რეგულირება პდფ

თემა–1. თავისუფალი ბაზარი და შერეული ეკონომიკა.
სახელმწიფოს როლი
თავისუფალი კონკურენციისა და შერეული ეკონომიკის პირობებში
1.1. თავისუფალი ბაზრის ნიშნები; გარეგანი ეფექტები; ვიქსელის კრიტერიუმი; საზოგადოებრივი საქონელი
თავისუფალი ბაზრის დეფინიცია მსოფლიო ეკონომიკურ მეცნიერებაში ჩამოყალიბებულია

პრინციპების სახით, რომელთა ერთობლიობა თავისუფალი ბაზრის რეჟიმს განსაზღვრავს. ეს პრინციპებია:
1. კონკურენციის მონაწილეთა შეუზღუდავი რიცხოვნობა, ბაზარზე აბსოლუტურად თავისუფალი
შეღწევისა და იქიდან გამოსვლის შესაძლებლობა. ეს უკანასკნელი იმას ნიშნავს, რომ ყოველ ადამიანს
უფლება აქვს ხელი მოჰკიდოს მეწარმეობას ან შეწყვიტოს ამგვარი საქმიანობა. ამის გაკეთება მას
სხვადასხვაგვარად შეუძლია: წამოიწყოს თავისი საქმიანობა შრომაში უშუალო მონაწილეობით, დაიქირავოს
მუშაკები, იყიდოს აქციები, შეიძინოს სახელმწიფო ობლიგაციები, განათავსოს ფული ბანკში, დააბანდოს იგი
უძრავ ქონებაში (მიწა, სახლი) და სხვა. აღსანიშნავია, რომ თავისუფალ ბაზარს საკუთრების ნებისმიერი
ფორმა შეესაბამება, გარდა სახელმწიფო საკუთრებისა და ადამიანს თავისუფლად შეუძლია აირჩიოს ის,
რომელიც ხელს აძლევს მას. თავისუფალი კონკურენციის სისტემა გამორიცხავს მომხმარებელთა
დისკრიმინაციის ყველა ფორმას. ფულადი შემოსავლის მფლობელს, რომელიც თავისი მოთხოვნილების
მოთხოვნის ფორმით გამოხატვას აპირებს, უფლება აქვს იყიდოს მისთვის აუცილებელი საქონელი და
მომსახურება.
2. მატერიალური, შრომითი და ფინანსური რესურსების აბსოლუტური მობილურობა. კონკურენციის
მონაწილე თავის ფულს, ვთქვათ აქციებში უმიზნოდ კი არ აბანდებს, არამედ შემოსავლის გასადიდებლად.
ამის იმედი მას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჰქონდეს, თუ იქ, სადაც მისი კაპიტალია დაბანდებული,
გაფართოვდა წარმოება და გაყიდვა. ეს კი დამატებითი რესურსების მოზიდვის, მათი ეფექტიანი
კომბინაციების გამოყენების, წინათ დაკონსერვებული სიმძლავრეების ამოქმედების, მოწინავე
ტექნოლოგიების ათვისების გზით შეიძლება განხორციელდეს.
3. კონკურენციის თითოეული მონაწილის მიერ საბაზრო ინფორმაციის (მიწოდებისა და მოთხოვნის,
ფასების, მოგების ნორმისა და სხვათა შესახებ) სრული დაუფლება. ამის გარეშე ის ვერ შეძლებს სწორი,
თავისთვის საუკეთესო არჩევანის გაკეთებას, ვთქვათ, უძრავი ქონებისა და აქციების ყიდვას შორის. ამასთან,
ამ შემთხვევაშიც კონკურენციის მონაწილემ უნდა იცოდეს სახელდობრ, რომელი კორპორაციის აქციები
მოუტანს მას მაქსიმალურ შემოსავალს ან საერთოდ ღირს თუ არა აქციების ყიდვა სახელმწიფო
ობლიგაციების სანაცვლოდ.
4. ერთსახელა პროდუქტების აბსოლუტური ერთგვაროვნება. ეს გულისხმობს სავაჭრო მარკებისა და
საქონლის ხარისხის სხვა ინდივიდუალური მახასიათებლების არარსებობას. იმავე სავაჭრო მარკის არსებობა
გამყიდველს პრივილეგიურ, მონოპოლიურ მდგომარეობაში აყენებს. ეს კი უკვე აღარაა თავისუფალი
ბაზარი.
5. თავისუფალი კონკურენციის ნებისმიერი მონაწილის მხრიდან სხვა მონაწილეთა მიერ მიღებულ
გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენის შეუძლებლობა. რადგანაც ბაზარზე საბაზრო გარიგებათა
მონაწილეეების რაოდენობა ძალზე დიდია, თითოეული მწარმოებლისა თუ გამყიდველის წვლილი
წარმოებისა და მიწოდების საერთო მოცულობაში უმნიშვნელოა, ამიტომ, ფასი, რომლითაც ის მზადაა
გაყიდოს თავისი საქონელი, თითქმის არ აისახება საქონლის საბაზრო ფასში. გამოდის, რომ ფასების
რეალური დონეები ნაკლებადაა დამოკიდებული ეკონომიკის ცალკეული სუბიექტების სურვილებზე და
ვიღაცის „უხილავი ხელით“, ანუ ბაზრის მექანიზმით ყალიბდება.
6. თავისუფალი ბაზრის სისტემაში მონოპოლიის ნებისმიერი ტიპის, ინფლაციისა თუ დეფლაციის,
იძულებითი უმუშევრობის, ჭარბწარმოების არარსებობა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თავისუფალი ბაზრის
მექანიზმი უზრუნველყოფს ნებისმიერი სახის რესურსის სრულად გამოყენებას და საერთო
მაკროეკონომიკური წონასწორობის პერმანენტულად უზრუნველყოფას. რაც შეეხება სახელმწიფოს
ეკონომიკურ როლს, ეს განსაკუთებით რთული საკითხია და მას მოგვიანებით განვიხილავთ.
მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

ნებისმიერი ბაზრის პარამეტრებია მოთხოვნა, მიწოდება და ფასი. მათი ურთიერთქმედება გვიჩვენებს
საბაზრო მექანიზმის ფუნქციონირების არსს.
როგორ მოქმედებს თავისუფალი ბაზარი? ვთქვათ, ზოგიერთი საქონლის ბაზარზე არსებობს
თავისუფალი კონკურენციის მექანიზმი. ეს იმას ნიშნავს, რომ მასში მრავალი მომხმარებელი–მყიდველია
წარმოდგენილი, რომელთაც ესაჭიროებათ მოცემული საქონელი, ვთქვათ, კომპიუტერი და გამოყოფილი
აქვთ სახსრები მის შესაძენად. მოხმარებელთა ეკონომიკური ინტერესი იმით გამოიხატება, რომ იყიდონ
საქონელი და დაიკმაყოფილონ მოთხოვნილება. მათ უპირისპირდებიან მწარმოებელი–გამყიდველები.
ისინი ხარჯავენ რესურსებს კომპიუტერების წარმოება–გასაღებაზე და დაინტერესებულნი არიან ამ
ნივთების მომგებიანი გაყიდვით.
მომხმარებლები ბაზარზე ერთობლივი შემოსავლის იმ გარკვეული ოდენობით მოდიან, რაც
კომპიუტერების შესაძენადაა გამიზნული. სრულიად გასაგებია, რომ მომხმარებლებს სურთ საქონლის
იაფად შეძენა, თუმცა იციან, გამყიდველებს განსხვავებული საზრუნავი აქვთ – გაყიდონ მაღალ ფასებში.
ამიტომ, კომპიუტერების მოყვარულები მათ იმ ფასს სთავაზობენ, რომელიც ე.წ. მოთხოვნის ფასის ტოლია.
მოთხოვნის ფასი ის ზღვრული მაქსიმალური ფასია, რომლითაც მყიდველები ჯერ კიდევ თანახმანი არიან
იყიდონ საქონელი. საბაზრო ფასი მას ვერ გადააჭარბებს – მომხმარებლებს არა აქვთ მეტი ფული საქონლის
შესაძენად.
გასაყიდი საქონლის მოთხოვნის ფასსა და რაოდენობას შორის არსებობს ურთიერთკავშირი. ერთი
მხრივ, რაც უფრო ნაკლებია საქონლის რაოდენობა, მომხმარებელი მის სარგებლიანობას უფრო მეტად
აფასებს. იგი თანახმაა მით უფრო მაღალი ფასი გადაიხადოს მასში და პირიქით, მეორე მხრივ, როცა
მოთხოვნის ფასი მაღალია, საქონელს, როგორც იტყვიან ვერ მიეკარები. ვინაიდან მყიდველი შედარებით
ნაკლებია, შენარჩუნებულია გაყიდვის მცირე რაოდენობა. თუ ფასი ეცემა, საქონელი უფრო ხელმისაწვდომი
ხდება, მომხმარებელთა რაოდენობა იზრდება გაყიდული საქონლის რაოდენობასთან ერთად (თუმცა ნუ
ვიჩქარებთ ყოველივე ამის რეალურ ეკონომიკასთან შედარებას. ფასსა და მოთხოვნის რაოდენობას შორის
არსებული დამოკიდებულება, მაგალითად, მყარი ინფლაციური მოლოდინის ან ბაზრის მონოპოლისტური
დეფორმაციისას, რა თქმა უნდა, ბევრად რთულია. ამ მოვლენებს მომდევნო თავებში განვიხილავთ.
ამჯერად, საქმე ეხება მხოლოდ თავისუფალი ბაზრის სისტემას). ასე რომ, რომელი მხრიდანაც არ უნდა
შევხედოთ, გამოიკვეთება დამოკიდებულება, რომელიც გამოხატულია მოთხოვნის გრაფიკით. იგი აღწერს
მომხმარებლის საბაზრო ქცევის კანონზომიერებას და ეწოდება მოთხოვნის მრუდი.
მივაქციოთ ყურადღება მწარმოებელ–გამყიდველთა მოქმედებას. ისინი ფიქრობენ საქონლის ძვირად
გაყიდვას, თუმცა კარგად იციან, რომ მომხმარებლებს სრულიად სხვაგვარი მისწრაფება აქვთ. ამის შედეგად
წარმოიქმნება მიწოდების ფასები. მხედველობაშია ისეთი ზღვრული მინიმალური ფასები, რომელთა
მიხედვითაც მწარმოებლებს ჯერ კიდევ შეუძლიათ მიჰყიდონ მყიდველებს თავიანთი ნაწარმი. საბაზრო
ფასი არ შეიძლება დაეცეს მიწოდების ფასზე დაბლა, წინააღმდეგ შემთხვევაში წარმოება და გასაღება
არარენტაბელური გახდება, რაც შეუთავსებელია მიმწოდებლის ეკონომიკურ ინტერესებთან.
რაც უფრო მცირეა მიწოდების ფასი, მით უფრო ნაკლები რაოდენობის კომპიუტერები იქნება
გამოტანილი გასაყიდად. ბუნებრივია, მრავალი მწარმოებლის წარმოებისა და გასაღების ხარჯები უფრო
მაღალი აღმოჩნდება ამ შედარებით მცირე ფასზე, რაც საქონლის გამოშვებას არახელსაყრელს გახდის.
მიწოდების ფასის ზრდის კვალობაზე გაიზრდება აგრეთვე მწარმოებელთა რაოდენობა და ბაზარზე
საქონლის მიწოდების მოცულობა. გამყიდველების ქცევა ხასიათდება მიწოდების ფასის მრუდით ანუ,
უბრალოდ, მიწოდების მრუდით.
მოთხოვნისა და მიწოდების რაოდენობათა ტოლობა ასახავს მწარმოებელთა და მომხმარებელთა
ინტერესების თანხვედრას, ბაზრის წონასწორობას. მიიღწევა წარმოებისა და გაყიდვის საუკეთესო
მოცულობა, რომელიც ყიდვისა და მოხმარების ოპტიმალური სიდიდის ტოლია, ხოლო საბაზრო ფასი იქცევა
წონასწორობის ფასად. მართლაც, მწარმოებლებს ხელს არ აძლევთ ფასების შემდგომი ზრდა და მიწოდების
გაფართოება, რადგან ასეთ შემთხვევაში საქონელზე არ იქნება მოთხოვნა და თავად ისინი წააგებენ საბაზრო
თამაშში – გაკოტრდებიან. შესაბამისად, მომხმარებლებსაც არ შეიძლება ჰქონდეთ დიდი რაოდენობის
საქონლის შეძენის, ან ფასების შემცირების იმედი. მოვლენათა ასეთი განვითარება ეწინააღმდეგება
მწარმოებელთა ინტერესებს.

ვინაიდან მხოლოდ ერთი იზოლირებული ბაზარი განიხილება, ასეთ წონასწორობას ჩვეულებრივ,
ნაწილობრივს უწოდებენ. საბაზრო ეკონომიკის კონფიგურაციის გასაგებად არანაკლები მნიშვნელობა აქვს
საერთო წონასწორობას, რომელიც ეროვნული ეკონომიკის მდგომარეობას მთლიანად ასახავს. აღსანიშნავია,
რომ ნაწილობრივი წონასწორობის, მოთხოვნისა და მიწოდების ფასის, საბაზრო მექანიზმის მუშაობის ახსნას
უნდა ვუმადლოდეთ კემბრიჯის სკოლის ეკონომისტებს და განსაკუთრებით მის ლიდერს ალფრედ
მარშალს.
ახლა შევეცადოთ გავარკვიოთ, თუ როგორ მოქმედებს საბაზრო მექანიზმი. გასაგებია, რომ
განსაკუთრებით საინტერესოა გაირკვეს მისი გავლენა წარმოებაზე.
ვთქვათ, ზოგიერთი საქონლის, მაგალითად კომპიუტერების ბაზარზე დამყარდა წონასწორობა:
მოთხოვნის რაოდენობა მიწოდების რაოდენობის ტოლია, საქონლის საბაზრო ფასი იქცა წონასწორობის
ფასად. შემდგომ დავუშვათ, რომ ერთობლივი მოთხოვნა საქონელზე გაიზარდა. ასეთი რამ ძალიან ხშირად
ხდება და სრულიად სხვადასხვა მიზეზით. მაგალითად, ადამიანები იწყებენ უფრო მეტის გამომუშავებას და
მეტი სახსრების გამოყოფას კომპიუტერების შესაძენად, რითაც გადაიქცევიან მყიდველებად.
მომხმარებელთა მიერ კომპიუტერების დამატებითი რაოდენობის შეძენის სურვილს, მასში ფულის დიდი
რაოდენობით გადახდის მზადყოფნას ასახავს მოთხოვნის მრუდის პარალელურად მარჯვნივ–მაღლა
გადაადგილება.
ვინაიდან ბაზარს საქონლის მიწოდების უზრუნველყოფა მხოლოდ არსებული მოცულობით შეუძლია
და არ აქვს მოთხოვნილებებზე მყისიერი რეაგირების უნარი, დასაწყისში დამატებითი ერთობლივი
მოთხოვნა დაუკმაყოფილებელი დარჩება. წარმოიშობა ჩვენთვის ცნობილი საქონლის მოულოდნელი
დეფიციტის სიტუაცია. უნდა აღინიშნოს, რომ საბაზრო ეკონომიკის პირობებში არ არის საჭირო ამის შესახებ
გაზეთებში წერა, კომპიუტერების დამატებითი ფონდების გამოძებნა, ტალონებისა და წინასწარი ჩაწერის
შემოღება და სხვა მრავალი ხერხის გამოყენება, რომელიც იმ ქვეყნებშია გავრცელებული, სადაც ადამიანთა
მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება სხვა, არასაბაზრო წესებით ხორციელდება. თავისუფალი ბაზარი
დეფიციტური სიტუაციის ცალსახა გადაწყვეტას იძლევა. და ეს იწყება ბაზარზე დამატებითი მოთხოვნის
ზეწოლით, წონასწორობის დარღვევით, ფასების დროებითი გადიდებით მოთხოვნის ახალი ფასის
დონემდე. როგორ მოქმედებს ეს ზრდა წარმოების სფეროზე?
კომპიუტერების მწარმოებლებისათვის ახალი, უფრო მაღალი ფასები და შესაბამისად, მოგების
ნორმის გადიდება წარმოებისა და გაყიდვის მძლავრი სტიმულია. ერთდროულად ასეთი ფასი ფულადი
რესურსებისა და წარმოების ფაქტორების ყველა მფლობელს შემდეგ ფაქტზე მიანიშნებს: კომპიუტერების
წარმოება მაღალრენტაბელური ხდება, იგი კაპიტალის დაბანდების მომგებიან ზონად იქცევა, იქ შეიძლება
ფულის შოვნა. ამის შეტყობისას (თავისუფალი ბაზრის მესამე ნიშანი) აქციონერები იქ დამატებით ფულად
სახსრებს გადაისვრიან (პირველი ნიშანი), რის გამოც იცვლება წარმოების პირობები (მეორე ნიშანი).
ვინაიდან დამატებითი ერთობლივი მოთხოვნა ადიდებს კომპიუტერების ბაზრის მოცულობას,
მწვავდება კონკურენცია იმ საწარმოებს შორის, რომელთაც შეუძლიათ დამატებითი საქონლის მიწოდება.
ცხადია, წარმატებას ის აღწევს, ვინც უფრო სწრაფად ზრდის გამოშვებას ხარჯებისა და მიწოდების ფასების
ერთდროული შემცირების, მაგალითად, პროგრესული ტექნოლოგიების ეფექტიანი ათვისების გზით.
აღნიშნული ტენდენცია ახასიათებს ყველა იმ მწარმოებელს, ვისი ქცევაც ბაზარზე ახლა მიწოდების ახალი
მრუდით აისახება.
მდგომარეობა ბაზარზე კვლავ შეიცვლება, მაგრამ უკვე სხვა მიმართულებით. მიწოდება მოთხოვნას
უახლოვდება და რამდენადაც გაზრდილი ფასის შენარჩუნება შეუძლებელია (მეხუთე ნიშანი), ის იწყებს
შემცირებას წონასწორობის ახალი ნიშნულისკენ. ეს კი ნიშნავს, რომ მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია,
დეფიციტი ლიკვიდირებულია, დამატებითი კომპიუტერები მათ ხელში მოხვდა, ვისაც ის ესაჭიროებოდა
(და მოთხოვნილების მოთხოვნად გარდაქმნის შესაძლებლობა გააჩნდა). როგორც ჩანს, მოთხოვნისგან
თავდაპირველი იმპულსის მიღებისას თავისუფალი ბაზრის მექანიზმმა წარმოებისა და მიწოდების
ადეკვატური რეაქცია გამოიწვია. ცხადია, კომპიუტერებზე მოთხოვნის შემცირების შემთხვევაში საბაზრო
მექანიზმი საწინააღმდეგო მიმართულებით იმუშავებს.
თავისუფალი ბაზრის მექანიზმში კიდევ ერთი ელემენტია, რომელიც იმ სიტუაციებში ხდება
შესამჩნევი, როცა ფასების ზრდის ან შემცირების ტენდენცია არა ერთ, არამედ ერთბაშად მრავალ ბაზარზე

შეინიშნება. დავუშვათ, დაირღვა საბაზრო წონასწორობა, რომელიც ფასების ზრდით გამოიხატა. ვინაიდან
ეკონომიკური სისტემის თითოეული მონაწილე (იქნება ეს მომხმარებელი თუ მწარმოებელი) თავისუფალი
ბაზრის პირობებში მოქმედებს, სადაც არ არის ინფლაცია და საბაზრო წესრიგის სხვა დეფორმაციები, იგი
დარწმუნებულია, რომ ფასების ზრდა დროებითი მოვლენაა, რომელიც მალე მისი შემცირებით შეიცვლება.
ამიტომ სუბიექტი ქცევის სავსებით ლოგიკურ მოდელს ირჩევს: ზრდის ფულადი შემოსავლის
ტეზავრირებულ ნაწილს, ე.ი. იმას, რაც არსებობს ნაღდი ფულის სახით (სალაროს ნაშთი), ამით ცდილობს
თავისი დანაზოგის დაცვას გაუფასურებისაგან და უცვლელად ინარჩუნებს თუნდაც მათ რეალურ
ღირებულებას. შესაბამისად, მცირდება მოხმარებისათვის (სამომხმარებლო ხარჯებისათვის) გამოყოფილი
ფულადი შემოსავლის ნაწილი. იკუმშება მიმდინარე მოთხოვნის სიდიდე, რაც შემცირებისაკენ უბიძგებს
ფასს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ფულადი შემოსავლების გამოყენების სფეროში მოქმედებს საბაზრო
წონასწორობის მდგომარეობაში ეკონომიკის დაბრუნების ხელშემწყობი მექანიზმი.
ასეთია პიგუს ეფექტი (არტურ სესილ პიგუ – ინგლისელი ეკონომისტი, კემბრიჯის სკოლის
წარმომადგენელი), ანუ როგორც მას ხშირად უწოდებენ რეალური სალაროს ნაშთის ეფექტი. ჩვენ მას კვლავ
შევეხებით, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც თანამედროვე ინფლაციის მექანიზმის გარჩევას დავიწყებთ.
ახლა კი ხაზგასმით აღვნიშნოთ: თუ სახელმწიფო კონკურენტული ბაზრისათვის ზრუნავს, უზრუნველყოფს
მის ეფექტიან მუშაობას, საბაზრო მექანიზმი სახელმწიფოს დაეხმარება ინფლაციის დაძლევაში. მართალია,
მხოლოდ იმ პირობებში, როცა ინფლაციურმა მოლოდინმა ჯერ კიდევ ვერ მოიკრიბა ძალა, ვერ შეიძინა ის
საშიში მდგრადობა, რომლითაც აიძულებს ეკონომიკური სისტემის სუბიექტებს დანაზოგის ხარჯზე
გაზარდონ მიმდინარე მოთხოვნა – სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, განახორციელონ პიგუს ეფექტის
საწინააღმდეგო მოქმედება, რომელიც თვალნათლივ აჩვენებს, რომ ინფლაციური მოლოდინის
სტაბილიზაცია ინფლაციის წინააღმდეგ ბრძოლის გზაზე მდგარი სახელმწიფოს უპირველესი ამოცანა უნდა
იყოს.
ახლა შევეცადოთ წარმოვიდგინოთ, რამდენად განსხვავდება ზემოთ აღწერილი თავისუფალი ბაზრის
ნიშნები და მექანიზმი თანამედროვე განვითარებული ქვეყნების, ვთქვათ, ამერიკის შეერთებული შტატების,
იაპონიის, გერმანიის, საფრანგეთის, გაერთიანებული სამეფოს და ა.შ. ცნობილი ეკონომიკური
სისტემებისაგან. უეჭველია განსხვავება დიდია: თავისუფალი ბაზარი, ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობით არ
არის არც ერთ მათგანში. უფრო მეტიც, ის ადრეც არ ყოფილა და არც შეიძლება ყოფილიყო ასეთი. მართლაც,
ძნელია წარმოვიდგინოთ, რომ რეალურ ეკონომიკაში თითოეულ მეწარმეს გააჩნდეს აბსოლუტურად სრული
ინფორმაცია მთელი ეკონომიკის მდგომარეობის შესახებ, შეიძლებოდეს რესურსების დაუბრკოლებლად
გადაადგილება ერთი ადგილიდან მეორეში, არ იყოს სავაჭრო მარკები და დავუშვათ, უმუშევრები იყვნენ
მხოლოდ ისინი, ვისაც არ სურთ მუშაობა. თავისუფალი ბაზარი აბსტრაქციაა, ისეთივე იდეალური სახეა,
როგორც დავუშვათ, სრული ვაკუუმი ან სრულიად უძრავი წერტილი.
ამასთან, ყოველი რეალურად ფუნქციონირებადი ეკონომიკა (მას ჩვეულებრივ შერეულ ეკონომიკას
უწოდებენ (Mixed Economy)), თავის თავში ატარებს თავისუფალი ბაზრის ელემენტებს. მასში შეიძლება
მოქმედებდნენ როგორც ბუნებრივი, ასევე არაბუნებრივი მონოპოლისტური წარმონაქმნები, რომლებიც
რესურსების თავისუფალი დარგთაშორისი გადაადგილების ხელშემშლელი და ბაზარზე შეღწევის
შემზღუდავი მაღალი ფასების შენარჩუნებისკენაა მიმართული. მახინჯდება საბაზრო პროცესები ინფლაციის
ზემოქმედებით, პროფკავშირების უპასუხისმგებლო მოქმედებით, სახელმწიფოს მცდარი ეკონომიკური
პოლიტიკით, თვით მწარმოებელთა იმ შეცდომებით, რაც არასრული კომერციული ინფორმაციითა და სხვა
მიზეზებითაა გამოწვეული. არაა გამორიცხული მრავალი სხვა გადახრა თავისუფალი ბაზრის რეჟიმისაგან.
როგორია მათი ზრდის საზღვარი? საზღვარია საბაზრო მექანიზმის შენარჩუნება. მიუხედავად ყველა
დეფორმაციისა, ფასები თუ იცვლება მოთხოვნისა და მიწოდების ზეგავლენით, რესურსების მოძრაობა,
ინვესტიციები და წარმოება ორიენტირებულია მოთხოვნის მერყეობაზე, ხელუხლებელი რჩება ბაზრის
მექანიზმის სხვა რგოლები – იგი ცოცხალია და მასთან ერთად ცოცხალია აგრეთვე საბაზრო ეკონომიკა
მთლიანად. ყველა ეს რგოლი შეუცვლელია და როცა თუნდაც ერთი მათგანი ინგრევა, საბაზრო ეკონომიკაზე
ლაპარაკი უკვე შეუძლებელია.
რითაა კარგი საბაზრო მექანიზმი, რა ფუნქციებს ასრულებს ის? პირველ რიგში აღვნიშნავთ, რომ
ბაზრის მექანიზმის მეშვეობით კონკურენციული ბრძოლის ყველა მონაწილე მატერიალურადაა

დაინტერესებული, რათა დააკმაყოფილოს მოთხოვნილებები, რომელთა გამოხატვა მოთხოვნით ხდება.
ამასთან, როგორც პრაქტიკამ გვიჩვენა, იგი ეფექტიანად მუშაობს, ინვესტირებისათვის ქმნის (ფასების
მეშვეობით) სიგნალებს, სტიმულს აძლევს მეცნიერულ–ტექნიკური პროგრესის მიღწევების ათვისებას,
დანახარჯების შემცირებას, ხარისხის ამაღლებას, საქონლისა და მომსახურების ასორტიმენტის
გაფართოებას. უნდა ვაღიაროთ შემდეგი: მიუხედავად იმისა, რომ ბაზარი სრულიადაც არაა ყოვლისშემძლე,
ეკონომიკის ძირითადი პრობლემების (ცხოვრების დონე, წარმოების სტრუქტურა და ეფექტიანობა,
პროდუქციის ხარისხი) გაცილებით უკეთესად გადაჭრის საშუალებას იძლევა, ვიდრე სხვა ეკონომიკური
სისტემები. ამასთან, საბაზრო მექანიზმი შეუფერხებლად ავლენს თავის შესაძლებლობებს არა მარტო
განვითარებულ, არამედ განვითარებად ქვეყნებშიც, აგრეთვე, როგორც ბოლო 20 წლის გამოცდილება
მოწმობს, ეროვნული, იდეოლოგიური და სხვა რომელიმე თავისებურებების მიუხედავად აღმოსავლეთი
ევროპის სახელმწიფოებშიც. საკმაო საფუძველი არსებობს იმის დასამტკიცებლად, რომ ბაზარი
ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობათ განეკუთვნება და მსოფლიო ცივილიზაციის კუთვნილებას წარმოადგენს.
დაბოლოს, ბაზრის მექანიზმი მთლიანად ათავისუფლებს ეკონომიკას საქონლისა და მომსახურების
დეფიციტისაგან. თეორიაში და პრაქტიკაში საბაზრო ეკონომიკა ძირითადად უდეფიციტოა, რა თქმა უნდა,
იმ რესურსების ფარგლებში (იმპორტის ჩათვლით), რომელსაც ეს ქვეყანა განაგებს. საბაზრო მეურნეობის
პირობებში მოთხოვნილებისა და მოხმარების ხანგრძლივი, საბოლოო ურთიერთმოწყვეტა (დეფიციტი)
შეუძლებელია, თუნდაც იმიტომ, რომ ეს კონკურენციული პროცესის ყველა მონაწილის ეკონომიკურ
ინტერესებს ეწინააღმდეგება. გასაგებია, რომ ყოველ ეკონომიკაში (საბაზროშიც და არასაბაზროშიც)
მომხმარებელი დეფიციტის წინააღმდეგია. ბაზრის მექანიზმი თუ მოქმედებს, ზუსტად ასეა განწყობილი
მწარმოებელიც, რომელიც დაინტერესებულია, რომ მისგან მიწოდება სწრაფად მიესადაგოს მომავალი
მომხმარებლიდან წამოსულ მოთხოვნას. გამოდის, რომ მათი დამაკავშირებელი საბაზრო მექანიზმი
სავსებით შეიძლება ჩაითვალოს დეფიციტის ლიკვიდაციის მექანიზმად. სწორედ ამიტომაცაა, რომ მყარი
საბაზრო ტრადიციების ქვეყნებს, რომელთა წინაშე მრავალი გადაუჭრელი სოციალურ-ეკონომიკური
პრობლემა დგას, ერთი მაინც არ აწუხებს – დეფიციტის პრობლემა.
რა თქმა უნდა, ყველაზე განვითარებულ საბაზრო ეკონომიკაშიც კი წარმოიშობა შეუთანხმებლობა
დროში მოთხოვნილებასა და მის დაკმაყოფილებას (მოხმარებას) შორის. იგი განპირობებულია სამეურნეო
მექანიზმის გარკვეული ინერციულობით, საზოგადოების მეცნიერულ–ტექნოლოგიური პოტენციალით,
რესურსების არსებობით და შედარებით ხანმოკლეა, რაც სავსებით ბუნებრივია, რომ არ მიანიშნებს რაიმე
დეფიციტზე. თუმცა, მარკეტინგის თანამედროვე დონის პირობებში ეს გარღვევა განუხრელად მცირდება.
ამასთან, საბაზრო მექანიზმის შესაძლებლობები სრულიადაც არაა უსაზღვრო. მას არ შეუძლია
თანამედროვე საზოგადოების ყველა სოციალურ–ეკონომიკური პრობლემის გადაწყვეტის გარანტირება.
ლაპარაკია არა ნაკლოვანებებზე, არამედ სწორედ შეზღუდულობებზე, თანაც დღევანდელ პირობებთან
მისაგადებით. ცხადია, იმ სფეროებში, სადაც ბაზარი არ იძლევა შედეგს, სახელმწიფოს ჩარევაა საჭირო.
დავიწყოთ საკმაოდ აბსტრაქტული ეკონომიკიდან, რომელსაც თავისუფალი კონკურენციის სრული
ბატონობა ახასიათებს. თითქოს აქ სახელმწიფოს არაფერი ესაქმება, მაგრამ ეს ასე არაა. თავისუფალი
მეწარმეობის სტერილურ ეკონომიკაშიც კი არსებობს სულ ცოტა სამი პრობლემა, რომლის გადაჭრა
მიუწვდომელია საბაზრო მექანიზმისათვის.
პირველ ყოვლისა აღვნიშნავთ, რომ ეკონომიკური სისტემის მონაწილეთა ურთიერთქმედება
ფორმებითა და სოციალური შედეგებით მეტად მრავალფეროვანია. უმეტეს მათგანს ბაზარი მოიცავს, მაგრამ
არიან ისეთებიც, რომლებიც მის ფარგლებს გარეთ რჩებიან. გამოდის, რომ როგორც მწარმოებლის, ისე
მომხმარებლის საქმიანობა წარმოშობს ბაზრისათვის გარეგან ეფექტებს, რომლებიც, როგორც ჩანს, ფულით
არ გაიზომება, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რეალურ გავლენას ახდენს როგორც ერთის, ისე მეორის
კეთილდღეობაზე.
დავუშვათ ფერმერი კაპიტალს აბანდებს თავის ნაკვეთში არხის გასაყვანად, რითაც ნიადაგის
ნაყოფიერებას აუმჯობესებს ვრცელ ტერიტორიაზე – როგორც საკუთარ, ისე სხვის მიწაზე. ამით
სარგებლობს (თანაც უსასყიდლოდ) მეზობელი ფერმერი, რომელიც ამ გზით ზრდის თავის კეთილდღეობას.
ცხადია, ინიციატორ–ფერმერს გარეგანი ეფექტის სიდიდეზე კერძო დანახარჯები სოციალურზე მეტი ექნება,

