორია გამოთქმა „თანაბარმნიშვნელოვანი 3

სახით“, რადგან ეს უკანასკნელი გულისხმობს სოლიდარულ პასუხისმგებლობასთან
გათანაბრებულ რომელიმე სხვა სახის პასუხისმგებლობას, თუმცა, სამოქალაქო
კანონმდებლობა და სამართლის მეცნიერება იცნობს მხოლოდ სოლიდარულ და
სუბსიდიალურ პასუხისმგებლობათა სახეებს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის
გერმანულ პირველწყაროში სიტყვა „სოლიდარული“ ბრჭყალებშია მოცემული, ხოლო
სიტყვების „თანაბარმნიშვნელოვანი სახით“ ნაცვლად მუხლის ტექსტში საუბარია
თავდებობის ხელშეკრულებაში მოცემულ ისეთ სიტყვაზე ან გამოთქმაზე, რომელიც
აზრობრივად თანაბარმნიშვნელოვანი იქნებოდა სიტყვასთან „სოლიდარული“.

პალატის 2005 წლის 9 დეკემბრის № ას-458-792-05 გადაწყვეტილება.
1
ამდენად, მუხლის ტექსტში სიტყვა „თანაბარმნიშვნელოვანი“ გაგებულ უნდა იქნეს არა

როგორც სოლიდარულ პასუხისმგებლობასთან გათანაბრებული რომელიმე სხვა სახის
პასუხისმგებლობა, არამედ - როგორც სიტყვის „სოლიდარული“ სინონიმი.
4 სოლიდარული თავდებობის შემთხვევაში თავდებს მოვალესთან ერთად ეკისრება

სოლიდარული ვალდებულება და ეს უკანასკნელები წარმოადგენენ სოლიდარულ
მოვალეებს 463-ე მუხლის გაგებით. კრედიტორს შეუძლია თავისი არჩევანით
მოსთხოვოს ვალდებულების შესრულება ერთ-ერთ ან ორივე სოლიდარულ მოვალეს
როგორც მთლიანად, ასევე ნაწილობრივ. ყველა შემთხვევაში ვალდებულების
მთლიანად შესრულებამდე სოლიდარული მოვალეების ვალდებულება ძალაში რჩება
(465).
2
მუხლი 896. რამდენიმე თავდების პასუხისმგებლობა ერთი და იმავე

ვალდებულებისათვის
თუ ერთი და იმავე ვალდებულების თავდები რამდენიმე პირია, ისინი პასუხს აგებენ,

როგორც სოლიდარული მოვალეები, მაშინაც კი, თუ მათ თავდებობა ერთობლივად არ
უკისრიათ.
მუხლის ნორმა წარმოადგენს 895-ე მუხლის გაგრძელებას და იგი ეხება ისეთ

შემთხვევებს, როდესაც ადგილი აქვს ერთი და იმავე ვალდებულების უზრუნველყოფას 1
რამდენიმე პირის მიერ ნაკისრი თავდებობით. ნორმის მიზანია კრედიტორის
ინტერესების დაცვა, ვინაიდან რამდენიმე პირის თავდებობის შემთხვევაში კრედიტორს
აქვს შესაძლებლობა, სოლიდარულად მოსთხოვოს მათ ვალდებულების შესრულება.
მიუხედავად იმისა, რომ თავისი სამართლებრივი ბუნებით ნორმა იმპერატიულია,
მხარეებს მაინც შეუძლიათ შეთანხმდნენ საწინააღმდეგო წესზე.1
II. რამდენიმე პირის თავდებობა
მუხლის ნორმის მოქმედების წინაპირობაა რამდენიმე პირის მიერ თავდებობის კისრება

ერთი და იმავე ვალდებულების უზრუნველსაყოფად. ამასთან, მნიშვნელობა არა აქვს, 2
ერთობლივად იკისრეს ამ პირებმა თავდებობა თუ ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად.
აღნიშნულის შედეგად წარმოიშობა სოლიდარული ვალდებულება და თავდები პირები
წარმოადგენენ სოლიდარულ მოვალეებს 463-ე მუხლის გაგებითა და 465-ე მუხლის
სამართლებრივი შედეგებით.
III. საწინააღმდეგო შეთანხმებები
მუხლით დადგენილი სოლიდარული ვალდებულების წარმოშობის გამორიცხვა

შესაძლებელია როგორც, ერთი მხრივ, კრედიტორსა და თავდებს შორის შეთანხმებით, 3
ისე თავდებებს შორის ურთიერთშეთანხმებით.2

1
მუხლი 897. პასუხისმგებლობა წინამორბედ თავდებთა მიერ ნაკისრი

ვალდებულებებისათვის
თავდები, რომელმაც კრედიტორის წინაშე ივალდებულა წინამორბედ თავდებთა მიერ

ნაკისრი ვალდებულების შესრულება, ისევე აგებს პასუხს მათთან ერთად, როგორც,
ჩვეულებრივ, - თავდები ძირითად მოვალესთან ერთად.
მუხლის ნორმა ადგენს თავდებობის შემდეგ სახეებს - წინამორბედ თავდებობასა და 1

შემდგომ თავდებობას. ნორმის მიზანია, დაადგინოს შემდგომი თავდების
პასუხისმგებლობა წინამორბედ თავდებთან ერთად სტანდარტული თავდებობის
შემთხვევაში ძირითად მოვალესთან ერთად თავდების პასუხისმგებლობის წესის
ანალოგიურად.
II. წინამორბედი და შემდგომი თავდებობა
კანონი ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც პირი თავდებად უდგება 2

კრედიტორის უკვე არსებულ თავდებს; ასეთ თავდებს კანონი უწოდებს შემდგომ
თავდებს (თავდების თავდებს). იმ თავდებს, რომელსაც თავდებად უდგება თავის მხრივ
შემდგომი თავდები, ეწოდება წინამორბედი (ან ძირითადი) თავდები. შემდგომი
თავდები პასუხისმგებელია წინამორბედ თავდებთან ერთად ისე, როგორც
სტანდარტული თავდებობის შემთხვევაში თავდები პასუხისმგებელია ძირითად
მოვალესთან ერთად. ამდენად, მისი პასუხისმგებლობა დამოკიდებულია წინამორბედი
თავდებისა და, შესაბამისად, - არაპირდაპირად ძირითადი მოვალის ვალდებულებაზე.
შემდგომ თავდებს შეუძლია გამოიყენოს როგორც ძირითადი მოვალის, ისე
წინამორბედი თავდების კუთვნილი შესაგებლები (მაგ., შესაგებელი 894-ე მუხლის
ნორმიდან გამომდინარე, უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე ეს
უკანასკნელი არ შეეცდება ძირითადი მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულება).1
1 MüKo/Habersack, Band 5, 6. Aufl., § 765, Rn. 117.

1
მუხლი 898. თავდების პასუხისმგებლობის ფარგლები
1. თავდები ყველა შემთხვევაში პასუხს აგებს მხოლოდ თავდებობის დოკუმენტში

მითითებული ზღვრული თანხის ოდენობამდე.
2. თუ სხვაგვარი შეთანხმება არ არსებობს, თავდები პასუხს აგებს აღნიშნული

ზღვრული თანხის ოდენობამდე:
ა) ძირითადი ვალის შესაბამისი თანხისათვის, კერძოდ მაშინაც, როცა ძირითადი ვალი

შეიცვალა ძირითადი მოვალის ბრალის ან გადახდის ვადის გადაცილების გამო.
სახელშეკრულებო პირგასამტეხლოს ან ზიანის საერთო თანხისათვის, რომელიც
გათვალისწინებულია ხელშეკრულების დამთავრების დროისათვის, თავდები პასუხს
აგებს მხოლოდ მაშინ, როცა ეს საგანგებოდ იქნება შეთანხმებული;
ბ) ხელშეკრულების შეწყვეტისა და სასამართლო ხარჯებისათვის, რომლებიც უნდა

ანაზღაურდეს ძირითადი მოვალის მიერ, თუკი თავდებს ჰქონდა შესაძლებლობა
კრედიტორის დაკმაყოფილებით თავიდან აეცილებინა იგი;
გ) ძირითადი მოვალის მიერ ხელშეკრულების მიხედვით გადასახდელი

პროცენტებისათვის, თუ ეს პირდაპირ იყო შეთანხმებული.
მუხლის ნორმების მიზანია თავდების ფინანსური ინტერესების დაცვა თავდებობის 1

დოკუმენტში მისი პასუხისმგებლობის რაოდენობრივად განსაზღვრული მაქსიმალური
(ზღვრული) თანხის მითითების მოთხოვნის დადგენით. მუხლის 1-ლი ნაწილის ნორმა
იმპერატიულია და მხარეთა შეთანხმებით მისი შეცვლა დაუშვებელია. მუხლის მე-2
ნაწილის ნორმები დისპოზიციურია და ისინი შეიძლება შეიცვალოს მხარეთა
შეთანხმებით.
II. თავდების პასუხისმგებლობის შეზღუდვა
მუხლის 1-ლი ნაწილის ნორმა წარმოადგენს 892-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის 2

გაგრძელებას, რომელიც იმპერატიულად ითხოვს თავდებობის ხელშეკრულებაში
თავდების პასუხისმგებლობის რაოდენობრივად განსაზღვრული მაქსიმალური თანხის
მითითებას. მიუხედავად უზრუნველყოფილი ვალდებულების ზრდისა, თავდები
ყველა შემთხვევაში პასუხს აგებს მხოლოდ თავდებობის ხელშეკრულებაში ან/და
თავდების განცხადებაში მითითებული ზღვრული თანხის ოდენობამდე.თბილისის
საოლქო სასამართლომ 898-ე მუხლის 1-ლ ნაწილზე მითითებით კანონსაწინააღმდეგოდ
მიიჩნია თავდებობის დოკუმენტში მითითებული თანხის ზღვრული ოდენობაზე უფრო
მეტ თანხაზე თავდების პასუხიმგებლობის გავრცელება.1

პალატის 2005 წლის 9 დეკემბრის №ას-458-792-05 გადაწყვეტილება.
1
III. თავდების პასუხისმგებლობის მოცულობა
3 მუხლის მე-2 ნაწილის ნორმა კონვენციონალურია და თავდებობის ხელშეკრულების

მხარეებს ანიჭებს უფლებას, შეთანხმდნენ თავდების პასუხისმგებლობის მოცულობაზე,
რომელიც მოიცავს:
- დავალიანების ძირითად თანხას,
- ძირითად თანხაზე დარიცხულ საპროცენტო სარგებელს,
- ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ პირგასამტეხლოსა და მიყენებული

ზიანს,
- ხელშეკრულების შეწყვეტით გამოწვეულ და სასამართლო ხარჯებს.
2
მუხლი 899. თავდების უფლება შესაგებელზე
1. თავდებს შეუძლია წამოაყენოს ძირითადი მოვალის კუთვნილი შესაგებლები. თუ

ძირითადი მოვალე გარდაიცვლება, თავდებს არ შეუძლია მიუთითოს მემკვიდრის
შეზღუდულ პასუხისმგებლობაზე.
2. თავდები არ კარგავს შესაგებლის უფლებას იმის გამო, რომ ძირითადმა მოვალემ

უარი თქვა მასზე.
მუხლის ნორმების მიზანია თავდების ინტერესების დაცვა ამ უკანასკნელისათვის 1

ძირითადი მოვალის კუთვნილი შესაგებლების გამოყენების უფლების მინიჭებით.
ვინაიდან თავდები უზრუნველყოფს სხვა პირის ვალდებულებას, ამით გამოწვეული
ზედმეტი ფინანსური პაუხისმგებლობის თავიდან აცილების მიზნით კანონი მიმართავს
ერთგვარ ფიქციას: მიუხედავად იმისა, რომ თავდები არ არის კრედიტორსა და
ძირითად მოვალეს შორის არსებული სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე, მას
მაინც შეუძლია უშუალოდ ამ ურთიერთობიდან გამომდინარე ძირითადი მოვალის
კუთვნილი შესაგებლების გამოყენება. მუხლის ნორმები დისპოზიციურია და მხარეებს
შეუძლიათ შეთანხმდნენ საწინააღმდეგო წესზე.1
II. ძირითადი მოვალის შესაგებლები
მუხლის 1-ლი ნაწილის ნორმა მოიცავს ყველა სახის სუსპენზიურ და იმპერატიულ 2

შესაგებელს მიუხედავად იმისა, ეხება თუ არა ისინი ძირითადი ვალდებულების
დასაბუთებულობას ან გამომდინარეობსთუ არა ისინი კრედიტორსა და ძირითად
მოვალეს შორის არსებული ვალდებულების უზრუნველყოფის შესახებ
სახელშეკრულებო დათქმიდან; ასე, მაგ., თავდებს შეუძლია მიუთითოს ძირითადი
ვალდებულების ხანდაზმულობაზე თავდებობიდან გამომდინარე ვალდებულების
ხანდაზმულობის საკითხისაგან დამოუკიდებლად.2
III. გამონაკლისები (899 I 2)
ძირითადი მოვალის კუთვნილი შესაგებლების გამოყენების უფლების მინიჭებით 3

თავდების ინტერესების დაცვის ფონზე მუხლის ნორმები თავდებობის
აქცესორულობის პრინციპის რეალიზაციას ახდენს მხოლოდ იმ ფარგლებში,
რომლებშიც ეს პრინციპი შესაბამისობაშიათავდებობის საუზრუნველყოფო მიზანთან.3
ამდენად, თავდებს არ შეუძლია მიუთითოს ძირითადი მოვალის მემკვიდრის
შეზღუდულ პასუხისმგებლობაზე; ასეთის არსებობის შემთხვევაში თავდების
პასუხისმგებლობა უცვლელი რჩება.

1
IV. ძირითადი მოვალის უარი შესაგებლებზე (899 II)
4 მუხლის მე-2 ნაწილის ნორმა ამყარებს თავდების უფლებრივ მდგომარეობას იმით, რომ
ძირითადი მოვალის უარი შესაგებლებზე არ მოქმედებს თავდების მიმართ და ეს
უკანასკნელი მაინც უფლებამოსილია, გამოიყენოს ისინი მიუხედავად ძირითადი
მოვალის მათზე უარისა.
2
მუხლი 900. თავდების უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე
თავდებს შეუძლია უარი თქვას კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე ძირითად

მოვალეს უფლება აქვს სადავო გახადოს ის გარიგება, რომელიც საფუძვლად უდევს მის
ვალდებულებას.

კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის უფლების მინიჭებით, ვიდრე ძირითად
მოვალეს უფლება აქვს სადავო (საცილო) გახადოს ის გარიგება, რომელიც საფუძვლად
უდევს თავდებობით უზრუნველყოფილ ვალდებულებას. აქცესორულობის
პრინციპიდან გამომდინარე, 899-ე მუხლის მსგავსად, ამ შემთხვევაშიც კანონი
მიმართავს ფიქციას: მიუხედავად იმისა, რომ თავდები არ არის კრედიტორსა და
ძირითად მოვალეს შორის არსებული სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე და,
შესაბამისად, მას არ ეკუთვნის ძირითად მოვალესა და კრედიტორს შორის არსებულ
სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე შეცილების უფლება, იგი მაინც
უფლებამოსილია, უარის განაცხადოს მის მიერ ნაკისრი ვალდებულების შესრულებაზე
იმ ვადის განმავლობაში, სანამ ძირითად მოვალეს შეუძლია კრედიტორის მოთხოვნას
დაუპირისპიროს ნების გამოვლენის საცილოობის საფუძვლები.
II. ნების გამოვლენის საცილოობის საფუძვლები
ნების გამოვლენის საცილოობის საფუძვლებს წარმოადგენს არსებითი შეცდომა (72), 2

მოტყუება (81) და იძულება (85). კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის
უფლება არსებობს ძირითადი მოვალის კუთვნილი შეცილების უფლების არსებობის
განმავლობაში; თუ ეს უფლება აღარ არსებობს, თავდები ვეღარ დააყოვნებს ნაკისრი
ვალდებულების შესრულებას.
თავდების მიერ მუხლის ნორმიდან გამომდინარე კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე 3

უარის თქმის უფლება აჩერებს მის მიმართ კრედიტორის მოთხოვნის რეალიზაციას,
თუმცა, ეს არ იწვევს მოთხოვნის უფლების გაუქმებას. დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის
საფუძვლების აღმოფხვრისთანავე კრედიტორს შეუძლია თავიდებისაგან ნაკისრი
ვალდებულების შესრულების მოთხოვნა.
1
მუხლი 901. თავდების პასუხისმგებლობის შემცირება
თუ კრედიტორი თავდების საზიანოდ ამცირებს საგირავნო უფლებებს ან

უზრუნველყოფის სხვა საშუალებებსა და შეღავათებს, მაშინ თავდების
პასუხისმგებლობა მცირდება ზემოაღნიშნული შემცირების შესაბამისი თანხით.
899-900 მუხლების მსგავსად, 901-ე მუხლის ნორმების მიზანიც მდგომარეობს იმაში, 1

რომ დაიცვას თავდების ქონებრივი ინტერესები კრედიტორის მიერ თავდების
საზიანოდ იმ გირავნობისა და უზრუნველყოფის სხვა საშუალებების შემცირების
შემთხვევაში, რომლებიც თავდებობასთან ერთად უზრუნევლყოფს ძირითადი მოვალის
ვალდებულებას. ნორმის არსით სამართლიანობისა და თავდებობის აქცესორულობის
პრინციპებიდან გამომდინარე, თავდების უფლებრივი მდგომარეობა არ უნდა
უარესდებოდეს იმის შედეგად, რომ კრედიტორი თავდებისათვის ზიანის მიყენების
განზრახვით ახდენს გირავნობისა და უზრუნველყოფის სხვა საშუალებების (იპოთეკა,
საბანკო გარანტია და ა. შ.) მოცულობის შემცირებით.
II. ზიანის მიყენების განზრახვა
მუხლის ნორმის დისპოზიცია მოქმედებს მხოლოდ კრედიტორის მხრიდან 2

თავდებისათვის ზიანის მიყენების განზრახვის შემთხვევაში. თუ გირავნობის ან/და
უზრუნველყოფის სხვა საშუალებების მოცულობის შემცირება ხდება კრედიტორის
მხრიდან (უარყოფითი) ზემოქმედების გარეშე (მაგ., გირავნობის საგნის ღირებულება
მცირდება ამორტიზაციის შედეგად), მაშინ ეს გარემოება არ წარმოადგენს თავდების
პასუხისმგებლობის შემცირების საფუძველს.
საქ. უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, მუხლის ნორმის გამოყენებისათვის 3

აუცილებელია შემდეგი წინაპირობების დადგენა: 1. მოთხოვნა უზრუნველყოფილია
როგორც თავდებობით, ასევე მოთხოვნის უზრუნველყოფის სხვა საშუალებით; 2.
კრედიტორი ამცირებს სხვა მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალებებს, რაც
უარყოფით გავლენას ახდენს თავდების პასუხისმგებლობაზე. ამავე დროს საკასაციო
სასამართლო არ იზიარებს სააპელაციო პალატის მითითებას კრედიტორის არაკანონიერ
მოქმედებაზე იმ მოტივით, რომ მან არ გამოიყენა მფლობელობითი ან
რეგისტრირებული გირავნობა. მხარეთა შორის წარმოშობილი ვალდებულებით-
სამართლებრივი ურთიერთობა უზრუნველყოფილია 2003 წლის 12 დეკემბრის
გირავნობის ხელშეკრულებით. ამ დროისათვის მოქმედი სამოქალაქო კოდექსი
იმპერატიულად არ ითვალისწინებდა გირავნობის მფლობელობით ან
რეგისტრირებული სახით გამოყენებას. ამავდროულად არც ამგვარი აკრძალვა იყო
კანონით დადგენილი და კრედიტორს შეეძლო, გირავნობის საგანზე გამოეყენებინა
გირავნობის ერთ-ერთი სახე. ამდენად, გირავნობის საგნის მფლობელობითი ან
რეგისტრირებული გირავნობის განუხორციელებლობა კრედიტორის ბრალეულ
მოქმედებაზე არ მეტყველებს. მით უმეტეს, ამგვარი მოქმედება არ ნიშნავს სამოქალაქო
1
კოდექსის 901-ე მუხლით გათვალისწინებულ კრედიტორის მიერ თავდების საზიანოდ

მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალების შემცირებას.1

პალატის 2008 წლის 9 დეკემბრის №-ას689-910-08 გადაწყვეტილება.
2
მუხლი 902. ძირითადი მოვალის მიერ გადახდის ვადის გადაცილების შედეგები
1. თუ ძირითადმა მოვალემ გადააცილა გადახდის ვადას, კრედიტორმა უნდა აცნობოს

ამის შესახებ თავდებს. თავდების მოთხოვნით კრედიტორმა ნებისმიერ დროს უნდა
მიაწოდოს მას ცნობები ძირითადი ვალის მდგომარეობის შესახებ.
2. თუ კრედიტორი არ შეასრულებს ერთ-ერთ ამ მოქმედებას, მაშინ იგი კარგავს თავის

მოთხოვნებს თავდების წინააღმდეგ იმ ოდენობით, რა ოდენობითაც გამოიწვევდა
შეუსრულებლობა ზიანს.

კრედიტორის მხრიდან თავდებობით უზრუნველყოფილი ვალდებულების დარღვევის
შესახებ შეტყობინების წარდგენის ან თავდების მოთხოვნით კრედიტორის მიერ
ძირითადი ვალდებულების მდგომარეობის შესახებ ცნობების მიწოდების
ვალდებულებების დადგენით.
II. ვალდებულების დარღვევის შესახებ შეტყობინება და ძირითადი

ვალდებულების მდგომარეობის შესახებ ცნობების მიწოდება
1. ვალდებულების დარღვევის შესახებ შეტყობინება
მიუხედავად იმისა, რომ თავდებობის ხელშეკრულება ცალმხრივი ხელშეკრულებაა, 2

კრედიტორს მაინც ეკისრება კანონისმიერი ვალდებულება, საქმის კურსში ჩააყენოს
თავდები თავდებობით უზრუნველყოფილი ვალდებულების დარღვევის ფაქტის
შესახებ. შესაბამისად, ვალდებულების დარღვევის შესახებ შეტყობინების გარეშე
დაუშვებელია თავდებისათვის ნაკისრი ვალდებულების მოთხოვნა. ეს წესი ეხება არა
მარტო სტანდარტულ, არამედ სოლიდარულ თავდებობასაც.
2. ძირითადი ვალდებულების მდგომარეობის შესახებ ცნობების მიწოდება
ვალდებულების დარღვევის შესახებ შეტყობინებისაგან განხვავებით, კრედიტორს 3

ძირითადი ვალდებულების მდგომარეობის შესახებ ცნობების მიწოდების
ვალდებულება ეკისრება მხოლოდ თავდების მოთხოვნის შემთხვევაში. თავდების ეს
უფლებამოსილება შესაძლებლობას აძლევს მას, აკონტროლოს მის მიერ
უზრუნველყოფილი ვალდებულების მდგომარეობა.
III. სამართლებრივი შედეგები (902 II)
მუხლის 1-ლი ნაწილით გათვალისწინებული ვალდებულებების 4

შეუსრულებლობისათვის სამართლებრივი შედეგის სახით კანონი ითვალისწინებს
თავდებობიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლების დაკარგვას იმ ფარგლებში,
რომლებშიც თავდებისათვის დარღვევის ან/და უზრუნველყოფილი ვალდებულების
მდგომარეობის შესახებ შეუტყობინებლობა გამოიწვევდა ზიანს. მაგ., სასესხო
ვალდებულების უზრუნველყოფის შემთხვევაში თავდები აღარ აგებს პასუხს
ვადაგადაცილების პირგასამტეხლოსათვის.
1
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, 902-ე მუხლის ნორმა ადგენს

5 თავდებობისათვის დამახასიათებელ ერთ-ერთ უმთავრეს ნიშანს, რაც იმაში
გამოიხატება, რომ თავდები ინფორმირებული უნდა იყოს, თუ როგორ სრულდება
ვალდებულება ძირითად მოვალის მიერ. შესაბამისად, აღნიშნულთან დაკავშირებით
კანონმდებელი ითვალისწინებს კრედიტორის პასუხისმგებლობის საკითხს.
კრედიტორი ვალდებულია, თავდებს აცნობოს ძირითადი მოვალის მიერ ვალის
გადახდის გადაცილების შემთხვევა. ასეთმა შეტყობინებამ შესაძლებელია
ვალდებულების შესრულების პროცესზე დადებითი გავლენა მოახდინოს. კრედიტორის
მხრიდან ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა თავდების პასუხისმგებლობის
შემცირების საფუძველია. საქმის მასალებით დადგენილია, რომ კრედიტორმა არ
შეატყობინა რა თავდებ პირს ძირითადი მოვალის მიერ გადახდის ვადის გადაცილების
შესახებ, ამ გადაცილებას მოჰყვა პირგასამტახლოს დარიცხვა. პალატა მიიჩნევს, რომ,
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 902-ე მუხლის საფუძველზე, თავდები უნდა
გათავისუფლდეს დაკისრებული პირგასამტელოსა და პროცენტის გადახდის
ვალდებულებისაგან.1
1
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2012 წლის 27 ივნისის №
2ბ/1040-12 გადაწყვეტილება.
2
მუხლი 903. ხელშეკრულების შეწყვეტა უვადო თავდებობის დროს
1. თუ თავდებობა უვადოა, თავდები ვალდებულია დაიცვას ხელშეკრულების

შეწყვეტის სამთვიანი ვადა.
2. ვადიანი თავდებობისას ხუთი წლის გასვლის შემდეგ ხელშეკრულება შეიძლება

შეწყდეს სამთვიანი ვადის დაცვით.
3. ცალმხრივი შეწყვეტის შემთხვევაში თავდები მოვალეა შეასრულოს შეწყვეტამდე

ნაკისრი ვალდებულებანი.
მუხლის ნორმები ადგენს ვადიანი და უვადო თავდებობის ხელშეკრულებების 1

შეწყვეტის წესს. თავდებობის ხელშეკრულების მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ
თავდებობის მოქმედების დროში შეზღუდვის შესახებ (მაგ., კრედიტორისა და
ძირითადი მოვალის საქმიანი ურთიეთობის დროს). ვადიანი თავდებობის
ხელშეკრულება მოქმედებს იმ ვადის განმავლობაში, რაც განსაზღვრულია
ხელშეკრულებაში. თუ თავდებობის ხელშეკრულებაში თავდებობის ვადა არ არის
განსაზღვრული, მაშინ ადგილი აქვს უვადო თავდებობას, რომელიც შეიძლება შეწყდეს
ხელშეკრულების შეწყვეტის სამთვიანი ვადის დაცვით (903 I).
II. თავდებობის ხელშეკრულების შეწყვეტა
ვადიანი თავდებობის შემთხვევაში ვადის გასვლის შემდეგ ხელშეკრულება 2

ავტომატურად წყდება მხარეთა დამატებითი შეთანხმების ან შეწყვეტის განცხადების
გარეშე. მხარეებს თავისუფლად შეუძლიათ განსაზღვრონ ვადის ხანგრძლივობა, თუმცა,
ის არ უნდა აღემატებოდეს 5 წელს. ამ ვადის გასვლის შემდეგ თავდებობის
ხელშეკრულება შეიძლება შეწყდეს ნებისმიერი მხარის მიერ მეორე მხარისათვის სამი
თვით ადრე წარდგენილი განცხადებით. ხელშეკრულების შეწყვეტის სამართლებრივი
შედეგისათვის განცხადების ადრესატის თანხმობა აუცილებელი არ არის. უვადო
თავდებობის შემთხვევაში ხელშეკრულება შეიძლება შეწყდეს ნებისმიერი მხარის ნების
გამოვლენით შეწყვეტის სამთვიანი ვადით დაცვით.
როგორც ვადიანი, ისე უდავო თავდებობის ხელშეკრულებების შეწყვეტა არ 3

ათავისუფლებს თავდებს ნაკისრი ვალდებულების შესრულებისაგან (903 III).
საწინააღმდეგოს დაშვებით კრედიტორი დადგებოდა ნებისმიერ დროს
უზრუნველყოფის დაკარგვის გაუმართლებელი რისკის ქვეშ.
1
მუხლი 904. თავდებობის ვალდებულებისაგან განთავისუფლების საფუძვლები
I. თუ თავდები იკისრებს თავდებობას ძირითადი მოვალის დავალებით, ან თუ

დავალების გარეშე სხვისი საქმეების წარმართვის წესების შესაბამისად თავდებობის
გამო მიენიჭება რწმუნებულის უფლებები ძირითადი მოვალის მიმართ, მაშინ მას
შეუძლია მოითხოვოს თავდებობისაგან განთავისუფლება, თუ:
ა) ძირითადი მოვალის ქონებრივი მდგომარეობა არსებითად გაუარესდა;
ბ) თავდებობის დადგენის შემდეგ ძირითადი მოვალისაგან გადახდევინება არსებითად

გაძნელდა საცხოვრებელი ადგილის ან ადგილსამყოფელის შეცვლის გამო;
გ) კრედიტორს თავდების წინააღმდეგ აქვს შესრულებაზე სააღსრულებო წარწერის

მქონე დოკუმენტი.
2. თუ ძირითადი ვალდებულებების შესრულების ვადა ჯერ არ დამდგარა, მოვალეს

შეუძლია განთავისუფლების ნაცვლად მისცეს თავდებს უზრუნველყოფა.
I. ზოგადი დებულებები .................................................................................................................................................. 1

II. თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლება და მისი წინაპირობები .......................................... 2
1. თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლება................................................................................ 2
2. ქონებრივი მდგომარეობის გაუარესება ................................................................................................................ 3
3. საცხოვრებელი ადგილის ან ადგილსამყოფელის შეცვლა ................................................................................ 3
4. აღსრულებას დაქვემდებარებული დოკუმენტი ................................................................................................. 3
III. უზრუნველყოფის წარდგენა ვალდებულებისაგან გათავისუფლების ნაცვლად (904 II) ................................. 3
მუხლის ნორმები აწესრიგებს თავდებობის კისრების შემთხვევებს თავდებსა და 1

ძირითად მოვალეს შორის არსებული დავალების (709-722) ან დავალების გარეშე სხვისი
საქმეების შესრულების (969-975) ვალდებულებით-სამართლებრივი ურთიერთობების
საფუძველზე. ამ შემთხვევებში აღნიშნული ურთიერთობები ქმნის სამომავლოდ
თავდების მიერ კრედიტორის დაკმაყოფილების შემთხვევაში ძირითადი მოვალის
მიმართ წარმოშობილი რეგრესული მოთხოვნის უფლების (905) უზრუნველყოფის
საფუძველს.1 ნორმის მიზანია, დაიცვას აღნიშნულ შემთხვევაში თავდების ინტერესები
ძირითადი მოვალის მიმართ აქვს თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის
უფლების მინიჭებით, თუ სახეზეა თავდების რისკის შემდგომში გაზრდის საშიშროება.
აღსანიშნავია, რომ მუხლის 1-ლ ნაწილში ადგილი აქვს ტექნიკური ხასიათის ხარვეზს, 2
რომელიც მდგომარეობს ნორმის ტექსტში მხოლოდ ერთი, მაგრამ ნორმის
შინაარსისათვის გადამწყვეტი სიტყვის არარსებობაში. მუხლის ქართული ვერსიის
ნორმის სიტყვასიტყვითი შინაარსიდან გამომდინარე, თავდებს ნებისმიერ დროს —
თუნდაც სასამართლოში დავის მიმდინარეობისას — შეუძლია მოითხოვოს
თავდებობისაგან გათავისუფლება, თუ არსებობს ამ მუხლში მითითებული

1
გარემოებები. მაგრამ ასეთი ინტერპრეტაცია აშკარად გაუმართლებლად საზიანოა

თავდებობით უზრუნველყოფილი კრედიტორის ინტერესებისათვის, ვინაიდან ეს
უკანასკნელი დაკარგავდა უზრუნველყოფას სწორედ იმ დროს, როდესაც მოვალის
ქონებრივი მდგომარეობა არსებითად გაუარესდა და ა. შ. ამ ნორმის ქართულ ვერსიას
თავისი ფორმულირების გამო შეიძლება შედეგად მოჰყვეს მისი არასათანადო, მცდარი
გამოყენება პრაქტიკაში; იგი იძლევა თავდების მიერ ნებისმიერ დროს
პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების საშუალებას იმ დროს, როდესაც გერმანიის
სამოქალაქო კოდექსში არსებულ ამ ნორმის ანალოგში აღნიშნული დაშვებული არ არის.
904-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის ანალოგიური ნორმა გერმანიის სამოქალაქო კოდექსში
გათვალისწინებულია § 775-ის 1-ლ ნაწილში, რომლის კორექტული თარგმანის
გაცნობის შედეგად ვადგენთ ქართული ნორმის სწორ ვერსიას: საქართველოს
სამოქალაქო კოდექსის 904-ე მუხლი, მართალია, სიტყვასიტყვით იქნა რეცეფცირებული
§ 775-დან, მაგრამ ქართული ტექსტის რედაქტორს გამორჩა ერთი სიტყვა, რომლითაც
არსებითად იცვლება ნორმის შინაარსი! კერძოდ, გერმანულ ტექსტში აღნიშნულია, რომ
თავდებს კი არ „შეუძლია მოითხოვოს თავდებობისაგან გათავისუფლება“, არამედ
თავდებს „შეუძლია მოსთხოვოს მოვალეს თავდებობისაგან გათავისუფლება“.
იმთავითვე ნათელია, თუ რა დიდი განსხვავებაა ქართულ და გერმანულ ვერსიებს
შორის: სწორი ვერსიის შემთხვევაში თავდებს კი არ შეუძლია „საერთოდ“ ნებისმიერ
დროს და ნებისმიერი პირისა თუ ორგანოს (მაგალითად, სასამართლოს) წინაშე
მოითხოვოს გათავისუფლება, არამედ მხოლოდ მოვალისაგან და ამ უკანასკნელი
ფორმალობის დაუცველობის შემთხვევაში იგი რჩება კვლავ ვალდებული თავდებობით.
3 მუხლის ნორმები დისპოზიციურია და ისინი შეიძლება შეიცვალოს მხარეთა

შეთანხმებით;2 მაგ., მხარეებს თავდებობის ხელშეკრულებაში შეუძლიათ პირდაპირ
გამორიცხონ ამ მუხლის ნორმებიდან გამომდინარე თავდებობისაგან გათავისუფლების
შესაძლებლობა.
II. თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლება და მისი წინაპირობები
1. თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლება
4 დავალების ან დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების ურთიერთობების

საფუძველზე ნაკისრი თავდებობის შემთხვევაში ძირითად მოვალესთან შიდა
ურთიერთობიდან გამომდინარე თავდებს ამ უკანასკნელის მიმართ აქვს
თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლება. ამ მოთხოვნის უფლების
რეალიზაციის წინაპირობებია:
- ძირითადი მოვალის ქონებრივი მდგომარეობის არსებითი გაუარესება,
- ძირითადი მოვალისაგან გადახდევინების არსებითი გაძნელება

საცხოვრებელი ადგილის ან ადგილსამყოფელის შეცვლის გამო და

2
- თავდების მიმართ ვალდებულების შესრულებაზე აღსრულებას

დაქვემდებარებული დოკუმენტის არსებობა.
2. ქონებრივი მდგომარეობის გაუარესება
თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლების წინაპირობა შეიძლება იყოს 5

მხოლოდ ძირითადი მოვალის ქონებრივი მდგომარეობის არსებითი გაუარესება.
არსებით გაუარესებას ადგილი აქვს იმ შემთხვევაში, როდესაც საფრთხე ექმნება
ძირითადი მოვალის მიმართ თავდების რეგრესულ მოთხოვნის უფლებას.3
3. საცხოვრებელი ადგილის ან ადგილსამყოფელის შეცვლა
საცხოვრებელი ადგილის ან ადგილსამყოფელის შეცვლა უნდა იყოს ძირითადი 6

მოვალისაგან გადახდევინების არსებითი გაძნელების მთავარი მიზეზი.
4. აღსრულებას დაქვემდებარებული დოკუმენტი
აღსრულებას დაქვემდებარებული დოკუმენტის აღსანიშნავად კანონი იყენებს 7

გამოთქმას: „სააღსრულებო წარწერის მქონე დოკუმენტი“, თუმცა, ეს უკანასკნელი
შედეგია მხოლოდ გერმანული ენიდან უზუსტო თარგმანისა. კერძოდ, ანალოგიური
გამოთქმა გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 775 ტექსტში კორექტული თარგმანის
შემთხვევაში შემდეგნაირად ჟღერს: „სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელიც
ექვემდებარება აღსრულებას“ ან „აღსრულებას დაქვემდებარებული სასამართლოს
გადაწყვეტილება“. აღსრულებას დაქვემდებარებული დოკუმენტების (აქტების)
ამომწურავი ჩამონათვალი მოცემულია „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ 1999 წლის
16 აპრილის საქ. კანონის მე-2 მუხლში.
III. უზრუნველყოფის წარდგენა ვალდებულებისაგან გათავისუფლების ნაცვლად

(904 II)
ვალდებულებისაგან გათავისუფლების ალტერნატივაა უზრუნველყოფის წარდგენა. 8

ვალდებულებისაგან გათავისუფლების ნაცვლად უზრუნველყოფის წარდგენა
შესაძლებელია მხოლოდ თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნის უფლების 2
წინაპირობის შემთხვევაში: ძირითადი მოვალის ქონებრივი მდგომარეობის არსებითი
გაუარესება და ძირითადი მოვალისაგან გადახდევინების არსებითი გაძნელება
საცხოვრებელი ადგილის ან ადგილსამყოფელის შეცვლის გამო. მუხლის 1-ლ ნაწილში
მოცემული მე-3 წინაპირობის არსებობისას უზრუნველყოფის წარდგენა აღარ არის
შესაძლებელი.
უზრუნველყოფის წარდგენის შემთხვევაში თავდებს უკვე შეუძლია მუხლის 1-ლი 9

ნაწილის საფუძველზე ვალდებულების შესრულების ვადის დადგომის შემდეგ
თავდებობისაგან გათავისუფლების მოთხოვნა.4

3
მუხლი 905. თავდების მიერ კრედიტორის დაკმაყოფილების შედეგები
თუ თავდები დააკმაყოფილებს კრედიტორს, მასზე გადადის კრედიტორის მოთხოვნა

ძირითადი მოვალის მიმართ. ძირითადი მოვალის შესაგებლები, რომლებიც
გამომდინარეობს მასა და თავდებს შორის არსებული სამართლებრივი
ურთიერთობიდან, ხელუხლებელი რჩება.
მუხლის ნორმა ადგენს ძირითადი მოთხოვნის კანონისმიერ გადასვლას თავდებზე ამ 1

უკანასკნელის მიერ კრედიტორის დაკმაყოფილების შემთხვევაში. ვინაიდან
თავდებობის შემთხვევაში ადგილი აქვს სხვა პირის ვალდებულების უზრუნველყოფას,
ნორმის მიზანია სამართლიანობის პრინციპიდან გამოდინარე თავდების ინტერესების
დაცვის უზრუნველყოფა მისთვის ძირითადი მოვალის მიმართ კრედიტორის
უფლებების მინიჭებით.
ძირითადი მოთხოვნა თავდებზე გადადის ავტომატურად (კანონის ძალით) და 2

დამატებითი შეთანხმება ან ცალმხრივი ნების გამოვლენა არ მოითხოვება. ძირითადი
მოთხოვნა გადადის ისეთსავე მდგომარეობაში, როგორშიც იგი იყო კრედიტორის
ხელში (198 I 2). შესაბამისად, ძირითად მოვალესა და კრედიტორს შორის არსებულ
ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობაში თავდები იკავებს კრედიტორის
ადგილს.
II. მოთხოვნის გადასვლა კანონის საფუძველზე (cessio legis)
1. მოთხოვნის გადასვლის წინაპირობები
მოთხოვნის კანონის საფუძველზე გადასვლისათვის აუცილებელია, სახეზე იყოს 3

შემდეგი წინაპირობები:
ა. თავდების მიერ კრედიტორის დაკმაყოფილება (905 1)
თავდების მიერ კრედიტორის დაკმაყოფილება გულისხმობს თავდების მიერ 4

თავდებობის ხელშეკრულებით მასზე დაკისრებული ვალდებულების სრულად
შესრულებას. ვალდებულების შესრულებისათვის თავდებს აქვს ჩვეულებრივი
მოვალის კუთვნილი უფლებები1 (მაგ., ვალდებულების შესრულება დეპონირებით
(434), ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვით (442), ნაკისრი ვალდებულებით
გათვალისწინებული შესრულების ნაცვლად სხვა შესრულების მიღებით (428) და ა. შ.).
ბ. ძირითადი და თავდებობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულების

არსებობა
თუ თავდებობით უზრუნველყოფილი ვალდებულება არ წარმოიშობა ან ის შემდგომში 5

შეწყდა, მოთხოვნის გადასვლა გამორიცხულია, თუმცა, თუ თავდები მაინც

1
ახორციელებს შესრულებას, მას კრედიტორის მიმართ აქვს შესრულების უკან

დაბრუნების მოთხოვნის უფლება უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმების საფუძველზე.2
2. აქცესორული უფლებების გადასვლა
6 თუ ძირითადი მოთხოვნა უზრუნველყოფილია სხვა აქცესორული უფლებებით (მაგ.,

გირავნობა), მოთხოვნის გადავლის შედეგად ეს უფლებებიც კანონის ძალით მიჰყვება
მოთხოვნას (200 I).
III. ძირითადი მოვალის შესაგებლები
7 მოთხოვნის კანონისმიერი გადასვლა თავდებზე არ უნდა აუარესებდეს ძირითადი

მოვალის უფლებრივ მდგომარეობას. ვინაიდან ძირითადი მოთხოვნა გადადის
ისეთსავე მდგომარეობაში, როგორშიც იგი იყო კრედიტორის ხელში, ამ შემთხვევაში
ძირითადი მოვალე ინარჩუნებს ყველა იმ შესაგებელს, რომლებიც მას კრედიტორის
მიმართ აქვს ამ უკანასკნელთან არსებული ვალდებულებით-სამართლებრივი
ურთიერთობიდან გამომდინარე (201 II, 905 2). შესაბამისად, მოთხოვნის გადასვლის
მომენტიდან აღნიშნული შესაგებლების გამოყენების უფლება ძირითად მოვალეს ექნება
უკვე თავდების მიმართ.

2
თავი ოცდამესამე
კონტოკორენტი
თავის შესავალი
კონტოკორენტის შეთანხმება მხარეთა შორის არსებული საქმიანი 1

ურთიერთობებიდან გამომდინარეობს. მას უდიდესი პრაქტიკული
დანიშნულება აქვს საბანკო სამართალში. მხარეთა მიერ ასეთი სახის
1
შეთანხმების საფუძველზე შესაბამის ბანკში ხდება ანგარიშის გახსნა,2

კონტოკორენტის სახით.3
კონტოკორენტის მნიშვნელობა თანამედროვე საბაზრო ურთიერთობებში 2

დიდია, რამდენადაც შესაძლებელია მისი მონაწილე მხარეები სხვადასხვა
ტერიტორიაზე საქმიანობდნენ და შესაბამისი ვალდებულების საფუძველზე
არსებული გაანგარიშება უშუალოდ აღნიშნულ სამართლებრივ ინსტიტუტს
მიანდონ.4 კონტოკორენტზე შეთანხმებისთვის მათ მხოლოდ ხელშეკრულების
დადება სჭირდებათ, რაც შესაბამისი სამართლებრივი ურთიერთობის
დაწყების საფუძველი ხდება.5
კონტოკორენტი გადახდის გამარტივებულ გზას წარმოადგენს.6 მისი 3

განხორციელებისთვის, ისევე როგორც სხვა სახელშეკრულებო-
სამართლებრივი ინსტიტუტების სამართლებრივი რეალიზაციისთვის
შესაძლებელია მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალებათა გამოყენება (909).
კონტოკორენტის შეთანხმება სახელშეკრულებო ურთიერთობის ერთ-ერთი 4

სახეა, რომელიც სპეციალური სამართლებრივი ურთიერთობის დაწყების
წინაპირობას წარმოადგენს. მხარეთა შორის არსებული შეთანხმება მათი
საქმიანი კავშირების არსებობას უკავშირდება, რაც ყოველდღიურ სამეწარმეო
საქმიანობისთვის დამატებით შესაძლებლობას ქმნის.
მუხლი 906. ცნება. შინაარსი
1 Tegen, in Tegen/Reul/Heidinger/Tersteegen, Unternehmensrecht, Handelsrecht, Gesellschaftsrecht,

Umwandlungsrecht, 2009, S. 102.
2 შეად. Hopt, in Baumbach/Hopt, HGB, 35. Aufl., §355, Rn. 4.

4 შეად. Koller, in Koller/Roth/Morck, HGB, 7. Aufl., §355, Rn. 3.

6 MüKo/Langebucher, HGB, 3. Aufl., §355, Rn. 4.
სერგი ჯორბენაძე 1
1. კონტოკორენტის შეთანხმებით მხარეები კისრულობენ

პასუხისმგებლობას, საქმიანი კავშირებიდან წარმოშობილი მოთხოვნები და
გადახდები შეიტანონ ანგარიშზე და ანგარიშის დახურვამდე მიიჩნიონ
ხელშეუხებლად.
2. ანგარიშის სალდო ექვემდებარება გადახდას შეთანხმებულ ვადაში. თუ

ანგარიშის დახურვისას ის მხარე, რომელსაც ეკუთვნის თანხის ნაშთი, არ
მოითხოვს გადახდას, მაშინ იგი შეიტანება კონტოკორენტზე.
3. ანგარიშის დახურვით წარმოიშობა სალდოს მოთხოვნა, რომელიც

შესრულების მიზნით იკავებს კონტოკორენტზე მოთავსებული მოთხოვნის
ადგილს.
4. ანგარიშის დახურვა წარმოებს წელიწადში ერთხელ, თუ სხვა რამ არ არის

დადგენილი.
I. ზოგადი დებულებები...................................................................................................................... 3
II. 906 I ..................................................................................................................................................... 3
1. კონტოკორენტის შეთანხმების არსი................................................................................................. 3
2. მხარეები ................................................................................................................................................ 4
3. ვალდებულებების განსაზღვრა კონტოკორენტის საფუძველზე ................................................ 4
4. საქმიანი კავშირების მნიშვნელობა................................................................................................... 4
5. საბანკო ანგარიშის გახსნის სპეციფიური სახე ............................................................................... 5
6. გარიგების ფორმის არჩევის შესაძლებლობა მხარეთა მიერ ........................................................ 5
7. კონტოკორენტის სახეები ................................................................................................................... 5
III. 906 II .................................................................................................................................................... 6
1. ანგარიშის სალდო კონტოკორენტის შეთანხმებისას .................................................................... 6
2. თანხის ნაშთის შეტანა ანგარიშზე .................................................................................................... 6
IV. 906 III................................................................................................................................................... 7
1. ანგარიშის დახურვა ............................................................................................................................. 7
2. სალდოს მოთხოვნის წარმოშობა....................................................................................................... 7
V. 906 IV .................................................................................................................................................. 7
1. კანონით განსაზღვრული ერთწლიანი ვადა ................................................................................... 7
2. მხარეთა შეთანხმების არსებობა ........................................................................................................ 7
VI. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან ......................................................................... 8
1. ხელშეკრულების თავისუფლება ...................................................................................................... 8
2. საბანკო მომსახურება .......................................................................................................................... 8
VII. ნორმის დატვირთვა საპროცესო სამართალში ............................................................................ 9
1. ვალდებულების ჯეროვანი შესრულება .......................................................................................... 9
2. კონტოკორენტის შეთანხმების ბათილობის საფუძვლები ........................................................... 9
კონტოკორენტის შეთანხმება სახელშეკრულებო ურთიერთობათა ჭრილში 5
უნდა იქნას განხილული. აღნიშნული შეთანხმების მიხედვით, მხარეთა მიერ
ბანკში ანგარიშის გახსნა ხდება.7 თუმცა, ეს მოსაზრება იმგვარად არ უნდა
იქნას გაგებული, თითქოს პირის მიერ ნებისმიერი სახის საბანკო ანგარიშის
გახსნა კონტოკორენტის შეთანხმებაა.
კონტოკორენტის ანგარიშის გახსნა ბანკსა და მის კლიენტს შორის 6

დამყარებულ სამართლებრივ ურთიერთობას წარმოადგენს,8 რომლის
მონაწილე მხარეთა სამართლებრივი ურთიერთობა შეიძლება როგორც
მსხვილ, ისე მცირე და საშუალო სამეწარმეო (ბიზნეს) ურთიერთობებიდან
გამომდინარეობდეს.9
კონტოკორენტის შეთანხმების მხარეებს წარმოადგენენ ის პირები, რომლებსაც 7

საქმიანი ურთიერთობები აკავშირებთ. მაგალითად, სისტემატიურ სავაჭრო
ურთიერთობაში მხარეთა შორის დადებული კონტოკორენტის შეთანხმება
ამარტივებს ურთიერთსაპირისპირო მოთხოვნათა გაქვითვას. ასეთ
შემთხვევაში, მხარეთა შეთანხმებას, ნაკისრი უფლებებისა და მოვალეობების
საბანკო ანგარიშზე შეტანა წარმოადგენს.10
II. 906 I
კონტოკორენტის შეთანხმების საგანი მხარეთა ნებაზეა დამოკიდებული. 8
კონტოკორენტის შეთანხმებით გათვალისწინებულია მხარეთა
პასუხისმგებლობა, რაც კონკრეტული საქმიანობიდან გამომდინარე
გადახდებისა და მოთხოვნების შესაბამის საბანკო ანგარიშზე შეტანაში
გამოიხატება.
1. კონტოკორენტის შეთანხმების არსი

კონტოკორენტი მის მონაწილე მხარეთა შორის ურთიერთმოთხოვნათა 9
ჩათვლის სპეციალურ პრინციპს ემყარება.11 აღნიშნული შეთანხმება არანაკლებ
ორი მხარის ნებაზეა დამოკიდებული.12 მხარეები წარმოდგენილნი არიან
საქმიანი კავშირებიდან, რომელთა შორის არსებული სამართლებრივი
საკითხების მოწესრიგების მარტივ საშუალებას კონტოკორენტი წარმოადგენს.

8 იქვე.
10 შდრ. Holzhammer, Richard, Allgemeines Handelsrecht und Wertpapierrecht, 8. Aufl., Wien, 1998,
S. 182.
11 შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II., მუხ. 906, გვ. 245.
12 შდრ. Urteil Az. 6 U 27/13, OLG Köln, 23.08.2013, Rn. 43.
კონტოკორენტიდან წარმოშობილი ვალდებულებები შეიძლება როგორც ერთ-

ერთ მხარეს, ისე ორივე მათგანს დაეკისროს.13
2. მხარეები
10 კონტოკორენტის მონაწილე მხარეები შეიძლება როგორც ფიზიკური, ისე
იურიდიული პირები იყვნენ. თანამედროვე ეპოქაში არსებული პრაქტიკიდან
გამომდინარე, უმეტეს შემთხვევაში კონტოკორენტის მონაწილე მხარეს
მეწარმე სუბიექტი წარმოადგენს,14 თუმცა ეს ფაქტი 906-ე მუხლის
საფუძველზე არ გამორიცხავს იმ პირების მონაწილეობას კონტოკორენტის
სამართლებრივ ურთიერთობაში, რომლებიც არ არიან მეწარმეებად
დარეგისტრირებულნი, თუმცა გააჩნიათ საქმიანი კავშირები.15
3. ვალდებულებების განსაზღვრა კონტოკორენტის საფუძველზე

11 კონტოკორენტის შეთანხმების უმთავრესი დანიშნულება საქმიანი
კავშირებიდან წარმოშობილი თითოეული ვალდებულების ანგარიშზე
შეტანაა. ვალდებულება შეიძლება იყოს როგორც მოთხოვნა, ისე გადახდა.
ორივე შემთხვევაში, მხარეებს უფლება აქვთ, თავად განსაზღვრონ აღნიშნული
საკითხი, რაც აუცილებლად უნდა ჰქონდეთ შესაბამის გარიგებაში ასახული.
4. საქმიანი კავშირების მნიშვნელობა

12 საქმიანი კავშირებიდან წარმოშობილი მოთხოვნებისა და გადახდების
კონტოკორენტზე შეტანის საკითხი უშუალოდ კანონიდან გამომდინარეობს,
რაც ამ უკანასკნელის მოქმედების სავალდებულო წესზე მიუთითებს. კერძოდ,
კონტოკორენტი არ შეიძლება არსებობდეს სხვა სამართლებრივი
ურთიერთობისგან დამოუკიდებლად. აღნიშნული ისე არ უნდა იქნას
გაგებული, თითქოს მხარეებს ძირითად სახელშეკრულებო პირობებთან
ერთად კონტოკორენტის თაობაზე დათქმის განხორციელება მოუწევთ.
13 კონტოკორენტის ხელშეკრულების დადება შესაძლებელია მხარეთა მიერ

ძირითადი ხელშეკრულების დადებამდეც. იგი შეიძლება წინარე
ხელშეკრულებაშიც განისაზღვროს, თუმცა კონტოკორენტის პრაქტიკული
დანიშნულება, მხარეთა შორის არსებულ ძირითად სახელშეკრულებო
ურთიერთობას გულისხმობს.
13 შდრ. Holzhammer, Richard, Allgemeines Handelsrecht und Wertpapierrecht, 8. Aufl., Wien, 1998,
S. 182 და შემდგომი.
14 იხ. მაგალითად, MüKo/Langebucher, HGB, 3. Aufl., 2013, §355, Rn. 1, რომელშიც
მითითებულია, რომ კონტოკორენტის შეთანხმება უმეტეს შემთხვევაში პრაქტიკაში სწორედ
სამეწარმეო (ბიზნეს) ურთიერთობებზეა დამყარებული.
15 აღნიშნულ შემთხვევაში გასათვალისწინებელია, რომ მათ მიერ განხორციელებული
საქმიანობა შეიძლება არ შეესაბამებოდეს „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში

განსაზღვრულ სამეწარმეო საქმიანობას. მათ, მაგალითად, როგორც ფიზიკურ პირებს,
შეიძლება გააჩნდეთ საქმიანი კავშირები ერთმანეთთან და აღნიშნულის საფუძველზე
გადაწყვიტონ ასეთი სახის შეთანხმების დადება.
5. საბანკო ანგარიშის გახსნის სპეციფიური სახე

კონტოკორენტის შეთანხმება მხოლოდ მხარეთა მიერ ბანკში საერთო 14
ანგარიშის გახსნის შესაძლებლობას არ გულისხმობს. ამ შეთანხმების
დასადებად მხარეებს საქმიანი კავშირები16 და აღნიშნული გარიგების
საფუძველზე წარმოშობილი შესაბამისი მოთხოვნები უნდა გააჩნდეთ. ასეთი
დათქმის წინაპირობაა ის, რომ კონტოკორენტის წარმოშობა უშუალოდ
მხარეთა შორის არსებულ მოთხოვნებს ეხება,17 რაც მხარეთა მიერ შესაბამისი
ჩათვლების განხორციელებაზეა დამოკიდებული. მოთხოვნათა ჩათვლების
შემდეგ დარჩენილ სხვაობაზე კრედიტორს მოთხოვნის უფლება წარმოეშობა.18
აღნიშნული კი თავის მხრივ, კონტოკორენტის შეთანხმების საფუძველზე
გახსნილი საბანკო ანგარიშის სპეციფიკურობაზე მიუთითებს, რომელიც
განსხვავდება მაგალითად, შრომითი ურთიერთობისას საბანკო ანგარიშის
გახსნისგან19 და სხვ.
6. გარიგების ფორმის არჩევის შესაძლებლობა მხარეთა მიერ

კონტოკორენტის ხელშეკრულება შეიძლება როგორც წერილობით, ისე 15
ზეპირად დაიდოს. ორივე შემთხვევაში სავალდებულოა სახეზე იყოს მისი
მონაწილე მხარეთა მიერ გამოვლენილი ნების ნამდვილობა.20/21 აღნიშნულ
საკითხზე გამოიყენება 68-ე და შემდგომი მუხლები, რომლითაც გარიგების
ფორმის სახეა განსაზღვრული. 906-ე და შემდგომი მუხლები კონტოკორენტის
შეთანხმებისას წერილობითი გარიგების სავალდებულო ფორმას
იმპერატიულად არ უთითებს. მაგალითად, ზეპირად დადებული გარიგების
შემთხვევაში მხარის ნება შეიძლება დუმილითაც იქნას გამოხატული,22 რაც
შესაბამისი ქმედების განხორციელების დაწყებაში ვლინდება.
7. კონტოკორენტის სახეები
კონტოკორენტის სახეების დაყოფა შესაძლებელია პირდაპირ 23 და 16
არაპირდაპირ24 კონტოკორენტად. აღნიშნულს სამოქალაქო კოდექსი პირდაპირ
არ აწესრიგებს, თუმცა მისი ამგვარი დიფერენცირება შესაძლებელია შემდეგი
საფუძვლით: სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით არ არის სავალდებულო
კონტოკორენტის მონაწილე ერთ-ერთი მხარე მეწარმე სუბიექტი იყოს. თუმცა,
უცხო ქვეყნის პრაქტიკაში არსებული უმეტესი შემთხვევიდან გამომდინარე,
ასეთი შეთანხმების დადებისას მისი ერთ-ერთი მხარედ, ხშირ შემთხვევაში
16 შდრ. Kandelhard, in Derleder/Knops/Bamberger, Handbuch zum deutschen und europäischen

Bankrecht, 2. Aufl., 2009, §38, Rn. 2.
17 იქვე. Rn. 16.
19 შდრ. Kandelhard, in Derleder/Knops/Bamberger, Handbuch zum deutschen und europäischen
Bankrecht, 2. Aufl., 2009, §38, Rn. 17.


23 შდრ. Holzhammer, Allgemeines Handelsrecht und Wertpapierrecht, 8. Aufl., Wien, 1998, 182.
24 MüKo/Langebucher, HGB, 3. Aufl., 2013, §355, Rn. 12.
სწორედ სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელი პირი გვევლინება.25

აღნიშნული კი თავის მხრივ, საქმიანი კავშირის არსებობის უპირველეს
საფუძველს წარმოადგენს, ვინაიდან ბიზნეს გარიგება უმეტეს შემთხვევაში
სწორედ მეწარმეთა შორის იდება,26 რაც წარმოშობს კონტოკორენტის
შეთანხმების დადების წინაპირობას.27
17 არაპირდაპირი სახის კონტოკორენტად შესაძლებელია განვიხილოთ

სამართლებრივი ურთიერთობა, რომლის ერთ-ერთ მხარესაც არ წარმოადგენს
მეწარმე.28 ასეთ შემთხვევაში გამოიყენება ანალოგიის პრინციპი, ვინაიდან
საქმიანი კავშირების არსებობა არ გულისხმობს მასში მხოლოდ მეწარმის
მონაწილეობის ვალდებულებას. იგი შეიძლება წარმოიშვას იმ პირებს შორის,
რომელთათვისაც ასეთი საქმიანობის განხორციელება არ იქნება სამეწარმეო
საქმიანობასთან დაკავშირებული. მაგალითად, ნასყიდობა გადახდის
განვადებით (505 და შემდგომი), რომლის საფუძველზეც მხარეს ეკისრება
პერიოდულად ანგარიშსწორების განხორციელების ვალდებულება და ასეთი
სახელშეკრულებო ურთიერთობის მეორე მონაწილე მხარის მიმართ
შესაბამისი მოთხოვნები წარმოეშობა.
III. 906 II
1. ანგარიშის სალდო კონტოკორენტის შეთანხმებისას

18 შესაძლებელია, მხარეები ანგარიშის სალდოს გადახდის ვადის შესახებ
შეთანხმდნენ. გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ, როდესაც
დაკმაყოფილებული იქნება მხარეთა ურთიერთმოთხოვნები, სალდოს
გადახდა უნდა მოხდეს დათქმულ დროსა და ვადაში.29 ასეთი ქმედება კი
ანგარიშსწორების შესრულებას წარმოადგენს.30
2. თანხის ნაშთის შეტანა ანგარიშზე

19 თანხის ნაშთის ანგარიშზე შეტანა იმ მხარის ნებაზეა დამოკიდებული,
რომელსაც ურთიერთმოთხოვნათა საფუძველზე მიღებული ნაშთი ეკუთვნის.31
იგი უფლებამოსილია, უარი თქვას ნაშთის მიღებაზე, რაც თავის მხრივ,
კონტოკორენტის შეთანხმების მსგავსი სამართლებრივი ურთიერთობის
25 იხ. მაგალითად, Koller, in Koller/Roth/Morck, HGB, 7. Aufl., §355, Rn. 3.

27 Kandelhard, in Derleder/Knops/Bamberger, Handbuch zum deutschen und europäischen Bankrecht,
2. Aufl., 2009, §38, Rn. 6.

28 Holzhammer, Allgemeines Handelsrecht und Wertpapierrecht, 8. Aufl., Wien, 1998, S. 183.
30 იქვე.
31 იქვე.
დამყარებას გულისხმობს, რომლის მოქმედების პერიოდულობაც ახლიდან

განისაზღვრება.32
IV. 906 III
1. ანგარიშის დახურვა
ანგარიშის დახურვა მხარეთა ნებაზეა დამოკიდებული. იგი შეიძლება როგორც 20
კანონით დადგენილი წესით, ისე მათ შორის არსებული შეთანხმებით (906 IV)
განხორციელდეს. შეთანხმება კერძო ავტონომიის პრინციპზეა დამყარებული
და ისევე როგორც სხვა სახელშეკრულებო ურთიერთობების დროს, მისი
განსაზღვრა მხარეთა მიერ ხორციელდება. ამასთან, კონტოკორენტის
საფუძველზე გახსნილი ანგარიშის დახურვა სალდოს გამოყვანას
გულისხმობს, რაც სალდოს მოთხოვნის საფუძველი ხდება 33
და რის
უფლებამოსილებაც მის მონაწილე ერთ-ერთ მხარეს (კრედიტორს) ეკუთვნის.
2. სალდოს მოთხოვნის წარმოშობა

შეტყობინება სალდოს მიღების შესახებ მხარეთა შორის დადებული 21
კონტოკორენტის ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველია.34 აღნიშნული
სალდოს სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარეობს, რომლის მოთხოვნაც
ანგარიშზე არსებული ყველა მოთხოვნის გაუქმებას ითვალისწინებს (სალდოს
მოთხოვნა). ასეთის არსებობის შემთხვევაში, იგი კონტოკორენტზე არსებულ
მოთხოვნის ადგილს იკავებს.35
V. 906 IV
1. კანონით განსაზღვრული ერთწლიანი ვადა

კონტოკორენტის შეთანხმების არსი მდგომარეობს მის განსაზღვრულ 22
პერიოდულობაში.36 პერიოდულობა განისაზღვრება კანონით, რომლის
საფუძველზეც, საბანკო ანგარიშის დახურვა წარმოებს წელიწადში ერთხელ.
ასეთი კანონისმიერი დათქმა მხარეთა უფლებების დაცვის აუცილებლობიდან
გამომდინარეობს, რადგან შესაძლებელია მხარეებს საბანკო ანგარიშის
მოქმედების პერიოდულობა გარიგების შინაარსით მოწესრიგებული არ
ჰქონდეთ.
2. მხარეთა შეთანხმების არსებობა

ანგარიშის დახურვის საკითხზე შესაძლებელია მხარეთა მიერ შესაბამისი 23
შეთანხმება იყოს მიღწეული. აღნიშნული შეთანხმების გათვალისწინება
მხარეებს ხელშეკრულებით ან ცალკე დებულებით შეუძლიათ. ორივე
32 იქვე.
33 იქვე.
34 Rohlfing, Wirschaftsrecht 1: Bürgerliches Recht und Handelsrecht. 2005, S. 268.
36 იქვე, 245.
შემთხვევაში პერიოდულობის საკითხის განსაზღვრა მათი პრეროგატივაა,

რომლის საფუძველზეც პერიოდულობა შეიძლება ერთ წელზე უფრო ნაკლები
ვადითაც იქნას განსაზღვრული.
VI. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან
1. ხელშეკრულების თავისუფლება
24 კონტოკორენტის შეთანხმება ორმხრივი ან მრავალმხრივი გარიგების სახეს
წარმოადგენს, რაც შესაბამის სახელშეკრულებო ურთიერთობაში გამოიხატება.
906-ე მუხლი შეთანხმების მიღწევის საკითხთან დაკავშირებით მხარეთათვის
სპეციალურ აკრძალვას არ ადგენს, რაც თავის მხრივ, ხელშეკრულების
თავისუფლების პრინციპის განხორციელებაში გამოიხატება. აღნიშნული
როგორც ხელშეკრულების შინაარსის, ისე დადების თავისუფლებას
გულისხმობს.37
25 მხარეებს უფლება აქვთ, მათ მიერვე არჩეული ფორმით, ნებისმიერი სახის

მოთხოვნები და გადახდები (რომელიც არ იქნება მოქმედ
კანონმდებლობასთან შეუსაბამო) შეიტანონ ანგარიშზე. იმის
გათვალისწინებით, რომ კონტოკორენტის უმეტესობა, ძირითადი
ხელშეკრულების საფუძველზე წარმოშობილი სამართლებრივი
ურთიერთობის გარეშე არ არსებობს, უნდა მივიჩნიოთ, რომ ხელშეკრულების
თავისუფლების პრინციპის რეალიზაცია ერთგვარი წინაპირობაა მხარეთათვის
კონტოკორენტის შეთანხმების დადების თვალსაზრისით.
2. საბანკო მომსახურება
26 კონტოკორენტის პრაქტიკული მნიშვნელობა საბანკო სამართალთანაა მჭიდრო
კავშირში.38 ამ მხრივ, ყურადსაღებია მისი განხილვა ისეთი სახის საბანკო
მომსახურების ჭრილში, როგორიცაა ანგარიშსწორება (859 და შემდგომი) და
საბანკო კრედიტი (867 და შემდგომი).
ანგარიშსწორებასთან კავშირი უპირატესად გადასახადებში გამოიხატება,

ვინაიდან კონტოკორენტის საფუძველზე საბანკო ანგარიშის გახსნა
მხარეთათვის შესაბამისი გადასახადებისგან გათავისუფლების საფუძველს არ
წარმოადგენს.39 საბანკო კრედიტთან მიმართებით შესაძლებელია
კონტოკორენტის სამართლებრივი ინსტიტუტის განხილვა, რადგან,
37 შდრ. Hopt, in Baumbach/Hopt, HGB, 35. Aufl., §350, Rn. 1.

