თავის ტკივილი

2023
 თავის ტკივილი
თავის ტკივილი ყველაზე ხშირი სამედიცინო მდგომარეობაა
ტკივილით მიმდინარე დაავადებებს შორის

სიხშირით მეხუთე მწვავე მდგომარეობაა რისთვისაც

გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას მიმართავენ

ძლიერი ინტენსივობის თავის ტკივილი სიცოცხლეში

ერთხელ მაინც აქვს განცდილი მოსახლეობის 45%-ს

ყველა ტიპის თავის ტკივილი - მოსახლეობის 70%

სკოლის ასაკის ბავშვებში - 10-15%

ტკივილის რეცეპტორები უხვადაა სახისა და
სკალპის მიდამობში

• ტკივილის ეტიოლოგია მრავალფეროვანია

 თავის ტკივილის ფორმები

დაძაბულობის თავის ტკივილი 45%

შაკიკი 30%
თვალის დაავადებები/სინუსიტი <8%
ინფექციები 7%
ტრავმა 3%
მედიკამენტების ჭარბი მოხმარება 2%
სისხლძარღვოვანი პათოლოგია <1%
 ტკივილის აღმქმელია
• კანი, კანქვეშა, კუნთი, სისხლძარღვი,
პერიოსტეუმი
• თვალი, ყური, ცხვირი, სინუსები
• ინტრაკრანიული ვენური სინუსები
• მაგარი გარსი ტვინის ფუძეზე
• მაგარი გარსის არტერიები
• შუა მენინგეალური/საფეთქლის ზედაპირული
არტერია
• I, III, V, IX, X, კისირის I-III წყვილი ნერვები
 ტკივილის ვერ აღიქვამს

• მაგარი გარსის დიდი ნაწილი,

• პია-არაქნოიდეა

• ტვინის პარენქიმა

• ქოროიდული წნულების ეპენდიმა

 თავის ტკივილის მექანიზმები
ინტრაკრანიული
 თ/ტ კონვექსიტალური ვენების დაჭიმვა
 დიდი ვენური სინუსების ცდომა
 შუა მენინგიალური არტერიების დაჭიმვა
 ბაზალურად მდებარე არტერიების გადაჭიმვა და მათი
ცდომა
 ინტრაკრანიული არტერიების გადავსება/დილატაცია
 თავის ნებისმიერი ტკივილმგრძნობიარე სტრუქტურის ან
მის გარშემო არსებული ანთებითი პროცესის არსებობა
 მოცულობითი წარმონაქმნის მეშვეობით უშუალო
კომპრესია
თავის ტკივილის მექანიზმები

ექსტრაკრანიული
კუნთების გადაძაბვა
ექსტრაკრანიული არტერიების
გადავსება/ანთება
თვალის, ცხვირის და მისი დანამატი ღრუების
ანთება,
კბილების, ღრძილების დაავადებები
ყბის სახსრის დაავადებები.
თავის ტკივილის კლასიფიკაცია-
ICHD3-beta, 2013
შემუშავებული თავის ტკივილის საერთაშორისო საზოგადოების მიერ
http://www.ihs-headache.org/ichd-guidelines

• პირველადი

• მეორადი
 პირველადი თავის ტკივილები

• შაკიკი
• დაძაბვის ტიპის თავის ტკივილი
• ტრიგემინული ავტონომიური ცეფალალგიები-
კლასტერული თავის ტკივილი
 მეორადი-სიმპტომური თავის ტკივილი

• სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა

• სისხლძარღვოვანი მალფორმაციები

• ინფექცია

• ტრავმა

• თავის/სახის სტრუქტურების (თვალი, ყური, წიაღები) პათოლოგია

• ქირურგიული ჩარევა (შუნტირება)

• სისტემური დაავადებები

• ნივთიერებით/მედიკამენტით გამოწვეული ტკივილი

• და ა.შ
 თავის ტკივილის დიაგოსტიკა

• ანამნეზი
• ობიექტური სტატუსი
• ნევროლოგიური სტატუსი
• კვლევები: Ro-გრაფია, ნეიროვიზუალიზაცია (კტ, მრგ),
ლუმბალური პუნქცია, ანგიოგრაფია
 მწვავე თავის ტკივილი-აუცილებელია სიმპტომური
ეტიოლოგიის ამოცნობა
“წითელი დროშები”
 უეცარი, მეხისებრი -სუბარაქნოიდული ჰემორაგია