მეზობელ ფერმერს კი პირიქით. შევნიშნავთ, რომ ბაზარს არ ძალუძს დაეხმაროს ინიციატორს საკუთარი
კეთილდღეობის კერძო და სოციალური პარამეტრების გათანაბრებაში.
საბაზრო მექანიზმი არსებითად უძლურია უზრუნველყოს ეკონომიკის ფსევდოსაბაზრო
წონასწორობის დამყარება. ეს მხოლოდ სახელმწიფოს საქმეა. მაგალითად, მას შეუძლია ითავოს გარეგანი
ეფექტების (გარეგანი ეფექტების (externalities) ანალიზი დაიწყო ა. პიგუს გამოკვლევებით) გაზომვა და
სახელმწიფო ბიუჯეტის საშუალებით შემოსავლების გადანაწილების ორგანიზაცია. ფერმერების მაგალითზე
ეს იქნებოდა მეზობლის სპეციალური დაბეგვრა და წარმოქნილი ფინანსური რესურსების
ინიციატორისათვის გადაცემა. მსოფლიო ეკონომიკურ ლიტერატურაში ასეთმა გადასახადმა პიგუს
გადასახადის სახელწოდება მიიღო (გარდა პიგუს გადასახადისა, არსებობს ე.წ. პიგუს სუბსიდია, რომელიც
გულისხმობს ინიციატორი მეწარმისათვის ბიუჯეტიდან სუბსიდიების შეთავაზებას კერძო და სოციალური
დანახარჯების გათანაბრების მიზნით).
ზემოთ აღინიშნა, რომ თავისუფალი ბაზრის მექანიზმი ადამიანებს მხოლოდ იმ მოთხოვნილებების
დაკმაყოფილების შესაძლებლობას აძლევს, რომლებიც მოთხოვნაში ჰპოვებენ გამოხატულებას. როგორც
ჩანს, არსებობს სხვა მოთხოვნილებებიც, რომელთა ფულით გაზომვა და მოთხოვნად გადაქცევა
შეუძლებელია. როგორ მოვიქცეთ მათ მიმართ? ბაზარი, რომელიც მხოლოდ მოთხოვნაზე რეაგირებს,
უბრალოდ აუვლის გვერდს ასეთ მოთხოვნილებებს, არ მიაქცევს მათ არავითარ ყურადღებას. გამოდის, რომ
თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკას, არსებითად, არა აქვს აღნიშნული მოთხოვნილებების შესატყვისი
საქონლისა და მომსახურების წარმოების უნარი.
უპირველს ყოვლისა, საუბარია კოლექტიური მოხმარების ისეთ საქონელსა და მომსახურებაზე,
რომლებსაც მოიხმარს უკლებლივ ყველა მოქალაქე (ეროვნული თავდაცვა, საზოგადოებრივი წესრიგის
დაცვა, სახელმწიფო მმართველობა, ერთიანი ენერგოსისტემა, კომუნიკაციების ეროვნული ქსელი და სხვა).
ამ დოვლათს, რომელსაც მსოფლიო ეკონომიკურ მეცნიერებაში საზოგადოებრივ საქონელს უწოდებენ,
გარკვეული რეგიონული სტრუქტურა აქვს. მაგალითად, ეროვნული თავდაცვა ვრცელდება ქვეყნის მთელ
ტერიტორიაზე, ქვეყნის პარლამენტი ემსახურება მოცემული ქვეყნის ყველა მოქალაქეს, ქალაქის
წყალმომარაგება, გაზმომარაგება და ელექტრომომარაგება – ქალაქის მაცხოვრებლებს და ა.შ.
გარდა ისეთი თავისებურებისა, როგორიცაა მოხმარებიდან გამოურიცხაობა, საზოგადოებრივი
საქონელი კერძოსაგან იმითაც განსხვავდება, რომ ის ყველას ეძლევა თითქმის თანაბრად, ერთნაირი
მოცულობით. მაგალითად, არმიას არ შეუძლია ერთი ადამიანის უფრო მეტად დაცვა, ვიდრე მეორესი.
როგორც ჩანს, მოსახლეობისათვის საზოგადოებრივი საქონლის მიწოდება თავისუფალი კონკურენციის
ეკონომიკაში სახელმწიფოს ერთ–ერთ ფუნქციად იქცევა, ხოლო მისი დაფინანსება ქვეყნის და ადგილობრივ
ბიუჯეტებს ეკისრება. ახლა უკვე იკვეთება ის საზღვრები, რომელთაც თავისუფალი ბაზრის სისტემა აწესებს
სახელმწიფო ბიუჯეტისათვის. როგორც ჩანს, ეს უკანასკნელი შეზღუდული უნდა იყოს გარეგანი ეფექტების
კომპენსაციასთან დაკავშირებული შემოსავლის განაწილებით და საზოგადოებრივი საქონლის მიწოდების
მოცულობით.
ამასთან, აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი საქონლის მკვეთრი გამიჯვნა კერძოსაგან საკმაოდ
რთულია. არსებობს მრავალი ისეთი სახის მომსახურება, რომელთაც ორივეს ნიშნები აქვთ. მაგალითად,
უმაღლესი განათლება. ერთი მხრივ, მისი მომსახურება ახლოა საზოგადოებრივ საქონელთან (სტუდენტები
მას მოიხმარენ კოლექტიურად და თანაბრად), მეორე მხრივ – კერძოსთან, რადგან არ შეესაბამება
მოხმარებიდან გამოურიცხაობის პრინციპს. გამოდის, რომ სახელმწიფოს თანაბრად უნდა შეეკავებინა თავი
როგორც უმაღლესი განათლების სფეროს საყოველთაო ნაციონალიზაციისაგან, ასევე წმინდა საბაზრო
საფუძველზე მისი განვითარებისაგანაც. საბაზრო ეკონომიკის პირობებში რამდენადმე ეფექტიანია
შუალედური ვარიანტი: ყველასათვის ხელმისაწვდომი უნივერსიტეტები თანაარსებობენ კერძო
უნივერსიტეტებთან, რომლებსაც სახელმწიფო უჭერს მხარს შეღავათიანი დაბეგვრით, ფუნდამენტური
კვლევების დაფინანსებით, სუბსიდიებით და ა.შ.
თუ საზოგადოებრივი საქონლის მომხმარებლები მათ თანაბარი მოცულობით იღებენ, მაშინ მათზე
გადასახადიც თანაბარი უნდა იყოს. როგორ უნდა გაკეთდეს ეს? გადასახადების თანაბარი თანხა აქ
ნამდვილად არ გამოდგება. საქმე ისაა, რომ საზოგადოებრივი საქონლის მომხმარებლები იმყოფებიან
არათანაბარ ქონებრივ მდგომარეობაში, ფლობენ სხვადასხვა ფულად შემოსავალს. ამასთან, რაც

პრინციპულად მნიშვნელოვანია, ისინი თავისებურად აფასებენ ერთი და იმავე ფულადი თანხის
სარგებლიანობას. მაგალითად, როცა სუბიექტის განკარგულებაში მილიონიანი შემოსავალია, რომელსაც
სურს მოხმარებისათვის დახარჯოს და დანაზოგადაც გადააქციოს, მის სარგებლიანობას, ვთქვათ 500
დოლარისას, ბევრად ნაკლებად შეაფასებს, ვიდრე ის ადამიანი, რომელიც 1000 დოლარს გამოიმუშავებს.
დავუშვათ, სახელმწიფო აპირებს ისე მოაწყოს შემოსავლების დაბეგვრის ორგანიზაცია, რომ
გადასახადების გადახდამ თანაბრად დააზარალოს ყველა მოქალაქე, მიუხედავად მათი შემოსავლების
სხვადასხვა ოდენობისა, ე.ი. გადასახადების განაწილების ის კრიტერიუმი გამოიყენოს, რომელიც მსოფლიო
ეკონომიკურ თეორიასა და პრაქტიკაში ვიქსელის კრიტერიუმის სახელითაა ცნობილი (კნუტ ვიქსელი –
შვედური ეკონომიკური სკოლის დამაარსებელი). ეს იმას ნიშნავს, რომ მილიონერმა გადასახადის გადახდის
შემდეგ დანაკარგი ზუსტად ისე უნდა შეაფასოს, როგორც 1000 დოლარის მფლობელმა. თუ იმას
გავითვალისწინებთ, რომ ფულის სარგებლიანობის შეფასების კავშირს შემოსავლების დინამიკასთან
რთული, არაწრფივი ხასიათი აქვს, იგი ასე შეიძლება გაკეთდეს: დაწესდეს გადასახადების შედარებით
მაღალი განაკვეთები მდიდრების შემოსავალზე და შედარებით დაბალი – ღარიბების შემოსავალზე. როგორც
ჩანს, საქმე ეხება პროგრესიული დაბეგვრის გონივრული სკალის შემოღებას, რომელიც ჯერ ერთი,
უზრუნველყოფს სახელმწიფო ბიუჯეტში შენატანების საკმაო მოცულობას; მეორე, გამოიწვევს
შემოსავლების სამართლიან განაწილებას, მასზე ფულის სარგებლიანობის მრავალგვარი შეფასების გავლენის
თავიდან აცილებას.
ამრიგად, თავისუფალი კონკურენციის ეკონომიკაში სახელმწიფო, სულ ცოტა, ორ ფუნქციას მაინც
ასრულებს – გარეგანი ეფექტების რეგულირებასა და მოსახლეობის მომარაგებას საზოგადოებრივი
საქონლით, თანაც იგი ამას, ძირითადად, ბიუჯეტის დახმარებით აკეთებს. თუ დავამატებთ კიდევ ერთ
ფუნქციას – ეკონომიკის უზრუნველყოფას საჭირო ფულის რაოდენობით (რაც, რა თქმა უნდა, ბაზარს არ
შეუძლია), მაშინ ჩვენ უკვე წარმოდგენა გვექნება თავისუფალი მეწარმეობის ეკონომიკის სამეურნეო
მექანიზმზე. მის ორ წამყვან რგოლს გამოყოფენ – თავისუფალ ბაზარსა და სახელმწიფოს. ამ უკანასკნელის
ეკონომიკური საქმიანობის მნიშვნელობა, შეგახსენებთ, ისაა, რომ შეავსოს ბაზარი, გადაწყვიტოს ის
პრობლემები, რომელთა წინაშე იგი უძლურია. თუ სახელმწიფოს მონაწილეობას თავისუფალი
კონკურენციის ეკონომიკაც კი ვერ უვლის გვერდს, იგი მით უფრო აუცილებელია თანამედროვე საბაზრო
მეურნეობაში. რას ნიშნავს ზემოაღნიშნული ფუნქციები სწორედ ასეთ მეურნეობასთან და არა თავისუფალი
მეწარმეობის აბსტრაქტულ სისტემასთან მიმართებაში? ისინი განსაზღვრავენ სახელმწიფოს ჩარევის
მინიმალურად აუცილებელ საზღვრებს. ამ ხაზს ქვევით დაშვება მას არ შეუძლია, თუნდაც იმიტომ, რომ
თვით საბაზრო მექანიზმი შეწყვეტს მუშაობას. მართლაც, ძნელია წარმოვიდგინოთ ისეთი ბაზარი, რომელიც
გამართულად მოქმედებს ეკონომიკაში, სადაც არ არის ფული, არ არსებობს მთავრობა და მუდმივად
იზრდება რესურსების დეფიციტი.
რადგან არსებობს მინიმალური საზღვარი, უნდა არსებობდეს აგრეთვე სახელმწიფო ინტერვენციის
მაქსიმალურად დასაშვები ზღვარიც. როგორია იგი? ამ და თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის მექანიზმთან
დაკავშირებით სხვა კითხვებზე პასუხს მომდევნო თავებში გავეცნობით.
1.2. სახელმწიფოს ეკონომიკური მიზნები და ფუნქციები
ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირება საკმაოდ რთული პროცესია. იგი ეკონომიკური მიზნების

შერჩევას, მიზნების მიღწევის შესაძლო ვარიანტების შემუშავებასა და შეფასებას მოიცავს. ეკონომიკური
პოლიტიკა ეკონომიკური მიზნების მიღწევის სტრატეგიული და ტაქტიკური გზების ერთობლიობაა.
თანამედროვე ეკონომიკურ ლიტერატურაში ეკონომიკური პოლიტიკა განსაზღვრულია, როგორც
ხელისუფლების მიერ ეკონომიკის სფეროში გატარებულ ღონისძიებათა სისტემა სახელმწიფოს მიზნებიდან,
ამოცანებიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე, ეკონომიკური პროცესებისათვის განსაზღვრული
მიმართულებების მისაცემად, ეკონომიკური ქცევების ან შედეგების გასაკონტროლებლად და მათზე
ზემოქმედების მოსახდენად.

სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებისას განსაკუთრებული ყურადღება სწორედ
ეკონომიკური მიზნების, მათ შორის პრიორიტეტების სწორად განსაზღვრასა და ფორმირებას უნდა
დაეთმოს.
ღია ეკონომიკაში უმთავრესი ეკონომიკური მიზანი შიგა და გარე წონასწორობათა მიღწევაა. შიგა
წონასწორობა რესურსების სრულად გამოყენებასა და შიგა ფასების სტაბილურ დონეს გულისხმობს, ხოლო
გარე წონასწორობა მაშინ მიიღწევა, როცა სახელმწიფოს მიმდინარე ოპერაციათა ბალანსი არ არის იმდენად
დეფიციტური, რომ იგი უძლური გახდეს გადაიხადოს საგარეო ვალები, ან ბალანსში არ არის ისეთი
გარდამეტი, რომელიც ანალოგიურ მდგომარეობაში ჩააგდებს სხვა სახელმწიფოებს. თანამედროვე
ეკონომიკაში აღნიშნული მიზნების მიღწევა მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი ამოცანაა.
აღსანიშნავია, რომ შიგა ბაზარზე არსებული მდგომარეობა მაკროეკონომიკური პოლიტიკის
ფორმირებაში უმნიშვნელოვანეს (თუმცა, არა გადამწყვეტ) როლს ასრულებს.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, შიგა წონასწორობა მიიღწევა მაშინ, როდესაც რესურსები სრულად
გამოიყენება და ფასები შიგა ბაზარზე სტაბილურია.
პ. სამუელსონისა და უ. ნორდჰაუსის მიხედვით არსებობს 3 უმთავრესი ეკონომიკური მიზანი, ესენია:
- პროდუქციის გამოშვების მაღალი დონე და სწრაფი ზრდა;
- დასაქმების მაღალი დონე მცირე იძულებით უმუშევრობასთან ერთად;
- ფასების სტაბილურობა.
შესაძლებელია ეს მიზნებიც „გაიშალოს“, რაც პრობლემის სიღრმეში ჩაწვდომის საშუალებას მოგვცემს.
ამ მიზნით, შესაძლებელია კ. მაკკონელისა და ს. ბრიუს ფორმულირებით ვისარგებლოთ, რომელთა
აზრით უმთავრეს ეკონომიკურ მიზნებად უნდა მივიჩნიოთ:
 ეკონომიკური ზრდა;
 სრული დასაქმება;
 ეკონომიკური ეფექტიანობა;
 ფასების სტაბილური დონე;
 ეკონომიკური თავისუფლება;
 შემოსავლების სამართლიანი განაწილება;
 ეკონომიკური უზრუნველყოფა;
 სავაჭრო ბალანსი.
აღნიშნული მიზნებიდან ერთი შეხედვით, მხოლოდ ბოლო – სავაჭრო ბალანსი განეკუთვნება
უშუალოდ გარე მიზნებს, დანარჩენი შვიდი კი შიგა წონასწორობის მიღწევას უნდა ემსახურებოდეს. თუმცა,
დღეს, როცა მთელი მსოფლიო მიისწრაფვის გლობალიზაციისაკენ, რთულია რომელიმე კონკრეტულ მიზანს
ეწოდოს შიგა ან გარე (ამ საკითხზე ქვემოთ გვექნება საუბარი) და მისი მიღწევაც მხოლოდ შესაბამისად შიგა
ან გარე ფაქტორებით იყოს შესაძლებელი.
უნდა აღინიშნოს, რომ ეკონომიკური მიზნების პრიორიტეტულობის განსაზღვრისას ეკონომიკურ
მეცნიერებაში ერთიანი შეხედულება არ ჩამოყალიბებულა და სხვადასხვა ეკონომიკური სკოლის
წარმომადგენლებს სხვადასხვა მიზნები მიაჩნიათ პრიორიტეტულად, მაგრამ ზემოჩა-მოთვლილი მიზნების
არსებობა თითქოსდა ეჭვს არ უნდა იწვევდეს.
იმის გამო, რომ სამუელსონ-ნორდჰაუსის მიერ ფორმულირებულ მიზნებს მაკონელ–ბრიუს მიერ
ფორმულირებული მიზნები მოიცავს და თანაც, იგი უფრო დეტალურად აღწერს მაკროეკონომიკური
პოლიტიკის ფორმირებისათვის აუცილებელ მიზნებს, ჩვენ სწორედ ამ უკანასკნელს განვიხილავთ
დაწვრილებით.
ეკონომიკური ზრდა – ნებისმიერი სახელმწიფოს უმთავრესი ეკონომიკური მიზანია. იგი უფრო მეტი
რაოდენობის და უკეთესი ხარისხის საქონლისა და მომსახურების წარმოებას, ანუ ცხოვრების უფრო მაღალ
დონეს გულისხმობს. თავისთავად, ეკონომიკური ზრდა მიიღწევა არსებული რესურსების მაქსიმალურად
გამოყენების გზით. აღსანიშნავია ისიც, რომ ხშირ შემთხვევაში ეკონომიკური ზრდა გამორიცხულია
უცხოური კაპიტალის მონაწილეობის გარეშე.
ეკონომიკური ზრდის მისაღწევად გასათვალისწინებელია საგარეო ვაჭრობა, რადგანაც ქვეყანაში
საქონლისა და მომსახურების წარმოების მოცულობის ცვლილება შეიძლება გამოწვეული იყოს სხვა

ქვეყნებში ამა თუ იმ პროდუქციაზე მოთხოვნის ცვლილებით და შესაბამისად, ექსპორტის წახალისებით ან
შეზღუდვით და მისი მოცულობების შესაბამისი ცვლილებით. საპირისპირო პროცესი შეიძლება გამოიწვიოს
სამამულო ბაზარზე გარკვეული სამამულო პროდუქციის უცხოურით ჩანაცვლებამ. ამდენად, მხოლოდ
პირობითად შეიძლება ითქვას, რომ ეკონომიკური ზრდა სახელმწიფოს შიგა ეკონომიკური მიზანია.
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქვეყნის ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესები საკმაოდ მგრძნობიარეა
პარტნიორ (და არა მხოლოდ პარტნიორ) ქვეყნებში მიმდინარე პროცესების მიმართ, რაც ასევე საკმაოდ დიდ
ზეგავლენას ახდენს ეკონომიკურ ზრდაზე. ამ თეზის საუკეთესო დადასტურებაა რუსეთში 1998 წლის 18
აგვისტოს განვითარებული მოვლენები, რასაც მოჰყვა რუსული რუბლის მკვეთრი დევალვაცია და რამაც
უდიდესი კვალი დაამჩნია საქართველოს ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესებს.
სრული დასაქმება – სახელმწიფო ვალდებულია დაეხმაროს ყველას, რათა მათ ჰქონდეთ თა-ვისი
სურვილისა და შესაძლებლობების შესაბამისი სამსახური. ერთი შეხედვით, აღნიშნული მიზანიც თითქოს
მხოლოდ საშინაო მიზნების კატეგორიას განეკუთვნება, თუმცა დასაქმება გასცდა შიგა სახელმწიფოებრივ
პრობლემას და გლობალური მასშტაბები მიიღო. ძალიან ბევრი ადამიანი საკუთარი ქვეყნის ფარგლებს
გარეთ ეძებს სამსახურს და ბევრიც სხვა ქვეყნიდან სამუშაოს საძებ-ნელად ჩამოდის. ამდენად, რთულია
რაიმე მკვეთრი საზღვრის გავლება ამ მიზნის მიღწევის საშინაო და საგარეო ასპექტებს შორის.
ეკონომიკური ეფექტიანობა – შეზღუდული საწარმოო რესურსების მინიმალური დანახარჯებით
მაქსიმალური უკუგების მიღებაა. ამ შემთხვევაშიც შიგა და გარე ფაქტორების სინთეზთან გვაქვს საქმე,
რადგან მხოლოდ კონკურენციის პირობებში მიიღწევა რესურსების ეფექტიანი გამოყენება. როცა საუბარი
მაკროდონეზე გვაქვს, ხაზი უნდა გაესვას ქვეყნებს შორის კონკურენციას, შედარებითი და აბსოლუტური
უპირატესობის გამოყენებას, უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას და ეროვნული ეკონომიკის დარგობრივი
სტრუქტურის სრულყოფას, რაც ეფექტიანობის ერთ-ერთ მთავარ წინაპირობად მიგვაჩნია.
ფასების სტაბილური დონე – ფასების საერთო დონის მკვეთრი ზრდისა და შემცირებისგან, ანუ
ინფლაციისა და დეფლაციისაგან თავის არიდებას გულისხმობს. აღსანიშნავია, რომ ფასების დონე ყველაზე
უფრო მეტადაა დამოკიდებული ქვეყნის ფარგლებს გარეთ არსებულ ვითარებაზე და ამდენად, მისი
განხილვაც აუცილებლად საგარეო ეკონომიკური ასპექტების გათვალისწინებით უნდა მოხდეს.
გასათვალისწინებელია, რომ ფასების დონე ექსპორტ-იმპორტის განმსაზღვრელია და ამდენად, მას
განსაკუთრებული როლი ენიჭება როგორც პირველი (ეკონომიკური ზრდა), ასევე მერვე (სავაჭრო ბალანსი)
მიზნის მიღწევაში.
ეკონომიკური თავისუფლება – მწარმოებლები და მომხმარებლები თავის საქმიანობაში აღ-ჭურვილნი
უნდა იყვნენ მაქსიმალური თავისუფლებით, რაც უნდა გამოიხატებოდეს ბაზარზე შეს-ვლისა და გამოსვლის
აბსოლუტური თავისუფლებით. ცხადია, სიტყვა „აბსოლუტური“ ამ შემთხვე-ვაში სულაც არ ნიშნავს
მართლაც აბსოლუტურს, მაგრამ თავისუფლების ხარისხი მაღალი უნდა იყოს. ეს კი გამორიცხულია
მხოლოდ შიგა ბაზარზე არსებული შესაძლებლობებით, ან პირიქით, შიგა ბაზრის სხვებისათვის ჩაკეტვით
და პროტექციონისტული საბაჟო პოლიტიკის გატარებით. ეკონომიკურ სუბიექტებს უნდა შეეძლოთ თავისი
შესაძლებლობების გამოყენება იქ, სადაც მათთვის ყველაზე კარგი პირობებია, რაც მომგებიანი იქნება
როგორც მათთვის, ასევე სახელმწიფოსთვისაც.
შემოსავლების სამართლიანი განაწილება – მოქალაქეთა არც ერთი ჯგუფი არ უნდა იმყოფებოდეს
სიღატაკის მდგომარეობაში, მაშინ, როცა სხვა ჯგუფები იმყოფებიან განცხრომაში. თუმცა, თავისთავად
ტერმინი „სამართლიანი“ ვერ ასახავს პრობლემის არსს. რა შეიძლება იწოდებოდეს „შემოსავლის
სამართლიან განაწილებად“? როგორც წესი, საუბარი ეხება „შედეგების თანასწორობას“. ვფიქრობთ, ამ
მიზნის ქვეშ თანამედროვე ეტაპზე, სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეული სოციალური და სხვა ტიპის
გართულებების თავიდან აცილებაზე უნდა იყოს საუბარი და არა შემოსავლების მართლაც სამართლიან
განაწილებაზე, რადგან თვით „სამართლიანობის“ დადგენის არანაირი ობიექტური კრიტერიუმი არ
არსებობს. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ გარკვეული სუბიექტური თუ ობიექტური
მოვლენების ზეგავლენით ადამიანთა ნაწილი, როგორც დევნილები, ტოვებენ თავიანთ ძირითად
საცხოვრებელ ადგილებს. ისინი ეძებენ პოლიტიკურ თუ სხვა სახის თავშესაფარს სხვა ქვეყნებში, რაც
პრაქტიკულად კიდევ უფრო გაურკვეველს ხდის მათ მიმართ „შემოსავლების სამართლიანი განაწილების“
პრინციპის განხორციელებას და სახელმწიფოს ამ მიზნის არსს.

ეკონომიკური უზრუნველყოფა – სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს ავადმყოფთა,
შრომისუუნაროთა, მოხუცებულთა და იმ პირთა ღირსეული არსებობა, რომლებსაც სხვადასხვა მი-ზეზების
გამო არ აქვთ მინიმალური შემოსავალიც კი.
სავაჭრო ბალანსი – სახელმწიფო უნდა ისწრაფვოდეს საერთაშორისო ვაჭრობისა და საერ-თაშორისო
ფინანსური ურთიერთობების დროს დაიცვას გონივრული ბალანსი. იმის მტკიცება, რომ სავაჭრო ბალანსის
დაცვა მხოლოდ და მხოლოდ საგარეო მიზანია, საკმაოდ რთულია, რადგან რო-გორც ზემოთ აღინიშნა, იგი
ბევრადაა დამოკიდებული ეკონომიკურ ზრდაზე, ფასების საერთო დო-ნეზე; როგორც ცნობილია, სავაჭრო
ბალანსი სხვა არაფერია, თუ არა ექსპორტისა და იმპორტის სხვაობა; მათი მოცულობები დამოკიდებულია
როგორც წარმოების მოცულობასა და დარგობრივ სტრუქტურაზე, ასევე მოხმარების მოცულობასა და
სტრუქტურაზე. ამდენად, აღნიშნული მიზნის მისაღწევად არ კმარა სახელმწიფოს მხრიდან მხოლოდ
პროტექციონისტული პოლიტიკის გატარება და ხელოვნური ბარიერებით იმპორტის შეზღუდვა, საუბარი
ალბათ უფრო მეტად ექსპორტის ხელ-შემწყობი პოლიტიკის განხორციელებასა და ეკონომიკური ზრდის
ხელშეწყობას უნდა შეეხებოდეს, რადგან თავათ იმპორტი, თავისუფალი ბაზრის პირობებში, ძირითადად
მაინც ადგილობრივ ბაზარზე დეფიციტის დაფარვის საუკეთესო წყაროა. ამდენად, იმპორტის შეზღუდვა
შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეროვნულ ეკონომიკას შეუძლია აწარმოოს და ბაზარს
მიაწოდოს ანალოგიური პროდუქცია, რომლის ხარისხობრივი მაჩვენებლები არ ჩამოუვარდება იმპორტულ
ანალოგებს და ფასიც არ აღემატება იმპორტული ანალოგების ფასს.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ზემოთაღნიშნული მიზნების ინტერპრეტაციაც კი საკმაოდ რთული და
სარისკო საქმეა, რადგან თავათ ამ მიზნების ამგვარი რედაქციის ავტორიც კი არ განმარტავს, თუ რა შეიძლება
ჩაითვალოს „მკვეთრ ზრდად“, „სამართლიან განაწილებად“, „გონივრულ ბალანსად“ და ა.შ., რაც იწვევს
საკმაოდ დიდ დისკუსიას და ხშირ შემთხვევაში გაურკვევლობასაც კი არა მარტო პრაქტიკულ, არამედ
თეორიულ მსჯელობებშიც.
გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ აღნიშნული მიზნები შეიძლება იყოს როგორც
ურთიერთშემავსებელი, ასევე ურთიერთგამომრიცხავიც.
მაგალითად, ეკონომიკური ზრდა წარმოუდგენელია ეფექტიანობისა და სრული დასაქმების გარეშე.
თავის მხრივ, ეკონომიკური ზრდა ფასების სტაბილურ დონესა და ეკონომიკურ უზრუნვე-ლყოფას
განაპირობებს. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ინფლაციის ტემპების ზრდას, როგორც წესი, უმუშევრობის
შემცირება (დასაქმების ზრდა) მოჰყვება და პირიქით, ხოლო დასაქმების ზრდა ამცირებს სახელმწიფოს
მხრიდან სოციალური დახმარებების (ეკონომიკური უზრუნველყოფის) აუცილებლობასა და მის ოდენობას.
სახელმწიფოს უმთავრესი ეკონომიკური მიზანი – ეკონომიკური ზრდა, რომელზეც ზემოთ უკვე
გვქონდა საუბარი, ხშირ შემთხვევაში გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების ფასად მიიღწევა. ამდენად,
უკანსკნელ ხანს მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებისას განსაკუთრებული ყურადღება ეკოლოგიურ
პრობლემებს ეთმობა.
აღნიშნული ეკონომიკური მიზნების განხორციელებაში ვლინდება სახელმწიფოს ეკონომიკური
ფუნქციები, რომლებიც შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ, როგორც ზემოთაღნიშნული მიზნების განხორ-
ციელების პრაქტიკული საფუძველი.
მეცნიერ-ეკონომისტთა შეხედულებები სახელმწიფოს ეკონომიკურ ფუნქციებთან დაკავშირე-ბითაც
განსხვავდება, თუმცა კომპრომისების შემდეგ შესაძლოა გარკვეული კლასიფიკაციით ვიხელმძღვანელოთ
და სახელმწიფოს ეკონომიკური ფუნქციები შემდეგნაირად ჩამოვაყალიბოთ:
 ეკონომიკის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი სამართლებრივი ბაზისა და
საზოგადოებრივი ატმოსფეროს შექმნა;
 კონკურენციის დაცვა;
 შემოსავლებისა და სიმდიდრის გადანაწილება;
 ეროვნული პროდუქტის სტრუქტურის შეცვლის მიზნით რესურსების განაწილების
კორექტირება;
 ეკონომიკის სტაბილიზაცია და ეკონომიკური ზრდის წახალისება.
შევეცადოთ მოკლედ განვიხილოთ სახელმწიფოს ეკონომიკური ფუნქციები, იმის გათვალის-წინებით,
რომ ზოგიერთი ფუნქცია (მაგალითად, ეკონომიკის სტაბილიზაცია, ეკონომიკური ზრდის წახალისება,

შემოსავლებისა და სიმდიდრის გადანაწილება) პრაქტიკულად კონკრეტული ეკონომიკური მიზნებიდან
(ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფა, სრული დასაქმება, ფასების სტაბილური დონე, ეკონომიკური
უზრუნველყოფა და შემოსავლების სამართლიანი გადანაწილება) უშუალოდ გამომდინარეობს. ამდენად,
მიზნები ასახავს ფუნქციების არსს.
სახელმწიფოს ეკონომიკური ფუნქციები „ბაზრის ფიასკოს“ დაძლევის საშუალებაა. იგი „ბაზრის
ფიასკოს“ სამი შემადგენელი ნაწილის – საზოგადოებრივი საქონლის, გარე ეფექტებისა და არასაკმარისი
კონკურენციის დაძლევას „ემსახურება“.
კონკურენციის დაცვა - იმის გათვალისწინებით, რომ კონკურენცია განვითარების უმთავრესი
მასტიმულირებელი ფაქტორია და მწარმოებლების ინტერესების მომხმარებლების ინტერესებისადმი
დამორჩილება სწორედ კონკურენციის წყალობით ხდება და ბაზარი მომხმარებლის ინტერესების დაცვის
ფუნქციას იძენს, როდესაც მომხმარებელს საშუალება აქვს მისთვის სასურველი ფასისა და ხარისხის
პროდუქცია შეიძინოს, გასაგები ხდება, თუ რატომაა მისი შენარჩუნება აუცილებელი. მაგრამ ბაზარი,
რომელიც არ არის თვითრეგულირებადი სისტემა, კონკურენციის მეშვეობით ებრძვის კონკურენციას, ანუ
ძლიერისა და სუსტის ბრძოლა, რომელიც განვითარების სტიმულია, შესაძლოა ბაზარზე მხოლოდ ერთი
მათგანის, ძლიერის დარჩენის საფუძველი გახდეს. „ჯუნგლების კანონი“, რომელიც შესაძლებელია
ეკონომიკურ ურთიერთობებში გადმოვიდეს, საბოლოო ჯამში მომხმარებლის ინტერესებს შელახავს, რადგან
შეზღუდული კონკურენციის პირობებში მონოპოლისტს შესაძლებლობა ეძლევა ბაზარზე მომხმარებელს
საკუთარი ფასი და სხვა პირობები უკარნახოს. თუ გავითვალისწინებთ აქსიომატურ გამონათქვამს, რომ
ყველა მწარმოებელი მომხმარებელია, მაგრამ ყველა მომხმარებელი მწარმოებელი არაა, ცხადი ხდება, რომ
სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას უმრავლესობის ინტერესი და შეზღუდოს მონოპოლისტური
გაერთიანებების წარმოქმნა, ხოლო თუ გარკვეული პირობების გამო, შეზღუდვა შეუძლებელია, მაშინ
პირობები (მ.შ. ფასი, ხარისხი და ა.შ.) უკარნახოს მეწარმე სუბიექტებს, ან თავად სახელმწიფო იყოს
მონოპოლისტი და ამით აღმოფხვრას განვითარების ერთ-ერთი მთავარი ხელისშემშლელი ფაქტორი და
„ბაზრის ფიასკო“.
რესურსების გადანაწილება – ხშირ შემთხვევაში საბაზრო მექანიზმი ზოგიერთი სახის სა-ქონლისა და
მომსახურების საჭირო რაოდენობით წარმოებას ვერ უზრუნველყოფს, ან საერთოდ არ გამოყოფს რესურსებს
იმ საქონლის საწარმოებლად, რომლის წარმოებაც ეკონომიკურად მეწარმი-სათვის გაუმართლებელია,
მაგრამ საზოგადოებისათვის აუცილებელია. პირველ შემთხვევაში საქმე ეხება „გარე ეფექტებს“, ხოლო მეორე
შემთხვევაში – ე.წ. „საზოგადოებრივ საქონელს“.
„გარე ეფექტებად“ უნდა მივიჩნიოთ ის ეფექტები, რომელსაც წარმოება ახდენს სხვა პირზე (მ.შ.
ბუნებაზე) ან საზოგადოებაზე და ამ ეფექტების დაძლევისათვის ხარჯები უნდა გაიღოს მესამე პირმა, ანუ
მან, ვისაც არც წარმოების და არც მოხმარების პროცესში მონაწილეობა არ მიუღია, ხოლო „საზოგადოებრივ
საქონელს“ განეკუთვნება ისეთი საქონელი და მომსახურება, რომელიც არ არის გამორიცხვადი (დამატებით
მომხმარებელს შეუძლია მისი უსასყიდლოდ მიღება და შეუძლებელია რაიმე ბარიერის დაწესება, რათა
მომხმარებლისათვის მისი გამოყენება მიუწვდომელი გახდეს და შეუძლებელია მომხმარებლის გამორიცხვა
ამ საქონლის მოხმარების პროცესიდან) და კონკურენტული (წარმოების ნებისმიერი მოცემული დონისას
ზღვრული დანახარჯები დამატებითი მომხმარებლისათვის ნულის ტოლია), ხოლო კვაზისაზოგადოებრივია
საქონელი, რომელიც შეიძლება იყოს ან კონკურენტული, ან გამორიცხვადი, ან ორივე ერთად. ამავე ჯგუფში
უნდა გაერთიანდეს ის საქონელი და მომსახურება, რომლის წარმოებაშიც მასშტაბის ეფექტს აქვს
მნიშვნელობა. გარე ეფექტების წყალობით, იმის გამო, რომ კონკურენტული ეკონომიკური სუბიექტი ახდენს
მის მიერ გასაწევი ხარჯების მესამე პირზე გადაკისრებას, მისაღები მოგების ოდენობა იზრდება და ფირმა
რესურსების გადმოდინების წყალობით წარმოების გაფართოვებას ახდენს. სახელმწიფო ვალდებულია
დააწესოს გარკვეული ნორმები და/ან გადასახადები, რომლებიც შეზღუდავს ასეთი ტიპის საწარმოთა
გაფართოვებას ან მიღებულ სახსრებს მიყენებული ზარალის ასანაზღაურებლად მიმართავს. გარე ეფექტები
შესაძლებელია იყოს არა მხოლოდ უარყოფითი, არამედ დადებითიც. მაგალითად, განათლება, ვაქცინაცია
და სხვა. ამ შემთხვევაში სახელმწიფომ შეიძლება წაახალისოს ან მოთხოვნა (ტრანსფერტების სახით), ან
მიწოდება (სუბსიდირების სახით), ან თავად გამოვიდეს მეწარმის როლში.