38 შდრ. Tegen, in Tegen/Reul/Heidinger/Tersteegen, Unternehmensrecht, Handelsrecht,
Gesellschaftsrecht, Umwandlungsrecht, 2009, S. 102.
39 შდრ. Hopt in Baumbach/Hopt, HGB, 35. Aufl., §355, Rn. 16 და შემდგომი.
პრაქტიკული დანიშნულებიდან გამომდინარე, მას შეიძლება კრედიტის

ფუნქციაც მიენიჭოს,40 მაგალითად, კონტოკორენტის გადავადება.41
VII. ნორმის დატვირთვა საპროცესო სამართალში
1. ვალდებულების ჯეროვანი შესრულება

კონტოკორენტის შეთანხმების სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე, მისი 27
მოქმედების წინაპირობის განმსაზღვრელი (როგორც ვალდებულების
შესრულების ზოგადი სამართლებრივი პრინციპი) 361 II მუხლია.
ვალდებულების ჯეროვნად შესრულების პრეზუმფცია მხარეთა მიერ ნაკისრი 28

შესაბამისი მოვალეობების სამართლებრივი საფუძვლებიდან
გამომდინარეობს. ჯეროვანი შესრულება გულისხმობს როგორც მხარეთა მიერ
მოთხოვნებისა და გადახდების ანგარიშზე შეტანას, ისე იმ სახელშეკრულებო
ვადის დაცვას (906 IV) გათვალისწინებული პერიოდულობის დაცვით), რაც
მათ შორის არსებული კონტოკორენტის შეთანხმებიდან გამომდინარეობს.
2. კონტოკორენტის შეთანხმების ბათილობის საფუძვლები

კონტოკორენტის შეთანხმების ბათილობა დაფუძნებულია სკ-ის ზოგად 29
ნაწილში მოწესრიგებულ გარიგების ბათილობის საფუძვლებზე. მაგალითად,
გარიგების ბათილობის სამართლებრივი საფუძველი, რომელიც
განპირობებულია სასამართლოს მიერ ქმედუუნაროდ აღიარებული პირის
მიერ ასეთ გარიგების დადების გამო (58 I).
40 შდრ. MüKo/Langebucher, HGB, 3. Aufl., 2013, §355, Rn. 6.

41 შდრ. Maultzsch, in Oetker, Handelsgesetbuch, 3. Aufl., 2013, §355, Rn. 9.
მუხლი 907. კონტოკორენტის გაუქმება
ეჭვის არსებობისას კონტოკორენტი შეიძლება ნებისმიერ დროს გაუქმდეს

და ანგარიში დაიხუროს.
I. ნორმის მოქმედების წინაპირობა
1. ეჭვი
კონტოკორენტის შეთანხმების პერიოდულობა გარდა 906-ე მუხლში გაწერილი 1

ვადებისა, მხარეთა შეთანხმებაზეცაა დამოკიდებული. იგი ხელშეკრულებაში
შეთანხმებული პერიოდულობის დაცვის გარდა, შესაბამისი ეჭვის
არსებობისას გამოიყენება.
საქართველოს კანონმდებლობაში არ არის განმარტებული ტერმინი - ეჭვი და 2

საკითხი, თუ რა სახით შეიძლება მოხდეს მისი ინტერპრეტაცია.
საერთაშორისოსამართლებრივ აქტებში განსაზღვრული ტერმინოლოგიიდან
გამომდინარე, შესაძლებელია განვსაზღვროთ, რომ ეჭვი აუცილებლად უნდა
იყოს საფუძვლიანი, რაც შესაბამის ქმედებაზე იქნება დაფუძნებული.1
იმ შემთხვევაში, თუ კონტოკორენტის მონაწილე მხარეს გაუჩნდება ეჭვი, 3

მეორე მხარის მიერ შესაბამისი ვალდებულების დარღვევის თაობაზე, მას
წარმოეშვება უფლება, მოითხოვოს მათ შორის არსებული სახელშეკრულებო
ურთიერთობის გაუქმება.2
2. კონტოკორენტის გაუქმება და ანგარიშის დახურვა
907-ე მუხლი კუმულატიურ ქმედებას განსაზღვრავს, რაც ეჭვის არსებობისას 4

(გარდა კონტოკორენტის შეთანხმების გაუქმებისა), ანგარიშის დახურვას
ავტომატურად გულისხმობს. აღნიშნული გამომდინარეობს კონტოკორენტის
სამართლებრივი ბუნებიდან, რომლის მთავარ არსსაც ბანკში ანგარიშის გახსნა
და მასზე შესაბამისი მოთხოვნების შეტანა წარმოადგენს.
II. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან და სამართლებრივი

შედეგი
1. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან
სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან კავშირი ორ ასპექტში შეიძლება იქნას 5

განხილული: ა) საბანკო ანგარიშსწორების ხელშეკრულების შეწყვეტა,
ვინაიდან ასეთ დროს ავტომატურად ხდება ანგარიშის გაუქმება. იგი
მხარეთათვის აღარ წარმოადგენს აქტუალური სახის ქმედების
განმახორციელებელ საშუალებას და ბ) ხელშეკრულებიდან გასვლა, რომელიც
1 იხ. მაგალითად, მელაძე, საფუძვლიანი ეჭვი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის

მიხედვით (http://mimomxilveli.wordpress.com/2012/09/06/ [15.12.2013]).
2 შდრ. შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, მუხ. 907, გვ. 247.
თავის მხრივ საქმიანი კავშირების გაგრძელების შესაძლებლობას მხარეებს

აღარ ანიჭებს.
ა. საბანკო ანგარიშსწორების ხელშეკრულების შეწყვეტა
6 როგორც კონტოკორენტის შესახებ შეთანხმება, ისე საბანკო ანგარიშსწორების

ხელშეკრულება (864), მხარეთა მიერ შეიძლება ნებისმიერ ნებისმიერ დროს
გაუქმდეს (შეწყდეს). თითოეულის არსებობისას, მხარეს არ ერთმევა
უფლებამოსილება, მიიღოს თანხის ის ოდენობა, რომელიც საბანკო ანგარიშზეა
ასახული და რომელზეც მას საკუთრების უფლება გააჩნია.
ბ. ხელშეკრულებიდან გასვლა
7 ხელშეკრულებიდან გასვლის (352 და შემდგომი) შემთხვევაში, მხარეებს

უბრუნდებათ ის სარგებელი და შესრულება, რაც მათ სახელშეკრულებო
ურთიერთობის დროს განახორციელეს.
2. სამართლებრივი შედეგი
8 კონტოკორენტის შეთანხმების გაუქმების თაობაზე ეჭვის არსებობისას

სამართლებრივი შედეგი გულისხმობს მხარეთათვის ყველა იმ შენატანის
დაბრუნებას, რაც მათ ასეთი სამართლებრივი ურთიერთობის დროს
ანგარიშზე შეიტანეს. აღნიშნული დათქმიდან არსებობს გამონაკლისი,
რომლის დროსაც, თუ მხარისთვის მეორე მხარის მიერ არ განხორციელებულა
ანგარიშსწორება, ამ უკანასკნელს უფლება ექნება მოითხოვოს ვალდებულების
ჯეროვანი შესრულება, თუ კონტოკორენტის შეთანხმება სასამართლოს მიერ
არ იქნება ბათილად ცნობილი.
მუხლი 908. პროცენტები განხორციელებული გადახდებისათვის
გათვალისწინებული გადახდებისათვის გადახდილ უნდა იქნეს პროცენტები

კანონით გათვალისწინებული საპროცენტო განაკვეთის ოდენობით, თუ
ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს.
კონტოკორენტის შეთანხმების საფუძველზე განხორციელებული 1

მოთხოვნების გადახდებისათვის უნდა მოხდეს პროცენტის გადახდა.1 მხარეთა
უფლებამოსილება, კონტოკორენტის შეთანხმების დადებასთან ერთად,
პროცენტის გათვალისწინებასაც გულისხმობს, რაც მათ შეთანხმების
განსაზღვრის ფართო შესაძლებლობებს ანიჭებს.
II. საპროცენტო განაკვეთი კონტოკორენტის შეთანხმებისას
კონტოკორენტის საფუძველზე დამყარებული სახელშეკრულებო 2

ურთიერთობებისას საპროცენტო განაკვეთის საკითხი შესაძლებელია
განხილულ იქნას ორ ასპექტში: საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობით
დადგენილი საპროცენტო განაკვეთის ოდენობისა და მხარეთა მიერ
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ოდენობის სახით.
1. საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული საპროცენტო განაკვეთი

საქართველოს კანონმდებლობით საპროცენტო განაკვეთის განსაზღვრა 3
საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მიერ ხდება. იგი საქართველოს
საგადასახადო კოდექსის მიზნებისთვის ასეთი განაკვეთის დამტკიცების
თაობაზე შესაბამის ბრძანებას გამოსცემს. საპროცენტო განაკვეთი წლიური
საპროცენტო განაკვეთის ოდენობით განისაზღვრება.2
2. მხარეთა მიერ დადებული ხელშეკრულება

კონტოკორენტის შეთანხმების საფუძველზე მხარეები უფლებამოსილნი არიან, 4
დამოუკიდებლად განსაზღვრონ საპროცენტო განაკვეთის ოდენობა, რომელიც
შეიძლება კანონით დადგენილ საპროცენტო განაკვეთზე ნაკლები იყოს.
აღნიშნული შესაძლებლობა მხარეების ნების ავტონომიიდან გამომდინარეობს.
III. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან

კონტოკორენტის შეთანხმების საფუძველზე პროცენტის განსაზღვრის საკითხი 5
სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან უპირველეს ყოვლისა, 403 II მუხლთან
მიმართებით უნდა განისაზღვროს. ფულადი პროცენტის გადახდევინების წესი
შეიძლება სახელშეკრულებო ურთიერთობიდან გამომდინარეობდეს.
აღნიშნული დათქმა დეფინიცირებულია 908-ე მუხლში.
1
შენგელია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, მუხ. 908, გვ. 247.
2 იხ. საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2011 წლის 28 იანვრის №38 ბრძანება.
მუხლი 909. კონტოკორენტში შეტანილი მოთხოვნის პიროვნული ან

სანივთო უზრუნველყოფა
1. თუ კონტოკორენტში შეტანილი მოთხოვნისათვის არსებობს პიროვნული

ან სანივთო უზრუნველყოფა, მაშინ კრედიტორს ანგარიშის დახურვის
შემდეგაც შეუძლია თავის სასარგებლოდ არსებული სალდოს თანხისათვის
მოითხოვოს დაკმაყოფილება ამ უზრუნველყოფიდან.
2. ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული წესი მოქმედებს

მაშინაც, როცა მოთხოვნისათვის არსებობს სოლიდარული
პასუხისმგებლობა.
კონტოკორენტის შეთანხმება ითვალისწინებს მოთხოვნის უზრუნველყოფის 1

იმ საშუალებებს, რომელიც თანამედროვე ეპოქაში სხვადასხვა
სახელშეკრულებო ურთიერთობისას ხშირად გამოიყენება. მოთხოვნა,
რომელზეც უზრუნველყოფაა გათვალისწინებული, წარმოადგენს სალდოს
თანხის საშუალებით შესაბამისი უფლების აბსოლუტურ რეალიზაციას,
რომელიც კონტოკორენტის მონაწილე მხარეთა მიერ იქნა განსაზღვრული.
აღნიშნული ნორმა გათვალისწინებულია კონტოკორენტის შეთანხმების
სამართლებრივი უზრუნველყოფისთვის,1 რაც მისი მონაწილე მხარეების
სამართლებრივი დაცვის გარანტიას წარმოადგენს.
II. 909 I
1. უზრუნველყოფის საშუალებები
კონტოკორენტის შეთანხმებისას გათვალისწინებულია მოთხოვნის 2

უზრუნველყოფის როგორც პიროვნული ანუ ვალდებულებითი,2 ისე სანივთო
უზრუნველყოფის საშუალებანი.3
ა. პიროვნული უზრუნველყოფა
პიროვნული უზრუნველყოფის საშუალებები კრედიტორს ვალდებულებით- 3

სამართლებრივ მოთხოვნის უფლებას იმ პირის მიმართ ანიჭებს, რომელიც მის
წინაშე ვალდებულების შესრულებას კისრულობს.4 კონტოკორენტის
შეთანხმებიდან გამომდინარე, მხარე უფლებამოსილია გამოიყენოს შემდეგი
სახის პიროვნული უზრუნველყოფის საშუალებანი: თავდებობა, საბანკო
გარანტია და მოვალის გარანტია.5 მაგალითად, გირავნობა, რომელიც ერთი
მხრივ, შესაძლებელია გავრცელდეს როგორც ფულად მოთხოვნაზე, ისე
1 შეად. Maultzsch, in Oetker, Handelsgesetbuch, 3. Auflage, §356, Rn. 4.

2 იხ. ჭანტურია, კრედიტის უზრუნველყოფის სამართალი, 2012, გვ. 43.
3 შდრ. Grundmann in Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn, Handelsgesetzbuch, 2. Auflage, §356, Rn. 2.
4 ჭანტურია, კრედიტის უზრუნველყოფის სამართალი, 2012, გვ. 43-44.
5 შდრ. იქვე. გვ. 44.
პროცენტზე და სხვა სახელშეკრულებო პირობებზე,6 ხოლო მეორე მხრივ, მისი

დატვირთვა კონტოკორენტის შეთანხმებიდან გამომდინარე სალდოს
მოთხოვნის შემთხვევაშია შესაძლებელი.7
ბ. სანივთო უზრუნველყოფა
4 კრედიტორის მიერ კონტოკორენტის შეთანხმებიდან გამომდინარე, შეიძლება

განისაზღვროს ასევე სანივთო უზრუნველყოფის საშუალებანი, როგორიცაა
გირავნობა, იპოთეკა და პირობადებული საკუთრება. მაგალითად,
პირობადებული საკუთრების მნიშვნელობა მისი საიმედოობით
განისაზღვრება, ხოლო მისი აქცესორული ხასიათიდან გამომდინარე, ასეთი
8
სახის უზრუნველყოფისას, მოთხოვნის დაყენების შემთხვევაში საკუთრების

უფლება ნივთზე არ გადაჰყვება ნივთის შემძენს.9
2. კრედიტორის მიერ მოთხოვნის შესაძლებლობა ანგარიშის დახურვის შემდეგ
5 კრედიტორის მიერ როგორც პიროვნული, ისე სანივთო უზრუნველყოფის

საშუალება შესაძლებელია მოთხოვნილ იქნას ანგარიშის დახურვის შემდეგაც.
აღნიშნული დათქმა განსაზღვრულია მხარეთა შორის განსაზღვრული ან
კანონით დადგენილი პერიოდულობის დასრულების შემდეგაც.
III. 909 II
6 მოთხოვნის უზრუნველყოფის საკითხი გათვალისწინებულია სოლიდარული

პასუხისმგებლობის შემთხვევაშიც, როდესაც ვალდებულების საკითხი ეხება
რამდენიმე პირს ერთად.10 მოთხოვნის უზრუნველყოფა ასეთ შემთხვევაში
შესაძლებელია სოლიდარულად იქნას დაყენებული, რაც ვალდებულების
რამდენიმე პირზე გათვალისწინებას გულისხმობს.
IV. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან
7 909-ე მუხლის სამართლებრივი არსიდან გამომდინარე, მისი კავშირი სხვა

სამართლებრივ ინსტიტუტებთან მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალების
თვალსაზრისით უნდა იქნას განხილული. კერძოდ, მისი კავშირი
განისაზღვრება მოთხოვნის უზრუნველყოფის სანივთო (გირავნობა - 254-ე და
შემდგომი; იპოთეკა - 286-ე და შემდგომი; პირობადებული საკუთრება - 188)
და პიროვნულ (თავდებობა - 891-ე და შემდგომი; საბანკო გარანტია - 879-ე და
შემდგომი; მოვალის გარანტია - 424-ე და შემდგომი) საშუალებებთან.
6 ზოიძე, ქართული სანივთო სამართალი, გვ. 284.

7 შდრ. Hopt in Baumbach/Hopt, HGB, 35. Aufl., §356, Rn. 3.
8 ბზეკალავა, პირობადებული საკუთრება ქართული და გერმანული სამართლის მიხედვით
(შედარებითი ანალიზი), ბესარიონ ზოიძე 60, საიუბილეო გამოცემა, დავით ბატონიშვილის

სამართლის ინსტიტუტის გამომცემლობა, თბილისი, 2013, გვ. 14.
მუხლი 910. ყადაღის დადება
თუ შეთანხმების ერთ-ერთი მონაწილის კრედიტორი მიაღწევს სალდოს

თანხის აღწერას (ყადაღის დადებას), რომელიც ეკუთვნის მოვალეს
კონტოკორენტიდან, მაშინ კრედიტორის მიმართ არ იქნება
გათვალისწინებული ვალის ის ნაწილები, რომლებიც აღწერის (ყადაღის
დადების) შემდეგ ახალი გარიგებებით წარმოიშვა. გარიგება, რომელიც უკვე
განხორციელდა გარიგებამდე არსებული მოთხოვნების საფუძველზე, არ
მიიჩნევა ახალ გარიგებად.

განსახილველი ნორმა განსაზღვრავს კონტოკორენტის შეთანხმების 1
საფუძველზე საბანკო ანგარიშზე არსებული სალდოს თანხის დაყადაღების
საკითხს, რომელიც შეიძლება კანონიდან ან სახელშეკრულებო
ურთიერთობიდან გამომდინარეობდეს. 1
ასეთ შემთხვევაში, თანხის
დაყადაღება 910-ე მუხლით განმარტებულია, როგორც სალდოს თანხის
აღწერა, რაც თავის მხრივ, სალდოს გამოყვანას გულისხმობს.
II. ყადაღის დადება (სალდოს თანხის აღწერა)

ყადაღის დადება შესაძლებელია ჩათვლის პერიოდში განხორციელდეს.2 იგი 2
არ ეხება კონტოკორენტში შემავალ ცალმხრივ მოთხოვნებს3 და მისი
განხორციელება შესაძლებელია ანგარიშზე უკვე არსებულ თანხაზე.4
აღნიშნული დათქმა გამორიცხავს მხარეთა მიერ ახლიდან დადებულ
გარიგებაზე ადრე არსებული პირობების გავრცელებას.
III. ახალი გარიგების არსებობის პრეზუმცია

ყადაღის დადება ეხება მხარეთა შორის ადრე დადებულ გარიგებას 3
კონტოკორენტის თაობაზე. აღნიშნული მხარეთა პირველადი შეთანხმების
საფუძველზე მოქმედი წესითაა განპირობებული.
ახალი გარიგების დადება უკვე არსებულ მოთხოვნაზე არ იქნება 4

სამართლებრივად დასაბუთებული, ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში, აზრი
დაეკარგება ადრე არსებულ გარიგების სამართლებრივ საფუძვლებს. ამასთან,
910-ე მუხლი განსაზღვრავს გარიგების საკითხს, რომელიც არსებული
მოთხოვნის საფუძველზე წარმოიშვა.

2 შდრ. Grundmann, in Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn, HGB, 2. Aufl., §3567, Rn. 3.
3 შდრ. Hopt in Baumbach/Hopt, HGB, 35. Auflage, §357, Rn. 1.
4 შდრ. MüKo/Langebucher, HGB, 3. Aufl., §357, Rn. 4.
5 ასეთ შემთხვევაში ძველ მოვალეს, ვის ანგარიშსაც დაედო ყადაღა არ ექნება

უფლება მოითხოვოს დამატებითი გადახდები კრედიტორისგან, ასეთი
შეთანხმება შეიძლება ახალი გარიგებით განისაზღვროს.5
IV. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან

6 ამ მხრივ მნიშვნელოვანია გამოყენებულ იქნას საქართველოს სამოქალაქო
საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ პუნქტი და შემდგომი,
რომლის მიხედვითაც სარჩელის უზრუნველყოფის საშუალება შეიძლება
ყადაღის დადება იყოს.
V. სამართლებრივი შედეგი
7 სალდოს თანხის აღწერა მხარეთა შორის არსებული კონტოკორენტის
შეთანხმების შეწყვეტას გულისხმობს. ამ თვალსაზრისით შესაძლებელია 907-ე
მუხლის მოქმედების სამართლებრივი საფუძველი განისაზღვროს. ყადაღის
დადების სამართლებრივი შედეგია: ერთი მხრივ, თანხის მიღებაზე მოთხოვნა,
ხოლო მეორე მხრივ, ანგარიშის დახურვა.
5 შეად. Maultzsch, in Oetker, HGB, 3. Aufl., §357, Rn. 2.

ბოლო დამუშავება: 2 აგვისტო, 2016
კომენტარის ვერსია 12/07/2016
ერთობლივი საქმიანობის (ამხანაგობის) ხელშეკრულებით ორი ან რამდენიმე პირი

კისრულობს ერთობლივად იმოქმედოს საერთო სამეურნეო ან სხვა მიზნების
მისაღწევად ხელშეკრულებით განსაზღვრული საშუალებებით, იურიდიული პირის
შეუქმნელად.

1. ამხანაგობისათვის დამახასიათებელი აუცილებელი ნიშნები ....................................................... 3
ა. Essentialia .................................................................................................................................................. 3
ბ. არავითარი სამეწარმეო საქმიანობა ..................................................................................................... 4
გ. არავითარი იურიდიული პირი ........................................................................................................... 4
2. ხელშეკრულება – ამხანაგობის წარმოშობის საფუძველი ................................................................ 4
ა. ხელშეკრულების დადება ...................................................................................................................... 4
ბ. არასრული აღნიშნვა სამართლებრივი ფორმისა .............................................................................. 5
გ. ამხანაგობის ხელსეკრულების კონკლუდენტურად დადება ......................................................... 6
დ. ამხანაგობაში შესვლა ............................................................................................................................ 7
ე. წარმოშობის მომენტი ............................................................................................................................. 7
ვ. ამხანაგობის ხელშეკრულების ცვლილება......................................................................................... 8
ზ. წინარე ხელშეკრულება ........................................................................................................................ 8
3. ამხანაგობის ხელშეკრულების შინაარსი ............................................................................................ 8
ა. ხელშეკრულების არსებითი პირობები ............................................................................................... 8
ბ. ხელშეკრულების თავისუფლების ფარგლები .................................................................................. 9
გ. საერთო მიზანი ..................................................................................................................................... 10
დ. მოქმედება საერთო მიზნის მიღწევისათვის .................................................................................. 11
4. ამხანაგობის ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნება ............................................................... 12
II. წევრები ........................................................................................................................................................ 13
1. ამხანაგობის წევრთა რაოდენობა ....................................................................................................... 13
2. წევრად ვარგისი სუბიექტები.............................................................................................................. 14
ა. ფიზიკური პირები ................................................................................................................................ 14
ბ. იურიდიული პირები ........................................................................................................................... 14
გ. სახელმწიფო .......................................................................................................................................... 15
დ. ამხანაგობა ............................................................................................................................................ 15
3. ამხანაგობის წევრთა უფლება-მოვალეობანი ................................................................................... 15
ა. ამხანაგობის წევრობა............................................................................................................................ 15
ბ. ამხანაგობასა და მის წევრს შორის ურთიერთობაში ...................................................................... 16
გ. მესამე პირთა მსგავსი ხელშეკრულებები. ....................................................................................... 18
დ. ამხანაგობის წევრებს შორის ურთიერთობაში ............................................................................... 19
4. actio pro socio .......................................................................................................................................... 19
5. ამხანაგობის წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი (თანაბრად მოპყრობის ვალდებულება)
.................................................................................................................................................................. 21
1
ირაკლი რობაქიძე
6. ამხანაგობის სახელი ............................................................................................................................. 23

7. ამხანაგობის უფლებაუნარიანობა ...................................................................................................... 23

1 სამოქალაქო სამართლის ქვაკუთხედი – კერძო ავტონომიის პრინციპი გულისხმობს
თითოეული ინდივიდს უფლებას ნებაყოფლობით გაერთიანდეს სხვა ინდივიდთან
ერთად საერთო მიზნის მისაღწევად.1 ნებისმიერი, საერთო მიზნის მისაღწევად
გარიგების საფუძველზე შექმნილი პირთა გაერთიანება საზოგადოებად იწოდება.2
ნებისმიერი კერძოსამართლებრივი პირთა გაერთიანების (საზოგადეობის) იდეა საერთო
მიზნის ეფექტურად მიღწევის მიზნით „ინდივიდუალურს აღმატებულ მოქმედების
ერთობლიობას“ გულისხმობს.3 შესაბსამისად ამ იდეის განხორიცელება სხვადასხვა
სამართლებრივი ფორმის მქონე საზოგადოებების მეშვეობით ხორციელდება, რომელთა
ჩამონათვალსაც კანონმდებელი საკორპორაციო სამართალში ამომწურავად გვაწვდის
(Nummerus Clausus). მათ მიერ კონკრეტული ორგანიზაციულსამართლებრივი ფორმის
მქონე საზოგადოების არჩევა იმის მიხედვით ხდება, თუ რა მიზნის მისაღწევად
ერთიანდებიან ცაკლეული პირები.
2 930-ე მუხლი ხელშეკრულების საფუძვლეზე პირთა პეროსნალური გაერთიანების

შედეგად წარმოშობილი საზოგადოების – ამხანაგობის დეფინიციას იძლევა. 930-ე
მუხლის თანახმად ამხანაგობად გვევლინება ხელშეკრულების საფუძველზე საერთო
მიზნის მისაღწევად ნებაყოფლობით გაერთიანებულ პირთა ერთობა, რომელის
წევრებიც იურიდიული პირის შეუქმნელად კისრულობენ ვალდებულებას
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საშუალებებით ერთობლივად იმოქმედონ
საერთო სამეურნეო ან სხვა მიზნის მისაღწევად. მხარეთა შეთანხმების და შესაბამისად
ხელშეკრულების დადების მომენტიდან ამხანაგობა ითვლება წარმოშობილად, ისე რომ
მისი წარმოშობის ნამდვილობა სახელმწიფოს მხრიდან ლეგიტიმაციაზე არ არის
დამოკიდებული (იხ. ველი 14). იგი უშუალო გამოხატულებაა სამოქალაქო სამართალში
განმტკიცებული კერძო ავტონომისს პრინციპისა.
3 ნორმის მიზანი ხელშეკრულების საფუძველზე პირთა ნებაყობლობითი გაერთიანების

შედეგად წარმოშობილი პერსონალური საზოგადოების საბაზისო მოდელის ცნების
ჩამოყალიბებაში მდგომარეობს.
1 Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 705, Rn. 1.

2 Roth, in Baumbach/Hopt, HGB, 36 Aulf., Einl. vor. § 105, Rn. 1.
3 Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1983, § 7 I, S. 88.
2
1. ამხანაგობისათვის დამახასიათებელი აუცილებელი ნიშნები
ა. Essentialia
ამხანაგობის პირველ დამახსიათებელ ნიშნად სახელშეკრულებო გრძელვადიანი 4

ურთიერთობა გვევლინება მის წევრებს შორის.4 რაიმე განსაზღვრული მიზნის
მისაღწევად დროის მოკლე ვადით შექმნილი ამხანაგობის შემთხვევაშიც კი რომელსაც
შედარებით პირთა სუსტი გაერთიანება უდევს საფუძვლად, დასახული მიზანი არა
რაიმე ერთჯერადი მოქმედებების განხორციელებით მიიღწევა, არამედ ამხანაგობის
წევრების მხრიდან ამ მიზნის მისაღწევად ნაკისრი მოქმედებების მუდმივი
განხორციელებაა აუცილებელი.5
ამხანაგობის არსებობისათვის აუცილებელ მეორე წინაპირობა საერთო მიზნის 5

არსებობასა და ამხანაგობის წევრთა მიერ მისი მიღწევისათვის აუცილებელი
მოქმედებების კისრებას გულიხმობს (იხ. ველი 24). საერთო მიზანი არ გვევლინება
თითოეული წევრის ინტერესების გაერთიანებად, არამედ თითოეული წევრის ინტერესს
აღმატებულ პირთა გაერთიანების საერთო ინტერესად შეიძლება იქნეს გაგებული,
რომლის მიღწევის მიზნითაც ამხანაგობის წევრები კისრულობენ ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული აუცილებელი მოქმედებების, უპირველ ყოვლისა შესატანის
შეტანის ვალდებულების (შესატანის შეტანის ვალდებულებასთან დაკავშირებით იხ.
932-ე მუხლის კომენტ.), განხორიცელებას (იხ. ველი 22, 23).6 ორივე ელემენტი
ემსახურება ამხანაგობის ხელშეკრულების გამიჯვნას სხვა გრძელვადიანი
ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობებისაგან. ამასთან, პირთა გაერთიანების7
ამხანაგობად აღნიშვნის მიუხედავად, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ამხანაგობის

ხელშეკრულების მიზნიდან და ამ მიზნის მისაღწევად ნაკისრი მოქმედებებიდან
გამომდინარე უნდა დადგინდეს, არის თუ არა ამხანაგობა სახეზე.8
ამხანაგობის ხელშეკრულების დამახასიათებელი გრძელვადიანი სახელშეკრულებო 6

გაერთიანება საერთო მიზნის მისაღწევად ქმნის ამხანაგობისათვის დამახასიათებელ
მესამე ელემენტს – პერსონალურ სტრუქტურას. ამხნაგობა პერსონალური
საზოგადოების საბაზისო მოდელია. იგი დამოკიდებულია მისი წევრების არსებობაზე.
ამხანგობის ერთ-ერთი წევრის გასვლა, როგორც წესი, განაპირობებს ერთობლივი
საქმიანობის შეწყვეტას, თუ ხელშეკრულებით სხვა რამე არ არის გათვალისწინებული
(938 II, 939 II ა).
4 MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl., 2012, Vor. § 705, Rn, 5.

6 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 60.
7 Saegner, in Schulze BGB-HK, 7. Aufl., 2012, § 705, Rn. 2.
8 Westermann, in Erman BGB, 13. Aufl., Band 1, § 705, Rn. 27.
3
ბ. არავითარი სამეწარმეო საქმიანობა
7 იმისათვის, რომ პირთა გაერთიანება ამხანაგობად ჩაითვალოს, აუცილებელია, მისი

საქმიანობის მიზანი სამეწარმეო საქმიანობაში არ მდგომარეობდეს.9 აღნიშნული არ
გამორიცხავს ამხანაგობის უფლებას, საკუთარი მიზნის მისაღწევად განახორციელოს
სამეწარმეო საქმიანობა. იმ შემთხვევაში, თუ პირთა გაერთიანების მიზანი სამეწარმეო
საქმიანობას გულიხმობს, მაშინ იგი არა ამხანაგობად, არამედ, სამართლებრივი ფორმის
იძულებიდან გამომდინარე, სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოებად
დაკვალიფიცირდება.10 ამასთან მნიშვნელობა არ ენიჭება იმ გარემოებას ამხანაგობის
წევრებმა ეს სამართლებრივი შედეგი იცოდნენ თუ არა.
გ. არავითარი იურიდიული პირი
8 ამხანაგობა არ არის იურიდიული პირი. მიუხედავად იმისა, რომ ამხანაგობას გააჩნია

იურიდიული პირისათვის დამახასიათებელი ნიშნები (24 I), პირთა აღნიშნული
გაერთიანება არ გულისხმობს იურიდიული პირის შექმნას (930). კერძო სამართლის
კომერციული და არაკომერციულ იურდიული პირები უფლებაუნარიანობას
ნორმატიული დანაწესების სისტემის11 მოთხოვნათა შესრულების შედეგად იძენენ (25
IV). აღნიშნული პირთა გაერთიანების მიერ კანონით დადგენილი რეგისტრაციისათვის
აუცილებელი მინიმალური წინაპირობების შესრულებასა და მარეგისტრირებელი
სახელმწიფო ორგანოს მიერ მის შემოწმებას გულიხმობს.12 რეგისტრაციის მომენტიდან
იურიდიული პირი წარმოშობილად ითვლება. ამხანაგობის შემთხვევაში,
კანონმდებელი მის წარმოშობას რეგისტრაციაზე არ ხდის დამოკიდებულს.
შესაბამისად, ამხანაგობა არ გვევლინება იურიდიული პირად, როგორც მისი
წევრებისაგან სრულად დამოუკიდებელ სამართლებრივი სუბიექტად, რომელიც
რეგისტრაციის ანდა სახელმწიფო ნებართვის შედეგად წარმოიშვება.13
2. ხელშეკრულება – ამხანაგობის წარმოშობის საფუძველი
ა. ხელშეკრულების დადება
9 ამხანაგობის წარმოშობისათვის აუცილებელ წინაპირობას მის წევრებს შორის

ამხანაგობის ხელშეკრულების დადება წარმოადგენს, რომელიც მიზნად უნდა
9 სამეწარმეო საქმიანობასთან დაკავშირებით იხ. „საქართველოს კანონი მეწამეთა შესახებ“, მუხლი 1 II; იხ.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2015 წლის 22 დეკემბრის N 2ბ/167-15 გადაწყვეტილება.
10 სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოებასთან დაკავშრებით იხ. „საქართველოს კანონი
მეწამეთა შესახებ“, მუხლი 20 I.

11 ნორმატიული დანაწესების სისტემის შესახებ იხ. Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 192.
12 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S 192.
13 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 21.
4
ისახავდეს მოქმედებას საერთო მიზნის მისაღწევად, ხელშეკრულებით განსაზღვრული

საშუალებებით. ამხანაგობის ხელშეკრულების დადებისათვის აუცილებელია მინიმუმ
ორი პირის შეთანხმება (930). ერთი წევრიანი ამხანაგობის არსებობა შეუძლებელია ასევე
იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ამხანაგობის ყველა წევრის წილი საბოლოოდ ერთი წევრის
ხელში აღმოჩნდება.
ამხანაგობის ხელშეკრულების დადებისათვის გამოიყენება ხელშეკრულების დადების 10

საერთო წესები. თუ ამხანაგობის ხელშეკრულების დადებაში ორი პირი მონაწილეობს,
მაშინ ამხანაგობის ხელშეკრულება შესაძლებელია ოფერტისა და აქცეპტის მეშვეობით,14
ხელშეკრულების დადებაზე მიმართული თანმხვედრი ნების გამოვლენის გაცემით
დაიდოს.15 იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის ხელშეკრულების გაფორმება
რამდენიმე პირის მიერ ხდება მაშინ, ამხანაგობის ხელშეკრულება მაშინ ჩაითვლება
დადებულად, როდესაც მონაწილეთა შესაბამისი ნების გამოვლინებანი ამხანაგობის
ხელშეკრულების გაფორმებისა და ამხანაგობაში წევრად შესვლის შესახებ ყველა სხვა
ამხანაგობის წევრს მიუვა (51I).16 ამ შემთხვევაში ხელშეკრულების დადება
„ოფერტამდე“ და „აქცეპტამდე“ არ დაიყვანება. ცალკეულ ამხანაგობის წევრთა ნების
გამოვლინებანი შესაძლებელია ასევე არა ერთდროულად, არამედ ერთმანეთის
მიყოლებით იქნეს გაცემული.17 შესაძლებელია ასევე ცალკეული პირები მოგვიანებით
ამხანაგობის ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ შევიდნენ ამხანაგობაში წევრებად
(იხ. ველი 13). ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ ნების გამოვლენა ამხანაგობის
ხელშეკრულების გაფორმებაზე ასევე წარმომადგენლის მეშვეობითაც
განახორციელონ.18
ბ. არასრული აღნიშნვა სამართლებრივი ფორმისა
ამხანაგობის ხელშკერულების დადება არ გულისხმობს ნათლად ამხანაგობის წევრთა 11

შეთანხმებას ამხანაგობის სამართლებრივ ფორმაზე.19 გადამწყვეტი დადებული
ხელშეკრულების ამხანაგობის ხელშეკრულებად მიჩნევისათვის ის გარემოება
გვევლინება, რომ მხარეები 930-ე მუხლში მოხსენიებულ კრიტერიუმებზე – საერთო
მიზანზე და მისი მისაღწევად საჭირო მოქმედებების განხორციელებაზე შეთანხმდნენ.20
გარდა ამისა შეთანხმებული ხელშეკრულების ამხანგობის ხელშეკრულებად
14Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 705, Rn. 2.

16 MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 705, Rn. 20.
17 შდრ. Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 4;
Westermann, in Erman BGB Komm., 13 Aufl., Band 1, § 705, Rn. 6.

20 იქვე.
5
მიჩნევისათვის გადამწყვეტია, რომ ერთობლივი საქმიანობის მიზანი სამეწარმეო

საქმიანობაში არ მდგომარეობდეს (930). წინააღმდეგ შემთხვევაში, როგორც აღინიშნა,
სამართლებრივი ფორმის იძულებიდან გამომდინარე, სოლიდარული
პასუხისმგებლობის საზოგადეობა გვექნება სახეზე (იხ. ველი 7). თუ მხარები
ამხანაგობის სამართლებრივ ფორმასთან დაკავშირებით გაურკვევლობაში არიან, ანდა
სამეწარმეო მიზნის არარსებობის მიუხედავად ამხანაგობა შეცდომით სოლიდარულ
პასუხისმგებლობის საზოგადოებად აღნიშნეს, ამის მიუხედავად ხელშეკრულება
ნამდვილად, ხოლო ამხანაგობა – წარმოშობილად ჩაითვლება.21
გ. ამხანაგობის ხელსეკრულების კონკლუდენტურად დადება
12 ამხანაგაობის ხელშეკრულება შესაძლებელია ასევე კონკლუდენტურადაც დაიდოს.

უვადო ამხანაგობის ან გრძელვადიანი ამხანაგობის ხელშეკრულებების დროს
წერილობითი ფორმის არარსებობა უფრო იშვიათობაა.22 იგი უფრო ამხანაგობის
ხელშეკრულებებისათვისაა დამახასიათებელი, რომელიც რაიმე ერთჯერადი შედეგის
მიღწევის მიზნით იდება.23 ამგვარი ამხანაგობის შემთხვევაში შეთანხმებანი შესატანზე,
ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე და წარმომადგენლობაზე, შემოსავლის
განაწილებაზე, საქმიანობის ხანგრძლივობაზე შეიძლება საერთოდაც არ იყოს ნათლად
შეთანხმებული.24 ამ შემთხვევაში, ხელშეკრულების კონკლუდენტური სახით
დადებისათვის, უპირველესად, ჩაფიქრებულ ტრანზაქციაზე მონაწილეთა
ეკონომიკური ინტერესია მთავარი.25 შესაბამისად, ამგვარი ეკონომიკური ინტერესის
არსებობა ერთად მოქმედი პირებისა წარმოშობს ვარაუდს იმისა, რომ აღნიშნული
მხარეთა სახელშეკრულებო ბოჭვის საფუძველზე ხორციელდება და, შესაბამისად,
ამხანაგობის ხელშეკრულება დადებულია.26 აღნიშნული ვარაუდი მოქმედებს იქამდე,
ვიდრე საწინააღმდეგო არ იქნება დამტკიცებული.27 აღნიშნული საბოლოოდ ნების
გამოვლენისა (52) და ხელშეკრულების განმარტების (337/340) წესების ჩართვის
შედეგად უნდა დადგინდეს.
21 შდრ. Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, S. 124 f, Rn. 158; MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 105, Rn.
31.
22 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 705, Rn. 4.
23 იქვე.
24 იქვე.
MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 705, Rn. 23.

6
დ. ამხანაგობაში შესვლა
შესაძლებელია, პირი უკვე არსებულ ამხანაგობაში შევიდეს ამხანაგობის წევრად. ამ 13

შემთხვევაში მისი შესვლა განიხილება არსებულ ამხანაგობაში და შესაბამისად
ამხანაგობის ხელშეკრულებაში შესვლად.28 საამისოდ აუცილებელია ხელშეკრულების
დადება ყველა ამხანაგობის წევრთან.29 ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია,
ითვალისწინებდეს ახალი წევრის მიღებას ხმათა უმრავლესობით.30 აუცილებელი
თანხმობა ამხანაგობის წევრებისა შესაძლებელი ამხანაგობის ხელშეკრულებაში
წინასწარ იქნეს გაცემული.31 აღნიშნული ხელშეკრულება ამხანაგობაში შესვლის
ხელშეკრულებაა და ამავდროულად ამხანაგობის ხელშეკრულების ცვლილებასაც
წარმოადგენს.32 ამხანაგობაში შესვლის ხელშეკრულება შეიძლება მოითხოვდეს იგივე
ფორმას რასაც ამხანაგობის ხელშეკრულება. ფორმის მოთხოვნათა დაცვა აუცილებელია
თუ ამხანაგობაში შემსვლელი ამხანაგობის წევრი ამ ხელშეკრულებით კისრულობს
შესატანის სახით უძრავი ქონების შეტანის ვალდებულებას (183, 323, 525III). შესვლის
შედეგად პირი ხდება ამხანაგობის სრულუფლებიანი წევრი.
ე. წარმოშობის მომენტი
განსხვავებით კერძო სამართლის კომერციული და არაკომერციული იურიდიული 14

პირებისაგან რომელთა წარმოშობასაც კანონმდებელი შესაბამის ორგანოში
რეგისტრაციას უკავშირებს,33 ამხანაგობის შემთხვევაში ამგვარი რეგულირებას
კანონმდებელი არ შეიცავს. ამხანაგობა წარმოშვება როგორც წესი ამხანაგობის
ხელშეკრულების დადების მომენტიდან.34 გამონაკლისებია იმ შემთხვევაში, როდესაც
ამხანაგობის ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებულია სხვა რაიმე
წინაპირობების დადგომაზე. ამ შემთხვევაში ამხანაგობა წარმოიშვება ამ პირობის
დადგომის მომენტიდან.35
28 Heidel, in Heidel/Schall HGB Handkommentar, 2011, § 105, Rn. 188.

29 შდრ. Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 705, Rn. 146; MüKo/Schmidt, HGB, 3.
Aufl., § 105, Rn. 206.
30 MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 130, Rn. 9.
31 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 705, Rn. 146.
32 Roth, in Baumbach/Hopt, HGB, 36 Aulf., § 105, Rn. 67.
33 კომერციულ იურდიული პირების რეგისტრაციასთან დაკავშირებით იხ. „საქართველოს კანონი
მეწარმეთა შესახებ“, მუხლი 4, ხოლო არაკომერციული იურიდიული პირების რეგისტრაციასთან

დაკავშირებით სსკ-ის 28-ე მუხლი.
7
ვ. ამხანაგობის ხელშეკრულების ცვლილება
15 ამხანაგობის ხელშეკრულების ცვლილება ჩვეულებრივ იგივე წესებს ექვემდებარება,

რასაც მისი დადება. შესაბამისად, ჩვეულებრივ, მისი განხორციელებისათვის
ამხანაგობის ყველა წევრის თანხმობა აუცილებელი (934 I). თუმცა შესაძლებელია ასევე
ამხანაგობის ხელშეკრულება ითვალისწინებდეს გადაწყვეტილების მიღებას ხმათა
უმრავლესობით (934 I). ხელშეკრულების ცვლილებას წარმოადგენს ასევე ახალი
ამხანაგობის წევრის მიღება ამხანაგობაში.36 ხელშეკრულების ცვლილებისათვის
კანონით დადგენილი ფორმის დაცვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში არის აუცილებელი, თუ
ეს ცვლილება იმ რეგულირებას ეხება, რომლისთვისაც კანონი განსაზღვრულ ფორმას
ზ. წინარე ხელშეკრულება
16 ამხანაგობის ხელშეკრულებისაგან უნდა განვასხვავოთ წინარე ხელშეკრულება,

რომლის ძალითაც ამხანაგობის მომავალი წევრები კისრულობენ ვალდებულებას,
მომავალში გააფორმონ ამხანაგობის ხელშეკრულება (327 III).38 ამგვარი წინარე
ხელშეკრულება წარმოადგენს მომავალი ამხანაგობის ხელშეკრულების საფუძველს,
შესაბამისად, იგი შინაარსობრივად საკმაოდ განსაზღვრული უნდა იყოს.39 იგი უნდა
შეიცავდეს ერთობლივი საქმიანობის მიზანს და შესატანის შესატანის ვალდებულებებს
ანდა იძლეოდეს მათი დადგენის შესაძლებლობას.40 ამგვარი წინარე ხელშეკრულება,
რომელშიც შინაარსობრივად საკმაოდ განსაზღვრული არ არის საერთო საქმიანობის
მიზანი და შესატანის შეტანის ვალდებულება, ჩაითვლება ბათილად.41 იმ შემთხვევაში,
თუ ამხანაგობის ხელშეკრულების ნამდვილობა გარკვეული ფორმის მოთხოვნათა
დაცვაზეა დამოკიდებული, მაშინ წინარე ხელშეკრულების ნამდვილობისთვისაც
აუცილებელია ამგვარი ფორმის დაცვა (327 III).
3. ამხანაგობის ხელშეკრულების შინაარსი
ა. ხელშეკრულების არსებითი პირობები
17 ამხანაგობის ხელშეკრულება კონსესუალური ხელშეკრულებაა, რომელიც დადებულად

ითვლება ამხანაგობის წევრთა მიერ არსებით პირობებზე განსაზღვრული ფორმით
36 Sprau, in Palandt BGB Komm., 73. Aufl., § 705, Rn. 15.

8
შეთანხმების მომენტიდან.42 ამხანაგობის ხელშეკრულების არსებით პირობებად

(essentialia negotii) ითვლება საერთო მიზანი და მისი მიღწევისათვის აუცილებელი
მოქმედებების კისრება.43 შესაბამისად, ამხანაგობის სადამფუძნებლო ხელშეკრულება
აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მონაცემებს საერთო მიზნისა და იმ მოქმედებების
შესახებ, რომლებსაც ამხანაგობის წევრები კისრულობენ ამხანაგობის საერთო მიზნის
მისაღწევად. სხვა მინიმალურ წინაპირობებს კანონი არ შეიცავს (930). არსებითად
ჩაითვლება ასევე ნებისმიერი ხელშეკრულების პუნქტი, რომელის თაობაზე
შეთანხმებასაც ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრი აუცილებლად მიიჩნევს (328 II).
აღნიშნული პირობების თაობაზე შეთანხმების მიღწევის მომენტიდან, ამხანაგობის
ხელშეკრულება ჩაითვლება დადებულად. თუ ამხნაგობის წევრები ვერ შეთანხმდებიან
ამ პირობებზე მაშინ ამხანაგობის ხელშეკრულება დადებულად ვერ ჩაითვლება (327 I,
II). ამასთან მნიშვნელობა არ ენიჭება იმ გარემოებას, ამხანაგობის წევრებმა მათი
ურთიერთობა სამართლებრივად ამხანაგობად მიიჩნიეს თუ არა.44 გადამწყვეტი ამ
შემთხვევაში ის გარემოებაა, პასუხსობს თუ არა პირთა ამგვარი გაერთიანება
ობიექტურად ამხანაგობის მოთხოვნებს.45
ბ. ხელშეკრულების თავისუფლების ფარგლები
ამხანაგობისთვის, როგორც ვალდებულებით სამართლებრივი ხელშეკრულებისათვის, 18

მოქმედებს ხელშეკრულების თავისულფების პრინციპი. თუმცა აღნიშნული არ ნიშნავს
ამხანაგობის წევრთა უფლებამოსილებას ნებისმიერი ამხანაგობის მიზნის
შეთანხმებაზე. ხელშეკრულების თავისუფლების ფარგლებს საზღვარს სკ-ის 54-ე
მუხლი უწესებს. აღნიშნული რეგულირების თანახმად დაუშვებელია ნებისმიერი
ისეთი მიზნის შეთანხმება რომელიც ეწინააღმდეგება კანონს ანდა ზნეობის ნორმებს,
კონსტიტუციაში განმტკიცებულ მართლწესრიგსა და სამართლებრივი წესრიგისათვის
დამახასიათებელ ეთიკურ ღიებულებებს და პრინციპებს. თუ, მიუხედავად ამისა,
ამგვარი შეთანხმება მოხდება, მაშინ იგი ბათილად ჩაითვლება (54).
კანონით დადგენილ საზღვრებთან ერთად, მხედველობაში მოდის ასევე პირთა 19

კორპორატიული გაერთიანებებისათვის დამახასაითებელი დაუწერელი საზღვრები.
აღნიშნული დაუწერელის საზღვრები მხედველობაში მიიღება როგორც ამხანაგობის
42 შდრ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, 1999, გვ. 225; ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი
IV, ტ. II, 2001, მუხ. 930, გვ. 278.
43 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 930, გვ. 278.
9
ხელშეკრულების განმარტების, ასევე ცალკეული ამხანაგობის წევრის მიერ ამხანაგობის

ხელშეკრულებით გათვალსიწინებული უფლება-მოვალეობების განხორციელებისას.46
20 ამგვარ დაუწერელ საზღვრას განეკუთვნება ამხანაგობის წევრთა

თანასწორუფლებიანობის პრინციპი (იხ. ველი 49). იგი, უპირველეს ყოვლისა, კრძალავს
ამანაგობის წევრის თანხმობის გარეშე ნებისმიერ ცვლილებას, რომელიც მისი
სამართლებრივი მდგომარეობის გაუარესებას განაპირობებს.47 ასევე დაუწერელ
საზღვარს წარმოადგენს მხარეთა ერთუგლების მოვალეობა, რომელიც როგორც
ამხანაგობის ცალკეულ წევრებს შორის ასევე თვითონ ამხანაგობისა და მის წევრს შორის
ურთიერთობაშიც არსებობს.48
გ. საერთო მიზანი
21 ამხანაგობის მიზნის სახეებისათვის კანონმდებელი რაიმე შეზღუდვას არ

ითვალისწინებს. შესაბამისად, ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ ნებისმიერი მიზანი
ამოირჩიონ, თუ იგი აკრძალული არ არის,49 არ ეწინააღმდეგება კანონით დადგენილ
წესსა და აკრძალვებს, საჯარო წესრიგს ანდა ზნეობის ნორმებს (54). მხედველობაში
მოდის როგორც ეკონომიური, ასევე იდალური მიზნები, როგორიცაა პოლიტიკური
კულტურული და რელიგიური მიზნები.50 საერთო მიზანი შესაძლებელია რაიმე
მატერიალური შედეგის მიღწევაზე, რაიმეს ნივთის შეძენაზე ანდა რაიმე ნივთის
დამზადებაზეც იყოს მიმართული.51 იგი შესაძლოა ასევე პროფესიული საქმიანობის
ერთობლივ განხორციელებაზე, ანდა არამატერიალური შედეგის მიღწევაზე იყოს
მიმართული: მაგ. ერთობლივი მოგზაურობა ანდა კონცერტის განხორციელება.52
დასახული საერთო მიზანი შესაძლოა ასევე ერთჯერადი განხორციელებისა იყოს (მაგ.
რაიმე ნაგებობისა აშენება). იგი შესაძლებელია ასევე საერთო სამეურნეოც იყოს. არ არის
აუცილებელი საერთო მიზანის მისაღწევად ამხანაგობის წევრთა გაერთიანება დიდი
ხნის განმავლობაში. საკმარისია დროებითი გაერთიანება საერთო მიზნის გარშემო.53
საერთო დასახული მიზანი შესაძლოა ასევე გრძელვადიანი საქმიანობისათვის იყოს

48 ბურდული, ერთგულების მოვალეობა, როგორც უმრავლესობისა და უმცირესობის მასშტაბი
საკორპორაციო სამართალში, „მართლმსაჯულება და კანონი“ N4(35), 2012, გვ. 51, 52.
49 Ballerstedt, Der gemeinsame Zweck als Grundbegriff des Rechts der Personengesellschaften, JuS 1963, S. 253
52 იქვე.
53 Westermann, in Erman BGB, 13 Aufl., Band 1, § 705, Rn. 30.
10
გათვლილი და მისი დასასრული მიზნის მიღწევით კი არა, არამედ ვადის გასვლით

ანდა ხელშეკრულების მოშლით განხორციელდეს.54
გადამწყვეტია, რომ მიზანი იყოს საერთო ამხანაგობის ყველა წევრისათვის,55 ვინაიდან 22

სწორედ მიზანია ის საერთო შემაკავშირებელი, რომელიც ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში ამხანაგობის წევრებს ერთმანეთთან აკავშრებს. მიზანი საერთოდ არ
ჩაითვლება თუ მიზანი მხოლოდ ერთი ამხანაგობის წევრის მიზანს წარმოადგენს.
საერთო მიზნად არ ჩაითვლება ასევე ამხნაგობის წევრთა მსგავსი მიზნები.56
ამხანაგობის მიზანი საერთო მიზნად ხდება იმგვარად, რომ ამხანაგობის წევრები — 23

როგორც ხელშეკრულების მხარეები — თანხმდებიან, იმოქმედონ განსაზღვრული
საერთო მიზნის მისაღწევად, რათა ამგვარად რაიმე კონკრეტული შედეგი მიიღონ.57
საერთო მიზნის თაობაზე შეთანხმების შედეგად მხარეთა წარმოდგენები
ხელშეკრულების საფუძვლისა და მიზნის თაობაზე ხელშეკრულების შინაარსი ხდება.58
საერთო მიზნის მიღწევისათვის შეთანხმება ამხანაგობის წევრებისა არ ნიშნავს, რომ ამ
მიზნის მისაღწევად თითოეული მათგანი ერთი და იგივე პერსონალურად
მამოძრავებელი საფუძვლით უნდა მოქმედებდეს.59 თითოეულს ამ მიზნის მისაღწევად
შესაძლებელია სხვადასხვა მოტივი ამოძრავებდეს, თუმცა საერთო მიზანი თითოეული
ამხანაგობის წევრისათვის მთავარი მიზანი უნდა იყოს.60 თუ აღნიშნული წინაპირობა
სახეზე, მაშინ ამ მიზნის მიღწევისათვის ცალკეულ ამხანაგობის წევრთა მამოძრავებელი
საფუძვლები მხედველობაში არ მიიღება.61
დ. მოქმედება საერთო მიზნის მიღწევისათვის
ამხანაგობის ხელშეკრულება აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მისი წევრების 24

ვალდებულებას, იმოქმედონ ამხანაგობის საერთო მიზნის მისაღწევად. აღნიშნული
ვალდებულება ისევე აუცილებელი წინაპირობაა ამხანაგობის არსებობისა, როგორც
ამხანაგობის წევრთა საერთო მიზანი.62 შესაბამისად ამხანაგობა არ არის სახეზე,
როდესაც მონაწილეები ხელშეკრულებით არ იკისრებენ საერთო მიზნის მიღწევისათვის
აუცილებელი მოქმედებების განხორციელებას.63 იგი იმ შემთხვევაშიც არ გვექნება

57 Böhmer, Die Vereinbarung eines gemeinsamen Zwecks bei der Gesellschaft bürgerlichen Rechts, JZ 1994, S. 984.
59 Westermann, in Erman BGB Kommentar, 13. Aufl., Band 1, § 705, Rn. 31.
61 იქვე.
11
სახეზე, როდესაც ამხანაგობის წევრებმა მართალია იკისრეს ამგვარი ვალდებულებანი,

თუმცა არა ამხანაგობის ხელშეკრულების, არამედ მათ შორის არსებული სხვა
სამართლებრივი ურთიერთობის საფუძველზე.64 ამხანაგობის საერთო მიზნის
მიღწევისათვის მოქმედების ვალდებულება ამხანაგობის ხელშეკრულების, როგორც
გრძელვადიანი ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობის, ბუნებიდან
გამომდინარე ერთჯერადი არ უნდა იყოს.65 იგი, როგორც წესი, ხანგრძლივი უნდა იყოს
და გრძელდებოდეს ამხანაგობის საერთო მიზნის არსებობის მთლიანი პერიოდის
განმვალობაში.66
25 უპირველეს ყოვლისა, ამხანაგობის საერთო მიზნის მისაღწევად მოქმედების

ვალდებულება შესატანის შეტანის ვალდებულებაში ვლინდება.67 თუმცა,
ამავდროულად, იგი არ ამოიწურება შესატანის შეტანის ვალდებულებით.68 ამხანაგობის
მიზნის მისაღწევად აუცილებელ მოქმედებებში ყველა ქმედება იგულისხმება,
რომელიც ამხანაგობის მიზნის მიღწევას ემსახურება.69
4. ამხანაგობის ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნება
26 სამოქალაქო კოდექსში თავისი სისტემური მდგომარეობიდან გამომდინარე ამხანაგობის

ხელშეკრულება წარმოადგენს ვალდებულებითსამართლებრივი ხელშეკრულებას.70
აქედან გამომდინარე, ამხანაგობის ხელშეკრულებასთან მიმართებით გამოიყენება
ვალდებულებითი სამართლის ზოგადი ნაწილის მუხლები, თუ ამხანაგობის
მომწესრიგებელი ნორმები სპეციალურ რეგულირებებს არ შეიცავენ.71
27 ამხანაგობის სადაფუძნებლო ხელშეკრულება განაპირობებს უფლება-მოვალეობების

წარმოშობას როგორც ამხანაგობასა და მის წევრებს შორის, ასევე თვითონ ამხანაგობის
წევრებს შორის.72 თუმცა ამხანაგობის ხელშეკრულების მონაწილეებს არ წარმოიშვებათ
ურთიერთდაპირისპირებული უფლებანი და მოვალეობანი.73 ამხანაგობის
ხელშეკრულების მონაწილეთა ვალდებულებანი არ იმყობიან სინალაგმაში.74
64 MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl., 2012, § 705, Rn. 153.

65 Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 705, Rn. 33.
69 შდრ. Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 1736; Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2.
Aufl., § 705, Rn. 156.

70 Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1983, § 1 II, S. 2 ff.
73 შდრ. ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 930, გვ. 276; საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს 2011 წლის 8 სექტემბრის N ას-839-890-2011 გადაწყვეტილება.

12
თითოეული მათაგნი საკუთარ ვალდებულებას ასრულებს ამხანაგობის წინაშე არა

იმიტომ, რომ ამხანაგობის წევრის ანდა ამხანაგობის მხრიდან რაიმე საპასუხო
შესრულება მიიღოს, არამედ თითოეული მათგანი კისრულობს ამგვარ ვალდებულებას
საერთო მიზნის მისაღწევად.75 თითოეული ამხანაგობის წევრი კისრულობს
ვალდებულების შესრულებას იმ საერთო ინტერესის საფუძველზე, რაც საერთო მიზნის
მიღწევას გულისხმობს. შესაბამისად, ამხანაგობის ხელშეკრულება არ შეიძლება
ჩაითვალოს ორმხრივად მავალდებულებელ (სინალაგმატურ) ხელშეკრულებად მისი
კლასიკური გაგებით.76
ამხანაგობის ხელშეკრულება არა მარტო ვალდებულებით სამართლებრივი 28

ურთიერთობას წარმოშობს ამხანაგობის წევრებს შორის, არამედ ამავდროულად იგი
განაპირობებს პირთა კოლექტიური გაერთიანების წარმოშობას, რომელსაც
ამავდროულად კორპორაციული სტრუქტურისათვის დამახასიათებელი
ორგანიცაზიული ელემენტები გაანია.77 შესაბამისად, ამხანაგობის ხელშეკრულება ასევე
ორგანიზაციულ ხელშეკრულებადაც გვევლინება.78 ამასთან ამხანაგობის
ხელშეკრულების ორგანიზაციული ბუნება არ გულისმოხბს
ვალდებულებითსამართლებრივ ხელშეკრულებასთან ერთად რაიმე მეორე
ორგანიზაციული ხელშეკრულების არსებობას.79 ამხანაგობის ხელშეკრულება
ერთიანია.80
II. წევრები
1. ამხანაგობის წევრთა რაოდენობა
ამხანაგობის ხელშეკრულება ვალდებულებითსამართლებრივი ხელშეკრულებაა, 29

რომლის გაფორმებისა და შესაბამისად ამხანაგობის დაფუძნებისათვის მინიმუმ ორი
პირის არსებობაა აუცილებელი (930). ამხანაგობის, როგორც პერსონალური
საზოგადეობის, სტრუქტურიდან გამომდინარე კანონმდებელი გამორიცხავს ერთი
პირის მიერ მისი დაფუძნების შესაძლებლობას.81 მართალია კანონი მეწარმეთა შესახებ
უშვებს კომერციული იურიდიული პირების დაფუძნებას ერთი პირის მიერ, თუმცა
ამხანაგობაზე ეს წესი არ გამოიყენება. ერთი წევრის მქონე ამხანაგობის არსებობა იმ
75 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2009 წლის 4 ივნისის N ას-90-423-2009 განჩინება;

Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 44.

78 შდრ. Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 1733; Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1.
Teil, Die Personengesellschaft, 1983, § 1 II, S. 2 ff.
80 იქვე.
13
შემთხვევაშიც არ არის დასაშვები, როდესაც მართალია ამხანაგობის დაფუძნება ორი

პირის მიერ მოხდა, თუმცა შემდგომში ერთი პირი შეუცვლელად გავა ამხანაგობიდან.82
იგივე უნდა ითქვას იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ყველა წევრის წილი ამხანაგობის ერთი
წევრის ხელში გაერთიანდება. ამ შემთხვევაში ადგილი აქვს ამხანაგობის ქონების
გარდაქმნას ამ წევრის პირად საკუთრებად.83 ამხანაგობის წევრთა მინიმალური
რაოდენობის განსაზღვრის გარდა, კანონი რაიმე შეზღუდვას ამხანაგობის წევრთა
რაოდენობასთან დაკავშირებით არ ითვალისწინებს. შესაბამისად, ამ შეზღუდვის
გათვალისწინებით, მათი ოდენობა შეიძლება ნებისმიერი რაოდენობით განისაზღვროს.
2. წევრად ვარგისი სუბიექტები
ა. ფიზიკური პირები
30 ფიზიკური პირები თავისთავად შეიძლება იყვნენ ამხანაგობის წევრები. რაიმე

შეზღუდვას ამ თვალსაზრისით კანონმდებელი არ ითვალისწინებს. მხარეთა კერძო
ავტონომიისა და ნების თავისუფლების პრინციპდან გამომდინარე, მათ თავისუფლად
შეუძლიათ გააფორმონ ხელშეკრულება და გახდნენ ამხანაგობის წევრები.
ხელშეკრულების გაფორმება განაპირობებს უფლებაუნარიანობის არსებობას, რომელიც
ქმედუნარიანობისაგან დამოუკიდებლად დაბადების მომენტიდან წარმოიშობა (11 I).
ასევე ქმედუუნაროები (12 IV, V) და შეზღუდული ქმედუნარიანობის (14) მქონე პირები
შეიძლება იყვნენ ამხანაგობის წევრები.84 ქმედუუნარო პირთა შემთხვევაში, მათ
უფლებებს ახორციელებენ მათი კანონიერი წარმომადგენლები (12 V), შესაბამისად
ამხანაგობის ხელშეკრულებაზე ხელმოწერასაც ისინი განახორციელებენ. შეზღუდული
ქმედუნარიანობის შემთხვევაში, ამგვარი ხელშეკრულების გაფორმებაზე
აუცილებელებია კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობა, გარდა იმ შემთხვევებისა
როდესაც კანონი არ მოითხოვს ამგვარი თანხმობის აუცილებლობას (15).
ბ. იურიდიული პირები
31 იურიდიული პირები შეიძლება იყვნენ ამხანაგობის წევრები. კანონი ამ მხრივ რაიმე

შეზღუდვას არ ითვალისწინებს. შესაბამისად ამხანაგობის წევრები შეიძლება იყვნვნენ
როგორც საჯარო, ასევე კერძო სამართლის, სამეწარმეო85 თუ არასამეწარმეო (24 II)

84 შდრ. MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 705, Rn. 69; Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2
Aufl., § 705, Rn. 119.