 გაუარესება - ჰემატომა, მოცულობა

 ანამნეზში სიმსივნე/აივ, ახლავს ცხელება/კისრის

რიგიდობა/გამონაყარი-მეტასტაზი, მენინგიტი,

ატრერიიტი

 ფოკალური ნევროლოგიური ნიშნები-მოცულობა,

მალფორმაცია
 “წითელი დროშები“
• თვალის ფსკერის შეშუპება-სიმსივნე, მენინგიტი,
ენცეფალიტი
• ხველით/გაჭინთვით გამოწვევა-ჰემორაგია, მოცულობა,
უკანა ფოსოს პათოლოგია
• ორსულობისას/მშობიარობის შემდეგ-ვენური თრომბოზი,
კაროტიდული განშრევება, ჰიპოფიზის აპოპლექსია
• ასაკოვნებში-გიგანტურუჯრედული არტერიიტი, ანგინის
ექვივალენტი

აუცილებელია ნეიროვიზუალიზაცია,
ლუმბალური პუნქცია, სპეციალისტის
კონსულატაცია
 დიფერენციული დიაგნოზი
I

თავის ტკივილის მწვავე დასაწყისი

ჰემორაგია, ჰემორაგია სიმსივნეში, ავმ, უკანა ფოსოს მოცულობითი პროცესი

არსებული თავის ტკივილის ხასიათის და ინტენსივობის

შეცვლა
მედიკამენტების ჭარბი მიღება, სიმსივნე, სუბდურული ჰემატომა

თავის ტკივილის პირველად დაწყება 50 წ ასაკის მერე

ტემპორალური არტერიტი, მოცულობითი პროცესი
 დიფერენციული დიაგნოზი
II
თანდართული სიმპტომების არსებობა
სისტემური დაავადებები, მენინგიტი, ენცეფალიტი, ვასკულიტი

ნევროლოგიური გასინჯვისას კეროვანი სიმპტომები

მხედველობის ნერვის დვრილის შეშუპება
მოცულობითი პროცესი, მენინგიტი
 თავის ტკივილის დაგოსტიკა

1. ობიექტური გასინჯვა

2. დაადგინე ტკივილის:
• ხასიათი

• სიმძიმე

• ლოკალიზაცია

• ხანგრძლივობა

• მიმდინარეობა

• გამომწვევი/გამამწვავებელი/ შემამსუბუქებელი
 ობიექტური გასინჯვა

• შუილი ქალას აუსკულტაციით - არტერიულ-

ვენური მალფორმაცია

• პალპაცია/შეხებით მგრძობიარე, მკვრვი,

წამოწეული - ტემპორალური არტერიიტი

• სენზიტიური - კრანიული მეტასტაზი, წიაღების

ანთება
 ტკივილის ხასიათი

• მოჭერითი,

• მტკივნეული,

• ზეწოლითი,

• ფეთქებადი,

• მსერავი,

• მბურღავი,

• მოპულსირე
 ტკივილის ინტენსივობა
საზომია:

• უნარშეზღუდვა,
• დღიური აქტივობის დაქვეითება,
• ძილიდან გამოღვიძება/ჩაძინების
შეუძლებლობა ტკივილის გამო.

ძლიერი თავის ტკივილის დროს იფიქრე

მენინგიტი, სუბარაქნოიდული ჰემორაგია!
 ტკივილის ლოკალიზაცია

• ცალმხრივი - შაკიკი
• შუბლი, მაქსილა, პერიორბიტული - წიაღები
• კეფა - უკანა ფოსოს სიმსივნე
• შუბლ-საფეთქელი - სუპრატენტორიული პროცესი
ტკივილის ლოკალიზაცია ყოველთვის არ შეესაბამება პათოლოგიის
ლოკალიზაციას

• ფრონტალური - გლაუკომა, სინუსიტი, ვერტებრული/ბაზილური

თრომბოზი, ზეწოლა კარავზე, ქალასშიდა წნევის ზრდა
• ყურის ტკივილი - ყური, ხახა, კისრის კუნთები, ხერხემალი, უკანა
ფოსო
• პერიორბიტული/სუპრაორბიტული-შიგნითა საძილე არტერიის
განშრევება
• ვერტექსი, ქვედა ყბა-იშვიათად სტენოკარდია

ტკივილი ვერტექსის და ორმხრივ თხემის არეშე იშვიათია,

იფიქრე ეთმოიდური წიაღის, საგიტალური სინუსის ანთებაზე!