სრულიად საწინააღმდეგო მოვლენასთან გვაქვს საქმე „საზოგადოებრივი საქონლის“ შემთხვევაში.
საზოგადოებრივი საქონლის კლასიკური მაგალითია შუქურა, რომლის მომსახურების მიღება და
შესაბამისად, ღირებულების გადახდა ე.წ. „გამორიცხვის მეთოდით“ შეუძლებელია. ამდენად, ბაზარზე
პრაქტიკულად შეუძლებელია მოიძებნოს კერძო კომპანია, რომელიც დააფინანსებს მის წარმოებას, არადა
ბევრ ადგილას ნავიგაცია შუქურას გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა. ამდენად, სახელმწიფო თავად იღებს
ვალდებულებას დააფინანსოს ანალოგიური დოვლათის წარმოება.
საბაზრო სისტემის ნაკლოვანებების დაძლევის მიზნით სახელმწიფო თავად იწყებს გარკვეული სახის
პროდუქციის წარმოებას.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქცია, რომელიც აუცილებლად უნდა შეასრულოს სახელმწი-ფომ,
არის შემოსავლების და სიმდიდრის გადანაწილება, რათა მიღწეულ იქნას სოციალურად დაუცველი ფენების
დაცვა და ე.წ. „შემოსავლების სამართლიანი გადანაწილება“, მაგრამ რეალურად აღნიშნული ფუნქციის
უმთავრესი დანიშნულება საზოგადოების სოციალური სიმშვიდის უზრუნველყოფაა და არა სიმდიდრის
თანაბარი განაწილება.
აღნიშნული ფუნქციის შესასრულებლად სახელმწიფო საგადასახადო სისტემის მეშვეობით ბეგრავს
მაღალშემოსავლიან ფენებს და მიღებული თანხებით ცდილობს ნაკლებადუზრუნველყო-ფილი ფენების
სოციალურად დაცვას.
ეკონომიკის სტაბილიზაციისა და ეკონომიკური ზრდის წახალისების ფუნქცია სახელმწიფოს ერთ–
ერთ უმთავრეს მაკროეკონომიკურ ფუნქციად შეიძლება მივიჩნიოთ. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს
მიკროეკონომიკის წარმატებული ფუნქციონირების მაკროდონეზე წახალისებასთან, რაც შესაბამისი
მაკროეკონომიკური ინდიკატორების წყალობით მიიღწევა. საუბარია ფასების სტაბილურობაზე, დასაქმების
მაღალ დონეზე, რითაც სახელმწიფო ცდილობს შექმნას შესაბამისი გარემო, რომელშიც მეწარმე მხოლოდ
წარმოებაზე იფიქრებს და არა იმ რისკზე, რომელიც შესაძლოა სახელმწიფოს მხრიდან მოევლინოს.
ამგვარად, ჩვენ მივადექით სახელმწიფოს უმთავრეს ეკონომიკურ (და არა მხოლოდ ეკონომიკურ,
არამედ ზოგადსახელმწიფოებრივ) ფუნქციას, საბაზრო სისტემის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის
აუცილებელი სამართლებრივი ბაზისა და საზოგადოებრივი ატმოსფეროს შექმნას. აღნიშნული ფუნქცია
გარკვეულად აერთიანებს ყველა დანარჩენ ფუნქციას, რადგანაც ზემოთაღნიშნული ფუნქციების ერთ-ერთი
მთავარი წინაპირობა შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზა, „თამაშის წესები“ და ეკონომიკური სისტემის
ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი ინსტიტუტებია. გასათვალისწინებელია, რომ საბაზრო სისტემის
ნორმალური ფუნქციონირება სხვა მნიშვნელოვან ფაქტორებთან ერთად დამოკიდებულია საზოგადოებრივ
აზრზე და სოციალურ ფაქტორებზე. არავისათვის საიდუმლოს არ წარმოადგენს, რომ რუსეთში 1917 წლის
თებერვალში და ოქტომბერში განხორციელებული გადატრიალებები, რომელსაც ჩვენ „თებერვლის
რევოლუციისა“ და „დიდი ოქტომბრის სოციალისტური რევოლუციის“ სახელებით ვიცნობთ, სოციალური
უკმაყოფილებების ბაზაზე მოხდა. ამდენად, სახელმწიფოს მიერ აღნიშნული ფუნქციების შესრულება,
ზოგადად საბაზრო სისტემის ფუნქციონირებისათვის საფუძველს ქმნის, განსაკუთრებით კი ისეთ ქვეყნებში,
სადაც სოციალური რისკი მაღალია.
სახელმწიფოს მხრიდან სწორედ აღნიშნულ ეკონომიკურ მიზნებსა და ეკონომიკურ ფუნქციებს შორის
პრიორიტეტების განსაზღვრაში და მათ ჯეროვნად შესრულების პროცესში, თანმიმდევრული ეკონომიკური
გადაწყვეტილებების მიღებასა და აღსრულებაში გამოიხატება პოლიტიკის და, უპირველეს ყოვლისა,
მაკროეკონომიკური პოლიტიკის არსი.
შერეული ეკონომიკის პირობებში, ეკონომიკაზე ზემოქმედების ბერკეტების თვალსაზრისით
სახელმწიფო საკმაოდ შეზღუდულია. ამდენად, ეკონომიკური მიზნების სწორად შერჩევას, მათი მიღწევის
შესაძლო ვარიანტების გათვლასა და შედეგების წინასწარ განჭვრეტას განსაკუთრებული მნიშვნელობა
ენიჭება.
იმისდა მიხედვით, თუ რომელი მიზნების პრიორიტეტულობას ირჩევს სახელმწიფო, შესაძლე-ბელია
მისი „ხასიათის“, კერძოდ, მისი სოციალური ორიენტაციის დადგენა.
თუ სახელმწიფო ძირითად პრიორიტეტად აღიარებს ეკონომიკურ ზრდას, იგი ვერ მიიღწევა
ეკონომიკური თავისუფლების ხარისხის გარეშე, რაც „შემოსავლების სამართლიან განაწილებას“ კითხვის
ნიშნის ქვეშ აყენებს და პირველ ეტაპზე სოციალური პროგრამების დაფინანსებასაც ამცირებს. შემდგომში,

როცა ეკონომიკურ ზრდას უკვე ხელშესახები შედეგები ექნება, სოციალური უზრუნველყოფის საკითხების
მნიშვნელოვნად წამოწევაც გახდება შესაძლებელი.
1.3. ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევის მინიმალურად აუცილებელი და მაქსიმალურად დასაშვები

საზღვრები
თავისუფალი საბაზრო სისტემა თავისი შინაგანი თვისებების გამო, პრაქტიკულად შეუძლებელია

შეიქმნას. საწინააღმდეგოს შემოთავაზე იმას ნიშნავს, რომ საიმედოდ და ეფექტიანად მომუშავე ძრავის
კონსტრუირების ნაცვლად, შევეცადოთ შევქმნათ ე.წ. მუდმივი ენერგიის ძრავა. ეკონომიკის
უმნიშვნელოვანესი რგოლი, ურომლისოდაც მას არ შეუძლია თავისი ძირითადი ფუნქციების შესრულება,
საბაზრო მექანიზმია, რომელიც ინარჩუნებს თავისუფალი ბაზრის ნიშნებს, თუმცა სულაც არ არის მისი
იდენტური. ხაზგასმით უნდა აღვნიშნოთ: იგი მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა ერთადერთი რგოლი.
თანამედროვე საზოგადოებაში არის მრავალი სოციალურ–ეკონომიკური პრობლემა, რომლის გადაწყვეტაც
ბაზარს არ ძალუძს და სახელმწიფოს ჩარევას მოითხოვს.
საერთოდ, თვით თავისუფალი კონკურენციის სისტემა, რომლის ნიშნები პირველ თემაში
განვიხილეთ, რეგულირებად ეკონომიკად შეიძლება ჩაითვალოს. იგი არ ცოცხლობს სახელმწიფოს გარეშე,
რომელიც თავის თავზე იღებს პასუხისმგებლობას ფულადი მიმოქცევის სწორ ორგანიზაციაზე, ხალხის
კოლექტიური მოთხოვნილებების ნაწილის დაკმაყოფილებაზე და საბაზრო ქცევის ნეგატიური გარეგანი
ეფექტების ლიკვიდაციაზე. ფუნქციების ეს ერთობლიობა იმის მაქსიმუმია, რაც მთავრობამ უნდა გააკეთოს
თავისუფალი ბაზრის პირობებში. ამავე დროს, იგი მინიმუმია იმისა, რითაც მან უნდა იმოქმედოს შერეულ
ეკონომიკაში.
თუ სწორად შევაფასებთ სინამდვილეს, აღმოვაჩენთ ეკონომიკური ცხოვრების ისეთ ახალ სფეროებს,
სადაც ბაზრის მექანიზმი არ იძლევა საზოგადოებისათვის საჭირო ეფექტებს, დავინახავთ მისი
შეზღუდულობის სხვა გამოვლინებებს და აქედან გამომდინარე, ეკონომიკაში სახელმწიფოს მონაწილეობის
ახალ მოტივებს.
- დავიწყოთ იმით, რომ ბაზარი ცნობს შემოსავლების განაწილების მხოლოდ ერთ ვარიანტს, მისი
სამართლიანობის ერთ კრიტერიუმს. მარტივად რომ ვთქვათ, სამართლიანად ჩაითვლება ნებისმიერი
შემოსავალი, რომელიც საქონლის, მომსახურების, კაპიტალისა და სამუშაო ძალის ბაზრებზე თავისუფალი
კონკურენციის შედეგადაა მიღებული. ამ კრიტერიუმის თანახმად, თანასწორ სამართლიანობად უნდა
ჩაითვალოს იმ პირთა მაღალი შემოსავლები, რომლებმაც წარმატებას მიაღწიეს კონკურენციაში და მათი
მცირე შემოსავლებიც, ვინც იქ მარცხი განიცადა (გაკოტრდა, დაკარგა სამუშაო ადგილი და ა.შ.). დავუშვათ,
საწარმო გაკოტრდა, შესაბამისად შემცირდა მისი მუშაკების შემოსავლები, რაც მათმა დაბალეფექტიანმა
შრომამ კი არ გამოიწვია, არამედ, ვთქვათ, მთავრობის მიერ დაშვებულმა შეცდომებმა, კონკურენციული
საფრთხის განსაზღვრაში უცხოელი მომწოდებლების მხრიდან მოულოდნელმა ტექნოლოგიურმა
სიახლეებმა. საბაზრო ეთიკის პოზიციიდან აქ ყველაფერი აბსოლუტურად სამართლიანია.
- საბაზრო განაწილება გვერდს უვლის ფუნდამენტურ მეცნიერებაში და სახელმწიფო
მმართველობაში დასაქმებულებს, ვინაიდან ისინი, ასე თუ ისე, საზოგადოებრივი საქონლის წარმოებით
არიან დაკავებულნი და მათი რჩენა სახელმწიფოს საქმედ ითვლება. თუმცა არიან კიდევ მოქალაქეები,
რომლებიც არ შედიან წარმოების ფაქტორების მესაკუთრეთა რიცხვში, არ მონაწილეობენ არც
საზოგადოებრივი და არც კერძო საქონლის წარმოებაში, მაშასადამე, არ ღებულობენ შემოსავალს და ბაზარზე
გამოდიან მხოლოდ როგორც მომხმარებლები. ესენია – ინვალიდები, ბავშვები, მოხუცები. საბაზრო
განაწილების მექანიზმი მათ უმთავრესად ორ წყაროს უტოვებს – დანაზოგებსა და საქველმოქმედო
ფონდებს.
- ცხადია, წმინდა საბაზრო განაწილება სულაც არ იძლევა ადამიანის სოციალურ–ეკონომიკური
ხელშეუვალობის რეალიზაციის გარანტიას – კეთილდღეობის ისეთ სტანდარტზე უფლებას, რომელიც მისი
ეკონომიკური საქმიანობის ფორმებისა და შედეგების მიუხედავად, მის ღირსეულ არსებობას
უზრუნველყოფს. ბაზრის და მისთვის დამახასიათებელი განაწილების წესისადმი ასეთი მიდგომა ამჟამად

ფართოდაა გავრცელებული. ეს გამართლებულია, რადგანაც ადამიანის უფლებების დაცვის გარეშე არ
არსებობს არც თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოება, არც მისი ეკონომიკა.
- განვითარებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებს დიდი დრო დასჭირდათ იმ ფაქტის საზოგადოებრივი
აღიარებისათვის, რომ შემოსავლების ის განაწილება, რომელიც სამართლიანია ბაზრის კანონების
თვალსაზრისით, აშკარად არასამართლიანია ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობით. ეს პროცესი
მიმდინარეობდა საკმაოდ მწვავე სოციალური კონფლიქტების ფონზე. ბოლოს და ბოლოს იგი დასრულდა
სახელმწიფოს ეკონომიკური ფუნქციების გაფართოებით, მისი აქტიური ჩარევით შემოსავლების
განაწილებაში. ამას ხელს უწყობს როგორც სოციალისტური იდეოლოგიის გავრცელება და მემარცხენე
პარტიების პოლიტიკური ზეგავლენა, ასევე მთავრობების საქმიანობა, რომლებიც დაინტერესებულნი იყვნენ
სოციალური დაძაბულობის შემსუბუქებით და იმავდროულად ცდილობდნენ სამუშაო ძალის
ხარისხობრივი მახასიათებლების გაუმჯობესებას.
- ბაზრის მექანიზმისგან ვერ დაველოდებით ადამიანის სხვა სოციალურ–ეკონომიკური უფლებების
დაცვას, კერძოდ, იმათი უფლებების შრომაზე, ვისაც სურთ და შეუძლიათ მუშაობა. მრავალი მიზეზის გამო
საბაზრო ტიპის ეკონომიკაში გარდაუვალია ხანგრძლივი იძულებითი უმუშევრობა სტრუქტურული,
რეგიონული, ტექნოლოგიური, ფარული და სხვა ფორმებით, რაც ბევრ რთულ პრობლემას აყენებს
სახელმწიფოს წინაშე. მისი მოვალეობაა სამუშაო ძალის ბაზრის რეგულირება „სრული“ დასაქმების
შენარჩუნების, იძულებითი უმუშევრობის შემცირებისა და იმ ადამიანთა მატერიალური უზრუნველყოფის
მიზნით, რომლებსაც საკუთარი სურვილით არ დაუკარგავთ სამუშაო ადგილები, ან ვერ შეძლეს მათი შოვნა.
ამასთან, დასაქმებულთათვისაც აუცილებელია ზრუნვა, მაგალითად, თუნდაც არსებობისათვის
აუცილებელი ხელფასის მინიმალური დონის დადგენა.
- რასაკვირველია, არითმეტიკულად სრული დასაქმებისაკენ შეუნელებელი მისწრაფება, მოთხოვნის
სასარგებლოდ სამუშაო ძალის ბაზრის ხელოვნური უწონასწორობის ჯიუტი კონსერვაცია, რომელიც
ფარული უმუშევრობით, შრომისადმი სტიმულების დეგრადაციით, წარმოების დაბალი ეფექტიანობითა და
ინფლაციური ზეწოლით შემოგვიბრუნდება, ასევე, მბრძანებლურ–ადმინისტრაციული მეთოდებით
შრომითი რესურსების გადანაწილება და ა.შ. სრულიადაც არაა საუკეთესო ვარიანტი უმუშევრობის
პრობლემის გადასაწყვეტად. რაც მთავარია, ყოველივე ეს ვერ იხსნის ეკონომიკას მასობრივი
უმუშევრობისაგან. მსოფლიო თეორიასა და პრაქტიკაში სახელმწიფო რეგულირების უფრო ეფექტიანი
საშუალებებია ცნობილი. შემოსავლების განაწილებასთან დაკავშირებით სახელმწიფოს ასეთი ქმედებანი
მისი სოციალური პოლიტიკის საფუძველს ქმნიან.
- როგორც განვითარებული ქვეყნების გამოცდილებიდან ჩანს, საბაზრო მექანიზმი, მართალია,
სტიმულს აძლევს მეცნიერულ–ტექნიკური პროგრესის უკვე მიღწეული შედეგების ეფექტიან გამოყენებას,
მაგრამ მას ძალა არ შესწევს დამოუკიდებლად უზრუნველყოს მეცნიერებასა და ტექნოლოგიაში
სტრატეგიული გარდაქმნები, წარმოების ღრმა სტრუქტურული ცვლილებები. ბაზარი არ იძლევა ჯეროვან
ეფექტს ისეთ სიტუაციებში, როდესაც არსებობს დიდი საინვესტიციო პროექტების განხორციელების
საჭიროება ანაზღაურების ხანგრძლივი პერიოდით, მაღალი რისკითა და მომავალი მოგების ნორმის
განუსაზღვრელობით. საუბარია, მაგალითად, ფუნდამენტურ მეცნიერებასა და უახლეს დარგებში
კაპიტალდაბანდებებზე, რომლებიც გამოუშვებენ პროდუქციას მასზე მოთხოვნის ჯერჯერობით
გაურკვეველი პერსპექტივებით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საბაზრო მექანიზმი საკმარისი დამაჯერებლობით
მართავს ეკონომიკის მანქანას ახალი ტექნოლოგიების კომერციული ათვისების სიბრტყეში. მაგრამ იგი
შედარებით ნელა განიცდის აღმავლობას მეცნიერულ–ტექნიკური პროგრესის მწვერვალებისაკენ. აქ, რა თქმა
უნდა, გვერდს ვერ ავუვლით სახელმწიფოს მონაწილეობას, რომელიც მეცნიერულ–ტექნიკური პროგრესის
სტიმულირებასა და სტრუქტურულ პოლიტიკაში აისახება.
- რაც შეეხება ისტორიული, ეროვნული, დემოგრაფიული და სხვა არასაბაზრო ფაქტორების
ზეგავლენით წარმოქმნილ რეგიონულ პრობლემებს, მათი გადაწყვეტისათვის, ასევე, საჭიროა სახელმწიფოს
ჩარევა, მისი რეგიონული პოლიტიკა. დავუმატებთ, რომ, როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, ეროვნულ და
სახელმწიფოთაშორის დონეზე რეგულირება მსოფლიო ეკონომიკის ჯანსაღი განვითარების აუცილებელი
პირობაა. მხედველობაშია საგარეო ვაჭრობის პოლიტიკის მრავალგვარი ფორმა, კაპიტალისა და სამუშაო

ძალის საერთაშორისო მიგრაციისადმი კონტროლი. სავალუტო კურსზე ზემოქმედება, საგადასახდელო
ბალანსებით მართვა და მრავალი სხვა.
- შევნიშნოთ, რომ ნებისმიერ ეკონომიკას არა აქვს თანდაყოლილი იმუნიტეტი თუნდაც ორი მძიმე
ქრონიკული დაავადების – ინფლაციისა და მონოპოლიზმის წინააღმდეგ. ცხადია, საბაზრო ეკონომიკა
სახელმწიფოსაგან ანტიინფლაციური და ანტიმონოპოლიური პროფილაქტიკის მუდმივად გატარებას
საჭიროებს.
ასეთია ზოგადად საბაზრო ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევის მაქსიმალურად დასაშვები ზედა
საზღვრები. ეს ჩარჩოები საკმაოდ ფართოა იმისათვის, რომ სახელმწიფო რეგულირებისა და ბაზრის
ეფექტიანად მომუშავე მექანიზმის გონივრულ სიმბიოზს საშუალება ჰქონდეს გადაჭრას თანამედროვე
საზოგადოების ძირითადი სოციალურ–ეკონომიკური პრობლემები. თუ სახელმწიფო იმაზე მეტის გაკეთებას
ცდილობს, რის უფლებასაც მას საბაზრო ეკონომიკა განუსაზღვრავს, რაც არ უნდა კეთილი სურვილები
ამოძრავებდეს, როგორც წესი, წარმოიშობა საბაზრო პროცესების დამღუპველი დეფორმაცია, დაეცემა
წარმოების ეფექტიანობა. ბოლოს და ბოლოს ისინი დაზარალდებიან, ვისი გულისთვისაც სახელმწიფო
გასცდა გონივრულობის საზღვრებს. მაშინ, ადრე თუ გვიან, აუცილებელი გახდება ეკონომიკის
განსახელმწიფოებრივება, მისი განთავისუფლება გადაჭარბებული სახელმწიფო აქტიურობისაგან.

თემა–2. შერეული ეკონომიკის ინფრასტრუქტურა
2.1. ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის არსი. ვაჭრობა და რესურსების ნატურალური განაწილება
როგორიცაა ეკონომიკური სისტემის აგებულება, ისეთივეა მისი შესაბამისი ინფრასტრუქტურის

კონფიგურაციაც. მასში შედის, სახელდობრ, ცალკეული ბაზრების ფარგლებში მოქმედი სპეციალიზებული
ორგანიზაციები. მაგალითად, საქონლისა და მომსახურების ბაზრებზე ფუნქციონირებს საქონლის ბირჟები,
საბითუმო და საცალო ვაჭრობის სისტემები, კომერციულ საფუძველზე მომუშავე ფირმები, რომლებიც
კონკურენციის მონაწილეებს ამარაგებენ საბაზრო ინფორმაციით, მარკეტინგული მომსახურებით და ა.შ.,
მრავალრიცხოვანი შუამავალი კომპანიები, სერვისის სამსახურები და ინფრასტრუქტურის სხვა რგოლები.
მათ უკავიათ მწარმოებლიდან მომხმარებლამდე გადაჭიმული უდიდესი ეკონომიკური სივრცე. ისინი
ახდენენ საქონლის ნაკადების გადაადგილებას დარგებისა და რეგიონების მიხედვით, არეგულირებენ
გასაღებას და მომხმარებლების მომსახურებას.
ცნობილია, რომ ჩვენს ქვეყანაში საქონლის ბაზრების ინფრასტრუქტურა ერთ დროს ფაქტობრივად
დაიშალა და შეიცვალა მატერიალური რესურსების ცენტრალიზებულ–ნატურალური განაწილებით,
რომელიც მბრძანებლურ–ადმინისტრაციული სისტემის ერთ–ერთი საყრდები გახდა. სრულიად არ არის
აუცილებელი იმის დაწვრილებითი დასაბუთება, რომ ამ ფართომასშტაბიანმა და ხანგრძლივმა
ექსპერიმენტმა უარყოფითი შედეგი გამოიღო. აღვნიშნოთ მხოლოდ რამდენიმე პრინციპული ხასიათის
მომენტი.
ნატურალური განაწილება პრინციპში შეუთავსებელია საბაზრო ეკონომიკის ფუნდამენტურ
მახასიათებლებთან, პირველ ყოვლისა, თავისუფალი ბაზრის მეორე ნიშანთან – მატერიალური, ფინანსური
და შრომითი რესურსების თავისუფალ გადაადგილებასთან დარგებსა და რეგიონებს შორის, მათ
აბსოლუტურ მობილურობასთან. ნატურალური განაწილების სისტემა კი წარმოშობს ერთგვარ „თრომბს“,
რომელიც კეტავს საქონელმიმოქცევას და შეუძლებელს ხდის მთლიანად საბაზრო სისტემის ნორმალურ
ფუნქციონირებას. მართლაც, თუ დავუშვებთ დანაზოგებისა და ინვესტიციების საკმაოდ თავისუფალ
საბაზრო ფორმირებას, საქონლის ბაზრები მაინც არ იფუნქციონირებენ თუნდაც იმიტომ, რომ ფინანსური
ნაკადების მიღმა არ მოხდება რეალური რესურსების (მასალების, მოწყობილობების და ა.შ.) შესაბამისი
გადაადგილება. მას განაწილებითი სისტემა აფერხებს.
ეს სისტემა საგანგებო გარემოებათა ნაყოფია. იგი იმისთვის შეიქმნა, რომ პირველ ყოვლისა,
გადაერჩინათ ეკონომიკა უკიდურესად შეზღუდული რესურსების პირობებში, ხოლო შემდეგ დაეძლიათ
საქონლის ნაკლებობა. ახლა უკვე ეჭვგარეშეა, რომ ადმინისტრაციულმა დანაწილებამ არა თუ ვერ შეასრულა
თავისი ამოცანები, არამედ ჩვენი სახალხო მეურნეობა საქონლის ტოტალური დეფიციტისათვის გაწირა.
მაგრამ ეს ფაქტი სრულიადაც არ შემოიფარგლება დანაწილების წარმმართველი და დეფიციტის
შენარჩუნებით დაინტერესებული სოციალური ფენის წარმოქმნით. უფრო მნიშვნელოვანი სხვა გარემოებაა:
ასეთი სისტემა კონტრპროდუქტიულია, მისგან არ მომდინარეობს მატერიალური რესურსების ეფექტიანი
გამოყენების, მეცნიერულ–ტექნიკური პროგრესის მიღწევათა ბაზაზე წარმოების გაფართოების,
პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესების არც ერთი სტიმული. მაქსიმუმი, რისი გაკეთებაც მას შეუძლია, ეს
არის ეკონომიკის იმ სტრუქტურის კვლავწარმოება, რომელიც მრავალი წლის წინათ ჩამოყალიბდა, ე.ი.
მოთხოვნილებების უდიდესი დაუკმაყოფილებლობით ჩამორჩენილობის, ხარისხის დაბალი სტანდარტების
და ა.შ. კონსერვაცია.
როგორც პირველ თავში აღვნიშნეთ, მოთხოვნილებისა და მოხმარების დაშორიშორება ჩვეულებრივი
მოვლენაა. ეს ნებისმიერ ეკონომიკაში ხდება, მაგრამ თუ პრაქტიკას დავეყრდნობით, იგი დეფიციტად
მხოლოდ იქ გადაიქცევა, სადაც ბატონობს ნატურალური განაწილება. მაგალითად, აშშ–ში გასული საუკუნის
80–იანი წლების დასაწყისში ჩამოყალიბდა სიტუაცია, როცა უახლესი მაღალეფექტიანი კომპიუტერული
ტექნიკის მიწოდება ჩამორჩებოდა მოთხოვნის ზრდას. წარმოიშვა საქონლის უკმარისობა, როგორც
მოთხოვნილებებსა და მოხმარებას შორის შეუსაბამობის გამოხატულება. მაგრამ არავის არ უფიქრია ამ
პრობლემის გადაწყვეტა მოეძებნა ნორმირებული განაწილების სხვადასხვა ვარიანტში, კორპორაციებისაგან
მოეთხოვა განაცხადები კომპიუტერებზე, დაგეგმვა, ფონდები და სხვ. ამის ნაცვლად განახორციელეს

პოლიტიკა, რომლებიც ითვალისწინებდა კომპიუტერული ტექნიკის ბაზრების შემდგომ ლიბერალიზაციას,
ეროვნული წარმოების სახელმწიფოებრივ სტიმულირებას. მართალია, დასაწისში ფასები გაიზარდა, მაგრამ
შემდეგ, როცა ბაზრის მექანიზმმა მთელი ძალით დაიწყო მუშაობა, სწრაფად განვითარდა და გაფართოვდა
გაყიდვა, რაც დაუყოვნებლივ აისახა ფასებში. ამის შედეგად მომხმარებელმა მიიღო სასურველი პროდუქცია,
რომელიც თანდათან იაფდებოდა.
როგორც ჩანს, განვითარებული ინფრასტრუქტურის პირობებში ბაზრები საკმაოდ ეფექტიანად ძლევენ
საქონლის დროებით უკმარისობას და, რაც მთავარია, არ აძლევენ მას ფესვების გადგმის, დეფიციტად
გადაქცევის შესაძლებლობას. მიზეზი უბრალოა: საქონლის ბაზრების ინფრასტრუქტურას აქვს უნარი,
მიიღოს ის სიგნალები, რომლებიც მოთხოვნისა და მოთხოვნილებისაგან გამომდინარეობენ და ადეკვატური
რეაგირება მოახდინონ მათზე მაშინ, როცა ნატურალური განაწილების სისტემას ასეთი თვისებები არ
გააჩნია.
2.2. საფონდო ბირჟა, აქციები და ობლიგაციები, აქციების კურსი
თანამედროვე ეკონომიკურ სისტემაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია ფასიანი ქაღალდების

ბაზარს, კერძოდ, საფონდო ბირჟას, სადაც ხდება აქციებისა და ობლიგაციების ყიდვა–გაყიდვა, ყალიბდება
მათი საბაზრო კურსი. ბირჟა აერთიანებს მომავალ ინვესტორსა და დანაზოგის მფლობელს, ახდენს
დარგთაშორისი და რეგიონთაშორისი ფინანსური ნაკადების გადაადგილების ორგანიზაციას, რომლის
გარეშე, როგორც ჩანს, ეკონომიკას ფუნქციონირება არ შეუძლია. მას აქვს საკუთარი ინფრასტრუქტურაც,
რომელიც, სახელდობრ, შედგება იმ საბროკერო კომპანიების ქსელისაგან, რომელთაც მათი კლიენტები
ავალებენ საბირჟო ოპერაციების შესრულებას.
საფონდო ბირჟა, ერთი მხრივ, დანაზოგების მოზიდვითა და ინვესტიციების დაფინანსების
ხელშეწყობით საქონლის ბაზრებს აკონტროლებს, მეორე მხრივ, ის მჭიდრო კავშირშია ფულის ბაზრებთან,
იქ მოქმედ საბანკო სისტემასთან. კავშირის ერთი არხი გადის დანაზოგებზე, რომელთა მნიშვნელოვანი
ნაწილი ბირჟასა და ბანკს შუა მოძრაობს. მეორე არხი წარმოქმნილია აქციების კურსისა და საპროცენტო
განაკვეთის ურთიერთქმედებით. და ბოლოს, როგორც შემდგომ იქნება ნაჩვენები, ცენტრალური ბანკის
განმგებლობაშია ის რეგულატორი (სახელმწიფო ობლიგაციებით ოპერაციები), რომელსაც შესწევს უნარი
ერთდროულად ზემოქმედება მოახდინოს ფულისა და ფასიანი ქაღალდების ბაზრებზე.
ამრიგად, საფონდო ბირჟა წარმოადგენს ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ინფრასტრუქტურის წამყვან
ელემენტს, რომელსაც მოქმედების საკმაოდ ფართო დიაპაზონი გააჩნია. საბოლოო ანგარიშით, ეს იმით
აიხსნება, რომ საბაზრო ეკონომიკაში წარმოების ძირითადი ნაწილის ორგანიზაციას კორპორაციები
ახორციელებენ, რომელთა არსებობა საფონდო ბირჟის გარეშე წარმოუდგენელია. რაც უფრო მეტადაა
გავრცელებული საკუთრების აქციონერული ფორმა, მით უფრო მნიშვნელოვანია ფასიანი ქაღალდების
ბაზრისა და ბირჟის როლი, მით უფრო ძლიერია მათი გავლენა საბაზრო სისტემის სხვა რგოლებზე.
ფასიანი ქაღალდების ყველაზე გავრცელებულ სახედ სამართლიანად ითვლება აქციები. მათ უშვებენ
კორპორაციები დამატებითი კაპიტალის მოზიდვის მიზნით. აქციის მყიდველები კორპორაციის
თანამფლობელები ხდებიან, რის საფუძველზეც მათ მოგების წილის მიღების პრეტენზია აქვთ და აქციების
სახეობების მიხედვით მონაწილეობენ მართვაში.
საფონდო ბირჟაზე მიმოიქცევა არა მხოლოდ აქციები, არამედ ობლიგაციებიც, რომლებიც შემოაქვს
როგორც სახელმწიფოს, ისე ეკონომიკური სისტემის მრავალ სხვა მონაწილეს. მიუხედავად იმისა, რომ
პროცენტები ობლიგაციებზე შეიძლება იყოს მუდმივიც და ცვალებადიც, მაგრამ არასოდეს ეცემა
გარკვეული, წინასწარ დადგენილი დონის ქვევით. ეს ნიშნავს, რომ აქციონერისაგან განსხვავებით,
ობლიგაციის მფლობელს არსებითად არ ეხება მისი გამომშვები საწარმოს საბაზრო ბედი (რა თქმა უნდა,
გაკოტრების სიტუაციის გამოკლებით), არაფერს არ კარგავს მაშინაც კი, როცა ამ საწარმოს ფინანსური
მდგომარეობა უარესდება.