85 სამეწარმეო იურიდიული პირების ჩამონათვალთან დაკავშირებით იხ. „საქართველოს კანონი
მეწარმეთა შესახებ“, მუხ. 2 III.

14
იურიდიულ პირები.86 ამხანაგობის წევრები შეიძლება იყვნენ როგორც რეზიდენტი

ასევე არარეზიდენტი იურიდიული პირები.
გ. სახელმწიფო
სახელმწიფო სამოქალაქოსამართლებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობს, როგორც 32

კერო სამართლის იურიდიული პირი. შესაბამისად, მიზნიდან გამომდინარე იგი
შეიძლება თავისუფლად იყოს ამხანაგობის წევრი.87
დ. ამხანაგობა
რაც შეეხება ამხანაგობას, ისიც შეიძლება თავისუფლად იყოს ამხანაგობის წევრი.88 33

კანონი რაიმე შეზღუდვას არც ამ საკითხთან დაკავშირებით ითვალისწინებს.
3. ამხანაგობის წევრთა უფლება-მოვალეობანი
ა. ამხანაგობის წევრობა
ამხანაგობის ხელშეკრულება წარმოშობს უფლება-მოვალეობებს როგორც ამხანაგობის 34

წევრებს, ასევე ამხანაგობასა და ამხანაგობის წევრებს შორის ურთიერთობაში. ამ
უფლება-მოვალეობათა ერთობლიობას ამხანაგობის წევრობა ეწოდება.89 იგი არა
მხოლოდ ცალკეული ამხანაგობის წევრის მდგომარეობას გამოხატავს, როგორც
ამხანაგობის ხელშეკრულების მონაწილისა და პერსონალური საზოგადეობის წევრისა,
არამედ ამავდროულად სუბიექტურ უფლებადაც გვევლინება.90 აღნიშნული
გულისხმობს ცალკეული ამხანაგობის წევრის უფლებას წილის განკარგვით განკარგოს
ამხანაგობის წევრობა და გადახდოს იგი განკარგვითი ხელშეკრულების ობიექტად.91
ამხანაგობის მიზნის მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე თითოეული ამხანაგობის 35

წევრობა განსხვავებულ უფლება-მოვალეობათა არსებობას გულისხმობს, რომელთა
შეთანხმებაც ამხანაგობის ხელშეკრულებისათვის დამახასიათებელი ხელშეკრულების
თავისუფლების პრინციპიდან გამომდინარე ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში
ინდივიდუალურად ხდება. შესაბამისად, ამხანაგობის წევრებს შესაძლებელია
ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე განსხვავებული უფლება-მოვალოებები
86Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 27.
87ჩიტოშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წინგი IV, ტ. II, 2001, გვ. 276.
88 შდრ. Flume, Gesamthandgesellschaften und Juristische Perosnen, in FS Raiser, 1974, S. 27, 36; Flume,
Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 4 IV, S. 64.
90 შდრ. Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 9, S. 125
ff.; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 549 f, 563 ff; Lutter, Theorie der Mitgliedschaft, Band 180, 1980, S. 84
ff.
91 MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl., 2013 , § 705, Rn. 180.
15
გააჩნდეთ. ამ განსხვავებების მიუხედავადად ამხანაგობის წევრობიდან გამომდინარე

უფლება-მოვალოებები იყოფა ქონებრივ და მმართველობით (ადმინისტრაციულ)
უფლებებად და მოვალეობებად.92
36 ამხანაგობის წევრობა არის ერთიანი.93 აღნიშნული გულისხმობს, რომ ამხანაგობის

წევრობა არ შეიძლება რამდენიმე წილად დაიყოს. ამხანაგობის წევრს არ შეუძლია
ერთდროულად რამდენიმე წილის მფლობელი იყოს. თუ ამხნაგობის წევრი სხვა წილს
შეიძენს, მაშინ იგი ერთიანდება მის არსებულ წილთან.94
ბ. ამხანაგობასა და მის წევრს შორის ურთიერთობაში
აა. ამხანაგობის წევრის მოთხოვნები ამხანაგობის მიმართ
37 ამხანაგობის წევრობიდან გამომდინარე ამხანაგობის წევრის მოთხოვნები მიმართულია

ამხანაგობის და არა ცალკეული ამხანგობის წევრის წინააღმდეგ.95 მათ სოციალურ
ვალდებულებებსაც უწოდებენ.96 აღნიშნული მოთხოვნები იყოფა ქონებრივი
უფლებებიდან და მმართველობით (ადმინისტრაციული) უფლებებიდან გამომდინარე
მოთხოვნებად. ამხანაგობის წევრობიდან გამომდინარე მნიშვნელოვან ქონებრივი
უფლებებს განეკუთვნება შემოსავლის მიღების უფლება (935I), ამხანაგობის საქმეების
გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურებისა და
გასამრჯელოს მიღების უფლება.97 ამხანაგობის წევრის ქონებრივი მოთხოვნების
დაკმაყოფილების ობიექტი არის ამხანაგობის არსებობის განმავლობაში მისი ქონება.98
შესაბამისად ამხანაგობის წევრი, რომელმაც განახორციელა კუთვნილი შესატანის
შეტანა, ამხანაგობის არსებობის ვადის განმავლობაში ამხანაგობის
ვალდებულებისათვის მისი წევრის წინაშე პასუხს აგებს მხოლოდ ამ შესატანის
ოდენობით.99 თუ ამხანაგობის ქონება არ არის საკმარისი ამ ვალების დასაფარავად,
მაშინ ის ამხანაგობის წევრი, რომელიც შესრულებას ითხოვს ამხანაგობისაგან, უნდა
დაელოდოს ერთობილივი საქმიანობის შეწყვეტას და ქონების განაწილებას მის
მონაწილეთა შორის (940 II). ამ შემთხვევაში, თუ ქონება არ არის საკმარისი ვალების
დასაფარავად, მაშინ მას შეუძლია ამხანაგობის თითოეულ წევრს მათი წილის
93 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Schuldrecht, Buch 2, 2. Aufl., § 705, Rn. 184.
94 იქვე.
96 შდრ. Sprau, in Palandt BGB Komm., 73. Aufl., § 705, Rn. 30; Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl.,
Band 1, § 705, Rn. 54.
99 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB, Schuldrecht, Buch 2, 2. Aufl., § 705, Rn. 187.
16
შესაბამისად (Pro Rata) მოსთხოვოს ვალდებულების შესრულება.100 ამ წესიდან

გამონაკლისი უნდა იქნეს დაშვებული იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის წევრმა
მთლიანად დააკმაყოფილა ამხანაგობის კრედიტორის მოთხოვნა (937 I) და არ არის
საკმარისი ქონება მისი უკუმოხოვნის უფლების (937 I, 473) დასაფარავად. ამ
შემთხვევაში, ამხანაგობის არსებობის განმავლობაში იგი უფლებამოსილია, 473-ე
მუხლიდან გამომდინარე, მოითხოვოს ამხანაგობის წევრებისაგან მისი მოთხოვნის
დაკმაყოფილება. ამ შემთხვევაში, არ იქნებოდა სამართლიანი ის ამხანაგობის წევრი,
რომელმაც ყველა წევრის გამო შეასრულა ვალდებულება, კუთვნილი მოთხოვნის
დაკმაყოფილებისათვის ამხანაგობის საქმიანობის დასრულებას დალოდებოდა და
მხოლოდ შემდეგ შეეძინა 940-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნა წილობრივი
გადახდაზე ამხანაგობის წევრთა მიმართ.101
მმართველობით უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნები, ისევე როგორც ქონებრივი 38

მოთხოვნები, ამხანაგობის და არა მისი კონკრეტული წევრების წინააღმდეგაა
მიმართული.102 თუმცა მმართველობითი უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნები,
შესაძლებელია, ასევე ცალკეული ამხნაგობის წევრის წინააღმდეგაც იქნეს
მიმართული.103 ცალკეული ამხანაგობის წევრები მაშინ გვევლინებიან მმართველობითი
უფლებებიდან გამომდიანრე მოთხოვნების ადრესატად, როდესაც ისინი ამხანაგობის
წევრის მმართველობითი უფლების განხორციელებას ხელს შეუშლიან.104
მაართველობით უფლებებს განეკუთვნება: ამხანაგობის საქმეების გაძღოლისა და 39

წარმომადგენლობის უფლება (იხ. 934-ე მუხლის კომენტ.), ხმის უფლება (იხ. 934-ე
მუხლის კომენტ.), ინფორმაციისა და კონტროლის უფლება,105 actio pro Socio (იხ. თავი
VI), თანასწოუფლებიანობის პრინციპიდან გამომდინარე თანასწორად მოპყრობის
უფლება (იხ. ველი 49, 50), ერთობლივ საქმიანობაზე უარის თქმის უფლება (იხ. 934-ე
მუხლის კომენტ.), გარიგების დადებისას შედავების უფლება (934 II), ასევე საქმეების
მართვის უფლებამოსილების ჩამორთმევის უფლება (934 IV).
ბბ. ამხანაგობის მოთხოვნები ამხანაგობის წევრთა მიმართ
ამხანაგობის წევრებს მოთხოვნებთან ერთად გააჩნიათ ასევე ვალდებულებანიც 40

ამხანაგობის წინაშე, რომლებიც ამხანაგობის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებიდან
გამომდინარეობენ. ამ მოთხოვნათა მესაკუთრე არის ამხანაგობა. ამხანაგობის
101 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB, Schuldrecht, Buch 2, 2. Aufl., § 705, Rn. 187 f.
102 Westermann, in Erman BGB Komm., 13 Aufl., Band 1, § 705, Rn. 56.
103 იქვე.
105 ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებში (დის.), 2010, გვ. 80, 81.
17
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ამხანაგობის ამგვარ მოთხოვნებს ამხანაგობის

წევრების მიმართ სოციალური მოთხოვნები ეწოდება.106 ამხანაგობის წევრთა მიმართ
არსებული ამხანაგობის მოთხოვნები განეკუთვნებიან ამხანაგობის საერთო ქონებას.107
ამ ვალდებულებათაგან უმნიშვნელოვანესია შესატანის შეტანის ვალდებულება (932),
ამხანაგობის არასაკმარისი ქონების არსებობის შემთხვევაში, დამატებით კუთვნილი
წილის ოდენობით გადახდის ვალდებულება (940), ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის
ვალდებულება (934), ერთგულების მოვალეობა, ასევე ამანაგობის წევრთა მიერ
ვალდებულების დარღვევის გამო ამხანაგობისათვის მიყენებული ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულება.108 ამხანაგობის მოთხოვნები ხორციელდება ამხანაგობის
საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრების მიერ, რომლებიც ასვე
წარმოადგენენ ამხანაგობას მესამე პირებთან ურთიერთობაში (იხ. 934-ე მუხლის
კომენტ.). თუ ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრები
უარს განაცხადებენ ამხანაგობის მოთხოვნების განხორციელებაზე ამხანაგობის წევრთა
მიმართ, მაშინ ამხანაგობის ნებისმიერ წევს შეუძლია საკუთარი სახელით სარჩელი
წარადგინოს სასამრთლოში და შესრულება მოითხოვოს ამხანაგობის სასარგებლოდ
(actio pro socio, იხ. თავი VI).
გ. მესამე პირთა მსგავსი ხელშეკრულებები.
41 შესაძლებელია, რომ ამხანაგობის წევრმა ამხანაგობასთან არა როგორც ამხანაგობის

წევრმა ამხანაგობის ხელშეკრულების საფუძველზე, არამედ მისგან დამოუკიდებლად,
როგორც მესამე პირმა გააფორმოს ხელშეკრულება და იკისროს ამხანაგობის წინაშე
გარკვეული უფლება-მოვალეობანი.109 ამ შემთხვევაში, ეს ამხანაგობის წევრი
ამხანაგობასთან ურთიერთობაში გამოდის არა ამხანაგობის წევრის სტატუსით, არამედ
როგორც მესამე პირი.110 მას შეუძლია მთლიანი ვალდებულების შესრულება ნებისმიერი
ამხანაგობის წევრს მოსთხოვოს (937 I). ამგვარი ხელშეკრულებები მართალია
სამართლებრივად დამოუკიდებელია და არ ემყარება ამხანაგობის წევრობას, თუმცა არ
შეიძლება საერთოდ ამხანაგობისაგან დამოუკიდებლად განვიხილოთ.111 ამგვარი
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე უფლების განხორციელებისას ამხანაგობის წევრი
ვალდებულია, მხედველობაში მიიღოს ერთგულების მოვალეობა.112 შესაბამისად

107 Hadding, Zur Einzelklagebefugnis des Gesellschafters einer Personalgesellschaft, JZ 1975, S. 163.
110 Schöne, in Beck OK BGB Komm., 3. Aufl., Band 2, § 705, Rn. 130.
18
შესაძლებელია ზოგიერთ შემთხვევაში მოთხოვნის განხორციელება ამხანაგობის

წევრის ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე შეიზღუდოს.113
დ. ამხანაგობის წევრებს შორის ურთიერთობაში
ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ამხანაგობის წევრთა მოთხოვნები, 42

როგორც წესი, ამხანაგობის მიმართ არსებობს.114 ის გარემოება, რომ უშუალოდ
სახლეშეკრულებო შესრულების მოთხოვნები ამხანაგობის წევრთა შორის, როგორც
წესი, არ არსებობს, ისე არ უნდა იქნეს გაგებული, რომ მათ შორის სახელშკერულებო
ურთიერთობა არ არსებობს.115 აღნიშნული მოსაზრება შეუთავსებელი იქნებოდა
ამხანაგობის სახლეშეკრულებო საფუძველთან.116 შესაბამისად, ამხანაგობის
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, მოთხოვნები შესაძლებელია ასევე ამხანაგობის
წევრებს შორისაც წამოიშვას. სტანდარტული მაგალითი არის ამხანაგობის
ხელშეკრულების დარღვევა, რომელის შედეგადაც ზიანი არა ამხანაგობას, არამედ
კონკრეტულ ამხანაგობის წევრს მიადგა.117 ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრი
უფლებამოსილია, ნებისმიერ დროს მოითხოვოს ზიანის მიმყენებლისაგან ზიანის
ანაზღაურება.118
4. actio pro socio
actio pro socio-ს ანუ საზოგადეობის წევრის სარჩელის ქვეშ მოიაზრება თითოეული 43
ამხანაგობის წევრის უფლება, სხვა ამხანაგობის წევრებს მოსთხოვოს ამხანაგობის
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მათი კუთვნილი ვალდებულების შესრულება
ამხანაგობის წინაშე და ამ მიზნის მისაღწევად საკუთარი სახელით აღძრას სარჩელი
სასამართლოში.119 ჩვეულებრივ, საზოგადოების მოთხოვნის განხორციელება
ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე და შესაბამისად წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი წევრების კომპეტენციაა. შესაბამისად, თუ ამხანაგობის ცალკეული
წევრი არ შეასრულებს ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებას
ამხანაგობის წინაშე, მაშინ მისი მოთხოვნა ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე და
წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი წევრების საქმეა.120 თუმცა ამგვარი უფლების
განხორიცელებას, შესაძლებელია, საფრთხე დაემუქროს, თუ ამხანაგობის საქმეების

116 იქვე.
119 შდრ. Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 629 ff; Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, S. 175, Rn.
256.
120 შდრ. Grunewald, Gesellschaftsrecht, 9. Aufl, 2014, Rn. 60; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 629, ff.
19
გაძღოლაზე და წარმომადგენლობაზე უფლებასმოილი წევრები უარს განაცხადებენ ამ

უფლებების განხორციელებაზე.121 ამ შემთხვევაში, ნებისმიერი ამხანაგობის წევრი, არა
აქვს მნიშვნელობა, არის ის ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე და
წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი თუ არა, უფლებამოსილად უნდა მივიჩნიოთ
სარჩელი წარადგინოს სასამართლოში საკუთარი სახელით და შესრულება მოითოხვოს
ამხანაგობის სასარგებლოდ.122
44 ამგვარი უფლებამოსილება ლიტერატურაში დღესდღეობით საყოველთაოდ

აღიარებულია.123 მეწარმეთა შესახებ კანონისაგან განსხვავებით,124 ამხანაგობის
მარეგულირებელი ნორმები აღნიშნულ უფლებამოსილებას არ იცნობს, თუმცა
ამხანაგობაში ცალკეული ამხანაგობის წევრის ამგვარი უფლებამოსილება არ უნდა იქნეს
უარყოფილი.
45 პრაქტიკული მნიშვნელობა ამ რეგულრიებას აქვს შესატანის შეტანის ვალდებულების

განხორიცელებისათვის, ასევე ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისათვის, რომელიც
ამხანაგობის ხელშეკრულების დარღვევისა ანდა ამხანაგობის საქმეების გაძღოლისა და
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების განხოციელებისას განხორციელებული
დარღვევის შედეგად წარმოშობილი ზიანის ანაზღაურებას ეხება.125 აღნიშნული
რეგულირება ასევე უმცირესობაში მყოფი ამხნააგობის წევრების ინტერესების დაცვას
ემსახურება.126 იგი, შესაძლებელია, ასევე განხილული იქნას, როგორც გენერალური
კონტროლის უფლება.127
46 actio pro socio არ გამოიყენება ამხანაგობის იმ მოთხოვნებთან მიმართებაში, რომელიც

ამხანაგობას მესამე პირებისა და ამხანაგობის წევრების მიმართ არა ამხანაგობის
ხელშეკრულებიდან, არამედ მათთან, როგორც მესამე პირებთან გაფორმებული
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე გააჩნია.128
47 actio pro socio თვითონ, როგორც უმიცრესობის ინტერესების დაცვის მნიშვნელოვანი

ინსტრუმენტი და ამხანაგობის ცალკეული წევრის კონტროლის უფლება, დაუშვებელია,

122 Hassold, Actio pro socio, JuS 1980, S. 32 ff.
123 Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 10 IV, S. 139
ff.
124 ამ საკითხთან დაკავშრებით იხ. „საქართველოს კანონი მეწარმეთა შესახებ“, მუხლი 24.
126 Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 10 IV, S. 139
ff.
128 შდრ. Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 643 f; Bayer/Lutter, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18
Aufl., § 13, Rn. 53.

20
მთლიანად გამოირიხცოს ხელშეკრულებით.129 ამხანაგობის ხელშეკრულებაში

დასაშვებია ამ უფლების განხორციელება შეიზღუდოს და მისი განხორციელება
გართულდეს.130 ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, ამხანაგობის
წევრის მიერ actio pro socio-ს განხორციელება შეიძლება მაშინ შეიზღუდოს, როდესაც
მისი განხორიცელებით ირღვევა ერთგულების მოვალეობა.131
actio pro socio-ს საფუძველს ამხანგობის ხელშეკრულება წარმოადგენს.132 იგი 48

ამხანაგობის წევრობის შემადგენელი ნაწილია.133 ამ უფლების განხორციელება
დამოკიდებულია ამხანაგობის წევრობაზე.134 შესაბამისად, actio pro socio-ს
განხორიცლებაზე მხოლოდ ამხანაგობის წევრები არიან უფლებამოსილინი. actio pro
socio-ს განხორციელების წინაპირობები, გარდა წევრობისა, დამოკიდეულია ასევე
ამხანაგობის მოთხოვნის არსებობაზე და მის არგანხორიცელებაზე.135 შესაბამისად,
სარჩელის დასაბუთებულობა დამოკიდებულია მოთხოვნის არსებობაზე. თუ,
მაგალითად, საზოგადეობა უარს გაანცხადებს მოთხოვნაზე, მაშინ actio pro socio-ს
დაფუძნებული სარჩელიც უსაფუძვლო აღმჩნდება.136 მოთხოვნის მესაკუთრედ
გვევლინება ამხანაგობა და არა თვითონ ამხანგობის წევრი, რომელიც ამ მოთხოვნას
actio pro socio-ს მეშვეობით ამხანაგობის სასარგებლოდ ახორციელებს.137 შესაბამისად
სარჩელს საფუძველი დაეკარგება მაშინ, როდესაც უმრავლესობის გადაწყვეტილებით
საზოგადოება მოთხოვნაზე უარს გაანცხადებს ანდა აპატიებს.138
5. ამხანაგობის წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი (თანაბრად მოპყრობის

ვალდებულება)
ამხანაგობის წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპი პერსონალური 49

საზოგადოებების ერთ-ერთი მთავარი საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპთაგანია.139
მართალია, კანონში იგი პირდაპირ არ არის დარეგულირებული, თუმცა ამ პრინციპმა
ამხანაგობის მრავალ დისპოზიციურ ნორმებში ჰპოვა ასახვა (932 I; 934 I, II; 935 I; 940 II).
129 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 705, Rn. 46; Lutter, Theorie der Mitgliedschaft, AcP,
Band 180, 1980, S. 132.
130 შდრ. Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 10 IV,
S. 144; Lutter, Theorie der Mitgliedschaft, AcP, Band 180, 1980, S. 132; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 637
f.
133 Hassold, Actio pro socio, JuS 1980, S. 32 ff.
135 Bayer, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18 Aufl., § 13, Rn. 55.
137 შდრ. Hadding, Zur Einzelklagebefugnis des Gesellschafters einer Personnengesellschaft, JZ 1975, S. 164 ff;
Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 429 ff.

139 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl, S. 462 ff.
21
იგი მხოლოდ ამხანაგობისა და მის წევრებს შორის ურთიერთობას მოიცავს.140

თანასწორუფლებიანობის პრინციპი არ ნიშნავს, რომ ამხანაგობის წევრობი
ამხანაგობაში აუცილებლად თანასწორუფლებიანები უნდა იყვნენ.141 ამხანაგობის
ხელშეკრულება შესაძლებელია ამხანაგობის წევრებს განსხვავებულ უფლებებს
ანიჭებდეს.142 თანასწორუფლებიანობის პრინციპი, უპირველეს ყოვლისა, ხაზს უსვამს
იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის წევრები საერთო მიზნის მისაღწევად ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში როგორც თანასწორუფლებიანი წევრები გაერთიანდნენ.143
შესაბამისად, თანასწორუფლებიანობის პრინციპი ზოგად წესს იძლევა, რომელიც
მხოლოდ სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, თვითნებურად საკუთარი
შეხედულებისამებრ ამხანაგობის წევრთა მიმართ არათანასწორად მოპყრობას
კრძალავს.144 თანასწორუფლებიანობის პრინციპი დისპოზიციური ხასიათისაა.145
შესაბამისად, მხარეებს თავისუფლეად შეუძლიათ შეთანხმდნენ განსხვავებულ
რეგულირებაზე. ხელშეკრულების თავისუფლებიდან გამომდინარე ამგვარი
შეთანხმების ზღვარს 54-ე მუხლი წარმოადგენს. შესაბამისად, თანასწორუფლებიანობის
პრინციპიდან გადახვევა დასაშვებია, თუ ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ამგვარი
შეთანხმება არსებობს.146 ამხანაგობის წევრმა უნდა ითმინოს არათანაბარი მოპყრობა, თუ
მან ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ანდა სხვაგვარი ფორმით გასცა თანხმობა
აღნიშნულის თაობაზე. შეთანხმებანი და გადაწყვეტილებანი, რომლებიც ამხანაგობის
წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპს არღვევენ, ბათილია.147
50 თუ თანასწორობის პრინციპის ბრალეულმა დარღვევამ ამხანაგობის წევრს ზიანი

მიაყენა, მაშინ მას შეუძლია ამხნაგობისაგან და ამ დარღვევაში მონაწილე ამხანაგობის
წევრისაგან ზიანის ანაზღაურება მოითხოვოს.148 ამხანაგობის საქმეა, თუ როგორ
განახორციელებს იგი თანასწორუფლებიანობის პრინციპის დაღევის გამოსწორებას.149
მას შეუძლია თანასწორუფლებიანობის პრინციპის დამრღვევ ამხანაგობის წევრებს

141 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2 Aufl., § 705, Rn. 204.
Grunewald, Gesellschaftsrecht, 9. Aufl., Rn. 24;

145 შდრ. Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 705, Rn. 109; Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl.,
Band 1, § 705, Rn. 40.

146 Ditfurth, in Prütting/Wegen/Weinreich, BGB Kommentar, 5. Aufl., § 705, Rn. 25.
149Ditfurth, in Prütting/Wegen/Weinreich, BGB Kommentar, 5. Aufl., § 705, Rn. 26.
22
მოთხოვოს ამ პრინციპის დარღვევის შედეფად მიღებული სარგებლის

ამხანაგობისათვის გადაცემა.150
6. ამხანაგობის სახელი
ამხანაგობას, როგორც სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტს, თავისუფლად 51

შეუძლია სამოქალაქოსამართლებრივ ურთიერთობებში მხარედ გამოვიდეს. ამისათვის
მას სჭირდება აღნიშნვნა, რომელიც განაპირობებს მის იდენტიფიცირებას და გამიჯვნას
პირთა სხვა გაერთიანებებისაგან. საფირმო სახელწოდების151 გამოყენება მხედველობაში
არ მოდის, ვინაიდან ამხანაგობა არ არის სამეწარმეო საზოგადეობა. შესაბამისად
ამხანაგობა სამოქალაქო ურთიერთობებში გამოდის საკუთარი სახელით. ამხანაგობის
სახელი შესაძლებელია რამდენიმე ანდა ყველა ამხანაგობის წევრის სახელით, ანდა
მათი შემოკლებით, საერთო საქმიანობის სახისა და საერთო საქმიანობის არსებობაზე
მიმანიშნებელი შემოკლებით — „ამხანაგობა“, შედგებოდეს.152 სახელი ისეთი უნდა
იყოს, რომ იგი იძლეოდეს ამხანაგობის იდენტიფიცირებისა და სხვა სუბიექტებისაგან
განსხვავების შესაძლებლობას.153 ამხანაგობის სახელის ამორჩევა შესაძლებელია
თავიდანვე ამხანაგობის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებაში ანდა შემდგომ,
ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილების საფუძველზე განხორციელდეს.154
7. ამხანაგობის უფლებაუნარიანობა
ამხანაგობა სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებში გამოდის როგორც 52

სამოქალაქო სამართლის უფლებაუნარიანი დამოუკიდებელი სუბიექტი. გერმანული
სამართლისაგან განსხვავებით, სადაც ამხანაგობის უფლებაუნარიანობის აღიარებას
ხანგრძლივი დისკუსია უძღოდა წინ,155 ქართულ რეალობაში ამგვარ დისკუსიას
ადგილი არ ჰქონია, ვინაიდან ქართველმა კანონმდებელმა ამხანაგობის
უფლებაუნარიანობა მრავალ ნორმაში გაითვალისწინა და აღიარა. ამხანაგობის
უფლებაუნარიანობის აღიარებისათვის მნიშნველოვანია ის გარემოება, რომ ამხანაგობა
მესამე პირებთან ურთიერთობაში გამოდის საკუთარი სახელითა და წარმომადგენლის
მეშვეობით (934). ამხანაგობა, რომელიც არ გვევლინება იურიდიულ პირად, მესამე
პირებთან ურთიერთობის დამყარების შედეგად თავად იძენს უფლებებსა და

151 საფირმო სახელწოდებასთან დაკავშირებით იხ. „საქართველო კანონი მეწამეთა შესახებ“, მუხლი 6.
153 იქვე.
155 აღნიშნულთან დაკავშირებით იხ. MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, § 705, 6. Aufl., Rn. 289 ff.
23
კისრულობს ვალდებულებებს, როგორც სამოქალქო სამართალურთიერთობის

მონაწილე დამოუკიდებელი სუბიექტი.156
53 გარდა ამისა, ამხანაგობის უფლებაუნარიანობის აღიარებისათვის თვალშისაცემია ის

გარემობა, რომ ამხანაგობას გააჩნია თავისი საკუთრება. საქართველოს სამოქალაქო
კოდექსის 932-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, თუ ხელშეკრულება სხვა რამეს არ
ითვალისწინებს, შესატანები წარმოადგენს მონაწილეთა საერთო საკუთრებას.
მონაწილეთა საერთო საკუთრებას შეადგენს ისიც, რაც შეძენილია საერთო საკუთრებაში
არსებული უფლების საფუძველზე, ანდა მიღებულია ანაზღაურების სახით საერთო
ქონების განადგურების, დაზიანების ან ამოღების გამო. თუმცა, ჩვეულებრივ
ამხანაგობაში განხორციელებული შენატანი, ამხანაგობის წევრთა თანასაკუთრებად კი
არ რეგისტრირდება, არამედ უშუალოდ ამხანაგობის სახელზე აღირიცხება და
ამხანაგობის სახელზე გახსნილ ანგარიშზე იდება.157 მხედველობაშია მისაღები ის
გარემოებაც, რომ ამხანაგობას თავისუფლად შეუძლია შეიძინოს უძრავი ქონება. ამ
ქონების მესაკუთრედ საჯარო რეესტრში სწორედ ამხანაგობა აღინიშნება საკუთარი
სახელით, რომლითაც იგი გამოდის სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებში.
გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ ამხანაგობას საგადასახადო
მიზნებისათვის საიდენტიფიკაციო კოდიც ენიჭება.158 ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან
გამომდინარე, ამხანაგობა იმ დამოუკიდებელ, არაკორპორაციულად მოწყობილ პირთა
ერთობად გვევლინება, რომელიც გარიგებებში, როგორც დამოუკიდებელი სუბიექტი,
ისე შედის.159 გარიგების დადების შედეგად ამ გარიგებიდან გამომდინარე უფლება-
მოვალეობებს სწორედ ამხანაგობა იძენს.
54 ამხანაგობის უფლებაუნარიანობის აღიარება გულისმხობს არა მხოლოდ იმას, რომ მას

მხოლოდ სახელშეკრულებო ურთიერთობებში შეუძლია გამოსვლა, არამედ იმასაც, რომ
იგი კანონისმიერ უფლება-მოვალეობათა მფლობელიც შეიძლება იყოს.160
55 ამხანაგობის დამოუკიდებელ სამართლასუბიექტურობას მოწმობს ასევე საქართველოს

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 79-ე მუხლის მე-2 ნაწილიდან გამომდინარე
პროცესუალური უფლებაუნარიანობა, რომლის თანახმადაც კანონით
გათვალისწინებულ შემთხვევებში, მხარეებად შეიძლება იყვნენ ორგანიზაციები,
რომლებიც არ არიან იურიდიული პირები.
156 იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2015 წლის 22 დეკემბრის N 2ბ/167-15 გადაწყვეტილება;
24
ამხანაგობის უფლებაუნარიანობა წარმოიშვება ამხანაგობის წარმოშობის მომენტიდან. 56
25
ბოლო დამუშავება: 13 ივლისი, 2016
მუხლი 931. ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულების ფორმა
1. ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს წერილობით ან

ზეპირად.
2. თუ ხელშეკრულება დადებულია წერილობით, მაშინ იგი უნდა შეიცავდეს:

ა. მონაწილეთა დასახელებასა და მისამართს;
ბ. მონაცემებს ერთობლივი საქმიანობის სახეობისა და მიზნის შესახებ;
გ. მონაწილეთა უფლებებსა და მოვალეობებს;
დ. მართვის ორგანოთა სტრუქტურასა და ფუნქციებს;
ე. მონაწილეთა შორის შემოსავლებისა და ზიანის განაწილების წესსა და პირობებს;
ვ. ხელშეკრულებიდან გასვლის წესს;
ზ. საქმიანობის ხანგრძლივობას;
თ. ხელშეკრულების მოშლისა და დარჩენილი ქონების განაწილების წესს.

II. ამხანაგობის ხელშეკრულების ფორმა ..................................................................................................... 2
1. ზეპირი ფორმა ......................................................................................................................................... 2
2. წერილობითი ფორმა .............................................................................................................................. 2
III. წერილობითი ფორმის შინაარსი .............................................................................................................. 3
1. მონაწილეთა დასახელება და მისამართი ........................................................................................... 3
2. მონაცემები ერთობლივი საქმიანობის სახეობისა და მიზნის შესახებ .......................................... 4
3. მონაწილეთა უფლება-მოვალეობები .................................................................................................. 5
4. მართვის ორგანოთა სტრუქტურას და ფუნქციები ........................................................................... 5
5. მონაწილეთა შორის შემოსავლებისა და ზიანი განაწილების წესი და პირობები ....................... 5
6. ხელშეკრულებიდან გასვლის წესი ...................................................................................................... 6
7. საქმიანობის ხანგრძლივობა.................................................................................................................. 6
8. ხელშეკრულების მოშლისა და დარჩენილი ქონების განაწილების წესი ..................................... 7
IV. ფორმის მოთხოვნების დაუცველობის შედეგები .................................................................................. 8
ნორმა ამხანაგობის ხელშეკრულების ფორმასთან დაკავშირებულ საკითხებს 1

არეგულირებს. იგი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის ხელშეკრულება,
ჩვეულებრივ, როგორ წერილობით, ასევე ზეპირი ფორმით შეიძლება დაიდოს. იგი
ამკვიდრებს ფორმის თავისუფლდების პრინციპს და ამხანაგობის წევრებს
შესაძლებლობას აძლევს, თავისუფლად ამოირჩიონ წერილობითი ანდა ზეპირი ფორმა,
თუ კანონის იმპოერატიული მოთხოვნიდან გამომდინარე ამხანაგობის ხელშეკრულება
აუცილებლად წერილობითი ფორმით არ უნდა დაიდოს.
1
2 გარდა ამისა, ნორმის მოერე ნაწილი შეიცავს იმ აუცილელელ მინიმალურ შინაარსს,

რომელსაც წერილობთი ფორმით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულება
აუცილებლად უნდა შეიცავდეს.
II. ამხანაგობის ხელშეკრულების ფორმა
1. ზეპირი ფორმა
3 სამოქალაქო კოდექსი ამკვიდრებს სახელშეკრულებო ფორმის თავისუფლების პრინციპს

(68, 328I).1 აღნიშნული გულისხმობს, მხარეთა უფლებას თვითონ აირჩიონ
გარიგებისათვის სასურველი ფორმა, თუ კანონის იმპერატიული მოთხოვნიდან
გამომდინარე კონკრეტული ფორმის მოთხოვნათა დაცვა არ არის აუცილებელი (68,
328I). ამხანაგობის ხელშეკრულების შემთხვევაში კანონმდებელი იმპერატიულად არ
მოითხოვოს კონკრეტული ფორმის დაცვას, არამედ ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ
ამხანაგობის ხელშეკრულება როგორც ზეპირი, ასევე წერილობითი ფორმის დაცვით
შეიძლება დაიდოს (931I). შესაბამისად, მხარეებს თავისუფლად შეუძლიათ აირჩიონ
ზეპირი ფორმა, თუ კანონის ძალით ამხანაგობის ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის
წერილობითი ფორმის დაცვა არ არის აუცილებელი (იხ. ველი 4-6). ზეპირი ფორმით
ამხანაგობის ხელშეკრულება იმ შემთხვევაში და იმ მომენტიდან ჩაითვლება
დადებულად, როდესაც ამხანაგობის წევრები მის ყველა არსებით პირობაზე
შეთანხმდებიან (327I).
2. წერილობითი ფორმა
4 ამხანაგობის წევრებს თავისუფლად შეუძლიათ ამხანაგობის ხელშეკრულება ასევე

წერილობითი ფორმით გააფორმონ. ზოგიერთ შემთხვევაში, კანონმდებელი პირადპირ
ითვალისწინებს ამგვარი ფორმის დაცვას. ამ შემთხვევაში ამხანაგობის ხელშეკრულება
აუცილებლად წერილობითი ფორმით უნდა გაფორმდეს. ამხანაგობის წევრებს
შეთანხმებით არ შეუძლიათ, შეცვალონ ანდა გამორიცხონ ამგვარი ფორმა.2 მათ
თავისუფლად შეუძლიათ, გამოიყენონ ასევე მარტივი წერილობითი ფორმის ნაცვლად
სანოტარო ფორმა.
5 ამხანაგობის ხელშეკრულების წერილობითი ფორმით გაფორმება აუცილებელია იმ

შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრთაგანი კისრულობს
ვალდებულებას, უძრავი ნივთი შეიტანოს შესატანად ამხანაგობის ქონებაში (183, 323).
აღნიშნული წესი მოქმედებს ასევე იმ შემთხვევაში, როდესაც საჩუქრის დაპირება ხდება
1 ზოიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი I, 2001, მუხ. 68, გვ. 213, ჭანტურია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, 2001,
მუხ. 328, გვ.103
2 ჭანტურია, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, 2001, მუხ. 328, გვ.106
2
ამხანაგობისათვის (525 III). წერილობითი ფორმის დაცვაა აუცილებელი ასევე იმ

შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის წევრი კისრულობს ვალდებულებას, მთელი
თავისი ქონება გადასცეს ამხანაგობას ანდა ამხანაგობის სასარგებლოდ უზუფრუქტით
დატვირთოს (321). აღნიშნული წესი არ მოქმედებს იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე
ეხება ცალკეულ ნივთებს, რომელიც ფაქტობრივად ამხანაგობის წევრის მთელ ქონებას
შეადგენენ (321). წერილობითო ფორმის დაცვაა აუცილებელი ასევე იმ შემთხვევაში,
როდესაც ამხანაგობის წევრი კისრლობს ვალდებულებას, უძრავი ქონება ამხანაგობის
ინტერესიდან გამომდინარე მესამე პირზე გაასხვისოს.3 წინაპირობად იმისა, რომ
წერილობითი ფორმის მოთხოვნა იქნეს გამოყენებული, გვევლინება ის, რომ შეძენის
ანდა გადაცემის ვალდებულება ხელშეკრულების შინაარს უნდა შეადგენდეს.
ამხანაგობაში წევრად შესვლა ან შესვლის ვალდებულების კისრება რომლის ქონებასაც 6

უძრავი ნივთები განეკუთვნება არ მოითხოვს წერილობითი ფორმის დაცვას.4 ფორმის
დაცვა არ მოითხოვოება ასევე იმ შემთხვევაში, როდესაც უძრავი ნივთის გადაცემა
ხდება უბრალოდ თხოვების მიზნით.5
III. წერილობითი ფორმის შინაარსი
1. მონაწილეთა დასახელება და მისამართი
წერილობითი ფორმით გაფორმებული ამხანაგობის ხელსეკრულება აუცილებლად 7

უნდა შეიცავდეს მონაწილეთა დასახელებას და მათ მისამართს, ვინაიდან ამხანაგობის
მონაწილეები წარმოადგენენ ამხანაგობის ხელშეკრულების მხარეებს და, შესაბამისად,
მათ ეკისრებათ შესატანის შენატის ვალდებულება და პასუხისმგებლობა ამხანაგობის
ვალდებულებებისათვის მისი კრედიტორების წინაშე. იმ შემთხვევაში, როდესაც
მონაწილედ ფიზიკური პირი გვევლინება, აუცილებელია მისი სახელის, გვარის,
დაბადების თარიღის, პროფესიის, საქმიანობისა და საცხოვრებელი ადგილის
მითითება. სახელის, გვარისა და დაბადების თარიღის მითითება, ჩვეულებრივ, იმ
6
ფორმით უნდა მოხდეს, როგორც იგი სამოქალაქო საბუთებშია მითითებული.

დაბადების თარიღის მითითება, ჩვეულებრივ, აადვილებს პიროვნების
იდენტიფიცირებას და მის განხვავებას მსგავსი სახელისა და გვარი მქონე ფიზიკური
პირისაგან.7 პიროვნების იდენტიფიცირების თვალსაზრისით, მართებულია ასევე მისი
პირადი ნომერის მითითება. აღნიშნული მონაცემების არსებობის აუცილებელობა

4 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 9; Schäfer, in
Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, Rn. 171.
7 Weitemeyer, in Oetker HGB, 3. Aufl., § 106, Rn. 15.
3
ამხანაგობის ხელშეკრულებაში მონაწილეთა იდენტიფიცირებისა და მათი აღრევის

საშიშროების თავიდან აცილებას ემსახურება.8 გარდა ამისა, აღნიშნული აუცილებელი
ინფორმაციაა ამხანაგობის კრედიტორების ინტერესების დაკმაყოფილების კუთხითაც
და აღნიშნული მოთხოვნის მიზანიც კრედიტორებისათვის საკუთარი მოთხოვნის
განხორციელების გაადვილებაა.9
8 ინდივიდუალური მეწარმის შემთხვევაში, თუ მას სურს, როგორც ინდივიდუალურმა

მეწარმემ მიიღს ამხანაგობაში მონაწილეობა, მაშინ აუცილებელია მისი სარეგისტრაციო
მონაცემების მითითება. იგივე წესი გამოიყენება ამხანაგობის წევრად იურდიული
პირის მონაწილეობის შემთხვევაში.
2. მონაცემები ერთობლივი საქმიანობის სახეობისა და მიზნის შესახებ
9 წერილობით გაფორმებულ ამხანაგობის ხელშეკრულებაში აუცილებელად უნდა იქნეს

მითითეული ერთობლივი საქმიანობის მიზანი და საქმიანობის სახეობა. ამხანაგობის
წევრებს შეუძლიათ ნებისმიერი მიზანი აირჩიონ, თუ იგი კანონით აკრძალული არ
არის, არ ეწინააღმდეგება კანონით დადგენილ წესსა და აკრძალვებს, საჯარო წესრიგს
ანდა ზნეობის ნორმებს (იხ. 930-ე მუხლის კომენტ. თავი IV 3). ერთობლივი საქმიანობის
მიზანი ასევე არ უნდა მდგომარეობდეს მოგების მიღებაში (იხ. 930-ე მუხლის კომენტ.
ველი 7). წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამხანაგობასთან კი არა არამედ სოლიდარული
პასუხისმგებლობის საზოგადეობასთან გვექნება საქმე (იხ. 930-ე მუხლის კომენტ. ველი
7).
10 გარდა ამისა, ამხანაგობის ხელშეკრულება აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მითითებას

ერთობლივი საქმიანობის სახეობის შესახებ, ე. ი. იმის თაობაზე, თუ რა მოქმედებები
უნდა განახორციელონ ამხანაგობის წევრებმა იმისათვის, რომ ერთობილივი
საქმიანობით გათვალსიწინებული მიზანი იქნეს მიღწეული და ამხანაგობის წევრთა
ინტერესები დაკმაყოფილებული.10 ერთობილივი საქმინაობის სახეობა ზუსტად და
ნათლად უნდა იქნეს გადმოცემული ისე, რომ სხვა წევრებსაც შესაძლებელობა მიეცეთ,
შეიქმნან წარმოდგენა ამხანაგობის საქმიანობის საგნის შესახებ.11 ზოგადი აღნიშნვები არ
არის საკმარისი, აუცილებლია კონკრეტული მითითება ამხანაგობის საქმიანობის საგნის
8 Ulmer/Löbbe, in Ulmer/Habersack/Löbbe GmbHG Großkomm., Band 1., 2. Aufl., § 3, Rn. 35.

9 Steitz, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht 2. Auflage, § 106 HGB, Rn. 7.
10 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 931, გვ. 280
11 Bayer, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18. Aufl., § 3, Rn. 6.
4
3. მონაწილეთა უფლება-მოვალეობები
ამხანაგობის ხელშეკრულება ამხანაგობის საქმიანობის მთავარი დოკუმენტია. 11

ამხანაგობის მიზნის მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, ამხანაგობის წევრთა
უფლება-მოვალეობები შესაძლებელია სხვადასხვა იყოს. ის უფლება-მოვალეობები,
რომლებიც ამხანაგობის წევრობას ეფუძნება, აუცილებლად უნდა იქნენ ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში გათვალისწინებულნი. აღნიშნული ეხება როგორც ამხანაგობასა და
მის წევრებს შორის არსებულ უფლება-მოვალეობებს, ასევე ამხანაგობის წევრებს შორის
არსებულ უფლება-მოვალეობებს. ის უფლება-მოვალეობები, რომლებიც ამხანაგობის
წევრის მიერ ამხანაგობასთან არა ამხანაგობის ხელშეკრულების, არამედ
ამხანაგობასთან გაფორმებული სხვა ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობენ, არ არის
აუცილებელი, ამხანაგობის ხელშეკრულება შეიცავდეს. იგი, შესაძლებელია, ასევე
დამატებით გაფორმებული ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობდეს.
4. მართვის ორგანოთა სტრუქტურას და ფუნქციები
წერილობითი ფორმით გაფორმებული ამხანაგობის ხელშეკრულება აუცილებლად 12

უნდა შეიცავდეს ამხანაგობის მართვის ორგანოთა სტრუქტურასა და ფუნქციებს.
ამხანაგობის საქმეების მართვას ამხანაგობის წევრები ახორიცელებენ. შესაძლებელია,
ამხანაგობის მართვაზე თითოეული მათგანი ანდა მხოლოდ რამდენიმე იყოს
უფლებამოსილი, სხვა დანარჩენი კი გამორიცხული იქნეს აღნიშნული
უფლებამოსილებიდან. შესაძლებელია ასევე, ამხანაგობის წევრები ერთობლივად
იყვნენ ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილნი (934 I). კანონი დასაშვებად
მიიჩნევს ასევე ცაკლეული ამხანაგობის წევრისათვის მმართველობითი უფლებების
ჩამორთმევას. აღნიშნული მაშინაა ხოლმე სახეზე, როდესაც ადგილი აქვს ამ
უკანასკნელის მიერ საკუთარი უფლებამოსილებების უხეშ დარღვევას (934 IV).
გამომდინარე იქიდან, რომ ამხანაგობის წარმოშობის ნამდვილობისათვის არ არის
აუცლებელი მისი რეგისტრაცია და ამხანაგობა არ ხდება ელექტრონულ რეესტში,
აღნიშნული მონაცამები აუცილებელად უნდა იქნეს ამხანაგობის ხლეშეკრულებაში
მითითებული. აღნიშნული მოთითების მიზანი იმაში მდგომარეობს, რომ ასევე სხვა
მესამე პირებისთვის ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდიანრე ნათელი გახდეს,
თუ ვინ არის ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე და წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი.
5. მონაწილეთა შორის შემოსავლებისა და ზიანი განაწილების წესი და პირობები
წერილობითი ფორმით გაფორმებული ხელშეკრულება უნდა შეიცავდეს რეგულირებას 13

ამხანაგობის წევრებს შორის შემოსავლისა და ზარალის განაწილების თაობაზე.
ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ, შემოსავლისა და ზარალის განაწილების წესსა და
5
პირობებზე საერთოდ არ შეთანხმდნენ და ეს საკითხი ღიად დატოვონ. ამ შემთხვევაში,

ავტომატურად გამოიყენება 935-ე 937-ე მუხლებით გათვალიწინებული რეგულირება,12
რომლის თანხმადაც, ამხანაგობის წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპის
მხედველობაში მიღებით, მათ შორის შემოსავალი და ზიანი გადანაწილდება მათი
წილის პროპორციულად. თუმცა ამხანაგობის ხელშეკრულებაში მხარეებს შეუძლიათ,
განსხვავებულ რეგულირებაზე შეთანხმდნენ, რომლის თანახმადაც მათ შორის
შემოსავალი და ზარალი გადანაწილდება არა მათი წილების პროპორციულად, არამედ
მათ შორის მიღწეული შეთანხმების შესაბამისად. ამ შეთანხმების გაფორმებისას,
შესაძლებელია, მხედველობაში იქნეს მიღებული თითოეული მონაწილის პირადი
წილი, ეკონომიკური მდგომარეობა და სხვა სუბიექტური მომენტები (იხ. 935-ე მუხლის
6. ხელშეკრულებიდან გასვლის წესი
14 ამხანაგობის ხელშეკრულება აუცილებლად უნდა შეიცავდეს რეგულირებას

ამხანაგობის წევრის მიერ ხელშეკრულებიდან გასვლის თაობაზე. ამხანაგობის
ხელშეკრულებით ამხანაგობის თითოეული წევრი უფლებამოსილია, გავიდეს
ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან (938). ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ შეთახნმებით
ცალკეული ამხანაგობის წევრებისათვის ხელშეკრულებიდან გასვლის კანონისმიერი
რეგულირებისაგან განსხვავებული წესი განსაზღვრონ. მათ შეუძლიათ, შეთანხმებით
ამხანაგობის ცალკეული წევრებისათვის ხელშეკრულებიდან გასვლა გარვკეული
წინაპირობების არსებობაზე გახადონ დამოკიდებული. ამხანაგობის წევრთა
შეთანხმებით შესაძლებელია ერთობილივი საქმიანობის მონაწილეები ასევე იმის
თაობაზე შეთანხმდნენ, გამოიწვევს თუ არა ერთობილივი საქმიანობის
ხელშეკრულებიდან ერთი-ერთი წევრის გასვლა ამხანაგობის ხელშეკრულების
შეწყვეტას. შესაძლებელია ასევე ხელშეკრულებითვე განისაზღვროს
ხელშეკრულებიდან გამსვლელი ამხანაგობის წევრის წილის კომპენსაციის წესი და
პირობები.13
7. საქმიანობის ხანგრძლივობა
15 ამხანაგობა გრძელვადიანი ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობაა, თუმცა

იგი შეიძლება საქმიანობის მიზნიდან და ორგანიცაზული ხაისათიდან გამომდინარე
დაიდოს განსაზღვრული ანდა განუსაზღვრელი ვადით. იგი შეიძლება იყოს რაიმე
კონკრეტული მოკლევადიანი მიზნის მიღწევის მიზნით შექმნილი პირთა გაერთიანება.
ამ შემთხვევაში, საუბარია დროებითი ვადით შექმნილ ამხანაგობაზე. როდესაც მიზანი
12 ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), 2010, გვ. 51.

13 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 931, გვ. 281-282.
6
განუსაზღვრელი ვადით არის განსაზღვრული, საქმე გვაქვს განუსაზრვრელი ვადით

დადებულ ამხანაგობის ხელშეკრულებასთან. ამხანაგობის ხელშეკრულებაში
აუცილებლად უნდა მიეთითოს მისი საქმიანობის ხანგრძლივობა. განსაზღვრულ
კონკრეტულ კალენდარულ თარიღზე მითითება არ არის აუცილებელი.14 მთავარია,
ახმანაგობის საქმიანობის თარიღი საკამარისად განსაზღვრული იყოს და ობიექტურად
იძლეოდეს მისი დადგენის შესაძლებლობას.15 ამხანაგობა განსაზღვრული ვადით
დადებულად ჩაითვლება ასევე იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის საქმიანობის
ვადად განსაზღვრული მოვალენაა მითითებული, რომლის დადგომაც უტყუარია,
თუმცა დროის თვალსაზრისით მისი დადგომის მომენტი უცნობი (იხ. 939-ე მუხლის
კომენტ., ველი 4-6).16 ასე მაგალთად, ამგვარი განსაზღვრული ვადით დადებულად
ჩაითვლება ამხანაგობის ხელშეკრულება, როდესაც ამხანაგობის არსებობა მისი
რომელიმე წევრის სიცოხლის ხანგრძლივობაზეა დამოკიდებული.
ამხანაგობის ხელშეკრულებაში მისი საქმიანობის კონკრეტული კალენდარული ვადის 16

არარსებობა არ ნიშნავს, რომ ახმანაგობა განუსაზღვრელი ვადით არის დადებული.
ზოგჯერ ამხანგობის საქმიანობის ვადა შესაძლებელია ასევე მისი მიზნიდანაც
გამომდინარეობდეს (იხ. 939-ე მუხლის კომენტ., ველი 4). ყოველ კონკრეტულ
შემთხვევაში აუცლებელია აღნიშნული ხელშეკრულების განმარტებიდან გამომდინარე
დადგინდეს. იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება არ შეიცვას არავითარ
მითითებას საქმიანობის ვადაზე, ამხანაგობის ხელშეკრულება დადებულად ჩაითვლება
განუსაზღვრელი ვადით. ვადის გასვლით ამხანაგობის ხელშეკრულება ავტომატურად
დასრულდება (იხ. 939-ე მუხლის კომენტ, ველი 6). განუსაზღვრელი ვადით დადებული
ხელშეკრულების დასრულებისათვის აუცლებელია მისი მოშლა (ხელშეკრულების
მოშლასთან დაკავშირებით იხ. 939-ე მუხლის კომენტ. თავი III 3).
ამხანაგობის საქმიანობის ვადის ცვლილება შესაძლებელია ამხანაგობის საქმიანობის 17

ვადის გასვლამდე ნებისმიერი დროს. რაიმე შეზღუდვებს ამასთან დაკავშირებით
კანონმდებელი არ ითვალისწინებს. შესაძლებელია განუსაზღვრელი ვადით დადებული
ამხანაგობის ხელშეკრულების გარდაქმნა ვადიან ხელშეკრულებად და პირიქით.
ამგვარი ცვლილებისათვის აუცილებელია ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება.
8. ხელშეკრულების მოშლისა და დარჩენილი ქონების განაწილების წესი
ამხანაგობის ხელშეკრულება აუცილებლად უნდა შეიცავდეს ხელშეკრულების მოშლისა 18

და დარჩენილი ქონების განაწილების წესს. ამასთან, ამხანაგობის წევრებს თავისუფლად

15 MüKo/Wicke, GmbHG, 1. aufl., § 3, Rn. 61; Fastrich, in Baumbach/Hueck GmbHG, 20. Aufl., § 3, Rn. 27.
7
შეუძლიათ ცალკეული ამხანგობის წევრებისათვის ხელშეკრულების მოშლის

განსხვავებული ვადები და წესები გაითვალისწინონ (იხ. 939-ე მუხლის კომენტ. თავი III
3). იგივე შეიძლება ითქვას ასევე დარჩენილი ქონების განაწილების თაობაზეც.
IV. ფორმის მოთხოვნების დაუცველობის შედეგები
19 ფორმის მოთხოვნათა დაუცველობის შედეგები გამომდინარეობენ 59-ე და 62-ე

მუხლებიდან. პირველ რიგში უნდა შემოწმდეს, ფორმის მოთხოვნები მთლიან
ხელშეკრულებაზე ვრცელდება, თუ მხოლოდ დამატებით შეთანხმებას მოიცავს,
რომლისთვისაც კანონი სპეციალური წერილობითი ფორმის დაცვას მოითხოვს. თუ
ფორმის მოთხოვნები არა მთლიან ხელშეკრულებაზე ვრცელდება, არამედ მხოლოდ
ამხანაგობის წევრის შეთანხმებას მოიცავს შესატანის შეტანის თაობაზე, მაშინ ბათილად
ჩაითვლება მხოლოდ ეს შეთანხმება შესატანის განხორციელების თაობაზე. კოდექსის
62-ე მუხლის თანახმად, გარიგება ბათილად ჩაითვლება, თუ სავარაუდო არაა, რომ იგი
მისი ბათილი ნაწილის გარეშეც დაიდებოდა.
8
მუხლი 932. შესატანის შეტანის ვალდებულება
1. მონაწილეებმა უნდა შეიტანონ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შესატანები.

თუ ხელშეკრულებით არ არის განსაზღვრული შესატანის ოდენობა, თითოეული
მონაწილე მოვალეა შეიტანოს იგი თანაბრად.
2. შესატანი შეიძლება შეტანილ იქნეს როგორც ქონებით, ასევე მომსახურების გაწევით.
3. თუ ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს, შესატანები წარმოადგენს

წარმოადგენს მონაწილეთა საერთო საკუთრებას. მონაშილეთა საერთო საკუთრებას
შეადგენს ისიც, რაც შეძენილია საერთო საკუთრებაში არსებული უფლების
საფუძველზე, ანდა მიღებულია ანაზღაურების სახით საერთო ქონების განადგურების,
დაზიანების ან ამოღების გამო.

II. შესატანის შეტანის ვალდებულება .......................................................................................................... 2
1. განსაზღვრა ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ..................................................................................... 2
ა. შესატანის სახის განსაზვრა ................................................................................................................... 3
ბ. შესატანის ოდენობის განსაზღვრა ....................................................................................................... 3
III. მომსახურებანი, რომლებიც განსხვავდება შესატანებისაგან ............................................................... 4
2. შესატანების შეფასება ............................................................................................................................. 5
IV. შესატანის განხორციელება ........................................................................................................................ 5
1. შესატანის განხორიცელების სახე ........................................................................................................ 5
2. შესატანის ვალდებულების შესრულება ............................................................................................. 6
V. ამხანაგობის ქონება ..................................................................................................................................... 7
1. ცნება .......................................................................................................................................................... 7
2. ამხანაგაგობის ქონების გამიჯვნა ამხანაგობის წევრების ქონებისაგან ......................................... 8
3. ქონებას მიკუთვნებული ცალკეული ნივთები .................................................................................. 8
ა. შენატანები................................................................................................................................................ 8
ბ. შეძენილი ნივთები ................................................................................................................................. 9
გ. საერთო საკუთრებაში არსებული უფლების საფუძველზე შეძენილი ქონება ............................ 9
4. ამხანაგობის ვალდებულებანი.............................................................................................................. 9
VI. სამართლებრივი შედეგები ...................................................................................................................... 10
ნორმის პირველი ნაწილი ამხანაგობის წევრის უმნიშვნელოვანეს ვალდებულებას — 1

შესატანის შეტანის ვალდებულებას არეგულირებს. შესატანის შეტანის ვალდებულება
ერთ-ერთი იმ ვალდებულებათაგანია, რომელიც საერთო მიზნის მისაღწევად მოქმედ
ამხანაგობის წევრებს ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ეკისრებათ.1
თვითონ ნორმა არ აწესებს შესატანის შეტანის ვალდებულებას, არამედ მისი
1 Schöne, Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 706, Rn. 1.

1
განსაზღვრა ჩვეულებრივ ამხანაგობის წევრთა მიერ ამხანაგობის სადამფუძნებლო

ხელშეკრულებაში ხდება (932 I).
2 ნორმა პირველ ნაწილში ხაზს უსვამს ასევე ამხანაგობის წევრთა თანასწორობის

პრინციპს, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ამხანაგობის წევრთა შესაბამისი შეთანხმების
არარსებობის შემთხვევაში, თითოეული მათგანი შესატანის შეტანაზე თანაბარი
ოდენობით არის ვალდებული (932 I).
3 მუხლის მეორე ნაწილი განსაზღვრავს შეტანიანუნარიან ობიექტებს და ხაზს უსვამს იმ

გარემოებას, რომ შესატანი ამხანაგობაში ასევე მომსახურების გაწევით შეიძლება
განხორციელდეს.
4 ნორმის მესამე ნაწილი ადგენს ზოგად წესს, რომლის თანახმადაც, სხვაგვარი

შეთანხმების არ არსებობის შემთხვევაში, განხორციელებული შენატანები ხდება
ამხნაგობის წევრთა საერთო საკუთრება (ამხანაგობის ქონება). ნორმის ეს ნაწილი
ფაქტობრივად ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის წევრთა ქონებისაგან
დამოუკიდებელი ამხანაგობის ქონება იქმნება, რომელიც ამხანაგობის წევრთა საერთო
საკუთრებას წარმოადგენს. ნორმის ეს ნაწილი ინფორმაციას გვაწვდის ასევე იმის
თაობაზე, თუ რა ჩაითვლება ამხანაგობის ქონებად.
II. შესატანის შეტანის ვალდებულება
1. განსაზღვრა ამხანაგობის ხელშეკრულებაში
5 შესატანის შეტანის ვალდებულება ამხანაგობის წევრის ერთ-ერთი ცენტრალური

ვალდებულებათაგანია, რომელთა შეტანაც ამხანაგობის საერთო მიზნის მიღწევისათვის
არის აუცილებელი.2 იგი ამხანაგობის ხელშეკრულებაში უნდა იქნეს განსაზღვრული.3
იმ შემთხვევაში როდესაც ცალკეული ამხანაგობის წევრი მოგვიანებით შედის
ამხანაგობაში წევრად, მისი შესატანის შეტანის ვალდებულბა, როგორც წესი,
ამხანაგობის მიერ მასთან გაფორმებულ ხელშეკრულებაში განისაზღვრება.4 კანონი
რაიმე ფორმას შესატანის ვალდებულების განსაზღვრისათვის არ ითვალისწინებს.5
შესაბამისად, ხელშეკრულებაში შესატანის შეტანის ვალდებულება შესაძლოა როგორც
ზეპირად, ასევე წერილობითი ფორმით გაფორმდეს (931 I). ამ წესიდან გამონაკლისია ის
შემთხვევა, როდესაც ამხანაგობის წევრი კისრულობს ვალდებულებას, უძრავი ნივთი
შეიტანოს შესატანის სახით.6 ამ შემთხევაში ამგვარი ვალდებულების აღება
აუცილებლად წერილობრითი ფორმით უნდა გაფორმდეს (323, 525 III). შესატანის
2 შდრ. ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), 2010, გვ. 86; ნინუა,
ამხანაგობის ხელშეკრულების შინაარსის ზოგადი დახასიათება ქართული კანონმდებლობის მიხედვით,
კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის მაცნე, N2, 2010, გვ. 4.
3 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 706, Rn. 7.
4 შდრ. Armbrüster, Nachschusspflicht im Personengesellschaftsrecht, ZGR 2009, S. 1, 6.
6 იქვე.
2
სახისა და ოდენობის შემდგომი ცვლილება შესაძლებელია ამხანაგობის

ხელშეკრულებაში ცვლილებების შეტანის გზით. გადაწყვეტილების მიღება ხდება
7
ყველა მონაწილის მიერ ერთობლივად, ანდა ხმათა უმრავლესობით (934 I).
ა. შესატანის სახის განსაზვრა
ამხანაგობის თითოეული წევრის შესატანის სახის განსაზღვრა ამხანაგობის 6

ხელშეკრულებაში ხდება. ამხანაგობის შესატანები შესაძლებელია ძალზე
მრავალფეროვანი და ცალკეული ამხანაგობის წევრისათვის განსხვავებული იყოს.
ნებისმიერი ამხანაგობის ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული ამხანაგობის მიზნის
მისაღწევად ნაკისრი ვალდებულება შეიძლება შესატანად იქნეს გაგებული.8
ამხანაგობის შესატანი შესაძლებელია შეტანილ იქნეს ნებისმიერი ქონებით (932 II, 147).
ამასთან მნიშვნელობა არა აქვს, ეს შესატანი მატერიალური თუ არამატერიალური (152),9
რეალური თუ იდეალური სახისაა.10 შესაბამისად, ფულად და საგნობრივ შენატანთან
ერთად, მხედველობაში მიღება უფლებები, როგორიცაა მოთხოვნები, ფასიანი
ქაღალდები, მომსახურების გაწევა ან გარკვეული სამუშაოს შესრულება,11 ინვესტიციის
განხორციელება,12 სახელის უფლების გამოყენება, ინტელექტუალური შემოქმედების
შედეგები,13 პატენტის უფლების,14 ნოუ-ჰაუს გადაცემა15 და ა.შ. ხელშეკრულებით
შეიძლება ამხანაგობის ცალკეული წევრისათვის განსხვავებული სახისა და ოდენობის
შესატანები დადგინდეს.16
ბ. შესატანის ოდენობის განსაზღვრა
შესატანის სახის მსგავსად მისი ოდენობის განსაზღვრაც ჩვეულბრივ ამხანაგობის 7

სადამფუძნებლო ხელშეკრულებაში ხდება. აღნიშნულის თაობაზე უფლებამოსილია
ყველა ამხანაგობის წევრი ანდა მათი უმრავლესობა (934 I). ხელშეკრულების თანახმად
ამხანაგობის წევრებმა შესაძლოა განსხვავებული ოდენობისა და შინაარსის შესატანის
შეტანის ვალდებულება იკისრონ.17 განსხავებული ოდენობის შესატანების არსებობა
შესაძლებელია კონკლუდენტურად გამომდინარეობდეს ამხანაგობის ხელშეკრულებაში
არსებული დანაწესებიდან განსხავებული უფლებების ანდა წილების თაობაზე.18
შესაძლებელია ასევე ამხანაგობის წევრებმა თავდაპირველად შესატანების ოდენობა
ამხანაგობის ხელშეკრულკებაში ღიად დატოვონ და შემდგომ გადაწყვეტილების

12 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 8 ივლისის N ას-1677-1573-2012 განჩინება.
13 ნინუა, ამხანაგობის ხელშეკრულების შინაარსის ზოგადი დახასიათება ქართული კანონმდებლობის

მიხედვით, კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის მაცნე, N2, 2010, გვ. 5
14 Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 706. Rn. 6.
15 Barz, Know-how als Einbringungsgegenstand, in FS W. Schmidt 1959, S. 157 ff.
17 შდრ. Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 706, Rn. 9; Ditfurth,
Prütting/Wegen/Weinreich, BGB Kommentar, 5. Aufl., § 706, Rn. 2.