ტკივილის დაწყება/განვითრება/ხანგრძლივობა

• მწვავე ხანმოკლე, მაქსიმალურია წამებში-წუთებში -

სუბარაქნოიდული ჰემორაგია

• ნელი, საფეხურებრივი საათების-დღეების მანძილზე -

მენინგიტი

• დილით, დღისით, მაქსიმალურია 30 წუთში, გრძელდება 4-24-72

სთ - შაკიკი
• შეუჩერებელი, მეორდება დღეები-კვირეები, ძილში, გრძელება
30-45 წთ - კლასტერი

• ცვალებადი ხასიათის, ხანგრძლივობის-ქალასშიდა სიმსივნე

• დილით გამოღვიძებისას უარესდება - უკანა ფოსოს

მოცულობა

• რეგულარული, განმეორებადი წლების განმავლობაში -

შაკიკი, დაძაბულობის ტიპის
მაპროვოცირებელი/შემამსუბუქებელი

მაპროვოცირებელი:
• კატამენიალური, ალკოჰოლი, სტრესი-შაკიკი

• მოძრაობა ხანგრძლივი მოსვენების შემდეგ-

ხერხემლის კისრის ნაწილის პათოლოგია
• ხველა, გაჭინთვა-ინტრაკრანიული პროცესი

შემამსუბუქებელი:
• ძილი, დასვენება, პოზა, სიბნელე
საჭიროა თუ არა თავის
ტკივილის დროს
ნეიროვიზუალიზაცია?
 ნეიროვიზუალიზაცია არ არის
აუცილებელი, თუ სახეზეა:

თავის ტკივილის ხანგრძლივი ანამნეზი

დადასტურებულია შაკიკის დიაგნოზი

თავის ტკივილი არ შეიცავს საგანგაშო სიმპტომებს

 ნეიროვიზუალიზაცია
აუცილებელია თუ სახეზეა:

• თავის ტკივილის მწვავე დასაწყისი

• არსებული თავის ტკივილის ხასიათის და ინტენსივობის ცვლილება
• თავის ტკივილი პირველად იწყება 40 წლის ასაკის მერე
• ვლინდება თანდართული სიმპტომები
• ნევროლოგიური გასინჯვისას ვლინდება კეროვანი სიმპტომები
• ვლინდება მხედველობის ნერვის დვრილის შეშუპება
• თავის ტკივილი განვითარდა ტრავმის შემდეგ
 პირველადი თავის ტკივილი
დაავადებათა ჯგუფი, როდესაც იდიოპათიური თავის ტკივილი
წარმოადგენს დაავადების ერთადერთ გამოვლენას
• შაკიკი
• კლასტერული თავის ტკივილი
• დაძაბვის ტიპის თავის ტკივილი
• სხვა იშვიათი ფორმები
 შაკიკი
პერიოდულად მორეციდივე შეტევები, უპირატესად
ცალმხრივი თავის ტკივილით, რომელიც თანდართულია
• გულისრევით,
• ღებინებით
• ფოტო-ფონოფობიით
• ზოგჯერ - გარდამავალი ნევროლოგიური სიმპტომებით
 შაკიკი
პერიოდულად მორეციდივე შეტევები, უპირატესად
ცალმხრივი თავის ტკივილით, რომელიც თანდართულია
• გულისრევით,
• ღებინებით
• ფოტო-ფონოფობიით
• ზოგჯერ - გარდამავალი ნევროლოგიური სიმპტომებით
 ეპიდემიოლოგია

• გავრცელება 250/100 000

• სიხშირე 10-12%
• პირველი შეტევა - 10%-ში ბავშვობის
ასაკში
• ქალი/კაცი - 3/1
 ეპიდემიოლოგია
ბავშვებში 2-4%
ბიჭი/გოგო - 1/1

დაავადების დაწყების ტიპური ასაკი

 ქალებში - პუბერტატი

 კაცებში 20-30 წ.წ.