საფონდო ბირჟაზე აქციები და ობლიგაციები იყიდება საბაზრო ფასით, რომელიც განსაზღვრავს მათ
კურსს. ისე როგორც ნებისმიერ სხვა ბაზარზე, ფასიანი ქაღალდების კურსი, პირველ ყოვლისა, მოთხოვნისა
და მიწოდების ცვალებადობითაა განპირობებული.
ჯერ განვიხილოთ მოთხოვნა. იგი დამოკიდებულია მათ შემოსავალზე, ვისაც გადაწყვეტილი აქვთ
ფასიანი ქაღალდების ყიდვა და იმაზეც, თუ როგორ გაანაწილებენ ისინი თავიანთ დანაზოგს. ასეთი
განაწილება, როგორც დავრწმუნდით, მოსალოდნელი დივიდენდების სიდიდესა და საპროცენტო
განაკვეთის დონეზეა დამოკიდებული. მაგრამ ფასიანი ქაღალდები ხომ სხვადასხვაგვარია. მაგალითად,
ცხადია, რომ რაც უფრო მეტია მოთხოვნა აქციებზე, სხვა თანაბარ პირობებში, მით უფრო ნაკლებია
მოთხოვნა ობლიგაციებზე და პირიქით.
თითქოს არავითარ ეჭვს არ უნდა იწვევდეს ის, რომ მყიდველმა უპირატესობა აქციებთან შედარებით
ობლიგაციებს უნდა მიანიჭოს, მართლაც, ობლიგაციის მფლობელები დაცულნი არიან საბირჟო
კონიუნქტურის მოულოდნელი ცვალებადობებისაგან. მათ ყოველთვის შეუძლიათ ჰქონდეთ სტაბილური
შემოსავლის იმედი. უფრო მეტიც, თუ აქციონერი თავის ფულს კორპორაციას მუდმივად აძლევს,
ობლიგაციის მფლობელები მხოლოდ აკრედიტებენ მას, რადგან გარკვეული დროის შემდეგ უბრუნდებათ
ფასიანი ქაღალდების შეძენაზე დახარჯული თანხა.
ვთქვათ, ეკონომიკაში ხანგრძლივი აღმასვლაა, იზრდება წარმოება და მოგება და მასთან ერთად
აქციონერების დივიდენდებიც. ეს აღმავლობა, როგორც იტყვიან, გვერდს უვლის ობლიგაციების
მესაკუთრეს, რომელიც ერთ ადგილზეა და კმაყოფილდება თავისი სტაბილური შემოსავლით. მსგავსი რამ
შეინიშნება ისეთ სიტუაციაში, როცა ეკონომიკაში ვითარდება ინფლაციის პროცესი. აქციონერი იმედოვნებს,
თუნდაც ინფლაციურ, მაგრამ მაინც შემოსავლის ზრდას, მაშინ, როცა ობლიგაციის მფლობელი სრულიად
დაუცველია და ვერ აცდება მისთვის განკუთვნილი პროცენტული შემოსავლის რეალური ფასის შემცირებას.
გამოდის, რომ ფასიან ქაღალდებზე მოთხოვნის სტრუქტურა განისაზღვრება საერთო ეკონომიკური
ხასიათის ფაქტორებით, რომელთა დინამიკის წინასწარ გამოცნობა მეტად რთულია. ვთქვათ, თუ
მოსალოდნელია ეკონომიკური აღმავლობა, მაშინ ყველაზე მომგებიანია საკუთარი ფულის აქციებში
დაბანდება. როცა შეიქმნება ვარდნის საფრთხე, მაშინ უფრო უშიშარია მისი ობლიგაციებში გადატანა.
ანალოგიურად მსჯელობენ აქციების გამყიდველებიც. კორპორაციის მენეჯერები ღებულობენ რა
გადაწყვეტილებას, სახელდობრ, რომელი ფასიანი ქაღალდები გაუშვან საფონდო ბირჟაზე, პირველ რიგში
ხელმძღვანელობენ არსებული მოთხოვნით, მაშასადამე ყურადღებას აქცევენ მოსალოდნელი დივიდენდის
დონეს, საბანკო საპროცენტო განაკვეთის მოძრაობასა და საერთო ეკონომიკური სიტუაციის პროგნოზს.
ამრიგად, ინფლაციის პირობებში ფირმები ხშირად ცდილობენ იმ ვარაუდით გაავრცელონ ობლიგაციები,
რომ მათი მფლობელების ვალს უკვე გაუფასურებული ფულით დაფარავენ.
ფასიანი ქაღალდების მიწოდების სტრუქტურა დამოკიდებულია აგრეთვე მაკროეკონომიკური
ხასიათის ფაქტორებზე. თუ, დავუშვათ, კორპორაციას განზრახული აქვს, არ შეცვალოს თავისი სამეურნეო
სტრატეგია, იგი კაპიტალების მოზიდვას ობლიგაციების ემისიით ცდილობს. ეს სავსებით გასაგებია: სხვა
გადაწყვეტილების (აქციების გამოშვებისას) მიღების დროს ანგარიშგასაწევია მართვაში მონაწილეობის
უფლების მქონე აქციონერების აზრი, რასაც შეიძლება მოჰყვეს ფირმის ეკონომიკური პოლიტიკის შეცვლა.
როცა ის მოქმედებს დინამიკურ საბაზრო გარემოში, რომელიც მოთხოვნის მაღალი ცვალებადობით
ხასიათდება, პრიორიტეტს ჩვეულებრივ აქციები ღებულობენ. მათი გაყიდვით მიღებული ფულადი
რესურსები კორპორაციის საკუთრებად იქცევა და მოქნილი ფინანსური მანევრირების განხორციელების
შესაძლებლობას იძლევა. ობლიგაციების გამოშვება კი მაინც ბოჭავს მას, აიძულებს რეგულარულად
გადაიხადოს ვალზე პროცენტი იმისდა მიუხედავად, როგორი საბაზრო კონიუნქტურა ჩამოყალიბდება.
რამდენადაც სახელმწიფო განაგებს ზემოქმედების საკმაოდ ძლიერ საშუალებებს, ყოველ შემთხვევაში,
საპროცენტო განაკვეთზე, იმდენად ფასიანი ქაღალდების ბაზარი მთლიანად შეიძლება რეგულირებადთა
რიგს მიეკუთვნოს. მართლაც, როცა სახელმწიფო, მაგალითად, ფულად რეგულატორებს რთავს და
საპროცენტო განაკვეთების დროებით შემცირებას აღწევს, ამით აქციების კურსის ხანმოკლე ამაღლების
ვარაუდის საფუძველს ქმნის. ამასთან, ხაზგასმითაა აღსანიშნავი: სახელმწიფოს შეუძლია მხოლოდ
არაპირდაპირ იმოქმედოს იმაზე, რაც საფონდო ბირჟაზე ხდება. საქმე აქ მხოლოდ ის კი არ არის, რომ იგი
ვერ ბატონობს იმ საერთო ეკონომიკურ სიტუაციაზე, რომელზეც დამოკიდებულია ფასიანი ქაღალდების

მოთხოვნაცა და მიწოდებაც. საბირჟო კოტირება მრავალი სხვა, პოლიტიკური, ფსიქოლოგიური და ა.შ.
ფაქტორების ზეგავლენას განიცდის, რომელთაც არაფერი აკავშირებს არც დივიდენდთან, არც პროცენტთან,
არც აქციებისა და ობლიგაციების მყიდველებისა და გამოყიდველების ქცევის მიკროეკონომიკურ
მოტივებთან. ალბათ შესაძლებელია იმის მტკიცებაც, რომ ბირჟა ეკონომიკის საბაზრო მექანიზმის მეტად
მგრძნობიარე ელემენტია, რომელზეც თვით ყველაზე სუსტი სიგნალებიც კი ძლიერ რეაგირებს.
საბირჟო ოპერაციების განხორციელების მხოლოდ რამდენიმე ხნის შემდეგაა ცნობილი შემოსავლების
ცვლილებებში გამოხატული მათი საბოლოო შედეგები. ამიტომ, საბირჟო გარიგებების საფუძველია
მოლოდინი – საალბათო შეფასება იმისა, თუ რომელი ფაქტორები განსაზღვრავს აქციის კურსს და როგორ
აისახება ისინი მასში. მაგალითად, მარტოოდენ ერთ ცნობას მოტოციკლების წარმოების იმ ახალი
ტექნოლოგიის შესახებ, რომლის კომერციული ათვისება გააუმჯობესებს მათ ხარისხობრივ მახასიათებლებს,
ველოსიპედის ბიზნესის აქციების კურსის დაცემა შეუძლია. მათ მფლობელებს ეშინიათ მოთხოვნის
მოსალოდნელი შემცირების და თავიანთი კაპიტალების სხვა დარგებში გადატანას ამჯობინებენ. ბირჟა
აუცილებლად რეაგირებს სახელმწიფოს ეკონომიკური პოლიტიკის ყოველ ცვლილებაზე, თვით მის იმ
პოტენციურ შესაძლებლობაზეც, რომელიც დაკავშირებულია, დავუშვათ, მინისტრთა კაბინეტის
შემადგენლობის რაღაც ცვლილებებთან. აქციების კურსის მოძრაობასთან უფრო ზოგადი ხასიათის
ფსიქოლოგიური ტენდენციებიცაა კავშირში. სახელდობრ, აქციის კურსის დაცემა, განსაკუთრებით თუ ის
საკმაოდ მყარია, ხშირად მასობრივ ცვლილებებს წარმოშობს მყიდველთა ფსიქოლოგიაში, იწვევს ფასიან
ქაღალდებზე მოთხოვნის შემდგომ შემცირებას, რის გამოც კურსი კიდევ უფრო მკვეთრად ეცემა.
სხვაგვარადაც ხდება: აქციის კურსის ხანგრძლივი ზრდა სტიმულს აძლევს აქციების შეძენით
დაინტერესებულთ, განსაკუთრებით მათზე მოთხოვნის მოზღვავებას, რაც ფასიანი ქაღალდების კურსის
სწრაფ ამაღლებას იწვევს.
ამრიგად, საბირჟო კოტირება დამოკიდებულია არა მხოლოდ ეკონომიკის მდგომარეობაზე, არამედ
ისეთ მიზეზებზეც, რომლებიც მასთან არაფრით არ არიან დაკავშირებული. გამოდის, რომ მას შემდეგ, რაც
საწარმომ გაყიდა აქციები და ამით შეძლო დამატებითი კაპიტალის დაბანდება, მის მიერ გამოშვებული
ფასიანი ქაღალდები იწყებენ სავსებით დამოუკიდებელ საბირჟო ცხოვრებას. ისინი შეიძლება ხელიდან
ხელში რამდენჯერმე გადავიდნენ, საბირჟო სპეკულაციის ობიექტებად გადაიქცნენ, მათი ფასი კი მრავალ
გაუთვალისწინებელ ფაქტორზე გახდეს დამოკიდებული. ამიტომ, ამჟამად აქციის კურსი სრულად როდი
ასახავს იმ მდგომარეობას, რომელშიც სახალხო მეურნეობაა. მაგალითად, 2007 წელს ამერიკის შეერთებულ
შტატებში ნიუ–იორკის საფონდო ბირჟაზე ყოვედღიურად გაყიდულ აქციათა ღირებულებამ 12,5 მლრდ
დოლარი შეადგინა, იგივე მაჩვენებელი NASDAQ–სთვის დაახლოებით 10 მლრდ დოლარი იყო, რაც ჯამში
წლიურად დაახლოებით 8,2 ტრლნ დოლარის ტოლია. იმავე პერიოდში ერთობლივი კერძო ინვესტიციების
მოცულობამ ქვეყნის ეკონომიკაში მხოლოდ 2,2 ტრლნ დოლარი შეადგინა. ასეთი შედარება კიდევ უფრო
მეტყველი იქნება, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ბირჟას არ გაივლის კაპიტალდაბანდებების მთელი
ნაკადი. არის აგრეთვე მოგების დანაზოგი ნაწილი და საბანკო კრედიტები. აღნიშნულმა განსხვავებამ
გაახშირა ისეთი სიტუაციები, როცა ეკონომიკის ზრდას თან სდევს აქციების კურსის პერიოდული დაცემა,
რომელიც ვერ ახდენს თუნდაც რამდენადმე შესამჩნევ გავლენას მის რეალურ მდგომარეობაზე. ეს
მრავალჯერ გამოვლინდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში გასული საუკუნის 80–იანი წლების მეორე
ნახევარში და 90–იანი წლების დასაწყისში.
2.3. საკრედიტო სისტემა. ცენტრალური ბანკის ფუნქციები და სტატუსი. ბანკთაშორისი კრედიტის

განაკვეთი და სავალდებულო რეზერვების ნორმა. ცენტრალური ბანკის ოპერაციები ფასიანი
ქაღალდების ბაზარზე.
საკრედიტო სისტემის არსის გარკვევისათვის საჭიროა ერთხელ კიდევ აღვწეროთ საბაზრო მექანიზმი.
ის, ვინც პირველ თავს გაეცნო, ყურადღებას მიაქცევდა კავშირს, რომელიც არსებობს, ერთი მხრივ,
მოთხოვნის, ფასების, მოგების ნორმის ზრდასა და, მეორე მხრივ, კაპიტალის ნაკადს შორის. მაგრამ ხომ
შეიძლება ისე მოხდეს, რომ კონკურენციის მონაწილეს საჭირო მომენტში არ აღმოაჩნდეს კაპიტალის ის
რაოდენობა, რაც საკმარისია მოთხოვნის დონემდე მიწოდების გაფართოებისათვის. სავსებით

შესაძლებელია, რომ სხვა მონაწილეებს ამავე პერიოდში საწინააღმდეგო ხასიათის პრობლემები აწუხებდეთ,
ჭარბი ფულადი სახსრების, დავუშვათ, დანაზოგების დაბანდება. წარმოიშობა წინააღმდეგობა, რომელთა
გადაწყვეტამდე დანაზოგები ვერ გადაიქცევა ინვესტიციებად.
ამრიგად, შერეული ეკონომიკა გვერდს ვერ აუვლის იმ ინფრასტრუქტურას, რომელიც აღნიშნული
წინააღმდეგობის გადაწყვეტას ემსახურება. მხედველობაშია საკრედიტო სისტემა. მას ქმნის ბანკები,
სადაზღვევო კომპანიები, პროფკავშირები და ნებისმიერი სხვა ორგანიზაციის ფონდები, რომელთაც აქვთ
კომერციული საქმიანობის უფლება. ერთი სიტყვით, ყველას, ვისაც დროებით თავისუფალი სახსრების
მობილიზაციის, მათი კრედიტებად და შემდეგ კაპიტალდაბანდებებად გადაქცევის უნარი შესწევს.
პრაქტიკაში არსებობს ამ სახსრების მომგებიანი გამოყენების მრავალი ვარიანტი, მაშინ, როდესაც, დავუშვათ,
პროფკავშირების ფონდები ინვესტირდება აქციებში, სესხად კომერციულ ბანკებს გადაეცემათ და ა.შ..
თანამედროვე ეკონომიკაში შეუძლებელია ერთი ლარის მოცდენაც კი, მათი დიდი ხნით ამოვარდნა საბაზრო
პროცესიდან.
რაც შეეხება საკრედიტო ინფრასტრუქტურის შემადგენელ ბირთვს – საბანკო სისტემას, ყველაზე
ეფექტიანია მისი ორიარუსიანი აგებულება. პირველი იარუსი ცენტრალურ (სახელმწიფო) ბანკს უკავია,
რომელიც მთლიანად აგებს პასუხს ფულის მიმოქცევის მდგომარეობაზე. ცენტრალური ბანკის
სტრატეგიული ამოცანა ეკონომიკის არაინფლაციური განვითარების პირობების შექმნაა. სხვა სიტყვებით
რომ ვთქვათ, ცენტრალურმა ბანკმა უნდა დაიცვას ქვეყანა ინფლაციისაგან და იგი არანაკლებ საიმედოდ
უნდა გააკეთოს, ვიდრე არმიამ, რომელიც მის საზღვრებს იცავს. ამ ამოცანის გადაწყვეტას უნდა
დაემორჩილოს სხვა, კერძო ბანკების მმართველობის მთელი სისტემა. მათ შორის გამოიყოფა კომერციული,
იპოთეკური (ფულს იძლევა უძრავი ქონების დაგირავებით), ინოვაციური (აკრედიტებენ ტექნოლოგიურ
სიახლეთა დამუშავებასა და ათვისებას), ინვესტიციური ბანკები. აღსანიშნავია, რომ კომერციული ბანკი
უკვე დიდი ხანია, რაც აღარ იფარგლება, ასე ვთქვათ, ტვირთგადასაცლელი ფულადი ბაზის როლით
(ანაბრების მიღება და მათი კრედიტებად გადაქცევა) და ასრულებს ათეულობით სხვა ოპერაციას.
ცენტრალური ბანკის პოლიტიკის ერთ–ერთი მთავარი ინსტრუმენტია ბანკთაშორისი კრედიტის
განაკვეთი. ამ ცნებაში იგულისხმება პროცენტი იმ კრედიტზე, რომელსაც ცენტრალური ბანკი თავაზობს
ყველა სხვა ბანკს. დავუშვათ, თუ შეიმჩნევა ინფლაციური პროცესის დაჩქარება, ცენტრალური ბანკი,
რომელიც მოვალეა წინააღმდეგობა გაუწიოს მას, როგორც წესი, ზრდის განაკვეთს. ამის შედეგად სულ ცოტა
სამი ეფექტი მიიღწევა.
პირველ ყოვლისა, ზოგიერთ ბანკს არა აქვს საშუალება ისარგებლოს ძვირი სახელმწიფო კრედიტით.
ცხადია, ცენტრალური ბანკიდან სესხების მიღების რაც უფრო ნაკლები მსურველია, მით უფრო დაბალია
მიმოქცევაში ფულის მასის ზრდის სიჩქარე. თუკი ბანკი მაინც შეძლებს ძვირადღირებული კრედიტის
შეძენას, მას მოუწევს თავისი ოპერაციების ეფექტიანობის მნიშვნელოვანი ამაღლება, მხოლოდ ისეთი
პროექტების დაკრედიტება, რომლებიც ყველაზე უკეთესადაა მოთხოვნაზე ორიენტირებული და საკმაოდ
მაღალ მოგებას ჰპირდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში ცენტრალურ ბანკთან ანგარიშის გასწორება გაძნელდება.
დაბოლოს, კომერციული ბანკები, პროცენტების ამაღლების გამო, ბუნებრივია, არ ისურვებენ ჰქონდეთ
ფინანსური დანაკარგები და შეეცდებიან ისინი თავიანთ კლიენტებს გადააკისრონ. ამის შემდეგ,
ბანკთაშორისი კრედიტის განაკვეთების ზრდას ამ ბანკების მიერ გაცემული კრედიტის გაძვირება მოჰყვება.
ასეთ შემთხვევაში მოსალოდნელია ფულზე მოთხოვნის შემცირება, მაშასადამე, ფულადი მასის მოცულობის
უფრო ნელი მატებაც.
მსოფლიო გამოცდილების მიხედვით, ბანკთაშორისი კრედიტის განაკვეთის ზრდა ინფლაციასთან
ბრძოლის ეფექტიანი საშუალებაა. ამასთან, ცენტრალური ბანკის ამგვარ ქმედებას აუცილებლად მოსდევს
ნეგატიური ეფექტები საქონლის ბაზრებზე, წარმოების სფეროში: რაც უფრო ძვირია კრედიტი, მით უფრო
დაბალია ინვესტიციებისადმი მიდრეკილება, ძნელია კაპიტალდაბანდებების დაფინანსება და ნელა
ვითარდება ეკონომიკა. შეიძლება იმის მტკიცებაც, რომ განაკვეთის სწრაფი ამაღლებით ცენტრალურ ბანკს
შეუძლია ინფლაციასთან ერთად თვით ინვესტიციური პროცესიც ჩაახშოს. ამის თავიდან ასაცილებლად
სახელმწიფომ წინასწარ უნდა იზრუნოს მსგავსი ეფექტების კომპენსაციისათვის, დროულად ჩართოს
შესაბამისი ამორტიზატორები. ასეთი ამორტიზატორი შეიძლება იყოს, მაგალითად, მოგებაზე გადასახადის
განაკვეთი, გადასახადის გადასახდელად გამიზნული სპეციალური კრედიტი და სხვა. რაც შეეხება

საგადასახადო განაკვეთს, მაშინ, როცა კრედიტი ძვირია, ის უნდა შემცირდეს, რაც ფირმებს
თვითდაფინანსების გამოყენების, მოგების წინანდელზე უფრო მეტი ნაწილის ინვესტიციებისათვის
გამოყოფის შესაძლებლობას მისცემს.
ცენტრალური ბანკის მეორე იარაღია სავალდებულო რეზერვების ნორმა. მის შესაბამისად
გაიანგარიშება ფულადი თანხა, რომლის სესხად გაცემის უფლება კომერციულ ბანკს აქვს და მოვალეა
ჰქონდეს თავის ანგარიშზე ცენტრალურ ბანკში. ინფლაციურ სიტუაციაში, როცა საჭიროა მიმოქცევაში
ფულის მასის ზრდის შენელება, ცენტრალური ბანკი ზრდის სავალდებულო რეზერვების ნორმას. თუკი
სიტუაცია სხვაგვარად ყალიბდება და აუცილებელია ფულის რაოდენობის გადიდება, ის იწყებს
საწინააღმდეგო მოქმედებას. რეზერვების ნორმა მცირდება და კომერციული ბანკები, რომლებსაც
„გაყინული“ ჰქონდათ თავიანთი სახსრების ნაწილი, კრედიტებად აქცევენ მას.
შევნიშნავთ, რომ სავალდებულო რეზერვების ნორმათა ხანგრძლივი გამოყენებისას ფულის ემისია
თანდათან კარგავს ეკონომიკურ მნიშვნელობას. მართლაც, რაც უფრო დიდხანს გამოიყენება რეგულირების
ეს წესი, რაც უფრო დიდია ცენტრალურ ბანკებში რეზერვირებული კომერციული ბანკების რესურსების
მოცულობა, მით უფრო ნაკლებად აქვს აზრი ახალი ფულის ბეჭდვასა და მათ გაშვებას მიმოქცევაში. ვთქვათ,
იმისათვის, რომ გაიზარდოს ფულის მასა, საკმარისია ცენტრალურმა ბანკმა მხოლოდ შეამციროს
რეზერვების ნორმა. მაშასადამე, ემისია უფრო მეტად გაცვეთილი ფულადი ნიშნების შეცვლის ტექნიკურ
ღონისძიებად იქცევა.
ცენტრალურ ბანკს ფულის მასის კიდევ ერთი რეგულატორი აქვს. ლაპარაკია ფასიანი ქაღალდების
ბაზარზე სახელმწიფოს სავალო ვალდებულებათა ოპერაციების შესახებ. განვიხილოთ მისი მოქმედება
პირობით მაგალითზე.
დავუშვათ, დანაზოგის მფლობელმა გადაწყვიტა მთავრობისათვის 1000 ლარის სესხება. ამას იგი
ახორციელებს სახელმწიფო სესხის ობლიგაციების შეძენით, რის შედეგადაც ის გახდება მთავრობის
კრედიტორი. უკანასკნელი დაეუფლება 1000 ლარს და ამ ფულს იგი გამოიყენებს სახელმწიფო ბიუჯეტის
დეფიციტის დასაფარავად. ეს ფული შეიძლება შევიდეს საჯარო მოხელის ხელფასში, გადაიქცეს უმუშევრის
დახმარებად და სხვ. გასაგებია, რომ სახსრების ასეთი გადაადგილება ფულადი მასის საერთო მოცულობას
არ შეეხება და ე.ი. ინფლაციასთან არავითარი კავშირი არ აქვს. სუბიექტი ხომ ფულს არ ბეჭდავს, ის
მხოლოდ სარგებლობს იმ მარაგით, რაც უკვე დაგროვილია ეკონომიკაში.
სიტუაცია იცვლება, როცა სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ცნობილ ფიგურანტებს
(დანაზოგების მფლობელებსა და მთავრობას) შეუერთდება მესამე – ცენტრალური ბანკი. რადგან
ცენტრალური ბანკი დროდადრო მთავრობისათვის სესხების მიცემით მუდამ იმყოფება მასთან კონტაქტში,
ამიტომ იგი ყოველთვის ფლობს სახელმწიფო სავალო ხელწერილების ტევად პორტფელს. ობლიგაციების
მესაკუთრე ცენტრალურ ბანკს, ბუნებრივია, თავისი შეხედულებისამებრ მათი განკარგვის უფლება აქვს.
კერძოდ, სახელმწიფო ვალის ყიდვა–გაყიდვით ამ ოპერაციებს ფულადი მასის რეგულირების მეთოდათ
აქცევს. ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ეს კეთდება სახელმწიფო ბიუჯეტის მდგომარეობისაგან
დამოუკიდებლად, კერძოდ იმისგან, არის თუ არა იქ დეფიციტი. სახელმწიფო ბანკი ყოველთვის ატარებს
დამოუკიდებელ პოლიტიკას და ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე გამოდის სახელმწიფო ობლიგაციების ხან
მყიდველად და ხან გამყიდველად.
დავუშვათ, ცენტრალურ ბანკს სურს გაზარდოს ფულის რაოდენობა მიმოქცევაში. მაშინ ის ფასიანი
ქაღალდების ბაზარზე შეისყიდის სახელმწიფო სავალო ვალდებულებებს. სუბიექტი, რომელმაც ფული
ასესხა სახელმწიფოს, თავის კუთვნილ სახელმწიფო სესხის ობლიგაციებს იმ შემთხვევაში მიჰყიდის
ცენტრალურ ბანკს, თუ მისგან აიღებს, დავუშვათ, 1100 ლარს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ობლიგაციის
მფლობელის მიერ ცენტრალურ ბანკთან კავშირის დამყარებას აზრი არ აქვს.
ისმის კითხვა: აკი მთავრობა, რომელიც ახლა სუბიექტის კი არა, არამედ ცენტრალური ბანკის მოვალე
გახდა, გაუსწორდება მას – დაუბრუნებს ვალს, თანაც პროცენტებთან ერთად. შეიძლება სწორედ იგივე თანხა
– 1100 ლარი გამოვიდეს. მაშ, საიდანღა მიიღება ფულის მასის ნამატი? ყოველივე ეს, მართალია, სწორედ ასე
ხდება, მაგრამ მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ. ფული კი, რომელიც ცენტრალურმა ბანკმა ობლიგაციის
ყოფილ მფლობელს გადაუხადა, დაუყოვნებლივ მოხდა მიმოქცევაში. თუ ახლა წარმოვიდგენთ, რომ
ცენტრალური ბანკი ასეთ საქმეებს სისტემატურად ეწევა, მუდმივად მონაწილეობს ფასიანი ქაღალდების

ბაზრის მუშაობაში, მაშინ აღმოჩნდება, რომ მის მიერ სახელმწიფო სავალო ხელწერილების ყიდვა ნიშნავს
ფულის მოცულობის ზრდას მიმოქცევაში.
მდგომარეობა სულ სხვაგვარადაა, როცა ცენტრალური ბანკი ეწინააღმდეგება ინფლაციას და ფულის
მასის ზრდის შენელებას ცდილობს, ასეთ შემთხვევაში ის ყიდის თავის განკარგულებაში არსებულ
სახელმწიფო ობლიგაციებს. ეს უკანასკნელი გადაინაცვლებს კერძო მფლობელებთან, ხოლო ამ ოპერაციის
შედეგად მიღებული ფული ამოიღება მიმოქცევიდან და დაბინადრდება ცენტრალური ბანკის რეზერვებში.
იქ კვლავ მოქმედებას იწყებს დროის ფაქტორი. ცენტრალური ბანკიდან სახელმწიფოს მიერ ნასესხი ფული
საკმაოდ ნელა ბრუნდება უკან. იგი სახელმწიფო ობლიგაციების დაფარვის წინასწარ დადგენილ ვადაზეა
დამოკიდებული. სამაგიეროდ, ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე რეგულარული შერჩევა შესაძლებლობას
აძლევს ცენტრალურ ბანკს შედარებით სწრაფად ამოქაჩოს ფული მიმოქცევიდან და ამით ქმედითი გავლენა
მოახდინოს ინფლაციური პროცესის მიმდინარეობაზე.
ასეთია ცენტრალური ბანკის მიერ გამოყენებული ფულადი მასისადმი კონტროლის ძირითადი
რეგულატორები. პირველ ორს მოძრაობაში მოჰყავს არაპირდაპირი მოქმედების მექანიზმები, რომელთა
მუშაობაში მონაწილეობს როგორც ცენტრალური ბანკის, ისე საბანკო სისტემის სხვა ელემენტები.
ბანკთაშორისი კრედიტის განაკვეთისა და სავალდებულო რეზერვების ნორმის შეცვლით, ცენტრალური
ბანკი განსაზღვრავს ამ სისტემის ქცევის მიმართულებებს, იყენებს მას სახალხომეურნეობრივი, პირველ
ყოვლისა, ინფლაციის პრობლემების გადაწყვეტაში და მაშასადამე, მართავს მას. მესამე რეგულატორის
გამოყენებით ცენტრალური ბანკი უკვე უშუალოდ ახდენს გავლენას ფულის მიმოქცევის მდგომარეობაზე.
აღვნიშნავთ, რომ სწორედ იგი ფლობს ფულად მასაზე ზემოქმედების უდიდეს ძალას.
რამდენადაც საბაზრო ინფრასტრუქტურის მუშაობაში აქტიურად მონაწილეობს ცენტრალური
(სახელმწიფო) ბანკი, ამდენად უნდა განისაზღვროს, თუ როგორ თავსდება მისი ეს მეთოდები იმ
შეზღუდვებში, რაც მეორე ლექციაშია ჩამოყალიბებული. მხედველობაშია საბაზრო ეკონომიკაში
სახელმწიფოს დასაშვები საზღვრები. არსებობს იმის მტკიცების საფუძველი, რომ ცენტრალური ბანკის
პოლიტიკის სამივე ვარიანტი წარმატებით უძლებს ასეთ გამოცდას. ბანკთაშორისი კრედიტის განაკვეთი,
რეზერვების ნორმა, სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდებით ოპერაციები ფულის ბაზარს კი არ ანგრევენ, არამედ
მხოლოდ არაპირდაპირ ზემოქმედებენ მასზე. მართლაც, როცა, დავუშვათ, იზრდება განაკვეთი, კომერციულ
ბანკს შეუძლია სესხის მიღება ცენტრალური ბანკიდან, მაგრამ შეუძლია არ გააკეთოს ეს. დანაზოგის
მფლობელსაც არავიან აიძულებს, მიჰყიდოს სახელმწიფო ობლიგაციები ცენტრალურ ბანკს ან იყიდოს
მისგან ისინი. უფრო მკაცრი ინსტრუმენტია სავალდებულო რეზერვების ნორმა, მაგრამ არც ამას აქვს რაიმე
საერთო ადმინისტრაციულ კონტროლთან კომერციულ ბანკებში საპროცენტო განაკვეთებზე, კრედიტების
ვადებზე და ა.შ. ასე რომ, ცენტრალური ბანკის მიერ გამოყენებული ფულადი მასის რეგულირების ხერხები
ეკონომიკურად გამართლებულად უნდა ჩაითვალოს. მათ გარეშე სახელმწიფოს არ შეუძლია შეასრულოს
თავისი ერთ–ერთი ძირითადი ფუნქცია – მოამარაგოს ეკონომიკა საჭირო ფულის რაოდენობით და ამით
უზრუნველყოს საბაზრო სისტემის ნორმალური, არაინფლაციური ფუნქციონირება.
ცენტრალურ ბანკს შეუძლია ეფექტიანად გააკეთოს ის, რაც მას ევალება მხოლოდ იმ შემთხვევაში,
როცა არ არის დამოკიდებული აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე და ემორჩილება მხოლოდ კანონს. რატომ?
იმიტომ, რომ, როგორც მრავალწლიანი მსოფლიო პრაქტიკა მოწმობს, ნებისმიერ მთავრობას არასდროს
ჰყოფნის ფული ყველა თავისი ჩანაფიქრის რეალიზაციისათვის. ბიუჯეტის შექმნა, ხარჯების დაფინანსების
წყაროების გამოძებნა იყო, არის და კვლავ დიდხანს იქნება ერთ–ერთი მისი მნიშვნელოვანი
პრობლემათაგანი. მაგრამ, თუ ცენტრალური ბანკი მთავრობის ხელქვეითია, მაშინ მხოლოდ საბაბია საპოვნი
მისი რესურსების გამოყენებისათვის, საემისიოსა და ამ მიზნის განხორციელებისათვის მოხერხებული
ფორმების ჩათვლით. საბაბს ჩვეულებრივ ბიუჯეტის დეფიციტი წარმოადგენს, რომლის წარმოშობასაც
მთავრობების უმრავლესობა, როგორც წესი, რასაც უნდათ, იმას დაუკავშირებენ, მხოლოდ არა საკუთარი
საქმიანობის შედეგებს. რაც შეეხება ფორმას, იგი ცენტრალური ბანკისადმი თავსმოხვეულ სახელმწიფო
სავალო ვალდებულებებამდე დაიყვანება. სანაცვლოდ მიღებული ფული დეფიციტის დასაფარვად
წარიმართება.
ცხადია, ამ შემთხვევაში ცენტრალური ბანკი გარდაუვალად გადაიქცევა ფინანსთა სამინისტროს ან
საბიუჯეტო მდგომარეობაზე პასუხისმგებელი რომელიმე სხვა სახელმწიფო ორგანოს დანამატად. მაგრამ ეს