3
საფუძველზე მოახდინონ მისი ოდენობის განსაზღვრა.19 ამხანაგობის ცალკეული

წევრისათვის შესაძლებელია კონკრეტული შესატანის განხორიცელება ერთჯერადი,
ხოლო სხვა ამახანაგობის წევრებისათვის კი მრავალჯერადი განხორცილებისა იყოს.20
ამხანაგობის წევრთა მონაწილეობა შემოსავალსა და ზიანში, შესაძლებელია,
განისაზღვროს როგორც მათი შესატანების პროპორციული, ასევე თანაბრი ოდენობით.21
8 თუ ხელშეკრულებიდან ნათალად არ გამომდინარეობს შესატანის ოდენობა და არც სხვა

რაიმე საფუძველი იძლევა მისი მოცულობის დადგენის შესაძლებლობას,22 კანონი, ამ
შემთხვევაში, ითვალისწინებს დამხმარე რეგულირებას, რომელიც, ამხანაგობის წევრთა
თანასწორობის პრინციპიდან გამომდინარე, თითოეული მონაწილის მიერ თანაბარი
შესატანების შეტანის ვარაუდს ითვალისწინებს (932 I). ის, ვინც განსხვავებული
ოდენობის შესატანების შეთანხების არსებობაზე აპელირებს, უნდა დაამტკიცოს ამგვარი
შეთანმების არსებობა.23
III. მომსახურებანი, რომლებიც განსხვავდება შესატანებისაგან
9 შესატანად არ ჩაითვლება ამხანაგობის წევრის მიერ განხორციელებული შენატანები,

რომლებიც მან არა როგორც ამხანაგობის წევრმა ამხანაგობის ხელშეკრულების
საფუძველზე, არამედ ამხანაგობასა და ამ ამხანაგობის წევრს შორის გაფორმებული
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, როგორც მესამე პირმა განახორციელა.24 ზოგიერთ
შემთხვევაში ჭირს იმის გარჩევა, რასთან გვაქვს საქმე, ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან
გამომდინარე შესატანის შეტანის ვალდებულებასთან თუ ამხანაგობის მიერ
ამხანაგობის წევრთან, როგორც მესამე პირთან გაფორმებული ხელშეკრულებიდან
გამომდინარე ვალდებულებასთან.25 ამ შემთხვევაში, გადამწყვეტია თვითონ
ამხანაგობის ხელშეკრულებაში განხორციელებული შეთანხმება.26 თუ ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში არ არის შესაბამისი დანაწესი, მაშინ ამხანაგობის ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული ამხანაგობის წევრის ყველა ვალდებულებისათვის მოქმედებს
ვარაუდი, რომ იგი როგორც შესატანი იქნა ნაკისრი.27
Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 706, Rn. 2.
20 Sprau, in Palandt BGB Kommentar, 73. Aufl., § 706, Rn. 3.
22 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 706, Rn. 12; საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს 2009 წლის 4 ივნისის N ას-90-423-09 გადაწყვეტილება.

23 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Schuldrecht, 2 Aufl. Band 2, § 706. Rn. 2.
24 Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 706, Rn. 7.
25 Schulze-Osterloh, Zum Tätigkeit des Kommanditisten im Dienste der KG; Arbeitsverhältnis als Beitragsleistung,
AG 2003, S. 27.
27 იქვე.
4
2. შესატანების შეფასება
როგორც მატერიალური, ასევე არამატერიალური ღირებულების მქონე შესატანები 10

ექვემდებარება ფულად შეფასებას მათი ღირებულების დადგენის მიზნით, რომელიც
უნდა მოხდეს ან მონაწილეთა ურთიერთშეთანხმებით, ანდა სპეციალისტის
მეშვეობით.28 ამხანაგობის წევრები თავისუფალნი არიან შესატანების შეფასებაში.29
ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ, შენატანები რეალურ საბაზრო ღირებულებით30 ანდა
რეალურ საბაზრო ღირებულებაზე ნაკლები31 ან მეტი32 ოდენობითაც შეაფასონ. ის
საფრთხე, რომ შესატანების შეფასების შედეგად შესაძლებელია შენატანის რეალური
საბაზრო ღირებულება შეფასებულზე ნაკლები აღმოჩნდეს და შედეგად კრედიტორის
მოთხოვნების დაკმაყოფილებას საფრთხე შეექმნას, ამხანაგობის ხელშეკრულების დროს
არ არსებობს. კაპიტალური საზოგადოებებისაგან განსხვავებით, სადაც შესატანები
ამხანაგობის მინიმალური საწესდებო კაპიტალის ფორმირებას ემსახურებიან, რომელიც
თვის მხრივ კრედიტორის ინტერესების დაცვას ემსახურება, ამხანაგობის შემთხვევში
განსხვავებულ სურათთან გვაქვს საქმე. ამხანაგობა, როგორც პერსონალური
საზოგადოება, არ იცნობს მინიმალური საწესდებო კაპიტალის ცნებას. შესატანების
სახეს და მის ღირებულებას კრედიტორის ინტერესების დაკმაყოფილებისათვის
არსებითი მნიშვნელობა არ ენიჭება,33 ვინაიდან ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის
მისი თითოეული წევრი პასუხს აგებს სოლიდარულად მთელი თავისი ქონებით (937 I).
შესაბამისად, დამოუკიდებელი სპეცილისტის მიერ ამგვარი შესტანების შეფასების
აუცილებლობა, დღის წესრიგში არ დგება. მას მნიშვნელობა ამხანაგობის წევრებს
შორის ერთმანეთთან ურთიერთობაში შემოსავლისა და ზარალში მონაწილეობის
ოდენობის განსაზღვრისათვის ენიჭება.34
IV. შესატანის განხორციელება
1. შესატანის განხორიცელების სახე
ამხანაგობის შესატანების შეტანა შესაძლებელია სხვადასხვანაირად განხორციელდეს. 11

იმის განსაზღვრა, თუ როგორ მოხდება ამხანაგობის წევრის მიერ შესატანის
განხორციელება, ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ხდება. ყველაზე გავრცელებულ და
ხშირ შემთხვევას წარმოადგენს შესატანის შეტანა ამხანაგობის საკუთრებაში (quoad
dominium).35 აღნიშნული მოითხოვს ამხანაგობისათვის ამ შესატანების გადაცემას. თუ
შესატანი უძრავი ნივთია, მაშინ მისი გადაცემისათვის აუცილებელი სპეციალური
ფორმის დაცვა (183, 323). ზოგადი წესის თანახმად, შესატანი ხდება ამხანაგობის წევრთა
29 Ditfurth, in Prütting/Wegen/Weinreich BGB Kommentar, 5. Aufl., § 706, Rn. 2.
32 Saegner, in Schulze BGB-HK, 7. Aufl., § 706, Rn. 2.
35 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Schuldrecht, 2 Aufl. Band 2, § 706. Rn. 7.
5
საერთო საკუთრება, თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს

(932 III).
12 შესაძლებელია, შესატანის ხასიათიდან გამომდინარე, ამხანაგობის ხელშეკრულება

ითვალისწინებდეს არა მის გადაცემას საერთო საკუთრებაში, არამედ ნივთის გადაცემას
სარგებლობის უფლებით (quoad usum)36. იგი ამხანაგობას შესატანზე საკუთრების
უფლებას კი არა, არამედ მხოლოდ მისი სარგებლობის უფლებას ანიჭებს. შესაბამისად,
შესატანად ითვლება არა ამ ნივთის ღირებულება, არამედ მისი გამოყენების,
სარგებლობის ღირებულება.37 ამგვარ შესატანად ვარგისია ნებისმიერი ნივთი, რომლის
სუბსტანციასაც სარგებლობის უფლებით გადაცემა საფრთხეს არ შეუქმნის.38 ამასთან, ამ
სარგებლობის მოცულობა ამხანაგობის მიზნით არის შეზღუდული.39 საფუძველი ამ
გადაცემისა არის ამხანაგობის ხელშეკრულება. უშუალოდ დამატებითი ქირავნობის
ხელშეკრულების გაფორმება არ არის აუცილებელი.
13 შესაძლებელია ასევე, ამხანაგობის საკუთრებაში გადაცემის გარეშე, შესატანის მთლიანი

ღირებულების შეტანა ამხანაგობაში (quoad sortem).40 მისი მიზანი შესატანზე
საკუთრების უფლების გადაცემის გარეშე ამხანაგობის განკარგულებაში შესატანის
ეკონომიკური ღირებულების გადაცემაში მდგომარეობს.41
2. შესატანის ვალდებულების შესრულება
14 შესატანის შესრულება იმის მიხედვით ხდება, თუ რა შესრულებაა ნაკისრი. თუ

შესატანის შეტანა ნივთის საკუთრებაში გადაცემას გულისხმობს, მაშინ, შესაბამისად,
შესატანი ამხანაგობის საკუთრებაში უნდა იქნეს გადაცემული. შესაბამისად, სხვაგვარი
შეთანხმების არარსებობის შემთხვევაში, ისინი ამხანაგობის წევრთა საერთო საკუთრება
ხდება (932 III). იმ შემთხვევაში, როდესაც შესატანის განხორციელება ნივთის
ღირებულების შეტანით ანდა მისი დროებით სარგებლობაში გადაცემით ხდება,
შესატანის განხორციელებისათვის საკმარისია ნივთის მფლობელობაში ანდა
სარგებლობაში გადაცემა ანდა სხვა ქმედება, რათა ამხანაგობას წარმოეშვას
მფლობელობითი უფლებამოსილება, ანდა ამ შესატანით სხვაგვარი სარგებლობის
შესაძლებლობა.42 ამხანაგობის ხელშეკრულების არსებობიდან გამომდინარე ამგვარი
სარგებლობის უფლების მინიჭებისას არ არის აუცილებელი, ასევე, ქირავნობის
36 Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 706, Rn. 4.

37 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, მუხ. 932, 2001 გვ. 283.
40 შდრ. MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 105, Rn. 178; Berninger, Vermögenszuordnung zwischen Gesellschaft
und Gesellschafter bei der Einbringung quad sortem (dem Werte nach), DStR 2010, S. 874.
41 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, S. 156, Rn. 226.
6
ხელშეკრულების გაფორმება. ამხანაგობას ამ შემთხვევაში წარმოადგენს ამხანაგობის

საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირი.
ჩვეულებრივ ამხანაგობის შენატანები ამხანაგობის ხელშეკრულების ხელმოწერის ანდა 15

ამხანაგობაში მისი წევრის შესვლის ნამდვილობისთანავე უნდა იქნეს შეტანილი.43
თუმცა ამხანაგობის წევრები შესაძლებელია ასევე განსხვავებულ რეგულირებაზე
შეთანხმდნენ. შესაბამისად, შესაძლოა ამხანაგობის თითოეული წევრისათვის შესატანის
განხორციელების განხვავებული ვადები იქნეს დადგენილი.44 ამგვარი შეთანხმების
არსებობის შემთხვევაში თანასწორობის პრიცნიპიდან განსხვავებული რეგულირების
არსებობა იმ ამხანაგობის წევრმა უნდა ამტკიცოს, რომელიც აპელირებს ამგვარი
შეთანხმების არსებობაზე.45
V. ამხანაგობის ქონება
1. ცნება
ამხანაგობის ხელშეკრულება არა მხოლოდ ვალდებულებითსამართლებრივი, არამედ, 16

ამავდროულად, ორგანიზაციული ხელშეკრულებაა.46 ორგანიცაზიულ ელემენტებთან
ერთად ამ პერსონალურ საზოგადეობას გააჩნია ასევე კოპრორაციული სტურქტურის
ისეთი ელემენტი, როგორიცაა საკუთარი ქონება.47 მუხლის მესამე ნაწილი
განსაზღვრავს, რომ ამხანაგობის წევრთა ქონებისაგან დამოუკიდებელი ამხანაგობის
ქონება წარმოშვება, რომელიც ამხანაგობის წევრთა საერთო საკუთრებას წარმოადგენს.
მუხლი ინფორმაციას გვაწვდის ასევე იმის შესახებ, თუ რა განეკუთვნება ამხანაგობის
ქონებას.
ამხანაგობის ქონების არსებობის წინაპირობას წარმოადგენს ამხანაგობის, როგორც ამ 17

ქონების მესაკუთრის, არსებობა.48 შესაბამისად, ამხანაგობის ქონება, როგორც წესი,
ამხანაგობის ხელშეკრულების გაფორმებისთანავე წარმოიშვება.49 ამხანაგობის ქონება
არსებობს მანამ, ვიდრე ერთობლივი საქმიანობა არ შეწყდება და ქონება არ
განაწილდება მის წევრებს შორის.50 ამხანაგობის წევრის ცვლილება ამხანაგობის
ქონების არსებობაზე გავლენას ვერ მოახდენს, გარდა იმ შემთხვევისა როდესაც ამგვარი

46 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2009 წლის 4 ივნისის N ას-90-423-09 გადაწყვეტილება;
Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 1733.

47 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2009 წლის 4 ივნისის N ას-90-423-09 გადაწყვეტილება.
49 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Schuldrecht, 2 Aufl. Band 2, § 718, Rn. 3.
7
ცვლილება გავლენას ახდენს ამხანაგობის როგორც ქონების მესაკუთრის არსებობაზე.51

ვიდრე მინიმუმ ამხანაგობის ორი წევრია სახეზე, ამხანაგობა, როგორც პერსონალური
საზოგადეობა, არსებობს. თუ ერთი ახმანაგობის წევრის ხელში აღმონდება ამხანაგობის
ყველა წევრის წილი, მაშინ ამხანაგობის ქონება იქცევა ამ წევრის ქონებად, ხოლო
თვითონ ამხანაგობა შეწყვეტს არსებობას.52
2. ამხანაგაგობის ქონების გამიჯვნა ამხანაგობის წევრების ქონებისაგან
18 მუხლის მესამე ნაწილი განსაზღვრავს, რომ ამხანაგობის წევრების შესატანები, თუ მათ

შორის ხელშეკრულებით სხვა რამე არ არის გათვალისწინებული, ხდება ამხანაგობის
წევრთა საერთო საკუთრება. ამ რეგულირებით კანონმდებელი ხაზს უსვამს ამხანაგობის
ქონების დამოუკიდებლობას ამხანაგობის წევრთა ქონებისაგან. შესაბამისად,
ამხანაგობის წევრების კრედიტორებს არ შეუძლიათ ამხანაგობის ქონებისაგან
დაკმაყოფილების მოთხოვნა. ამხანაგობის ცალკეულ წევრს ამხანაგობის ქონებას
მიკუთვნებულ ცალკეულ ნივთებთან დაკავიშრებით არ გააჩნია მესაკუთრის რაიმე
უფლებამოსილება.53 ამხანაგობის ქონებას მიკუთვნელბულ ცალკეულ ნივთების
განკარგვაზე უფვლებამოსილი მხოლოდ ამხანაგობაა.54 ამხანაგობის წევრი გავა თუ
შემოვა ამხანაგობაში, ამას ამხანაგობის კრედიტორთათვის მნიშვნელობა არ ენიჭება.
ამხანაგობის თითოეული წევრი მესაკუთრეა თავისი წილისა,55 რომელიც ამხანაგობის
წევრების მიერ ხელშეკრულებით არის დადგენილი. შესაბამისად, იგი მხოლოდ
კუთვნილი წილის განკვარგვაზეა უფლებამოსილი (933).
3. ქონებას მიკუთვნებული ცალკეული ნივთები
ა. შენატანები
19 შენატანები წარმოადგენენ ამხანაგობის ქონებას. ამხანაგობის ხელშეკრულების

გაფორმების მომენტდან წარმოშობილი ამხანაგობის მოთხოვნები შესატანის
განხორციელებაზე პირველი შემადგენელია ამხანაგობის ქონებისა.56 იმ შემთხვევაში,
როდესაც ამხანაგობაში შესატანად შესატანის ღირებულების ანდა მისი გამოყენების
52 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., Vorb. zum § 705, Rn. 6.
54 Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 5, S. 68 ff, 71.
55 ნინუა, ამხანაგობის ხელშეკრულების შინაარსის ზოგადი დახასიათება ქართული კანონმდებლობის
მიხედვით, კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის მაცნე, N2, 2010, გვ. 6.

56 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 718, Rn. 16; Sprau, in Palandt BGB Kommentar, 73. Aufl., § 718, Rn. 2.
8
უფლების შეტანა ხდება, ამხანაგობის ქონებად იქცევა არა ამ ნივთზე საკუთრების

უფლება, არამედ მისი სარგებლობის გამოყენების უფლება.57
ბ. შეძენილი ნივთები
ამხანაგობის ქონებად იქცევა ასევე ერთობლივი საქმიანობის გაძღოლაზე ვალდებული 20

პირის მიერ მიერ ამხანაგობისათვის შეძენილი ქონება. ნებისმიერი უძრავი და მოძრავი
ნივთი, ასევე ნებისმიერი აბსოლუტური და რელატიური უფლება შეიძლება
ამხანაგობის საკუთრებად იქნეს შეძენილი.58 იმისათვის, რომ ერთობლივი საქმიანობის
გაძღოლაზე ვალდებული პირის მიერ შეძენილი ქონება ამხანაგობის ქონებად
ჩათვალოს, აუცილებელია ერთობილივი საქმიანობის გაძღოლაზე ვალდებული პირი
ამხანაგობის სახელით მოქმედებდეს.59 თუ ამხანაგობის წარმომადგელობაზე
უფლებამოსილი წევრი გააფორმებს ხელშეკრულებას და არ ჩანს, რომ იგი ამხანაგობის
სახლით მოქმედებს, მაშინ ამ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე უფლება-მოვალეობები
მას წარმოეშვება და არა ამხანაგობას.60 იმ შემთხვევაში, როდესაც წარმომადგენლობაზე
ვალდებული ამხანაგობის წევრი ამგვარ ქონებას შეიძენს საკუთარი სახლით,
ამხანაგობას აქვს ამ შენაძენის გადაცემის მოთხოვნის უფლება (934 V, 715 I).61
გ. საერთო საკუთრებაში არსებული უფლების საფუძველზე შეძენილი ქონება
ამხნაგობის ქონებას განეკუთვნება ასევე ის, რაც შეძენილია საერთო საკუთრებაში 21

არსებული უფლების საფუძველზე (932 III). მას განეკუთვნება ყველა ნივთისა და
უფლების ნაყოფი (154). მუხლის მესამე ნაწილი ამხანაგობის საერთო ქონებად მიიჩნევს
ასევე იმ ანაზღაურებას, რომელიც მიღებულია ამხანაგობის საერთო ქონების
განადგურების, დაზიანების ანდა ამოღების გამო. ამ მოთხოვნებს განეკუთვნება,
მაგალითად, ზიანის ანაზღაურებისა და სხვა ანაზღაურების მოთხოვნები, როგორიცაა
უსაფუძვლო გამდიდრება სადაზღვევო ანაზღაურების გადახდის მოთხოვნები და ა.შ.62
4. ამხანაგობის ვალდებულებანი
ამხანაგობის ქონებას განეკუთვნება ასევე ამხანაგობის საქმიანობის შედეგად 22

წარმოშობილი ამხანაგობის ვალდებულებანი. აღნიშნული ვალდებულებანი უნდა
განვასხვავოთ ამხანაგობის ცალკეული წევრების ვალდებულებებისაგან,
57 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 718, Rn. 5; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl.,
Band 2, § 718, Rn. 5.
59 Habersack, Zur Rechtsnatur der Gesellschaft bürgerlichen Rechts, JuS 1990, S. 180 f.
61 Ditfurth, in Prütting/Wegen/Weinreich BGB Kommentar, 5. Aufl., § 718, Rn. 2.
62Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Schuldrecht, 2 Aufl. Band 2, § 718, Rn. 7.
9
რომლისთვისაც ამხანაგობა პასუხს არ აგებს.63 ამგვარი ამხანაგობის ვალდებულებანი

შესაძლებელია როგორც მესამე პირების, ასევე თვითონ ამხანაგობის წევრების წინაშე
წარმოიშვას.64 ამხანაგობის ვალდებულებანი შესაძლებელია ხელშეკრულების ანდა
კანონი საფუძველზე წარმოიშვას. ამხანაგობა სამოქალაქოსამართლებრივ
ურთიერთობაში მონაწილეობს ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი
პირების მეშვეობით, შესაბამისად, შესაძლებელია, რომ ამხანაგობის სახელით
გაფორმებული ხელშეკრულებებიდან არა მხოლოდ სარგებელი, არამედ ასევე ზარალიც
წარმოიშვას. იმისათვის, რომ ეს ზარალი ამხანაგობას წარმოეშვას, აუცილებელია, რომ
ამხანაგობის წარმოამადგენლობაზე უფლებამოსილმა ანდა შესაბამისი მინდობილობის
მქონე პირებმა ამხანაგობის სახელით განახორციელონ ხელშეკრულების გაფორმება.65
წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამგვარი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებანი
თვითონ მათ წარმოეშობათ.
VI. სამართლებრივი შედეგები
23 როგორც აღინიშნა, ამხანაგობის ხელშეკრულება ვალდებულებითსამართლებრივი

ხელშეკრულებაა. თუმცა, ვალდებულებითსამართლებრივი ბუნების მიუხედავად,
ამხანაგობის ხელშეკრულება არ გვევლინება სინალაგმატურ (ორმხირივად
მავალდებულებელ) ხელშეკრულებად.66 მის მონაწილე ამახანაგობის წევრებს არ
წარმოეშობათ ურთიერთდაპირისპირებული უფლება-მოვალეობები.67 ამხანაგობის
თითოეული წევრის მიერ განხორციელებული შესრულებას უპირისპირდება არა რაიმე
საპასუხო შესრულების ვალდებულება,68 არამედ თითოეული ამხანაგობის წევრი
მოქმედებს საერთო სასარგებლო მიზნის მისაღწევად.69 შესაბამისად, ამხანაგობის
ხელშეკრულება არა მხოლოდ წმინდა ვალდებულებითსამართლებრივი
ხელშეკრულებაა, არამედ ასევე ორგანიზაციული ხელშეკრულებაცაა, რომელიც მის
წევრებს შორის გარკვეულ უფლება-მოვალეობებს აწესებს.70 შესაბამისად, ამ
გარემოებიდან გამომდინარე, ამხანაგობის წევრის მიერ შესატანის ვალდებულების
შეუტანლობის შემთხვევაში სინალაგმატური ხელშეკრულებისათვის

67 შდრ. ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი მე-IV, ტ. II 2001, მუხ. 930, გვ. 276; საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს 2011 წლის 8 ნოემბრის N ას-839-890-2011 გადაწყვეტილება.

68 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 705, Rn. 43; MüKo/Ulmer/Schäfer, BGB, 6. Aufl.,
§ 705, Rn. 162; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 44.
69 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 8 ნოემბრის N ას-839-890-2011 გადაწყვეტილება.
10
გათვალისწინებულ ვალდებულების დარღვევის წესებს პირდაპირ ვერ გამოვიყენებთ.71

კერძოდ, აღნიშნული შეზღუდვა ეხება 405-407-ე მუხლებით გათვალისწინებული
რეგულირებებს. ამხანაგობის წევრის მიერ შესრულების ვადის გადაცილების
შემთვევაში 400-404-ე მუხლებით გათვალისწინებული რეგულირებანი მოქმედებენ
შეუზღუდავად.
შესაძლებელია ასევე, ნაკლის მქონე შესატანის განხორცილების შემთხვევაში, 24

ნასყიდობის ნორმების გარკვეული რეგულირების ანალოგიის წესით გამოყენება.72 ამ
შემთხვევაში, ამ რეგულირებათა ანალოგიის წესით გამოყენების შეთხვევაში, ორმხრივი
ხელშეკრულებისათვის დამახასიათებელ რეგულირებებს გარკვეული მოდიფიცირება
უნდა გაუკეთდეს.73 იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის წევრი დაარღვევს შესატანის
შეტანის ვალდებულებას, მაშინ მან საზოგადეობას უნდა აუნაზღაუროს ამ შესატანის
შეუტანლობის შედეგად წარმოშობილი ზიანი.
ერთობილივი საქმიანობა სახელშეკრულებო ურთიერთობაა და მისი ყოვლისმომცველი 25

მოწესრიგება მხოლოდ კონკრეტული ხელშეკრულების მომწესრიგებელი სამოქალაქო
კოდექსის კერძო ნაწილის ნორმებით არ შემოიფარგლება.74 შესაბამისად, ამხანაგობის
წევრებს შეუძლიათ ხელშეკრულების დარღვევისათვის გაითვალისწინონ სხვადასხვა
რეგულირებანი.75 მთავარია, აღნიშნული არ ეწინააღმდეგებოდეს კანონის ნორმებს.
იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრის მიერ შესატანის ვალდებულების 26

განუხორციელებლობის გამო შეუძლებლი ხდება ამხანაგობის მიზნის მიღწევისათვის
აუცილებელი საგნობრივი შესატანის შეტანა, ანდა მომსაზურების გაწევის
განხორციელება, შესაძლებელია აღნიშნული იძლეოდეს ამხანაგობის ხელშეკრულების
შეწყვეტის შესაძლებლობას.76
71 Wetenbruch, Zur Anwendung des § 326 BGB auf Beitragsvereinbarungen innerhalb einer Personengesellschaft,
NZG 2001, S. 306.
72 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 706, Rn. 23; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl.,
Band 2, § 706, Rn. 18.

75 იქვე.
76 იქვე.
11
მუხლი 933. მესამე პირისათვის წილის გადაცემის დაუშვებლობა
1. წილი ქონების ან უფლების სახით არ შეიძლება გადაეცეს მესამე პირს

ხელშეკრულების სხვა მონაწილეთა თანხმობის გარეშე. უარი თანხმობაზე დაიშვება
მხოლოდ პატივსადები მიზეზის არსებობისას.
2. ხელშეკრულების დანარჩენ მონაწილეებს აქვთ მესამე პირისათვის გადასაცემი წილის

უპირატესი შესყიდვის უფლება.

II. ამხანაგობის წილის გადაცემა ................................................................................................................... 2
1. წილისა და წევრობის გადაცემა ............................................................................................................ 2
2. წილის გადაცემის წინაპირობები ......................................................................................................... 3
ა. თანხმობა გადაცემაზე და მისი არსი ................................................................................................... 3
ბ. თანხმობის გაცემაზე უფლებამოსილება და მისი გაცემის წესი .................................................... 3
გ. წილის გადაცემა თანხმობის გარეშე ................................................................................................... 4
დ. პატივსადები მიზეზიდან გამომდინარე უარის თქმის უფლება .................................................. 4
3. წილის გადაცემის ფორმა ....................................................................................................................... 5
4. სხვა განკარგვები წილისა ...................................................................................................................... 5
ა. ნაწილობრივი გადაცემა......................................................................................................................... 5
ბ. დაგირავება .............................................................................................................................................. 6
5. წილის გადაცემის აკრძალვა ................................................................................................................. 6
III. უპირატესი შესყიდვის უფლება ............................................................................................................... 7
1. რეგულირების არსი და მიზანი ............................................................................................................ 7
2. უპირატეს შესყიდვაზე უფლებამოსილი პირები .............................................................................. 7
3. ხელშეკრულების გაფორმება ................................................................................................................ 7
4. უპირატესი შესყიდვის უფლების გამოუყენებლობა ........................................................................ 8
5. უარი უპირატესი შესყიდვის უფლების განხორციელებაზე ........................................................... 8
6. უპირატეს შესყიდვაზე უფლებამოსილი რამდენიმე პირი ............................................................. 8
IV. სამართლებრივი შედეგები ........................................................................................................................ 9

ნორმის პირველი ნაწილი არეგულირებს ამხანაგობის წილის გადაცემის საკითხებს. 1
რეგულირებით კანონმდებელი, ჩვეულებრივ, დასაშვებად მიჩნევს წილის გადაცემას,
თუმცა მის ნამდვილობას ამხანაგობის წევრთა თანხმობაზე ხდის დამოკიდებულს (933
I). იგი პერსონალური საზოგადეობისათვის დამახასიათებელი თავისებურებით არის
განპირობებული. ნორმის აღნიშნული რეგულიურება არაფერს გვამცნობს იმის
თაობაზე, ამხანაგობის წევრის გარდაცვალების შემთხვევაში წილი მემკვიდრეობით
გადაცემადია თუ არა.
1
2 ნორმის პირველი ნაწილი განსაზღვრავს ასევე იმ წინაპირობებს, რა შემთხვევაშიც

კანონმდებელი ამხანაგობის წევრებს უფლებამოსილს ხდის, უარი განაცხადონ ამგვარი
თანხმობის გაცემაზე. კერძოდ, ამგვარ უარზე ამხანაგობის წევრები პატივსადები
მიზეზის არსებობისას არიან უფლებამოსილნი. თუ რა ჩაითვლება პატივსადებ
მიზეზად, კანონმდებელი არ აკონკრეტებს.
3 მუხლის მეორე ნაწილი წილის უპირატესი შესყიდვის უფლებას ეხება. ნორმის

აღნიშნული რეგულირება ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის ნებისმიერ
წევრთაგანს მესამე პირისათვის გადასაცემი წილის უპირატესი შესყიდვის უფლება
გააჩნია. ფაქტობრივად ნორმის ორივე ნაწილით გათვალისწინებული რეგულირებით
კანონმდებელი ამხანაგობის წევრთა უფლებებს იცავს და წილის შემძენთა კონტროლს
ამხანაგობის წევრებს მიანდობს. აღნიშნული რეგულირებით კანონმდებელი
გარანტირებულს ხდის, რომ ამხანაგობის წილის შეძენა ამხანაგობის წევრთა თანხმობის
გარეშე და, შესაბამისად, არასასურველი მყიდველის მიერ ამხანაგობაში წევრად შესვლა
ვერ განხორციელდება.
II. ამხანაგობის წილის გადაცემა
1. წილისა და წევრობის გადაცემა
4 პერსონალური საზოგადეობის წევრობა მოიცავს ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან

გამომდინარე უფლება-მოვალეობებს ამხანაგობის წევრისა.1 მისი მოწყობა კანონის
თანახმად არ არის განსაზღვრული, არამედ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში
ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ხდება.2 აღნიშნული განსაკუთებით
ნიშანდობლივია ამხანაგობისათვის, რომლის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებაც
უმეტესად ვალდებულებითსამართლებრივი ბუნების ხელშკერულებაა და ამხანაგობის
წევრებს მეტ დიპოზიციურ თავისუფლებას ანიჭებს. ამხანაგობის წევრობა თავისთავად
შესაძლებელია იქნეს გადაცემული და გახდეს ხელშეკრულების ობიექტი. ამხანაგობის
წევრობის გადაცემა შეუძლებელებია ამხანაგობის წილის გადაცემის გარეშე. წილის
გადაცემით მიღწეული წევრობის გადაცემა ამხანაგობაში განაპირობებს მთლიან და
ერთდროულ ცვლილებას ამხანაგობის ყველა წევრისა ისე, რომ ამხანაგობის, როგორც
პერსონალური საზოგადეობის, იდენტურობა და მისი ქონების არსებობა იქნეს
დაცული.3
1 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 705, Rn. 179; შდრ. Bayer, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18 Aufl., § 14,
Rn. 11.
3 შდრ. Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, S. 194, Rn. 292; Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen
Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 17 V, S. 358.

2
2. წილის გადაცემის წინაპირობები
ა. თანხმობა გადაცემაზე და მისი არსი
ამხანაგობა პირთა გაერთიანებაზე დაფუძნებული პერსონალური საზოგადეობაა 5

რომელიც დამოკიდებულია მისი წევრების არსებობაზე. ამხანაგობის წევრის მიერ
წილის გადაცემის დასაშვებობა დღესდღეობით კანონით აღიარებულია, თუმცა მის
ნამდვილობას კანონმდებელი ამხანაგობის წევრთა თანხმობაზე ხდის დამოკიდებულს.
ამგვარი თანხმობის აუცილებლობა ამხანაგობის წევრთა კონტოლით არის
განპირობებული.4 რეგულირება მიზნად ისახავს ამხანაგობის დაცვას არასასურველი
ამხანაგობის წევრების შესვლისაგან.5 ამგვარი რეგულირების საფუძველს ამხანაგობის,
როგორც პერსონალური საზოგადოების, ბუნება წარმოადგენს.6 ამხანაგობა, როგორც
პერსონალური საზოგადოება, განაპირობებს წევრთა გაერთიანებას გარკვეული
წინაპირობებით: მაგ. პიროვნული თვისებებით, პროფესიული ცოდნისა და
გამოცდილების მიხედვით, ინტერესთა ერთიანობით და ა.შ.7 შესაბამისად, ამხანაგობის
წევრებისათვის სულერთი არაა, ვინ იქნება ამხანაგობის შემდეგი წევრი. შესაბამისად,
ვინაიდან ამხანაგობის არსებობა ამგვარი წინაპირობების არსებობაზეა დამოკიდებული,
ასევე მართებულად უნდა ჩავთვალოთ ამგვარი თანხმობის აუცილებლობაც, რომელიც
ამხანაგობის წევრებს შესაძლებლობას აძლევს, ამხანაგობის მომავალი წევრების
არჩევაზე გავლენა მოახდინოს.8
ბ. თანხმობის გაცემაზე უფლებამოსილება და მისი გაცემის წესი
წილის გასხვისების ნამდვილობის აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს ამხანაგობის 6

ყველა წევრის თანხმობა, ვინაიდან ეს უკანასკნელი ამხანაგობის ხელშეკრულების
ცვლილებას წარმოადგენს.9 აღნიშნული თანხმობა შესაძლებელია თავიდანვე
გაფორმდეს ამხანაგობის ხელშეკრულებაში.10 იგი შესაძლებელია ასევე შემდეგ,
ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილების საფუძველზე იქნეს გაცემული.11 თანხმობის
4 შდრ. Ehlke, Vinkulierung bei GmbH-Kapitalerhöhung und anderen Fällen des Gesellschaftereintritts ohne
Anteilsübertragung, DB 1995, S. 561; Liebscher, Umgehungsresistenz von Vinkulierungsklauseln, ZIP 2003, S. 826;
Loritz, Die Reichweite von Vinkulierungsklauseln in GmbH-Gesellschaftsverträgen, NZG 2007, S. 361, 362;
Lutter/Grunewald, Zur Umgehung von Vinkulierungsklauseln in Satzungen von Aktiengesellschaften und
Geselschaften mbH, AG 1989, S. 109 110.
5 Bayer, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18 Aufl., § 15, Rn. 58.
6 შდრ. Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 17 II, S.
351 f; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 719, Rn. 13.
8 შდრ. Bayer, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18 Aufl., § 15, Rn. 58.
9 Weitemeyer, in Oetker HGB, 3. Aufl., § 105, Rn. 62.
3
გაცემაზე ვალდებულნი არიან ამხანაგობის წევრები, თუ რაიმე პატივსადები

საფუძვლიდან გამომდინარე არ შეუძლიათ უარი განაცხადონ თანხმობის გაცემაზე.
უსაფუძვლო უარი წარმოადგენს დარღვევას ამხანაგობის წევრის ერთგულების
მოვალეობისა.12 ამხანაგობის ხელშეკრულება შესაძლებელია ასევე ითვალისწინებდეს
თანხმობის გაცემას ხმათა უმრავლესობით (934 I).13 ამგვარი თანხმობის შედეგად
ამხანაგობის წევრები არ ხდებიან წილის გადაცემის ხელშეკრულების მონაწილეები.
გ. წილის გადაცემა თანხმობის გარეშე
7 თანხმობის გარეშე გადაცემული წილი არ არის ნამდვილი, იგი მერყევად ბათილია.14

შესაბამისად, ამაგვარი გადაცემა შესაძლებელია ნამდვილი გახდეს, თუ ამხანაგობის
წევრები მოიწონებენ ხელშეკრულებას და განაცხადებენ თანხმობას (101). მოწონების
მომენტიდან (ex nunc) წილის გადაცემის ხელშეკრულება ჩაითვლება ნამდვილად.15 თუ
ამხანაგობის წევრები უარს განაცხადებენ თანხმობის გაცემაზე, მაშინ გარიგება
ბათილად ჩაითვლება და, შესაბამისად, წილის გადაცემა ვერ ჩაითვლება ნამდვილად.16
ამხანაგობის წილის გადაცემის ხელშეკრულება ბათილია, თუ თანხმობა წილის
გასხვისების თაობაზე ამ გასხვისების განხორციელებამდე უკან იქნება გამოთხოვილი
(100).17
დ. პატივსადები მიზეზიდან გამომდინარე უარის თქმის უფლება
8 ამხანაგობის წევრებს, როგორც წესი, უფლება არა აქვთ, უსაფუძვლოდ უარი თქვან
თანხმობის გაცემაზე. ისინი ვალდებულნი არიან, ერთგულების მოვალეობიდან
გამომდინარე, გასცენ ამგვარი თანხმობა.18 თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში
კანონმდებელი უფლებას აძლევს მათ, უარი განაცხადოს ამგვარი თანხმობის გაცემაზე.
კერძოდ, მაშინ, როდესაც ადგილ აქვს პატივსადებ მიზეზს (933 I). თუ რა ჩაითვლება
პატივსადებ მიზეზად, კანონმდებელი არ აკონკრეტებს. ძირითადად ეს ის
საფუძვლებია, რომელიც მყიდველის პიროვნებაში მდგომარეობენ.19 ამხანაგობა
პეროსნალური საზოგადოებაა, რომელშიც წევრთა გაერთიანება ძირითადად
თითოეული წევრის თვისებებით, ცოდნითა და გამოცდილებით, ინტერესთა

13 Roth, in Baumbach/Hopt, HGB, 36. Aufl., § 105, Rn. 70.
15 შდრ. Bayer, in Lutter/Hommelhoff GmbH-Gesetz, 18 Aufl., § 15, Rn. 53.

4
ერთიანობით და ა.შ. არის განპირობებული.20 შესაბამისად, შესაძლებელია, პატივსადები

მიზეზი შემძენის პიროვნებიდან გამომდინარეობდეს, რომელთან ერთადაც ამხანაგობის
საქმიანობის გაგრძლება შეუძლებელი ხდება.21 პატივსადები მიზეზის არსებობისათვის
გადამწყვეტია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ყველა ობიექტური გარემოებების
სრული შეფასება და მათი მხედველობაში მიღების შედეგად გადაწყვეტილების
მიღება.22
3. წილის გადაცემის ფორმა
წილის გადაცემისათვის კანონმდებელი რაიმე ფორმის დაცვას არ მოითხოვს. 9

შესაბამისად, იგი შესაძლებელია როგორც ზეპირი ასევე წერილობითი ფორმითაც
დაიდოს.23 ფორმის თავისუფლება დამოუკიდებელია გადაცემული წილების
რაოდენობისა და მისი მყიდველებისაგან.24 მისი დამოუკიდებლობა, ჩეულებრივ,
არსებობს მაშინაც, როდესაც ყველა წილის გადაცემა ხდება რამდენიმე ანდა ერთ
მყიდველზე.25 წერილობითი ფორმის დაცვა იმ შემთხვევაშიც არ არის აუცილებელი,
როდესაც ამხანაგობის ქონებას ისეთი ნივთები განეკუთვნება, რომელთა გადაცემის
ნამდვილობასაც კანონმდებელი სპეციალური ფორმის მოთხოვნათა დაცვაზე ხდის
დამოკიდებულს.26 ვინაიდან გასხვისების საგნად გვევლინება არა ამხანაგობის ქონება,
არამედ მხოლოდ ამხანაგობის წილი.27 გამონაკლის შემთხვევებში, შესაძლებელია,
ამხანაგობის წილის განკარგვისათვის ფორმის მოთხოვნების დაცვა გახდეს
აუცილებელი. კერძოდ, აღნიშნული იმ შემთხვევაში გვექნება სახეზე, როდესაც ჩუქების
დაპირება ხდება (525 III). ამ შემთხვევაში, მისი ნამდვილობისათვის აუცილებელია
წერილობითი ფორმის დაცვა.
4. სხვა განკარგვები წილისა
ა. ნაწილობრივი გადაცემა
ამხანაგობის ხელშეკრულება შესაძლებელია ითვალისწინებდეს ასევე წილის 10

ნაწილობრივ გადაცემასაც.28 ნაწილობრივი გადაცემა არ განაპირობებს ამხანაგობის
წევრის ჩანაცვლებას ახალი წევრით, არამედ წილის განმკარგველი ამხანგობის წევრი
გადასცემს თავისი წილის ნაწილს ახალ შემძენს და იგი შედის ამხანაგობაში ახალ
წევრად.29 ბუნებრივია, ამგვარი გადაცემის აუცილებელ წინაპირობას წილის
22 იქვე.
23 შდრ. MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 105, Rn. 132.
26 შდრ. Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Schuldrecht, 2 Aufl. Band 2, § 719, Rn. 15; Westermann, in
Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 719, Rn. 10.

27 შდრ. Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 719, Rn. 9; MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 719, Rn. 33.
28 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, S. 196, Rn. 295, 312.
5
გაყოფადობა წარმოადგენს. შემძენი, შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის წევრიც იყოს. ამ

შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრთა რაოდენობა კი არ გაიზრდება, არამედ წილების
გადანაწილება შეიცვლება წევრთა შორის.30 ამხანაგობის ყველა წევრთა თანხმობით,
ამგვარი ნაწილობრივი გადაცემა დასაშვებია.31 ძირითადი თანხმობა წილის გადაცემის
თაობაზე არ გაანპირობებს ასევე თანხმობას წილის ნაწილობრივი გადაცემის თაობაზე,
ვინაიდან წილის ნაწილობრივ გადაცემას ამხანაგობის წევრების გაზრდამდე და,
შესაბამისად, ახალი მმართველობითი უფლებების წარმოშობამდე მივყვავართ.32
ბ. დაგირავება
11 წილის დაგირავება განკარგვითი ხელშეკრულების გაფორმებას უთანაბრდება და,

შესაბამისად, მისი ნამდვილობისათვის აუცილებელია თანხმობა ამხანაგობის წევრების
მხრიდან.33 ამგვარი თანხმობა, შესაძლებელია, ამხანაგობის ხელშეკრულებაში წინასწარ
იქნეს გაცემული.34
5. წილის გადაცემის აკრძალვა
12 ამხანაგობის წევრები თავისუფალნი არიან წილის გადაცემის წინაპირობების

განსაზღვრაში. მათ შეუძლიათ, ხელშეკრულებაში შეთანხმებით წილის გადაცემა სხვა
რაიმე დამატებით წინაპირობებზე გახადონ დამოკიდებული და ამგვარად მისი
გადაცემა კიდე უფრო გაართულონ.35 ხელშეკრულებით შესაძლებელია ამხანაგობის
წილების გადაცემის გამორიცხვაც.36 ამგვარი შეზღუდვა არ ჩაითვლება ბათილად,
ვინაიდან, ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრს ნებისმიერ დროს და ასევე პატივსადები
საფუძვლებიდან გამომდინარე შეუძლია, უარი განაცხადოს ხელშკერულებაზე და
გავიდეს ხელშეკრულებიდან (938 I, II).37
30 იქვე.
31 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 719, Rn. 18; Westermann, in Erman BGB Komm.,
13. Aufl., Band 1, § 719, Rn. 13.
32 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 719, Rn. 48; Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 105, S. 202, Rn. 312.
33 Kilian, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 2014, § 719, Rn. 18.
36 MüKo/Reichert/Weller, GmbHG, 1. Aufl., Band 1, § 15, Rn. 358.
37 Reichert, Das Zustimmungserfordernis zur Abtretung von Geschäftsanteilen in der GmbH, 1984, S. 100.
6
III. უპირატესი შესყიდვის უფლება
1. რეგულირების არსი და მიზანი
ნორმის ამ რეგულირებას ამხანაგობის წევრთა კონტროლისა და ამხანაგობის 13

არასასურველ წევრთაგან დაცვითი ფუნქცია აქვს.38 დაცვითი ფუნქცია იმაში
მდგომარეობს, რომ იგი მიზნად ისახავს, არასასურველ მესამე პირს ხელი შეუშალოს
საზოგადეობაში შესვლაში.39 კერძოდ, ამგვარი ხელშეშლა ხდება წილის უპირატესი
შესყიდვით და ამგვარად გამოირიცხება მისი შესყიდვა სხვა მესამე პირის მიერ. სწორედ
ამას ემსახურება უპირატესი შესყიდვის უფლება. ნორმა შეიცავს კანონისმიერ
უპირატესი შესყიდვის უფლებას. უპირატესი შესყიდვის უფლებასთან მიმართებაში
ანალოგიით გამოიყენება 516-520-ე მუხლები, თუ ამხანგობის მომწესრიგებელი
მუხლებიდან სხვა რამე არ გამომდინარეობს.
2. უპირატეს შესყიდვაზე უფლებამოსილი პირები
უპირატეს შესყიდვაზე უფლებამოსილია ნებისმიერი ამხანაგობის წევრი.40 ნორმა არ 14

არის იმპერატიული ხასიათის, შესაბამისად ამხანაგობის წევრებს ხელშეკრულებაში
შეთანხმებით შეუძლიათ, უპირატესი შესყიდვის უფლება თითოეული ანდა ყველა
მათგანისათვის გამოირიცხონ ანდა შეზღუდონ.
3. ხელშეკრულების გაფორმება
ვალდებულმა პირმა დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს უპირატესი შესყიდვის მქონე 15

პირებს იმ ხელშეკრულების შინაარსი, რომლის დადებასაც ის აპირებს მესამე პირთან
(517 I). აღნიშნული შეტობინება მოიცავს მთლიანი ხელშეკრულების შინაარსს, რომლის
დადებასაც ვალდებული პირი აპირებს მესამე პირთან. უპირატეს შესყიდვაზე
უფლებამოსილი პირები ვალდებულნი არიან, შეატყობინონ ვალდებულ პირს იმის
თაობაზე, რომ ისინი იყენებენ უპირატესი შესყიდვის უფლებას (517 II). შეტყობინება არ
მოითხოვს რაიმე ფორმის დაცვას.41 იმ შემთხვევაში, თუ უპირატეს შესყიდვაზე
უფლებამოსილი პირები ვალდებული პირის მიერ განსაზღვრულ ვადაში არ
განახორიცლებენ ვალდებული პირის შეტობინებას წილის შესყიდვის სურვილის
თაობაზე, მაშინ უპირატესი შესყიდვის უფლება შეწყდება (517 III). ამხანაგობის
ვერცერთი წევრი ვეღარ განხორიცელებს უპირატესი შესყიდვის უფლებას. უპირატესი
შესყიდვის უფლების შეწყვეტა უფლებამოსილს ხდის ამხანაგობის წევრს, წილი სხვა
მესამე პირზე გაასხვისოს. თუმცა ამგვარი გადაცემის ნამდვილობისათვის ამხანაგობის
38 Schermaier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, Vorb. zu §§ 463 ff, Rn. 2.

39 იქვე.
41 MüKo/Westermann, BGB, 6. Aufl., § 469, Rn. 5.
7
წევრთა თანხმობაა აუცილებელი (933 I). თუ ვალდებული პირის მიერ განსაზღვრულ

ვადაში უფლებამოსილი პირები განაცხადებენ თანხმობას წილის შეძენაზე, მაშინ ამ
შეტყობინების საფუძველზე უფლებამოსილ და ვალდებულ პირებს შორის გაფორმდება
ხელშეკრულება იმავე პირობებით, რომელიც ვალდებულმა პირმა მესამე პირს
შესათავაზა (517 II). უფლებამოსილ პირებს უფლება არა აქვთ, მოითხოვონ შესყიდვის
განხორციელება რაიმე შეღავათიანი პირობებით.42
4. უპირატესი შესყიდვის უფლების გამოუყენებლობა
16 იმ შემთხვევაში, როდესაც წილის გადაცემა ხდება უსასყიდლოდ მესამე პირისათვის,

მაშინ უპირატესი შესყიდვის უფლება არ გამოიყენება.43 აღნიშნული სახეზეა,
მაგალითად, ჩუქებისა და გაცვლის შემთხვევაში.44 ასეთ დროს, ამხანაგობის წევრებს
უფლება არა აქვთ, მოითხოვონ წილის უპირატესი შესყიდვა და, თვის მხრივ,
ვალდებულნი არიან, ზოგადი წესების დაცვით გასცენ თანხმობა წილის გასხვისებაზე.
5. უარი უპირატესი შესყიდვის უფლების განხორციელებაზე
17 უპირატეს შესყიდვაზე უფლებამოსილმა ამხანაგობის ერთმა ან რამდენიმე წევრმა,

შესაძლებელია, უარი განაცხადოს ამ უფლების გამოყენებაზე. იმ შემთხვევაში, თუ ერთი
ან რამდენიმე წევრი განაცხადებს უარს ამხანაგობის წილის შესყიდვაზე, მაშინ წილის
შესყიდვა მოხდება ამხანაგობის დანარჩენი წევრების მიერ მათი წილის შესაბამისად
ანდა ამხანაგობის წევრთა შორის მიღწეული შეთანხმების მიხედვით. თუ ამხანაგობის
ყველა წევრი უარს განაცხადებს წილის შეძენაზე, მაშინ ამხანაგობის წევრი
უფლებამოსილი ხდება წილის გასხვისება განახორციელოს სხვა მესამე პირზე.
6. უპირატეს შესყიდვაზე უფლებამოსილი რამდენიმე პირი
18 უპირატესი შესყიდვის უფლებაზე თანაბრად უფლებამოსილია ამხანაგობის

თითოეული წევრი.45 შესაბამისად, წილის შესყიდვის სურვილი შესაძლებელია
ამხანაგობის როგორც ერთმა, ასევე რამდენიმე წევრმა გამოთქვას.46 იმ შემთხვევაში, თუ
წილი გაყოფადია, მაშინ თითოეული ამხანაგობის წევრი უფლებამოსილად უნდა
ჩავთვალოთ, შეისყიდოს წილი თავისი კუთვნილი წილის პროპორციული ოდენობით.47
42 ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), 2010, გვ. 107, 108.

43 შდრ. Reichert, Vinkulierung von GmbH-Geschäftsanteilen – Möglichkeiten der Vertragsgestaltung, GmbHR
2012, S. 721; ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 933, გვ. 286.
44 შდრ. Reichert, Vinkulierung von GmbH-Geschäftsanteilen – Möglichkeit der Vertragsgestaltung, GmbHR 2012
S. 721.
45ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), 2010, გვ. 108.
46ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 933, გვ. 285.
47 შდრ. Seibt, in Münchener Anwaltshandbuch GmbH-Recht, 3. Aufl., 2014, § 2, Rn. 217; Löbe, in
Ulmer/Habersack/Löbbe GmbHG Großkomm., Band 1., 2. Aufl., § 15, Rn. 282.

8
აღნიშნული რეგულირება მართებულია, ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრთა

თანასწორუფლებიანობის პრინციპიდან გამომდინარე. თუმცა, ამხანაგობის წევრთა
შეთანხმებით, შესაძლებელია უპირატესი შესყიდვის უფლების განხორციელება
ამხანაგობის წევრების წილებისაგან განსხვავებული ოდენობით. იმ შემთხვევაში, თუ48
ამხანაგობის წილი განუყოფადია, მაშინ იმ ამხანაგობის წევრის შერჩევა, რომელიც

განახორციელებს ამხანაგობის წილის შეძენას, მოხდება წილის გამსხვისებლის
ინტერესების მიხედვით.49 იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის ყველა წევრი უარს
განაცხადებს წილის შეძენაზე, ამხანაგობის წილის გასხვისება მოხდება მესამე პირზე. ამ
შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრებს უფლება არა აქვს, ერთგულების მოვალეობიდან
გამომდინარე, უარი განაცხადონ მესამე პირზე ამხანაგობის წილის გასხვისებაზე.50 ამ
წესიდან გამონაკლისია ის შემთხვევა, როდესაც ადგილი აქვს პატივსადებ მიზეზს (933
I). ამ შემთხვევაშიც, აღნიშნული პატივსადები მიზეზი უფლებამოსილს არ ხდის
ამხანაგობის წევრებს, უარი განაცხადონ ზოგადად წილის გასხვისებაზე, არამედ
უფლებამოსილს ხდის ამგვარ უარზე მხოლოდ კონკრეტულ მესამე პირთან
მიმართებაში.51
IV. სამართლებრივი შედეგები

წილის გასხვისების სამართლებრივი შედეგი იმაში მდგომარეობს, რომ ამგვარი 19
გადაცემის შედეგად ამხანაგობის ახალი წევრი ამხანაგობის ხელშეკრულებაში შედის
ხელშეკრულების მხარედ. შემძენი შედის იმ სამართლებრივი მდგომარეობაში,
რომელშიც იმყოფებოდა გამსხვისებელი.52 შესაბამისად, მისი სამართლებრივი
მდგომარეობა არ განსხვავდება გამსხვისებლის სამართლებრივი მდგომარეობისაგან.
ამხანაგობის წილი, ჩვეულებრივ, გადადის იმ შინაარსით, რომელიც მას
გამსხვისებელთან გააჩნდა. 53
გამომდინარე იქიდან, რომ მმართველობითი უფლებები არ შეიძლება განუყოფელი 20

იქნეს ამხანაგობის წევრობისაგან, გამსხვისებელს წილის გადაცემის შემთხვევაში არ
შეუძლია ეს მმართველობითი უფლებები წილისაგან განცალკევებულად
შეინარჩუნოს. 54
შესაბამისად, წილის გადაცემა მოიცავს ასევე მმართველობით
უფლებებსაც. სირთულეები შეიძლება წარმოიშვას მაშინ როდესაც საქმე ეხება
48 იქვე.
საკორპორაციო სამართალში, „მართლმსაჯულება და კანონი“ N4(35), 2012, გვ. 51,52
9
პერსონალურად მინიჭებულ მმართველობით უფლებებს. ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის

ხელშეკრულების განმარტებით უნდა დადგინდეს, ცალკეული მმართველობითი
უფლებები გამსხვისებელი წევრისათვის წყდება თუ მოდიფიცირებას განიცდის წილის
გადაცემით.55 თუ ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან არ გამომდინარეობს, რომ
გამსხვისებელს ხელმძღვანელობისა და წარმომადგენლობის უფლებები საზოგადეობის
მიერ მის მიმართ არსებული განსაკუთრებული ნდობის ანდა კვალიფიკაციის გამო
ჰქონდა მინიჭებული, მაშინ ისინი შემძენზეც გადავლენ.56
21 შინაარსობრივად უცვლელად გადასვლის პრინციპი მოქმედებს ასევე წევრობას

დაფუძნებულ ქონებრივ მოთხოვნებსა და ვალდებულებებთან მიმართებაში.57 როგორც
წესი, ამხანაგობის წევრობის გადაცემასთან ერთად გადადის ასევე ყველა ქონებრივი
მოთხოვნა რომელიც ამხანაგობის წევრობას ეფუძნება და მისგან გამომდინარეობს.58
ცალკეული ქონებრივი მოთხოვნებთან მიმართებაში, შესაძლებელია, მყიდველთან
შეთანხმებით განსხვავებული რეგულირება დადგინდეს.59 ამის საწინააღმდეგოდ ის
ქონებრივი უფლებები, რომელიც ამხანაგობის წევრს ამხანაგობასთან გაფორმებული
ხელშეკრულებიდან, როგორც მესამე პირის მიერ გაფორმებული ხეკლშეკრულებიდან,
გამომდინარე ქონებრივი უფლებები არ ექვემდებარება გადასვლას.60 ისინი რჩებიან
გამსხვისებელს.
22 რაც შეეხება წილის გასხვისების მომენტში არსებულ ვალდებულებებს, მათზე,

ჩვეულებრივ, როგორც გამსხვისებელი, ასევე შემძენი სოლიდარულად აგებს პასუხს.61
გამსხვისებლისა და შემძენის შეთანხმება ვალდებულებათა განაწილების თაობაზე არ
გამოიწვევს ამ უკანასკნელის განთავისუფლებას ამხანაგობის წინაშე ვალდებულების
შესრულების ტვირთისაგან.62 ამგარი შეთანხმების ნამდვილობისათვის აუცილებელია
ამხანაგობის თანხმობა.63 შესაბამისად, როგორც წესი, ამგვარი თანხმობის არარსებობის
შემთხვევაში, ამხანაგობის ძველი და ახალი წევრები ამხანაგობის წინაშე პასუხს აგებენ
სოლიდარულად. განსხვავებულ შეთანხმებებს ამხანაგობის ძველ და ახალ წევრს შორის
მნიშვნელობა მხოლოდ მათ შორის შიდა ურთიერთობაში უკუმოთხოვნის უფლების
განხორციელებისათვის ენიჭება (473).
56 Kilian, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., § 719, Rn. 17.
57 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm, 2. Aufl., § 719, Rn. 17.
60 იქვე.
63 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 719, Rn. 44 ff.
10
მუხლი 934. საქმეების ერთობლივად გაძღოლის ვალდებულება
1. თუ ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს, ხელშეკრულების მონაწილეები

ერთობლივად უძღვებიან საქმეებს და წარმოადგენენ ამხანაგობას მესამე პირებთან
ურთიერთობაში. ყოველი გარიგების დადებისას საჭიროა ხელშეკრულების ყველა
მონაწილის თანხმობა. თუ ხელშეკრულება ითვალისწინებს, რომ გადაწყვეტილების
მისაღებად საკმარისია ხმათა უმრავლესობა, იგი განისაზღვრება ხელშეკრულების
მონაწილეთა საერთო რაოდენობის მიხედვით, და არა შესატანის ოდენობით.
2. თუ საქმეების მართვა ხელშეკრულებით დაკისრებული აქვს ერთობლივი

საქმიანობის ერთ ან რამდენიმე მონაწილეს ისე, რომ თითოეულს უფლება აქვს
იმოქმედოს დამოუკიდებლად, მაშინ თითოეულ მათგანს შეუძლია შეედავოს მეორეს
გარიგების დადებისას. ასეთი შედავების შემთხვევაში გარიგება არ დაიდება.
3. თუ ხელშეკრულებით ამხანაგობის საქმეების გაძღოლა დაკისრებული აქვს ერთერთ

მონაწილეს, საეჭვოობისას ის წარმოადგენს ამხანაგობას მესამე პირებთან
ურთიერთობაში და მის მიერ დადებული გარიგებები ნამდვილია.
4. ერთობლივი საქმიანობის მონაწილეს შეიძლება ჩამოერთვას საქმეების მართვის

უფლებამოსილება ხმათა უმრავლესობით და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი უხეშად
დაარღვევს ხელშეკრულებით მასზე დაკისრებულ მოვალეობებს. ხელშეკრულების
მონაწილეს უფლება აქვს უარი თქვას საქმეების მართვაში მონაწილეობაზე. ასეთ პირს
შეუძლია გამგეობას ნებისმიერ დროს მოსთხოვოს მისთვის საჭირო ინფორმაცია.
5. თუ ხელშეკრულებიდან სხვა რამ არ გამომდინარეობს, ხელმძღვანელი პირების

უფლება-მოვალეობები განისაზღვრება დავალების წესების შესაბამისად.
I. ზოგადად ...................................................................................................................................................... 2
II. ამხანაგობის მართვა .................................................................................................................................... 4
1. ცნება და ფარგლები ................................................................................................................................ 4
2. მმართველობაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრის სამართლებრივი მდგომარეობა ........ 5
3. ამხანაგობის მართვის სახეები .............................................................................................................. 7
ა. საქმეების ერთობლივად გაძღოლა ...................................................................................................... 7
ბ. ამხანაგობის მართვა ერთი ან რამდენიმე ამხანაგობის წევრის მიერ ............................................ 8
4. უარი ამხანაგობის მართვაზე ................................................................................................................ 9
5. ანაზღაურება ამხანაგობის მართვისათვის ......................................................................................... 9
6. განსხვავებული რეგულირების შეთანხმების შესაძლებლობა ...................................................... 10
III. ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება.................................................................................................. 10
1. ცნება და მნიშვნელობა ......................................................................................................................... 10
2. ამხანაგობის გადაწყვეტილების სამართლებრივი ბუნება ............................................................ 11
3. ხმის უფლება.......................................................................................................................................... 12
ა. ამხანაგობის წევრების უფლება .......................................................................................................... 12
ბ. ხმის უფლების გამორიცხვა და განხორციელების სხვა შეზღუდვები ........................................ 12
1
4. გადაწყვეტილების საგანი .................................................................................................................... 13

5. ამხანაგობაში გადაწყვეტილების მიღების წესი .............................................................................. 13
6. ამხანაგობის გადაწყვეტილებათა ბათილობა .................................................................................. 16
IV. წარმომადგენლობა .................................................................................................................................... 16
1. ზოგადად ................................................................................................................................................ 16
2. წარმომადგენლობის ვარაუდი ........................................................................................................... 17
V. შედავების უფლება გარიგების დადებისას .......................................................................................... 18
1. ცნება და მნიშვნელობა ......................................................................................................................... 18
2. შედავების წინაპირობები .................................................................................................................... 19
3. შეტყობინების ვალდებულება ............................................................................................................ 20
4. შედავების უფლების განხორციელება .............................................................................................. 20
5. შედავების სამართლებრივი ფარგლები ............................................................................................ 21
6. შედავების სამართლებრივი შედეგები ............................................................................................. 21
7. განსხვავებული რეგულირების შეთანხმების შესაძლებლობა ...................................................... 22
VI. ამხანაგობის წევრისათვის საქმეების გაძღოლის უფლებამოსილების ჩამორთმევა ..................... 22
1. წინაპირობები ........................................................................................................................................ 22
ა. ამხანაგობის წევრის მიერ მასზე დაკისრებული მოვალეობების უხეში დარღვევა .................. 22
ბ. ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება ............................................................................................. 23
2. სამართლებრივი შედეგები ................................................................................................................. 23
VII. დავალების წესების გამოყენება .............................................................................................................. 24
I. ზოგადად
1 ნებისმიერი პირთა გაერთიანება საჭიროებს მართვა-გამგეობას. მუხლის პირველი
ნაწილიც სწორედ ამხანაგობის მართვა-გამგეობას ეხება. კანონმდებელი მუხლის ამ
ნაწილში ადგენს ამხანაგობის მათვის კანონისმიერ წესს, რომელიც საქმეების
ერთობლივად მართვას და მესამე პირებთან მიმართებაში ერთობლივ
წარმომადგენლობას გულიხმობს. თუმცა, კანონმდებელი იქვე სახელშეკრულებო
თავისუფლებიდან გამომდინარე, უშვებს განსხვავებული შეთანხმების მიღწევის
შესაძლებელობას. გარდა ამისა, კანონმდებელი მუხლის ამავე ნაწილში მნიშვნელოვან
ინფრომაციას გვაწვდის ამხანაგობაში ამხანაგობის წევრთა ნების ფორმირების შესახებ.
კანონისმიერი მოდელი ამხანაგობის წევრთა ნების ფორმირებისა ამხანაგობის წევრთა
თანასწორუფლებიანობის პრინციპიდან გამომდინარე გადაწყვეტილების მიღებისას
ყველა ამხანაგობის წევრის თანხმობას გულისხმობს. თუმცა, კანონმდებელი იქვე
აღნიშნავს, რომ გადაწყვეტილების ერთხმად მიღების პრინციპი დისპოზიციური
ხასიათისაა და სახელშეკრულებო შეთანხმებით დასაშვებად მიიჩნევს ხმათა
უმრავლესობის მეშვეობით ამხანაგობის გადაწყვეტილების მიღებას. ამასთან, მუხლის
ამავე ნაწილში კანონმდებელი ამომწურავად გვაწვდის ინფორმაციას ამგვარი
უმრავლესობის დათვლის წესის თაობაზე, რომლის თანახმადაც უმრავლესობის
2
დათვლისას მხედველობაში მიიღება ხელშეკრულების მონაწილეთა რაოდენობა და არა

შესატანის ოდენობა. აღნიშნული წესი ისევ და ისევ დისპოზიციური კანონისმიერი
რეგულირებაა, რომელიც არ ართმევს ამხანაგობის წევრებს ხელშეკრულებაში სხვაგვარი
შეთანხმების მიღწევის შესაძლებლობას.
მუხლის მეორე ნაწილი შედავების უფლებას ეხება. კანონმდებელი ხაზს უსვამს, რომ 2
იგი ამხანაგობის მმათველობით უფლებებს მიკუთვნებულ უფლებაა, რომელიც
ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილ ამხანაგობის წევრებს ეკუთვნით.
შედავების უფლებით კანონმდებელი შესაძლებლობას იძლევა, იმ შემთხვევაში,

როდესაც ამხანაგობის ორი ან რამდენიმე წევრთაგან თითეული ამხანაგობის საქმეების
სწრაფი და ეფექტური გაძღოლის მიზნით საქმეების დამოუკიდებლად მართვაზეა
უფლებამოსილი, თითოეულის მიერ დასახული გარიგების განხორციელებაზე და,
შესაბამისად, ამხანაგობის მართვაზე სხვა მმართველობაზე უფლებამოსილმა
ამხანაგობის წევრმა გავლენა მოახდინოს და შედავების შედეგად არასასურველი
გარიგებების დადება თავიდან აიცილოს.
მუხლის მესამე ნაწილი წარმომადგენლობით უფლებამოსილების ვარაუდს ეხება. იგი 3

კანონისმიერ ვარაუდს ამკვიდრებს, რომლის თანახმადაც, თუ ამხანაგობის
მმართველობა ხელშეკრულებით ერთ-ერთ წევრს აქვს ჩაბარებული, საეჭვოობისას იგი
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილებითაცაა აღჭურვილი და მის მიერ დადებული
გარიგებები ამხნააგობის სახელით სამართლებრივი ძალის მქონეა.
მუხლის მეოთხე ნაწილი უშვებს მმართველობითი უფლებამოსილების ჩამორთმევის 4

შესაძლებლობას და განსაზღვრავს იმ წინაპირობებს, რა შემთხვევაშიც იგი შეიძლება
იქნეს ჩამორთმეული. კერძოდ, კანონმდებელი განსაზღვრავს, რომ ამგვარი ჩამორთმევა
დასაშვებია მმართველობაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრის მიერ
ხელშეკრულებით დაკისრებული მოვალეობების უხეში დარღვევის შემთხვევაში.
ამგვარი რეგულირებით კანონმდებელი ორმაგი ინტერესების დაცვას ისახავს მიზანად.
ერთის მხრივ, ამგვარი რეგულირებით დაცული ხდება მმართველობაზე
უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრი, რომლისთვისაც ამ უფლებამოსილების
ჩამორთმევა მისი მხრიდან მხოლოდ მის მიერ დაკისრებული მოვალეოებების უხეში
დარღვევის შემთხვევაში შეიძლება, რომ განხორიცელდეს.1 სხვა საფუძვლით ამგვარი
უფლებამოსილების ჩამორთმევას კანონი არ უშვებს. მეორეს მხრივ, აღნიშნული
რეგულირება იცავს ასევე სხვა, ამხანაგობის მართვიდან გამორიცხულ ამხანაგობის
წევრებს, რომლებსაც ნორმის დანაწესი მმათველობაზე უფლებამოსილი წევრის
მხრიდან დაკისრებული მოვალეობების დარღვევის და, შესაბამისად, მის მიმართ
1 შდრ. Servatius, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., § 709, Rn. 2.