 ორსულობის პერიოდში - უარესდება 1/3 -ში

უმჯობესდება 1/3-ში
 ეტიოპათოგენეზი
• გენეტიკური წინასწარგანწყობა
• ნეიროგენული ცვლილებები - ვაზოგენური რეაქციით
• I ფაზაში - ცერებრული პერფუზიის დაქვეითება
• II ფაზაში - ნეიროგენული ანთება - ტრიგემინო-
ავტონომიური სისტემის ჩართვა - ტკივილი,...
 მაპროვოცირებელი
ფაქტორები
• სტრესი
• ძილის ციკლის დარღვევა
• ალკოჰოლი
• შოკოლადი
• ყველი
• ნიკოტინი

შეტევის გამწვავებას იწვევს

• ორალური კონტრაცეპტივები
• მენსტრუაციული ციკლი
 შაკიკის ფორმები

• შაკიკი აურის გარეშე

• შაკიკი აურით
• იზოლრებული აურა
• ბაზილარული შაკიკი - ხშირია ქალებში
• ოფთალმოპლეგიური, რეტინული, ოჯახური
ჰემიპლეგიური შაკიკი - ხშირია ბავშვებში
სიმპტომები - შაკიკი აურის გარეშე
ყველაზე ხშირი ფორმაა
 ვითარდება თანდათან-1-2 საათის განმავლობაში

 მფეთქავი ხასიათისაა

 საშუალო/ძლიერი ტკივილი ცალმხრივი,

იშვიათად -მონაცვლე/ორმხრივი
 ლოკალიზაცია - უპირატესად შუბლ-საფეთქლის არეში
სიმპტომები - შაკიკი აურის გარეშე

 ხანგრძლივობა - რამდენიმე სთ-დან 72 სთ-მდე

 თან ერთვის
o გულისრევა/ღებინება

o ფოტოფობია, ფონოფობია

ძლიერდება ნებისმიერი დატვირთვისას

 სიმპტომები - შაკიკი აურის გარეშე

მაპროვოცირებელი ფაქტორები
 მკვეთრი შუქი,
 ხმაური,
 ალკოჰოლი,
 მენსტრუალური ციკლი,
 ატმოსფერული წნევის ცვლილება, ყავა,

შემამსუბუქებელი ფაქტორები
ძილი, სიბნელე, სიჩუმე
 სიმპტომები - შაკიკი აურის გარეშე
პროდრომული პერიოდი
 ხასიათობრივი ცვლილებები,
 გასტრო-ენტეროლოგიური დისკომფორტი
 გულისრევა-ღებინება
დღიური განაწილება
 ძირითადად-გამოღვიძებისას
ხანგრძლივობა
 დღისით, 4-24 სთ ან მეტი;
დაწყების ასაკი
 პუბერტატი - გოგონებში უფრო ხშირია
მიმდინარეობა - კვირეების-თვეების ინტერვალებით,
 მცირდება/ქრება ასაკში - კლიმაქტერული პერიოდიდან
 ზოგჯერ - ორსულობის პერიოდში
სიმპტომები - შაკიკი აურით
ვიზუალური
 მოძრავი შავ-
თეთრი,
ვერცხლისფერი,
მოციმციმე შუქები
 მზარდი სკოტომები
 ზიგზაგები
 ბურუსში ხედვა
სიმპტომები - შაკიკი აურით
სენსორული
 დაბუჟება, პარესთეზია
სხვა
 დისფაზია
 თავბრუ
 კონფუზია

აურის ხანგრძლივობა - 30 წთ-მდე

 სიმპტომები და სტადიები

პროდრომი აურა

ტკივილი პოსტდრომ
ი
კომორბიდობა
 დიაგნოსტიკა
ანამნეზი
 ოჯახური ანამნეზი
 სიმპტომები
 პაციენტის ასაკი დაავადების დებიუტისას
 დაავადების მიმდინარეობა