არაა მთავარი. უარესია მეორე: ფაქტობრივად ცენტრალურ ბანკს აიძულებენ ისე შეცვალოს ფულადი მასის
მოცულობა, რომ ის აღარ იყოს დამოკიდებული გრძელვადიან ფულად სტრატეგიასა და მოკლევადიან
ფულად ტაქტიკაზე. რადიკალურად იცვლება ყველა ფულადი პოლიტიკის მიზანი და, მაშასადამე, მისი
ეკონომიკური როლი. მთავრობის საჭიროებასთან მისადაგებული ფულადი პოლიტიკა არათუ ამუხრუჭებს
ინფლაციურ პროცესს, არამედ, პირიქით, ხელს უწყობს მის შემდგომ განვითარებას.
რა თქმა უნდა, ყოველივე ეს როდი ნიშნავს, რომ ცენტრალური ბანკი განზე იდგეს ბიუჯეტის
პრობლემებისაგან და არ ჰქონდეს მასთან არავითარი ურთიერთობა. გულგრილი მეთვალყურის როლი მას
არ შეეფერება. მთავრობა, ხომ, რომ ვთქვათ, არაფრითაა ნაკლები კომერციულ ბანკზე, მასაც ასევე აქვს
უფლება ჰქონდეს ცენტრალური ბანკის კრედიტების იმედი. დამოუკიდებელი ცენტრალური ბანკი კანონის
ფარგლებში მოქმედებს, მას შეუძლია მთავრობას საერთო წესით მისცეს კრედიტი – უკან დაბრუნებითა და
პროცენტებით. ასეთი კრედიტის პირობების განსაზღვრისას (მოცულობის, დაფარვის ვადებისა და ა.შ.) იგი
ხელმძღვანელობს როგორც მთავრობის სურვილებით, ისე მოვალეობითაც, რომ მტკიცედ გაატარებს
არაინფლაციურ ფულად სტრატეგიას, არავითარ შემთხვევაში არ დაუშვებს ეკონომიკის გაბერვას ზედმეტი
ფულადი მასით. რა თქმა უნდა, ცენტრალური ბანკი თავისუფალი უნდა იყოს მისთვის შეუსაბამო,
დამამძიმებელი ფუნქციების შესრულებისაგან, მაგალითად, ფირმების დაკრედიტებისაგან. ამის ძალა
კომერციულ ბანკებს შესწევთ. ცენტრალურ ბანკს მხოლოდ მათთან უნდა ჰქონდეს საქმე. ამასთან, საჭიროდ
მიგვაჩნია მივუთითოთ, რომ ცენტრალური ბანკის შესაძლებლობები სრულიადაც არაა უსაზღვრო.
ეკონომიკა ისეა მოწყობილი, რომ ცენტრალური ბანკი ფულადი მასის მოძრაობას სრულიად ვერ
აკონტროლებს. საქმე ისაა, რომ მიმოქცევაში არის ის ფულიც, რასაც ცენტრალური ბანკი უშვებს და არის
სხვაც – კომერციული ბანკების მიერ „გამოშვებული“. უპირველეს ყოვლისა, ლაპარაკია საბანკო ჩეკებზე.
დავუშვათ, კომერციულ ბანკში შევიდა ანაბარი 5000 ლარის ოდენობით. გასაგებია, რომ ოდესღაც ეს
ფული გამოვიდა ცენტრალური ბანკიდან და ხელიდან ხელში მრავალი გადასვლით, მეანაბრის შემოსავლად
გადაიქცა. ბანკში ჩეკის წიგნაკის მიღების შემდეგ იგი იწყებს ამით სარგებლობას, ისტუმრებს ნავაჭრის
ხარჯს, ვთქვათ, კომპიუტერის შესაძენად. კომპიუტერის მწარმოებელი, ჩეკების მიღების შემდეგ, სულაც არ
არის ვალდებული, დაუყოვნებლივ შეიტანოს ისინი ბანკში, ფულზე გადაცვალოს. მას თავისუფლად
შეუძლია საკუთარი შეხედულებისამებრ გამოიყენოს ეს ჩეკები, კერძოდ, მაკომპლექტებელი დეტალების და
სხვა რაიმის ყიდვის გასანაღდებლად. რა თქმა უნდა, გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ჩეკები
დაბრუნდება უკან, ბანკში. მაგრამ მაინც, ცხადია, რომ როცა შეაღწევენ ეკონომიკაში, ისინი გარკვეული
პერიოდის განმავლობაში ჩარჩებიან იქ და ფულად გადაიქცევიან.
წავიდეთ წინ. ბანკი მეანაბრისაგან 5000 ლარის მიღების შემდეგ, მას გასცემს სესხად. მაგრამ, რა თქმა
უნდა, არა მთელ თანხას, არამედ მხოლოდ მის იმ ნაწილს, რომელიც დარჩება სავალდებულო რეზერვების
გამოკლების შემდეგ. თუ სავალდებულო რეზერვების ნორმა შეადგენს, მაგალითად, 20%–ს, მაშინ საბანკო
კრედიტი 4000 ლარის ტოლი იქნება. გამოდის, რომ დროის მცირე შუალედში თავდაპირველმა
ხუთიათასლარიანმა ანაბარმა 4000 ლარის სიდიდის ფულადი მასის ნამატი წარმოშვა.
მაგრამ ეს კიდევ ცოტაა. კრედიტის მიმღებიც ასევე უფლებამოსილია, ამ თანხით ისარგებლოს ისე,
როგორც მას სურს. მოსალოდნელია, რომ ბანკში ნასესხი 4000 ლარი მოხმარებისათვის, ფასიანი
ქაღალდების, უძრავი ქონების შესაძენად დახარჯოს, გადააქციოს საინვესტიციო მოთხოვნად და ა.შ..
მართალია, გამორიცხული არ არის, რომ მსესხებელი სხვაგვარადაც მოიქცეს: ფული სხვა ბანკში შეიტანოს. ეს
უკანასკნელი ზუსტად ისე მოიქცევა, როგორც პირველი ბანკი – მეანაბრეს მისცემს 4000 ლარის ჩეკს და
იმავდროულად გასცემს 3200 ლარის ოდენობის კრედიტს (სავალდებულო რეზერვების ნორმა რჩება 20%–ის
დონეზე).
ადვილი გამოსათვლელია, რომ მიმოქცევაში ახლა აღმოჩნდება დამატებითი ფულადი მასა 7200
ლარის მოცულობით, თანაც მისი განსაზღვრული ნაწილი საბანკო ჩეკებით იქნება წარმოდგენილი.
შეიძლება ეს პროცესი რამდენიმეჯერ განმეორდეს. რაც უფრო ფართოდ გაიშლება იგი და სწრაფად
გაიზრდება ფულის რაოდენობა, მით უფრო გაუჭირდება სახელმწიფოს მისი მართვა. საეჭვოა, რომ მან
შეძლოს საბანკო ფულის ყველა ტრანსფორმაციისათვის თვალის მიდევნება. სახელმწიფოსაგან იმას უფრო
უნდა მოველოდოთ, რომ მან, რეგულირების არაპირდაპირი მეთოდების გამოყენებით (პირველ რიგში

სავალდებულო რეზერვების ნორმით) შეძლოს ფულადი მასის დინამიკისათვის საჭირო მიმართულების
მიცემა, მიაღწიოს მის ზრდას ან შემცირებას.
ამრიგად, ცენტრალური ბანკის მარეგულირებელი პოტენციალი იდეალური მოქმედების პირობებშიც
კი ძირითადად შეზღუდულია. აქედან გამომდინარეობს, რომ სახელმწიფო მხოლოდ სწორ ფულად
პოლიტიკაზე დაყრდნობით ვერასოდეს ვერ დაძლევს ინფლაციას. დამოუკიდებელი ცენტრალური ბანკი,
თანამედროვე საბანკო სისტემა და სწორი ფულადი სტრატეგია უდავოდ აუცილებელია, მაგრამ არა
საკმარისი. საჭიროა ინფლაციასთან ბრძოლის სხვა, არაფულადი ხერხები. ეს დასკვნა ჩვენ მაშინაც
გამოგვადგება, როცა ეკონომიკის არაინფლაციური რეგულირების მექანიზმებს განვიხილავთ.
2.4. გადასახადები და სახელმწიფო ხარჯები. ბიუჯეტის დეფიციტი. მისი დაფარვის ხერხები
ბანკების გარდა, საერთო დანიშნულების ინფრასტრუქტურას მიეკუთვნება სახელმწიფო ფინანსების

სისტემა, რომლის საფუძველი ცენტრალური და ადგილობრივი ბიუჯეტებია. სწორედ ბიუჯეტი აძლევს
სახელმწიფოს იმ სოციალურ–ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრის შესაძლებლობას, რომელთა წინაშეც
უკან იხევს ბაზრის მექანიზმი. ბიუჯეტის (გადასახადები და ხარჯები) მეშვეობით შემოსავლები
გადანაწილდება ისე, რომ იგი უფრო სამართლიანი გახდეს, ხორციელდება სოციალური პროგრამების
(განათლება, ჯანმრთელობის დაცვა და სხვ.), თავდაცვის, სახელმწიფო მმართველობის, ფუნდამენტური
მეცნიერების დაფინანსება. ბიუჯეტის მუხლებს შორის შეიძლება დავინახოთ რეგიონული, სტრუქტურული
და სხვა საერთოეროვნული ხასიათის პრობლემების გადაწყვეტასთან დაკავშირებული ხარჯები.
განვითარებული ეკონომიკის ქვეყნებში ცდილობენ, ბიუჯეტის მოცულობა ჰქონდეთ ისეთ მინიმალურად
აუცილებელ ფარგლებში, რომელიც სახელმწიფოს მისცემს მხოლოდ იმის გაკეთების შესაძლებლობას, რისი
უნარიც ბაზარს არა აქვს, გამორიცხავენ მის დაუსაბუთებელ ჩარევას ეკონომიკაში. ამიტომ, ბიუჯეტის
ასიგნებათა გადაქცევა კაპიტალდაბანდებებად დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა მიზნობრივი
სახალხომეურნეობრივი პროგრამების რეალიზაცია ხორციელდება და საკანონმდებლო ორგანიზაციების
მიერ გულდასმით მოწმდება. ის, ვინც საბაზრო ეკონომიკაში ინვესტიციების დაფინანსების წყაროებს ეძებს,
მიმართავს არა მთავრობას და მის ბიუჯეტს, არამედ ბანკებსა და საფონდო ბირჟებს.
რაც შეეხება ბიუჯეტის შემოსავლებს, აქ გამოიყოფა მოსახლეობის საშემოსავლო გადასახადები,
სოციალური დაზღვევის გადასახადი და მოგების გადასახადი. როგორც უკვე ვიცით, საშემოსავლო
გადასახადით დაბეგვრის სისტემა პროგრესული სკალის საფუძველზე უნდა იყოს აგებული. რაც შეეხება
მოგებაზე გადასახადს, მისი განაკვეთები ისე ყალიბდება, რომ მაქსიმალურად შეუწყოს ხელი
კაპიტალდაბანდებებს, ეკონომიკის სწრაფ განვითარებას.
თანამედროვე ეკონომიკებში არსებობს ასევე გადასახადები უძრავ ქონებასა და მემკვიდრეობაზე,
გადასახადები გაყიდვიდან და აქციზური გადასახადები. ეს უკანასკნელი მოიცავს საქონლის შედარებით
მცირე წრეს და წარმოადგენს განსაზღვრულ წანამატს მის ფასებზე. ვინაიდან ასეთი წანამატის ზრდა ფასების
ავტომატურ ამაღლებას იწვევს, აქციზურ გადასახადებს ფაქტობრივად შესაბამისი საქონლის მყიდველები
იხდიან. აღსანიშნავია, რომ აქციზური გადასახადების ფიქსირებით, სახელმწიფო არსებითად ახორციელებს
ფასებზე კონტროლს.
რა საქონელია ეს? იგი სხვებისაგან განსხვავდება ორი ძირითადი თავისებურებით: მათი გაყიდვის
მოცულობა თითქმის არაა დამოკიდებული ფასზე; იგი სამომხმარებლო ნაკრების შეუცვლელი ელემენტია.
დავუშვათ, თუ ერთი შეკვრა მარილი 50 თეთრი ღირს, ფასების საკმაოდ ფართო დიაპაზონის მერყეობის
ფარგლებში, გაყიდულ შეკვრათა რაოდენობა, ალბათ, უცვლელი დარჩება. მომხმარებლებმა საეჭვოა,
არსებითად გაზარდონ მარილზე მოთხოვნა მაშინ, როცა ერთი შეკვრის ფასი 25 თეთრამდე შემცირდება,
ასევე ნაკლებ სარწმუნოა, რომ ისინი უარს იტყვიან მის ყიდვაზე 60 ან 80 თეთრად.
აქციზური გადასახადის შემოღებით სახელმწიფო უზრუნველყოფს შემოსავლების სტაბილურ ნაკადს
ბიუჯეტში, მაგრამ, კაცმა რომ თქვას, იგი უსამართლოდ იქცევა. თუ საქონელი, რომლის ფასში ასახულია
აქციზური გადასახადი, თანაბარი ზომით ესაჭიროება ღარიბსაც და მდიდარსაც, მაშინ გასაგებია, რომ
პირველი თავისი შემოსავლის უფრო დიდ ნაწილს მისცემს სახელმწიფოს, ვიდრე მეორე. ალბათ, ამის გამო

სახელმწიფო ჩვეულებრივ ცდილობს, მინიმუმამდე დაიყვანოს აქციზური გადასახადით დაბეგრილი
საქონლის სია. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში აქციზური დაბეგვრიდან ფედერალური
შემოსავლების 60%–ს მხოლოდ სამი სახის საქონელი – ალკოჰოლი, თამბაქო და ბენზინი იძლევა. ამ სიის
გაფართოება ან აქციზური გადასახადების გადიდება, როგორც წესი, ხორციელდება მხოლოდ
განსაკუთრებულ გარემოებაში და საკანონმდებლო ორგანოების ნებართვით.
განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკაში გადასახადები არა მხოლოდ ფისკალური პოლიტიკის
(სახელმწიფოს შემოსავლების მოკრეფა) იარაღია, არამედ ეკონომიკის მართვის ქმედითი ინსტრუმენტიც.
ქვემოთ ახსნილი იქნება, თუ როგორაა მოწყობილი მეცნიერულ–ტექნიკური პროგრესის საგადასახადო
რეგულატორები და რა როლს ასრულებენ ისინი ანტიინფლაციურ და სტრუქტურულ პოლიტიკაში.
ეკონომიკური მექანიზმები ყველაზე ეფექტიანად მაშინ მოქმედებენ, როცა სახელმწიფოს შეუძლია
შემოსავლების შესაბამისობაში მოყვანა ხარჯებთან. წინააღმდეგ შემთხვევაში წარმოიშობა დეფიციტი და
საბაზრო ურთიერთობების დამახინჯება გარდუვალი ხდება. დეფიციტის ყველა წესი აძლიერებს
ინფლაციას, ამუხრუჭებს ეკონომიკის განვითარებას. განვიხილოთ ეს წესები დაწვრილებით.
იქ, სადაც ცენტრალურ ბანკს უყურებენ როგორც ფინანსთა სამინისტროს ქვედანაყოფს და არ არსებობს
სწორი ფულადი სტრატეგია, დეფიციტს ფულის ემისიით აფინანსებენ. ეს მეტად იშვიათად გვხვდება,
რადგანაც ინფლაციის მკვეთრ დაჩქარებას იწვევს, ბიუჯეტის ხვრელიდან მიმოქცევაში მოხვედრილი
ყოველი ლარი ზრდის დაუსაქონლებელ ფულად მასას, ინფლაციურ მიწოდებასა და მოთხოვნას შორის
დაშორებას.
მეორე ვარიანტია მთავრობის მიერ სესხის აღება ცენტრალური ბანკიდან. თუ ასეთი პრაქტიკა
ეწონააღმდეგება არაინფლაციურ ფულად სტრატეგიას, ინფლაცია მაინც გარდაუვალია, თუმცა, როგორც
წესი, რამდენადმე ნელა და უფრო ცივილიზებული ფორმებით მიმდინარეობს. დავუშვათ, მთავრობამ
ცენტრალური ბანკიდან ისესხა 100 მლნ ლარი, რომლის დაბრუნება პროცენტებთან ერთად ივალდებულა
ერთი წლის შემდეგ და მთლიანად შეასრულა თავისი დაპირება. ცენტრალურ ბანკთან ანგარიშის
გასწორების შემდეგ იგი კვლავ მიმართავს მას კრედიტებისათვის და ასეთ ოპერაციას იმეორებს ყოველ წელს.
მიუხედავად იმისა, რომ დროდადრო ფული ბრუნდება უკან ცენტრალურ ბანკში, მაინც შეიმჩნევა ფულადი
მასის თანდათანობით ინფლაციური ზრდა.
შესაძლებელია დეფიციტის დაფარვის ისეთი ვარიანტიც, როცა მთავრობა იძულებულია, თავისი
საგადასახადო ვალდებულებები ყველგან მოათავსოს, გარდა საკუთარი ქვეყნის ცენტრალური ბანკისა.
მსგავსი რამ იმ ქვეყანაში გვხვდება, სადაც ცენტრალურ ბანკს დიდი უფლებები აქვს და პასუხისმგებელია
ეკონომიკის არაინფლაციური განვითარებისათვის. ის ეხმაურება მთავრობის მოთხოვნას და სესხს აძლევს
მას განსაკუთრებულ, კანონით დაშვებულ, ზუსტად მინიშნებულ შემთხვევაში. ცხადია, მთავრობას
მოუხდება ფულის სესხება თავისი და უცხოელი მოქალაქეებისაგან, ბანკებისაგან, კორპორაციებისაგან,
ფონდებისაგან და ა.შ.
ერთი შეხედვით, ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსების აღნიშნულ გზას გამოკვეთილი
ანტიინფლაციური ხასიათი აქვს. ვინც სახელმწიფო სესხის ობლიგაციებს ყიდულობს, და ამით ზრდის
მასთან მოხვედრილი ნაღდი ფულადი მასის ნაწილს, სრულიადაც არ ზრდის მის მოცულობას.
სინამდვილეში ეს რამდენადმე რთულია. დანაზოგის ყოველ მფლობელს სახელმწიფო გადასცემს თავისი
სავალო ხელწერილებს და ღებულობს იმ ფულად სახსრებს, რომელიც შეიძლება კაპიტალდაბანდებებად
იქცეს. ეს ნიშნავს, რომ დეფიციტის დაფარვის ასეთი წესის დროს საინვესტიციო მოთხოვნა სრულად არ
კმაყოფილდება. ეს კიდევ ცოტაა. თუ სახელმწიფო აფართოებს თავისი ფასიანი ქაღალდების მიწოდებას,
მათი კურსი ეცემა. ერთდროულად იზრდება საპროცენტო განაკვეთი, რაც საინვესტიციო მოთხოვნის
შემცირებას მიანიშნებს. ამის შედეგად ფერხდება ეკონომიკური განვითარება, ნელდება საქონლის
მიწოდების ზრდა და, რა თქმა უნდა, ღრმავდება ბაზრების ინფლაციური უწონასწორობა.
მსოფლიო ეკონომიკურ მეცნიერებაში აღნიშნულმა მოვლენამ კერძო მოთხოვნის სახელმწიფო
საკრედიტო რესურსებით გამოდევნის ეფექტის (crowding-out effect) სახელწოდება მიიღო. თავისი
შინაარსით ეს ნეგატიური ეფექტი სახელმწიფო ბიუჯეტის წონასწორობის აღდგენამდე არ ქრება.
ამრიგად, დაფინანსების ნებისმიერი ვარიანტის დროს ბიუჯეტის დეფიციტი ყოველთვის ბოროტება,
ეკონომიკური უბედურებაა. და მაინც, განვითარებული ქვეყნების პრაქტიკას თუ მივმართავთ, ვნახავთ, რომ

უპირატესობა მესამე წესს ენიჭება. მიზეზი გასაგებია: პირველი ორი ეკონომიკას, ადრე თუ გვიან, უმართავი
ინფლაციის მდგომარეობამდე მიიყვანს.
ჩვენ დავამთავრეთ შერეული ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის მოკლე მიმოხილვა. სამრეწველო და
სავაჭრო ფირმები, საფონდო ბირჟა, ბანკები, საბიუჯეტო დაწესებულება ეკონომიკას ორგანიზაციულად
დასრულებულს ხდიან, მწარმოებლებს და მომხმარებლებს ერთმანეთთან აკავშირებენ ერთიან ეკონომიკურ
პროცესში. მასში მონაწილეობა ყველას შეუძლია, მაგრამ წარმატებას მხოლოდ ის მიაღწევს, ვინც შეძლებს
სწორი საბაზრო სტრატეგიის შემუშავებას.

თემა-3. ეროვნული შემოსავლის წარმოება, განაწილება, გამოყენება
makroekonomikuri maCveneblebi saSualebas aZlevs ekonomistebsa da politikosebs

gazomon da erTmaneTs Seadaron sxvadasxva wlebisa da qveynebis mixedviT ekonomikis
funqcionirebis aspeqtebi. Cveni mizania ara marto maTi gazomva, aramed ekonomikis
funqcionirebis Sedegebis axsnac. maSasadame, Cveni mizania avagoT ekonomikuri modelebi,
romlebic dagvexmareba gaverkveT ekonomikur procesebSi, gavigoT sxvadasxva ekonomikur
maCveneblebs Soris urTierTkavSiri da ekonomikuri politikis gavlena ekonomikis
mdgomareobaze.
marTlac, yvelaze mniSvnelovani ekonomikuri maCvenebeli mTliani Sida produqtia,
romelic gansazRvravs rogorc saqonlisa da momsaxurebis warmoebis moculobas, aseve
qveynis masStabiT miRebul saerTo Semosavals. am TavSi ganixileba sakiTxTa oTxi jgufi
mTliani Sida produqtis wyaroebisa da gamoyenebis mimarTulebebis Sesaxeb.
 ra raodenobis produqcias awarmoeben qveynis firmebi? ra gansazRvravs saxelmwifos
saerTo Semosavlebis dones?
 vis ergeba wilad Semosavlebi warmoebidan? ramdens Rebuloben muSakebi da ramdens –
kapitalis mflobelebi?
 vin yidulobs mocemuli qveynis produqcias? ra raodenobis produqcias yiduloben
Sinameurneobebi moxmarebis mizniT, Sinameurneobebi da kompaniebi investirebis mizniT
da saxelmwifo seqtori sazogadoebrivi saWiroebebisaTvis?
 ra awonasworebs saqonelsa da momsaxurebaze moTxovnasa da miwodebas? ra uzrun-
velyofs, erTis mxriv, moxmarebis, investiciebis, saxelmwifo Sesyidvebis da meores
mxriv, warmoebis saerTo donis tolobas?
am kiTxvebze rom gavceT pasuxi, gavaanalizoT ekonomikis Semadgeneli nawilebis ur-
TierTqmedeba.
daviwyoT wrebrunvis modeliT. nax. 1-ze SedarebiT zustadaa asaxuli realuri
ekonomikis funqcionireba. masSi naCvenebia kavSiri ekonomikur agentebs Soris, kerZod:
Sinameurneobebs, sawarmoebsa da saxelmwifos Soris, romelTagan TiToeuli suraTze war-
modgenilia marTkuTxedebiT. aqve isrebiT naCvenebia fuladi saSualebebis cirkulacia
sxvadasxva bazars Soris.
nax. 1. ekonomikaSi fuladi saSualebebis wrebrunva. marTkuTxedebiT warmodgenilia ekonomikuri

agentebi – Sinameurneoba, firma da saxelmwifo (mTavroba) da bazrebis tipi: saqonlisa da
momsaxurebis, warmoebis faqtorebisa da finansuri. isriT naCvenebia fuladi nakadebis mimar-
Tuleba ekonomikur agentebs Soris, romelic xdeba zemomiTiTebul samive tipis bazarze.
modiT, SevxedoT fuladi saSualebebis nakadebs ekonomikuri agentebis TvalsazrisiT.

Sinameurneoba Rebulobs Semosavals da mas xarjavs saxelmwifosaTvis gadasaxadebis
gadasaxdelad, misTvis saWiro saqonlisa da momsaxurebis SesaZenad, saSualebaTa nawils ki
zogavs finansuri bazris meSveobiT. sawarmoebi Rebuloben Semosavals sakuTari saqonlisa
da momsaxurebis realizaciidan da iyeneben warmoebis faqtorTa mflobelebis asanazRaure-
blad. saxelmwifo Rebulobs Semosavlebs gadasaxadebiT dabegvris meSveobiT, romlebsac

xarjavs saxelmwifo Sesyidvebze da im SemTxvevaSi, Tu Semosavali metia danaxarjebze, maSin
fuladi saSualebebi gaaqvs finansur bazarze.
mocemul TavSi ganvixilavT im urTierTqmedebebs, romlebic asaxulia am diagramaSi.
Tavdapirvelad daviwyebT sawarmoTi da vnaxavT, Tu ra gansazRvravs warmoebis moculobas,
romelic, Tavis mxriv, warmoadgens erovnul Semosavals. Semdgom ganvixilavT, Tu rogor na-
wildeba Sinameurneobebs Soris es Semosavali warmoebis faqtorTa bazrebis meSveobiT.
Semdgom vimsjelebT, Tu ra nawils moixmars Sinameurneoba miRebuli Semosavlidan da ra
nawils zogavs. moTxovnasTan erTad, romelic warmoiSoba Sinameurneobis gadawyvetilebis
Sedegad piradi moxmarebis sferoSi, Cven ganvixilavT agreTve saqonelze da momsaxurebaze
moTxovnas, rogorc investiciebisa da saxelmwifo Sesyidvebis Sedegs. da bolos, mTeli wris
dasasruls gavarkvevT, Tu rogor awonasworeben erTmaneTs saqonelze da momsaxurebaze
moTxovna (moxmarebis, investiciisa da saxelmwifo danaxarjebis odenoba) da maTi miwodeba
(warmoebis moculoba).
3.1. saqonlisa da momsaxurebis warmoeba. erovnuli Semosavlis ganawileba warmoebis faqto-

rebis mixedviT
ekonomikaSi saqonlisa da momsaxurebis warmoebis moculoba – mTliani Sida produqti

damokidebulia or parametrze: warmoebis faqtorebze da sawarmoo funqciaze. ganvixiloT
TiToeuli maTgani TanamimdevrobiT.
warmoebis faqtorebi. warmoebis faqtorebi – resursebia, romelic aucilebelia saqon-
lisa da momsaxurebis sawarmoeblad. warmoebis ZiriTadi faqtorebia Sroma da kapitali.
Sroma aris dro, romelsac adamianebi uTmoben muSaobas, xolo kapitali – warmoebis saSu-
alebebia (Senoba-nagebobebi, manqana-danadgarebi da mowyobilobebi). visargebloT sim-
boloebiT K – kapitalis, xolo L – Sromis aRsaniSnavad.
amjerad, ekonomikaSi warmoebis faqtorTa raodenobas miviRebT winaswar mocemul
sidided. sxva sityvebiT rom vTqvaT, analizis gasamartiveblad vuSvebT, rom ekonomika
gankargavs fiqsirebuli raodenobis kapitals da Sromas. yovelive es ase Caiwereba:
̅
̅
am cvladebze xazebi niSnavs imas, rom maTi mniSvneloba fiqsirebulia garkveul

doneze. miuxedavad imisa, rom realur samyaroSi warmoebis faqtorTa raodenoba icvleba
droTa ganmavlobaSi, am etapze vuSvebT, rom kapitalisa da Sromis raodenoba fiqsirebulia.
garda amisa, davuSvaT, rom warmoebis faqtorebi gamoiyeneba srulad, e.i. resursebi
uqmad ar imyofeba. Tumca, realur samyaroSi samuSao Zalis nawili ar aris dasaqmebuli,
xolo kapitalis nawili ki – uqmadaa. amjerad davuSvaT, rom kapitali da Sroma gamoiyeneba
mTlianad.
sawarmoo funqcia. arsebuli teqnologia gansazRvravs, produqciis ra raodenoba iwar-
moeba kapitalisa da Sromis mocemuli raodenobis SemTxvevaSi. maTematikurad, ekonomistebi
arsebul teqnologias gamosaxaven sawarmoo funqciis gamoyenebiT, romelic gviCvenebs Tu
rogor gansazRvraven warmoebis faqtorebi gamosaSvebi produqciis moculobas. Tu gamo-
saSvebi produqciis moculobas aRvniSnavT Y-iT, sawarmoo funqcia SeiZleba CavweroT,
rogorc
es gamosaxuleba gviCvenebs, rom gamosaSvebi produqciis moculoba warmoadgens

kapitalisa da Sromis raodenobis funqcias.
sawarmoo funqcia asaxavs mocemul momentSi arsebul teqnologias, e.i. warmoebis te-
qnologiuri wesis nakrebi aracxadad gamoixateba kapitalis, Sromis da produqciis gam-
oSvebas Soris funqcionalur damokidebulebaSi. Tu vinme moifiqrebs produqciis warmoebis
ukeTes xerxs, Sedegi iqneba produqciis moculobis zrda kapitalisa da Sromis igive danax-
arjebiT. Sesabamisad, teqnologiaSi momxdari cvlilebebi cvlis sawarmoo funqciasac.
mraval sawarmoo funqcias gaaCnia Tviseba, romelsac masStabis ucvleli ukugeba
ewodeba. sawarmoo funqcia xasiaTdeba masStabis ucvleli ukugebiT, Tu warmoebis faqtorTa
SefardebiTi erTi da igive sididiT nazrdi iwvevs gamoSvebuli produqciis moculobis Se-
fardebiT imave sididiT zrdas. amgvarad, Tu sawarmoo funqcias gaaCnia es Tviseba, maSin

kapitalisa da Sromis raodenobis 10%-iT zrdis SemTxvevaSi miviRebT warmoebis moculobis
10%-ian zrdas. maTematikurad, sawarmoo funqcias axasiaTebs masStabis ucvleli ukugeba, Tu
z-is nebismieri dadebiTi ricxvisaTvis. es toloba gviCvenebs, rom Tu kapitalisa da Sromis

raodenobas gavamravlebT romelime z ricxvze, maSin miRebuli produqciis moculobac
agreTve gaizrdeba z-jer. qvemoT vnaxavT, rom masStabis ucvlel ukugebaze varauds gaaCnia
umniSvnelovanesi Sedegi, romelic gansazRvravs, Tu rogor xdeba warmoebisgan miRebuli
Semosavlis ganawileba.
sawarmoo funqciis magaliTis saxiT ganvixiloT situacia sacxobSi puris cxobasTan
dakavSirebiT. sacxobSi samzareulo da sacxobi mowyobiloba mewarmis kapitalia, mis mier
puris gamosacxobad daqiravebuli momuSaveebi - Sroma, xolo puri ki - gamosaSvebi produ-
qcia. sacxobis sawarmoo funqcia gviCvenebs, rom warmoebuli puris raodenoba damokidebulia
mowyobilobis raodenobaze da momuSaveTa ricxvze. ucvleli ukugebis Tvisebis Tanaxmad
gamosacxobi puris raodenobas gavaormagebT mowyobilobebisa da momuSaveTa raodenobis
gaormagebiT.
rogorc vnaxeT, warmoebis faqtorebi da sawarmoo funqcia erTad aRebuli gansazRvravs
saqonlisa da momsaxurebis miwodebas, romelic mocemuli ekonomikis mier warmoebuli
produqciis moculobis tolia. mas maTematikurad ase gamovsaxavT:
̅ ̅ ̅
drois yovel calkeul momentSi warmoebuli produqciis moculoba fiqsirebulia,

vinaidan kapitalisa da Sromis miwodeba, agreTve Sromisa da kapitalis saqonlad da momsax-
urebad gardaqmnis teqnologia ucvlelia. magram droTa ganmavlobaSi warmoebuli produ-
qciis moculoba icvleba warmoebis faqtorTa miwodebisa da/an teqnologiis cvlilebis
kvalobaze. rac ufro metia kapitalisa da Sromis raodenoba, miT ufro metia warmoebis
moculoba. rac ufro ukeTesia arsebuli teqnologia, romelic gamoxatulia sawarmoo fun-
qciiT, miT ufro metia warmoebuli produqciis raodenoba.
ekonomikaSi warmoebis saerTo moculoba masSi arsebuli Semosavlebis saerTo mocu-
lobis tolia. radganac warmoebis faqtorebi da sawarmoo funqcia gansazRvraven saqonlisa
da momsaxurebis warmoebis saerTo moculobas, isini erTdroulad gansazRvraven erovnuli
Semosavlis donesac. nax. 1-ze warmodgenil wrebrunvis diagramaze naCvenebia, Tu rogor
xdeba erovnuli Semosavlis ganawileba firmebsa da Sinameurneobebs Soris warmoebis
faqtorTa bazrebis meSveobiT.
am TavSi vimsjelebT imis Sesaxeb, Tu rogor funqcionirebs warmoebis faqtorTa bazre-
bi. ekonomistebi didi xnis manZilze swavlobdnen warmoebis faqtorTa bazrebs, raTa gaegoT
Tu rogor xdeboda Semosavlebis ganawileba (magaliTad, karl marqsma, XIX saukunis
cnobilma ekonomistma, didi dro daxarja imisaTvis, raTa aexsna, Tu rogor nawildeba
Semosavlebi, romlebic miRebulia kapitalisa da Sromis mesakuTreTa mier. komunizmis poli-
tikuri filosofia nawilobriv efuZneboda dReisaTvis diskreditirebul marqsis Teorias).
aqve ganvixilavT warmoebis faqtorebs Soris erovnuli Semosavlis ganawilebis Tanamedrove
Teorias. es Teoria, romelic cnobilia, rogorc ganawilebis neoklasikuri Teoria,
Tanamedrove etapze aRiarebulia ekonomistTa umravlesobis mier.
warmoebis faqtorTa fasebi. erovnuli Semosavlis ganawileba ganisazRvreba warmoebis
faqtorTa fasebiT. warmoebis faqtorebze fasebi warmoadgens fulis im raodenobas, romelic
gadaxdilia am faqtorTa erTeulze – esenia: momuSaveTa xelfasebi da Semosavlebi, miRebuli
kapitalis mflobelebis mier. rogorc nax. 2-zea naCvenebi, warmoebis TiToeuli faqtoris
fasi, Tavis mxriv, ganisazRvreba am faqtoris bazarze moTxovniTa da miwodebiT. vinaidan Cven
gamovdivarT im varaudidan, rom ekonomikaSi warmoebis faqtorTa raodenoba ucvlelia,
faqtorTa miwodebis mrudi naxazze Rebulobs vertikalur formas. warmoebis faqtorze
moTxovnis Cazneqili mrudis miwodebis vertikalur mrudTan gadakveTis wertili gan-
sazRvravs mocemuli warmoebis faqtoris wonasworul fass.
imisaTvis, rom gavigoT, Tu rogor yalibdeba warmoebis faqtorze fasebi da rogor
xdeba Semosavlis ganawileba, unda SeviswavloT warmoebis faqtorebze moTxovna. warmoebis
faqtorebze moTxovnas ayalibebs aTasobiT firma, romlebic (warmoebis faqtorebi) gam-
oiyeneba maT mier warmoebis procesSi. axla ganvixiloT problemebi, romlebic warmoiqmneba
tipuri firmebis winaSe.