3
ნდობის დაკარგვის შემთხვევაში შესაძლებლობას ანიჭებს, ჩამოართვან

მმართველობითი მოვალეობების უხეშად დამრღვევ ამხანაგობის წევრს მმათველობითი
უფლებამოსილება ისე, რომ ეს უკანასკნელი დარჩეს ამხანაგობის წევრად.2 ამავე
მუხლში კანონმდებელი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის ნებსიმიერ წევრს
შეუძლია, უარი თქვას მმართველობით საქმიანობაში მონაწილოებაზე. ამგვარი უარი არ
განაპირობებს მისი ამხანაგობიდან გარიცხვას. ეს უკანასკნელი რჩება ამხანაგობის
წევრად და ინარჩუნებს ამხანაგობისაგან მისთვის საჭირო ინფორმაციის ნებისმიერ
დროს მოთხოვნის უფლებას.
5 მუხლის ბოლო ნაწილში კანონმდებელი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის

მართვაზე უფლებამოსილ წევრთა უფლება-მოვალეობები, თუ ამხანაგობის
ხელშეკრულება მათ ამომწურავ რეგულირებას არ ითვალისწინებს, დავალების წესების
შესაბამისად განისაზღვრება.
II. ამხანაგობის მართვა
1. ცნება და ფარგლები
6 ამხანაგობა, როგორ პეროსნალური საზოგადოების საბაზისო მოდელი, საჭიროებს

მართვა-ხელმძღვანელობას. აღნიშნულის ქვეშ იგულისხმება ამხანაგობის ინტერესებში
განხორციელებული ნებისმიერი საქმიანობა, რომელიც ამხანაგობის საერთო მიზნის
განხორციელებისაკენაა მიმართული.3 მმართველობითი უფლებამოსილების
ფარგლებთან დაკავშირებით კანონი საკითხს ღიად ტოვებს. თუმცა, ამხანაგობის
თითოეული წევრი კანონიდან გამომდინარე ვალდებულია, იმოქმედოს საერთო
სასარგებლო მიზნის მისაღწევად (930). შესაბამისად, ამხანაგობის საერთო მიზანი
გვევლინება ასევე მმათველობითი უფლებამოსილების განმსაზღვრელ ფაქტორად.
თითოეული მმართველობითი ქმედება ამხანაგობის საერთო მიზნის
განხორციელებისაკენ უნდა იყოს მიმართული.
7 მმართველობით უფლებამოსილებას მიკუთვნებულ საქმიანობის ჩამონათვალას კანონი

არ იძლევა და მისი ამომწურავი ჩამოთვლაც შეუძლებელია. იგი შესაძლებელია რაიმე
ფაქტობრივ მოქმედების განხორციელებას გულიხმობდეს ანდა რაიმე კონკრეტული
გარიგების დადებაში მდგომარეობდეს.4 ტიპურ მმართველობით საქმიანობას
განეკუთვნება ფაქტობრივი მოქმედებები ამხანაგობის სასარგებლოდ,5 გარიგებების
2 იქვე.
3 შდრ. Sprau, in Palandt BGB Kommentar, 73. Aufl., Vor. § 709, Rn. 1; Weitemeyer, in Oetker,
Handelsgesetzbuch, 3. Aufl., § 114, Rn. 4; Roth, in Baumbach/Hopt, HGB, 36. Aufl., § 114, Rn. 2 f.
4 MüKo/Rawert, HGB, 3. Aufl., § 114, Rn. 7.
4
დადება ამხანაგობის სახელით,6 ამხანაგობის ინტერესებიდან გამომდინარე ამხანაგობის

სახელით პროცესის წარმართვა სასამართლოში,7 ყიდვა ანდა გაყიდვა საქონლის,8
ამხანაგობის მოთხოვნათა განხორციელება,9 ხელშეკრულებათა მოშლა,10 ამხანაგობის
წევრთა გადაწყვეტილებების განხორციელება და ა.შ. ამხანაგობის წევრთა
მმათველობით უფლებამოსილებას არ განეკუთვნებიან ის საკითხები, რომლებიც
ამხანაგობის სტრუქტურასა და ორგანიზაციას ეხებიან და, შესაბამისად, ამხანაგობის
ძირეულ საკთხებს წარმოადგენენ.11 ამგვარ საკითხებს განეკუთვნება მაგალითად
ამხანაგობის მიზნის ცვლილება,12 ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების
ცვლილება,13 წევრობასთან დაკავშირებული საკითხები, მათ შორის ახალი წევრების
მიღება ანდა გარიცხვა ამხანაგობიდან,14 შემოსავლების განაწილებისა და შესატანების
გაზრდის საკითხები,15 ამხანაგობის მთლიანი ქონების გასხვისების საკითხები16 და ა.შ.
ამ საკითხებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღება ამხანაგობის წევრთა მიერ
ერთხმად ანდა უმრავლესობის მიერ ამხანაგობის გადაწყვეტილების მეშვეობით
ხდება.17 იგი არ განეკუთვნება ამხანაგობის მმართველობაზე უფლებამოსილ წევრთა
კომპეტენციას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც თვითონ ამხანაგობის ხელშეკრულება
ითვალისწინებს ამგვარ შესაძლებლობას.18 ამგვარი დიფერენცირება მიზნად ისახავას
ამხანაგობის წევრთა დაცვას ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის
წევრების მხრიდან ამხანაგობის ძირეულ საკითხთა ცვლილებისაგან.19
2. მმართველობაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრის სამართლებრივი

მდგომარეობა

9 BGH NJW 1954, S. 1149.

10 BGH WM 1981, S. 1339.
11 Sorgel, in Schneider/Hommelhoff/Schmidt, Festschrift für Marcus Lutter 70, 2000, S. 859 ff.
12 Heidel/Hanke in, Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2 Aufl., § 709, Rn. 28.
13 Schöne, in Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 § 709, Rn. 17.
14 შდრ. Weitemeyer, in Oetker HGB, 3. Aufl., § 114, Rn. 9; Roth, in Baumbach/Hopt HGB, 36. Aufl., § 114, Rn. 3.
16 იქვე.
17 Wiedemann, Die Personengesellschaft — Vertrag oder Organisation?, ZGR 1996, S. 292 f.
19 იქვე.
5
8 ამხანაგობის საქმეების მართვაზე უფლებამოსილია ამხანაგობის ნებისმიერი წევრი.20

ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილება ამხანაგობის წევრობის შემადგენელი
ნაწილია,21 რომელიც მმართველობით უფლებებს განეკუთვნება.22 შესაბამისად,
ნებისმიერი ამხანაგობის წევრი „დაბადებიდან“ ამხანაგობის მართვაზე
უფლებამოსილად გვევლინება.23 შინაარსობრივად ამხანაგობის საქმეების მართვის
უფლებამოსილება მოიცავს არა მხოლოდ ამხანაგობის საქმეების მართვის
უფლებამოსილებას, არამედ ასევე ამხანაგობის საქმეების მართვის ვალდებულებას.24
ვინაიდან ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის უფლებამოსილება ამხანაგობის წევრობის
შემადგენელი ნაწილია, მისი წარმოშობისათვის დავალების ანდა შრომითი
ხელშეკრულების გაფორმება არაა აუცილებელი.25 ამხანაგობის თითოეული წევრი,
რომელიც ხელმძღვანელობით უფლებამოსილებას ახორციელებს, ამხანაგობასთან
ურთიერთობაში შრომით ანდა დავალების ხელშეკრულების საფუძველზე კი არ
იმყოფება, არამედ იგი ამ უფლებამოსილებას ამხანაგობის წევრის სამართლებრივი
მდგომარეობიდან გამომდინარე ახორციელებს.26 შესაბამისად, დავალების
ხელშეკრულებისაგან განსხვავებით, მმართველობითი უფლებამოსილება ნებისმიერ
დროს არ შეიძლება იქნეს შეწყვეტილი (720 III). მმართველობითი უფლებამოსილების
შეწყვეტა დასაშვებია მმართველობითი უფლებამოსილების ჩამორთმევის (934 IV) ანდა
ამხანაგობის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შეწყვეტის საფუძვლის დადგომის
შემთხვევაში.
9 ამხანაგობის, როგორც პერსონალური საზოგადოების თავისებურებიდან გამომდინარე,

რომელიც მისი წევრების ერთმანეთის მიმართ ნდობას ეფუძნება, მის მმართველობაზე
უფლებამოსილი პირი მხოლოდ ამხანაგობის წევრი შეიძლება იყოს.27 მესამე პირები არ
შეიძლება იყვნენ ხელმძღვანელობაზე უფლებამოსილი პირები. თუმცა აღნიშნული არ
გამორიცხავს მინდობილობის საფუძველზე მათთვის მმართველობითი
უფლებამოსილების დელეგირების შესაძლებლობას.28 თუმცა მესამე პირს ეს
უფლებამოსილება არ ეკუთვნის როგორც ამხანაგობის წევრობიდან გამომდინარე
კუთვნილი უფლება, არამედ მხოლოდ მინდობილობიდან გამომდინარე დროებითი

21 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., § 114, Rn. 17.
24 შდრ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, გვ. 226; Servatius, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht,
2. Aufl., 2014, § 709, Rn. 2.

25 Drescher, in Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn, HGB, 3. Aufl., § 114, Rn. 28.
27 Schöne, in Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 § 709, Rn. 4
28 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., § 114, Rn. 30.
6
უფლება, რომელიც მას ნებისმიერ დროს მისი თანხმობის გარეშე ამხანაგობის

მმართვაზე უფლებამოსილი პირის მიერ შეიძლება ჩამოერთვას.29
3. ამხანაგობის მართვის სახეები
ა. საქმეების ერთობლივად გაძღოლა
ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის კანონისმიერი რეგულირება ამხანაგობის ყველა 10

წევრის მიერ ამხანაგობის საქმეების ერთობლივ მართვას ითვალისწინებს. აღნიშნული
წესის თანახმად, ამხანაგობის მართვასთან დაკავშირებული ნებისმიერი საკითხის
განხორციელებისათვის აუცილებელია ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილი
თითოეული წევრის თანხმობა. საქმეების ერთობლივად მართვის კანონისმიერი
პრინციპი შესაძლებელია ხელშეკრულებაში თავიდანვე ანდა ამხანაგობის
ხელშეკრულების შემდგომი ცვლილების საფუძველზე იმგვარად შეიცვალოს, რომ
მართალია ამხანაგობის საქმეების მართვაზე ამხანაგობის ყველა წევრი ერთობლივად
რჩება უფლებამოსილი, თუმცა ამხანაგობის მმართველობით საკითხს მიკუთვნებული
ქმედების განხორციელება იმ შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც მმართვაზე
უფლებამოსილი ამხნაგაობის წევრთა უმრავლესობა მიიღებს აღნიშნულის თაობაზე
გადაწყვეტილებას.30 ამ შემთხვევაში, ამგვარი რეგულირება გვალენას ვერ მოახდენს
ამხანაგობის ხელმძღვანელობის წესზე.31 უბრალოდ ამხანაგობის ხელმძღვანელობას
მიკუთვნებული საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღება განხორციელდება
უმრავლესობის მიერ. ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ, ხელშეკრულებით
გაითვალისწინონ გადაწყვეტილების მიღება ხმათა უბრალო ანდა კვალიფიციური
უმრავლესობით.
იმასთან დაკავაშირებით, დაეთანხმონ თუ არა ამა თუ იმ ქმედების განხორციელებას, 11

ამხანაგობის თითოეული წევრი დამოუკიდებლად იღებს გადაწყვეტილებას.32 თუმცა
ამხანაგობის თითოეული წევრი ვალდებულია, თუ ამას მოითხოვს ამხანაგობის საერთო
მიზნის განხორციელება და ამხანაგობის ინტერესები, თანხმობა გაანცხადოს დასახული
ქმედების განხორციელებაზე.33 წინააღმდეგ შემთხვევაში, ისინი ამხანაგობის წევრთა
ერთგულების მოვალეობას დაარღვევენ.34 უსაფუძვლო უარი არაკეთილსინდისიერ
ქმედებად ჩაითვლება ამხანაგობის წევრის მხრიდან და იგი სასამართლო წესი შეიძლება

30 შდრ. ჩიტოშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მე-4 ტომი II 2001 გვ. 289; Hadding/Kießling,
in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 709, Rn. 17.
7
იქნეს გაცემული.35 იმ შემთხვევაში, თუ ერთხმად ანდა ხმათა უმრავლესობით (იმ

შემთხვევაში, თუ ხელშერკულება ითვალისწინებს მმართველობით სფეროს
მიკუთვნებული საკითხების გადაწყვეტას უმრავლესობით) ვერ იქნება გადაწყვეტილება
მიღებული ამა თუ იმ ქმედების განხორციელების თაობაზე, მაშინ ქმედება ვერ
განხორციელდება.
12 ამხანაგობის ერთხმად მართვის წესი გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ამხანაგობის

ხელშეკრულებით ამხანაგობის მართვის სხვა წესი არაა შეთანხმებული.
ბ. ამხანაგობის მართვა ერთი ან რამდენიმე ამხანაგობის წევრის მიერ
13 ამხანაგობის ხელშეკრულებით შესაძლებელია განისაზღვროს, რომ ამხანაგობის

მხოლოდ ერთი ანდა რამდენიმე წევრი არის დამოუკიდებლად ამხანაგობის საქმეების
გაძღოლაზე უფლებამოსილი. ამ შემთხვევაში, ნებისმიერი ამგვარი უფლებამოსილების
მქონე წევრი ამხანაგობის მმართველობას და მის კომპეტენციას მიკუთვნებული
საქმეებთან დაკავშირებით პრინციპულად თავისუფალია და სხვა წევრთა თანხმობის
გარეშე შეუძლია, მიიღოს გადაწყვეტილება ამგვარი ქმედების განხორციელების
თაობაზე.36 რა თქმა უნდა, მან უნდა იმოქმედოს ამხანაგობის საერთო მიზნიდან და
ამხანაგობის ინტერესებიდან გამომდინარე და ერთგულების მოვალეობის მკაცრი
დაცვით. ამა თუ იმ ქმედების განხორციელების თაობაზე გადაწყვეტილებას იღებს
თვითონ ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილი წევრი დამოუკიდებლად.37
ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილ სხვა წევრთა თანხმობა ანდა მართვაზე
უფლებამოსილ წევრთა გადაწყვეტილება, ამ შემთხვევაში, არ არის აუცილებელი.38
ამხანაგობის სხვა წევრებს, რომლებიც ასევე დამოუკიდებლად არიან ამხანაგობის
საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილნი, მხოლოდ შედავების უფლება გააჩნიათ.39
ხელშეკრულებით ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის უფლებამოსილების ერთი ან
რამდენიმე წევრისათვის მინიჭება განაპირობებს იმას, რომ სხვები ამხანაგობის მართვის
უფლებამოსილებიდან გამორიცხულნი არიან.40 მათ არც შედავების უფლება გააჩნიათ.41
სხვა უფლებები, მათ შორის ქონებრივი, კონტროლისა და ინფორმაციის მიღების
35Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 15 II, Rn. 1;
Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 709, Rn. 9.
37 Drescher, in Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn, HGB, 3. Aufl., § 115, Rn. 3.
41 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 710, Rn. 1; Habermeier, in Staudinger BGB,
Neubearbeitung 2003, § 710, Rn. 7.

8
უფლებები, ამხანაგობის მმართველობიდან გამორიცხულ ამხანაგობის წევრებს

შეუზღუდავად ეკუთვნით.42
4. უარი ამხანაგობის მართვაზე
როგორც აღინიშნა, თითოეული წევრი უფლებამოსილია და ვალდებულია ამხანაგობის 14

მმართველობაში მონაწილეობაზე. თუმცა, ნებისმიერი ახმანაგობის წევრს შეუძლია
უარი განაცხადოს ამხანაგობის მართვაზე. ამ შემთხვევაში, აღნიშნული ამხანაგობის
წევრი გამორიცხება ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილებისაგან. ანუ იგი
გამორიცხება როგორც ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების მქონე პირების მიერ
გადაყვეტილების მიღებისაგან, ასევე მისი განხორციელებისაგან. თუმცა, შესაძლოა,
ხემძღვანელობითი უფლებამოსილებისაგან გამორიცხულ პირს მიენიჭოს
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება. ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილებისაგნ
გამორიცხული პირი რჩება ამხანაგობის სრულფასოვან წევრად. იგი ინარჩუნებს
სარგებლის მიღების უფლებას და მას ასევე ეკისრება სოლიდარული პასუხისმგებლობა
ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის ამხანაგობის კრედიტორთა წინაშე. ის
ამხანაგობის წევრი, რომელიც უარს განაცხადებს ხელმძღვანელობაზე, ინარჩუნებს
უფლებას, ამხანაგობას ნებისმიერ დროს მოსთხოვოს მისთვი საჭირო ინფორმაცია.
5. ანაზღაურება ამხანაგობის მართვისათვის
რაიმე განსაკუთრებულ ანაზღაურებას მმართველობითი საქმიანობისათვის 15

ამხანაგობის მარეგულირებელი ნორმები არ ითვალისწინებს. როგორც აღინიშნა,
ამხანაგობის ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილება ეფუძნება ამხანაგობის წევრობას
და დავალების ანდა შრომითი ხელშეკრულების გაფორმება ამხანაგობის
მმართველობაზე უფლებამოსილ წევრთან არ ხდება. შესაბამისად, ამხანაგობის
მმართველობაზე უფლებამოსილ წევრს, ჩვებულებრივ, არ გააჩნია რაიმე გასამრჯელოს
მოთხოვნის უფლება.43 შესაბამისად, კანონმდებელი ამოდის იმ რეგულირებიდან, რომ
ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის მმართველობაზე უფლებამოსილი პირის გაწეული
მმართველობითი საქმიანობისათვის ანაზღაურება შემოსავლის განაწილებიდან
შესაბამისი წილის მიღებით ხდება. თუმცა, შესაძლებელია, ამხანაგობაში
შეთანხმებული იქნეს ხელძღვანელობაზე უფლებამოსილი წევრის ანაზღაურება.44
ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრების თანამხად, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც
ხელშეკრულებით ამხანაგობის მმართველობაზე უფლებამოსილი წევრის
ანაზღაურების შეთანხმება ხდება, საქმე არა გაწეული მომსახურების სახელშეკრულებო

43 შდრ. Servatius, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 2014, § 709, Rn. 5; Habermeier, in Staudinger
BGB, Neubearbeitung 2003, § 709, Rn. 34.
44 შდრ. Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 713, Rn. 12.
9
შეთანხმებასთან გვაქვს, არამედ შემოსავლის განაწილების წესის თაობაზე

განხორციელებულ შეთანმხებასთან.45
6. განსხვავებული რეგულირების შეთანხმების შესაძლებლობა
16 ამხანაგობის წევრებმა, შესაძლებელია, ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ამხანაგობის

მართვის კანონით გათვალისწინებული ფორმათგან განსხვავებული რეგულირება
გაითვალისწინონ. ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპიდან გამომდინარე,
ამგვარი შეთანხმება სავსებით დასაშვებია. ასე, მაგალითად, შესაძლებელია,
ამხანაგობის ხელშეკრულებით განისაზღვროს საკითხთა ნუსხა, რომელთა მართვაც
მხოლოდ ერთობლივად იქნება შესაძლებელი და საკითხთა ნუსხა, რომელთა
მიმართებაში თითოეული წევრი დამოუკიდებლად იქნება მართვაზე უფლებამოსილი.
ასევე, შესაძლებელია, ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ამხანაგობის ხელმძღვანელობის
უფლებამოსილება იმგვარად იქნეს შეთანხმებული, რომ ამხანაგობის მმართველობას
მიკუთვნებული ცალკეული სფეროებისათვის ამხანაგობის კონკრეტულ წევრთა
ჯგუფები ანდა ამხანაგობის წევრები იყვნენ უფლებამოსილნი.46 ამგვარ შემთხვევაში,
სხვა წევრებს, რომლებიც არ არიან ამგვარ მართვაზე უფლებამოსილნი, ჩვეულებრივ, არ
გააჩნიათ შედავების ულფება.47 თუმცა ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლოა, ასევე
განსხვავებულ რეგულირებას ითვალისწინებდეს და უშვებდეს ამგვარ შედავების
უფლებას.
III. ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება
1. ცნება და მნიშვნელობა
17 ამხანაგობისათვის მნიშვნელოვან ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით ამხანაგობის

წევრთა ნების გამოვლენა ხდება ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილების მეშვეობით.48
ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება გვევლინება პროცესად, რომელიც ერთიანი აქტის
— გადაწყვეტილების მეშვეობით საშუალებას იძლევა ამხანაგობის შიგნით ამა თუ იმ
საკითხზე ამხანაგობის წევრთა ნების ფორმირებისა.49 კაპიტალური
საზოგადოებებისაგან განსხავევებით, ამხანაგობა, როგორც პერსონალური
საზოგადოების საბაზისო მოდელი, არ ითვალისწინებს ამხანაგობის წევრთა მიერ
45 შდრ. MüKo/Rawert, HGB, 3. Aufl., § 114, Rn. 79; Riegger, Geschäftsführervergütung und persönliche Haftung
des Kommanditisten, DB 1983, S. 1909, 1910; Schmidt, Gesellschaftsrecht, § 59 III 3a.
46 Schwamberger, Teilung der Geschäftsführungsbefugnis und Geschätfsverteilung in den Personengesellschaften
des Handelsrechtes, BB 1963, S. 279

48 შდრ. ჩიტოშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მე-4 ტომი II 2001 გვ. 287
10
გადაწყვეტილების მიღებას საამისოდ მოწვეულ ამხანაგობის წევრთა საერთო კრებაზე.50

კანონი არ ითვალისწინებს ამგვარი კრების მოწვევისა და ჩატარების წესსა და
გადაწყვეტილების მიღების ფორმას. თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაბამისად,
რაიმე განსაზღვრულ წესსა და ფორმას არ ითვალისწინებს ამხნაგობის წევრთა
გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებით, მაშინ იგი შესაძლებელია ნებისმიერი
ფორმით განხორციელდეს.51 ამხანაგობის წევრთა მიერ გადაწყვეტილების მიღება
შესაძლებელია ზეპირად, წერილობით, ტელეგრაფის მეშვეობით ანდა იმეილის
საშუალებით განხორციელდეს.52
ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღებისას ამხანაგობის წევრთა 18

მიერ ნების გამოვლენა ხდება ხმის მიცემით.53 ამხანაგობის თითოეული წევრის ხმა
მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენაა.54 ამხანაგობის გადაწყვეტილება მიღებულად
ჩაითვლება, როდესაც ამა თუ იმ საკითხზე ამხანაგობის ყველა წევრი ანდა
უმრავლესობა (იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება ითვალისწინებს
გადაწყვეტილების მიღებას ხმათა უმრავლესობით) ხმას მისცემს და ის თითოეულ
წევრს ანდა მის წარმომადგენელს მიუვა (51 I).55 იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობა
ითვალისწინებს გადაწყვეტილების მიღებას ამხანაგობის წევრთა ხმათა
უმრავლესობით, სახეზეა საკანონმდებლო ნაკლი, რომელიც არ ითვალისწინებს ამგვარი
უმრავლესობის მოწვევისა და საერთო კრების ჩატარების წესს.56 შესაბამისად,
აუცილებელია, ამხანაგობის ხელშეკრულება ითვალისწინებდეს ამხანაგობის წევრთა
საერთო კრების მოწვევისა და მისი ჩატარების წესს, რათა ამხანაგობის თითოეულ წევრს
შესაძლებლობა მიეცეს, მონაწილეობა მიიღოს გადაწყვეტილების მიღებაში.57
2. ამხანაგობის გადაწყვეტილების სამართლებრივი ბუნება
ლიტერატურაში დღესდღეობით გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, ამხანაგობის 19

გადაწყვეტილება მრავალმხრივ გარიგებას წარმოადგენს, რომელიც ამხანაგობის წევრთა
მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენათაგან შედგება.58 ამხანაგობის წევრთა
50 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 119, Rn. 5.

51 Roth, in Baumbach/Hopt HGB Kommentar, 36. Aufl., § 119, Rn. 27.
52 MüKo/Erzinger, HGB, 3. Aufl., § 119, Rn. 40.
56 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 709, Rn. 50.
57შდრ. იქვე.
58შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 709, Rn. 19; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl.,
§ 15, I2a, S. 436 f; Schilling, Gesellschafterbeschluss und Insichgeschäft, FS Ballerstedt 70, S. 261 ff;
Mülbert/Gramse, Gesellschafterbeschlüsse bei der rechtsfähigen Personengeselschaft, WM 2002, S. 2086;
MüKo/Erzinger, HGB, 3. Aufl., § 119, Rn, 10.
11
გადაწყვეტილების, როგორც მრავალმხრივი გარიგების კვალიფიკაცია გულისმოხბს,

რომ მისი მიღებისა და ნამდვილობისათვის გამოიყენება წესები გარიგების შესახებ.59
3. ხმის უფლება
ა. ამხანაგობის წევრების უფლება
20 ამხანაგობის ნებისმიერ წევრს გააჩნია ხმის უფლება. იგი უფლებამოსილს ხდის

ამხნააგობის ნებისმიერ წევრს, მონაწილეობაა მიიღოს ამხანაგობის გადაწყვეტილების
მიღებაში.60 ამხანაგობის გადაწყვეტილება შედგება ამხანაგობის ცალკეულ წევრთა ნების
გამოვლენისაგან.61 ესენი არიან ნების გამოვლენანი, რომელნიც რაიმე კონკრეტული
სამართლებრივი შედეგის დადგომისაკენ არიან მიმართულნი და ამხანაგობის
თითოეული წევრის მიერ გაიცემიან.62 ხმის უფლება ამხანაგობის წევრობისაგან
განუყოფელი მმართველობით უფლებებს მიკუთვნებული პერსონალური უფლებაა.63
დაუშვებელია, ხმის უფლება ამხანაგობის წევრობისაგან დამოუკიდებლად სხვა მესამე
პირზე იქნეს გადაცემული.64 ამგვარი გადაცემა ამხანაგობის წევრობისაგან
დამოუკიდებლად, შეუძლებელია, ასევე ამხანაგობის ყველა წევრის თანხმობის
შემთხვევაში.65 შესაბამისად, ამხანაგობის არაწევრებს არ გააჩნიათ ხმის უფლება და იგი
მათზე არც ხელშეკრულებით შეიძლება იქნეს გადაცემული. თუმცა, აღნიშნული არ
გამორიცხავს ამხანაგობის წევრის უფლებას, საკუთარი ხმის უფლება წარმომადგენლის
მეშვეობით განახორციელოს.
ბ. ხმის უფლების გამორიცხვა და განხორციელების სხვა შეზღუდვები
21 დასაშვებია, ამხანაგობის ხელშეკრულებით ცალკეული ამხანაგობის წევრები

გამოირიცხონ ხმის უფლებისაგან.66 დასაშვებია ასევე ხმის უფლება გამორიცხვა
კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებასთან მიმართებაში.67
22 ამხანაგობის წევრები საკუთარი ხმის უფლების განხორციელებაში პრინციულად

თავისუფალნი არიან. თუმცა, პრაქტიკაში ხშირია შეთანხმებანი, რომლის დროსაც
ამხანაგობის წევრი პირდება, საკუთარი ხმის უფლება განსაზღვრული ფორმით

62 იქვე.
63 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2 Aufl., § 709, Rn. 48; MüKo/Erzinger, HGB, 3. Aufl., § 119,
Rn. 13.
64 შდრ. Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 14 IV, S.
220 f; Roth, in Baumbach/Hopt HGB, 36. Aufl., § 119, Rn. 19; MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 709, Rn. 60.
66 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 21 II, Rn. 1c.
67 იქვე.
12
გამოიყენოს, მაგალითად, ამხანაგობის კონკრეტულ წევრთა ჯგუფის გავლენა რომ იქნეს

შენარჩუნებული.68 გამომდინარე იქიდან, რომ ამხანაგობის წევრის ხმის უფლება მისი
წევრობისაგან განუყოფელია, ამგვარი შეთანხმებანი მესამე პირთა წინაშე, რომლებიც არ
გვევლინებიან ამხანაგობის წევრებად, ნამდვილად ვერ ჩაითვლება.69 რაც შეეხება ამგვარ
შეთანხმებებს ამხანაგობის წევრთა წინაშე, ისინი ნამდვილად უნდა ჩაითვალოს.70
4. გადაწყვეტილების საგანი
ამხანაგობის გადაწყვეტილება ყველთვის მაშინ უნდა იქნეს მიღებული, როდესაც 23

ერთხმად ანდა უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებით ამხანაგობის
წევრთა საერთო ნება უნდა იქნეს გამოხატული. ამხანაგობის გადაწყვეტილებათა
შესაძლო საგანი შესაძლებელია იყოს ნებისმიერი რამ, რაც ამხანაგობის საერთო მიზნის
მიღწევის გზაზე ამხანაგობაში უნდა იქნეს გადაწყვეტილი. აღნიშნული
გადაწყვეტილებანი შესაძლოა ეხებოდეს ამხანაგობის ხელშეკრულების ცვლილებას,
ასევე ერთობლივი საქმიანობის მართვას.71
5. ამხანაგობაში გადაწყვეტილების მიღების წესი
ამხანაგობაში გადაწყვეტილების მიღების კანონისმიერი წესი გადაწყვეტილების 24

ერთხმად მიღებას გულიხმობს. აღნიშნული წესის თანამხად, გადაწყვეტილების
მიღებისათვის აუცილებელია ამხანაგობის ყველა წევრის თანხმობა, წინააღმდეგ
შემთხვევაში, გადაწყვეტილება მიღებულად არ ჩაითვლება. გადაწყვეტილების
ერთხმად მიღების პრინციპი, ერთის მხრივ, ითვალისწინებს ამხანაგობის, როგორც
პირთა პერსონალური გაერთიანების თავისებურებას, რომელიც არ გვევლინება
იურიდიულ პირად.72 მეორეს მხრივ, აღნიშნული წესი შეესაბამება ყველა წევრის
თანასწორუფლებიანობის პრინციპს ამხანაგობაში. გადაწყვეტილების ერთხმად მიღების
პრინციპი უზრუნველყოფს ამხანაგობის ყველა წევრის ინტერესების დაცვას
გადაწყვეტილების მიღებისას.73 გადაწყვეტილების ერთხმად მიღების პრინციპს,
მნიშვნელოვან პოზიტივთან ერთად, ასევე მნიშვნელოვანი ნაკლოვანებებიც ახლავს
თან. ყველაზე დიდი დისკომფორტი, რაც გადაწყვეტილების ერთმხად მიღების
პრინციპისათვისაა დამახასიათებელი, ამხანაგობის შინგით ამხანაგობის წევრთა ნების
68Schöne, in Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 § 709, Rn. 45

69შდრ. Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 119, Rn. 75; Fleck, Stimmrechtsabspaltung in der GmbH? in:
Festschrift für Robert Fischer, 1979, S. 116; Priester, Drittbindung des Stimmrechts und Satzungsautonomie, in:
Festschrift für Winfried Werner, 1984, S. 667ff.
70 Schmidt, „Schutzgemeinschaftsvertrag II“: ein gesellschaftsrechtliches Lehrstück über Stimmrechtskonsortien,
ZIP 2009, S. 737 ff.

13
ფორმირება გვევლინება.74 აღნიშნულმა კანონისმიერმა რეგულირებამ შესაძლოა იქამდე

მიგვიყვანოს, რომ ამხანაგობის ცალკეული გადაწყვეტილებები ამხანაგობის ცალკეული
წევრის არაყოფნის ანდა მისი მხრიდან გასნხვავებული აზრის არსებობის გამო
საერთოდ ვერ ანდა გვიან განხორციელდნენ.75 აღნიშნული შედეგების თავიდან
აცილების მიზნით, კანონი ითვალისწინებს ასევე გადაწყვეტილების მიღებას ხმათა
უმრავლესობით (934 I). საამისოდ აუცილებელია, ამხანაგობის ხელშეკრულება
ითვალისწინებდეს გადაწყვეტილების მიღებას ხმათა უმრავლესობით.
25 ამხანაგობის წევრები, შესაძლებელია, ასევე ხელშეკრულებით შეთანხმდნენ

გადაწყვეტილების მიღებაზე ხმათა უმრავლესობით. მხარეთა კერძო ავტონომიის
პრინციპიდან გამომდინარე, ამგვარი შეთანხმება დასაშვებია. ამხანაგობის
გადაწყვეტილება, როგორც აღინიშნა, მრავალმხრივ გარიგებას წარმოადგენს,
შესაბამისად, უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ნამდვილობის
საზომად უპირველეს ყოვლისა 54-ე მუხლი გვევლინება. ამხანაგობის ხელშეკრულების
მიერ ამხანაგობის გადაწყვეტილების მიღების დაშვება ხმათა უმრავლესობით არ
გულისმხობს უმრავლესობის შეუზღუდავი ძალაუფლების ლეგიტიმირებას და
უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით უმცირესობაში დარჩენილი
ამხანაგობის წევრის დაზარალებას.76 უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება
გარკვეული საფრთხეების შემცველია უმცირესობაში დარჩენილი ამხანაგობის
წევრებისათვის. განსაკუთრებით სახიფათოა უმრავლესობის ის გადაწყვეტილებანი,
რომლებიც ამხანაგობის ძირეულ საკითხებს ეხება და რომლებიც ამხანაგობის წევრის
სამართლებრივ მდგომარეობაზე ახდენენ გავლენას.77 უმცირესობის ინტერესების
ეფექტური დაცვის მიზნით, უმრავლესობის მიერ დაუშვებელია ისეთი
გადაწყვეტილებების მიღება, რომელიც უმცირესობის წევრებს მათ სამართლებრივი
მდგომარეობის ძირეულ საკითხებში დააზარალებდა.78 შესაბამისად, უმცირესობაში
მყოფ ამხანაგობის წევრთა თანხმობის გარეშე დაუშვებელია, უმრავლესობის
გადაწყვეტილებით ამხანაგობის წევრთა ის უფლებები შეიზღუდოს ან ჩამოერთვას,
რომლებიც მათ ამხანაგობის წევრობას მიკუთვნებულ ძირეულ უფლებებს
წარმოადგენს.79 თუ რა განეკუთვნება ამხანაგობის წევრთა ამგვარ უფლებებს, ამ
კითხვაზე პასუხი შეუძლებელია, კონკრეტული ამხანაგობის თავისებურებათა ცნობის

78 MüKo/Erzinger, HGB, 3. Aufl., § 119, Rn. 64; Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., §
709, Rn. 42; Schöne, in Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 § 709, Rn. 37; Sprau, in Palandt BGB Komm.,
75. Aufl., § 709, Rn. 2.
14
გარეშე იქნეს გაცემული.80 ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრების თანამხად,

ამგვარ უფლებებს განეკუთვნება შესატანების გაზრდის უფლება, ამხანაგობის წევრის
ხმის უფლება, შემოსავლის და საბოლოო შედეგების განაწილების, ასევე ამხანაგობის
მიზნის ცვლილების უფლება, ერთობლივი საქმიანობის დასრულების უფლება,
ამხანაგობის ხელმძღვანელობის მოწყობასთან და ამხანაგობის ხელშეკრულების
გაგრძელებასთან დაკავშირებული უფლებანი.81 გერმანიის ფედერალურმა უზენაესმა
სასამართლომ თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში ამგვარ უფლებებს მიაკუთვნა ასევე
ინფორმაციის მიღების უფლება.82 უმცირესობაში მყოფი ამხანაგაობის წევრთა მხრიდან
თანხმობა ამგვარი გადაწყვეტილების მიღებაზე შესაძლებელია ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში თავიდანვე ანდა კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებისას იქნეს
გაცემული.
ამხანაგობის ხელშეკრულებით შესაძლებელია ამხანაგობის წევრება განსაზღვრონ 26

საკითხთა ნუსხა, რომელთა დაკავშირებითაც გადაწყვეტილების მიღება მოხდება
ერთხმად და საკითხები, რომელთა მიმართებითაც გადაწყვეტილების მიღება
ამხანაგობის წევრთა უმრავლესობის მიერ განხორციელედება.83 ცალკეული
გადაწყვეტილებების მიღებისათვის ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ ასევე ხმათა
კვალიფიციური, ანდა უბრალო უმრავლესობა გაითვალისწინონ.
გადაწყვეტილების მიღებისას ამხანაგობის თითო წევრს აქვს თითო ხმა.84 27

ხმისუფლებაგამორიცხული ამხანაგობის წევრების ხმები არ მიითვლება.85 ხმათა
დათვლა, ამხანაგობის წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპიდან გამომდინარე,
ხდება წევრების და არა წილების მიხედვით.86 შესაბამისად, უმრავლესობის მიერ
მიღებული გადააწყვეტილება მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს სახეზე, როდესაც ხმის
უფლების მქონე უმრავლესობამ გამოხატა ნება.87 ამხანაგობის გადაწყვეტილება
შესაძლებელია კონკლუდენტურად, ასევე წერილობით იქნეს მიღებული. ერთდროული
ხმის მიცემა გადაწყვეტილების მიღებისას არ არის აუცილებელი.88
80 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., § 119, Rn. 38 ff; Schmidt, Gesellschaftsrecht, § 16 III, Rn. 3b.
81 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 709, Rn. 93; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht
9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 709, Rn. 40.
82 BGH NJW 1995, S. 194 f.
83 ჩიტოშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მე-4 ტომი II 2001 გვ. 288
85 Weitmeyer, In Oetker HGB, 3. Aufl., § 119, Rn. 50.
86 ჩიტოშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მე-4 ტომი II 2001 გვ. 287-288; Servatius, in
Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 2014, § 709, Rn. 8.
15
6. ამხანაგობის გადაწყვეტილებათა ბათილობა
28 ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილების მიღებისას შესაძლებელია სხვადასხვა შეცდომა

იქნეს დაშვებული. იმის მიხედვით, თუ რა შეცდომა იქნა დაშვებული მას სხვადახვა
გავლენა აქვს ამხანაგობის გადაწყვეტილების ნამდვილობაზე. ბათილად ჩაითვლება
ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება, რომელიც არღვევს კანონით დადგენილ წესს და
აკრძალვებს, ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგსა ანდა ზნეობის ნორმებს (54). ბათილად
ჩაითვლება ასევე გადაწყვეტილებანი, რომლებიც ერთგულების მოვალეობის89 ანდა
ამხანაგობის წევრთა თანასწორუფლებიანობის პრინიცპის დარღვევითაა მიღებული.90
გადაწყვეტილების მიღების დროს დაშვებული პროცედუალური შეცდომები მხოლოდ
მაშინ გვევლინებიან გადაწყვეტილების ბათილობის საფუძვლად, თუ ამ შეცდომებმა
გადაწყვეტილების მიღებაზე მოხადინეს გავლენა.91
IV. წარმომადგენლობა
1. ზოგადად
29 ამხანაგობა, როგორც პირთა გაერთიანება და პერსონალური საზოგადეობა, მესამე

პირებთან სამართლებრივ ურთიერთობაში გამოდის წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი პირების მეშვეობით. ორგანული წარმომადგენლობის უფლება
ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების მსგავსად მმართველობით უფლებად
გვევლინება.92 იგი ამხანაგობის წევრობისაგან განუყოფელი უფლებაა. შესაბამისად,
დაუშვებელია მისი სხვა პირებზე გადაცემა ამხანაგობის წევრობის გადაცემის გარეშე.93
შესაბამისად, ამხანაგობის წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილ პირებად მხოლოდ
ამხანაგობის წევრები გვევლინებიან.
30 ამხანაგობის წარმომადგებლობის უფლებამოსილება უპირველესად ამხანაგობის

ხელშეკრულებით განისაზღვრება და მისგან გამომდინარეობს. ამხანაგობის წევრებს
უშუალოდ შეუძლიათ, ხელშეკრულებით დაარეგულირონ წარმომადგენლობითი
უფლებამოსილება. მათ შეუძლიათ, რაიმე კონკრეტული მოქმედების
განხორციელებისას ერთ, რამდენიმე ანდა ყველა წევრს მიანიჭონ
89 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 16 II, Rn. 4c, § 20 IV, Rn. 3; Rehbinder, Treuepflichten im GmbH-
Konzern, ZGR 1976, S. 386 ff.
90 Spengler, Mehrheitsbeschlüsse bei Personengesellschaften und deren Schranken, in: Festschrift für Philipp Möhring,
1965, S. 181.
93 Westermann, in Erman BGB, 13 Aufl., Band 1, § 714, Rn. 4; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung,
2003, § 714, Rn. 2.

16
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება.94 შესაძლებელია ასევე ამხანაგობის წევრს

მიენიჭოს წარმომადგენლობის, მაგრამ არა დამოუკიდებელი მართვის
უფლებამოსილება.95 შესაძლებელია ასევე, ამხანაგობის წევრები შეთანხმდნენ
წარმომადგენლობისა და მმართველობითი უფლებამოსილების დაკავშირებაზე, რა
დროსაც სხვადასხვა ვარიანტები შეიძლება იქნეს შეთანხმებული.96
ამხანაგობის წარმომაგდენლობაზე უფლებამოსილი პირი მესამე პირებთან 31

ურთიერთობაში გამოდის ამხანაგობის სახელით. იგი მოქმედებს ამხანაგობის
წარმომადგენლობის დამადასტურებელი დოკუმენტის საფუძველზე, რომელიც უნდა
გაიცეს წერილობით.97 იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრი მესამე პირებთან ურთიერთობაში საკუთარი
სახელით გამოვა და დადებს ხელშეკრულებას, ამ ხელშეკრულებიდან უფლება-
მოვალეობები ამხანაგობას კი არა, არამედ თვითონ ამ პირს წარმოეშობა. საერთო
წარმომადგენლობის შემთხვევაში აუცილებელია წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი ამხანაგობის ყველა წევრის ერთობლივი მოქმედება.
2. წარმომადგენლობის ვარაუდი
როგორც აღინიშნა ამხანაგობის წარმომადგენლობის უფლებამოსილება ამხანაგობის 32

ხელშეკრულებით განისაზღვრება. თუმცა, შესაძლებელია ამხანაგობის
ხელშეკრულებით ამხანაგობის წევრები საერთოდ არ შეთანხმდნენ და ღიად დატოვონ
ამხანაგობის წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების საკითხი. ამ შემთხვევაში, 934-ე
მუხლის პირველი ნაწილიდან გამომდინარე, ამხნაგაობის წევრები ერთობლივად უნდა
მივიჩნიოთ წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილად. საკითხის ამგვარი გადაწყვეტა
მართებულია იმ გარემოებიდან გამომდინარე, რომ ამხანაგობის წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილ წევრებს არ გააჩნიათ შეუზღუდავი წარმომადგენლობითი
უფლებამოსილება, როგორც აღნიშნულს კანონმდებელი შეზღუდული და სააქციოს
საზოგადეობის შემთხვევაში ითვალისწინებს. კანონი ასევე არ ითვალისწინებს
ამხანაგობისათვის სავალდებულო რეესტრის წარმოებას, საიდანაც შესაძლებელი
იქნებოდა ამხანაგობის წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილ პირთა და
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მოცულობის შესახებ ინფორმაციის მიღება.
შესაბამისად, ამხანაგობის წევრის წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება, ამ
შემთხვევაში, განისაზღვრება მმართველობითი უფლებამოსილების მიხედვით.
შესაბამისად, ამხანაგობის ხელშეკრულებაში მმართველობისა და წარმომადგენლობის
94 შდრ. ჩიტოშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მე-4 ტომი II 2001 გვ. 289
95 იქვე.
17
შესახებ შეთანხმების არარსებობის შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრები მმართველობაზე

და წარმომადგენლობაზე მხოლოდ ერთობლივად უფლებამოსილად უნდა მივიჩნიოთ.
33 თუმცა, შესაძლებელია, ამხანაგობის ხელშეკრულებით ამხანაგობის წევრებმა

მმართველობითი უფლებამოსილება ამხანაგობის ერთ-ერთ წევრს მიანიჭონ, ხოლო
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების თაობაზე კი საკითხი ღიად დატოვონ. ამ
შემთხვევაში, კანონი ითვალისწინებს კანონისმიერ რეგულირებას, რომლის თანახმადაც
თუ ამხანაგობის მართვა ხელშეკრულებით დაკისრებული აქვს ამხანაგობის ერთ-ერთ
მონაწილეს, საეჭვოობისას ის წარმოადგენს ამხანაგობას მესამე პირებთან
ურთიერთობაში და მის მიერ დადებული გარიგებები ნამდვილად ჩაითვლება (934 III).
V. შედავების უფლება გარიგების დადებისას
1. ცნება და მნიშვნელობა
34 შედავების უფლება ამხანაგობის ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების

შემადგენელი ნაწილია.98 იგი, ამხანაგობის ყველა წევრის ინტერესების დაცვიდან
გამომდინარე, ამხანაგობის საქმეების მართვაზე უფლებამოსილი რამდენიმე წევრიდან
თითოეულს უფლებამოსილს ხდის, შეედავოს მეორეს გარიგების დადებისას.99
ერთობლივი საქმიანობის მართვაზე ამხანაგობის უფლებამოსილ წევრთა შორის
დასადები გარიგების თაობაზე აზრთა სხვადასხვაობის შემთხვევაში, იგი
შესაძლებლობას იძლევა, შედავების შედეგად არსებული მდგომარეობა შენარჩუნდეს
და გარიგება არ დაიდოს.100 ვინაიდან შედავების უფლება ამხანაგობის მართვის
შემადგენელი ნაწილია, იგი მხოლოდ ერთობლივი საქმეების გაძღოლაზე
უფლებამოსილი წევრის/წევრების მიერ სხვა ერთობლივი საქმებიანობის მართვაზე
უფლებამოსილი პირის/პირების მიერ დასახული გარიგების დადების წინააღმდეგ
შეიძლება განხორციელდეს.101 შედავების უფლება არ გააჩნიათ ერთობლივი საქმეების
მართვაზე არაუფლებამოსილ ამხანაგობის წევრებს.102 ერთობლივი საქმიანობის
საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირები შედავების უფლების განხორციელებაზე
უფლებამოსილად მხოლოდ მათი კანონისმიერი ანდა სახელშეკრულებო
უფლებამოსილების ფარგლებში გვევლინებიან.103 შედავების უფლებამოსილება
იდივიდუალური უფლებამოსილებაა ცალკეული ერთობლივი საქმეების მართვაზე
უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრისა და მისი შეზღუდვა ანდა გამორიცხვა სხვა
98 Servatius, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 2014, § 711, Rn. 2.

100 იქვე.
101 Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 115, Rn. 4, 9.
102 Saegner, in Schulze BGB Komm., 8. Aufl., § 711, Rn. 1.
18
ერთობლივი საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირების მიერ დაუშვებელია.104

თუმცა, ხელშეკრულებით შესაძლებელია ამხანაგობის ცალკეული წევრებისათვის
აღნიშნული უფლება საერთო შეიზღუდოს ანდა გამორიცხოს.
2. შედავების წინაპირობები
შედავების უფლების განხორციელებისათვის აუცილებელია, რომ ყველა ანდა 35

ამხანაგობის რამდენიმე წევრი დამოუკიდებლად იყოს ამხანაგობის საქმეების
გაძღოლაზე და, შესაბამისად, სხვა ამხანაგობის წევრების თანხმობის გარეშე გარიგების
დადებაზე უფლებამოსილი.105 თუ ამხანაგობის წევრები დამოუკიდებლად ამხანაგობის
საქმეების მხოლოდ გარკვეულ სფეროს მართვაზე არიან უფლებამოსილნი, მაშინ
თითოეული მათგანის შედავების უფლებაც მხოლოდ ამ სფეროში შემვალ გარიგებებზე
ვრცელდება.106
შედავების უფლება ასევე იმ შემთხვევაში შესაძლებელია განხორციელდეს, როდესაც 36

ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე ამხანაგობის ორი ანდა რამდენიმე წევრი
ერთობლივად არის უფლებამოსილი.107 შედავების უფლების განხორციელების
წინაპირობად, ამ შემთხვევაში, ის გარემოება გვევლინება, რომ საქმეების გაძღოლის
უფლებამოსილება რამდენიმე ჯგუფზე უნდა იყოს გადანაწილებული, რომელთაგან
თითოეული გარიგების დადებაზე დამოუკიდებლად უნდა იყოს უფლებამოსილი.108 იმ
შემთხვევაში, როდესაც ერთ-ერთი ჯგუფი ახორციელებს შედავების უფლებას მეორის
მიმართ, აუცილებელია ამ ჯგუფში შემავალი თითოეული წევრის თანხმობა.109
შედავების უფლება არ არსებობს, თუ ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე მხოლოდ 37

ამხანაგობის ერთი წევრია უფლებამოსილი.110 შედავების უფლების განხორციელება
გამოირიცხება ასევე იმ შემთხვევაში, როდესაც მართალია რამდენიმე წევრია
ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი, თუმცა ამხანაგობის საქმეების
მართვის უფლებამოსილება მათ შორის სფეროებადაა დაყოფილი და თითოეული
ცალკეული სფეროს მართვაზე უფლებამოსილი.111
104 იქვე.
105 შდრ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, გვ. 227; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar,
Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 711, Rn. 2.
106 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung, 2003, § 711, Rn. 5.
108 Westermann, in Erman BGB, 13, Aufl., Band 1, § 711, Rn. 3.
110 Servatius, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., 2014, § 711, Rn. 2.
111 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung, 2003, § 711, Rn. 5.
19
3. შეტყობინების ვალდებულება
38 შედავების უფლების განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ და მხოლოდ იმ

შემთხვევში, როდესაც ერთობლივი საქმიანობის გარძოლაზე უფლებამოსილი სხვა
ამხანაგობის წევრები ინფრომირებულნი იქნებიან განსახორციელებელი გარიგების
შესახებ. შესაბამისად, მუხლის დანაწესიდან გამომდინარეობს განსახროციელებელი
გარიგების შესახებ ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილი სხვა წევრების
შეტყობინების ვალდებულება.112 აღნიშნული ვალდებულება არ გულისხმობს
გენერალური შეტყობინების ვალდებულებას იმ უამრავ გარიგებათა შესახებ, რომლებიც
ამხანაგობის ყოველდღიური საქმიანობიდან გამომდინარე მრავლად იდება.113 თუმცა,
შეტყობინების ვალდებულება ვრცელდება ნებისმიერი იმ გარიგების დადებაზე,
რომელსაც ისეთი პრინციპული მნიშვნელობა აქვს ანდა ისეთი უჩვეულო ბუნების არის,
რომ ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილმა ამხანაგობის წევრმა უნდა ივარაუდოს,
რომ, ამხანაგობის მართვაზე უფლებამოსილი სხვა წევრების მხრიდან აღნიშნული
გარიგების დადების განზრახვის შეტყობის შემთხვევაში, მისი დადება შედავებული
იქნება.114 შეტყობინება დროულად უნდა განხორციელდეს ისე, რომ ერთობლივი
საქმიანობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილ სხვა წევრებს შესაძლებლობა
მიეცეთ, განახორციელონ შედავების უფლება.115 თუ ერთობლივი საქმიანობის საქმეების
გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირი დაარღვევს ამ შეტყობინების ვალდებულებას, მაშინ
გაირგება იქამდე უნდა ჩაითვალოს სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევად,
ვიდრე ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი სხვა წევრები არ შეიტყობენ
აღნიშნულის შესახებ.116 თუ შედავება მოგვიანებით განხორციელდება, მაშინ გარიგება
გაბათილდება.117
4. შედავების უფლების განხორციელება
39 შედავების უფლება მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენაა რომელიც ნათლად ანდა

კონკლუდენტური მოქმედებითაც შესაძლებელია განხორციელდეს.118 მისი
ნამდვილობისათვის რაიმე განსაკუთრებული ფორმის დაცვა არ არის აუცილებელი.119
შედავების უფლება კონკრეტული გარიგების განხორციელების წინააღმდეგ უნდა იყოს
მიმართული. ნების გამოვლენა შინაარსობრივად უნდა იძლეოდეს იმის დადგენის
შესაძლებლობას, თუ რომელი გარიგების განხორციელების წინააღმდეგ არის იგი

117 იქვე.
20
მიმართული.120 შედავების უფლება არ უნდა განაპირობებდეს ამხანაგობის საქმეების

მართვის უფლებამოსილების ბლოკირებას ამხანაგობის წევრისათვის ანდა თავის
შედეგით არ უნდა იყოს ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილების
ჩამორთმევის მსგავსი. 121
შედავების უფლება დროულად ანუ ამხანაგობის საქმეების
გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირის მიერ გარიგების დადებამდე უნდა
განხორციელედეს.122 დაგვიანებული შედავება მხედველობაში არ მიიღება და იგი
განხორციელებული გარიგების ნამდვილობაზე გავლენას ვერ მოახდენს.123
5. შედავების სამართლებრივი ფარგლები
ამხანაგობის თითოეულმა წევრმა, რომელიც შედავების უფლებას იყენებს, ეს უფლება 40

ამხანაგობის ინტერესებიდან გამომდინარე უნდა გამოიყენოს.124 ნებისმიერი შედავება,
რომელიც რაიმე სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე და ერთგულების მოვალეობის
დაღვევით არის განხორციელებული, სამართლებრივი ძალის არმქონეა.125 ამხანაგობის
წევრთა ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე, შესაძლებელია
გამომდინარეობდეს შედავების უფლების გამოყენების ვალდებულება, თუ
განსახორციელებელი გარიგება ამხანაგობის ინტერესების დამაზარალებელი ანდა
ამხანაგობისათვის ზიანის მომტანი შესაძლოა აღმოჩნდეს.126 ერთგულების
მოვალეობიდან გამომდინარე, შედავების ვალდებულება არსებობს მაშინაც, როდესაც
ამხანაგობის წევრი შეიტყობს ინფორმაციას ამხანაგობისათვის ნათლად ზიანის
მომტანი გარიგების დადების განზრახვის შესახებ.127
6. შედავების სამართლებრივი შედეგები
შედავების შემთხვევაში გარიგება არ დაიდება. თუ შედავების მიუხედავად ერთობლივი 41

საქმიანობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირი გააფორმებს გარიგებას, მაშინ
იგი არღვევს ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ნაკისრ ვალდებულებებს
და, შესაძლებელია, მას ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაეკისროს.128 შედავების
უფლება არ განაპირობებს ამხანაგობის წევრისათვის ამხანაგობის საქმეების მართვის
უფლებამოსილების ჩამორთმევას. შედავება გავლენას არ ახდენს ასევე ამხანაგობის

121 შდრ. Westermann, in Erman BGB, 13. Aufl., Band 1, § 711, Rn. 4; Roth, in Baumbach/Hopt HGB Kommentar,
36. Aufl., § 115, Rn. 3.
124 Roth, in Baumbach/Hopt HGB Kommentar, 36. Aufl., § 115, Rn. 3.
125 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 711, Rn. 10.
21
წევრის წარმომადგენლობით უფლებამოსილებაზე.129 ნებისმიერი ცვლილება ანდა

შეზღუდვა საქმეების მართვის უფლებამოსილებისა, რომელიც ასევე
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების შეზღუდვას ანდა ჩამორთმევას
განაპირობებს, საჭიროებს ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილებას. 130
7. განსხვავებული რეგულირების შეთანხმების შესაძლებლობა
42 რეგულირება დისპოზიციური ხასიათისაა, შესაბამისად, შესაძლებელია ამხანაგობის

წევრები ამხანაგობის ხელშეკრულებაში სრულიად განსხვავებულ რეგულირებაზე
შეთანხმდენენ. ასე მაგალითად, შესაძლებელია ამხანაგობის საქმეების მართვაზე
არაუფლებამოსილმა პირმაც კონკრეტული გარიგების დადებისას მიიღოს შედავების
უფლება.131 ასევე შესაძლებელია ამხანაგობის საქმეების მართვაზე უფლებამოსილ
ცალკეულ პირებს ჩამოერთვას შედავების უფლება ანდა იგი შეიზღუდოს და მხოლოდ
კონკრეტული გარიგებების დადებაზე გავრცელდეს.132 შესაძლებელია ასევე შედავების
უფლების განხორციელება რაიმე გარემოებებზე გახდეს დამოკიდებული, ანდა იგი სხვა
რეგულირებით შეიცვალოს.133
VI. ამხანაგობის წევრისათვის საქმეების გაძღოლის უფლებამოსილების ჩამორთმევა
1. წინაპირობები
ა. ამხანაგობის წევრის მიერ მასზე დაკისრებული მოვალეობების უხეში დარღვევა
43 ამხანაგობის წევრისათვის ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილების

ჩამორთმევის მატერიალურ-სამართლებრივ წინაპირობად ამხანაგობის წევრის მიერ
მასზე დაკისრებული მოვალეოებების უხეში დარღვევა გვევლინება (934 IV).
ამხანაგობის წევრის მიერ დაკისრებული მოვალეობების დარღვევა ზიანს უნდა
აყენებდეს ერთობლივი საქმიანობის ინტერესებს და ამხანაგობის დასახული საერთო
მიზნის მიღწევას საფრთხეს უნდა უქმნიდეს.134 სწორედ აღნიშნული გარემოებიდან
გამომდინარე, აღნიშნული პირისათვის ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის
უფლებამოსილების დატოვება ამხანაგობის წევრებისათვის მიუღებელი უნდა იყოს.135
ამხანაგობის წევრის მიერ ნაკისრი მოვალეობების დარღვევის ფაქტის დადგენისათვის
აუცილებელია, ცალკეული შემთხვევებში ყველა გარემოებების გათვალისწინება და

22
ამხანაგობის წევრთა ერთგულების მოვალეობის მხედველობაში მიღებით მათი

ერთმანეთთან შეთანასწორება.136 დაღვევა, შესაძლებელია, სხვადასხვა სახით
გამოიხატოს. იგი, შესაძლებელია, ამხანაგობის წევრის მიერ ამორალური და უზნეო
ქმედებაში, ამხანაგობის საქმეების გულგრილ შესრულებაში და შეუსრულებლობაში,
საკუთარი პოზიციის გამოყენებითა და ამხანაგობის გვერდის გავლით მომგებიანი
გარიგებების გაფორმებაში და სხვა მოქმედებებში გამოიხატოს. ამხანაგობის წევრები
დარღვევის ხასიათიდან გამომდინარე გადაწყვეტილების საფუძველზე თვითონ
წყვეტენ საკითხს ამხანაგობის უფლებამოსილების ჩამორთმევის ანდა უფრო სხვა
ნაკლებად მკაცრი ღონისძიების გამოყენების თაობაზე.
ბ. ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება
ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილების ჩამორთმევა ამხანაგობის 44

ხელშეკრულების ცვლილებას განაპირობებს, შესაბამისად, მისი ნამდვილობისათვის
აუცილებელია ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება.137 გადაწყვეტილების
ნამდვილობისათვის აუცილებელია, იგი მინიმუმ ამხანაგობის წევრთა ხმათა
უმრავლესობით იყოს მიღებული (934 IV). ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია,
უფრო ართულებდეს ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილების ნამდვილობის
წინაპირობებს და ამხანაგობის წევრთა მიერ გადაწყვეტილების მიღებას ერთხმად
ითვალისწინებდეს. გადაწყვეტილების მიღებისას იმ ამხანაგობის წევრს, რომელსაც
უნდა ჩამოერთვას ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილება, ხმის უფლება
არა აქვს.138 ცალკეულ შემთხვევებში, ამხანაგობის წევრთა ერთგულების მოვალეობიდან
გამომდინარე, შესაძლებელია გამომდინარეობდეს ამხანაგობის ცალკეული წევრის
ვალდებულება, მონაწილეობა მიიღოს გადაწყვეტილების მიღებაში.139
2. სამართლებრივი შედეგები
ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება ამხანაგობის წევრისათვის ამხანაგობის საქმეების 45

მართვის უფლებამოსილების ჩამორთმევის თაობაზე ნამდვილი ხდება ამხანაგობის
წევრებისათვის ამ გადაწყვეტილების განცობის მომენტიდან.140 თუ ამხანაგობის წევრი,
რომლისთვისაც გადაწყვეტილებით მოხდა უფლებამოსილების ჩამორთმევა,
ესწრებოდა გადაწყვეტილების მიღებას, მაშინ გადაწყვეტილების შედეგები მისთვის
უშუალოდ ამ მომენტიდან შედის ძალაში.141 იმ შემთხვევაში, როდესაც
23
უფლებაჩამორთმეული ამხანაგობის წევრი არ ესწრებოდა გადაწყვეტილების მიღებას,

მაშინ ამ გადაწყვეტილების შედეგები მისთვის სავალდებულო ხდება მისთვის ამ ნების
გამოვლენის მისვლის მომენტიდან (51 I).142
46 ამხანაგობის საქმეების მართვაზე უფლებაჩამორთმეული პირი ინარჩუნებს ერთობლივი

საქმიანობის საბოლოო შედეგებიდან მისი კუთვნილი წილის შესაბამისი სარგებლის
მიღების უფლებას.143 თუმცა, სარგებლის განაწილებისას მხედველობაში იქნება
მიღებული ის ზიანიც, რომელიც ამხანაგობამ მისი არასწორი ქმედების შედეგად
განიცადა.144
47 იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილებაზე

ხელშეკრულებით რამდენიმე ანდა კანონით ამხანაგობის ყველა წევრი იყო
უფლებამოსილი, მაშინ ამხანაგობის წევრისათვის უფლებამოსილების ჩამორთმევა
დანარჩენების უფლებამოსილებაზე გავლენას არ იქონიებს. იმ შემთხვევაში, თუ
ხელშეკრულებით ამხანაგობის საქმეების მართვის უფლებამოსილება მხოლოდ
უფლებაჩამორთმეულ წევრს გააჩნდა, მაშინ მისთვის ერთობლივი საქმეების მართვის
უფლებამოსილების ჩამორთმევა გამოიწვევს სახელშეკრულებო რეგულირების
გაუქმებას.145 აღნიშნულ შემთხვევაში, ამგვარი სახელშეკრულებო რეგულირების
ადგილს კანონისმიერი რეგულირება დაიკავებს და ამხანაგობის წევრები ერთობლივად
იქნებიან ამხანაგობის საქმეების მართვაზე უფლებამოსილნი. შესაძლებელია ასევე,
ამხანაგობის წევრებმა გადაწყვეტილებით ჩამორთმევასთან ერთად ახალი ამხანაგობის
წევრი/წევრები დანიშნონ ამხანაგობის საქმეების მართვაზე უფლებამოსილ
პირად/პირებად.
VII. დავალების წესების გამოყენება

48 ამხანაგობის ხელმძღვანელ პირთა უფლება-მოვალეობები, ძირითადად, ამხანაგობის
ხელშეკრულებით განისაზღვრება. თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება არ ითვალისწინებს
ამომწურავ რეგულირებას ამ საკითხთან დაკავშირებით, მაშინ 934-ე მუხლის მე-5
ნაწილი დამხმარე წესს შეიცავს, რომლის თანახმადაც ამხანაგობის ხელმძღვანელობაზე
უფლებამოსილ ამხანაგობის წევრთა უფლება-მოვალეობების რეგულირება
ხორიცელდება დავალების ხელშეკრულების იმ ზოგადი ნორმების შესაბამისად,
რომლებიც არ ეწინააღმდეგებიან ამხანაგობის მარეგულირებელ ნორმებს.