თუ შაკიკი იწყება 40 წლის ასაკიდან

ტკივილის ინტენსივობა თანდათან მატულობს
ტკივილი და ნევრ. სიმპტომები მკაცრად
ცალმხრივია
 დიფერენციული დიაგნოზი
ბავშვებში
• აპენდიციტი - ყოველ მე-5 არასწორად
დიაგნოსტირებული შაკიკია

ბავშვებსა და მოზრდილებში
• ავმ
• კაროტიდული განშრევება
• კაროტიდული არტერიების ანთება
ბავშვთა ასაკის პერიოდული სინდრომები
- შაკიკის პრეკურსორები

ციკლური ღებინება
აბდომინური შაკიკი
ბავშვთა ასაკის კეთილთვისებიანი
პაროქსიზმული თავბრუხვევა.
 მკურნალობა
შეტევის კუპირება
• აცეტილ-სალიცილის მჟავა (ასმ) - 500-1000 მგ
• ასმ +პარაცეტამოლი+კოფეინის კომბინაცია
• გულისრევის საწინააღმდეგო საშ-ები
• ტრიფტანები - კონტროლით (შეზღუდვა 8-10
მიღება თვეში)

შეტევის პრევენცია
• პრევენციული მკ-ბა ინიშნება შეტევების
გახშირების, გახანგრძლივების და გართულების
შემთხვევაში
დაძაბვის ტიპის თავის ტკივილი
ტიპები
• ეპიზოდური
• ქრონიკული

დასაწყისი
• სიცოცხლის მეორე/მესამე დეკადაში
• ქალი/კაცი- 2/1

ხშირია
• ოჯახური შემთხვევები
• ფსიქიკურ პრობლემებთან ასოციაცია
 კლასტერული თავის ტკივილი

• ორბიტოტემპორალური, ცალმხრივი

• მოზარდები, მოზრდილები, კაცები (90%)

• ინტენსიური, არამფეთქავი

• ღამით ჩაძინებიდან 1-2 სთ-ში

• კლასტერები-დღეები-კვირეები-თვეები , რემისია თვეები -

წლები
• მაპროვოცირებელი - ალკოჰოლი

• თანმხლები - ცრემლდენა, გაჭედილი ცხვირი, თვალების

ჩაწითლება, რინორეა, ფტოზი
 Cluster-is tipis Tavis tkivilis
epidemiologia
 gavrceleba 0,9%
 mamakacebSi ufro xSiria (3:1)
 tipiuri dasawyisi 25-30 wlis asakSi
 asakis matebasTan erTad mcirdeba klasteruli seriebi
 12%-Si epizoduri formis transformacia qronikulSi
 SemTxvevaTa umetesobaSi (>50%) RamiT ganviTareba
 upiratesad Semodgoma-gazafxulze gamwveveba
 Cluster-is tipis Tavis tkivilis
mkurnaloba
mkurnaloba mwveve fazaSi:
Jangbadi
lidokaini
sumatriptani

profilaqtika:
ვერაპამილი
ლითიუმი
მეთილპრედნიზოლონი
 დაძაბვის ტიპის თავის ტკივილი
• გენერალიზებული/დიფუზური,
მოჭერითი/ზეწოლითი/მტკივნეული,
• უწყვეტი, ცვალებადი იტენსივობის,
ხანგრძლივი (დღეები-თვეები),
• მაპროვოცირებელი: დაღლილობა, სტრესი

• თანმხლები: დეპრესია, შფოთვა,

დაძაბულობა
დაძაბვის ტიპის თავის
ტკივილი
ეპიდემიოლოგია
 gavrceleba 35-78%
 upiratesad qalebSi (2:1)
 dasawyisi upiratesad 20-30 wlis asakSi
 transformacia epizoduridan qronikul formaSi
81%-Si
 64% Tanaarsebuli fsiqikur daavadebebTan
 პირველადი თავის ტკივილის მკურნალობა

შაკიკი: სიმპტომური - ანალგეტიკები, ტრიპტანები, ანტიემეტური

საშუალებები;
პროფილაქტიკური - ბეტა-ბლოკატორები, ანტიკონვულსანტები,
ანტიდეპრესანტები