nax. 2. rogor yalibdeba fasi warmoebis
faqtorze. warmoebis nebismieri faqtoris
fasi damokidebulia rogorc miwodebaze,
aseve am faqtorze arsebul moTxovnaze.
radganac davuSviT, rom miwodeba
fiqsirebulia, miwodebis mrudi Rebulobs
vertikaluri xazis formas. faqtorTa
wonasworuli fasi ganisazRvreba Cazneqili
moTxovnis mrudisa da miwodebis xazis
gadakveTis wertiliT.
problema, romelic dgas konkurentuli firmis winaSe. yvelaze martivi daSveba, rome-
lic SeiZleba arsebobdes tipur firmasTan mimarTebaSi aris is, rom igi konkurentulia.
konkurentuli firma iseTi firmaa, romelic mcirea bazrebTan SedarebiT, sadac is vaWrobs
da amitom, praqtikulad ver axdens gavlenas fasebze, romlebic yalibdeba am bazrebze. da-
vuSvaT, rom Cveni firma awarmoebs saqonels da yidis sabazro fasiT. radganac es firma
mxolod erTia mravalTa Soris, romlebic awarmoeben analogiur saqonels, mas SeuZlia
gazardos gayidvebis moculoba sakuTari survilisamebr ise, rom amiT ar gamoiwvios fasebis
Semcireba an piriqiT, mas SeuZlia saerTod Sewyvitos gayidva, ris gamoc mocemul bazarze
fasi saerTod ar gaizrdeba. aseT firmas ar SeuZlia moaxdinos seriozuli zemoqmedeba arc
Tavisi momuSaveebis xelfasis doneze, radganac sxva mravali adgilobrivi firmac qiraobs
momuSaveebs. firmebs ar gaaCniaT mizezi gazardon xelfasi sabazro donesTan SedarebiT. ma-
gram Tu Seecdebian naklebis gadaxdas, maSin momuSaveebi gadavlen sxva firmebSi. Sesabami-
sad, konkurentuli firmisaTvis sakuTar produqciaze da gamoyenebul sawarmoo resursebze
fasebi mocemulobaa.
produqtis sawarmoeblad firmas sWirdeba warmoebis ori faqtori – Sroma da kapitali.
zustad iseve, rogorc ekonomikis mTlianobaSi ganxilvisas moviqeciT, firmis sawarmoo fun-
qcia aRvniSnoT
sadac Y – firmis mier warmoebuli produqciis raodenobaa, K – gamoyenebul manqana-

danadgarTa (kapitalis) raodenoba, xolo L – momuSaveTa mier namuSevari saaTebis raodenoba
(Sroma). firma awarmoebs met produqcias, Tu sargeblobs ufro meti manqana-danadgariT an
misi momuSaveebi met dros uTmoben Sromas.
firma yidis Tavis produqcias P fasiT, Tavis momuSaveebs uxdis W xelfass da iRebs
kapitals ijariT R fasad. SevniSnoT, rom rodesac vsaubrobT firmis mier kapitalis ijariT
miRebaze, vgulisxmobT, rom Sinameurneobas ekuTvnis ekonomikaSi arsebuli mTeli kapitali
da mas gascems ijariT iseve, rogorc yidis Tavis samuSao Zalas. firma warmoebis orive
faqtors Rebulobs Sinameurneobisagan, romlebic am ukanasknels ekuTvnis.1
firmis mizans warmoadgens mogebis maqsimizacia. mogeba aris Semosavali danaxarjebis
gamoklebiT – is, rac rCeba firmebis mesakuTreebs warmoebaze gaweuli danaxarjebis dafar-
vis Semdeg. Semosavali – es aris saqonlis erTeulis gayidvis fasi, gamravlebuli firmis
mier warmoebuli saqonlis raodenobaze, is tolia danaxarjebi moicavs rogorc
kapitalze, aseve Sromaze gaweul xarjebs. Sromaze gaweuli xarjebi tolia anu xel-
fasis ganakveTis sidide W gamravlebuli Sromis L raodenobaze. kapitalze xarjebi tolia
- kapitalis erTi erTeulis gamoyenebis danaxarji R gamravlebuli kapitalis K raode-
nobaze. amgvarad, toloba ase SeiZleba CavweroT:
1 realurad Cven vamCnevT kapitalis Sualedur flobas, radganac firmebi floben kapitals, xolo
Sinameurneoba flobs firmebs. es niSnavs, rom firmebi asruleben orgvar funqcias: kapitalis mflobe-
lis da produqciis mwarmoeblisas. imisaTvis, rom ukeT gavigoT, Tu rogor formirdeba warmoebis
faqtorebis mflobelTa Semosavlebi, Cven vvaraudobT, rom sawarmoo funqcia gancalkevebulia
kapitalis flobis funqciisagan da mTeli kapitali ekuTvnis Sinameurneobas.

imisaTvis, rom vnaxoT, Tu rogoraa mogeba damokidebuli warmoebis faqtorebze, gamovi-
yenoT sawarmoo funqcia Tu am ukanasknels zemoT mocemul tolobaSi CavsvamT Y-
is magivrad, miviRebT
es toloba gviCvenebs, rom mogeba damokidebulia produqciis P fasze da warmoebis

faqtorebis W da R fasebze da maT L da K raodenobaze. konkurentuli firma warmoebis
faqtorebze fasebs Rebulobs, rogorc winaswar mocemuls da irCevs Sromisa da kapitalis
iseT raodenobas, sadac xdeba mogebis maqsimizacia.
axla SegviZlia ganvixiloT, Tu rogor gadawyvets firma ra raodenobis Sroma da
kapitali gamoiyenos warmoebaSi.
firma rac ufro met Sromas gamoiyenebs warmoebis procesSi, miT ufro met produqcias
awarmoebs. Sromis zRvruli produqti (MPL) – aris warmoebuli produqciis damatebiTi
raodenoba Sromis damatebiTi erTeulis gamoyenebis Sedegad. sxva sityvebiT rom vTqvaT, Tu
firma yidulobs Sromis damatebiT saaTs, misi warmoebis moculoba izrdeba MPL erTeuliT.
yovelive es SegviZlia gamovsaxoT algebrulad sawarmoo funqciis gamoyenebiT:
tolobis marjvena mxaris pirveli wevri gamoxatavs warmoebis moculobas kapitalis K er-
Teulisa da Sromis L+1 erTeulis SemTxvevaSi; meore wevri – warmoebis moculobas kapital-
is K erTeulisa da Sromis L erTeulis SemTxvevaSi. es toloba gviCvenebs, rom Sromis
zRvruli produqti aris sxvaoba warmoebis moculobebs Soris L+1 da L erTeuli Sromis
gamoyenebis SemTxvevaSi.
sawarmoo funqciebs Soris umravlesobas axasiaTebs klebadi zRvruli produqtis
Tviseba: gamoyenebuli kapitalis mudmivi sididis SemTxvevaSi adgili aqvs Semdeg faqts –
rac ufro metia gamoyenebuli Sromis raodenoba, miT ufro naklebia yoveli damatebiTi
Sromis erTeulis zRvruli produqti. davubrundeT pursacxobis magaliTs: MPL - damatebiT
gamocxobili puris raodenobaa Sromis damatebuli erTeulis gamoyenebis Sedegad. magram,
Sromis yovel momdevno damatebul erTeulTan erTad MPL sul ufro mcirdeba. damatebiT
iwarmoeba puris sul ufro mcire raodenoba, radganac momuSaveebi naklebad mwarmoeblurni
xdebian, roca sacxobSi sul ufro meti siviwrovea. sxva sityvebiT rom vTqvaT, sacxobis
imave masStabis SemTxvevaSi, Sromis yoveli damatebuli erTeuli sacxobis warmoebis mocu-
lobas sul ufro naklebi raodenobis purs amatebs.
nax. 3. sawarmoo funqcia. es mrudi gviCvenebs, Tu

rogoraa damokidebuli produqciis warmoeba
gamoyenebuli Sromis raodenobaze kapitalis
ucvleli raodenobis SemTxvevaSi. Sromis
zRvruli produqti (MPL) aris warmoebis mocu-
lobaSi cvlileba gamoyenebuli Sromis erTi
erTeuliT zrdis SemTxvevaSi, e.i. MPL=F(K,L+1)-
F(K,L). Sromis raodenobis zrdis kvalobaze,
sawarmoo funqciis grafiki xdeba sul ufro
damreci, rac miuTiTebs zRvruli produqtis
klebaze.
nax. 3-ze warmodgenilia sawarmoo funqciis grafiki. is gviCvenebs, Tu rogor icvleba

warmoebuli produqciis moculoba, rodesac vafiqsirebT kapitalis raodenobas da vcvliT
Sromis raodenobas. am naxazze Cans, rom zRvruli produqti gamosaxulia sawarmoo funqciis
grafikis daxrilobiT. im zomiT, ra zomiTac izrdeba Sromis raodenoba, sawarmoo funqciis
grafiki xdeba sul ufro damreci, rac asaxavs zRvruli produqtis klebadobas.
Sromis zRvruli produqtidan Sromaze moTxovnisaken. vidre mogebis maqsimizaciis
ganmaxorcielebeli konkurentuli firma gadawyvets, daiqiraos Tu ara Sromis damatebiTi
erTeuli, is upirveles yovlisa, fiqrobs imaze, Tu rogor imoqmedebs es mis mogebaze. firma
damatebiTi produqciis warmoebisgan miRebul Semosavals, romelic damatebiTi raodenobis

Sromis gamoyenebiT aris miRebuli, adarebs xelfasze gaweuli xarjebis sidides. damatebiTi
Semosavlis moculoba damokidebulia rogorc saqonlis fasze, aseve Sromis zRvrul produ-
qtze. radganac Sromis damatebiTi erTeuli awarmoebs produqciis MPL erTeuls da Ti-
Toeuli iyideba P fasiT, damatebiTi Semosavali iqneba damatebiTi xarjebi, romelic
damatebiTi erTeuli Sromis SesaZenadaa gaweuli, tolia W xelfasis sididisa. Sesabamisad,
mogebis cvlileba Sromis damatebiTi erTeulis mozidvis Sedegad Seadgens:
Δ (delta) simbolo aRniSnavs cvladis nazrds.

axla SegviZlia pasuxi gavceT kiTxvas, romelic davsviT am paragrafis dasawyisSi: ram-
den Sromas gamoiyenebs firma? firmis mmarTvelma icis, rom manam, vidre damatebiTi
Semosavali - aWarbebs W xelfasis ganakveTs, Sromis damatebiTi erTeuli gazrdis
mogebas. Sesabamisad, firmis mmarTveli gaagrZelebs momuSaveTa daqiravebas manam, vidre, Sro-
mis morigi erTeuli aRar moitans damatebiT mogebas, e.i. vidre MPL ar Semcirdeba im
sididemde, roca damatebiTi Semosavali gautoldeba xelfasis sidides. firmis moTxovna
Sromaze ganisazRvreba tolobiT
Cven SegviZlia es toloba CavweroT Semdegnairad:
W/P – aris realuri xelfasi, Sromis anazRaureba, romelic gamoixateba warmoebuli

produqciis erTeulebSi da ara vTqvaT, larebSi. realuri xelfasi – msyidvelobiTunariano-
baa (gamoxatuli saqonlisa da momsaxurebis raodenobiT), romelsac firma ixdis Sromis Ti-
Toeuli erTeulisaTvis. imisaTvis, rom movaxdinoT mogebis maqsimizacia, firma muSakebs dai-
qiravebs manam, vidre Sromis zRvruli produqti ar gautoldeba realur xelfass.
nax. 4. Sromis zRvruli produqtis grafiki. Sro-

mis zRvruli produqti (MPL) damokidebulia
gamoyenebuli Sromis raodenobaze. MPL mrudi
daxrilia qvemoT, radganac MPL mcirdeba L-is
zrdis kvalobaze. firma agrZelebs momuSaveTa
daqiravebas manam, vidre realuri xelfasi W/P
ar gautoldeba MPL-s. amgvarad, es grafiki war-
moadgens erTdroulad firmis mxridan Sromaze
moTxovnis grafiksac.
ganvixiloT kvlav pursacxobis magaliTi. davuSvaT, rom puris fasi P tolia 2 laris,
xolo xelfasi W – 1 saaTSi 20 laris. maSin realuri xelfasi udris saaTSi 10 cal purs. am
magaliTSi firma gaagrZelebs momuSaveTa daqiravebas manam, vidre momdevno momuSavis
daqiraveba pursacxobis produqcias saaTSi 10 purs mainc SesZens.
nax. 4-ze naCvenebia, rom Sromis zRvruli produqti damokidebulia gamoyenebuli Sromis
raodenobaze (firmis kapitalis fiqsirebuli raodenobis SemTxvevaSi). sxva sityvebiT rom
vTqvaT, nax. 4-ze naCvenebia MPL-is grafiki. vinaidan MPL mcirdeba Sromis raodenobis zrdis
kvalobaze, grafiki Cazneqili mrudis formas Rebulobs. realuri xelfasis romelime moce-
muli sididis SemTxvevaSi firma agrZelebs momuSaveTa daqiravebas wertilamde, sadac MPL
utoldeba realuri xelfasis sidides. Sesabamisad, grafiki MPL warmoadgens firmis mxridan
Sromaze moTxovnis mruds.
kapitalis zRvruli produqti da kapitalze moTxovna. gadawyvetilebas imis Sesaxeb, Tu
ra raodenobis kapitali unda iqnas gamoyenebuli, firma Rebulobs zustad imgvarad, rogorc
gamosayenebeli Sromis raodenobasTan mimarTebaSi Rebulobda. kapitalis zRvruli produqti

aris warmoebuli produqciis damatebiTi raodenoba, romelic kapitalis damatebiTi er-
Teulis gamoyenebis Sedegad miiReba:
amgvarad, kapitalis zRvruli produqti aris K+1 da K erTeuli kapitalis gamoyenebiT

miRebuli warmoebul produqciaTa raodenobebs Soris sxvaoba. rogorc SromasTan mimarTe-
baSi vnaxeT, kapitalis zRvruli produqtic analogiurad klebulobs.
mogebis zrda damatebiTi manqana-danadgarebis gamoyenebis Sedegad tolia produqciis
gayidvis Sedegad miRebuli damatebiT Semosavals gamoklebuli maTi gamoyenebis xarjebi:
imisaTvis, rom movaxdinoT mogebis maqsimizacia, firma gaagrZelebs damatebiTi

mowyobilobebis SeZenas manam, vidre MPK ar Semcirdeba kapitalis realur fasamde:
kapitalis realuri fasi – es aris erTi erTeuli kapitalis gamoyenebaze danaxarji,

romelic gamoxatulia saqonlis erTeuliT da ara fuladiT.
sabolood, SeiZleba iTqvas, rom konkurentuli firma, romelic miiswrafvis mogebis
maqsimizaciisaken, sakiTxis gadawyvetisas, Tu ramdeni kapitali da Sroma gamoiyenos,
xelmZRvanelobs Semdegi martivi wesiT: firma waradgens moTxovnas warmoebis TiToeul
faqtorze manam, vidre warmoebis am faqtorTa zRvruli produqti ar gautoldeba maTze
arsebul realur fasebs.
erovnuli Semosavlis ganawileba. gavaanalizeT ra, Tu rogor yalibdeba warmoebis
faqtorebze fasebi calkeuli firmisaTvis, ukve SegviZlia avxsnaT, Tu rogor nawildeba
mTeli ekonomikis Semosavali. Tu ekonomikaSi arsebuli yvela firma konkurentulia da isini
axdenen mogebis maqsimizacias, maSin warmoebis faqtorebidan TiToeulze modis zustad im-
deni, ramden zRvrul produqtsac amateben isini gamosaSvebi produqciis saerTo raodenobas.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, TiToeuli dasaqmebulis realuri xelfasi tolia MPL-is, xolo
mowyobilobebze danaxarjebis kompensacia, romelic unazRaurdeba kapitalis TiToeul
mesakuTres, tolia MPK-si. saerTo realuri danaxarjebi xelfasze, amgvarad, Seadgens
, xolo kapitalis mesakuTreTa realuri Semosavlebis saerTo Tanxa tolia
Semosavals, romelic rCeba firmebis gankargulebaSi mas Semdeg, rac anazRaurdeba war-
moebis yvela faqtorze gaweuli danaxarji, ewodeba firmis mesakuTreTa ekonomikuri mogeba.
realuri ekonomikuri mogeba tolia:
radganac Cveni mizania erovnuli Semosavlis ganawilebis Seswavla, maSin bolo gamo-
saxulebaSi gadavajgufod wevrebi Semdegnairad:
aqedan Cans, rom erovnuli Semosavali nawildeba momuSaveTa Semosavlad, kapitalis

mesakuTreTa Semosavlad da ekonomikur mogebad.
Tu vigulisxmebT, rom sawarmoo funqcias axasiaTebs masStabis mudmivi ukugebis Tvise-
ba, maSin gamodis, rom ekonomikuri mogeba nulis toli unda iyos, e.i. mas Semdeg, roca anaz-
Raurebulia warmoebis faqtorebi, araferi rCeba. es moulodneli daskvna gamomdinareobs
eileris cnobili Teoremidan, romelic amtkicebs, rom Tu sawarmoo funqcias axasiaTebs
masStabis mudmivi ukugeba, maSin
Tu warmoebis TiToeul faqtors wilad xvdeba misive zRvruli produqti, maSin warmoe-
bis faqtorebisaTvis yvela anazRaurebaTa Tanxis odenoba tolia warmoebuli produqciis
saerTo moculobisa. sxva sityvebiT rom vTqvaT, masStabis mudmivi ukugeba, firmebis swrafva
mogebis maqsimizaciisaken da konkurencia erTad aRebuli, iwvevs imas, rom ekonomikuri mogeba
nulis tolia.

Tu ekonomikuri mogeba nulis tolia, maSin rogor aixsneba ekonomikaSi `mogebis~
arseboba? pasuxi martivia: termini `mogeba~ Tavisi bunebrivi gagebiT, aRniSnavs ara imas, ra-
sac ekonomikuri mogeba. Cven davuSviT, rom ekonomikaSi moqmedebda sami tipis monawile: mu-
Sakebi, kapitalis mesakuTreebi da firmis mesakuTreebi. mTeli Semosavali, amgvarad, iyofa
xelfasebad, kapitalze Semosavlebad da ekonomikur mogebad. Tumca, realur samyaroSi um-
ravles SemTxvevaSi firmebi Tavadve floben im kapitals, romlebic gamoiyeneba warmoebaSi.
amgvarad, firmis mesakuTreebi erTdroulad warmoadgenen kapitalis mesakuTreebsac. termini
`mogeba~ Cveulebriv gulisxmobs rogorc ekonomikur mogebas, aseve kapitalze arsebul
Semosavlebsac. Tu Cven amgvarad gansazRvrul mogebas vuwodebT buRaltrul mogebas, maSin
toloba SegviZlia ase CavweroT:
Tu sruldeba Cveni winapirobebi – masStabis mudmivi ukugeba, mogebis maqsimizacia da

konkurencia – ekonomikuri mogeba nulis toli xdeba. Tu mocemuli varaudi daaxloebiT
marTebulad aRwers realur samyaros, maSin `mogeba~ erovnuli Semosavlis angariSSi war-
modgenili unda iyos, rogorc kapitalze Semosavali.
axla SegviZlia pasuxi gavceT am TavSi dasmul kiTxvas: rogor nawildeba ekonomikaSi
arsebuli mTliani Semosavali firmebidan Sinameurneobebze? warmoebis TiToeuli faqtori
Rebulobs kompensacias, romelic misi zRvruli produqtis tolia da warmoebis faqtorebze
aseTi anazRaurebebi amowuraven mTel Semosavals. maSasadame, mTeli Semosavali nawildeba
kapitalisa da Sromis anazRaurebebad maTi zRvruli mwarmoeblurobis Sesabamisad.
sawarmoo funqcia. 1927 wels pol duglasma, profesiiT ekonomistma, romelic Semdgom
aSS-s senatori gaxda ilinoisis Statidan 1949-1966 wlebSi, SeamCnia, rom erovnuli
Semosavlis ganawileba kapitalsa da Sromas Soris TiTqmis ar icvleba droTa ganmavlobaSi.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, warmoebis zrdis kvalobaze rogorc muSebi, ise kapitalis
mesakuTreebi Tanabrad sargebloben ekonomikis zrdadi ayvavebis sikeTiT. am dakvirvebam ai-
Zula pol duglasi kargad dafiqrebuliyo warmoebis faqtorTa wilis mudmivobis mizezebis
sakiTxebze.
pol duglasma mimarTa maTematikoss Carlz qobs kiTxviT, romel sawarmoo funqcias
(Tu aseTi ram arsebobda) eqneboda warmoebis faqtorTa wilis mudmivobis Tviseba im piro-
biT, Tuki warmoebis faqtorebi yovelTvis Rebuloben TavianT zRvrul produqtebs. sawarmoo
funqcias unda hqonoda Semdegi Tvisebebi:
sadac  - mudmivia nulidan erTamde mniSvnelobiT, romliTac izomeba kapitalis wili

SemosavalSi, e.i.  gansazRvravs, Tu Semosavlis ra nawili xvdebaT wilad kapitalis
mflobelebs da ra nawili midis Sromis anazRaurebaze. qobma uCvena, rom funqcia, romelsac
gaaCnia aseTi Tvisebebi, Semdegnairad gamoisaxeba:
sadac A dadebiTi parametria, romliTac izomeba arsebuli teqnologiis mwarmoebluroba. es

funqcia cnobili gaxda qob-duglasis sawarmoo funqciis saxeliT.
mravalma ekonomistma aRmoaCina, rom qob-duglasis funqcia marTebulad asaxavs imas,
Tu rogor gardasaxavs ekonomika sawarmoo resursebs saboloo produqciad. amitom, mizanSe-
wonilia dawvrilebiT ganvixiloT zogierTi misi Tviseba.
pirveli, qob-duglasis sawarmoo funqcias gaaCnia masStabis mudmivi ukugebis Tviseba,
e.i. Tu kapitalisa da Sromis raodenobas gavzrdiT toli proporciiT, maSin warmoebis
moculoba gaizrdeba imave proporciiT 2.
2 maTematikuri SeniSvna: imis dasamtkiceblad, rom qob-duglasis sawarmoo funqcias gaaCnia masStabis
mudmivi ukugebis Tviseba, gavaanalizoT ras miviRebT, Tu kapitalsa da Sromas gavamravlebT z mud-
mivze:
.
gavxsnaT frCxilebi tolobis marjvniv: msgavsi wevrebis gaerTianebiT miviRebT:

radganac Cveni funqcia Rebulobs Semdeg saxes:
magram Sesabamisad, amgvarad, warmoebis moculoba izrdeba imave

axla ganvixiloT qob-duglasis sawarmoo funqciaSi faqtorTa zRvruli
mwarmoebluroba. Sromis zRvruli produqti tolia 3
xolo kapitalis zRvruli produqti ki
viTvaliswinebT imas, rom  mudmivia, romelic icvleba nulidan erTamde intervalSi,

am sami tolobidan SeiZleba ganvsazRvroT warmoebis faqtorTa zRvruli produqtis
cvlilebaTa mizezebi. kapitalis raodenobis zrda ganapirobebs MPL-is zrdas da MPK-s Sem-
cirebas. analogiurad, Sromis raodenobis zrda zrdis MPK-s da amcirebs MPL-s. teqnolo-
giuri progresi, romelic zrdis A parametrs, proporciulad adidebs warmoebis orive
faqtoris zRvrul produqts.
qob-duglasis sawarmoo funqcia SeiZleba CavweroT, rogorc 4
MPL proporciulia gamosaSvebi produqciis moculobisa erT momuSaveze gaangariSebiT,

xolo MPK ki proporciulia gamosaSvebi produqciis moculobis kapitalis erTeulze. Y/L
aris Sromis saSualo mwarmoebluroba, xolo Y/K – kapitalis saSualo mwarmoebluroba.
qob-duglasis sawarmoo funqciis SemTxvevaSi warmoebis faqtorTa zRvruli mwarmoebluroba
maTi saSualo mwarmoeblurobis proporciulia.
axla SegviZlia vaCvenoT, rom Tu warmoebis faqtorebi Rebuloben TavianT zRvrul
produqtebs, maSin  parametri sinamdvileSi gviCvenebs, erovnuli Semosavlis ra nawili
modis Sromis wilad da ra nawili – kapitalis wilad. Sromaze saerTo danaxarjebi, rogorc
vnaxeT, tolia , anu ubralod Sesabamisad, (1-) aris warmoebul produqtSi
Sromis xvedriTi wili. analogiurad, kapitalze saerTo Semosavlis Tanxa tolia ,
anu ubralod Y da  - warmoebul produqtSi kapitalis xvedriTi wilia. Sromaze
Semosavlis kapitalze SemosavalTan Tanafardoba (1-)/ mudmivia, rac aRmoaCina duglasma.
warmoebis faqtorTa wili damokidebulia mxolod  parametrze da ara Sromisa da kapital-
is raodenobaze, arc gamoyenebuli teqnologiis doneze, romelic izomeba A parametriT.
ufro gviandeli monacemebic TanxmobaSia qob-duglasis sawarmoo funqciasTan. nax. -5-ze
naCvenebia Sromaze Semosavlebis Tanafardoba saerTo SemosavalTan aSS-Si 1960-2000 wlebSi.
miuxedavad ekonomikaSi mravali cvlilebisa, romelTac hqonda adgili bolo ramdenime aT-
wleulebis ganmavlobaSi, es Tanafardoba Seadgens daaxloebiT 0,7-s, anu SromiTi
Semosavlebis kapitalze SemosavlebTan Tanafardoba darCa 2-dan 3-mde farglebSi.
Semosavlebis msgavsi ganawileba martivad aixsneba qob-duglasis sawarmoo funqciiT, ro-
melSic kapitalis wili  tolia daaxloebiT 0,3-sa.
proporciiT. es ki niSnavs imas, rom mocemuli sawarmoo funqcia xasiaTdeba masStabis mudmivi ukugebis
TvisebiT.
3 maTematikuri SeniSvna: imisaTvis, rom miviRoT formula zRvruli produqtebisaTvis warmoebiTi fun-
qciis formulidan, aucilebelia gavixsenoT algebra. Sromis zRvruli produqtis (MPL) sapovnelad,
unda gavadiferencialoT sawarmoo funqcia L-is mixedviT (rac imas niSnavs, rom aRniSnul funqciaSi L
cvladia, danarCeni wevrebi – mudmivi). analogiurad, MPK-s misaRebad funqcia unda gavadiferencialoT
K-s mixedviT (am SemTxvevaSi, sawarmoo funqciaSi cvladi iqneba K, danarCeni wevrebi – mudmivi).
4 maTematikuri SeniSvna: imisaTvis, rom SevamowmoT es gamosaxuleba, CavsvaT Y sawarmoo funqciis gamo-
saxulebis nacvlad adre miRebul formulaSi zRvruli produqtisaTvis.

nax. 5. SromiTi Semosavlebis Tanafardoba saerTo
SemosavlebTan. aSS-Si Sromaze Semosavlebis xvedriTi
wili saerTo SemosavlebSi Seadgens daaxloebiT 0,7-s.
Sesabamisad, Sromaze Semosavlebi TiTqmis 2-3-jer aRe-
mateba kapitalze Semosavlebs. erovnul SemosavalSi
warmoebis faqtorebis wilis aRniSnuli daaxloebiTi
toloba qob-duglasis funqciis damadasturebelia (es
grafiki agebulia im monacemTa safuZvelze, romelTa
mixedviTac gamoTvlili iqna erovnuli Semosavali.
Sromaze Semosavali aris daqiravebulTa xelfasebi.
erToblivi Semosavali aris SromiTi Semosavlis, kor-
poraciis mogebis, wminda procentebis, rentuli
Semosavlebis da amortizaciis jami. mesakuTreTa
Semosavali gamoiricxa am gaangariSebidan, radganac is
warmoadgens SromiTi Semosavlisa da kapitalze
Semosavlis kombinacias).
3.3. moTxovna saqonelze da momsaxurebaze
CvenTvis cnobilia, Tu ra gansazRvravs warmoebis moculobas da warmoebidan

Semosavali Tu rogor nawildeba momuSaveebsa da kapitalis mesakuTreebs Soris. axla
ganvixiloT, Tu rogor gamoiyeneba warmoebuli produqcia.
rogorc cnobilia, mTliani Sida produqti danaxarjebis mixedviT Sedgeba Semdegi
oTxi komponentisgan:
 moxmareba (C)
 investiciebi (I)
 saxelmwifo Sesyidvebi (G)
 wminda eqsporti (NX).
wrebrunvis diagramaze warmodgenilia mxolod sami komponenti. mocemul etapze ana-
lizis gasamartiveblad davuSvaT, rom ganixileba Caketili ekonomika – qveyana, romelic ar
vaWrobs sxva qveynebTan. amgvarad, misi wminda eqsporti yovelTvis nulis tolia. Ria
ekonomika ganxiluli iqneba me-7 TavSi.
daxurul ekonomikaSi arsebobs masSi warmoebuli produqciis gamoyenebis sami mimar-
Tuleba. mTliani Sida produqtis es sami komponenti warmodgenilia erovnuli angariSebis
igiveobaSi:
produqciis nawili, romelic warmoebulia ekonomikaSi, moixmareba Sinameurneobebis

mier; nawili gamoiyeneba firmebisa da Sinameurneobebis mier sainvesticiod; da bolos, na-
wili Seisyideba saxelmwifos mier sazogadoebrivi saWiroebebisaTvis. vnaxoT, Tu rogor na-
wildeba mTliani Sida produqti am sam monawiles Soris.
moxmareba. ekonomikaSi warmoebuli produqciis didi nawili moixmareba mimdinare
moTxovnilebaTa dasakmayofileblad. rodesac mivirTmevT sakvebs, vatarebT samoss an davdi-
varT kinoSi, Cven movixmarT warmoebuli produqciis nawils. moxmarebis yvela forma
Seadgens mTliani Sida produqtis or mesameds, rac moxmarebaze gadawyvetilebis miRebas
ekonomikaSi erT-erT umniSvnelovanes sakiTxad aqcevs. me-8 TavSi Cven am gadawyvetilebas
ufro detalurad ganvixilavT, am TavSi ki SevCerdebiT momxmarebelTa qcevis yvelaze martiv
variantze.
Sinameurneobebi Rebuloben Semosavals Sromisgan da kapitalis flobisagan, uxdian
gadasaxadebs saxelmwifos, Semdgom ki Rebuloben gadawyvetilebas gadasaxadebis gadaxdis
Semdeg TavianTi Semosavlis ra nawili gamoiyenon moxmarebaze da ra nawili – dazogvaze.
rogorc 3.2-Si aRvniSneT, Semosavali, romelic miRebulia Sinameurneobebis mier, tolia
ekonomikis mier warmoebuli Y produqtis. Semdgom, saxelmwifo saojaxo meurneobebs begravs
T odenobis gadasaxadebiT. miuxedavad imisa, rom gadasaxadebi, romlebic amoRebulia sax-
elmwifos mier, sxvadasxva saxisaa (saSemosavlo gadasaxadi, mogebis gadasaxadi, damatebuli
Rirebulebis gadasaxadi, aqcizi da a.S.), simartivisaTvis yvela gadasaxads ganvixilavT
erTobliobaSi. Semosavlis is nawili, romelic rCeba yvela gadasaxadis gadaxdis Semdeg (Y-
T) ganvsazRvroT, rogorc gankargvadi Semosavali. adamianebi anawileben TavianT gankargvad
Semosavals moxmarebaze da dazogvaze.

davuSvaT, rom moxmarebis moculoba pirdapiraa damokidebuli gankargvadi Semosavlis
doneze. rac ufro maRalia gankargvadi Semosavali, miT ufro maRalia moxmarebis moculoba.
amgvarad,
es toloba amtkicebs, rom moxmareba aris gankargvadi Semosavlis funqcia. moxmarebis

moculobasa da gankargvad Semosavals Soris damokidebulebas ewodeba moxmarebis funqcia.
moxmarebisadmi zRvruli midrekileba (MPC) – es aris sidide, romlis odenobiTac
icvleba moxmarebis moculoba gankargvadi Semosavlis erTi lariT zrdis SemTxvevaSi.
Cveulebriv, MPC Rebulobs mniSvnelobebs 0-dan 1-mde intervalSi: Semosavlis erTi
damatebiTi lari zrdis moxmarebis moculobas, magram im sididiT, romelic naklebia erT
larze. amitom, Tuki Sinameurneoba Rebulobs damatebiTi laris Semosavals, misi nawili mie-
marTeba dazogvaze. magaliTad, Tuki MPC tolia 0,7-is, es imas niSnavs, rom Sinameurneoba
xarjavs gankargvadi Semosavlis yoveli damatebiTi laridan 70 TeTrs samomxmareblo
saqonelze da momsaxurebaze da zogavs 30 TeTrs.
nax. 3-6-ze naCvenebia moxmarebis funqcia. grafikis daxrilobis kuTxe gviCvenebs imas, Tu
ramdenad izrdeba moxmarebis moculoba, rodesac gankargvadi Semosavali izrdeba 1 lariT,
e.i. moxmarebis funqciis daxrilobis kuTxe aris MPC.
nax. 6. moxmarebis funqcia. moxmarebis funqcia

moxmarebis moculobas – C-s ufardebs
gankargvad Semosavals – Y-T-s. moxmarebisadmi
zRvruli midrekileba MPC – aris sidide,
romlis odenobiTac izrdeba moxmarebis
moculoba, rodesac Semosavali izrdeba 1
lariT.
investiciebi. firmebic da saojaxo meurneobebic yiduloben sainvesticio saqonels.