144 იქვე.
145 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 712, Rn. 13; Flume, Allgemeiner Teil des
Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 10 II.

24
მუხლი 935. შემოსავლების განაწილების წესი
1. თუ ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს, შემოსავლები მონაწილეებს

შორის ნაწილდება მათი წილის შესაბამისად.
2. თითოეულ მონაწილეს უფლება აქვს მოსთხოვოს ყოველ მონაწილეს ერთობლივი

საქმიანობიდან გამომდინარე მოვალეობათა კეთილსინდისიერი შესრულება.

II. შემოსავლისა და გასავლის განაწილება .................................................................................................. 2
1. ზოგადად .................................................................................................................................................. 2
2. შემოსავლისა და გასავლის წლიური განაწილება ............................................................................. 2
ა. წლიური ანგარიშგების შედგენა .......................................................................................................... 2
ბ. შემოსავლის მოთხოვნის უფლება ....................................................................................................... 3
3. წილის ოდენობა ...................................................................................................................................... 4
III. ერთგულების მოვალეობა .......................................................................................................................... 5
1. ცნება .......................................................................................................................................................... 5
2. მოცულობა................................................................................................................................................ 6
3. შინაარსი ................................................................................................................................................... 6
4. გამოყენების სფერო ................................................................................................................................ 7
ა. ამხანაგობასა და მის წევრს შორის ურთიერთობაში ........................................................................ 7
ბ. ამხანაგობის წევრებს შორის ურთიერთობაში .................................................................................. 8
5. ერთგულების მოვალეობის დარღვევის სამართლებრივი შედეგები ............................................ 9

ამხანაგობის საქმიანობიდან შესაძლებელია გარკვეული შემოსავალი ანდა გასავალი 1
წარმოიშვას. აღნიშნული გასავალი და შემოსავალი ამხანაგობის წევრებს შორის უნდა
განაწილდეს. 935-ე მუხლის პირველი ნაწილი სწორედ ამხანაგობაში შემოსავლისა და
გასავალის განაწილების კანონისმიერ რეგულირებას იძლევა. ნორმა ხაზს უსმევს იმ
გარემოებას, რომ, ამხანაგობის წევრებს შორის სხვაგვარი შეთანხმების არარსებობის
შემთხვევაში, შემოსავალისა და გასავალის განაწილება ამხანაგობის წევრებს შორის
ამხანაგობაში მათი წილის შესაბამისად განხორციელდება. ნორმა დისპოზიციური
ხასიათისაა და მხოლოდ იმ შემთხვევაში გამოიყენება, როდესაც ამხანაგობის წევრები
ხელშეკრულებით სხვა რამეზე არ შეთანხმებულან.
მუხლის მეორე ნაწილი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის ხელშეკრულებით 2

წარმოშობილი ურთიერთობა ამხანაგობის წევრებს შორის თითოეული მათგანის მიერ
ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებათა კეთილსინდისიერად განხორციელებას
გულისხმობს. ამხანაგობის თითოეული წევრი უფლებამოსილია, მოითხოვოს
1
ამხანაგობის სხვა წევრისაგან ნაკისრ ვალდებულებათა კეთილსინდისიერი

განხორციელება. კანონმდებელი ამგვარი რეგულირებით თითოეული ამხანაგობის
წევრის ქმედების მასშტაბს ადგენს, რომელიც საკორპორაციო სამართლის ერთ-ერთი
ცენტრალური პრინციპიდან — ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარეობს.
II. შემოსავლისა და გასავლის განაწილება
3 შემოსავლისა და გასავლის განაწილება იმის მიხედვით, თუ რა ვადით არის შექმნილი

ამხანაგობა, განსხვავებულად ხდება. უნდა განვასხვავოთ ერთჯერადი და წლიური
შემოსავლისა და გასავლის განაწილება. ჩვეულებრივ, რაიმე კონკრეტული ვადით
შექმნილი ამხანაგობის შემთხვევაში, რომელიც ამხანაგობის წევრთა გაერთიანებას არ
გულისხმობს განუსაზღვრელი ვადით, შემოსავლისა და გასავლის განაწილება
ერთობლივი საქმიანობის დასრულების შემდეგ ხდება. ერთობილივი საქმიანობის
დასრულებამდე ამხანაგობის წევრებს ჩვეულებრივ შემოსავალის მოთხოვნის უფლება
და გასავლის ტარების ვალდებულება არ წარმოეშობათ.1 თუმცა ამხანაგობის წევრები
არ არიან შეზღუდულნი, მათ შეუძლიათ ამხანაგობის წევრთა შეთანხმების
საფუძველზე დაადგინონ წლიური, შუალედური ანდა სხვა გარემოებებზე
დამოკიდებული შემოსავლისა და გასავლის განაწილება.2
4 გრძელვადიანი და განუსაზღვრელი ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულების

შემთხვევაში რომელიც ამხანაგობის წევრთა გაერთიანებას გულისხმობს ხანგრძლივი
დროის განმავლობაში, შემოსავლისა და გასავლის განაწილება ჩვეულებრივ სამეურნეო
წლის ბოლოს ხდება. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც, ამხანაგობის წევრები არ არიან
შეზღუდულები და თავისულფად შეუძლიათ, შეთანხმდენენ განსხვავებულ
რეგულირებაზე.3
2. შემოსავლისა და გასავლის წლიური განაწილება
ა. წლიური ანგარიშგების შედგენა
5 შემოსავლისა და გასავლის განაწილებისათვის აუცილებელი წინაპირობაა წლიური

ანგარიშგების შედგენაა. წლიური ანგარიშგების შედგენა წინ უნდა უსწრებდეს
შემოსავლისა და გასავლის განაწილებას. წლიური ანგარიშგების შედგენა, როგორც
აღინიშნა, გრძელვადიანი ანდა განუსაზღვრელი ვადით დადებული ამხანაგობის

2 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13 Aufl., Band 1, § 721, Rn. 1; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung
2003, § 721, Rn. 1.
2
შემთხვევაში ხდება. იგი ორ ნაწილადაა გაყოფილი და მის გამოქვეყნებასა და

დამტკიცებას გულიხმობს.4 თავდაპირვალად წლიური ანგარიშგება გამოქვეყნებული
უნდა იქნეს.5 იგი გულიხმობს ბალანსისა და ასევე მოგებისა და ზარალის ანგარიშის
გამოქვეყნებას.6 აღნიშნული ბალანსის, მოგებისა და ზარალის ანგარიშის
გამოქვეყნებაზე უფლებამოსილი არიან ამხანაგობის წარმოამადგენლობაზე
უფლებამოსილი წევრები.7 გამოქვეყნების შემდეგ აუცილებელია აღნიშნული ბალანსისა
და მოგებისა და ზარალის ანგარიშის დამტკიცება ანუ მისი სავალდებულოდ აღიარება
ამხანაგობის ყველა წევრისათვის.8 აღნიშნული დამდგენი ხელშეკრულებაა ამხანაგობის
ყველა წევრს შორის,9 რომლის ძალითაც გამოქვეყნებული ანგარიშგების შინაარსობრივი
სისწორის დამტკიცება და ამავდროულად ბალანსის და მოგებისა და ზარალის
ანგარიშის, როგორც შემოსავლისა და გასავლის განაწილების საფუძვლის
სავალდებულოდ აღიარება ხდება ამხანაგობის წევრებს შორის.10 აღნიშნულის თაობაზე
გადაწყვეტილების მიღება ხდება ამხანგობის წევრების მიერ. ამხანაგობის თითოეული
წევრი ვალდებულია, ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე, მონაწილეობა
მიიღოს გადაწვეტილების მიღებაში.11 დადგენის შემდეგ ამხნაგობის წევრები შებოჭილი
არიან წლიურ ანგარიშგებაში დაცული დაანგარიშების საფუძვლებით, ასევე მასში
გათვალისწინებული შედეგებით.12
ბ. შემოსავლის მოთხოვნის უფლება
შემოსავლის მიღების მოთხოვნის უფლება, ჩვეულებრივ, წარმოიშობა არა სამეურნეო 6

წლის ბოლოს ავტომატურად, არამედ ამხანაგობის წევრების მიერ გადაწყვეტილების
მიღების მომენტიდან, რომლითაც დგინდება ბალანსი და მოგებისა და ზარალის
ანგარიში.13 მოთხოვნის ადრესატი არის ამხანაგობა და არა ამხანაგობის რომელიმე
წევრი.14 შემოსავლის მიღების მოთხოვნა ფულადი მოთხოვნაა, რომელიც მიმართულია
ამხანაგობის ქონებიდან ფულადი დაკმაყოფილების მიღებაზე.15 იგი, შესაძლებელია,
ასევე ნაყოფით დაკმაყოფილებაშიც მდგომარეობდეს.16 შემოსავლის მოთხოვნის
5 იქვე.
6 შდრ. Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 721, Rn. 6; Habermeier, in Staudinger BGB,
7 შდრ. Schulze-Osterloh, Die Wahl der Abschlussprüfer einer Kommanditgesellschaft, BB 1980, S. 1404; Schäfer, in Staub HGB,
5. Aufl., Band 3, § 120, S. 630, Rn. 14.

9 შდრ. Schöne in Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 §721 Rn 4; MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 721, Rn. 8.
12 Schöne in Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 §721 Rn 4
14 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 721, Rn. 4, 6.
3
უფლება, შესაძლებელია, ასევე მესამე პირთა ინტერესების დაკმაყოფილებას

გულისხმობდეს. ამ შემთხვევაში, შედეგების განაწილება განხორციელდება
ხელშეკრულებით დადგენილი წესით.17
7 როგორც ქონებრივი უფლება, იგი ამხანაგობის წევრობისაგან დამოუკიდებლად

შეიძლება იქნეს გადაცემული სხვა მესამე პირისათვის (იხ. 936-ე მუხლის კომენტ. ველი
4-7). მომავალ მოთხოვნასთან მიმართებაში გადაცემის ნამდვილობისათვის
აუცილებელია, რომ ცედენტი მოთხოვნის წარმოშობის მომენტში ამხანაგობის წევრი
იყოს (იხ. 936-ე მუხლის კომენტ. ველი 5).
8 ამხანაგობა, როგორც პერსონალური საზოგადოება, არ იცნობს შემოსავლის

განაწილებასთან დაკავშირებულ რაიმე შეზღუდვებს. შესაბამისად, ამხანაგობის
წევრები არ არიან შეზღუდულნი შემოსავლის მოთხოვნაში. მათ შეუძლიათ, მთლიანად
მოითხოვონ ამხანაგობისაგან კუთვნილი შემოსავლის გადახდა, თუ, რა თქმა უნდა,
აღნიშნულთან დაკავშირებით თვით ამხანაგობის ხელშეკრულებაში არ არის რაიმე
შეზღუდვა დაწესებული. ამხანაგობა არ იცნობს შემოსავლის განაწილების კანონისმიერ
შეზღუდვებს, თუმცა ამხანაგობის ხელშეკრულება შესაძლებელია ითვალისწინებდეს
შემოსავლის ნაწილის დატოვებას ამხანაგობის სალაროში და მის შემდგომ
რეინვესტირებას.18 ასევე, შესაძლებელია, გარკვეულ შემთხვევებში, კერძოდ
ამხანაგობის ფინანსური მდგომარეობიდან გამომდინარე, ამხანაგობის წევრს,
ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე, მოეთხოვოს შემოსავალის გარკვეული
ნაწილის ამხანაგობის სალაროში დატოვება.
9 წლიური ანგარიშგების შედგენის შედეგად, შემოსავალთან ერთად, როგორც წესი, ასევე

ერთობილივი საქმიანობის წარმართვის შედეგად განცდილი გასავლიც დგინდება. ამ
გასავლის განაწილება სწორედ ამ წლიური ანგარიშგების შედგენის შედეგად
თითოეული ამხანაგობის წევრის წილის შესაბამისად ხდება. თუმცა, დასაშვებია ასევე,
ამხანაგობის ხელშეკრულება შეიცავდეს სხვა განსხვავებულ რეგულირებებსაც.
3. წილის ოდენობა
10 შემოსავალში და გასავალში ამხანაგობის თითოეული წევრის მონაწილეობა

განისაზღვრება ამხანაგობაში მათი წილის შესაბამისად. 19
წილები არ არის
აუცილებელი, ერთნაირი იყოს, ისინი შესაძლებელია, მოცულობით სრულიად
განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისაგან. ჩვეულებრივ, ამხანაგობის წევრთა წილები
ამხანაგობის ხელშეკრულებაში განისაზღვრება. თუმცა, შესაძლებელია, ამხანგობის
17 იქვე.
4
წევრებმა წილებთან დაკავშირებული რეგულირება თავიდან ღიად დატოვონ და მისი

განსაზღვრა შემდგომ გადაწყვეტილების საფუძველზე მოახდინონ. შესაძლებელია,
ამხანაგობის ხელშეკრულება საერთოდ არ შეიცავდეს მითითებას ამხანაგობის წევრთა
წილებთან დაკავიშრებით. ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის წევრებს შორის შემოსავლისა
და გასავლის განაწილება მოხდება თანაბრად.20 აღნიშნული რეგულირება სწორია
თანასწორუფლებიანობის პრინციპიდან (იხ. 930-ე მუხლის კომენტ. ველი 49)
გამომდინარე. გარდა ამისა, აღნიშნული რეგულირება სწორია და შესაბამისობაშია 932-ე
მუხლით დადგენილ წესთან, რომლის თანამხადაც საეჭვოობისას ივარაუდება, რომ
ამხანგობის წევრებმა შესატანის შეტანა თანაბარი ოდენობით უნდა განახორციელონ.
შედეგების განაწილებისას შესაბამისად, შესაძლებელია, მხედველობაში იქნეს 11

მიღებული ამხანაგობის ცალკეული წევრის დამსახურება ამხანაგობის წინაშე და იგი
შესაბამისად აისახოს შემოსავლისა და გასავლის განაწილებაში.21 შესაძლებელია,
ამხანაგობის ხელშეკრულება შეიცავდეს შემოსავლისა და გასავლის მათი კუთვნილი
წილებისაგან სრულიად განსხვავებულ განაწილების რეგულირებას. რა თქმა უნდა,
აღნიშნული შეთანხმების არსებობისას მას უპირატესობა ენიჭება კანონით დადგენილ
რეგულირებასთან შედარებით.
III. ერთგულების მოვალეობა
1. ცნება
ამხანაგობის თითოეული წევრი ვალდებულია, მასზე დაკისრებული უფლება- 12

მოვალეობები საზოგადოებისა და მისი წევრების ინტერესებიდან გამომდინარე
კეთილსინდისიერად განახორციელოს. აღნიშნული ვალდებულება ამხანაგობის
თითოეულ წევრს საკორპორაციო სამართალში განმტკიცებული საკორპორაციო
სამართლის ერთ-ერთი ცენტრალური პრინციპიდან, ერთულების მოვალეობიდან
გამომდინარე, ეკისრება. თითოეული მონაწილე ვალდებულია, მოვალეობათა
განხორციელებისას იმოქმედოს კეთილსინდისიერად და უფლების განხორიცელებისას
მხედველობაში მიიღოს საზოგადოებისა და მისი წევრების ინტერესები.22 შესაბამისად,
ამხანაგობის თითოეული მონაწილე უფლებამოსილია, მოსთხოვოს მეორე მონაწილეს
ნაკისრ მოვალეობათა კეთილსინდისიერი შესრულება.
ერთგულების მოვალეობის წარმოშობის საფუძველი ლიტერატურაში 13

არაერთგვაროვნად ფასდება. ერთი ნაწილი მეცნიერებისა მის წარმოშობის საფუძვლად
20 იქვე.
22 შდრ. Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen, 2. Aufl., § 705, Rn. 192; MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 105, Rn. 188.
5
სამოქალაქო კოდექსში განმკიცებულ კეთილსინდისიერების პრინციპს მიიჩნევს.23

მეორე მოსაზრება მის წარმოშობის საფუძველს ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან
გამომდინარე საერთო მიზნის მისაღწევად აუცილებელი მოქნმედებების
განხორციელებაში ხედავს. 24
მესამე მოსაზრების თანახმად კი, ამგვარი წარმოშობის
საფუძველი თვითონ ერთობლივი საქმიანობის ურთიერთობაა, რომელიც მონაწილეთა
ორმხრივ ურთიერთნდობას ეფუძნება.25 უდავოა, რომ ამხანაგობის ხელშეკრულებას
თავისი საფუძველი ამხანაგობის ხელშეკრულებაში გააჩნია.26 სწორედ ამ შეთანხმებით
ფუძნდება ამხანაგობის წევრებს შორის მათი უფლებებისა და მოვალეობების
პატივისცემის, დაცვისა და მათი კეთილსინდისიერად განხორციელების
ვალდებულება.27
2. მოცულობა
14 ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე, ვალდებულებათა მოცულობა

დამოკიდებულია საზოგადეობის სტრუქტურაზე.28 პერსონალური ტიპის
საზოგადოებებში, სადაც საზოგადეობის სტრუქტრუა პერსონალური ტიპისაა,
ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე ვალდებულებები უფრო ინტენსიურ
ხასიათის მატარებლად გვევლინება, ვიდრე დიდ კაპიტალურ საზოგადეობებში.29 რაც
უფრო მჭიდროა პერსონალური კავშირი ამხანაგობის წევრებს შორის, მით უფრო
ინტენსიურად ეკისრებათ მათ ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე
ვალდებულებები საზოგადეობისა და მისი წევრების მიმართ.30
3. შინაარსი
15 ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე ვალდებულებები ვრცელდება როგორც

ამხანაგობის წევრისა და ამხანაგობის ურთიერთობაზე, ასევე ამხანაგობის წევრებს
შორის ურთიერთობაზე.31 საქმის გარემოებიდან გამომდინარე, ერთგულების
23 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 705, Rn. 49; MüKo/Roth/Schubert, BGB, 6. Aufl., § 242, Rn.
153; Schmiedel, Rezension zu Herbert Wohlman, Die Treuepflicht des Aktionärs, ZHR 134 (1970), S. 173; Schöne in
Bamberger/Roth BGB Komm. 3. Aufl. Band 2 §705 Rn 101
24 შდრ. Lutter, Theorie der Mitgliedschaft, AcP, Band 180, 1980, S. 102f; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar,
Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 58.

25 Hueck, Der Treugedanke im modernen Privatrecht, 1947, S. 18 f.
26 MüKo/Schmidt, HGB, § 105, Rn. 188.
27 ბურდული, ერთგულების მოვალეობა, როგორც უმრავლესობისა და უმცირესობის მასშტაბი საკორპორაციო
სამართალში, „მართლმსაჯულება და კანონი“ N4(35), 2012, გვ. 51

28 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 20 IV, Rn. 2;
ბურდული, ერთგულების მოვალეობა, როგორც უმრავლესობისა და უმცირესობის მასშტაბი საკორპორაციო
სამართალში, „მართლმსაჯულება და კანონი“ N4(35), 2012, გვ. 51.
30 შდრ. Lutter, Theorie der Mitgliedschaft, AcP, Band 180, 1980, S. 84, 105ff; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB
Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 59.
31 ბურდული, ერთგულების მოვალეობა, როგორც უმრავლესობისა და უმცირესობის მასშტაბი საკორპორაციო
სამართალში, „მართლმსაჯულება და კანონი“ N4(35), 2012, გვ. 51.

6
მოვალეობიდან გამომდინარე ვალდებულებები შინაარსობრივად შეიძლება

მოქმედებისა და მოქმედებისაგან თავის შეკავების ვალდებულებას გულისხმობდეს.32
მოქმედების ვალდებულება, უპირველეს ყოვლისა, იმ უფლებებთან მიმართებაში
გვევლინება, როდესაც საქმე არაპიროვნული ინტერესების განხორციელების მიზნით
მინიჭებულ უფლებებს ეხება.33 უპირველეს ყოვლისა, ამ უფლებებს განეკუთვნება
ამხანაგობის საქმეების გაძღოლისა და წარმომადგენლობის უფლებამოსილება (934 I),34
ასევე გარიგების დადებისას შედავების უფლება (934 II).35 ასევე ამ უფლებებს
განეკუთვნება საქმეების მართვის უფლებამოსილების ჩამორთმევის უფლება (934 IV).36
ამ შემთხვევაში, ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე ვალდებულება უფრო
ინტენსიურ ხასიათს ატარებს.
შედარებით ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება ერთგულების მოვალეობას პიროვნული 16

ინტერსებიდან გამომდინარე უფლებებთან დაკავშირებით.37 მათ განეკუთვნებიან,
ერთის მხრივ, ქონებრივი უფლებები და, მეორეს მხრივ, არა ამხანაგობის
ხელმძღვანელობას დაფუძნებული მმართველობითი და კონტროლის უფლებები.38 ამ
უფლებათა განხორციელებისას საზოგადეობის ინტერესს ამხანაგობის წევრის
ინტერესთან მიმართებაში რაიმე უპირატესობა არ გააჩნია.39
4. გამოყენების სფერო
ა. ამხანაგობასა და მის წევრს შორის ურთიერთობაში
ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე ვალდებულებათა მოქმედების მთავარ 17

სფეროდ ამხანაგობასა და მის წევრს შორის ურთიერთობა გვევლინება. კერძოდ, ისეთი
უფლებები, რომლებიც ამხანგობის წევრს არა პიროვნული, არამედ ამხანაგობის
ინტერესების განხორციელების მიზნით აქვს მინიჭებული და ამ მიზნით ახორციელებს
მას.40 ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის ყველა წევრის ინტერესიდან გამომდინარე,
ამხანაგობის ხელშეკრულებაში შეთანხმებულ საერთო მიზანს აბსოლუტური
უპირატესობა გააჩნია.41 პიროვნული ინტერესის განხორიცლებისათვის არეალი

35 Westermann, in Erman BGB, 13 Aufl., Band 1, § 705, Rn. 48 f.
41 შდრ. Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 59; Heidel/Hanke, in
Dauner-Lieb/Langen, 2. Aufl., § 705, Rn. 193.

7
არსებობს მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ, თუ ამგვარი ქმედებით ამხანაგობის საერთო

ინტერესი არ დაზარალდება.42
18 როგორც აღინიშნა, შედარებით ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება ერთგულების

მოვალეობას იმ უფლებებთან მიმართებაში, რომლებიც პიროვნული ინტერესის
განხორიცელების მიზნით აქვს ამხანაგობის წევრს მინიჭებული. უპირატესობა
ამხანაგობის ინტერესისა ამ უფლებების განხორცილებებისას არ არსებობს.43
ამხანაგობის წევრი არ არის ვალდებული, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე
უფლებათა განხორიცელებისას კუთვნილ ინტერესზე წინ ამხანაგობის ინტერესები
დააყენოს.44 თუმცა, თუ ამ უფლებების განხორციელებამ შეიძლება ამხანაგობისათვის
გარკვეული უარყოფითი შედეგები გამოიწვიოს, მაშინ ერთგულების მოვალოებიდან
გამომდინარე, მას არ შეუძლია ამ უფლებების თვითნებურად, ამხანაგობის ინტერესების
გათვალისწინების გარეშე განხორციელება.45 მან მხედველობაში უნდა მიიღოს
ამხანაგობის ინტერესები და უფლება იმგვარად უნდა განახორიცელოს, რომ ყველაზე
ნაკლებად დააზარალოს ამხანაგობის ინტერესები.46 შესაბამისად, ერთგულების
მოვალეობას, უპირველეს ყოვლისა, უფლების განხორციელების საზღვრებს აწესებს.47
ბ. ამხანაგობის წევრებს შორის ურთიერთობაში
19 ერთგულების მოვალეობა ამხანაგობის წევრებთან მიმართებაში ეფუძნება ამხანაგობის

ხელშეკრულებით მოცულ ამხანაგობის ხელშეკრულების მიზნით განსაზღვრულ
წევრობის სფეროს. შინაარსობრივად ამხანაგობის წევრების მიმართ არსებული
ერთგულების მოვალეობა არ მიდის ისე შორს, რომ იგი გულიხმობდეს ამხნააგობის სხვა
წევრთან ინტერესების ანდა მათი პერსონალური მიზნების მხარდაჭერას.48 თუმცა იგი
აფუძნებს ამხნააგობის წევრების მოთხოვნების და ინტერესების მხედველობაში
მიღების ვალდებულებას საკუთარი ინტერესების განხორციელების დროს.49
შესაბამისად, ამხანაგობის წევრები არა მხოლოდ ამხანაგობასთან, არამედ ასევე მისი
წევრების მიმართებაში არიან ვალდებულნი, მათი ინტერესების თვითნებურად
დაზარალებისაგან თავი შეიკავონ და უფლების განხორიცელებისას ამხანაგობის

49 შდრ. Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 705, Rn. 60; Westermann, in
Erman BGB, 13. Aufl., Band 1, § 705, Rn. 52.

8
წევრთა ინტერესებისათვის ყველაზე ნაკლებად დამაზარალებელი საშუალება

გამოიყენონ.50
5. ერთგულების მოვალეობის დარღვევის სამართლებრივი შედეგები
ერთგულების მოვალეობის დარღვევამ, შესაძლებელია, სხვადასხვა სამართლებრივი 20

შედეგები გამოიწვიოს.51 ერთგულების მოვალეობის დარღვევით განხორციელებული
რაიმე მოქმედების შედეგი, ჩვეულებრივ, იურიდიული ძალის არმქონეა.52 თუ
ერთგულების მოვალეობა ამხანაგობის წევრს რაიმე მოქმედების განხორციელების
ვალდებულებას აკისრებს, მაშინ ერთგულების მოვალეობის დარღვევის შედეგად — ამ
მოქმედების განხორციელების მოთხოვნის უფლებას, რომელიც მას სასამართლოს
წესით შეუძლია განახორციელოს.53
ერთგულების მოვალეობის ბრალეულმა დარღვევამ, შესაძლებელია, წარმოშვას ზიანის 21

ანაზღაურების ვალდებულება.54 ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა ხორციელედება
ზიანის ანაზღაურების შესახებ საერთო წესების მიხედვით. თუ ერთგულების
მოვალეობის დარღვევის შედეგად ზიანი ამხანაგობას მიადგა, მაშინ ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნაც მას ეკუთვნის. ახმანაგობის ნებისმიერ წევრს შეუძლია, Actio
pro socio-ოს (იხ. 930-ე მუხლის კომენტ. ველი 43) მეშვეობით სარჩელი წარადგინოს
სასამართლოში საკუთარი სახელით და ზაიანის ანაზღაურება მოითხოვოს ამხანაგობის
სასასრგებლოდ.55 ამხანაგობის წევრებს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნები
წარმოშვებათ მხოლოდ მაშინ, თუ ერთგულების მოვალეობის დარღვევამ მათ კუთვნილ
ქონებას მიაყენა ზიანი.56

52 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen, 2. Aufl., § 705, Rn. 202.
56 იქვე.
9
მუხლი 936. მონაწილეთა ურთიერთმოთხოვნების გადაცემის დაუშვებლობა მესამე

პირისათვის
ერთობლივი საქმიანობის მონაწილეთა ის მოთხოვნები ერთმანეთის მიმართ,

რომლებიც გამომდინარეობს ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულებიდან, არ
შეიძლება გადაეცეს სხვა პირებს.

ნორმა ადგენს ერთობლივი საქმიანობიდან გამომდინარე ამხანაგობის წევრთა 1
ურთიერთმოთხოვნების გადაცემის აკრძალვას მესამე პირთათვის. ნორმა მიზნად არ
ისახავს სხვა მესამე პირების დისტანცირებას ამხანაგობისაგან,1 არამედ იგი იქითკენაა
მიმართული, რომ ამხანაგობის წევრობისა და მისგან გამომდინარე უფლებების
„გახლეჩვა“ ამხანაგობის წევრსა და სხვა მესამე პირს შორის თავიდან აიცილოს.2 936-ე
მუხლი ამხანაგობის წევრობის ერთიანობის პრინციპის3 გამოხატულებაა. აღნიშნული
პრინციპი პერსონალური საზოგადოებებისათვის დამახასიათბელი პრინციპია,
რომელიც გულიხმობს, რომ ამხანაგობის წევრთა მმართველობითი უფლებები არ
შეიძლება ამხანაგობის წევრობისაგან დამოუკიდებლად სხვა მესამე პირზე იქნეს
გადაცემული.4 ნორმდან გამომდინარე აკრძალვა უზრუნველყოფს ამხანაგობის
წევრობიდან გამომდინარე მმართველობით უფლებათა ფუნქციონალური ერთიანობის
უზურნველყოფას.5 ნორმა ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის, როგორც
პერსონალური საზოგადოებისათვის, მის წევრებს შორის ნდობას დიდი მნიშვნელობა
ენიჭება.6 შესაბამისად, ნორმის ძირითადი მიზანი იმაში მდგომარეობს, რომ
საზოგადეობის წევრებს შორის განსაკუთრებული ნდობის გათვალისწინებით
წევრობიდან გამომდინარე უფლებათა გადაცემა სხვა მესამე პირებისათვის და,
შესაბამისად, ამგვარი გადაცემის შედეგად საზოგადეობაზე სხვა უცხო პირების
შესაძლო გავლენა თავიდან აიცილოს.7
1 შენიშვნა: წილის გადაცემა სხვა მესამე პირებისათვის ამხანაგობის წევრთა თანხმობით კანონით
თავისუფლად დასაშვებია. აღნიშნულთან დაკავშირებით იხ. 933-ე მუხლის კომენტარი.
2Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 717, Rn. 1.
3 შდრ. Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 717, Rn. 1; Ulmer, Testamentvollstreckung am
Kommanditanteil — Voraussetzungen und Rechtsfolgen, NJW 1990, S. 73 ff.

4 შდრ. MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 105, Rn. 195; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 560.
7 Westermann, in Erman BGB, 13. Aufl., Band 1, § 717, Rn. 1; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 717,
Rn. 1; Beuthien, Treuhand an Gesellschaftsanteilen, ZGR 1974, S. 55.

1
II. მმართველობითი უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნები
1. მმართველობითი უფლებების გადაცემის აკრძალვა
2 ნორმის დანაწესიდან გამომდინარე, ამგვარი აკრძალვა, უპირველ ყოვლისა,

მმართველობით უფლებებზე ვრცელდება. ამასთან, ნორმის დანაწესი „მოთხოვნები“
ფართოდ უნდა იქნეს გაგებული და იგი ამხანააგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე
ყველა მმართველობით უფლებებზე უნდა გავრცელდეს.8 საზოგადოების მესამე პირთა
გავლენისაგან დაცვა, რასაც ნორმის მიზანი გულისხმობს, მხოლოდ ნორმის ამგვარი
განმარტების შედეგად შესაძლებელია იქნეს მიღწეული. გადაცემის დროს მნიშვნელობა
არ ენიჭება. ამ აკრძალვის ქვეშ ექცევა როგორც არსებული, ასევე მომავალი
მოთხოვნები.9 ეს აკრძალვა შეეხება, უპირველეს ყოვლისა, ერთობლივი საქმიანობის
საქმეების გაძღოლისა და წარმომადგენლობის უფლებას, ხმის უფლებას, ინფორმაციისა
და კონტროლის უფლებას, ხელშეკრულების მოშლის უფლებას, აქციო პრო სოციოს.
ამხანაგობის წევრებს არ შეუძლიათ, არც ამხანაგობის ხელშეკრულებაში თავიდანვე და
არც შემდგომ გადაწყვეტილების საფუძველზე განსხვავებულ რეგულირებაზე
შეთანხმდნენ.10 ნორმა იმპერატიული ხასიათისაა და ნებისმიერი სხვა რეგულრიება,
რომელიც დასაშვებად ჩათვლიდა მმართველობითი უფლებების გადაცემას წილისა და,
შესაბამისად, ამხანაგობის წევრობის გადაცემის გარეშე, ბათილად უნდა მივიჩნიოთ.
2. მმართველობით უფლებათა გადაცემის აკრძალვის ფარგლები
3 მართალია, ამხანაგობის წევრობიდან გამომდინარე მმართველობითი უფლებები

ამხანაგობის წევრობის გადაცემის გარეშე შეუძლებელია სხვა მესამე პირს გადაეცეს,
თუმცა აღნიშნული როდი ნიშნავს, რომ ისინი ყოველთვის ამხანაგობის წევრების მიერ
პირადად უნდა განხორციელდეს.11 ამხანაგობის ხელშეკრულებით შესაძლებელია
თავისუფლად განისაზღვროს ამხანაგობის წევრთა უფლება-მოვალეობები (იხ. 930-ე
მუხლის კომენტ. ველი 35). შესაბამისად, ამხანაგობის ცალკეული წევრი, შესაძლებელია,
საერთოდ გამორიციხოს ერთობლივი საქმეების გაძღოლის უფლებამოსილებიდან.12 ამ
შემთხვევაში, სახეზე გვაქვს ამხანაგობის შიდა რეგულირება, რომელსაც იქამდე არ
მივყავართ, რომ სხვა მესამე პირები ამხანაგობის საქმიანობაზე გავლენას მოახდენენ.13
ასევე დასაშვებია, ამხანაგობის ცალკეული წევრის მიერ საკუთარ მმართველობით
უფლებათა განხორციელება წარმომადგენლობის მეშვეობით. ამ შემთხვევაში,

MüKo/Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., S. 560.

12 Westermann, in Erman BGB, 13. Aufl., Band 1, Vorb. zum § 705, Rn. 23 f.
2
აუცილებელია ამხანაგობის წევრმა რომელიმე მესამე პირს მიანიჭოს

წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება და მმართველობითი უფლებები ამხანაგობაში
სწორედ ამ მესამე პირის მეშვეობით განახორიცელოს. ამგვარი გადაცემა არ არღვევს
936-ე მუხლით დადგენილ აკრძავლებს, თუ მესაკუთრეები თავისუფლანი რჩებიან
არჩევანში იმასთან დაკავშირებით, სურთ თუ არა მათ მესამე პირთა გამორიცხვით
თვითონ განახორციელონ ეს უფლებები.14 შესაბამისად, ამგვარი გადაცემის
ნამდვილობისათვის აუცილებელია, ამხანაგობის წევრი უფლებამოსილი იყოს,
ნებისმიერ დროს თვითონ გადაწყვიტოს, იგი საკუთარ მმართველობით უფლებებს
კვლავ მესამე პირის მეშვეობით განახორციელებს თუ მესამე პირის მხრიდან რაიმე
მოქმედების განხორციელების გარეშე ჩამოართვას მას ამგვარი უფლებამოსილება და
თვითონ განახორციელოს აღნიშნული უფლებები.15 გადაცემად არ ჩაითვლება
ქმედუუნარო და შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე წევრთა უფლებების
განხორციელება მათი კანონიერი წარმომადგენების მეშვეობით.16
III. ქონებრივი უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნები
1. გამონაკლისი ზოგადი აკრძალვის წესიდან
მუხლი ზოგადად საუბრობს მოთხოვნათაა გადაცემის დაუშვებლობაზე და არ 4

განასხვავებს ქონებრივ და მმართველობითი უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნებს.
თუმცა, ნორმის მიზნიდან გამომდინარე აკრძალვის მიზანი, უპირველეს ყოვლისა,
მმართველობითი უფლებებების გადაცემის აკრძალვით მიიღწევა. ქონებრივ
უფლებებათა განხორციელება, რომელიც უპირატესად რაიმე ფულადი მოთხოვნის
შესრულებას გულისხმობს, გავლენას არ ახდენს სხვა ამხანაგაობის წევრთა
ინტერესებზე ამხანაგობაში. ამგვარი მოთხოვნები ამხანაგობის წევრებისაგან სრულიად
დამოუკიდებლად შეიძლება იქნეს განცალკევებული ისე, რომ მისმა გადაცემამ
ამხანაგობის სხვა წევრთა ინტერესები არ დააზარალოს. შესაბამისად, 936-ე მუხლით
გათვალისწინებული იმპერატიული შეზღუდვა ვიწროდ უნდა იქნეს განმარტებული და
მხოლოდ მმართველობით უფლებებზე გავრცელდეს. სავსებით დასაშვებად უნდა
ჩავთვალოთ ამხანაგობის წევრთა შეთანხმება, რომლის ძალითაც მათ ცალკეულ
ქონებრივ უფლებათა გადაცემა დასაშვებად შეიძლება მიიჩნიონ.17

16 იქვე.
17 ამ საკითხთან დაკავშირებით განსხვავებულ მოსაზრება იხ. ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ.
II, 2001, მუხ. 936, გვ. 293.

3
5 გადაცემა ხორციელდება მოთხოვნის უფლების დათმობის გზით (199). თუ ამხანაგობას

გააჩნია ამ ქონებრივი უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნებთან მიმართ შესაგებელი,
მაშინ მან იგი, შესაძლებელია, ასევე ახალი მოთხოვნის მფლობელსაც წარუდგინოს (201
II). დასაშვებია ასევე მომვალი ქონებრივი უფლებებიდან გამომდინარე მოთხოვნების
გადაცემა (320). მათი გადაცემის ნამდვილობა დამოკიდებულია იმაზე, რომ ცედენტს
მოთხოვნის წარმოშობის მომენტში საკუთარი წილი ამხანაგობაში გასხვისებული არ
უნდა ჰქონდეს.18 წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქონებრივი მოთხოვნის უფლება
წარმოიშვება არა გამსხვისებელი ამხანაგობის პიროვნებაში, არამედ ახალ ამხანაგობის
წევრში და, შესაბამისად, გადაცემაც ნამდვილად ვერ ჩაითვლება.19
2. ცალკეული გადაცემადი ქონებრივი მოთხოვნები
6 გადაცემადად უნდა მივიჩნიოთ ყველა ქონებრივი უფლებებიდან გამომდინარე

მოთხოვნები, რომლებიც არ ეხებიან საზოგადეობის მმართველობას.20 უპირველეს
ყოვლისა, ამ მოთხოვნებს განეკუთვნება გაწეული ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის
უფლება (934 V, 717), შემოსავლის მიღების მოთხოვნის უფლება (935) და ერთობლივი
საქმიანობის დასრულების შედეგად წარმოშობილი ქონებრივი მოთხოვნები (940).
როგორც აღინიშნა, წინასწარი გადაცემის ნამდვილობა მომვალი მოთხოვნისა
დამოკიდებულია იმაზე, რომ ცედენტი მოთხოვნის წარმოშობის მომენტში ამხანაგობის
წევრი იყოს. თუ აღნიშნული სახეზეა, მაშინ ცესიონარი იძენს შემოსავლის შემოსავლის
მოთხოვნის უფლებას იმ შინაარსით, რომელიც გააჩნდა ამ უფლებას ცედენტთან. მან
მხედველობაში უნდა მიიღოს ამხანაგობაში არსებული შემოსავლის განაწილების
შეზღუდვები. შესაძლებელია ასევე, ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე,
შიზღუდოს ამგვარი ქონებრივი უფლებების განხორციელება.21
7 გადაცემადად ჩაითვლება ასევე ამხანაგობის წევრის ქონებრივი მოთხოვნები იმაზე, რაც

მას ერთობლივი საქმიანობის დასრულების შემთხვევაში ეკუთვნის. ამგვარ მოთხოვნებს
განეკუთვნება ამხანაგობის დარჩენილი საერთო ქონებისაგან, რომელიც შეიქმნა
კუთვნილი შესატანებისაგან და ერთობილივი საქმიანობის შედეგად22 და ერთობლივი
საქმიანობის დასრულოების შედეგად მიღწეული შედეგიდან კუთვნილი წილის
მოთხოვნის უფლება.23 გადაცემადად ჩაითვლება ასევე გარემოებებიდან გამომდინარე
18 Westermann, in Erman BGB, 13. Aufl., Band 1, § 717, Rn. 7; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung
2003, § 717, Rn. 14.
21 იქვე.
23 იქვე.
4
ამხანაგობის წევრებისაგან მათი კუთვნილი წილის პროცპორციულად რეგრესული

ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება.
IV. მოთხოვნები რომლებიც არ ექცევიან მუხლის რეგულირების სფეროში

936-ე მუხლით გათვალისწინებულ აკრძალვების ქვეშ არ ექცევა ის მოთხოვნები, 8
რომლებიც ამხანაგობის წევრებს ერთმანეთის მიმართ არა ამხანაგობის
ხელშეკრულებიდან, არამედ ამხანაგობის წევრებს შორის გაფორმებული სხვა
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ეკუთვნით.24 936-ე მუხლის გამოყენებისათვის
გადამწყვეტია, რომ ურთიერთმოთხოვნები ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან
გამომდინარეობდეს. ამგვარ ხელშეკრულებაში ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრი
მეორესთან მიმართებაში ამხანაგობის წევრის სტატუსით არ გამოდის და, შესაბამისად,
ხელშეკრულებას აფორმებს არა როგორც ამხანაგობის წევრი, არამედ ხელშეკრულებაში
მისი სამართლებრივი მდგომარეობა მსგავსია იმ ნებისმიერი მესამე პირის
სამართლებრივი მდგომარეობისა, რომელთანაც ამხანაგობის წევრი, ჩვეულებრივ,
გააფორმებდა ხელშეკრულებას. ამ შემთხვევაში, აღნიშნული ხელშეკრულებიდან
გამომდინარე ურთიერთომოთხოვნები შესაძლებელია თავისუფლად იქნეს სხვა
ამხანაგობის წევრების თანხმობის გარეშე გადაცემული მესამე პირებზე ისე, რომ ამით
არ დაირღვეს 936-ე მუხლით გათვალისწინებული მოთხოვნები.
936-ე მუხლით გათვალისწინებული აკრძალვა არ მოიცავს ასევე ამხანაგობის 9

მოთხოვნებს ამხანაგობის წევრის მიმართ, როგორიცაა, მაგალითად, შესატანის შეტანის
მოთხოვნა, ვინაიდან მათ მესაკუთრედ არა ამხანაგობის წევრები პირადად, არამედ
ამხანაგობა გვევლინება (იხ. 932-ე მუხლის კომენტ. ველი 19).
V. სამართლებრივი შედეგები
მოთხოვნის უფლების დათმობით ცესიონარი იძენს მხოლოდ გადაცემულ ქონებრივ 10
მოთხოვნას25 იმ შინაარსით, რომელიც მას გააჩნდა გამსხვისებელთან. 936-ე მუხლით
დადგენილი აკრძალვიდან გამომდინარე, იგი ვერ შეიძენს ამ ქონებრივი მოთხოვნის
განხორციელებისა და კონტროლთან დაკავშირებულ მმართველობით უფლებებს.26
ისინი რჩებიან ცედენტს. ცესიონარი ამხანაგობასთან ურთიერთობაში გამოდის ისევე,
როგორც მოთხოვნის უფლების დათმობამდე, არა როგორც ამხანაგობის წევრი არამედ

26 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., 2012, § 717, Rn. 40.
5
სხვა მესამე პირი.27 შესაბამისად, გამომდინარე იქიდან, რომ იგი არ ხდება ამხანაგობის
წევრი და არ იძენს მმართველობით უფლებებს, მას არ შეუძლია ხელი შეუშალოს
ხელშეკრულების ცვლილებას, რომელიც გავლენას ახდებს მისი მოთხოვნის
უფლებაზე. 28
შესაბამისად, ამხანაგობის წევრები თავისულანი არიან, ხელშეკრულება
ასევე მესამე პირის საზიანოდ შეცვალონ.29 თუმცა, ხელშეკრულების ამგვარი
ცესიონარის საზიანოდ შეცვლის შემთხვევაში, შესაძლოა, ცესიონარს ცედენტის
მიმართ წარმოეშვას ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება.30

30 იქვე.
6
კომენტარის ვერსია 19/07/2016
მუხლი 937. მონაწილეთა სოლიდარული პასუხისმგებლობა
1. ხელშეკრულების მონაწილეები ერთობლივი საქმიანობიდან წარმოშობილი

ვალებისათვის პასუხს აგებენ სოლიდარულად. ერთმანეთთან ურთიერთობაში
პასუხისმგებლობის ოდენობა განისაზღვრება მონაწილეთა წილის შესაბამისად, თუ
ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს.
2. ერთობლივი საქმიანობის მონაწილეები ვალდებულნი არიან არ გაახმაურონ ამ

საქმიანობის შედეგად მიღებული კონფიდენციალური ინფორმაცია.

II. ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის მესამე პირთა წინაშე
........................................................................................................................................................................ 3
1. პასუხისმგებლობის წინაპირობები ...................................................................................................... 3
ა. ამხანაგობის ვალდებულების არსებობა ............................................................................................. 3
ბ. ამხნაგობის წევრები ............................................................................................................................... 4
2. ვალდებულებები რომლებზეც ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა არ ვრცელდება ........ 4
3. 937-ე მუხლით გათვალისწინებული რეგულირებისაგან განსხვავებული შეთანხმების
დაუშვებლობა .................................................................................................................................................. 4
ა. პასუხისმგებლობის შეუზღუდვის ანდა პასუხისმგებლობისაგან გამორიცხვის შესახებ
ამხანაგობის წევრთა შეთანხმების ბათილობა ...................................................................................... 4
ბ. შეთანხმება ამხანაგობის ცალკეულ წევრსა და კრედიტორს შორის ............................................. 5
4. პასუხისმგებლობის სამართლებრივი ბუნება .................................................................................... 6
ა. კანონისმიერი პასუხისმგებლობა ........................................................................................................ 6
ბ. შეუზღუდავი პასუხისმგებლობა ......................................................................................................... 6
გ. პასუხისმგებლობის ხანგრძლივობა .................................................................................................... 8
5. რეგრესული ანაზღაურების მოთხოვნა ............................................................................................... 8
III. ამხანაგობის წევრის პასუხსიმგებლობა ამხანაგობის წევრთა წინაშე ................................................ 9
IV. ამხანაგობიდან გასული წევრების პასუხისმგებლობა ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის ... 10
V. ამხანაგობაში შესული წევრების პასუხისმგებლობა ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის ...... 10
VI. ერთობილივი საქმიანობის განხორციელების შედეგად მიღებული ინფრომციის საიდუმლოდ
შენახვის ვალდებულება ................................................................................................................................... 11

ნორმის პირველი ნაწილი არეგულირებს როგორც ამხანაგობის წევრთა 1
პასუხისმგებლობას ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის მესამე პირთა წინაშე, ასევე
ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობას ამხანაგობის წევრების მიმართ.
ამხანაგობის კრედიტორთა ვალდებულებებთან მიმართებაში, ნორმა პერსონალური 2

საზოგადობებისათვის დამახასიათებელ პრინციპს – საზოგადოების
ვალდებულებებისათვის მონაწილეთა შეუზღუდავი პასუხისმგებლობის პრინციპს
1
შეიცავს. მონაწილეთა მიერ საზოგადოების ვალდებულებებისათვის შეუზღუდავი

პასუხისმგებლობის პრინციპი განასხვავებს პეროსნალურ საზოგადეობაში
პასუხისმგებლობის სტრუქტურას კაპიტალური საზოგადოებებისაგან. კაპიტალურ
საზოგადოებებში, გამომდინარე იქიდან, რომ საზოგადოების პარტნიორები კაპიტალურ
საზოგადოებებში, პერსონლაური საზოგადოებისაგან განსხვავებით, არა შეუზღუდავად,
არამედ შეზღუდულად აგებენ პასუხს, კანონმდებლის მიერ იმის მიხედვით, თუ რომელ
სამართლებრივ სისტემასთან გვაქვს საქმე, პასუხისმგებლობის შეზღუდვის
პრივილეგიის მიღწევისათვის სხვადასხვა „ფასია“ დაწესებული, რომელიც
საზოგადოების დამფუძნებლებმა გარკვეული ვალდებულების შესრულების სახით
უნდა გადაიხადონ. სწორედ ამ „ფასის“ გადახდით ხდება კრედიტორების ინტერესების
დაცვა. ტრადიციულად კონტინენტური ევროპული და, კერძოდ, გერმანული
სამართლის მიდგომა, რომელსაც მეწარმეთა შესახებ კანონში 2008 წლამდე
განხორციელებულ ცვლილებებამდე ქართული საკორპორაციო სამართალიც
იზიარებდა, ითვალისწინებს შეზღუდული პასუხისმგებლობის ფორმით
საქმიანობისათვის მინიმალური საწესდებო კაპიტალის სახით „გარკვეული ფასის“
გადახდას.1 პერსონალური საზოგადოებები კი არ იცნობენ მინიმალური საწესდებო
კაპიტალის ცნებას. კრედიტორების ინტერესების დაცვას კრედიტორების წინაშე
ამხანაგობის საქმიანობიდან წარმოშობილი ვალდებულებისათვის ამხანაგობის წევრთა
სოლიდარული პასუხისმგებლობის პრინციპი უზურუნველზოფს. ამგვარი
რეგულირება ზედმეტს ხდის საწესდებო კაპიტალისა და მისი შეტანისათვის
აუცილებელი მკაცრი წესების არსებობას ამხანაგობაში და გარანტირებულს ხდის
კრედიტორის ინტერესების დაკმაყოფილებას იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის
მინიმუმ ერთი წევრი აღმოჩნდება გადახდისუნარიანი.
3 რაც შეეხება ამხანაგობის წევრის პასუხისმგებლობას ამხანაგობის წევრებთან

მიმართებაში, კანონმდებელი განამარტავს, რომ ამხანაგობის წევრთა შორის
პასუხისმგებლობის სტრუქტურა განსხვავებულია ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის
კრედიტორების წინაშე ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობის სტრუქტურისაგან. იგი
ხაზს უვამს იმ გარემოებას, რომ ამხანაგობის წევრთა შორის პასუხისმგებლობა,
ჩვეულებრივ, წილობრივია, თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება სხვა რამეს არ
ითვალისწინებს.
4 მუხლის მეორე ნაწილი ერთობლივი საქმიანობის წარმართვის შედეგად მიღებული

ინფორმაციის გაუხმაურებლობას ეხება და ამხანაგობის თითოეულ წევრს აკისრებს
ვალდებულებას, არ გაახმაუროს მასთან დაკავშირებული ინფორმაცია.
1გერმანულ სამართალთან დაკავშირებით იხ. Eidenmüller/Engert, Rechtsökonomik des Mindestkapitals im

GmbH-Recht, GmbH-Rundschau 2005, S. 434 f.
2
II. ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის

მესამე პირთა წინაშე
1. პასუხისმგებლობის წინაპირობები
ა. ამხანაგობის ვალდებულების არსებობა
იმისათვის, რომ ამხანაგობის წევრებს ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის 5

სოლიდარული პასუხისმგებლობა დაეკისროს, აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს
ამხანაგობის ვალდებულების არსებობა. ამასთან, მნიშვნელობა არ ენიჭება ამ
ვალდებულების წარმოშობის საფუძველს და შინაარსს.2 ამხანაგობის წევრები პასუხის
აგებენ პირადად, შეუზღუდავად, მთელი თავისი ქონებით ამხანაგობის არა მხოლოდ
ფულადი, არამედ ნებისმიერი ვალდებულებებისათვის.3 ამხანაგობის წევრები პასხუს
აგებენ როგორც კანონის, ასევე გარიგების საფუძველზე წარმოშობილი
ვალდებულებებისათვის. ისინი პასუხს აგებენ როგორ საჯაროსამართლებრივი, მათ
შორის საგადასახადო, ასევე კერძოსამართლებრივი ვალდებულებებისათვის.4
გარიგების საფუძველზე წარმოშობილი ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის
ასეთი უფლება კრედიტორებს ექნებათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი გარიგებას
დადებენ ამხანაგობის ყველა წევრთან ერთად ან წარმომადგენელთან, რომელიც
ამხანაგობის სახელით მოქმედებს ამხანაგობის წევრთა მიერ გაცემული (რწმუნების)
დავალების ხელშეკრულების საფუძველზე.5 წინააღმდეგ შემთხვევაში,
არაუფლებამოსილი წევრის მიერ გაფორმებული ხელშეკრულებიდან გამომდინარე
უფლება-მოვალეობები წარმოეშობა ამ უკანასკნელს და არა ამხანაგობას.6 შესაბამისად,
ამგვარი ვალდებულების შესრულებისათვის არა ამხნაგობის წევრები, არამედ
აღნიშნული ამხანაგობის წევრი პირადად მთელი თავისი ქონებით აგებს პასუხს.7
ამხანაგობის წევრებს სოლიდარულად ეკისრებათ პასუხისმგებლობა ასევე ამხანაგობის
იმ ვალდებულებებისათვის, რომლებიც ამხანაგობას ეკისრება ამხანაგობის ერთ-ერთი
წევრის მიმართ არა ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან, არამედ ამხანაგობასა და მის
წევრს შორის გაფორმებული სხვა ხელშეკრულებიდან გამომდინარე.8 თუ ამხანაგობის
წევრი, რომელსაც ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულებით დაკისრებული აქვს

4 Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 128, Rn. 11.
5 შდრ. ნინუა, პასუხისმგებლობა და მისი თავისებურებანი ერთობლივ საქმიანობაში, „მართლმსაჯულება
და კანონი“, N 4(27), 2010, გვ. 36; ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში

(დის.), გვ. 143.
6 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ, II, 2001, მუხ. 937, გვ. 296; იხ. თბილისის სააპელაციო
სასამართლოს 2012 წლის 1 მაისის N 2ბ/475-12 გადაწყვეტილება.

7 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ, II, 2001, მუხ. 937, გვ. 296.
8 Roth, in Baumbach/Hueck GmbHG, 20. Aufl., §128, Rn. 24.
3
ამხანაგობის საქმეების მართვა, გადააცილებს თავის უფლებამოსილებას, მაშინ ამ პირის

მიერ მესამე პირებთან დადებული ხელშეკრულებიდან წარმოშობილი
ვალდებულებებისათვის ამხანაგობა პასუხს აგებს იმ შემთხვევაში, თუ მესამე პირმა არ
იცოდა და არც შეეძლო სცოდნობა წარმომადგენლის მიერ უფლებამოსილების
გადამეტების თაობაზე.9
ბ. ამხნაგობის წევრები
6 პასუხისმგებლობა ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის არის კანონისმიერი შედეგი

ამხანაგობის წევრობისა. შესაბამისად, პასუხისმგებლობა ამხანაგობის
ვალდებულებებისათვის ვრცელდება ამხანაგობის ყველა წევრზე, რომელიც
ვალდებულების წარმოშობის მომენტში იყო ამხანაგობის წევრი.10 პასუხისმგებლობა
ეკისრებათ ასევე ამხანაგობის შეზღუდული ქმედუნარიანობისა და ქმედუუნარო
წევრებს.11 ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის პასუხისმგებლობაში შესაძლებელია
მიცემული იქნეს ასევე ამხანაგობის არაწევრი ამხანაგობის იმ ვალდებულებებისათვის,
რომელიც ამხანაგობაში მისი წევრობის დროს წარმოიშვა (იხ. ველი 16, 17).
პასუხისმგებლობა შესაძლებელია დაეკისროთ ასევე ამხანაგობაში ახალად შესულ
წევრებსაც (იხ. ველი 18, 19).
2. ვალდებულებები რომლებზეც ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა არ

ვრცელდება
7 937-ე მუხლიდან გამომდინარე ამხანაგობის წევრთა სოლიდარული პასუხისმგებლობა

მოიცავს მხოლოდ ამხანაგობის ვალდებულებებს. ამხანაგობის ცალკეულ წევრთა
ვალდებულებებისათვის კრედიტორების წინაშე ამხანაგობის წევრები პასხუს არ აგებენ.
3. 937-ე მუხლით გათვალისწინებული რეგულირებისაგან განსხვავებული

შეთანხმების დაუშვებლობა
ა. პასუხისმგებლობის შეუზღუდვის ანდა პასუხისმგებლობისაგან გამორიცხვის შესახებ

ამხანაგობის წევრთა შეთანხმების ბათილობა
8 937-ე მუხლით გათვალისწინებული რეგულირება, რომლის ძალითაც ამხანაგობის

წევრები მესამე პირთა წინაშე წარმოშობილი ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის
პასუხს სოლიდარულად აგებენ, იმპერატიული რეგულირებისაა. ამხანაგობის წევრებს
შეთანხმებით არ შეუძლიათ, გამორიცხონ პასუხისმგებლობა ამხანაგობის
10 Roth, in Baumbach/Hueck GmbHG, 20. Aufl., §128, Rn. 24; Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 128,
Rn. 8.
11 Steitz, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., § 128 HGB, Rn. 53 ff.
4
კრედიტორების წინაშე. ამგვარი შეთანხმება ბათილია მესამე პირებისათვის და

გავლენას არ ახდენს მათ პასუხისმგებლობაზე.12 აღნიშნული შეთანხმების ქვეშ
იგულისხმება ნებისმიერი შეთანხმება ამხანაგობის წევრებს შორის, რომელიც ზღუდავს
ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის კრედიტორის წინაშე მათ პასუხისმგებლობას.
აღნიშნული წესი მოქმედებს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც კრედიტორებმა იცოდნენ
ამგვარი შეთანხმების თაობაზე.13 კრედიტორებისათვის ნათელი მითითება
პასუხისმგებლობის შეზღუდვის შესახებ ამხანაგობის წევრთა შეთანხმების არსებობის
თაობაზე ამხანაგობის წევრთა სოლიდარული პასუხისმგებლობის კუთხით არსებითად
არაფერს ცვლის.14 ამგვარი შეთანხმების იურიდიული შედეგი მხოლოდ ამხანაგობის
კრედიტორებთან მიმართებაში განაპირობებს მის ბათილობას. რაც შეეხება თვითონ
ამხანაგობის წევრთა შორის შიდა ურთიერთობას, მათ შორის მას იურიდიული ძალა
გააჩნია.15 გამომდინარე იქიდან, რომ თითოეული წევრი სოლიოდარულად აგებს პასუხს
კკრედიტორის წინაშე ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის, ისინი სოლიდარულ
მოვალეებს წარმოადგენენ. შესაბამისად, მათ შორის შეთანხმებით თავისუფლად
შესაძლებელია განისაზღვროს თითოეული მათგანის პასუხისმგებლობის ოდენობა
შიდა ურთიერთობაში.
ბ. შეთანხმება ამხანაგობის ცალკეულ წევრსა და კრედიტორს შორის
კანონი კრძალავს მხოლოდ ამხანაგობის წევრთა ურთიერთშეთანხმებით 9

პასუხისმგებლობის გამორიცხვას კრედიტორების წინაშე. აღნიშნული რეგულირება
კრედიტორების დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე არის განპირობებული.
კრედიტორი არ არის ვალდებული, არკვიოს ცალკეული წევრის წილი ვალდებულების
შესრულებაში. იგი უფლებამოსილია, შესრულება მოსთხოვოს ამხანაგობის ნებისმიერ
წევრს. დასაშვებია შეთანხმება კრედიტორსა და ამხანაგობის ცალკეულ წევრს შორის,
რომლის ძალითაც ეს უკანასკნელი, შესაძლებელია, მთლიანად ანდა ნაწილობრივ
განთავისუფლდეს ამხანაგობის წინაშე პასუხისმგებლობისაგან.16 მხოლოდ
კრედიტორის ინფორმირებულობა ამხანაგობის წევრთა შორის მიღწეულ შეთანხმებაზე
პასუხისმგებლობის შეზღუდვის ანდა გამორიცხვის თაობაზე არ არის საკმარისი
წინაპირობა ამხანაგობის წევრის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებისათვის,
არამედ საამისოდ აუცილებელია კრედიტორის უარის ნათლად და სავალდებულოდ
გამოხატვა.17 ამხანაგობის წევრის პასუხისმგებლობის გამომრიცხველი ანდა
12 Boesche, in Oetker HGB, 3. Aufl., § 128, Rn. 24.

13 Hillmann, in Ebenroth/Boujong/Joost/Strohn, HGB, 2. Aufl., § 128, Rn. 14.
15 იქვე.
16 Roth, in Baumbach/Hueck GmbHG, 20. Aufl., §128, Rn. 38.
5
შემზღუდველი ამგვარი შეთანხმება, შესაძლებელია, ასევე კონკლუდენტურად იქნეს

დადებული.18 ამგვარი შეთანხმების ნამდვილობისათვის აუცლიებელია კრედიტორის
სურვილი კუთვნილ მოთხოვნაზე უარის თქმისა კონკრეტული ამხანაგობის წევრის
მიმართ ნათლად და არაორაზროვნად დგინდებოდეს.19
4. პასუხისმგებლობის სამართლებრივი ბუნება
ა. კანონისმიერი პასუხისმგებლობა
10 937-ე მუხლიდან გამომდინარე ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა მესამე პირების

წინაშე წარმოშობილი ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის არის კანონისმიერი
პასუხისმგებლობა, რომელიც შედეგია ამხანაგობის წევრობისა. იგი არის მდგომარეობა,
რომელსაც მუდმივად შეუძლია გამოიწვიოს ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა
კრედიტორების წინაშე ამხანაგობის ახალი და ახალი ვალდებულებებისათვის.
ამხანაგობის ვალდებულების წარმოშობისთანავე ავტომატურად წარმოიშვება
ამხანაგობის თითოეული წევრის პასუხისმგებლობა ამ ვალდებულებისათვის.
ბ. შეუზღუდავი პასუხისმგებლობა
11 ამხანაგობის წევრები კრედიტორის მიმართ პასუხს აგებენ, როგორც

სოლიდარული მოვალეები (იხ. 463-ე მუხლის კომენტ.). ამხანაგობის წევრთა
პასუხისმგებლობის მოცულობა გამომდინარეობს ამხანაგობის კონკრეტული
ვალდებულებისაგან.20 თითოეული მათგანის პასუხისმგებლობა ამხანაგობის
კრედიტორების წინაშე შეუზღუდავია და თითოეული მათგანი პასუხს აგებს
კრედიტორების წინაშე მთელი თავისი ქონებით. შესაბამისად, კრედიტორს შეუძლია,
ამხანაგობის ნებისმიერ წევრს მოთხოვოს ვალდებულების შესრულება მთლიანად ანდა
ნაწილობრივ ისე, რომ მხედველობაში არ მიიღოს მათ შორის შიდა ურთიერთობაში
ვალდებულების შესრულების ტვირთის განაწილება ანდა თითოეული წევრის
მდგომარეობა ამხანაგობაში. ამხანაგობასა და მისი წევრები ამხანაგობის
ვალდებულებისათვის პასუხს არ აგებენ როგორც სოლიდარული მოვალეები.21
ამხანაგობასა და მის წევრებს შორის ადგილი არა აქვს სოლიდარულ ვალდებულებას.
18 შდრ. BGH BB 1971, S. 875.