დაძაბვის ტიპის თავის ტკივილი: ანალგეტიკები, შფოთვის/დეპრესიის

საწინააღმდეგო წამლები, ფიზიკური პროცედურები

კლასტერული თავის ტკივილი: სიმპტომურად წინასწარ ჟანგბადი,

ტრიპტანი, ერგოტამინი
დაუმორჩილებელ შემთხვევში - კორტიკოსტეროიდები, ვერაპამილი,
ვალპროატი, ლითიუმი
 თავის ტკივილის შეფასება

• თავის ტკივილის პირველადი შეფასების კითხვარი

• თავის ტკივილის კალენდარი
• ნეიროვიზუალიზაცია
• დამატებითი კვლევები
 თავის ტკივილის პირველადი შეფასების კითხვარი

• რამდენი ხანია გაწუხებთ თავის ტკივილი?

• თავის ტკივილი ცალმხრივია?
• ხომ არ გაქვთ ღებინება დილით გამოთვიძებისას?
• სხვადასხვა დროს ერთი ტიპის თავის ტკივილი გაქვთ თუ სხვადასხვა ტიპის?
• თავად რას უკავშირებთ თავის ტკივილის დაწყებას?
• ხომ არ შეიცვალა თქვენი თავის ტკივილი თავდაპირველთან შედარებით?
• რა აუარესებს/ამსუბუქებს თქვენს თავის ტკივილს?
• თავის ტკივილი ხომ არ გქონიათ ბავშვობაში?
• ბავშვობაში ხომ არ გქონიათ აუხსნელი ღებინებები?
• ოჯახში ვინმეს ხომ არ ჰქონდა/ან აქვს შაკიკი?
• ოჯახში ვინმეს ხომ არ ჰქონდა/ან აქვს თავის ტკივილი?
 თავის ტკივილის პირველადი შეფასების კითხვარი

• როგორია თავის ტკივილის სიხშირე/ლოკალიზაცია/ხანგრძლივობა?

• ტკივილი როგორი ხასიატისაა: დარტყმითი, მბურღავი, ჩაფხუტივით
მოჭერილი, გამჭოლი, მფეთქავი, ძეწოლითი შიგნიდან, წვითი, აფეთქების
მაგვარი, მწვავე
• თავის ტკივილის დროს რას აკეთებთ:
 წვებით და იძინებთ?
 ადგილს ვერ პოულობთ?
 შფოთავთ?

• შეგიძლიათ, ტკივილის დროს განაგრძოთ დაწყებული საქმიანობა?

 თავის ტკივილის პირველადი შეფასების კითხვარი

• დღე-ღამის რომელ მონაკვეთში აღმოცენდება ტკივილი?

• რამდენ ხანში აღწევს თავის ტკივილი მაქსიმალურ სიძლიერეს?
• რამდენ ხანში აღწევს თავის ტკივილი მაქსიმალურ სიძლიერეს?
• კავშირშია თავის ტკივილი მენსტრუაციულ ციკლთან?
• ტკივილის თანმხლები ჩივილები:
 მოციმციმე შუქი
 დაბინდული მხედველობა
 წონასწორობის მოშლა
 გულისრევა
 ღებინება
 ნევროლოგიური დეფიციტი: სიბრმავე, ცალმხრივი დამბლა, დაბუჟება,
თავბრუხვევა, კონფუზია

მონიშნეთ თქვენი თვის ტკივილის ინტენსივოაბა

მსუბუქი - 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 - წარმოსახვაში უძლიერესი

ლიტერატურა:

1. მარინე ჯანელიძე კლინიკური ნევროლოგია, 2009

2. Adams and Victor’s Principles of Neurology, IX edition, Chapter 10 Headache and Other
Craniofacial Pains;

3. თავის ტკივილის საერთაშორისო საზოგადოების თავის ტკივილის

კლასიფიკაცია-მესამე ბეტა ვერსია, 2009,
http://www.ihs-headache.org/ichd-guidelines

4. ICSI Health Care Guideline Diagnosis and Treatment of Headache