firmebi yiduloben sainvesticio saqonels, raTa gazardon kapitalis maragi da Caanacvlon
arsebuli kapitali mwyobridan gasvlis kvalobaze. saojaxo meurneobebi yiduloben axal
saxlebs, rac agreTve investiciebis nawilia.
sainvesticio saqonlis raodenoba, romelzedac arsebobs moTxovna, damokidebulia
saprocento ganakveTis sidideze. imisaTvis, rom sainvesticio proeqti momgebiani iyos,
aucilebelia Semosavalma masze gaweul danaxarjebs gadaaWarbos. ramdenadac saprocento
ganakveTi zomavs sainvesticio proeqtebis dafinansebis Rirebulebas, saprocento ganakveTis
zrda iwvevs imas, rom mcirdeba momgebiani sainvesticio proeqtebis raodenoba da amgvarad,
mcirdeba moTxovna sainvesticio saqonelze.
magaliTad, davuSvaT, rom firma fiqrobs, uRirs Tu ara mas aaSenos 1 mln laris
Rirebulebis qarxana, romelic moutans mas 80 aTas lars anu 8%-s wliurad. firma Seadarebs
am Semosavals sesxis 1 mln laris Rirebulebas. Tuki saprocento ganakveTi 8%-ze dabalia,
firma isesxebs fuls finansur bazrebze da ganaxorcielebs mocemul sainvesticio proeqts.
Tuki saprocento ganakveTi 8%-ze metia, firma ar isargeblebs mocemuli SesaZleblobiT da
ar aaSenebs qarxanas.
adamiani, romelsac surs axali saxlis yidva, analogiuri problemis winaSe dgas. rac
ufro maRalia saprocento ganakveTi, miT ufro maRali iqneba sesxebi uZravi qonebis dagi-
ravebiT. ipoTekuri sesxi 100 aTasi laris odenobiT Rirs 8 aTasi lari weliwadSi, Tuki
saprocento ganakveTi Seadgens 8%-s da 10 aTas lars weliwadSi, Tuki saprocento ganakveTi
10%-ia. saprocento ganakveTis zrdasTan erTad izrdeba saxlebis yidvasTan dakavSirebuli
danaxarjebi da Sedegad axal saxlebze moTxovna mcirdeba.
ekonomistebi erTmaneTisagan ansxvaveben procentis nominalur da realur ganakveTebs.
es gansxvavebebi warmoiSoba inflaciis an deflaciis, e.i. fasebis arastabilurobis peri-
odebSi. Cveulebisamebr, `saprocento ganakveTis~ terminis qveS igulisxmeba nominaluri

saprocento ganakveTi: es aris saprocento ganakveTi, romlebsac ixdian investorebi fulis
sasesxeblad. realuri saprocento ganakveTi – es nominaluri saprocento ganakveTia, rome-
lic koreqtirebulia inflaciis zemoqmedebis Sedegad.
imisaTvis, rom vnaxoT, Tu riTi gansxvavdeba nominaluri da realuri saprocento ganak-
veTi, ganvixiloT firma, romelmac gadawyvita qarxnis aSeneba da bankSi sesxulobs fuls 8%-
iani ganakveTiT. nominaluri saprocento ganakveTi, amgvarad, 8%-ia - e.i. bankis mimarT valis
sidide weliwadSi izrdeba 8%-iT. magram Tuki fasebi izrdeba, vTqvaT, 5%-iT weliwadSi, fu-
li, romliTac firma vals daubrunebs banks, yovelwliurad kargavs Tavisi Rirebulebis 5%-
s. yovelwliurad, larSi gamoxatuli firmis vali 8%-iT meti xdeba, magram es lari Rirs
5%-iT naklebi. procentis realuri ganakveTi, amgvarad, 3%-is - nominalur saprocento ganak-
veTsa da inflaciis temps Soris sxvaobis tolia.
me-6 TavSi Cven dawvrilebiT ganvixilavT nominalur da realur saprocento ganakveTebs
Soris urTierTkavSirs. aq ki sakmarisia mxolod aRvniSnoT, rom realuri saprocento ganak-
veTiT izomeba sesxis realuri danaxarjebi. amgvarad, investiciebi damokidebulia realur da
ara nominalur saprocento ganakveTze.
kavSiri realur saprocento ganakveTsa r da investiciebs I Soris SeiZleba gamoisaxos
Semdegnairad: I=I(r). es toloba amtkicebs, rom investiciebi damokidebulia saprocento ganak-
veTze. nax. 8-ze naCvenebia sainvesticio funqcia. is klebadia, radganac saprocento ganakveTis
zrdis kvalobaze investiciebze moTxovnis sidide mcirdeba.
nax. 8. sainvesticio funqcia. sainvesticio

funqcia akavSirebs investiciebis sasur-
vel moculobas I realuri saprocento
ganakveTis sididesTan r. investiciebi
damokidebulia realur saprocento ganak-
veTze, radganac es ukanaskneli war-
moadgens sesxad miRebis Rirebulebas.
sainvesticio funqciis grafiki daxrilia
– rac ufro maRalia saprocento ganak-
veTi, miT ufro naklebi sainvesticio pro-
eqtia momgebiani.
saxelmwifo Sesyidvebi. saxelmwifo Sesyidvebi warmoadgens saqonelsa da momsaxurebaze

moTxovnis mesame komponents. centraluri mTavroba axorcielebs samxedro iaraRis,
raketebis da saxelmwifo moxeleebis momsaxurebis Sesyidvas. mmarTvelobis adgilobrivi or-
ganoebi yiduloben wignebs biblioTekebisaTvis, aSeneben skolebs da qiraoben maswavleblebs.
yvela donis mTavroba aSenebs gzebs da asrulebs sxvadasxva sazogadoebriv samuSaos. yvela
es operacia Seadgens saqonlisa da momsaxurebis saxelmwifo Sesyidvebs, romelzec, magaliT-
ad, aSS-Si ixarjeba mTliani Sida produqtis daaxloebiT 20%.
es Sesyidvebi warmoadgens mxolod saxelmwifo xarjebis erT saxes. sxva tipi moicavs
transfertul gadasaxdelebs saojaxo meurneobebis mimarT, iseTebs, rogoricaa
gadasaxdelebi socialuri uzrunvelyofis mizniT RaribebisaTvis da socialuri dazRvevis
gadasaxdelebs moxucebisaTvis. magram saxelmwifo Sesyidvebisagan gansxvavebiT transfertu-
li gadasaxdelebi ar warmoadgens ekonomikaSi warmoebul saqonelsa da momsaxurebaze
moTxovnis nawils. amitom is ar aris CarTuli G cvladSi.
transfertuli gadasaxdelebi miuxedavad amisa iribad axdens gavlenas moTxovnaze
saqonelsa da momsaxurebaze. is warmoadgens gadasaxadebis sapirispiro movlenas: transfer-
tebi zrdis saojaxo meurneobebis gankargvad Semosavals iseve, rogorc gadasaxadebi
amcirebs mas. amitom, transfertuli gadasaxdelebis zrda, romelic finansdeba
gadasaxadebis zrdis xarjze, ar cvlis erTobliv gankargvad Semosavals. axla SegviZlia
axleburad ganvsazRvroT T, rogorc gadasaxadebs minus transfertuli gadasaxdelebi.
gankargvadi Semosavali Y-T moicavs rogorc gadasaxadebis negatiur zemoqmedebas, iseve
transfertuli gadasaxdelebis pozitiur zemoqmedebas.
Tuki saxelmwifo Sesyidvebis moculoba da gadasaxadebis sidides gamoklebuli trans-
fertuli gadasaxdelebis odenoba erTmaneTis tolia, maSin G=T da mTavrobas gaaCnia
dabalansebuli biujeti. Tuki G aWarbebs T-s, maSin mTavrobas biujeti dahyavs deficitamde,
romelic finansdeba saxelmwifo valis zrdis xarjze, e.i. finansur bazrebze sesxis miRebis

gziT. Tuki G naklebia T-ze, mTavrobas biujeti dahyavs dadebiT saldomde, romlis gam-
oyenebac mas SeuZlia sakuTari daufaravi sesxebis asanazRaureblad da Tavisi valis Ses-
amcireblad.
Cven ar vcdilobT avxsnaT politikuri procesi, romelsac mivyavarT konkretul
fiskaluri politikamde – e.i. im politikamde, romelic gansazRvravs saxelmwifo
Sesyidvebisa da gadasaxadebis dones. amis magivrad, Cven saxelmwifo Sesyidvebis moculobasa
da sagadasaxado Semosulobebs vRebulobT egzogenur cvladebad. imisaTvis, raTa vuCvenoT
rom es cvladebi gansazRvrulia modelebis farglebs gareT, isini CavweroT Semdegnairad:
̅
̅
miuxedavad amisa, Cveni survilia gamovikvlioT sabiujeto da sagadasaxado gad-

awyvetilebebis zemoqmedeba cvladebze, romlebic ganisazRvreba modelebis farglebSi, anu
endogenuri cvladebi. masSi endogenuri cvladebia moxmarebis moculoba, investiciebis
moculoba da saprocento ganakveTi.
imisaTvis, rom gavigoT, Tu rogor arian erTmaneTTan dakavSirebuli Cveni modelebis
yvela cvladi, aucilebelia maTi amoxsna. yovelive es Semdgomi nawilis ganxilvis sagania.
3.4. wonasworoba da saprocento ganakveTi
Cven gaviareT sruli wre wrebrunvis diagramaSi (nax. 1), daviwyeT ra saqonlisa da
momsaxurebis miwodebis ganxilviT da davasruleT moTxovnis analiziT.
ratom unda viqonioT imis rwmena, rom yvela es nakadi dabalansebulia? sxva sityvebiT
rom vTqvaT, ra iZleva imis garantias, rom moxmarebis, investiciebis da saxelmwifo
Sesyidvebis jami da warmoebuli produqciis raodenoba tolia? vaCvenoT, rom moTxovnisa da
miwodebis gawonasworebaSi gadamwyvet rols TamaSobs saprocento ganakveTi.
saqonlisa da momsaxurebis bazarze wonasworoba: ekonomikaSi warmoebuli saqonlisa da
momsaxurebis miwodeba da maTze moTxovna. SevajamoT 3.3-Si naCvenebi saqonelze da momsax-
urebaze moTxovnis analizis reziume Semdegi igiveobebiT:
̅
̅
ekonomikaSi warmoebul produqtze moTxovna yalibdeba moxmarebis, investiciebisa da

saxelmwifo Sesyidvebis saxiT. moxmareba damokidebulia gankargvad Semosavalze, investi-
ciebi damokidebulia realur saprocento ganakveTze, xolo saxelmwifo Sesyidvebi da
gadasaxadebi warmoadgens fiskaluri politikis egzogenur cvladebs.
saqonelsa da momsaxurebaze moTxovnis analizi SevavsoT miwodebis ganxilviT. 1.1-dan
viciT, rom warmoebis faqtorebi da sawarmoo funqcia gansazRvraven produqciis warmoebis
moculobas:
( )
amJamad gavaerTianoT es gantoleba, romelic aRwers warmoebul produqciaze moTx-

ovnasa da miwodebas. Tuki erovnuli angariSebis igiveobaSi CavsvamT moxmarebisa da sainves-
ticio funqciebis gamosaxulebebs, miviRebT
ramdenadac G da T cvladebis mniSvnelobebi moicema ekonomikuri politikiT, xolo war-

moebis done Y mudmivia warmoebis faqtorebis mocemuli maragebisa da ucvleli teqnologiis
SemTxvevaSi, SegviZlia CavweroT:

es toloba gviCvenebs, rom produqciis miwodeba tolia masze arsebuli moTxovnis, xo-
lo es ukanaskneli ki, Tavis mxriv, warmoadgens moxmarebis, investiciebis da saxelmwifo
Sesyidvebis jams.
axla naTeli xdeba, Tu ratom TamaSobs saprocento ganakveTi r sakvanZo rols: is unda
Seicvalos ise, rom mogvces saqonelze moTxovnisa da miwodebis tolobis garantia. rac
ufro maRalia saprocento ganakveTi, miT ufro dabalia investiciebis moculoba da Sesabam-
isad, dabalia saqonelsa da momsaxurebaze moTxovna – C+I+G. Tuki saprocento ganakveTi
Zalian maRalia, investiciebi Zalian dabali iqneba da saqonelze moTxovna miwodebaze
naklebi aRmoCndeba. Tuki saprocento ganakveTi Zalian dabalia, investiciebi Zalian maRali
iqneba da moTxovna gadaaWarbebs miwodebas. procentis wonasworuli ganakveTis SemTxvevaSi
saqonelsa da momsaxurebaze moTxovna miwodebis tolia.
wonasworoba finansur bazrebze: sasesxo saSualebebze moTxovna da miwodeba. ramdena-
dac saprocento ganakveTi warmoadgens sesxebis fass da erTdroulad sesxebze Semosavals
finansur bazrebze, saprocento ganakveTis rols ukeT gavigebT, Tu ganvixilavT finansur
bazrebs. am mizniT erovnuli angariSebis igiveoba gadavweroT Semdegnairad
gamosaxuleba - warmoadgens warmoebuli produqciis nawils, romelic rCeba

mas Semdeg, rogorc ki dakmayofildeba momxmareblebisa da mTavrobis moTxovna; mas ewodeba
erovnuli danazogi anu ubralod danazogi (S). aseTi formiT erovnuli angariSebis ZiriTa-
di igiveoba amtkicebs, rom danazogi investiciebis tolia.
Cven SegviZlia erovnuli danazogi davyoT or nawilad, raTa ganvacalkevoT Sinameur-
neobebis danazogi saxelmwifo danazogisagan:
gamosaxuleba aris gankargvad Semosavals gamoklebuli moxmareba anu kerZo

danazogi. gamosaxuleba aris saxelmwifo Semosulobebs gamoklebuli saxelmwifo dan-
axarjebi anu saxelmwifo danazogi (Tu danaxarjebi aWarbebs Semosulobebs, maSin biujeti
deficituria da saxelmwifo danazogi - uaryofiTi.) erovnuli dazogva – es aris kerZo da
saxelmwifo danazogebis jami. nax. 1-ze mocemuli wrebrunvis diagrama iZleva am tolobis
interpretacias: fuladi saSualebebis nakadebma, romlebic miedinebian finansur bazrebze da
gamoedinebian finansuri bazrebidan, unda gaawonasworon erTmaneTi.
imisaTvis, rom gavigoT saprocento ganakveTis roli finansuri bazrebis
gawonasworebaSi, moxmarebisa da sainvesticio funqciebisaTvis arsebuli gamosaxulebebi
CavsvaT erovnuli angariSebis ZiriTad igiveobaSi:
Semdgom G da T davafiqsiroT mocemuli ekonomikuri politikis farglebSi, xolo Y da-

vafiqsiroT warmoebis arsebuli faqtorebiTa da sawarmoo funqciiT:
tolobis marcxena nawili gviCvenebs, rom erovnuli danazogi damokidebulia Y

Semosavalze da ekonomikuri politikis cvladebze – G da T-ze. ucvleli Y, G da T-saTvis
erovnuli danazogi S agreTve ucvlelia. tolobis marjvena nawili gviCvenebs, rom investi-
ciebi damokidebulia saprocento ganakveTze.
nax. 9-ze warmodgenilia dazogvisa da investiciebis grafiki, rogorc saprocento ganak-
veTis funqcia. dazogvis funqcia vertikaluri xazia, radganac mocemul modelSi dazogva ar
aris damokidebuli saprocento ganakveTze (mogvianebiT Cven uars vityviT am varaudze). sain-
vesticio funqciis grafiki daxrilia dabla: rac ufro maRalia saprocento ganakveTi, miT
ufro naklebi sainvesticio proeqtia momgebiani.

nax. 9. danazogi, investiciebi, saprocen-
to ganakveTi. saprocento ganakveTi
icvleba ise, rom uzrunvelyos danazo-
gisa da dagegmili investiciebis tolo-
ba. vertikaluri xazi warmoadgens
danazogs – sasesxo saSualebebis
miwodebas. klebadi mrudi aris sasesxo
saSualebebze moTxovna. es ori mrudi
ikveTeba wertilSi, romelic Seesabameba
wonasworul saprocento ganakveTs.
nax. 9-ze Tvalis erTi gadavlebiT SeiZleba mogveCvenos, rom es aris konkretul
saqonelze moTxovnisa da miwodebis diagrama. faqtiurad danazogi da investiciebi SeiZleba
ganvmartoT moTxovnisa da miwodebis poziciidan. Cvens SemTxvevaSi `saqonels~ warmoadgens
sasesxo saSualebebi, xolo maT fass – saprocento ganakveTi. danazogi aris sasesxo saSu-
alebebis miwodeba – adamianebi TavianT danazogebs sesxad aZleven investorebs an inaxaven
bankebSi sakuTar angariSebze, romlebic, Tavis mxriv, gascemen sesxebs. investiciebi war-
moadgens sasesxo saSualebebze moTxovnas. investorebi sesxebs Rebuloben mosaxleobisagan
uSualod, obligaciebis gayidviT, an mimarTaven Suamavlis momsaxurebas, roca bankebisgan
Rebuloben fuls. ramdenadac investiciebi damokidebulia saprocento ganakveTze, sakredito
resursebze moTxovnac damokidebuli xdeba saprocento ganakveTze.
saprocento ganakveTi icvleba manam, vidre investiciebi ar gautoldeba danazogis
miwodebas. Tu saprocento ganakveTi Zalian dabalia, investorebi waradgenen ufro met
moTxovnas sasesxo resursebze imasTan SedarebiT, rasac adamianebi zogaven. sxva sityvebiT
rom vTqvaT, sainvesticio moTxovna am SemTxvevaSi aWarbebs danazogebis miwodebas. rodesac
amas aqvs adgili, saprocento ganakveTi izrdeba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, Tu saprocento ga-
nakveTi Zalian maRalia, danazogis sidide aWarbebs investiciebis moculobas; ramdenadac sa-
sesxo saSualebebis miwodeba metia, vidre maTze moTxovna, saprocento ganakveTi mcirdeba.
saprocento ganakveTis wonasworuli mniSvneloba imyofeba am ori mrudis gadakveTis wer-
tilSi. wonasworuli saprocento ganakveTis SemTxvevaSi danazogi tolia investiciebisa da
sasesxo saSualebebis miwodeba tolia masze arsebuli moTxovnis.
cvlilebebi danazogebSi: fiskaluri politikis Sedegebi. fiskaluri politika
gavlenas axdens ekonomikaSi warmoebul saqonelsa da momsaxurebaze arsebul moTxovnaze. is
gavlenas axdens agreTve erovnul danazogzec da Sesabamisad, investiciebze da wonasworul
saprocento ganakveTze. Cven mier agebuli modeli gvexmareba Sevafasod saxelmwifo
Sesyidvebis da gadasaxadebis moculobaSi cvlilebebis ekonomikaze zemoqmedeba.
saxelmwifo Sesyidvebis moculobis zrda. Tavdapirvelad ganvixiloT saxelmwifo
Sesyidvebis moculobis sididiT zrdis Sedegebi. amas myisierad mohyveba saqonelze da
momsaxurebaze moTxovnis zrda sididiT. magram, radganac warmoebis saerTo moculoba
fiqsirebulia warmoebis mocemuli faqtorebis SemTxvevaSi, maSin saxelmwifo Sesyidvebis
moculobis zrda SeiZleba ganxorcieldes mxolod moTxovnis romelime sxva elementis Sem-
cirebis xarjze. ramdenadac gankargvadi Semosavali Y-T ucvlelia, moxmarebis moculoba C
agreTve ucvlelia. saxelmwifo Sesyidvebis moculobis zrda aseT SemTxvevaSi unda ganxor-
cieldes investiciebis moculobis Sesabamisi Semcirebis xarjze.
imisaTvis, rom Semcirdes investiciebis moculoba, unda gaizardos saprocento ganak-
veTi. Sesabamisad, saxelmwifo Sesyidvebis moculobis zrda iwvevs saprocento ganakveTis
zrdas da investiciebis moculobis Semcirebas. amboben, rom adgili aqvs investiciebis gam-
odevnas saxelmwifo SesyidvebiT.
imisaTvis, rom gavigoT gamodevnis efeqtis moqmedebis meqanizmi, ganvixiloT saxelmwifo
Sesyidvebis moculobis zrdis zemoqmedeba danazogze da investiciebze – e.i. sakredito
resursebis moculobaze, romlebic xelmisawvdomia investorTaTvis. gavixsenoT, rom erov-
nuli danazogi – es aris
̅ kerZo danazogebs + saxelmwifo danazogebi

̅ ( ( )) ( ) ( )

ramdenadac G-s zrda ar aris Tandayolili T-s zrdiT, mTavroba damatebiT xarjebs
afinansebs sesxebis aRebiT, e.i. saxelmwifo danazogis SemcirebiT. aseT sesxebas Tavis mxriv
mivyavarT erovnuli danazogis Semcirebamde. rogorc nax. 10-zea mocemuli, erovnuli
danazogis Semcireba warmodgenilia investorTaTvis xelmisawvdomi sasesxo saSualebebis
miwodebis mrudis marcxniv gadaadgilebiT. saprocento ganakveTis sawyis doneze sasesxo
saSualebebze moTxovna aWarbebs mis miwodebas. wonasworuli saprocento ganakveTi maRldeba
im wertilamde, sadac investiciis mrudi ikveTeba danazogis axali mrudiT. amgvarad,
saxelmwifo Sesyidvebis moculobis zrda ganapirobebs saprocento ganakveTis zrdas.
nax. 10. danazogis Semcireba. danazogis nebismieri

Semcireba, romelic SesaZloa gaxdes fiskaluri
politikis cvlilebis Sedegi, gadaaadgilebs
danazogis vertikalur mruds marcxniv. sxva
sityvebiT rom vTqvaT, danazogis Semcireba niSnavs
sakredito resursebis miwodebis Semcirebas.
wonasworobis axali wertili imyofeba iq, sadac
danazogis axali mrudi gadakveTavs investiciis
mruds. danazogis Semcireba amcirebs investiciis
moculobas da zrdis saprocento ganakveTs.
gadasaxadebis Semcireba. axla ganvixiloT gadasaxadebis Semcireba ΔT sididiT. am

Semcirebis uSualo zemoqmedeba gamoixateba gankargvadi Semosavlis zrdaSi da amiT,
moxmarebis gadidebaSi. gankargvadi Semosavali izrdeba ΔT sididiT, xolo moxmarebis
moculoba ki - ΔT gamravlebuli moxmarebisadmi zRvrul midrekilebaze. rac ufro maRalia
MPC, miT ufro Zlieria gadasaxadebis Semcirebis zemoqmedeba moxmarebaze.
ramdenadac warmoebuli produqciis moculoba fiqsirebulia warmoebis faqtorebis
arsebuli maragebis SemTxvevaSi, xolo saxelmwifo Sesyidvebis done fiqsirdeba mTavrobis
mier, moxmarebis zrda unda moxdes investiciebis Semcirebis xarjze. investiciebi rom
Semcirdes, unda gaizardos saprocento ganakveTi. maSasadame, gadasaxadebis Semcireba,
zustad iseve, rogorc saxelmwifo Sesyidvebis zrda, gamodevnis investiciebs da zrdis
saprocento ganakveTs.
Cven SegviZlia agreTve gadasaxadebis Semcirebis efeqti gavaanalizoT danazogisa da
investiciebis ganxilviT. gadasaxadebis Semcireba adidebs gankargvad Semosavals ΔT sididiT,
xolo moxmarebis moculoba izrdeba odenobiT. ramdenadac danazogi tolia
, is mcirdeba imave moculobiT, ra zomiTac izrdeba moxmareba. rogorc nax. 10-zea
naCvenebi, danazogis Semcireba sasesxo saSualebebis miwodebis mruds gadaaadgilebs
marcxniv, rac adidebs wonasworul saprocento ganakveTs da gamodevnis investiciebs.
sainvesticio moTxovnis cvlileba. aqamde Cven ganvixilavdiT imas, Tu rogor SeuZlia
fiskaluri politikas Secvalos erovnuli danazogi. Cveni modeli SegviZlia agreTve
gamoviyenoT bazris Sesaswavlad meore mxriv – investiciebze moTxovnis mxridan. am nawilSi
ganvixilavT, Tu ratom icvleba investiciebze moTxovna da rogoria aseTi cvlilebis
Sedegebi.
sainvesticio moTxovnis zrdis erT-erTi mizezi teqnologiuri siaxleebia. magaliTad
davuSvaT, rom viRacam gamoigona axali teqnologia, rkinigzis an kompiuteris msgavsi.
manamde, vidre firma an Sinameurneoba SeZlebs gamoiyenos es siaxle, maT unda iyidon
sainvesticio saqoneli. rkinigzis gamogoneba araferi Rirda manam, vidre ar iqna warmoebuli
matareblebi da ar iqna gayvanili relsebi. kompiuteris idea produqtiuli ar gamxdara manam,
vidre ar iqna warmoebuli kompiuterebi. amgvarad, teqnologiuri siaxle iwvevs sainvesticio
moTxovnis zrdas.
sainvesticio moTxovna SeiZleba agreTve Seicvalos, Tu saxelmwifo astimulirebs an
amuxruWebs investiciebs sagadasaxado kanonmdeblobis berketebis gamoyenebiT. magaliTad,
davuSvaT, rom saxelmwifo zrdis individualur saSemosavlo gadasaxads da aqedan miRebul
damatebiT saSualebebs axmars maT sagadasaxado SeRavaTebs, romlebic axorcieleben
investiciebs axal kapitalSi. gadasaxadebiT dabegvris aseTi cvlileba sainvesticio
proeqtebis did umravlesobas momgebianad aqcevs da teqnologiuri siaxleebis msgavsad,
afarTovebs sainvesticio saqonlebze moTxovnas.
nax. 11-ze naCvenebia sainvesticio moTxovnis zrdis Sedegebi. saprocento ganakveTis
nebismieri mocemuli donisaTvis sainvesticio saqonelze moTxovna (agreTve sesxebzec) ufro

maRldeba – es warmodgenilia investiciis grafikis marjvniv gadaadgilebiT. ekonomika
gadadis wonasworobis Zveli wertilidan - A-dan wonasworobis axal B wertilSi.
ucnauri daskvna, romelic gamomdinareobs nax. 11-dan, aris is, rom wonasworobis wer-
tilSi investiciebis moculoba ucvleli rCeba. Cveni varaudiT, danazogis fiqsirebuli done
gansazRvravs investiciebis wonasworul moculobas. sxva sityvebiT rom vTqvaT, arsebobs sa-
sesxo saSualebebis fiqsirebuli miwodeba. sainvesticio moTxovnis gadideba mxolod zrdis
wonasworul saprocento ganakveTs.
nax. 11. dagegmili investiciebis zrda. sain-

vesticio saqonlebze moTxovnis zrda te-
qnologiuri siaxleebis an sagadasaxado
stimulebis Sedegad investiciis funqciis
grafiks gadaaadgilebs marjvniv-maRla.
nebismieri saprocento ganakveTis Sem-
TxvevaSi dagegmili investiciebi sul ufro
izrdeba. axali wonasworoba miiRweva wer-
tilSi, sadac investiciebis axali grafiki
kveTs vertikalur xazs, romelic war-
moadgens danazogebis sidides. ramdenadac
danazogebis moculoba fiqsirebulia, sain-
vesticio moTxovnis zrda amaRlebs
saprocento ganakveTs, xolo investiciebis
wonasworuli moculoba am dros ucvleli
rCeba.
Tumca, sxvagvar daskvnas miviRebT, Tuki SevcvliT Cvens martiv moxmarebis funqcias da
davuSvebT moxmarebis damokidebulebis arsebobas saprocento ganakveTTan. ramdenadac
saprocento ganakveTi danazogidan miRebuli Semosavalia (zustad iseve, rogorc sesxis
fasi), ufro maRal saprocento ganakveTs SeuZlia Seamciros moxmarebis moculoba da
gazardos danazogi. aseT SemTxvevaSi, danazogis grafiki zemoT iqneba mimarTuli, rogorc es
nax. 12-zea gamosaxuli da ara vertikaluri xazi.
nax. 12. danazogi, rogorc saprocento ganakveTis

funqcia. aq danazogi dadebiT damokidebulebaSia
saprocento ganakveTTan. pirdapiri
damokidebuleba warmoiSoba im SemTxvevaSi,
rodesac ufro maRali saprocento ganakveTi
astimulirebs adamianebs naklebi moixmaron da
meti dazogon.
maRla mimarTuli danazogis grafikis SemTxvevaSi sainvesticio moTxovnis zrda ga-

napirobebs rogorc saprocento ganakveTis, ise investiciebis wonasworuli moculobis
zrdas. nax. 13 axdens aseTi cvlilebis ilustracias. saprocento ganakveTebis zrda Sina-
meurneobebs ubiZgebs moixmaron naklebi da dazogon meti. moxmarebis Semcireba ki resursebs
gamoaTavisuflebs sainvesticiod.

nax. 13. investiciebis moculobis sasur-
veli zrda im SemTxvevaSi, rodesac
danazogis sidide damokidebulia
saprocento ganakveTze. Tuki danazogi
damokidebulia saprocento ganakveTze,
maSin investiciebis grafikis marjvniv-
maRla gadaadgileba ganapirobebs
saprocento ganakveTisa da investiciebis
moculobis zrdas. ufro maRali
saprocento ganakveTi adamianebs survils
aRuZravs gazardon danazogebi, rac, Tavis
mxriv investiciebis zrdis saSualebasac
iZleva.
identifikaciis problema. Cvens modelebSi investiciebi damokidebulia saprocento ga-

nakveTze. rac ufro maRalia saprocento ganakveTi, miT ufro naklebi raodenobis sainvesti-
cio proeqtebia momgebiani. amgvarad, investiciebis grafiki daxrilia.
magram ekonomistebi, romlebic ganixilaven makroekonomikur monacemebs, Cveulebriv ver
axerxeben aRmoaCinon cxadi kavSiri investiciebsa da saprocento ganakveTebs Soris. im
wlebSi, rodesac saprocento ganakveTebi maRalia, investiciebi yovelTvis ar aris dabali,
xolo im wlebSi, rodesac ganakveTebi mcirea, investicebi yovelTvis maRali rodia.
rogor SegviZlia am dakvirvebis interpretacia? niSnavs Tu ara es imas, rom investi-
ciebi ar aris damokidebuli saprocento ganakveTze? ufro zogadad, niSnavs Tu ara es imas,
rom ekonomikis Cvens mier ganxiluli modeli ar Seesabameba sinamdvileSi ekonomikis fun-
qcionirebas? sabednierod, ar gviwevs uari vTqvaT Cvens modelebze. investiciebsa da
saprocento ganakveTebs Soris empiriuli kavSirebis aRmoCenis uunaroba magaliTia imisa, ra-
sac ewodeba identifikaciis problema. identifikaciis problema warmoiSoba im SemTxvevebSi,
rodesac cvladebs Soris arsebobs erTze meti tipis kavSiri. amgvarad, rodesac ganvixilavT
monacemebs, vamCnevT kavSirebis am sxvadasxva tipebis kombinacias da rTuli xdeba maTgan
erT-erTis identificireba.
imisaTvis, rom es problema ufro konkretulad gavigoT, ganvixiloT damokidebuleba
danazogebs, investiciebsa da saprocento ganakveTebs Soris. erTis mxriv davuSvaT, rom
saprocento ganakveTis yvela cvlileba warmoiqmneba danazogebis cvlilebebisgan, e.i.
danazogis grafikis gadaadgilebiT. maSin, rogorc es naCvenebia a) sqemis marcxena grafikze
nax. 14-ze, yvela cvlileba warmoadgens sainvesticio moTxovnis mrudis gaswvriv moZraobas.
amgvarad, vamCnevT uaryofiT urTierTkavSirs investiciebsa da saprocento ganakveTebs Soris.
rogorc am sqemis marjvena grafikzea naCvenebi, monacemTa ganawileba gvagonebs investiciebis
grafiks; e.i. Cven movaxdendiT investiciebze moTxovnis mrudis ìdentifikacias~.
davuSvaT, meores mxriv, saprocento ganakveTSi yvela cvlileba warmoiqmneba teqnolo-
giuri siaxlisagan, e.i. sainvesticio moTxovnis mrudis gadaadgilebidan gamomdinare. maSin,
rogorc es b) sqemazea naCvenebi, yvela cvlileba warmodgenili iqneba investiciebis grafikis
gadaadgilebiT. Cven aseT SemTxvevaSi aRmovaCenT dadebiT damokidebulebas investiciebis
moculobasa da saprocento ganakveTebs Soris. rodesac miRebul wertilebs SevaerTebT xa-
ziT, Cven movaxdenT danazogis funqciis ìdentificirebas~. ufro realisturi midgoma efuZ-
neba imas, rom saprocento ganakveTebi zogjer icvleba investiciebis mrudis gadaadgilebis
Sedegad, xolo zogjer ki – danazogis mrudis gadaadgilebis Sedegad. am Sereul SemTxveva-
Si, rogorc es naCvenebia g) sqemaze, monacemTa ganawileba ver aRmoaCens veraviTar cnobad
kavSirs saprocento ganakveTebsa da investiciebis moculobas Soris, rasac, Cveulebisamebr,
amCneven ekonomistebi faqtiur monacemebTan muSaobis procesSi. am analizis morali martivia
da gamosadegia mravali sxva situaciebisaTvis: empiriuli urTierTkavSiri, romlis naxvasac
velodebiT, gadamwyvetwilad damokidebulia imaze, Tu romeli egzogenuri faqtori icvleba
Cveni SexedulebiT.

nax. 14. sainvesticio funqciis identifikacia.
rodesac ganvixilavT monacemebs saprocento
ganakveTebisa - r da investiciebis - I mixedviT,
Sedegi damokidebulia imaze, Tu romeli
egzogenuri cvladi icvleba. a) sqemaze
danazogi izrdeba politikis cvlilebis
Sedegad: Cven vakvirdebiT uaryofiT kavSirs r-
sa da I-s Soris. b) sqemaze xdeba investiciebze
moTxovnis mrudis gadaadgileba teqnologi-
uri siaxleebis Sedegad: Cven vakvirdebiT
dadebiT kavSirs r-sa da I-s Soris. ufro re-
alistur situaciaSi, romelic naCvenebia g)
sqemaze, gadaadgildeba orive grafiki: Cven
ver vxedavT veranair mkafiod gamoxatul
kavSirs r-sa da I-s Soris, rasac mkvlevarebi
Cveulebriv amCneven xolme.