21 Roth, in Baumbach/Hueck GmbHG, 20. Aufl., § 128, Rn. 19.
6
გ. აქცესორული პასუხისმგებლობა
ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა, თავდების პასუსისმგებლობის მსგავსად, 12

აქცესორული სახისაა.22 აღნიშნული გულისხმობს, რომ ამხანაგობის წევრთა
პასუხისმგებლობა, მისი მოცულობა, წარმოშობა და არსებობა დამოკიდებულია
ამხანაგობის ვალდებულების არსებობაზე.23 ამხანაგობის წევრთა პასუხისგება პირველ
რიგში ამხანაგობის ქონებით ხდება.24 ამხანაგობის ქონება, ამხანაგობის საერთო მიზნის
მიღეწვის უზრუნველყოფასთან ერთად, ამავდროულად ერთობლივი საქმიანობის
ხელშეკრულებიდან წარმოშობილი ვალდებულების შესრულების გარანტის
ფუნქციასაც ითავსებს.25 თავისთავად, აღნიშნული არ გულისმხობს ამხანაგობის წევრთა
პასუხისმგებლობას მხოლოდ ამხანაგობის ქონებით. ამხანაგობის წევრებს
პასუხისმგებლობა ეკისრება ასევე სოლიდარულად, თუმცა ამხანაგობის წევრთა
სოლიდარული პასუხისმგებლობა დამატებით (სუბსიდურ) ხასიათს ატარებს და
მხოლოდ მაშინ გამოიყენება, თუ ამხანაგობის ქონება ამხანაგობის მიერ ნაკისრ
ვალდებულების დაფარვას ვერ უზრუნველყოფს.26
პასუხისმგებლობის აქცესორული ხასიათიდან გამომდინარე ბათილია შეთანხმება

ამხანაგობასა და კრედიტორებს შორის, რომლის თანახმადაც ამხანაგობას ვალი
ეპატიება, ხოლო ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობა ძალაში რჩება. 27 ამხანაგობის
წევრთა პასუხისმგებლობა § 937-ე მუხლიდან გამომდინარე კანონისმიერია და,
შესაბამისად, მისი წარმოშობა ვერც ხელშეკრულებით მოხდება და ვერ ვალის პატიებით
შეწყდება.28 შესრულების მოთხოვნა ამხანაგობის კრედიტორისა ამხანაგობის წევრის
მიმართ მიბმულია კრედიტორის მოთხოვნასთან ამხანაგობის წინააღმდეგ, შესაბამისად,
დაუშვებელია ამხანაგობის წევრის მიმართ არსებული მოთხოვნის დამოუკიდებლად
გადაცემა ანდა დაგირავება.29 პასუხისმგებლობის აქცესორული ბუნებიდან
გამომდინარე, ამხანაგობის წევრს შეუძლია კრედიტორს წარუდგინოს როგორც
კუთვნილი შესაგებელი, ასევე ყველა ის შესაგებელი, რომელიც ამხანაგობას გააჩნდა
კრედიტორის მიმართ.30
22 შდრ. Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1. Teil, Die Personengesellschaft, 1977, §
16 II 2a; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 49, II 3; Roth in Baumbach/Hopt, HGB, 33. Aufl., § 128,
Rn. 1; Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., § 128, Rn. 20; Gessler, Die Haftung der Hauptgesellschaft bei der
Eingliederung (§ 322 AktG), ZGR 1978, S. 256 f.; Hadding, Zur Haftung des ausgeschiedenen OHG-Gesellschafters,
ZGR 1973, S. 147 ff.
23 Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., § 128, Rn. 21.
24 იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2015 წლის 22 დეკემბრის N 2ბ/167-15 გადაწყვეტილება.
27 Flume, Gesellschaftsschuld und Haftungsverbindlichkeit des Gesellschafters bei der OHG, in: Festschrift für
Alexander Knur, 1972, S. 135 ff; Hadding, Zur Haftung des ausgeschiedenen OHG-Gesellschafters, ZGR 1973, S.
155 f; MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 128, Rn. 17; Flume, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 1. Bd. 1.
Teil, Die Personengesellschaft, 1977, § 16 II 2b; Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 49 II 3a; Roth in
Baumbach/Hopt, HGB, 33. Aufl., § 128 Rn. 20; Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., § 128, Rn. 21;
28 შდრ. MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 128, Rn. 17.
7
გ. პასუხისმგებლობის ხანგრძლივობა
13 ამხანაგობის წევრების პასუხისმგებლობა არსებობს მანამ, ვიდრე არსებობს ამხანაგობა

და მისი ვალდებულებები.31 იგი შედეგია ამხანაგობის წევრობისა.32 ამხანაგობის წევრის
პასუხისმგებლობა ვრცელდება როგორც ამხანაგობაში მისი წევრად ყოფნის პერიოდში
წარმოშობილ ნებისმიერ ვალდებულებებზე (იხ. ველი 16, 17), ასევე ამხანაგობაში მისი
წევრად შესვლის მომენტში არსებულ ვალდებულებებზე (იხ. ველი 18, 19). ამხანაგობის
წევრთა პასუხისმგელობა ცალკე არ ექვემდებარება ხანადზმულობას.33 ხანდაზმულობას
ექვემდებარება ერთობლივი საქმიანობის განხორციელების შედეგად წარმოშობილი
ვალდებულებები.34 ამხანაგობის წინააღმდეგ საერჩელის აღძვრის შემთხვევაში,
ხანდაზმულობის ვადის დენა შეწყდება (139).
5. რეგრესული ანაზღაურების მოთხოვნა
14 როგორც აღინიშნა, ამხანაგობის წევრები სოლიდარულ მოვალეებს წარმოადგენენ და

სოლიდარულად აგებენ პასუხს ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის კრედიტორის
წინაშე. შესაბამისად, ერთ-ერთი სოლიდარული მოვალის მიერ ვალდებულების
მთლიანად შესრულება ათავისუფლებს ასევე ამხანაგობის დანარჩენ წევრებსაც (იხ. 467-
ე მუხლის კომენტ.). სოლიდარული ვალდებულების მომწესრიგებელი ნორმები, ამ
შემთხვევაში, ავტომატურად გამოიყენება. შესრულების მომენტიდან ვალდებულება
წყდება. თუმცა აღნიშნულის შემდეგ თვითონ ამხანაგობის წევრებს შორის იწყება
ურთიერთობის გარკვევა. ამხანაგობის ნებისმიერი წევრი, რომელიც მთლიანად
დააკმაყოფილებს კრედიტორის მოთხოვნას, უფლებამოსილია, სხვა წევრებს
რეგრესული წესით მოთხოვოს გადახდა ამხანაგობაში თითოეულის წილის შესაბამისად
კუთვნილი წილის გამოკლებით. ამ შემთხვევაში, სიტუაცია მსგავსია 473-ე მუხლით
გათვალისწინებული რეგულირებისა. თითოეული წევრი პასუხის აგებს მხოლოდ
კუთვნილი წილის შესაბამისად და თითოეული წილობრივ მოვალედ გვევლინება. იმ
შემთხვვაში, თუ ერთ-ერთი წევრი გადახდისუუნარო აღმოჩნდება და მისგან
შეუძლებელი აღმოჩნდება დაკმაყოფილების მიღება, მაშინ მისი წილი შესაბამისად
გადანაწილდება სხვა გადახდისუნარიან ამხანაგობის წევრებზე.
15 რეგრესული ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება არსებობს მხოლოდ მაშინ, თუ

ამხანაგობის ვალდებულება ნამდვილად არსებობდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში,
ამხანაგობის წევრს უსაფუძვლო გამოდიდრების წესების თანახმად შეუძლია, უკან
მოითხოვოს გადახდილი თანხის დაბრუნება.
31 Roth, in Baumbach/Hueck GmbHG, 20. Aufl., § 128, Rn. 4.

32 Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., S. 93 f.
34 იქვე.
8
III. ამხანაგობის წევრის პასუხსიმგებლობა ამხანაგობის წევრთა წინაშე

ის სამართლებრივი ურთიერთობა, რომელიც გააჩნიათ ამხანაგობის წევრებს 15
ერთმანეთთან, განსხვავდება იმ სამართლებრივ ურთიერთობებისაგან, რომელიც
გააჩნია ამხანაგობას მესამე პირებთან.35 გარკვეული თავისებურებებით ხასიათდება
ამხანაგობის წევრებს შორის სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე
პასუხისმგებლობის დაკისრებისა და მისი განსაზღვრის სამართლებრივი საკითხი და არ
შეიძლება ამ თავისებურების გავრცელება ამხანაგობასა და მესამე პირებს შორის
სამართლებრივ ურთიერთობებიდან გამომდინარე პასუხისმგებლობის დაკისრებასა და
მის განსაზღვრაზე.36 ამხანაგობის წევრთა პასუხისმგებლობის საკითხი ამხანაგობის და
მისი წევრების წინაშე დგება მაშინ, როდესაც იგი დაარღვევს ამხანაგობის
ხელშეკრულებით მასზე დაკისრებულ ვალდებულებას.37 აღნიშნულის ნათელი
მაგალითია ამხანაგობის წევრის მიერ ხელშეკრულებით ნაკისრი შესატანის შეტანის
ვალდებულების განუხორიცელებლობა.38 აღნიშნული დარღვევა გვექნება ასევე მაშინ
სახეზე, როდესაც ამხანაგობის წევრი არაჯეროვნად ასრულებს ანდა ამეტებს მასზე
დაკირებულ ხელმძღვანელობისა და წარმომადგენლობის უფლებამოსილებას.
შესაბამისად, ამხანაგობის წევრს პასუხისმგებლობა ეკისრება იმ მზრუნველობისათვის
ნებისმიერ დარღვევისათვის, რომელიც მას ერთობილივი საქმიანობის
ხელშეკრულებიდან გამომდიანრე დაკისრებულ მოვალეობათა განხორციელებისას
ეკისრება.39 პასუხისმგებლობის საკითხი არ დადგება იმისდა მიუხედავად იმ
შემთხვავაში, როდესაც ამხანაგობის წევრი, მართალია წევრად მიღებული იყო
სპეციალობის, გამოცდილების, პირადი თვისებებისა და პროფესიის
გათვალისწინებით, თუმცა მის მიერ ნაკისრი ვალდებულების შესრულება ვერ
განხორციელდა მისი მხრიდან არასაკმარისი გამოცდილების, არაკვალიფიციურობის
და ა. შ. გამო.40 ამ შემთხვევაში, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი შესაძლებლობების
სათანადო შეფასება ვერ განხორციელდა, ადგილი ქონდა მის მიმართ გადამეტებულ
ნდობას, ეს კი გამოიწვევს ამხანაგობის საერთო რისკს და ამგვარი საქმიანობიდან
წარმოშობილი ზიანი გადანაწილდება ამხანაგობის ყველა მონაწილეზე, მათი წილების
პროპორციულად ან თანაბრად, თუკი წილები ხელშეკრულებით არ არის
განსაზღვრული.41
35 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2009 წლის 4 ივნისის N ას-90-423-09 გადაწყვეტილება.

36 იქვე.
37 ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, 1999, გვ. 228,
38 იქვე.
39 Schulze, in Schulze BGB Komm., 8. Aufl., § 708, Rn. 1.
40 ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), გვ. 133.
9
IV. ამხანაგობიდან გასული წევრების პასუხისმგებლობა ამხანაგობის

16 ამხანაგობის წევრის გასვლა ამხანაგობიდან არ განაპირობებს მის განთავისუფლებას
პასუხისმგებლობისაგან.42 ამხანაგობის წევრს, ამხანაგობისაგან მისი გასვლის
მიუხედავად, პასუხისმგებლობა ეკისრება ამხანაგობის იმ ვალდებულებებისათვის,
რომელიც ამხანაგობას მისი წევრობის პერიოდში წარმოეშვა.43 ვინაიდან ამხანაგობას არ
გააჩნია მინიმალური საწესდებო კაპიტალი, რომელიც ამხანაგობის არსებობას
გარანტირებულს გახდიდა და ამხანაგობა დამოკიდებულია მისი წევრების არსებობაზე,
კრედიტრის ინტერესის დაცვიდან გამომდინარე კრედიტორებს უნდა ჰქონდეთ
შესაძლებლობა, ამხანაგობიდან წევრის გასვლის მიუხედავად მის ქონებაზე მოთხოვნის
დაკმაყოფილების მიმართვისა.44 ამხანაგობის წევრობის განმავლობაში წარმოშობილად
ითვლება ნებისმიერი ვალდებულება, რომლის წარმოშობის სამართლებრივი
საფუძველი ამხანაგობაში მისი წევრობის განმავლობაში წარმოიშვება, მიუხედავად
იმის თუ რეალურად როდის დგება ამ ვალდებულებათა შესრულების მოთხოვნის
ვადა.45 კრედიტორი უფლებამოსილია, ამხანაგობიდან გასულ ამხანაგობის წევრს
მიმართოს მოთხოვნით და მას მოსთხოვოს ამხანაგობის ვალდებულებათა მთლიანი
ანდა ნაწილობრივი შესრულება. ამხანაგობის წევრთა ნებისმიერი სხვაგვარი შეთანხმება
ამხანაგობიდან გასული წევრის პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით ბათლია
ამხანაგობის კრედიტორებისათვის.
17 ამხანაგობიდან გასვლა გავლენას ახდენ ამხანაგობის წევრის მდგომარეობაზე და,

შესაბამისად, ამხანაგობის წევრობის კანონიერ შედეგზე — ამხანაგობის
ვალდებულებებისათვის სოლიდარულ პასუხისმგებლობაზე.46 შესაბამისად,
ამხანაგობიდან გასვლის შემდეგ წარმოშობილ ვალდებულებებზე ამხანაგობის გასული
წევრების პასუხისმგებლობა არ გავრცელდება.
V. ამხანაგობაში შესული წევრების პასუხისმგებლობა ამხანაგობის

18 ამხანაგობიდან შესაძლებელია არა მხოლოდ მისი წევრი გავიდეს, არამედ ასევე ახალი
წევრი შევიდეს ამხანაგობაში. ამ შემთხვევაში, განსაკუთრებული პრაქტიკული
მნიშვნელობისაა საკითხი, თუ ამხანაგობის რომელი ვალდებულებებისათვის აგებს
ამხანაგობის ახალი წევრის პასუხს. ამხანაგობის მომწესრიგებელი ნორმები ამ

43 MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 128, Rn. 40; იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2012 წლის 18
დეკემბრის N 2ბ/3775-12 გადაწყვეტილება.
10
საკითხთან დაკავშირებით, მართალია, რაიმე რეგულირებას არ იძლევა, თუმცა

ამხანაგობის, როგორც პეროსნალური საზოგადოების, თავისებურებიდან გამომდინარე
მართებულია, ამ შემთხვევაში, ახალ წევრს პასუხისმგებლობა დაეკისროს შესვლის
მომენტში არსებული ამხანაგობის ყველა ვალდებულებისათვის. საკითხის ამგვარი
გადაწყვეტა სწორია ამხანაგობის კრედიტორთა დაცვიდან გამომდინარე.47 ვინაიდან
კრედიტორი არ არის ვალდებული, არკვიოს ამხანაგობის წევრთა აქტუალური
შემადგენლობა.48 მას ხშირად ამის არც საშუალება გააჩნია.49 შესაბმისად, ამგვარი
რეგულირება გარანტირებულს ხდის კრედიტორის მოთხოვნის დაკმაყოფილებას იმ
შემთხვევაშიც კი, როდესაც ამხანაგობაში მხოლოდ ახლად შესული წევრი აღმოჩნდება
გადახდისუნარიანი.
იმისათვის რომ ამხანაგობის ახალ წევრს პასუხისმგებლობა დაეკისროს, აუცილებელია 19

ამხანაგობის არსებობა და მასში ამ ახალი წევრის შესვლა წევრად. არ არის საკმარისი,
თუ ამ ახალ წევრთან ერთად განხორციელდება ამხანაგობის დაფუძნება. ამხანაგობაში
მისი წევრის შესვლა, შესაძლებელია, სხვადასხვანაირად განხორციელდეს. იგი,
შესაძლებელია, არა მხოლოდ ამხანაგობის წილის შესყიდვით, არამედ ასევე
მემკვიდროებით ანდა ამხანაგობასთან ხელშეკრულების გაფორმებით განხორციელდეს.
ამხანაგობაში შესვლის მომენტიდან ახალი წევრი პასუხს აგებს როგორც წევრობამდე,
ასევე ამხანაგობაში წევრად შესვლის მომენტიდან წარმოშობილი ამხანაგობის
ვალდებულებებისათვის მესამე პირთა წინაშე. იგი პასუხს აგებს შეუზღუდავად,
პირადად, მთელი თავისი ქონებით. ამხანაგობის წევრთა ნებისმიერი სხვაგვარი
შეთანხმება ახმანაგობის ახალი წევრის პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით,
ბათილია ამხანაგობის კრედიტორებისათვის.50
VI. ერთობილივი საქმიანობის განხორციელების შედეგად მიღებული ინფრომციის

საიდუმლოდ შენახვის ვალდებულება
ამხანაგობის წევრები ვალდებულნი არიან, არ გაახმაურონ ერთობლივი საქმიანობის 20
განხორციელების შედეგად მიღებული ინფორმაცია. აღნიშნული ვალდებულება
თანაბრად ეხება ამხანაგობის თითოეულ წევს. გარკვეულ შემთხვევებში, შესაძლებელია,
ამხანაგობის წევრს ამხანაგობიდან მისი გასვლის მიუხედავად გარკვეული პერიოდის
განმავლობაში მოეთხოვოს ერთობლივი საქმიანობის განმავლობაში მიღებული
ინფორმაციის საიდუმლოდ შენახვა. გახმაურებას არ ექვემდებარება ერთობილივი
47 Habersack/Schürnbrand, Die Haftung des eintretenden Gesellschafters für Altverbindlichkeiten der Gesellschaft
bürgerlichen Rechts, JuS 2003, S. 740 ff.
48 Steitz, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl, § 130 HGB, Rn. 1.
11
საქმიანობის განხორციელების შედეგად მიღებული ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც

არ არის საჯარო და მხოლოდ ამხანაგობის წევრებისათვის გახდა ცნობილი მათი
წევრობიდან გამომდინარე და რომელთა მიმართებაშიც ამხანაგობას მისი საიდუმლოდ
შენახვის ინტერესი გააჩნია. ასე მაგლითად, აღნიშნული ინფორმაცია შესაძლებელია
იყოს ინფრომაცია ამხანაგობის მარკეტინგული სტრატეგიის შესახებ, ამხანაგობის მიერ
აღებული კრედიტების შესახებ და ა.შ. ნებისმიერი ამგვარი ინფორმაციის მიმართ
ამხანაგობას უნდა გააჩნდეს მისი საიდუმლოდ შენახვის ინტერესი. აღნიშნული
ვალდებულების დარღვევა, შესაძლებელია, გახდეს ამხანგობის წევრის მიმართ ნდობის
დაკარგვისა და, შესაბამისად, ამხანაგობის ხელშეკრულების მოშლის საფუძველი.
გარდა ამისა, აღნიშნული ვალდებულების დარღვევამ შესაძლოა განაპირობოს ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობა. ამხანაგობის წევრი ამხანაგობისათვის
მიყენებული ზიანისათვის პასუხს აგებს მთელი თავისი ქონებით.
12
მუხლი 938. უარი ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულებაზე
1. თუ ხელშეკრულება პირდაპირ არ განსაზღვრავს ერთობლივი საქმიანობის ვადას,

ყოველ მონაწილეს ნებისმიერი დროს შეუძლია უარი თქვას ერთობლივ საქმიანობაში
მონაწილეობაზე. ხელშეკრულებიდან გასვლა დაუშვებელია ისეთ დროს ან ისეთ
გარემოებაში, რომელიც საზიანო იქნება ერთობლივი საქმიანობისათვის.
2. თუ მონაწილეთა შეთანხმებით განსაზღვრულია ერთობლივი საქმიანობის ვადა,

ხელშეკრულებიდან გასვლა დაიშვება მხოლოდ პატივსადები მიზეზის არსებობისას
3. ერთ-ერთი მონაწილის გასვლა იწვევს ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტას.

ხელშეკრულება შეიძლება ითვალისწინებდეს ერთ-ერთი მონაწილის გასვლას
ერთობლივი საქმიანობის შეუწყვეტლად. ასეთ შემთხვევაში გამსვლელი მონაწილის
წილი ნაწილდება სხვა მონაწილეებს შორის. გამსვლელ მონაწილეს წილის კომპენსაცია
მიეცემა ფულადი სახით. ამასთან, მხედველობაში მიიღება გასვლის დროისათვის
შეუსრულებელი გარიგებები. თუ გასვლის მომენტისათვის საერთო ქონება ვეგარ
ფარავს საერთო ვალებს, გამსვლელი ვალდებულია დანარჩენ მონაწილეებს
გადაუხადოს თავისი წილის შესაბამისი თანხა. გამსვლელი ვალდებულება გასვლის
მომენტში არსებული კრედიტორების წინაშე უცვლელია.
4. ბათილია შეთანხმება, რომელიც აქუმებს ან ზღუდავს ხელშეკრულებიდან

მონაწილის გასვლის უფლებას

II. ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების განხორციელება ................................................................... 3
1. გასვლის უფლებაზე უფლებამოსილი ................................................................................................ 3
2. გასვლა – მიღებასავადებულო ნების გამოვლენა .............................................................................. 4
3. ხელშეკრულებიდან გასვლის ფორმა .................................................................................................. 4
4. შინაარსი ................................................................................................................................................... 4
III. ხელშეკრულებიდან გასვლა განუსაზღვრელი ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულების
შემთხვევაში .......................................................................................................................................................... 5
1. ხელშეკრულებიდან ნებისმიერ დროს გასვლის პრინციპი ............................................................. 5
2. ვადა ........................................................................................................................................................... 5
3. ამხანაგობიდან გასვლის უფლების შეზღუდვა ................................................................................. 6
IV. ხელშეკრულებიდან გასვლა განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულების
შემთხვევაში .......................................................................................................................................................... 6
1. ზოგადად .................................................................................................................................................. 6
2. პატივსადები საფუძვლი ........................................................................................................................ 7
V. ხელშეკრულებიდან გასვლის შეზღუდვის აკრძალვა .......................................................................... 9
VI. უფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვა ........................................................................................ 10
VII. ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივი შედეგები ................................................................ 10
1

1 ამხანაგობა, როგორც პერსონალური საზოგადოების ძირითადი ტიპი, როგორც წესი,
ამხანაგობის ცალკეულ წევრთა ინდივიდუალურობის მიმართ ნდობის გამო იქმნება.1
აქედან გამომდინარე, იგი განაპირობებს ვალდებულებითსამართლებრივი
ურთიერთობის წარმოშობას, რომელიც მონაწილეთა მიმართ მაღალ
ურთიერთნდობაზეა დამყარებული. შესაბამისად, ჩვეულებრივ, ამხანაგობის არსებობა,
როგორ წესი, დამოკიდებულია მისი ყველა წევრის კუთვნილებაზე ამხანაგობაში.2
ამხანაგობის წევრს ისევე ნაკლებად აქვს საკუთარი შეხედულებისამებრ ამხანაგობის
წილის გასხვისების უფლება, როგორც ამხანაგობაში თავისულფად შესვლისა და
გასვლის უფლება.3 თუმცა აღნიშნული არ გულისხმობს ამხანაგობიდან, როგორც
გრძელვადიანი ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობით დადგენილი
ბოჭვიდან, განთავისუფლების აკრძალვას. სახელშეკრულებო თავისუფლების
გამოვლინებაა არა მხოლოდ ხელშეკრულების დადება, ხელშეკრულების შინაარსის
განსაზღვრა, კონტრაჰენტის არჩევა და ა. შ. არამედ, ცალმხრივად
ხელშეკრულებიდან გასვლა, ხელშეკრულებაზე უარის თქმა ანდა ხელშეკრულების
შეწყვეტა.4 აქედან გამომდინარე, გრძლევადიანი ვალდებულებითსამართლებრივი
ურთიერთობიდან გასვლა ინდივიდის პიროვნული თავისუფლებიდან გამომდინარე,
რა თქმა უნდა, შესაძლებელი უნდა იყოს.5 სწორედ ამ მოსაზრებას განამტკიცებს
კოდექსის 938-ე მუხლიც, რომელიც ფუნქციონალურად უფრო ხელშეკრულების
მოშლის შესაბამისია.6 მუხლი განსაზღვრავს ერთობლივი საქმიანობიდან ამხანაგობის
წევრის გასვლის შესაძლებლობას, მისი გასვლის წესს და ასევე ამხანაგობიდან
ამხანაგობის წევრის გასვლის თანმდევ შედეგებს.7 მუხლის პირველი ნაწილი
განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გასვლის წესს და
თავისებურებას განსაზღვრავს. კანონმდებელი დასაშვებად მიიჩნევს განუსაღვრელი
ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან ნებისმიერ დროს გასვლას, გარდა
ისეთი დროისა და გარემოებისა, რომელშიც ამხანაგობიდან გასვლა დამაზარალებელი
შეიძლება აღმოჩნდეს ერთობლივი საქმიანობისათვის.
2 მუხლის მეორე ნაწილი განსაზღვრული ვადით დადებული ხელშეკრულებიდან

გასვლის წესს განსაზღვრავს. იგი ზღუდავს ხელშეკრულებიდან ნებისმიერ დროს
4 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 14 ნოემბრის N ას-351-334-2013 განჩინება.

6 ამ საკითხთან დაკავშირებით იხ. მაჭარაძე, ხელშეკრულებიდან გასვლა და ხელშეკრულების მოშლა —
განსხვავება და სამართლებრივი შედეგები, ქართული სამართლის მიმოხილვა, სპეციალური გამოცემა,

2008, გვ. 125.
2
გასვლის პრინციპს და ერთობილივი საქმიანობის ვადის დასრულებამდე ამგვარ

გასვლას მხოლოდ პატივსადები საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში მიიჩნევს
დასაშვებად.
მუხლის მესამე ნაწილში კანონმდებელი ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივ 3

შედეგებს არეგულირებს. იგი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ჩვეულებრივ
ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გასვლა ერთობლივი საქმინაობის დასრულებას
განაპირობებს. თუმცა იქვე განმარტავს, რომ გასვლა შეიძლება არ განაპირობებდეს
ერთობლივი საქმინაობის დასრულებას და ხელშეკრულება ითვალისწინებდეს მისი
გაგრძელების შესაძლებლობას. მუხლის ამავე ნაწილში კანონმდებელი ადგენს ასეთ
შემთხვევაში ამხანაგობიდან გასული წევრის წილის განაწილების, მისთვის
კომპენსაციის მიცემისა და მისი პასუხისმგებლობის საკითხებს.
მუხლის ბოლო ნაწილში კანონმდებელი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ნორმით 4

გათვალისწინებული ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება იმპერატიული
რეგულირებაა და ამხანაგობის წევრთა ნებისმიერი შეთანხმება, რომელიც
გამორიცხავდა ანდა შეზღუდავდა ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას, ბათილად
ჩაითვლება.
II. ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების განხორციელება
1. გასვლის უფლებაზე უფლებამოსილი
მუხლის დანაწესიდან გამომდინარე, გასვლის უფლებაზე უფლებამოსილია 5

ამხანაგობის ნებისმიერი წევრი. ამხანაგობიდან გასვლის უფლება წევრობისგან
განუყოფელი მმართველობითი უფლებაა, შესაბამისად, იგი შეუძლებელია ამხანაგობის
წევრობისაგან დამოუკიდებლად მესამე პირზე იქნეს გადაცემული (იხ. 936-ე მუხლის
კომენტ. ველი 2-3). დასაშვებია ამ უფლების განხორციელება წარმომადგენლის
მეშვეობით.8 შესაძლებელია, რამდენიმე ამხანაგობის წევრმა ერთობლივად
განახორციელოს ამხანაგობიდან გასვლა.9 თუ ყველა ერთის გარდა განახორციელებს
ამგვარ უფლებას, მაშინ ამხანაგობა შეწყვეტილად ჩაითვლება.
8 Wiedemann, Rechte und Pflichten des Personengesellschafters, in: WM Sonderbeilage Nr. 7, 1992, S. 23, 49.
9 Henssler/Kilian, Zulässigkeit und Grenzen einer gemeinschaftlichen Kündigung der Mitgliedschaft in der
Mitunternehmer-Personengesellschaft, ZIP 2005, S. 2229.
3
2. გასვლა – მიღებასავადებულო ნების გამოვლენა
6 ხელშეკრულებიდან გასვლა ცალმხრივი მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენაა

ამხანაგობის წევრისა, რომელიც მიზნად ისახავს ამხანაგობიდან გასვლას.10 იგი
შესაძლებელია როგორც პირადად, ასევე წარმომადგენლის მეშვეობით
განხორციელდეს. შეზღუდული ქმედუნარიანობისა და ქმედუუნარო წევრების ნების
გამოვლას ხელშეკრულებიდან გასვლის თაობაზე ახორციელებენ მათი კანონიერი
წარმომადგენლები. ხელშეკრულებიდან გასვლაზე მიმართული ნების გამოვლენის
ნამდვილობისათვის აუცილებელია, იგი ამხანაგობის ყველა წევრის მიმართ იყოს
მიმართული11 და თითოეულ მათგანს მიუვიდეს (51 I).12 ამხანაგობის
წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი წევრისათვის მისი მისვლა არ არის საკმარისი
იმისათვის, რომ გასვლა ნამდვილად ჩაითვალოს.13 წარმოამდგენლობაზე
უფლებამოსილი პირის უფლებამოსილება ვრცელდება ამხანაგობაზე და არა მის
წევრებზე. სხვაგვარად გვექნება საქმე, როდესაც ამხანაგობის ხელშეკრულებით
ამხანაგობის წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის წევრს გააჩნია ამგვარი
უფლებამოსილება ანდა ხელშეკრულებით აკისრია ვალდებულება, ამგვარი ნების
გამოვლენის მიღების შემთხვევაში, იგი გასაცნობად ამხანაგობის სხვა წევრებს
გადაუგზავნოს.14
3. ხელშეკრულებიდან გასვლის ფორმა
7 ნების გამოვლენის ნამდვილობისათვის, რომელიც მიმართულია საზოგადოებიდან

ამხანაგობის წევრის გასვლაზე, კანონმდებელი, ჩვეულებრივ, რაიმე ფორმის დაცვას არ
მოითხოვს. შესაბამისად, იგი შესაძლებელია, ჩვეულებრივ, როგორც ზეპირად, ასევე
წერილობითი ფორმით განხორციელდეს. თუმცა შესაძლებელია, ამხანაგობის
ხელშეკრულება შეიცავდეს მოთხოვნებს ამხანაგობის ფორმასთან დაკავშირებით.15 ამ
შემთხვევაში, ნების გამოვლენის ნამდვილობისათვის აუცილებელია ამგვარი ფორმის
მოთხოვნათა დაცვა.
4. შინაარსი
8 ამხანაგობის წევრის ნების გამოვლენიდან ნათლად და ერთმნიშვნელოვნად უნდა

გამომდინარეობდეს მისი ნება ამხანაგობიდან გასვლისა და სახელშეკრულებო ბოჭვის
10 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 7 მაისის N ას-277-264-2013 განჩინება;

Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 723, Rn. 9.
12 Saegner, in Schulze BGB Komm., 8 Aufl., § 723, Rn. 2.
4
დამთავრებისა.16 არ არის აუცილებელი, სიტყვების „ხელშეკრულებიდან გასვლის“

გამოყენება.17 სახელშეკრულებო ბოჭვის დასრულებისა და ამხანაგობის
ხელშეკრულებიდან გასვლის სურვილი შესაძლებელია ასევე სიტყვათაწყობით
„ხელშეკრულებიდან გასვლა“, „ხელშეკრულების მოშლა“, „ხელშეკრულების
დამთავრება“ იქნეს გამოხატული.18 ამ შემთხვევაში, მთავარია, რომ ყველა ეს ტერმინი
ნათლად გამოხატავს სახელშეკრულებო ბოჭვის დამთავრების სურვილს.
III. ხელშეკრულებიდან გასვლა განუსაზღვრელი ვადით დადებული ამხანაგობის

ხელშეკრულების შემთხვევაში
1. ხელშეკრულებიდან ნებისმიერ დროს გასვლის პრინციპი
განუსაზღვრელი ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულების შემთხვევაში, 9

ხელშეკრულებიდან გასვლისათვის კანონმდებელი რაიმე ვადის დაცვას არ
ითვალისწინებს და, შესაბამისად, ამხანაგობის თითოეულ მონაწილეს იგი ნებისმიერ
დროს შეუძლია განახორციელოს. ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების
განხორციელებისათვის, ამ შემთხვევაში, არც ხელშეკრულებიდან გასვლის რაიმე
საფუძვლის არსებობაა აუცილებელი.19 ამხანაგობა განუსაზღვრელი ვადით არის
დადებული, როდესაც ამხანაგობის ხელშეკრულებაში ამხანაგობის საქმიანობის ვადის
შესახებ არაფერია ნათქვამი.20 განუსაზღვრელი ვადით ჩაითვლება ამხანაგობის
ხელშეკრულება დადებულად მაშინაც, როდესაც იგი ამხანაგობის წევრთა სიცოცხლის
ხანგრძლივობით არის გაფორმებული.21
2. ვადა
ხელშეკრულებიდან გასვლა ნებისმიერ დროს არ გულისმოხბს ამხანაგობის წევრის 10

დაუყოვნებლივ გასვლას ამხანაგობიდან. განუსაზღვრელი ვადით დადებული
ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია, ითვალისწინებდეს ხელშეკრულებიდან
გასვლის ვადებს.22 ამგვარი ვადების არსებობის შემთხვევაში ხელშეკრულებიდან
გამსვლელმა ამხანაგობის წევრმა უნდა დაიცვას ისინი და განცახდება
ხელშეკრულებიდან გასვლის თაობაზე ამ ვადების განმავლობაში გააკეთოს. ამგვარი
ვადის არარსებობის შემთხვევაში, ხელშეკრულებიდან გამსვლელმა ამხანაგობის წევრმა

18 იქვე.
19 შდრ. ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 938, გვ. 300; Hadding/Kießling, in Sorgel
BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 723, Rn. 25.
5
ხელშეკრულებიდან გასვლის შესახებ განცადება გასვლამდე 3 თვით ადრე უნდა

გააკეთოს.23
3. ამხანაგობიდან გასვლის უფლების შეზღუდვა
11 გასვლის უფლება, მართალია, ამხანაგობის წევრის უფლებაა, რომელსაც იგი საკუთარი

ინტერესებიდან გამომდინარე ახორიცელებელს, თუმცა კანონმდებელი ამ უფლების
განხორეციელებასაც უწესებს საზღვრებს. კერძოდ, ერთგულების მოვალეობიდან
გამომდინარე, იგი ვალდებულია, ხელშეკრულებიდან გასვლისას მხედველობაში
მიიღოს ამხანაგობისა და მისი წევრების ინტერესები. დაუშვებელია ამხანაგობიდან
გასვლა იმ დროს და იმ გარემოებაში, როდესაც ამ გასვლით ამხანაგობის საქმიანობას და
მის წევრებს ზიანი მიადგება. ამგვარი შემთხვევა მაშინ არის სახეზე, როდესაც
ხელშეკრულებიდან გამსვლელი ამხანაგობის წევრი, მართალია, უფლებამოსილია
ხელშეკრულებიდან გასვლაზე, თუმცა საამისოდ იმ დროს ანდა იმ გარემოებას ირჩევს,
რომელიც დამაზარალებელი იქნება ერთობილივი საქმიანობისათვის.24
12 თუ ხელშეკრულების გასვლა ისეთ დროს ანდა ისეთ გარემოებაში განხორციელდება,

რომელიც ზიანის მომტანი იქნება ამხანაგობისათვის, მიუხედავად ამისა, ამგვარი
გასვლა ჩაითვლება ნამდვილად.25 თუმცა ხელშეკრულებიდან გამსვლელი ამხანაგობის
წევრი ვალდებულია, ამ შემთხვევაში, აუნაზღაუროს ამხანაგობის დარჩენილ წევრებს
ხელშეკრულებიდან გასვლის შედეგად მიყენებული ზიანი.26
IV. ხელშეკრულებიდან გასვლა განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის

ხელშეკრულების შემთხვევაში
13 ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან ნებისმიერ დროს გასვლის უფლებას ზღუდავს

კანონმდებელი იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის ხელშეკრულება განსაზღვრული
ვადით არის დადებული. ამ შემთხვევაში, ერთობლივი საქმიანობის ვადის
დასრულებამდე ხელშეკრულებიდან ვადაზე ადრე გასვლა დასაშვებია მხოლოდ
პატივსადები საფუძვლის არსებობისას. აღნიშნული რეგულირება გამოხატულებაა
ზოგადი პრინციპისა, რომლის თანამხადაც გრძელვადიანი ვალდებულებით
23 ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), გვ. 186.

25 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 723, Rn. 19; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB
26 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 723, Rn. 56; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 723,
Rn. 44.
6
სამართლებრივი ურთიერთობიდან მონაწილის გასვლა პატვისადები საფუძვლიდან

გამომდინარე ყოველთვის დასაშვებია (399 I).
განსაზღვრული ვადით დადებულად ჩაითვლება ამხანაგობის ხელშეკრულება მაშინ, 14

როდესაც ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან ნათლად გამომდინარეობს მისი საქმიანობის
ვადა ანდა ამხანაგობის მიზანი იძლევა მისი დადგენის შესაძლებლობას.27 ვადა
განსაზღვრულად ჩაითვლება ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის
საქმიანობის ვადა ობიექტური გარემოებების გათვალისწინებით იძლევა მისი დადგენის
შესაძლებლობას.28
პატივსადები საფუძვლიდან გამომდინარე ამხანაგობიდან გასვლისათვის 15

აუცილებელია გასვლის მომენტში პატივსადები საფუძვლის არსებობა.29 უფრო
მოგვიანებით წარმოშობილ პატვისადებ საფუძველს, ამხანაგობიდან გასვლის
თვალსაზრისით, მნიშვნელობა არ ენიჭება. ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე
ამხანაგობიდან გასვლის განცხადებაში აუცილებელია გასვლის საფუძვლის მითითება,
თუ ამხანაგობის წევრებისათვის ხელშეკრულებიდან გასვლის საფუძველი ისედაც
ცნობილი არ არის.30
2. პატივსადები საფუძვლი
პატივსადები საფუძველი სახეზეა, როდესაც ხელშეკრულებიდან გამსვლელ 16

ამხანაგობის წევრს კონკრეტული ვითარების, მათ შორის, დაუძლეველი ძალისა და
ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით, ასევე კეთილსინდისიერების პრინციპიდან
გამომდინარე, არ შეიძლება მოეთხოვოს სახელშეკრულებო ურთიერთობის გაგრძელება
შეთანხმებული ვადის ან ხელშეკრულებიდან გასვლისათვის დაწესებულ თარიღამდე
(399 I).31
სახეზეა თუ არა პატივსადები საფუძველი, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში 17

სასამართლოს მიერ უნდა დადგინდეს. სააამისოდ აუცილებელია ამხანაგობის წევრის
ინტერესი ხელშეკრულებიდან გასვლაზე შეთანასწორებულ იქნეს ამხანაგობის სხვა
წევრების ინტერესთან ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძლებაზე. პატივსადები
საფუძველი აბათილებს ხელშეკრულების გასვლისათვის დადგენილი ვადის დაცვას,

28 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen, BGB Komm., 2. Aufl., § 723, Rn. 13.
7
ვინაიდან ხელშეკრულების გასვლისათვის დადეგენილი ვადის დაცვამ, შესაძლოა,

ხელშკერულების მხარის ინტერესების მნიშვნელოვანი დაზიანება განაპირობოს.32
18 პატვისადები საფუძველი, შესაძლებელია, როგორც ამხანაგობის პიროვნებაში

მდგომარეობდეს, ასევე მისგან დამოუკიდებელ ობიექტურ გარემოებებიდან
გამომდინარეობდეს.
19 ხელშეკრულებიდან გასვლის, როგორც მეორადი უფლების, გამოყენებისათვის

აუცილებელ ზოგად წინაპირობად, ჩვეულებრივ, ხელშეკრულების დარღვევა
გვევლინება.33 თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ ამ შემთხვევაში ხელშეკრულებიდან
გასვლის კანონისმიერი შემთხვევა გვაქვს, რომელიც ფუნქციონალურად უფრო
ხელშეკრულების მოშლის მსგავსია, ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გასვლა
პატივსადები საფუძვლიდან გამომდინარე შესაძლებელია დაკავშირებული იყოს
ხელშეკრულების დარღვევასთან,34 თუმცა იგი არ არის ყოველთვის აუცილებლი
წინაპირობა ხელშეკრულებიდან გასვლისა პატივსადების საფუძვლიდან
გამომდინარე.35 ბრალის არსებობაც არ გვევლინება აუცილებელ წინაპირობად
ხელშეკრულებიდან გასვლისა. ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გასვლის საფუძველი
შეიძლება გახდეს ერთობლივი საქმიანობის გაძღოლაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის
წევრების მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება,36 ამხანაგობის წევრის მიერ
ამხანაგობის ხელშეკრულებით ნაკისრი ამხანაგობის მიზნის მიღწევისათვის
აუცილებელი მოქმედებების განუხორციელებლობა,37 მკაცრი უარი ამხანაგობის წევრის
მიერ ნაკისრი შესატანის განხორციელებაზე38 მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ზიანის
მიყენება ამხანაგობისათვის ანდა მნიშვნელოვანი დარღვევა ერთგულების
მოვალეობისა, რომელმაც ნდობის დაკარგვა განაპირობა ამხანაგობის წევრებს შორის39
და ა.შ.
32 მაჭარაძე, ხელშეკრულებიდან გასვლა და ხელშეკრულების მოშლა — განსხვავება და სამართლებრივი

შედეგები, ქართული სამართლის მიმოხილვა, სპეციალური გამოცემა, 2008, გვ. 147.
შედეგები, ქართული სამართლის მიმოხილვა, სპეციალური გამოცემა, 2008, გვ. 126, 127.

35 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 723, Rn. 12; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl.,
Band 2, § 723, Rn. 19; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 723,
Rn. 35.
36 BGH WM 1985, S. 997.
37 BGH BB 1981, S. 1128.
8
პატივსადები საფუძველი შესაძლებელია ასევე ამხანაგობის წევრის ობიექტური 20

ქცევისაგან დამოუკიდებელი გარემოებებიდან გამომდინარეობდეს.40 მაგალითად,
საერთო მიზნის მიღწევის დროებითი შეუძლებლობა,41 მნიშვნელოვანი ცვლილება
ამხანაგობის მიზნისა,42 მნიშვნელოვანი სტრუქრურული ცვლილებები,43 ასევე
ამხანაგობის წევრის მძიმე ავადმყოფობა, დიდი ასაკი ანდა ამხანაგობის სხვა წევრის
ბრალისაგან დამოუკიდებელი გარემოებებიც განაპირობებდეს.44
V. ხელშეკრულებიდან გასვლის შეზღუდვის აკრძალვა

მუხლის მეოთხე ნაწილის თანამხად, კანონმდებელი ბათილად მიიჩნევს ნებისმიერი 21
შეთანხმებას, რომელიც აუქმებს ანდა ზღუდვას ამხანაგობის წევრის
ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას. რეგულირება გამოხატულებაა ზოგადი
პრინციპისა, რომლის თანახმადაც დროში შეუზღუდავი პერსონალური ანდა
ეკონომიკური ბოჭვის კისრება, რომელიც არ იძლევა ხელშეკრულებიდან გასვლის
უფლებას, ამხანაგობის წევრის პერსონალურ თავისუფლებასთან შეუსაბამოა და,
შესაბამისად, მის მიერ არ შეიძლება იქნეს ნაკისრი.45 ნორმის ეს რეგულირება მოიცავს
როგორც განუსაზღვრელი ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან
გასვლის უფლებას, ასევე განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის
ხელშეკრულების შემთხვევაში პატივსადები საფუძვლის არსებობისას
ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას. ნებისმიერი შეთანხმება ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში, რომელითაც გამორიცხება ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება,
ჩაითვლება ბათილად.46 იგივე უნდა ითქვას შეთანხმებებზე, რომელბიც, მართალია,
ფორმალურად უშვებენ ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას, თუმცა მის
განხორციელებას ისეთ გარემოებებზე ხდიან დამოკიდებულს, რომლებიც
ფაქტობირვად შეუძლებელს ხდიან ამ უფლების განხორციელებას. ასე მაგალითად,
შეთანხმებანი, რომლებიც ამხანაგობის წევრის სიცოცლის ხანგრძლივობით იდება ანდა
შეთანხმებანი 99 წლით, 2100 წლამდე გვევლინებიან ბათილად, ვინაიდან ისინი
ფაქტობრივად გამორიცხავენ ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას.47 რაც შეეხება
ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გასვლის შეზღუდვას, ის, თუ როდის გვევლინება
ამგვარი შეზღუდვა შეუსაბამოდ, იგი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ორმხრივი

41 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 723, Rn. 32; Westermann, in Erman BGB Komm.,
13. Aufl., Band 1, § 723, Rn. 13.
43 იქვე.
45 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 723, Rn. 61; Saegner, in Schulze BGB Komm., 8. Aufl., § 723, Rn. 7.
9
ინტერესების ყოვლისმომცველი შეფასების და ყველა გარემოებების მხედველობაში

მიღების შედეგად უნდა დადგინდეს. ნებისმიერი შეთანხმება, რომელიც
დამოკიდებულს გახდიდა ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლების განხორიცელებას
ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილებაზე ანდა სხვა გარემოებაზე, არის ბათილი და არ
გამოიწვევს სამართლებრივ შედეგებს.
VI. უფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვა

22 ხელშეკრულებიდან გასვლის, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა სამოქალაქო
სამართლებრივი უფლების განხორციელების საზღვარს წარმოადგენს უფლების
ბოროტად გამოყენების აკრძალვა (115). შესაბამისად, დაუშვებელია ხელშეკრულებიდან
გასვლის უფლების განხორციელება მხოლოდ და მხოლოდ იმ მიზნით, რათა ამ
გასვლის შედეგად ზიანი მიადგეს ამხანაგობას. თუ, მიუხედავად ამისა, ამხანაგობის
წევრი ბოროტი განზრახვით, საზოგადოების ინტერესების დაზარალებისა და მისთვის
ზიანის მიყენების მიზნით განახორციელებს ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლებას,
მაშინ იგი კანონსაწინააღმდეგოდ და ბათილად ჩაითვლება და არ გამოიწვევს
სამართლებრივ შედეგებს.
23 უფლების ბოროტად გამოყენებად არ ჩაითვლება ამხანაგობის რამდენიმე წევრის მიერ

ერთბლივად გასვლა ხელშეკრულებიდან, როგორც რეაქცია ამხანაგობის არასასურველი
წევრის ამხანაგობიდან გარიცხვის შეუძლებლობაზე.48
VII. ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივი შედეგები

24 ამხანაგობა იქმნება ცალკეული ახმანაგობის წევრების პიროვნების, მისი პროფესიული
და საქმიანი გამოცდილების, პიროვნული თვისებების მიმართ განსაკუთრებული
ნდობიდან გამომდინარე. შესაბამისად, ერთ-ერთი წევრის გასვლა ამხანაგობიდან,
ზოგადი წესის თანამხად, განაპირობებს ერთობლივი საქმიანობის დასრულებას (938
III). აღნიშნული იმ შემთხვევაში გვაქვს სახეზე, როდესაც ერთობლივი საქმიანობის
გაგრძელება და დასახული მიზნის მიღწევა შეუძლებელია ამხანაგობაში გამსვლელი
წევრის მონაწილეობის გარეშე. ამ შემთხვევაში, ამხანაგობა დასრულდება და ქონება
განაწილდება 940-ე მუხლით დადგენილი წესით ანდა მათ შორის არსებული
შეთანხმების მიხედვით.
25 შესაძლებელია, ამხანაგობის წევრის გასვლის მიუხედავად, ერთობლივი საქმიანობა არ

დასრულდეს და დარჩენილმა წევრებმა განაგრძონ საქმიანობა. კერძოდ, აღნიშნული
შემთხვევა მაშინაა სახეზე, როდესაც ერთობლივი საქმიანობის გაგრძლება და

10
დასახული მიზნის მიღწევა შესაძლებელია ერთობლივ საქმიანობაში ამხანაგობიდან

გამსვლელი წევრის მონაწილეობის გარეშეც. ერთობლივი საქმიანობიდან ამხანაგობის
ერთ-ერთი წევრის გასვლის შემთხვევაში, ერთოლივი საქმიანობის გაგრძელების
შესახებ გადაწყვეტილება ამხანაგობის წევრებმა შეთანხმება შესაძლებელია ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში თავიდანვე გაითვალიწინონ ანდა შემდგომ მიიღონ. ამ შემთხვევაში,
ამხანაგობიდან გამსვლელი პირის წილი გადანაწილდება ამხანაგობის დანარჩენ
წევრებზე მათი წილის პროპორციულად ანდა მათ შორის არსებული შეთანხმების
მიხედვით.
ამხანაგობიდან გამსვლელ წევრს შეუძლია, დარჩენილი ამხანაგობის წევრებისაგან 26

მოითხოვოს მისი წილის შესაბამისად იმ მოთხოვნების შესრულება, რომელიც მას
გააჩნია ამხანაგობიდან გასვლის მომენტში ამხანაგობის მიმართ.49 კომეპნსაციის
განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება გასვლის მომენტში ამხანაგობის
შეუსრულებელი გარიგებები. იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობიდან გამსვლელი წევრის
მიერ განხორციელებული შესატანი ამხანაგობას საერთო საკუთრებაში (quoad dominium)
გადაეცა, მაშინ ამ უკანასკნელს ამხანაგობიდან გასვლის მომენტში ფულადი სახით
მიეცემა მისი კუთვნილი წილის კომპენსაცია (იხ. 940-ე მუხლის კომენტარი). ამასთან,
კომპენსაციის ღირებულების განსაზღვრისათვის გადამწყვეტია ამხანაგობაში
საგნობრივი შესატანის შეტანის მომენტში მისი ღირებულება.50 ამხანაგობის წევრები,
შესაძლებელია, ასევე შეთანხმდნენ ნივთის ღირებულებაზე მისი შეტანის მომენტში.
თუ შესატანის გადაცემა განხორციელდა სარგებლობის უფლებით (quoad usum) ანდა
მისი მთლიანი ღირებულების შეტანა (quoad sortem) განხორციელდა, მაშინ იგი
ამხანაგობიდან გამსვლელ წევრს უკან დაუბრუნდება (იხ. 940-ე მუხლის კომენტ.).
შესაძლებელია, ამხანაგობიდან გასვლის მომენტში ამხანაგობის ვალდებულებები 27

აღემატებოდეს ამხანაგობის ქონებას. ამ შემთხვევაში, გამსვლელი ამხანაგობის წევრი
ვალდებულია, ამხანაგობის დარჩენილ წევრებს გადაუხადოს საზოგადოების ქონებას
აღმატებული საზოგადოების ვალდებულების მოცულობიდან თავისი წილის
შესატყვისი თანხა. 51
აღნიშნული რეგულირება მსგავსია ამხანაგობის დასრულების
მომენტში არსებული მდგომარეობისა, როდესაც თუ საზოგადეობის ქონება საკმარისი
არ არის საზოგადოების ვალდებულებების დასაფარად, მაშინ ამხანაგობის წევრები
ვალდებულნი არიან, გაისტუმრონ ისინი თავისი წილის შესაბამისად (იხ. 940-ე მუხლის
11
28 ამხანაგობის წევრის ამხანაგობიდან გასვლა არ განაპირობებს ამ უკანასკნელის

პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლებას.52 ამხანაგობიდან გასული ამხანაგობის
წევრი ისევეა პასუხისმგებელი ამხანაგობის გასვლის მომენტში არსებული ამხანაგობის
ვალდებულებებისათვის, როგორც ერთობლივი საქმიანობის ამხანაგობაში წევრად
დარჩენილი წევრები.53 რაც შეეხება გასვლის შემდეგ წარმოშობილ ვალდებულებებს,
მათზე ამხანაგობიდან გასული წევრის პასუხისმგებლობა არ ვრცელდება.54

54 იქვე.
12
მუხლი 939. ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტის საფუძვლები
1. ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტის საფუძვლებია:

ა. ერთობლივი საქმიანობის შეთანხმებული ვადის გასვლა;
ბ. მონაწილეთა გადაწყვეტილება;
გ. ერთობლივი საქმიანობის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა;
დ. ერთობლივი საქმიანობის მიზნების განხორციელების შეუძლებლობა.
2. თუ ხელშეკრულება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს, ერთობლივი საქმიანობის

შეწყვეტის საფუძვლებია აგრეთვე:
ა. ხელშეკრულების ერთ-ერთი მონაწილის გარდაცვალება;
ბ. ერთ-ერთი მონაწილის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა;
გ. ხელშეკრულების მოშლა.

II. 939-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დასრულების საფუძვლები ................... 2
1. ერთობლივი საქმიანობის შეთანხმებული ვადის გასვლა ............................................................... 2
2. მონაწილეთა გადაწყვეტილება ............................................................................................................. 4
3. ერთობლივი საქმიანობის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა ............................. 5
4. ერთობლივი საქმიანობის მიზნების განხორციელების შეუძლებლობა ....................................... 6
III. 939-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებული დასრულების საფუძვლები ........................ 7
1. ხელშეკრულების ერთ-ერთი მონაწილის გარდაცვალება ............................................................... 7
2. ერთ-ერთი მონაწილის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა ................................ 10
3. ხელშეკრულების მოშლა...................................................................................................................... 11
IV. კანონით გაუთვალისწინებელი დასრულების საფუძველი .............................................................. 14
V. სამართლებრივი შედეგები ...................................................................................................................... 14

ერთობლივი საქმიანობა შესაძლებელია სხვადასხვა საფუძვლით დასრულდეს. ნორმის 1
არსი ამხანაგობის კანონისმიერი დასრულების საფუძვლების რეგულებაში
მდგომარეობს. ამ საფუძველბის დადგომის შემთხვევაში, ამხანაგობა დასრულებულად
ჩაითვლება კანონის ძალით.
ამხანაგობის დასრულების უმეტეს საფუძვლებში გამოხატულებას პოულობს 2

ამხანაგობის განსაკუთრებული თავისებურება მისი, პერსონალური ხასიათი, რომელიც
მის წევრების გაერთიანებას განაპირობებს განსაკუთრებული თვისებებით, ცოდნითა და
გამოცდილებით, პერსონალური თვისებებითა და თავისებურებებით და ა. შ.
შესაბამისად, როგორც წესი, ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრის სხვადასხვა გარემოებებით
განპირობებული გასვლა ამხანაგობიდან განაპირობებს ერთობლივი საქმიანობის
დასრულებას. თუმცა ერთობილივი საქმიანობის დასრულების კანონისმიერი
1
საფუძვლებიდან ყველა არ არის იმპერატიული ხასიათის და, შესაბამისად,

შესაძლებლობას იძლევა ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძელებისა, დარჩენილ წევრთა
გადაწყვეტილების საფუძველზე.
3 ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტის კანონში ჩამოთვილი საფუძვლები არ არის

ამომწურავი. გამომდინარე იქიდან, რომ ამხანაგობა ვალდებულებითსამართლებრივი
ხელშეკრულებაა, შესაძლებელია ამხანაგობის დასრულების საფუძველი ზოგადი
ვალდებულებითსამართლებრივი პრინციპებიდან გამომდინარეობდეს. აღნიშნული
საფუძველი სახეზეა იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის მხოლოდ ერთი წევრი
დარჩება სახეზე (იხ. ველი 38). გარდა ამისა, მხარეებს ხელშეკრულებით თავისუფლად
შეუძლიათ, დამატებით გაითვალისწინონ ერთობილივი საქმიანობის დასრულების სხვა
საფუძვლები.
II. 939-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დასრულების

საფუძვლები
1. ერთობლივი საქმიანობის შეთანხმებული ვადის გასვლა
4 ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია, როგორც განსაზღვრული, ასევე

განუსაზღვრელი ვადით დაიდოს. განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის
ხელშეკრულების შემთხვევაში, იგი ამ ვადის გასვლის შემდეგ ავტომატურად შეწყდება.1
ჩვეულებრივ, არის თუ არა ამხანაგობის ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით
დადებული, თვითონ ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობს.2 შესაბამისად,
ამხანაგობის ხელშეკრულება უნდა შეიცავდეს მითითებას ამხანაგობის საქმიანობის
ვადის შესახებ ანდა იძლეოდეს მისი დადგენის შესაძლებელობას.3 აღნიშნული
შესაძლებელია კონკრეტული ვადის მითითებით მოხდეს. ზუსტ კალენდარულ
თარიღზე მითითება არ არის აუცილებელი.4 საკმარისია, თუ ამხანაგობის საქმიანობის
ვადის დადგენა ობიექტური გარემოებებიდან გამომდინარე არის შესაძლებელი.5
შესაძლებელია, ასევე ამხანობის საქმიანობისა ვადა რაიმე გასაზღვრული მომავალი
მოვალენის დადგომაზედაც იყოს დამოკიდებული.6 განსაზღვრული ვადით
დადებულად ჩაითვლება ამხანაგობის ხელშეკრულება ასვე იმ შემთხვევაშიც, როდესაც
1 Roth, in Baumbach/Hueck HGB, 36. Aufl., § 131, Rn. 11.

2 შდრ. Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., Vorb. zum § 723, Rn.
8.
4 შდრ. Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, Vorb. zum § 723, Rn. 7; MüKo/Schäfer, BGB, 6.
Aufl., Vorb. zum § 723, Rn. 16.
6 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., Vorb. zum § 723, Rn. 16.
2
მისი არსებობა რომელიმე კონკრეტული წევრის წევრად ყოფნაზე არის

დამოკიდებული.7 ამხანაგობის საქმიანობის ვადა, შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის
მიზნიდანაც გამომდინარეობდეს. აღნიშნული მაშინაა სახეზე, როდესაც ამხანაგობა
რაიმე კონკრეტული შედეგის მიღწევის მიზნით არის დაფუძნებული (მაგ. გამოფენის
მოწყეობა, კორპუსის აშენება და ა.შ.).8 ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის საქმიანობის
შეთანხმებული ვადის გასვლა ერთობლივი საქმიანობის მიზნის მიღწევასთან იკვეთება.
განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულების დასასრული სახეზეა 5

არა მარტო მაშინ, როდესაც ადგილი აქვს კალენდარული თარიღით ანდა სხვაგვარად
განსაზღვრული ვადის გასვლას, არამედ ასევე მაშინაც, როდესაც ამხანაგობის
საქმიანობის ვადად განსაზღვრული ხდომილებაა შეთანხმებული, რომლის დადგომაც
უტყუარია, თუმცა დროის თვალსაზრისით მისი დადგომის მომენტი კი უცნობი.9
ამხანაგობის ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით არის თუ არა დადებული, ყოველ
კონკრეტულ შემთხვევაში ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან და მისი განმარტებიდან
უნდა დადგინდეს.
ვადის გასვლის მომენტიდან ამხანაგობა ითვლება დასრულებულად ისე, რომ ამასთან 6

დაკავშირებით ამხანაგობის წევრების მხრიდან რაიმე გადაწყვეტილების მიღება არ არის
აუცილებელი. ამხანაგობის წევრებს შეუძლიათ ამხანაგობის საქმიანობის ვადის
გასვლამდე ერთობლივი საქმიანობის დასასრული თავიდან აიცილონ. საამისოდ
აუცილებელია, ერთობლივი საქმიანობის ვადის გასვლამდე ამხანაგობის წევრებმა
მიიღონ გადაწყვეტილება ამხანაგობის საქმიანობის ვადის გაგრძელების შესახებ.10
ამგვარი შეთანხმება მოითხოვს ამხანაგობის ყველა მონაწილის თანხმობას, წინააღმდეგ
შემთხვევაში, ამხანაგობის ხელშეკრულება შეწყვეტილად ჩაითვლება.11
თუ, ხელშეკრულებით განსაზღვრული ვადის გასვლის მიუხედავად, ამხანაგობის 7

წევრები აგრძელებენ საქმიანობას პირობების შეუცვლელად მაშინ ითვლება, რომ
ამხანაგობის ხელშეკრულება გაგრძელებულია განუსაზღვრელი ვადით, თუ ამხანგობის
წევრები რაიმე კონკრეტული ვადით გაგრძელებაზე არ შეთანხმდნენ.12
7 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., Vorb. zum § 723, Rn. 8.
8 იქვე.
10 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., Vorb. zum § 723, Rn. 15.
12 იქვე.
3
2. მონაწილეთა გადაწყვეტილება
8 ერთობილივი საქმიანობის მონაწილეთა გადაწყვეტილებით ამხანაგობის

ხელშეკრულება, შესაძლებელია, ნებისმიერ დროს შეწყდეს. კანონმდებლის ამგვარი
გადაწყვეტილების საფუძვლად ის მოსაზრება გვევლინება, რომ ვინაიდან ამხანაგობა
მისი წევრების ნებაყოფლობითი გაერთიანების შედეგად იქმნება, კერძო ავტონომიის
პრინციპიდან გამომდინარე, მათ ამ ხელშეკრულების ნებისმიერ დროს დასრულების
უფლებაც უნდა გააჩნდეთ.13 ამასთან, მნიშვნელობა არ ენიჭება იმ გარემოებას,
ამხანგობის ხელშეკრულების ვადა განსაზღვრულია თუ არა.14 ამხანაგობის
მონაწილეებს შეუძლიათ, ასევე განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის
ხელშეკრულების მოქმედება შეთანხმებით დროზე ადრე დაასრულონ.15 მიზეზს, თუ
რატომ სურთ მონაწილეებს ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტა, მნიშვნელობა არა
აქვს.16 ერთობლივი საქმიანობის დასრულების სურვილი, შესაძლებელია, სხვადასხვა
გარემოებებიდან გამომდინარე იყოს განპირობებული.17
9 ამხანაგობის წევრთა ამგვარი შეთანხმება წარმოადგენს ამხანაგობის ხელშეკრულების

ცვლილებას, შესაბამისად, ჩვეულებრივ, მისი მიღებისათვის აუცილებელი
გადაწყვეტილება ერთხმად უნდა იქნეს მიღებული.18 ამხანაგობის ხელშეკრულება,
შესაძლებელია, ითვალისწინებდეს ასევე გადაწყვეტილების მიღებას ხმათა
უმრავლესობით (934 I). ჩვეულებრივ, ერთხმად ანდა ამხანაგობის წევრთა
უმრავლესობის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში, რომელიც ამხანაგობის
მნიშვნელოვანი ქონების გასხვისებას და შემოსავლის ამხანაგობის წევრებს შორის
განაწილებას გულისმხობს, სისტემურად ამავდროულად ამხანაგობის ხელშეკრულების
დასრულების გადაწყვეტილებაც მდგომარეობს.19
10 ამხანაგობის წევრთა გადაწყვეტილება, როგორც წესი, რაიმე ფორმის დაცვას არ

მოითხოვს. შესაბამისად, იგი შესაძლებელია როგორც წერილობითი, ასევე ზეპირი
ფორმითაც დაიდოს.20 ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია, ამგვარი
გადაწყვეტილების ნამდვილობას წერილობით ფორმის დაცვაზე ხდიდეს
დამოკიდებულს.

15 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., Vorb. zum § 723, Rn. 18; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung
2003, Vorb. zum § 723, Rn. 9.

17 იქვე.
18 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, Vorb. zum § 723, Rn. 9.
19 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., Vorb. zum § 723, Rn. 19; Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 131, Rn.
25.
4
ამხანაგობის ხელშეკრულების შეწყვეტის მომენტი ამხანაგობის წევრთა 11

გადაწყვეტილებიდან გამომდინარე განისაზღვრება.21 იგი, შესაძლებელია,
გადაწყვეტილების მიღებისთანავე ანდა გადაწყვეტილებაში მითითებული სხვა დროით
განსაზღვრული მომენტიდან დადგეს.22
3. ერთობლივი საქმიანობის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა
ერთობლივი საქმიანობა შეწყდება ამხანაგობის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის 12

წარმოების გახსნით. ამხანაგობის გაკოტრებაუნარიანობა „გადახდისუნარინობის საქმის
წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით რეგულირდება (2 I, 36).
იმისათვის, რომ გაკოტრების საქმე იქნეს ამხანაგობის ქონებაზე დაწყებული,
აუცილებელია გაკოტრების მატერიალური და ფორმალური წინაპირობების არსებობა.23
უპირველეს ყოვლისა, ამხანაგობის ქონებაზე გაკოტრების საქმის გახსნისათვის
აუცილებელია საკმარისი ქონების არსებობა.24 ამხანაგობა, რომელსაც არ გააჩნია
საკმარისი ქონება, ვერ გახდება გაკოტრებაუნარიანი სუბიექტი და მასზე, შესაბამისად,
ვერ გაიხსნება გაკოტრების საქმის წარმოება (20 IV).25 გარდა ამისა, გაკოტრების საქმის
გახსნისათვის აუცილებელია, ამხანაგობის კრედიტორების არსებობა.26 წინააღმდეგ
შემთხვევაში, გაკოტრების საქმის წარმოების გახნის საფუძველი სახეზე არ იქნებოდა.
გაკოტრების საქმის წარმოების დაწყებისათვის აუცილებელია, ასევე სახეზე იყოს
გაკოტრების საფუძველი. გაკოტრების საფუძველებად კანონის 13-ე მუხლში
გადახდისუუნარობა და მოსალოდენელი გადახდისუუნარობა სახელდება.27
გადახდისუუნარობად ითვლება მოვალის უუნარობა, დააკმაყოფილოს კრედიტორთა
ვადამოსული მოთხოვნა (III ა). მოსალოდნელი გადახდისუუნარობა კი ყოველთვის
მაშინ არის სახეზე, როდესაც მოვალე სათანადო ზომების მიუღებლობის შემთხვევაში
გახდება ან, შესაძლებელია, გახდეს გადახდისუუნარო (III ბ). გაკოტრების საქმის
წარმოების გახსნა ეხება მხოლოდ ამხანაგობის ქონებას და ამხანაგობის წევრთა პირად
ქონებაზე არ ვრცელდება.28
გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ განცხადების შეტანა ხდება 13

სასამართლოში. ამ განცხადებით მოვალის მიერ შესაძლებელია მოთხოვნილი იქნეს
გაკოტრება (17). გაკოტრება დაიწყება ასევე მომრიგებელი საბჭოს მიერ გაკოტრების

22 შდრ. MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 131, Rn. 21; Schäfer, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 131, Rn. 28.
23 მიგრიაული, შესავალი გაკოტრების სამართალში, 1999, გვ. 14.
24 შდრ. შნიტგერი/მიგრიაული, გადახდისუუნარობის საქართველოს კანონი, 2011, გვ. 42, 43, 128, 129;
ნინუა, ამხანაგობა ვალდებულებით-სამართლებრივ ურთიერთობებეში (დის.), გვ. 178.

25 შნიტგერი/მიგრიაული, გადახდისუუნარობის საქართველოს კანონი, 2011, გვ. 42, 43, 128, 129.
27 შნიტგერი/მიგრიაული, გადახდისუუნარობის საქართველოს კანონი, 2011, გვ. 29.
5
საქმის წარმოების დაწყების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებით (36 I). ამ

გადაწყვეტილების საფუძველზე სასამართლოს გამოაქვს განჩინება გაკოტრების საქმის
წარმოების დაწყების შესახებ (36 I). სასამართლოს მიერ განჩინების გამოტანის შემდეგ
გაკოტრების საქმის წარმოება ჩაითვლება გასხსნილად, ხოლო ერთობლივი საქმიანობა
შეწყვეტილად.29 იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო უარს განაცხადებს გაკოტრების
საქმის წარმოების გახსნაზე, მაშინ ერთობლივი საქმიანობა არ შეწყდება.
4. ერთობლივი საქმიანობის მიზნების განხორციელების შეუძლებლობა
14 ერთობლივი საქმიანობა შეწყვეტილად ჩაითვლება ამხანაგობის წევრების მიერ

ერთბლივად დასახული საერთო მიზნის მიღწევის შემთხვევაში.30 იმისათვის, რომ
ერთობლივი საქმიანობა მიზნის მიღწევით დასრულდეს, აუცილებელია, ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში განსაზღვრული მიზანი სრულად იქნეს მიღწეული.31 აღნიშნული
განსაკუთრებით ხშირია რაიმე კონკრეტული მიზნის მიღწევის მიზნით შექმნილი
ამხანაგობის შემთხვევაში. ამ დროს საერთო მიზნის მიღწევით გამოწვეული
დასრულება ამავდროულად ამხანაგობის დასრულების საფუძველს — ერთობლივი
საქმიანობის ვადის გასვლას ემთხვევა.32
15 ამხანაგობა შეწყვეტილად ჩაითვლება ასევე მაშინ, როდესაც ხელშეკრულებით

გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა შეუძლებელი აღმოჩნდება. იგულიხმობა
დასახული მიზნების განხორციელების შეუძლებლობა, რომელიც ამხანაგობის
წარმოშობის შემდეგ, ამხანაგობის საქმიანობის პროცესში წარმოშვება.33 უბრალოდ
დროებითი განხორციელების შეუძლებლობა, რომელიც ორგანიზაციული
ცვლილებებით, მათ შორის, დამატებითი კაპიტალის მოზიდვით გამოსწორებადია, არ
კმარა ერთობლივი საქმიანობის დასრულების ამ საფუძვლის დადგომისათვის.34
ერთობლივი საქმიანობით დასახული მიზნების მიღწევა ნათლად შეუძლებელი უნდა
იყოს და იგი დიდი ხნის განმავლობაში უნდა გრძელდებოდეს.35 საერთო მიზნის
მიღწევის დროებითი შეუძლებელობა, შესაძლებელია, ხელშეკრულების მოშლის
საფუძველი გახდეს.36
16 საერთო მიზნის მიღწევის შეუძლებელობა, შესაძლებელია, სხვადასხვა გარემოებებით

იყოს განპირობებული. გამომდინარე იქიდან, რომ ამხანაგობა პეროსნალური
საზოგადოებაა, ამგვარი შეუძლებლობა შესაძლებელია განპირობებული იყოს
30 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB, 2. Aufl., § 726, Rn. 3.
33 შდრ. Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 726, Rn. 1; Habermeier, in Staudinger BGB,

35 შდრ. Kilian, in Henssler/Strohn, Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., § 726, Rn. 4; Sprau, in Palandt BGB Komm., 73.
Aufl., § 726, Rn. 2.

6
მონაწილეთა ფიზიკური მდგომარეობით, ჯანმრთელობის მოშლით.37 იგი,

შესაძლებელია, გამოიწვიოს ერთობლივი საქმიანობის წარმართვისათვის აუცილებელი
მასალების აკრძალვამ38 ანდა მასზე ფასების მომატებამ,39 ამხანაგობის მიზნის
მიღწევისათვის აუცილებელი საშუალებებისა და ქონების შეუცვლელმა დაზიანებამ
ანდა განადგურებამ40 და ა. შ.
მიზნის განხორციელების შეუძლებელობა არ არის სახეზე, როდესაც ამხანაგობის 17

მიზნის მიღწევაზე ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრი ინტერესს დაკარგავს.41
III. 939-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებული დასრულების საფუძვლები
1. ხელშეკრულების ერთ-ერთი მონაწილის გარდაცვალება
როგორც არაერთხელ აღინიშნა, ამხანაგობა პერსონალური საზოგადოებაა, რომელიც 18

მის წევრთა გაერთიანების შედეგად იქმნება.42 პირთა ამგვარ გაერთიანებას საფუძვლად
უდევს ცალკეული მათგანის პროფესიული გამოცდილება, ცოდნა, პიროვნული
მონაცემები და ა.შ.43 შესაბამისად, ჩვეულებრივ, ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრის
გარდაცვალება ერთობლივი საქმიანობის დასრულებას განაპირობებს. ფიზიკური პირის
გარდაცვალებას უთანაბრდება მისი გარდაცვლილად გამოცხადება (22). სასამართლოს
მიერ პირის გარდაცვლილად გამოცხადების შესახებ სასამართლო გადაწყვეტილების
კანონიერ ძალაში შესვლის მომენტიდან ამხანაგობა შეწყვეტილად ჩაითვლება (22 III).
იმ შემთხვევაში, როდესაც ამხანაგობის წევრი იურიდიული პირია, მაშინ ერთობილივი
საქმიანობა დასრულებულად მისი ლიკვიდაციის მომენტიდან ჩაითვლება.44
ნორმა დისპოზიციური ხასიათსაა, შესაბამისად ამხანაგობის ხელშეკრულება, 19

შესაძლებელია, ამხანაგობის წევრის გარდაცვალების მიუხედავად, ითვალისწინებდეს
ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძელებას დარჩენილ წევრებთან ერთად.45 ამ შემთხვევაში,
ამხანაგობის ხელშეკრულება არ შეწყდება. პრაქტიკაში ძირითადად გვხვდება
შეთანხმებანი, რომლებიც ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძლებას ითვალისწინებენ
ამხანაგობის წევრის გარდაცვალების შემთხვევაში. ამგვარი შეთანხმება ამხანაგობის
წევრებმა, შესაძლებელია, თავიდან გააფორმონ ამხანაგობის ხელშკერულებაში.
ამხანაგობის წევრთა ნება, ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრის გარდაცვალების შემთხვევაში
გააგრძელონ ამხანაგობის საქმიანობა, არ არის აუცილებელი, ამხანაგობის
ხელშეკრულებაში ნათლად იყოს აღნიშნული. იგი, შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის
საერთო მიზნიდანაც გამომდინარეობდეს. ამგვარი შეთანხმებანი, ძირითადად,
გრძლევადიან საქმიანობაზე გათვლილი ამხანაგობის ხელშეკრულებების შემთხვევაში
38 Schöne in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 726, Rn. 7.
44 იქვე.
7
გვხვდება.46 ამასთან, ამგვარი გაგრძლების სურვილი ყოველი გარდაცვალების

შემთხვევაში თავიდან უნდა შემოწმდეს.47 შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის წევრები
მოგვიანებით ამხანაგობის წევრის გარდაცვალების შემდეგ გადაწყვეტილების
საფუძველზე შეთანხმდნენ ერთობილივი საქმიანობის გაგრძელების თაობაზე.
20 ამხანაგობის ხელშეკრულების გაგრძელება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში,

თუ გარდაცვლილი ანდა ლიკვიდირებული ფიზიკური თუ იურიდიული პირის
მონაწილეობის გარეშეც შესაძლებელია ერთობლივი საქმიანობის წარმართვა და
დასახული მიზნის მიღწევა.48 შესაბამისად, ამგვარი პერსონალურ თვისებებზე
დაფუძნებული გაერთიანება დარჩენილ წევრებს აყენებს წინაპირობის წინაშე,
გარდაცვალების შემთხვევაში დაასრულონ ამხანაგობა ანდა ყველა დარჩენილი წევრის
თანხმობით განახორციელონ მისი საქმიანობა შემდგომში.49 ამგვარ შემთხვევებში,
როგორც წესი, ამხანაგობის ხელშეკრულება არ ითვალისწინებს წილის მემკვიდრეობით
გადაცემის შესაძლებლობას და გარდაცვლილი წევრის მემკვდირეთა მიღება ახალ
წევრებად მხედველობაში არ მოდის მათი მხრიდან შესაბამისი კვალიფიკაციის
არარსებობის გამო.50 აღნიშნული არ ნიშნავს, რომ მათ ეკარგებათ წილის მიღების
უფლება. ამხანაგობის გარდაცვლილი წევრის მემკვიდრეებს მიეცემათ მათი კუთვნილი
წილის კომპენსაცია ისე, რომ ეს უკანასკნელნი არ გახდებიან ამხანაგობის წევრები.51
ამხანაგობის გარდაცვლილი წევრი ამოირიცხება ამხანაგობიდან.52 მისი წილი
გადანაწილდება ამხანაგობის დანარჩენ წევრებზე მათი წილის პროპორციულად ანდა
მათ შორის არსებული შეთანხმების მიხედვით.53
21 ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია, ითვალისწინებდეს წილის

მემკვიდრეობით გადაცემას და ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძელებას ამხანაგობის
გარდაცვლილი წევრის მემკვიდრეებთან ერთად.54 თუ ამხანაგობის ხელშეკრულებით
წილი მემკვიდრეობით გადაცემადად არის მიჩნეული, მაშინ გადაცემის
ნამდვილობისათვის იმ გარემოებას, თუ ვინ არიან მემკვიდრეები, მნიშვნელობა არ
ენიჭება.55 წილის გადასვლა ხორციელდება მემკვიდრეობითი სამართლით დადგენილი
წესების მიხედვით.56 ამხანაგობის წევრობა ხვდება გარდაცვილი წევრის სამკვიდროში.57
მემკვიდრეთა რაოდენობა და პიროვნებები დგინდება კანონისმიერი ანდა
ანდერძისმიერი მემკვიდრეობის მიხედვით. შესაბამისად, ამხანაგობის წევრად
მემკვიდრის შესვლისათვის აუცილებელია, რომ ეს უკანასკნელი გარდაცვლილი

50 იქვე.
56 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen, 2. Aufl., § 727, Rn. 12.
57 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 45 V, Rn. 3c; Esch, Nachlaßzugehörigkeit vererbter

Personengesellschaftsbeteiligungen, NJW 1984, S. 339; Flume, Die Erbennachfolge in den Anteil an einer
Personengesellschaft und die Zugehörigkeit des Anteils zum Nachlaß, NJW 1988, S.116.
8
ამხანაგობის წევრის კანონისმიერ ანდა ანდერძისმიერ მემკვიდრედ იყოს

აღიარებული.58
თუ მამკვიდრებელს ერთი მემკვიდრე ჰყავდა, მაშინ სამკვიდროს მიღებით ის 22

ავტომატურად გახდება ამხანაგობის წევრი. მისი სამართლებრივი მდგომარეობა არ
განსხვავდება, როგორც წესი, ამხანაგობის გარდაცვლილი წევრის სამართლებრივი
მდგომარეობისაგან.59 შესაბამისად, იგი შევა იმ სამართლებრივ მდგომარეობაში,
რომელშიც იმყობოდა მამკვიდრებელი გარდაცვალების მომენტში. აღნიშნული ეხება
როგორც ქონებრივ, ასევე მმართველობით უფლება-მოვალეობებს. გამონაკლისია ამ
წესიდან იმ უფლება-მოვალეობებთან დაკავშრებით, რომელნიც მამკვიდრებელს
სპეციალური ცოდნისა და გამოცდილების მისი პიროვნეული თვისებების თუ სხვა
პეროსნალური თავისებურებების გამო პერსონალურად ჰქონდა მინიჭებული.60 ისინი
მემკვიდრეზე არ გადავლენ.61
იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის გარდაცვლილ წევრს რამდენიმე მემკვიდრე 23

აღმოაჩნდება, წილის გაყოფადობის შემთხვევაში, თითოეული მემკვიდრე მიიღებს
ამხანაგობის წილიდან მისი სამკვიდრო წილის შესაბამის წილს.62 ყოველი მათგანი შევა
ამხანაგობაში ახალ წევრად და მიიღებს ახალ მმართველობით და ქონებრივი
უფლებებს.63 თითოეული ამგვარი ახალი წევრის მონაწილეობა ქონებრივ უფლებებში
განისაზღვრება მათი სამკვიდრო წილის შესაბამისად.64
ამხანაგობის ხელშეკრულებით, შესაძლებელია, წინასწარ განისაზღვროს მემკვიდრეთა 24

წრე, რომელშიც შესაძლებელია არა ყველა, არამედ განსაზღვრული მემკვიდრეები
შევიდნენ.65 შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის დარჩენილ წევრებს გადაეცეს იმის
განსაზღვრის უფლებამოსილება, თუ რომელი მემკვიდრეთაგანი გახდება ამხანაგობის
წევრი.66 მემკვიდრე შეიძენს მამკვიდრებლის სამართლებრივ მდგომარეობას მთლიანი
მოცულობით და არა კუთვნილი წილის ოდენობით.67
58 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 727, Rn. 14;

59 Westermann, in Erman, 13 Aufl., Band 1, § 727, Rn. 8; MüKo/ Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 727, Rn. 32.
61 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 727, Rn. 32; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 727, Rn.
15.
62 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 727, Rn. 22; Schmidt,
Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 45 V, Rn. 3a; Ulmer, Zur Gesellschafternachfolge im Todesfall, BB 1977, S. 806.
63 Schmidt, Gesellschaftsrecht, 4. Aufl., § 45 V, Rn. 3a; Ulmer, Zur Gesellschafternachfolge im Todesfall, BB 1977,
S. 806.
64 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 727, Rn. 22; Ulmer, Zur
Gesellschafternachfolge im Todesfall, BB 1977, S. 806.
65 Brox, Zweckmäßige Gestaltung der Erbfolge im Unternehmen, JA 1980, S. 565; Michalski, Nachfolgeregelungen
in Personengesellschaften, Neuere Entwicklungstendenzen, in: DB 1980, Beilage 5, S. 1, 15.

66 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen, 2. Aufl., § 727, Rn. 14; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung
2003, § 727, Rn. 19.

67 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 727, Rn. 44; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1,
Band 11/1, 13. Aufl., § 727, Rn. 28; Brox, Zweckmäßige Gestaltung der Erbfolge im Unternehmen, JA 1980, S. 565.
9
2. ერთ-ერთი მონაწილის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა
25 ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნა

განაპირობებს ერთობლივი საქმიანობის დასრულებას კანონი ძალით. იმ შემთხვევაში,
თუ ამხანაგობის წევრის ქონებაზე გაკოტრების საქმის გახსნაზე უარი ეთქმება, მაშინ
ერთობლივი საქმიანობა დასრულებულად ვერ ჩაითვლება.68 ამხანაგობის ქონებაზე
გაკოტრების საქმის წარმოების გახსნა არცთუ იშვითად განაპირობებს ამავდროულად
ამხანაგობის წევრის ქონებაზეც საგაკოტრებო საქმის წარმოების გახსნას.69 ამ
შემთხვევაში, ამხანაგობის და მისი წევრის ქონებაზეც ერთმანეთისაგან
დამოუკიდებელი ორი გაკოტრების საქმის წარმოება უნდა დაიწყოს.
26 ამხანაგობის წევრის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის წარმოების დაწყების შემთხვევაში,

გაკოტრების მასაში შევა მთელი მისი ქონება, მათ შორის, კუთვნილი წილი ამხნაგობაში.
ამგვარად, ამხანაგობის წევრის კრედიტორებს შესაძლებელობა ეძლევათ ამხანაგობის
წევრის კუთვნილ ამხანაგობის ქონების ნაწილზე მიმართოს კუთვნილი მოთხოვნის
დაკმაყოფილება.70 ამხანაგობის საერთო საკუთრებაში არსებული ქონება არ შევა
გაკოტრების მასაში.71 გაკოტრების საქმის წარმოების გახსნის მომენტიდან ამხანაგობა
ჩაითვლება შეწყვეტილად.
27 მხარეებს შეუძლიათ, ასევე განსხვავებულ რეგულირებაზედაც შეთანხმდნენ, რომლის

თანახმადაც ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია, ითვალისწინებდეს
ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძლებას გაკოტრებული ამხანაგობის წევრის გარეშე.72
ამგვარი შეთანხმების არსებობის შემთხვევაში, ამხანაგობის გაკოტრებული წევრი
ამოიშლება ამხანაგობის წევრობიდან.73 მისი მონაწილოება ლიკვიდირდება,74 ხოლო მას
მიეცემა შესაბამისი წილის კომპენსაცია, რომელიც შევა გაკოტრების მასაში.75
ამხანაგობის გაკოტრებული წევრის წილი გადანაწილდება დარჩენილ ამხანაგობის
წევრებზე მათი წილის პროპორციულად ანდა მათ შორის არსებული შეთანხმების
მიხედვით. რა თქმა უნდა, ამ შემთხვევაში ამგვარი შეთანხმება დასაშვებია, თუ
ამხანაგობის საერთო მიზნის მიღწევა შესაძლებელია გაკოტრებული ამხანაგობის
68 Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 728, Rn. 8; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, §
728, Rn. 20.
70 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 728, Rn. 3, 19.
71 Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 728, Rn. 6; Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB
Komm., 2. Aufl., § 728, Rn. 10.

72 Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 728, Rn. 10; Schmidt, Konsolidierte Abwicklung von
Personengesellschaften bei simultaner Gesellschafterinsolvenz? ZIP 2008, S. 2337.

74 იქვე.
10
წევრის მონაწილეობის გარეშეც. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ერთობლივი საქმიანობა

დასრულებულად ჩაითვლება.
3. ხელშეკრულების მოშლა
ხელშეკრულების მოშლა გრძელვადიანი ვალდებულებითსამართლებრივი 28

ურთიერთობის ცალმხრივად დასრულების მიზანს ემსახურება.76 მისი განხორციელება
განაპირობებს ერთობლივი საქმიანობის დასრულებას. ამხანაგობის ხელშეკრულების
მოშლაზე უფლებამოსილია ამხანაგობის ნებისმიერი წევრი.77 ხელშეკრულების მოშლის
უფლება მმართველობით უფლებებს განეკუთვნება, შესაბამისად, შეუძლებელია მისი
დამოუკიდებლად გადაცემა ამხანაგობის წევრობის და, შესაბამისად, წილის გადაცემის
გარეშე (იხ. 936-ე მუხლის კომენტ. ველი 1, 2). დასაშვებია ხელშეკრულების მოშლის
უფლების განხორციელება წარმომადგენლის მეშვეობით (იხ. 936-ე მუხლის კომენტ.
ველი 3).
ხელშეკრულების მოშლის ნამდვილობისათვის კანონმდებელი რაიმე ფორმის დაცვას 29

არ ითვალისწინებს. შესაბამისად, ხელშეკრულების მოშლაზე მიმართული ნების
გამოვლენა შესაძლებელია როგორც ზეპირი, ასევე წერილობითი ფორმით
განხორციელდეს. ამხანაგობის ხელშეკრულება, შესაძლებელია, მის ნამდვილობას
წერილობითი ფორმის დაცვაზე ხდიდეს დამოკიდებულს.78
ხელშეკრულების მოშლა ცალმხრივი მიღებასავალდებულო ნების გამოვლენაა, 30

რომლის ნამდვილობისათვის აუცილებელია, იგი მიუვიდეს ამხანაგობის თითოეულ
წევრს.79 იგი არა ამხანაგობის, არამედ ამხანაგობის წევრების მიმართ უნდა იქნეს
მიმართული.80 ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე და წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი პირის მიერ ამგვარი ნების გამოვლენის მიღება არ არის საკმარისი,
ვინაიდან ამ უკანასკნელს არ გააჩნია ამხანაგობის თითოეული წევრის
წარმომადგენლობის უფლებამოსილება. 81
თუმცა ამხანაგობის ხელშეკრულება
შესაძლებელია, ითვალისწინებდეს ამგვარ მიღებას წარმომადგენლობაზე
უფლებამოსილი პირის მიერ.82 ხელშეკრულების მოშლაზე მიმართული ნების

77 MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 132, Rn. 13; Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 723,
Rn. 3.
79 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 723, Rn. 9; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB
Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 723, Rn. 14; Saegner, in Schulze BGB HK, 7. Aufl., 2012, §
723, Rn. 2.
80 MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 132, Rn. 17; Roth, in Baumbach/Hopt HGB, 36. Aulf., § 132, Rn. 3.
81 Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 723, Rn. 9; MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 723, Rn. 6.
82 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 723, Rn. 4; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl.,
Band 2, § 723, Rn. 10.

11
გამოვლენიდან ნათლად უნდა გამომდინარეობდეს ამხანაგობის წევრის ნება

ამხანაგობის ხელშეკრულებით განპირობებული სახელშეკრულებო ბოჭვის
დასრულებისა.83 სიტყვათაწყობის „ხელშეკრულების მოშლის“ გამოყენება აუცილებელი
არ არის.84
31 ამხანაგობის წევრები ძირითადად ხელშეკრულებით განსაზღვრავენ ამხანაგობის

ხელშეკრულების მოშლის ვადებსა და წესს. რაიმე ვადის დაცვა არ არის აუცილებელი,
თუ ამხანაგობის ხელშეკრულება არ ითვალისწინებს თვითონ ამგვარ ვადას.85
32 განსაზღვრული ვადით დადებული ამხანაგობის ხელშეკრულების შემთხვევაში,

ხელშეკრულების მოშლა მოშლისათვის დადგენილი ვადის დაცვის გარეშე დასაშვებია
იმ შემთხვევაში, თუ ადგილი აქვს პატივსადებ საფუძველს (399 I). საამისოდ
აუცილებელია ხელშეკრულების მოშლის მომენტში პატივსადები საფუძვლის
არსებობა.86 პატივსადები საფუძველი სახეზეა, როდესაც ხელშეკრულების მომშლელ
წევრს კონკრეტული ვითარების, მათ შორის, დაუძლეველი ძალისა და ორმხრივი
ინტერესების გათვალისწინებით, ასევე კეთილსინდისიერების პრინციპიდან
გამომდინარე არ შეიძლება მოეთხოვოს სახელშეკრულებო ურთიერთობის გაგრძელება
შეთანხმებული ვადის, ან ხელშეკრულების მოშლისათვის დაწესებულ თარიღამდე (399
I).87
33 სახეზეა თუ არა პატივსადები საფუძველი, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში

სასამართლოს მიერ უნდა დადგინდეს. ხელშეკრულების მომშლელი ამხანაგობის
წევრის ინტერესი ხელშეკრულების მოშლაზე შეთანასწორებული უნდა იქნეს სხვა
ამხანაგობის წევრების ინტერესთან ამხანაგობის საქმიანობის გაგრძლებაზე. რაც უფრო
ძლიერია სახელშეკრულებო ბოჭვა ამხანაგობაში, მით უფრო დიდი უნდა იყოს
პატივსადები საფუძველი ხელშეკრულების მოშლისა.88 პატივსადები საფუძველი
აბათილებს ხელშეკრულების მოშლისათვის დადგენილი ვადის დაცვას, ვინაიდან
ხელშეკრულების მოშლისათვის დადეგენილი ვადის დაცვამ, შესაძლოა,
ხელშკერულების მხარის ინტერესების მნიშვნელოვანი დაზიანება განაპირობოს.89
83 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 723, Rn. 6; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB
86 შდრ. MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 723, Rn. 27; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht
9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 723, Rn. 29.

87 MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 723, Rn. 28; Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 723, Rn.
26.

12
ერთგულების მოვალეობიდან გამომდინარე, სასურველია ხელშეკრულების მოშლის

საფუძვლის მითითება, თუ ამხანაგობის წევრებისათვის იგი ისედაც ცნობილი არ
არის.90
ამხანაგობის ხელშეკრულების მოშლა პატივსადები საფუძვლიდან გამომდინარე, 34

შესაძლებელია, დაკავშირებული იყოს ხელშეკრულების დარღვევასთან.91 თუმცა
ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრის მიერ ხელშეკრულების ბრალეული დარღვევა არ არის
ყოველთვის აუცილებლი წინაპირობა ხელშეკრულების მოშლისა პატივსადების
საფუძვლიდან გამომდინარე.92 ამხანაგობის ხელშეკრულების მოშლის საფუძველი
შეიძლება გახდეს ერთობლივი საქმიანობის გაძღოლაზე უფლებამოსილი ამხანაგობის
წევრების მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება,93 ამხანაგობის წევრის მიერ
ამხანაგობის ხელშეკრულებით ნაკისრი ამხანაგობის მიზნის მიღწევისათვის
აუცილებელი მოქმედებების განუხორციელებლობა,94 მკაცრი უარი ამხანაგობის წევრის
მიერ ნაკისრი შესატანის განხორციელებაზე,95 მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ზიანის
მიყენება ამხანაგობისათვის ანდა დარღვევა ამხანაგობის წევრის ერთგულების
მოვალეობისა96 და ა. შ.
პატივსადები საფუძველი, შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის წევრის ობიექტური 35

ქცევისაგან დამოუკიდებელი გარემოებებიდან გამომდინარეობდეს.97 მაგ. საერთო
მიზნის მიღწევის დროებითი შეუძლებლობა, მნიშვნელოვანი ცვლილება ამხანაგობის
მიზნისა,98 მნიშვნელოვანი სტრუქრურული ცვლილებები,99 და ა.შ.
ხელშეკრულების მოშლის პატივსადები საფუძველი შესაძლებელია, ასევე ამხანაგობის 36

წევრის მძიმე ავადმყოფობა, დიდი ასაკი ანდა ამხანაგობის სხვა წევრის ბრალისაგან
90 Habermeier, in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 723, Rn. 27; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2,
§ 723, Rn. 16.

92 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 723, Rn. 15; Schöne, in Beck OK BGB, 3. Aufl.,
Band 2, § 723, Rn. 19; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 723,
Rn. 35.
93 BGH WM 1985, S. 997.
94 BGH BB 1981, S. 1128.
96 BGH WM 1966, S. 31; BGH WM 1975, S. 330.
99 იქვე.
13
დამოუკიდებელი გარემოებებიც განაპირობებდეს.100 აღნიშნული გარემოებები

შეუძლებელს უნდა ხდიდეს ერთობლივი საქმიანობის გაგრძლებას.101
37 ნების გამოვლენა ნამდვილად ჩაითვლება, როდესაც იგი ამხანაგობის უკანასკნელ წევრს

მიუვა.102 მოშლის მომენტიდან ერთობილივი საქმიანობა შეწყვეტილად ჩაითვლება (ex
nunc).103
IV. კანონით გაუთვალისწინებელი დასრულების საფუძველი

38 კანონის დანაწესიდან გამომდინარე, ამხანაგობის წარმოშობისათვის მინიმუმ ორი
პირის მიერ გაფორმებული ხელშეკრულების არსებობაა აუცილებელი. ამხანაგობა
თავისი სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე, როგორც აღინიშნა,
ვალდებულებითსამართლებრივი ხელშეკრულებაა. შესაბამისად, ერთობლივი
საქმიანობა დასრულედება იმ შემთხვევაში, როდესაც მის წევრთა რაოდენობა ერთამდე
შემცირდება. ამ შემთხევაში, ამხანაგობის ხელშეკრულების საფუძველი ხელშეკრულება
წყდება და ერთობლივი საქმიანობა ავტომატურად სრულდება. აღნიშნული
შესაძლებელია პრაქტიკაში სხვადაასხვა გზით მოხდეს.
V. სამართლებრივი შედეგები
39 ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტის კანონისმიერი საფუძვლის დადგომის მომენტიდან
ერთობლივი საქმიანობა დასრულებულად ჩაითვლება. ერთობლივი საქმიანობის
დასრულება ხდება 940-ე მუხლით დადგენილი წესებით.
40 იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთობლივი საქმიანობა ამხანაგობის ქონებაზე გაკოტრების

საქმის წარმოების გახსნით სრულდება, მაშინ მას გარკვეული თავისებურებები გააჩნია.
ამხანაგობის ქონების განაწილება და ლიკვიდაცია ხდება გაკოტრების წესების
მიხედვით და არა 940-ე მუხლით დადგენილი წესით. ამხანაგობის ქონებაზე
გაკოტრების საქმის წარმოების გახნის მომენტიდან მთლიანი ამხანაგობის ქონების
განკაგვისა და მართვის უფლებამოსილება გადადის გაკოტრების მმართველზე (37 I).
41 ამხანაგობის წევრის ქონებაზე გაკოტრების საქმის წარმოების გახსნის შემთხვევაში,

ამხანაგობის დასრულება ხორციელედება არა გაკოტრების წესების შესაბამისად,
როგორც ეს ამხანაგობის ქონებაზე გაკოტრების საქმის წარმოების დაწყების

102 Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 723, Rn. 9; MüKo/Schäfer, BGB, 6. Aufl., § 723, Rn. 11.
103 Heidel/Hanke, in Dauner-Lieb/Langen BGB Komm., 2. Aufl., § 723, Rn. 9; Sprau, in Palandt BGB Komm., 73.
Aufl., § 723, Rn. 1; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 723, Rn.
23.
14
შემთხვევაში ხდება, არამედ, ამ შემთხვევაში, გამოიყენება 940-ე მუხლით დადგენილი

წესები. თუმცა მხარეებს შეუძლიათ, შეთანხმდნენ ასევე განსხვავებულ
რეგულირებაზედაც. ამხანაგობას არ დაენიშნება გაკოტრების მმართველი, როგორც ეს
ამხანაგობის ქონებაზე გაკოტრების საქმის წარმოების დაწყების შემთხვევაში მოხდება.
გაკოტრების მმართველი დაიკავებს მხოლოდ ამხანაგობაში გაკოტრებული ამხანაგობის
წევრის ადგილს და განახორციელებს მის ფუნქციებს ქონების საბოლოო
განაწილებაში.104
ხელშეკრულების მოშლის საფუძვლით ერთობლივი საქმიანობის დასრულების 42

შემთხვევაში, მოშლის მომენტიდან ერთობლივი საქმიანობა შეწყვეტილად ჩაითვლება.
ამხანაგობის შემთხვევაში, ჩვეულებრივ, ხელშეკრულების მოშლა მხედველობაში
მოდის მაშინ, როდესაც ვალდებულების გარკვეული ნაწილი უკვე შესრულებულია და
მიღებულია შესაბამისი შედეგი.105 ხელშეკრულების მოშლა ხორციელდება მომავალში
შესასრულებელ ვალდებულებებთან დაკავშირებით, შესაბამისად, ჩვეულებრივ,
მიღებული შესრულების უაკნ დაბრუნება არ ხდება.106
მხარეთა შორის მიღებული შესრულებისა და შედეგების განაწილება მოხდება კანონით 43

დადგენილი წესების შესაბამისად, თუ მხარეთა შეთანხმებით სხვა რამე არ არის
გათვალისწინებული.
104 Hadding/Kießling, in Sorgel BGB Kommentar, Schuldrecht 9/1, Band 11/1, 13. Aufl., § 728, Rn. 14; Habermeier,
in Staudinger BGB, Neubearbeitung 2003, § 728, Rn. 22.
106 იქვე.
15
მუხლი 940. ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტის წესი
1. ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტისას უნდა დამთავრდეს ჯერ კიდევ

შეუსრულებელი გარიგებები, შედგეს საინვენტარიზაციო ნუსხა, ხოლო დარჩენილი
ქონება განაწილდეს მონაწილეებს შორის მათი წილის შესაბამისად.
2. ქონების განაწილებისას უნდა დაიფაროს ერთობლივი საქმიანობის დროს

წარმოშობილი ვალები. თუ ქონება საკმარისი არ არის ვალების დასაფარავად,
ხელშეკრულების მონაწილეები ვალდებულნი არიან გაისტუმრონ ვალები თავიანთი
წილის შესაბამისად.

II. ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირები ............................................................ 2
III. ერთობლივი საქმიანობის დასრულების წესი ....................................................................................... 3
1. მიმდინარე გარიგებების დასრულება ................................................................................................. 3
2. საინვენტარიზაციო ნუსხის შედგენა ................................................................................................... 4
3. თხოვების მიზნით განხორციელებული შესატანის უკან დაბრუნება ........................................... 4
4. ამხანაგობის ვალების დაფარვა ............................................................................................................ 5
5. ამხანაგობის წევრთა წილობრივი პასუხისმგებლობა ...................................................................... 6
6. დარჩენილი ქონების განაწილება ........................................................................................................ 7
IV. განსხვავებული რეგულირების შეთანხმების შესაძლებლობა ............................................................ 8

ნორმა ერთოლივი საქმიანობის დასრულების წესს განსაზღვრავს. კანონმდებელი ხაზს 1
უსვამს იმ გარემოებას, რომ ერთობლივი საქმიანობის დასრულების კანონისმიერი
საფუძვლის დადგომისთანავე ამხანაგობა მომენტალურად არ წყვეტს არსებობას. რა
თქმა უნდა, თეორიულად შესაძლებელია, ერთობლივი საქმიანობა ერთობლივი
საქმიანობის დასრულების საფუძვლის დადგომის მომენტისთანავე დასრულებულიყო,
თუმცა აღნიშნული მთელ რიგ პრობლემებამდე მიგვიყვანდა. გართულდებოდა
ამხანაგობის ქონების ადრესატის გამოძებნა. იგი დარჩებოდა მესაკუთრის გარეშე ანდა
უნდა ქცეულიყო ამხანაგობის წევრთა საკუთრებად.1 ამხანაგობის კრედიტორები
მოვალის აღარარსებობის გამო დაკარგავდნენ აქამდე არსებულ უფლებას ამხანაგობის
ქონებაზე დაკმაყოფილების უპირატესად მიღებისა.2 სწორედ ამ ნეგატიური შედეგების
თავიდან აცილების მიზნით, კანონმდბელი ადგენს ერთობლივი საქმიანობის
დასრულების წესს. ამ ვადის განმავლობაში ამხანაგობა, დასრულების კანონისმიერი
საფუძვლის დადგომის მიუხედავად, განაგრძობს არსებობას, როგორც სამოქალაქო

2 იქვე.
1
სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი. დასრულების საფუძვლის დადგომის

მიუხედავად, იგი ინარჩუნებს საკუთარ იდენტურობას.3 თუმცა იცვლება მისი მიზანი.
ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულებით განსაზღვრული მიზნის ადგილს იკავებს
ერთობლივი საქმიანობის დასრულების მიზანი.4 ამ მიზნის მიღწევის მიზნით
კანონმდებელი აკისრებს ამხანაგობის წევრებს ვალდებულებას, დაასრულონ
ამხანაგობის მიმდინარე გარიგებები, შეადგინონ საინვენტარიზაციო ნუსხა, დაფარონ
ამხანაგობის ვალები და დარჩენილი ქონება გაანაწილონ ამხანაგობის წევრებს შორის.
სწორედ ამ პროცესების დასრულების შემდეგ ჩაითვლება ამხანაგობა
ლიკვიდირებულად.
II. ამხანაგობის საქმეების გაძღოლაზე უფლებამოსილი პირები

2 ერთობლივი საქმიანობის დასრულების კანონისმიერი საფუძვლის დადგომის
მომენტიდან ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის უფლებამოსილება, მიუხედავად იმისა,
თუ ამხანაგობის რომელ წევრს ქონდა ხელშეკრულებით აღნიშნული უფლებამოსილება
მინიჭებული, ამხანაგობის ყველა წევრს — როგორც ლიკვიდატორებს — ერთობლივად
ეკისრება.5 შესაბამისად, ერთობლივი საქმიანობის დასრულების საფუძვლის დადგომის
მომენტიდან მოქმედებს ამხანაგობის საქმეების კოლექტიურად გაძღოლის პრინციპი.6
საკითხის აღნიშნული წესით გადაწყვეტა სწორია და იმ გარემოებიდან
გამომდინარეობს, რომ ერთობლივი საქმიანობის დასრულების საფუძვლის დადგომის
მომენტიდან ამხანაგობის წევრთა საერთო ინტერესების დაკმაყოფილებაზე
მიმართული ნება საერთო მიზნის მიღწევისა მთავრდება და, შესაბამისად, მის ადგილს
ერთობლივი საქმიანობის დასრულებისა და ქონების განაწილების მიზანი იკავებს.7
შესაბამისად, ამხანაგობის წევრები აღარ მისდევენ საერთო მიზანს და იზრდება
საფრთხე ინტერესთა კოლიზიისა.8 ამგვარი რეგულირება ერთობლივი საქმიანობის
დასრულებისას, რომელიც ამხანაგობის ყველა წევრის (ლიკვიდატორის) მიერ
ამხანაგობის ერთობლივ დასრულებას გულიხმობს, გამორიცხავს ამგვარ ინტერესთა
კოლიზიას და რომელიმე წევრის მიერ ამხანაგობის საქმეების გაძღოლის
უფლებამოსილების საკუთარი ინტერესების სასარგებლოდ გამოყენების
შესაძლებლობას.
4 შდრ. Habersack, in Staub HGB, 5. Aufl., Band 3, § 145, S. 1282, Rn. 16; MüKo/Schmidt, HGB, 3. Aufl., § 145, Rn.
20.
6 Schöne, Beck OK BGB, 3. Aufl., Band 2, § 730, Rn. 23.
7 იქვე.
2
ორგანული წარმომადგენლობის უფლება ვრცელდება ყველა ამხანაგობის წევრზე.9 3

ისინი მხოლოდ ერთობლივად არიან წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილნი.10
წარმომადგენლობის მოცულობა განისაზღვრება ლიკვიდატორთა ვალდებულებების
შესაბამისად,11 რომელიც მიმდინარე გარიგებების დასრულებას, საინვენტარიზაციო
ნუსხის შედგენას, ამხანაგობის ვალების დაფარვას და ქონების განაწილებას
გულიხმობს. ლიკვიდატორთა მოქმედებებისათვის ანაზღაურება შეიძლება
მოთხოვნილი იქნეს, თუ ის ხელშეკრულებით ანდა ამხანაგობის წევრთა
გადაწყვეტილების საფუძველზეა დადგენილი.12
III. ერთობლივი საქმიანობის დასრულების წესი
1. მიმდინარე გარიგებების დასრულება
ერთობლივი საქმიანობის დასრულება არ გულისხმობს საზოგადოების დაუყოვნებლივ 4

დასრულებას. ამხანაგობის წევრებს (ლიკვიდატორებს), უპირველეს ყოვლისა,
ეკისრებათ აუცილებელი მოქმედებები ერთობლივი საქმიანობის დასრულებისათვის.
ამხანაგობის თითოეულ წევრს ეკისრება ვალდებულება, მონაწილეობა მიიღოს
ერთობლივი საქმიანობის დასრულებაში. ამხანაგობის წევრები ვალდებულნი არიან,
მთელი თავისი ძალებით კეთილსინდისიერად განახორციელონ ამხანაგობის
დასრულებისათვის აუცილებელი მოქმედებები და ამგვარად ხელი შეუწყონ
ერთობლივი საქმიანობის სწრაფ დასრულებას. 13
ამ მიზნის მიღწევის მიზნით,
უპირველეს ყოვლისა, ამხანაგობის წევრები ვალდებულნი არიან, დაასრულონ
მიმდინარე ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობანი, რომელთა შესრულების
ვადაც დამდგარია. აღნიშნული გულისხმობს ნებისმიერ ვალდებულებისა და პროცესის
დასრულებას, რომელშიც ამხანაგობა მონაწილეობს. ამასთან, ამხანაგობის წევრებს
ეკისრებათ არა მხოლოდ იმ ვალდებულებების შესრულების ვალდებულება, რომლის
შესრულების ვადაც უკვე დამდგარია, არამედ იმ ვალდებულებების დასრულების
ვალდებულებაც, რომელთა წარმოშობა ერთობლივი საქმიანობის განმავლობაში მოხდა,
თუმცა რომელთა შესრულების ვადა ერთობლივი საქმიანობის დასრულების შემდეგ
დგება.14 ამ ვალდებულებების შესრულების მიზნით ამხანაგობის წევრები ვალდებულნი
არიან, დროზე ადრე მიიღონ ამხანაგობის წინაშე ნაკისრი ვალდებულების შესრულება,
ანდა დროზე ადრე განახორციელონ ამხანაგობის ვალდებულებების შესრულება.

13 Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 730, Rn. 6; Hadding/Kießling, in Sorgel BGB

14 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 940, გვ. 308-309.
3
2. საინვენტარიზაციო ნუსხის შედგენა
5 გამომდინარე იქიდან, რომ ამხანაგობა არ არის იურდიული პირი, ამხანაგობის წევრებს

არ ეკისრებათ ვალდებულება წლიური ანგარიშგების შედგენისა. იმ შემთხვევაში, თუ
ამხანაგობა აწარმოებს წლიურ ანგარიშგებას, რომელიც ბალანსისა და მოგებისა და
ზარალის ანგარიშის გამოქვეყნებას და დამტკიცებას გულიხმობს, მაშინ ბალანსი
მოიცავს ასევე საინვენტარიზაციო ნუსხასაც და, შესაბამისად, დღის წესრიგში არ დგება
დამატებით საინვენტარიზაციო ნუსხის შედგენის საკითხი. იმ შემთხვევაში, თუ
ამხანაგობა არ აწარმოებს წლიურ ანგარიშგებას, მაშინ აუცილებელია
საინვენტარიზაციო ნუსხის შედგენა. იგი გულიხმობს როგორც ერთობლივ
საქმიანობაში შეტანილი, ისე მის შედეგად მიღებული საერთო ქონების შეფასებას.
აუცილებელია, თითოეულმა წევრმა მონაწილეობა მიიღოს საინვენტარიზაციო ნუსხის
შედგენაში. საინვენტარიზაციო ნუსხის შედგენის მომენტიდან იგი სავალდებულო
ხდება ამხანაგობის თითოეული წევრისათვის. იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობა არ
აწარმოებს წლიურ ანგარიშგებას, მაშინ საინვენტარიზაციო ნუსხა გვევლინება
შემოსავლისა და გასავლის განაწილების საფუძვლად.
3. თხოვების მიზნით განხორციელებული შესატანის უკან დაბრუნება
6 უპირველეს ყოვლისა, ერთობლივი საქმიანობის დასრულების დროს ამხანაგობის წევრს

უკან უნდა დაუბრუნდეს ის ნივთები, რომლებიც მან შესატანის სახით სარგებლობის
უფლებით (quoad usum) გადასცა ამხანაგობას. ამხანაგობის წევრს აღნიშნული შესატანის
მოთხოვნის უფლება აქვს მხოლოდ და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან იგი
ამხანაგობას ამხანაგობის წინაშე ნაკისრი შესატანის შეტანის ვალდებულების
შესრულების მიზნით გადასცა.15 იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობისათვის ნივთის
გადაცემა არა ამხანაგობის ხელშეკრულების, არამედ ამხანაგობის წევრსა და
ამხანაგობას შორის გაფორმებული სხვა ხელშეკრულებიდან გამომდინარე
განხორციელდება, მაშინ ერთობლივი საქმიანობის დასრულების შემთხვევაში
ამხანაგობის წევრს მისი უკან დაბრუნების მოთხოვნის უფლება არ წარმოეშობა.16
ამგვარი ხელშეკრულების საფუძველზე ამხანაგობისათვის გადაცემული საგნების
დაბრუნების ვალდებულება რეგულირდება სწორედ ამ ხელშეკრულების თანახმად.
ერთობლივი საქმიანობის დასრულება ამგვარ ხელშეკრულებებზე, ჩვეულებრივ,
გავლენას არ ახდენს, თუმა იგი შესაძლოა ამგვარი ხელშეკრულების ვადაზე ადრე
მოშლის საფუძველს იძლეოდეს.17
15 Westermann, in Erman BGB Komm., 13. Aufl., Band 1, § 732, Rn. 1; Heidel/Hanke. in Dauner-Lieb/Langen BGB
Komm., 2. Aufl., § 732, Rn. 1.
4
შესატანის სახით ამხანაგობისათვის სარგებლობის უფლების გადაცემული ნივთების 7

უკან დაბრუნების მოთხოვნა ერთობლივი საქმიანობის დასრულების საფუძველთა
დადგომის მომენტისთანავე წარმოიშვება.18 ერთობლივი საქმიანობის
დასრულებისთანავე მთავრდება ნებისმიერი იმ ქონების ბოჭვა, რომელიც ამხანაგობას
შესატანის სახით სარგებლობის უფლებით (quoad usum) ერთობლივი საქმიანობით
დასახული მიზნის მიღწევის მიზნით გადაეცა.
რაც შეეხება შესატანის მთლიანი ღირებულების შეტანას ამხანაგობაში (quoad sortem), ამ 8

შემთხვევაშიც საკითხი ანალოგიურად უნდა იქნეს გადაწყვეტილი. საკითხის
ანალოგიის წესით გადაწყვეტის სასარგებლოდ ის გარემოება მეტყველებს, რომ
ვინაიდან ეს ნივთები ამხანაგობის წევრის საკუთრებაში რჩებიან და ამხანაგობას
საკუთრების უფლებით არ გადაეცემიან, არამედ ამხანაგობისათვის მხოლოდ ამ ნივთის
ღირებულების გადაცემა ხდება, ერთობლივი საქმიანობის დასრულების შემთხვევაში,
ეს ნივთებიც ასევე უკან უნდა დაუბრუნდეს მის მესაკუთრეებს, ამხანაგობის წევრებს.
ამხანაგობის წევრს ეკისრება ნივთის შემთხვევითი დაღუპვისა და განადგურების 9

რისკი.19 იმ შემთხვევაში, თუ ნივთის დაღუპვა და განადგურება მოხდება, მას შეუძლია
მხოლოდ შესაბამისი სუროგატის მოთხოვნა.20 ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა არ
წარმოიშვება.21 სხვა საკითხია, თუ ნივთის დაღუპვა და განადგურება ამხანაგობის
ხელმძღვანელობაზე და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი წევრების ბრალეული
ქმედების შედეგად განხორციელდა. ამ შემთხვევაში, ისინი პასუხს აგებენ, როგორც
სოლიდარული მოვალეები.22
4. ამხანაგობის ვალების დაფარვა
ამხანაგობის წევრებისათვის თხოვების მიზნით განხორციელებული შესატანების უკან 10

დაბრუნების შემდეგ უნდა დაიფაროს ამხანაგობის ვალები. თავისთავად, ერთობლივი
საქმიანობის დასრულების საფუძვლის დადგომის მომენტიდან ამხანაგობის წევრთა
ძალისხმევის მიმართვა ერთობლივი საქმიანობის დასრულებისაკენ არ გულიხმობს
ამხანაგობის იდენტურობის შეცვლას. ამხანაგობას ისევე ეკისრება კრედიტორის
ვალდებულებების შესრულება, როგორც უწინ. ამასთან, ამ ვალდებულებათა
შესრულების ობიექტად ამხანაგობის ქონება გვევლინება. თუ ამხანაგობის წევრთა
შეთანხმებით ანდა ამხანაგობის ხელშეკრულებით სხვა რამე არ არის დადგენილი, უნდა

5
განხორციელდეს ამხანაგობის ქონების იმ ოდენობით რეალიზაცია, რომელიც

აუცილებელია ამხანაგობის ვალდებულებების დასაფარად.23
11 ამხანაგობის ვალდებულებებს განეკუთვნება კანონისა ანდა გარიგების საფუძველზე

წარმოშობილი ნებისმიერი ვალდბეულებანი.24 გარიგების საფუძველზე წარმოშობილ
ამხანაგობის ვალდებულებებს განეკუთვნება ნებისმიერი ის ვალდებულებანი,
რომლებიც ამხანაგობის სახელით დაიდო. უპირველეს ყოვლისა, ამგვარ
ვალდებულებებს განეკუთვნება ამხანაგობას ხელმძღვანელობაზე და
წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირების მიერ ამხანაგობის სახელით
გაფორმებული ვალდებულებანი.
12 ამხანაგობის ვალდებულებებს განეკუთვნებიან ასევე ამხანაგობის წევრის

ვალდებულებანი, რომლებიც მან ამხანაგობასთან არა ამხანაგობის ხელშეკრულების,
არამედ სხვა ხელშეკრულების საფუძველზე გააფორმა.25 ამ შემთხვევაში, ამხანაგობის
წევრი ამხანაგობასთან ურთიერთობაში გამოდის როგორც მესამე პირი. რაც შეეხება
ამხანაგობის წევრის მოთხოვნებს ამხანაგობის სხვა წევრის მიმართ, ისინი არ
გვევლინებიან ამხანაგობის ვალდებულებებად და, შესაბამისად, მათი დაკმაყოფილება
ამხანაგობის ქონებიდან არ განხორციელდება.26 ამხანაგობის ვალდებულებებს
განეკუთვნება ასევე ამხანაგობის ვალდებულებანი ამხანაგობის წევრების წინაშე,
რომელთა საფუძველიც ამხანაგობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარეობს.
5. ამხანაგობის წევრთა წილობრივი პასუხისმგებლობა
13 იმ შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის ქონება საკმარისი არ აღმოჩნდება ამხანაგობის

ვალდებულებების დასაფარავად, ამხანაგობის თითოეული წევრი ვალდებულია,
მონაწილეობა მიიღოს ვალის დაფარვაში თავისი წილის შესაბამისად. აღნიშნული
პახუსიმგებლობა ამხანაგობის წევრთა შიდა პასუხისმგებლობაა ამხანაგობის წინაშე.
თითოეული წევრი ამხანაგობის წინაშე ვალდებულია, თავისი წილის შესაბამისად
მიიღოს მონაწილეობა ერთობლივი საქმიანობის შედეგად წარმოშობილი ვალების
დაფარვაში. ამ მოთხოვნის განხორციელებაზე უფლებამოსილნი არიან ამხანაგობის
ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირები. აღნიშნული
შიდა პასუხისმგებლობა გავლანას არ ახდენს ამხანაგობის წევრთა სოლიდარულ
პასუხისმგებლობაზე ამხანაგობის ვალდებულებებისათვის ამხანაგობის კრედიტორთა
წინაშე. თითოეული წევრი პასუხისმგებელი რჩება ამხანაგობის
ვალდებულებებისათვის. კრედიტორი უფლებამოსილია, ნებისმიერ მათგანს მიმართოს

6
და მთლიანად მოსთხოვოს ვალდებულების შესრულება. იმ შემთხვევაში, თუ

ამხანაგობის წევრთა წილები არ არის განსაზღვრული, თანასწორუფლებიანობის
პრინციპიდან გამომდინარე, ვალის დაფარვაში მონაწილოება ამხანაგობის თითოეული
წევრს თანაბრად დაეკისრება.
6. დარჩენილი ქონების განაწილება
ამხანაგობის ქონების ამხანაგობის წევრთა შორის განაწილების წინაპირობა ამხანაგობის 14

კრედიტორების მოთხოვნათა დაკმაყოფილებაა. სწორედ ამხანაგობის კრედიტორთა
მოთხოვნების დაკმაყოფილების შემდეგ დარჩენილი ქონებიდან შესაძლებელია,
მოთხოვნილ იქნეს ამხანაგობის წევრთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება. ამხანაგობის
ვალების დაფარვის შედეგად დარჩენილი ამხანაგობის ქონებიდან უნდა
განხორციელდეს ამ ქონების ამხანაგობის წევრთა შორის განაწილება. ამხანაგობის
წევრებს შორის ნაწილდება განხორციელებული შესატანები და ერთობლივი
საქმიანობის განახორციელების შედეგად შეძენილი საერთო ქონება, ასევე მიღწეული
შედეგი.27 ანაზღაურდება ის შენატანები რომლებიც ამხანაგობას საკუთრების უფლების
გადაეცა.28 ფულადი სახით განხორციელებული შენატანები ფულადივე სახით
დაუბრუნდებათ ამხანაგობის წევრებს.29 საგნობრივი შენატანები, თუ ისინი არსებობს
ამხანაგობაში თავდაპირველი სახით, მაშინ იგი უკან დაუბრუნდება ამხანაგობის
წევრებს.30 წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათ მიეცემათ ამ საგნობრივი შესატანის შესაბამისი
ფულადი ანაზღაურება. ანაზღაურებისათვის გადამწყვეტია ამხანაგობაში საგნობრივი
შესატანის განხორციელების დროს ამ უკანასკნელის ღირებულება.31 თუ ამხანაგობის
წევრები საგნობრივი შესატანის განხორციელებისას შეთანხმდნენ მის ღირებულებაზე,
მაშინ ანაზღაურებისათვის გადამყვეტი სწორედ ეს ღირებულებაა.32 რაც შეეეხება
მომსახურების სახით განხორციელებულ შენატანებს, ისინი, როგორც სარგებლობის
უფლებით (quoad usum) გადაცემული შენატანები, ამხანაგობის რაიმე ქონებაში
გაზომვად ქონებრივ მატებას არ განაპირობებენ.33 შესაბამისად, მათი შემდგომი
შეფასება სირთულეებამდე და ამხანაგობის წევრთა შორის დაპირისპირებამდე
მიგვიყვანდა.34 ამგვარი მომსახურების ღირებულების ანაზღაურება, როგორც წესი,
უპრიანია შესაბამისი ანაზღუარების შეთანხმებით (მაგ ხელმძღვანელობაზე და
30 ჩიტოშვილი, სკ-ის კომენტარი, წიგნი IV, ტ. II, 2001, მუხ. 940, გვ. 309; საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს 2001 წლის 7 დეკემბრის N 3კ/739-01 გადაწყვეტილება.

31 MüKo/Schäfer, 6. Aufl., § 733, Rn. 14.
34 BGH NJW 1980, S. 1744.
7
წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირებისათვის) ანდა შემოსავლის განაწილებაში

გაწეული მომსახურების შესაბამისი გათვალიწიებით განხორციელდეს.35
15 ერთობლივი საქმიანობის დასრულების შედეგად დარჩენილი ქონება ნაწილდება

ამხანაგობის წევრებზე მათი წილის შესაბამისად.36 თუ ამხანაგობის ხელშეკრულებაში
თითოეული მათგანის წილი დადგენილი არ არის, მაშინ ამხანაგობის წევრთა
თანასწორუფლებიანობის პრინციპიდან (იხ. 930-ე მუხლის კომენტ.) გამომდინარე
თითოეულ ამხანაგობის წევრზე ქონების განაწილება თანაბრად განხორციელდება. იმ
შემთხვევაში, თუ ამხანაგობის შედეგი მესამე პირთა ინტერესების
დაკმაყოფილებისათვის იყო განკუთვნილი, მაშინ შედეგის განაწილება მესამე პირებზე
განხორციელდება ამხანაგობის ხელშეკრულებაში მიღწეული შეთანხმების თანახმად,
ხოლო დარჩენილი ქონება კი ამხანაგობის მონაწილეებს შორის თანაბრად ანდა
ამხანაგობაში მათი კუთვნილი წილის შესაბამისად განაწილდება.37
IV. განსხვავებული რეგულირების შეთანხმების შესაძლებლობა

16 ნორმა დისპოზიციური ხასიათისაა და, შესაბამისად, შესაძლებელია ამხანაგობის
წევრები შეწყვეტის განსხვავებულ წესზე შეთანხმდნენ. ასე მაგალითად, შესაძლებელია
ამხანაგობის დარჩენილი ქონება ერთ-ერთ წევრს გადაეცეს, ანდა ამხანაგობის წევრები
ურთიერთშორის ამხანაგობის დარჩენილი ქონების რეალურ გაყოფაზე შეთანხმდნენ.
ამხანაგობის წევრთა შეთანხმება არ გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთობლივი
საქმიანობის შეწყვეტის საფუძვლად ამხანაგობის ქონებაზე საგაკოტრებო საქმის
წარმოების გახსნა გვევლინება. ამ შემთხვევაში, გარდა სამოქალაქო კოდექსითა და
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული წესებისა გამოიყენება ასევე გაკოტრების
სამართლით დადგენილი წესები,38 რომლის გამორიცხვაც ამხანაგობის წევრებს
სახელშეკრულებო შეთანხმებით არ შეუძლიათ. შეწყვეტის სხვადასხვა საფუძვლიდან
გამომდინარე პროცესუალური წესის სხვადასხვაობისა მიუხედავად უნდა აღნიშნოს,
რომ შეწყვეტის პროცესში მონაწილე პირთა უფლება-მოვალეობები და საბაოლოო
შედეგი ერთნაირია.39

39 იქვე.
8

დაზღვევა, საბანკო, თავდებობა,კონტოკორენტი, ამხანაგობა

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

დაზღვევა, საბანკო, თავდებობა,კონტოკორენტი, ამხანაგობა

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ბოლო დამუშავება: 14 მარტი, 2016

მუხლი 799. ცნება

1. დაზღვევის ხელშეკრულებით მზღვეველი მოვალეა აუნაზღაუროს დამზღვევს

I. ზოგადი დებულებები ..................................................................................................................................... 1

გარანტიად“ განიხილება,1 რამდენადაც ის „შესაძლო ზიანის ანაზღაურების

2 სამოქალაქო კოდექსში გათვალისწინებული ნორმებით (799-858) კანონმდებელი

3. ინსტიტუტის კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან

1 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის N ას-663-624-2011 განჩინება.

ბუნების შესახებ. დაზღვევის ხელშეკრულება ხშირ შემთხვევაში პირობით ხელშეკრულებად

აღნიშნული ვალდებულებით არ ამოიწურება. დაზღვევის ხელშეკრულებით ასევე

რაც შეეხება 90-თი დადგენილ მეორე ელემენტს — გარიგების შეწყვეტას — 5

პირობითი გარიგებებისგან დაზღვევის გამიჯვნისას ერთ-ერთ განმასხვავებელ 6

4. დაზღვევის მარეგულირებელი ნორმები

სამოქალაქო კოდექსი დაზღვევის ხელშეკრულებას ვალდებულებითი სამართლის 8

9 სამოქალაქო კოდექსთან ერთად დაზღვევის სამართლებრივი რეგულირება

10 თავის მხრივ, სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული დაზღვევის სახეები

II. მუხლში განმტკიცებული ცალკეული ინსტიტუტი

12 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, „დაზღვევის

13 დაზღვევის ხელშეკრულება ორმხრივად მავალდებულებელი, კონსენსუალური და

14 დაზღვევის ხელშეკრულების სინალაგმატური ბუნება მხარეებისთვის

15 აღნიშნული უფლება-მოვალეობებით განისაზღვრება, მაგრამ არ ამოიწურება

8 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 17 თებერვლის N ას-663-624-2011 განჩინება.

მზღვეველისათვის სადაზღვევო პერიოდის ცალკეულ ეტაპზე დაზღვევის

დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნების განსაზღვრისას 16

მაგალითად: ა-მ გააფორმა სადაზღვევო კომპანია ბ-სთან მის საკუთრებაში 17

დაზღვევის ხელშეკრულების სასყიდლიანობა დამზღვევისათვის სადაზღვევო 18

გასათვალისწინებელია საკასაციო სასამართლოს პოზიცია ერთ-ერთ სადაზღვევო 19

სადაზღვევო შესატანის (პრემიის) მოთხოვნის უფლების დათმობა ეწინააღმდეგება

20 დაზღვევის ცნების ფორმულირებისას მნიშვნელოვანია დაზღვევის შესახებ

23 თავისთავად, რისკი შეიძლება იყოს წინასწარ განჭვრეტადი, მაგრამ მისი

13 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2005 წლის 21 აპრილის N ას-4-381-05 განჩინება.

16 სადაზღვევო რისკის შეფასება სცილდება სამართლებრივი რეგულირების სფეროს და სადაზღვევო

კომპანიის შიგნით ანდერრაიტინგის სახით ხორციელდება. სამართლებრივი თვალსაზრისით,

მიერ.17 დაუზღვეველი რისკის მაგალითად ჯანმრთელობის დაზღვევის

როგორც წესი, სადაზღვევო ანაზღაურება გამოითვლება დამდგარი ზიანის 25

21 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, 2007, p. 277.

პირადი დაზღვევის დროს, ქონების დაზღვევისაგან განსხვავებით, მხარეები არ

26 ანაზღაურების პრინციპიდან არსებობს გამონაკლისებიც. ასეთი გამონაკლისი

27 ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით დაზუსტებას მოითხოვს ის გარემოება, რომ

28 სხვა შეპირებული მოქმედების

ა) მზღვეველი ზიანს აანაზღაურებს 1000 ლარის ზემოთ (უპირობო ფრანშიზა);

2. დაზღვევის ხელშეკრულების მონაწილენი

დაზღვევის ხელშეკრულების სამართლებრივი შედეგების ადრესატებს

დაზღვევის შესახებ კანონის მიხედვით, მზღვეველი არის იურიდიული პირი,

კანონი დამზღვევს განმარტავს, როგორც ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს, 32

799-ს მოწესრიგების სფერო დამზღვევისა და მზღვეველის გარდა ვრცელდება 33

23დაზღვევის ურთიერთობის მონაწილეებს წარმოადგენენ ასევე დაზღვევის აგენტი და სადაზღვევო ბროკერი,

ითვალისწინებს დაზღვევის შესახებ კანონი და სამოქალაქო კოდექსი ასეთს არ

34 დაზღვეული არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომლის მიმართაც

35 მოსარგებლე არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც დაზღვევის

III. გამოყენების წინაპირობები

37 პრაქტიკაში პრობლემურია დამზღვევის მოთხოვნის წინაპირობების განსაზღვრა.

38 სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობების განხილვისას,

39 თავის მხრივ, 799 I-ით გათვალისწინებული წინაპირობების განხილვა მოთხოვნის

40 შესაბამისად, სადაზღვევო ანაზღაურების მოთხოვნის უმთავრესი წინაპირობებია

41 დამზღვევის ზიანის დასადგენად მოსამართლემ არაერთი გარემოება უნდა

მსჯელობით, თუ ზიანი არ არსებობს, როგორც ანაზღაურების მოთხოვნის

სადაზღვევო დავებში ანაზღაურების მოთხოვნის წინაპირობების დადგენისას 42

ხშირად სადაზღვევო შემთხვევა გამოწვეულია არა ერთი, არამედ რამდენიმე 43

პრაქტიკაში შეიძლება პრობლემური იყოს მიზეზთა კონკურენცია, როდესაც 44

ცალკეულ შემთხვევაში მიზეზობრივი კავშირის განსაზღვრისას მოსამართლემ 45

24 Jerry/Richmond, Understanding Insurance Law, 2007, p. 278.

როგორც წესი, მეწარმე დამზღვევთან დადებულ ხელშეკრულებაში დაზღვევის

46 წინაპირობების განხილვისას მხედველობაში მიიღება ფრანშიზის პირობაც,