თემა-4. ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება: ფისკალური პოლიტიკა
aSS-s istoriaSi yvelaze damangreveli ekonomikuri krizisi iyo didi depresia. XX

saukunis 30-ian wlebSi aSS-ma ganicada masobrivi umuSevroba da mosaxleobis Semosavlebis
mkveTri Semcireba. 1933 wels, romelic yvelaze mZime iyo am TvalsazrisiT, amerikuli samu-
Sao Zalis erTi meoTxedi samuSaos gareSe darCa, xolo realuri GDP 1929 wlis donesTan
SedarebiT 30%-iT Semcirda. aseTma damangrevelma krizisma mraval ekonomists kiTxvebi gau-
Cina klasikuri ekonomikuri Teoriis gamoyenebis marTebulobis Sesaxeb. aRmoCnda, rom am
koncefciis farglebSi Cven ar SegviZlia depresiis axsna. klasikuri Teoria amtkicebs, rom
erovnuli Semosavali damokidebulia warmoebis faqtorebis miwodebaze da arsebul teqno-
logiaze, magram am cvladebs 1929-1930 wlebSi raime arsebiTi cvlilebebi ar ganucdiaT. didi
depresiis Semdgom mravali ekonomisti mivida im daskvnamde, rom saWiro iyo axali modeli
ara marto Tavsdamtydari damangreveli da moulodneli ekonomikuri krizisis asaxsnelad,
aramed saxelmwifo politikis RonisZiebaTa SesaTavazeblad, romlebic SesaZlebels gaxdida
sazogadoebis ekonomikuri problemebis gadaWras.
1936 wels gamoqveynda ingliseli ekonomistis, jon meinard keinzis wigni `dasaqmebis,
procentisa da fulis zogadi Teoria~, romelmac gadatrialeba moaxdina ekonomikur
mecnierebaSi. keinzma SemogvTavaza ekonomikis analizis axali xerxi, romelic man klasikuri
Teoriis alternativis saxiT warmoadgina. keinzis Teoriis irgvliv maSinve gaimarTa mwvave
diskusia. aRniSnul wignSi gadmocemuli ideis safuZvelze TandaTanobiT ganviTarda
ekonomikuri aqtivobis ryevebis kanonzomierebaTa axleburi gageba.
keinzma ivarauda, rom Semosavlebis dabali donisa da umuSevrobis maRali donis miz-
ezs erToblivi moTxovnis Semcireba warmoadgens, rac damaxasiaTebelia ekonomikuri
krizisebisaTvis. man gaakritika klasikuri Teoria im mtkicebis gamo, rom TiTqos erToblivi
miwodeba – e.i. ekonomikaSi arsebuli kapitali, Sroma da teqnologia – gansazRvravs erov-
nuli Semosavlis dones. dReisaTvis ekonomistebi am or Tvalsazriss erTmaneTs uxameben
erToblivi moTxovnisa da erToblivi miwodebis modelSi, romlebsac Semdeg TavSi
gavecnobiT. gavixsenoT, rom grZelvadian periodSi fasebi moqnilia da erToblivi miwodeba
calsaxad gansazRvravs Semosavlis dones. magram, moklevadian periodSi fasebi xistia, ase
rom, Semosavlis doneze gavlenas axdens erToblivi moTxovna.
mocemul da momdevno TavebSi ganvagrZobT ekonomikuri ryevebis kvlevas, gavamaxvilebT
ra gansakuTrebul yuradRebas erTobliv moTxovnaze. Cveni mizania gamovyoT is cvladebi,
romlebic iwveven erToblivi moTxovnis mrudis gadaadgilebas da Sesabamisad, erovnuli
Semosavlis ryevebs. ufro srulad gavaanalizebT agreTve im saSualebebs, romelTa gam-
oyenebiTac politikosebs SeuZliaT gavlena moaxdinon erTobliv moTxovnaze.
mocemul TavSi erToblivi moTxovnis gansaxilveli modeli, romelsac uwodeben IS-LM
models, keinzis Teoriis yvelaze gabatonebuli interpretaciaa. IS-LM modelSi fasebis done
miiReba egzogenur parametrad da Semdgom naCvenebia, Tu romeli faqtori gansazRvravs erov-
nuli Semosavlis dones. aRniSnuli modeli aaSkaravebs im mizezebs, romlebic iwveven
moklevadian periodSi Semosavlis cvlilebas fasebis fiqsirebuli donis pirobebSi. SeiZle-
ba IS-LM modelis ganxilva aseve im modelis saxiT, romelic gviCvenebs erToblivi moTxovnis
mrudis gadaadgilebis gamomwvev mizezebs. modelis Sinaarsis ganmartebis aRniSnuli orive
xerxi eqvivalenturia, ramdenadac, rogorc nax. 1-dan gamomdinareobs, saerTo Semosavlebis
cvlilebebi fasebis fiqsirebuli donis pirobebSi gadaaadgilebs erToblivi moTxovnis
mruds. es niSnavs, rom moklevadian periodSi, rodesac fasebis done fiqsirebulia, erTo-
blivi moTxovnis mrudis gadaadgileba gansazRvravs saerTo Semosavlis cvlilebebs.
IS-LM modeli Sedgeba IS da LM mrudebisgan. IS niSnavs ìnvesticiebs~ da `danazogebs~1. IS
mrudi asaxavs saqonlisa da momsaxurebis bazarze arsebul situacias. LM aRniSnavs `lik-
vidurobas~ da `fuls~2. LM mrudi asaxavs fuladi saSualebebis maragze moTxovnas da fulis
miwodebas. radganac saprocento ganakveTi gavlenas axdens rogorc investiciebze, aseve
fulze arsebul moTxovnaze, swored es cvladi akavSirebs erTmaneTTan IS-LM modelis orive
nawils. modeli gviCvenebs, Tu rogor gansazRvravs am or bazars Soris urTierTqmedeba
erTobliv moTxovnas3.
1Investment (ingl.) – investiciebi; saving (ingl.) – dazogva.

2 Liquidity (ingl.) – likviduroba; money (ingl.) – fuli.
3 IS-LM modeli pirvelad ganxiluli iqna ekonomistis, nobelis premiis laureatis, jon hiksis
klasikur statiaSi: Hicks J. Mr. Keynes and Classics: A Suggested Interpretation // Econometrica 5 (1937), gv. 147-159.

nax. 1. erToblivi moTxovnis mrudis gadaadgileba.
fasebis mocemuli donis pirobebSi warmoebis erTo-
blivi moculoba da Semosavali ganicdis ryevebs
erToblivi moTxovnis mrudis gadaadgilebis gamo.
IS-LM modelSi fasebis done miRebulia, rogorc
mocemuloba. is gviCvenebs Semosavlis donis
cvlilebis mizezs. amgvarad, modeli gviCvenebs, Tu
ra iwvevs erToblivi moTxovnis mrudis gada-
adgilebas.
4.1. saqonlisa da momsaxurebis bazari da IS mrudi
IS mrudi asaxavs saprocento ganakveTsa da Semosavlis dones Soris ur-

TierTdamokidebulebas, romelic warmoiSoba saqonlisa da momsaxurebis bazarze. imisaTvis,
rom es kavSiri gavigoT, Tavdapirvelad daviwyebT saqonelsa da momsaxurebaze moTxovnis
martivi TeoriiT, romelic atarebs `keinzianuri jvris~ saxelwodebas.
keinzianuri jvari
keinzianuri jvari warmoadgens erovnuli Semosavlis keinzianuri Teoriis yvelaze
martiv interpretacias. is gvaZlevs IS-LM-is ufro rTuli da realisturi modelis asagebad
saWiro sasargeblo daskvnebs.
dagegmili danaxarjebi. keinzianuri jvris misaRebad daviwyoT im faqtorTa ganxilviT,
romlebic gansazRvrvs dagegmili danaxarjebis sidides. dagegmili danaxarjebi warmoadgens
Tanxas, romlis daxarjvasac gegmaven Sinameurneobebi, firmebi da saxelmwifo saqonelsa da
momsaxurebaze. faqtiuri danaxarjebi gansxvavdeba dagegmilisagan im SemTxvevaSi, Tu firmebi
iZulebulni arian ganaxorcielon daugegmavi investiciebi maragebSi, e.i. rodesac firmebi
adideben an amcireben TavianTi sasaqonlo-materialuri maragebis dones moulodnelad
dabali an maRali gayidvebis donis sapasuxod.
Tu vivaraudebT, rom ekonomika daxuruli tipisaa, e.i. wminda eqsporti nulis tolia,
Cven SegviZlia ganvsazRvroT dagegmili danaxarjebi E, rogorc moxmarebis C, dagegmili in-
vesticiebisa I da saxelmwifo danaxarjebis G jami:
am gantolebas vumatebT moxmarebis funqcias
( )
moxmarebis funqcia metyvelebs imaze, rom moxmareba damokidebulia gankargvad

Semosavalze (Y-T). gankargvadi Semosavali aris erToblivi Semosavali Y wminda
gadasaxadebis (gadasaxadebs minus transfertebi) T gamoklebiT. garda amisa, Cven vvaraudobT,
rom dagegmili investiciebis done fiqsirebulia (I= )̅ , xolo fiskaluri politika – sax-
elmwifo danaxarjebisa da gadasaxadebis meSveobiT ekonomikur aqtivobaze zemoqmedebis in-
strumenti – ucvleli: ̅ ̅ am tolobaTa gaerTianebiT vRebulobT
( ̅) ̅ ̅
am tolobidan gamomdinarobs, rom dagegmili danaxarjebi warmoadgens Semosavlebis –

Y, dagegmili investiciebis egzogenuri donisa da fiskaluri politikis egzogenuri
cvladebis – G-sa da T-s funqcias.

nax. 2-ze dagegmili danaxarjebi gamosaxulia grafikulad, rogorc Semosavlis funqcia.
am xazs gaaCnia dadebiTi daxriloba, radganac Semosavlis ufro maRali done ganapirobebs
moxmarebis ufro maRal dones da amgvarad, dagegmili danaxarjebis ufro maRal donesac.
xazis daxriloba moxmarebisadmi zRvruli midrekilebaa – MPC, romelic gviCvenebs, Tu ram-
denjer izrdeba dagegmili danaxarjebi Semosavlebis erTi erTeuliT zrdis SemTxvevaSi.
nax. 2. dagegmili danaxarjebi, rogorc

Semosavlis funqcia. dagegmili danaxarjebi
damokidebulia Semosavlis doneze, vinaidan
Semosavlis ufro maRal dones mivyavarT
moxmarebis ufro maRal donesTan. am xazis
daxriloba warmoadgens moxmarebisadmi
zRvrul midrekilebas (MPC).
ekonomika wonasworul mdgomareobaSi. Cven vvaraudobT, rom ekonomika imyofeba

wonasworobaSi maSin, rodesac realuri danaxarjebi dagegmilis tolia. gavixsenoT, rom GDP-
is maCvenebels orgvari Sinaarsi gaaCnia: ekonomikur agentTa Semosavlebi da warmoebuli
produqciis SeZenaze gaweuli danaxarjebi. amitom, Y tolia rogorc erToblivi Semosavlis,
agreTve saqonelsa da momsaxurebaze realuri danaxarjebis. wonasworobis piroba SegviZlia
CavweroT Semdegnairad:
45 gradusiani daxrilobis xazi nax. 3-ze aRniSnavs im wertilebs, sadac sruldeba es

piroba. Tu am ukanasknels davumatebT dagegmili danaxarjebis funqcias, diagrama miiRebs
keinzianuri jvris formas. ekonomikis wonasworoba miiRweva A wertilSi, sadac dagegmili
danaxarjebis funqciis grafiki da 450-iani daxrilobis mqone wrfe ikveTeba.
nax. 3. keinzianuri jvari. keinzianur jvarze

wonasworoba miiRweva A wertilSi, sadac
Semosavali dagegmili danaxarjebis tolia.
rogor aRwevs ekonomika wonasworobas? mravali firmisaTvis wonasworuli

mdgomareobisaken moZraobis procesSi mniSvnelovan rols TamaSobs maragebi. Tu firmebi
awarmoeben met saqonels, vidre momxmareblebs surT iyidon, isini zrdian sasaqonlo-
materialur maragebs. piriqiT, Tu firmebi awarmoeben naklebs, vidre momxmareblebs surT
iyidon, firmebi yidian TavianTi maragebis nawils. maragebis daugegmavi cvlilebebi firmebs
aiZulebs Secvalon warmoebis moculoba.
ganvixiloT magaliTi: davuSvaT, GDP imyofeba wonasworul doneze maRla, kerZod – Y1
doneze (ix. nax. 4). am SemTxvevaSi dagegmili danaxarjebi tolia E1-is, romelic ufro
naklebia, vidre Y1.

nax. 4. keinzianur jvarze wonasworuli
mdgomareobisaken moZraoba. Tuki firmebis
warmoebis done imyofeba Y1 wertilSi, maSin
dagegmili danaxarjebi naklebia faqtiuri
danaxarjebis, ase rom, firmebi agroveben
maragebs. maragebis aRniSnuli dagroveba
firmebs aiZulebs Seamciron warmoeba.
zustad aseve, Tuki firmebi awarmoeben
produqcias Y2 doneze, maSin dagegmili
danaxarjebi E2 aWarbebs warmoebis mocu-
lobas, ase rom firmebi yidian TavianT
maragebs. maragebis aseTi Semcireba firmebs
astimulirebs gazardon warmoeba.
radganac dagegmili danaxarjebi naklebia, vidre warmoeba, firmebs uxdebaT naklebis

gayidva, vidre awarmoes, amitom maragebi izrdeba: maragebis aseTi dagroveba warmoadgens
daugegmav investiciebs firmebis mxridan. maragebis zrda firmebs aiZulebs daiTxovon mu-
Sakebi da Seamciron warmoeba, rac amcirebs GDP-is. daugegmavi maragebis dagrovebisa da
Semosavlis Semcirebis aRniSnuli procesi grZeldeba manam, vidre Semosavali ar Semcirdeba
wonasworul donemde. wonasworuli Semosavali tolia dagegmili danaxarjebis.
axla davuSvaT, rom GDP imyofeba wonasworul doneze dabla, kerZod – Y2 doneze (nax
4). am SemTxvevaSi dagegmili danaxarjebi tolia E2-is, romelic metia, vidre Y2. ramdenadac
dagegmili danaxarjebi aWarbebs warmoebas, firmebi yidian imaze mets, vidre awarmoes. mar-
agebi mcirdeba, amitom firmebi qiraoben met muSakebs da zrdian warmoebas, riTac ganapiro-
beben GDP-s zrdas. aRniSnuli procesi grZeldeba manam, vidre Semosavlis done ar gautol-
deba dagegmil danaxarjebs.
mTlianobaSi, keinzianuri jvari gviCvenebs, Tu rogor ganisazRvreba Semosavali Y
dagegmili investiciebisa da fiskaluri politikis mocemuli donis pirobebSi. Cven
SegviZlia gamoviyenoT aRniSnuli modeli imis sademonstraciod, Tu rogor icvleba
Semosavlebi, rodesac am egzogenur cvladTagan erT-erTi mainc Seicvleba.
fiskaluri politika da multiplikatori:

saxelmwifo danaxarjebi.
saxelmwifo danaxarjebis cvlilebebis zemoqmedebis gansaxilvelad Tavdapirvelad
visargeblod keinzianuri jvriT. ramdenadac saxelmwifo danaxarjebi warmoadgens erTo-
blivi danaxarjebis erT-erT komponents, misi zrda niSnavs imas, rom Semosavlebis mocemuli
donis pirobebSi dagegmili danaxarjebi gaizrdeba. Tu saxelmwifo danaxarjebi gaizrdeba
G sididiT, maSin dagegmili danaxarjebis grafiki gadaadgildeba zeviT zustad imave G
sididiT (ix. nax. 5). ekonomikaSi wonasworoba A-dan B wertilSi gadaadgildeba.
es grafiki gviCvenebs, rom saxelmwifo danaxarjebis zrda iwvevs Semosavlebis nazrds
gacilebiT meti odenobiT Tavdapirvel impulsebTan SedarebiT, e.i. Y metia G-ze.
Tanafardobas ewodeba saxelmwifo danaxarjebis multiplikatori; is gviCvenebs, Tu ramdenad
gaizrdeba erToblivi Semosavali saxelmwifo danaxarjebis erTi erTeuliT zrdis sapasux-
od. keinzianuri jvris modelidan gamomdinareobs, rom saxelmwifo danaxarjebis mul-
tiplikatori erTze metia.
ratom axdens fiskaluri politika multiplikatorul efeqts Semosavalze? mizezi
mdgomareobs imaSi, rom moxmarebis funqciis Sesabamisad, ufro maRali Semosavali ganapiro-
bebs moxmarebis ufro maRal dones. ramdenadac saxelmwifo danaxarjebis zrda iwvevs
Semosavlebis zrdas, is agreTve amaRlebs moxmarebis dones, rac, Tavis mxriv, zrdis
Semosavals, romelic ganapirobebs moxmarebis Semdgom zrdas da a.S.. amitom, am modelSi sax-
elmwifo danaxarjebis zrda iwvevs Semosavlebis meti odenobiT zrdas.
ramdenad maRalia multiplikatori? imisaTvis, rom pasuxi gavceT am kiTxvas, kval-
dakval mivyveT Semosavlebis cvlilebebs. procesi iwyeba, rodesac danaxarjebi izrdeba G
sididiT, rac imas niSnavs, rom Semosavlebic agreTve G sididiT gaizrdeba. Semosavlis aR-
niSnuli zrda, Tavis mxriv, afarTovebs moxmarebas sididiT, sadac MPC – moxmare-

bisadmi zRvruli midrekilebaa. moxmarebis aRniSnuli zrda kvlav afarTovebs danaxarjebsa
da Semosavals. Semosavlis meore zrda odenobiT momdevno etapzec adidebs
moxmarebas ( ) odenobiT, rac, Tavis mxriv, zrdis danaxarjebsa da Semosavals
da a.S.. moxmarebidan Semosavalze da kvlav moxmarebaze aRniSnuli gadasvla grZeldeba
usasrulod. sabolood, erToblivi efeqti tolia:
saxelmwifo danaxarjebis Tavdapirveli cvlileba = G;

moxmarebis pirveli cvlileba =
moxmarebis meore cvlileba =
moxmarebis mesame cvlileba = da a.S.
aqedan gamomdinare, ( ) anu
( )
amgvarad, saxelmwifo danaxarjebis multiplikatori tolia
multiplikatoris am gamosaxulebas ewodeba usasrulod klebadi geometriuli pro-

gresiis jami. algebruli gardaqmnebi saSualebas gvaZlevs multiplikatori CavweroT
Semdegnairad4:
magaliTad, Tu moxmarebisadmi zRvruli midrekileba tolia 0,8-is, multiplikatori

tolia
am SemTxvevaSi saxelmwifo danaxarjebis 1 erTeuliT zrda ganapirobebs wonasworuli

Semosavlis 5 erTeuliT zrdas5.
4 am algebruli Sedegebis damtkiceba SegviZlia Semdegnairad: davuSvaT, z=1+x+x2+...

tolobis orive mxaris x-ze gamravlebiT miviRebT:
xz=x+x2+x3+...
meore toloba gamovricxoT pirveli tolobidan:
z-xz=1.
bolo gantolebas Tu amvxsniT z-is mimarT, miviRebT
z=
5 saxelmwifo danaxarjebis multiplikatoris sakmaod martivad gamoTvla SesaZlebelia diferenci-
uli gamoTvlebis gamoyenebiT. gamoTvla daviwyoT Semdegi tolobidan
( )
am tolobis G-s mixedviT gadiferencialebis Sedegad miviRebT
,
mcire algebruli gardaqmnis Semdeg miviRebT, rom
es ukanaskneli igive gantolebaa, romelic teqstSia mocemuli.

nax. 5. saxelmwifo danaxarjebis zrda
keinzianuri jvris modelSi. saxelmwifo
danaxarjebis zrda G sididiT zrdis
dagegmil danaxarjebs amave sididiT
Semosavlebis mocemuli donis pirobebSi.
wonasworoba A wertilidan gadaadgildeba
B wertilSi da Semosavali gaizrdeba Y1-dan
Y2-mde. Semdeg, Semosavlebis zrda (Y) gad-
aaWarbebs saxelmwifo danaxarjebis zrdas
(G). amgvarad, sabiujeto politika
Semosavalze multiplikatorul efeqts
axdens.
fiskaluri politika da multiplikatori:

gadasaxadebi.
axla ganvixiloT wonasworul Semosavalze gadasaxadebis cvlilebebi. gadasaxadebis
Semcireba T sididiT dauyovnebliv gazrdis Y-T gankargvad Semosavals T sididiT da Sesa-
bamisad, moxmarebas sididiT. Y Semosavlis nebismieri donis pirobebSi amjerad
dagegmili danaxarjebi gaizrdeba. amgvarad, rogorc es naCvenebia nax. 6-ze, dagegmili danax-
arjebis wrfe gadaadgildeba maRla odenobiT. ekonomikaSi wonasworoba gada-
adgildeba A-dan B wertilSi. zustad iseve, rogorc saxelmwifo danaxarjebis zrda axdens
Semosavalze multiplikatorul zemoqmedebas, gadasaxadebis Semcirebas mivyavarT imave
Sedegamde. rogorc wina SemTxvevaSi vnaxeT, aqac danaxarjebis Tavdapirveli cvlileba mul-
tiplicirdeba 1/(1-MPC)-jer. Semosavlis mimarT gadasaxadebis Semcirebis Sedegad miRebuli
erToblivi efeqti tolia
am gamosaxulebas ewodeba sagadasaxado multiplikatori: is gviCvenebs, Tu ramdeni er-

TeuliT Seicvleba erToblivi Semosavali gadasaxadebis erTi erTeuliT cvlilebis
sapasuxod. magaliTad, Tu moxmarebisadmi zRvruli midrekileba tolia 0,8-is, maSin
sagadasaxado multiplikatori tolia
mocemul magaliTSi 1 erTeuliT gadasaxadebis Semcireba zrdis wonasworul

Semosavals 4 erTeuliT6.
6 rogorc uwin, am SemTxvevaSic multiplikatoris gamoTvla SesaZlebelia difirenciuli gamoTvlebis

gamoyenebiT. daviwyoT Semdegi tolobiT
( )
gavadiferencialoT T-s mixedviT
( )
algebruli gardaqmnis Sedegad miviRebT

nax. 6. gadasaxadebis Semcireba keinzianuri
jvris modelSi. gadasaxadebis Semcireba T
sididiT dagegmil danaxarjebs zrdis MPCxT
odenobiT Semosavlebis nebismieri mocemuli
donis pirobebSi. Semosavali izrdeba Y1-dan
Y2-mde da wonasworoba gadaadgildeba A-dan B
wertilSi. rogorc vxedavT, am SemTxvevaSic
fiskaluri politika multiplikatorul
efeqts axdens Semosavalze.
magaliTi 1
kenedi, keinzi da gadasaxadebis Semcireba aSS-Si 1964 wels
rodesac jon f. kenedi 1961 wels amerikis prezidenti gaxda, man vaSingtonSi moiwvia mravali
brwyinvale axalgazrda ekonomisti ekonomikuri konsultantebis sabWoSi samuSaod. am ekonomistebma,
romlebmac ganaTleba miiRes keinzis ekonomikuri Teoriis suliskveTebiT, keinzianuri ideebi
ekonomikuri politikis rangSi ganaxorcieles.
sabWos erT-erTi pirveli SemoTavazeba iyo erovnuli Semosavlis zrdis gegma gadasaxadebis Sem-
cirebiT. aman imTaviTve gamoiwvia individualuri da korporaciuli saSemosavlo gadasaxadebis mniS-
vnelovani Semcireba. aseTi Semcirebis mizani mdgomareobda moxmarebaze da investiciebze danaxarjebis
stimulirebaSi, rasac unda gamoewvia Semosavlebisa da dasaqmebis donis zrda. rodesac reportiorma
hkiTxa kenedis, Tu ratom uWerda mxars gadasaxadebis Semcirebas, kenedim upasuxa: èkonomikis stim-
ulirebisaTvis. nuTu ar gaxsovT Sesavali kursi ekonomikaSi?~.
rogorc kenedis ekonomikurma mrCevelebma iwinaswarmetyveles, gadasaxadebis Semcirebaze
gadasvla Tandayolili iyo ekonomikuri bumiT. realuri GDP-is zrdis tempi 1964 wels arsebuli 5,3%-
dan 1965 wels 6,0%-mde gaizarda. umuSevrobis done 1963 wels arsebuli 5,7%-dan 1964 wlisaTvis 5,2%-
mde, xolo 1965 wlisaTvis – 4,5%-mde Semcirda.
ekonomistebi dResac agrZeleben debatebs aRniSnuli swrafi zrdis wyaroebis Taobaze 1960–iani
wlebis dasawyisisaTvis. miwodebis ekonomikis momxreTa azriT ekonomikuri bumi Sromisadmi stimuli-
rebis efeqtis Sedegi iyo, rac saSemosavlo gadasaxadis Semcirebam gamoiwvia. maTi azriT, rodesac mu-
Sakebs saSualeba miecaT SeenarCunebinaT maTi gamomuSavebis maRali wili, maT arsebiTad gazardes
Sromis miwodeba, ris Sedegadac gafarTovda saqonlisa da momsaxurebis erToblivi miwodeba. miuxeda-
vad amisa, keinzianelebi gansakuTrebul mniSvnelobas aniWeben erTobliv moTxovnaze gadasaxadebis
Semcirebis gavlenas. yvelaze marTebulia is, rom orive xedvaSi arsebobs WeSmaritebis garkveuli
marcvali: gadasaxadebis Semcireba astimulirebs erTobliv miwodebas momuSaveTa Sromis intensivobis
gaumjobesebiT da afarTovebs erTobliv moTxovnas SinaeurneobaTa gankargvadi Semosavlebis zrdis
meSveobiT.
rodesac jorj buSi umcrosi 2001 wels arCeuli iqna prezidentad, misi platformis mTavari el-
ementi saSemosavlo gadasaxadebis Semcireba iyo. buSma da misma mrCevelebma isargebles miwodebis
momxreTa da keinzianelTa debulebebiT TavianTi politikis gansaxorcieleblad. kampaniis ganmav-
lobaSi, rodesac ekonomikaSi situacia kargad viTardeboda, isini askvnidnen, rom dabal zRvrul
sagadasaxado ganakveTs unda gaeumjobesebina Sromis intensivoba. magram ekonomikaSi daiwyo vardna:
umuSevroba 2000 wlis oqtomberSi arsebuli 3,9%-dan 2001 wlis aprilisaTvis 4,5%-mde gaizarda. argu-
menti Seicvala da aqcenti gakeTda imaze, rom gadasaxadis Semcirebas stimuli unda mieca danaxarjebis
zrdisaTvis da Seemcirebina recesiis riski.
kongresma gadasaxadebis Semcireba moiwona 2001 wlis maisSi. buSis SemoTavazebuli gegmis Tanax-
mad gadasaxadebis Semcirebis kanoni grZelvadian periodze iyo orientirebuli. magram man dauy-
ovnebliv gazarda SeRavaTi 600 dolaramde TiTo ojaxze (300 dolaramde gadasaxadis yovel gada-
mxdelze). keinzianuri Teoriis Tanaxmad, sagadasaxado SeRavaTis mizani iyo dauyovnebliv moexdina
erToblivi moTxovnis stimulireba.
saprocento ganakveTi, investiciebi da IS mrudi

keinzianuri jvari pirveli aguria IS-LM modelis asagebad. keinzianuri jvris modeli
sasargebloa, radganac is gviCvenebs, Tu ra gansazRvravs ekonomikaSi Semosavals dagegmili

investiciebis mocemuli donis pirobebSi. magram is Zalian amartivebs sinamdviles, ramdena-
dac masSi navaraudevia, rom dagegmili investiciebis done fiqsirebulia. rogorc viciT,
sinamdvileSi dagegmili investiciebi damokidebulia saprocento ganakveTze. imisaTvis, rom
Cveni modeli SevavsoT investiciebsa da saprocento ganakveTs Soris arsebuli
damokidebulebiT, dagegmili investiciebis moculoba CavweroT Semdegnairad
( )
investiciis es funqcia gamosaxulia nax. 7a-ze. ramdenadac saprocento ganakveTi war-

moadgens sainvesticio proeqtebis dafinansebisaTvis saWiro kreditebis miRebaze danaxar-
jebs, saprocento ganakveTis zrda amcirebs dagegmil investiciebs.
nax. 7. IS mrudis ageba. nax. 7a-ze gamosax-

ulia investiciis funqcia: saprocento
ganakveTis r1-dan r2-mde zrda amcirebs
dagegmil investiciebs I(r1)-dan I(r2)-mde.
nax. 7b-ze gamosaxulia keinzianuri jvari:
dagegmili investiciebis Semcireba I(r1)-
dan I(r2)-mde amcirebs Semosavals Y1-dan
Y2-mde. nax. 7g-ze naCvenebia IS mrudi,
rogorc saprocento ganakveTisa da
Semosavlis urTierTqmedebis Sedegi: rac
ufro maRalia saprocento ganakveTi, miT
ufro mcirea saerTo Semosavlis done.
IS mrudi asaxavs saprocento ganakveTsa da Semosavlis dones Soris aRniSnul

damokidebulebas, romelic warmoiSoba investiciis funqciisa da keinzianuri jvris ur-
TierTqmedebis Sedegad. rac ufro maRalia saprocento ganakveTi, miT ufro dabalia dageg-
mili investiciebi da Sesabamisad – Semosavlis done. am mizeziT, IS mruds gaaCnia uaryofiTi
daxriloba, rogorc es naCvenebia nax. 7g-ze.
ra gavlenas axdens fiskaluri politika IS mrudze

IS mrudis yoveli wertili gviCvenebs Semosavlis dones mocemuli saprocento ganak-
veTis SemTxvevaSi. rogorc keinzianuri jvris modelidan viciT, Semosavlis done
damokidebulia aseve fiskalur politikaze.
IS mrudi gvixatavs situacias gansazRvruli fiskaluri politikisaTvis, anu IS mrudi
gulisxmobs, rom G da T fiqsirebulia. fiskaluri politikis cvlilebis SemTxvevaSi IS mrudi
gadaadgildeba.
nax. 8-ze gamoyenebulia keinzianuri jvari imis gasaanalizeblad, Tu rogor gada-
aadgilebs IS mruds saxelmwifo danaxarjebis G1-dan G2-mde zrda. es grafiki agebulia
saprocento ganakveTisa da Sesabamisad, dagegmili investiciebis mocemuli donisaTvis.
keinzianuri jvari gviCvenebs, rom fiskaluri politikis cvlileba zrdis dagegmil danaxar-

jebs da amis Sedegad - Semosavlis wonasworul dones Y1-dan Y2-mde. amitom, saxelmwifo dan-
axarjebis zrda gadaaadgilebs IS mruds marjvniv.
keinzianuri jvris modeli saSualebas gvaZlevs movaxdinoT imis demonstrireba, Tu
rogor cvlis IS mrudis adgilmdebareobas fiskalur politikaSi momxdari cvlilebebi. ram-
denadac gadasaxadebis Semcireba zrdis danaxarjebsa da Semosavals, isic IS mruds gada-
aadgilebs marjvniv. saxelmwifo danaxarjebis Semcireba an gadasaxadebis zrda amcirebs
Semosavals, amitom, fiskalur politikaSi aseTi cvlileba IS mruds gadaaadgilebs marcxniv.
nax. 8. saxelmwifo danaxarjebis zrda gada-

aadgilebs IS mruds marjvniv. nax. 8a gviCvenebs,
rom saxelmwifo danaxarjebis zrda ganapiro-
bebs dagegmili danaxarjebis zrdas. nebismieri
mocemuli saprocento ganakveTis pirobebSi
dagegmili danaxarjebis maRla gadaadgileba
G sididiT iwvevs Semosavlis zrdas G/(1-MPC)
sididiT. amitom, nax. 8b-ze IS mrudi gadaadgil-
deba marjvniv am sididiT.
mTlianobaSi, IS mrudi gviCvenebs kavSirs saprocento ganakveTsa da Semosavlis dones

Soris, romelic warmoiSoba saqonlisa da momsaxurebis bazarze. maSasadame, IS mrudi gam-
oisaxeba imTaviTve mocemuli fiskaluri politikisaTvis. fiskaluri politikis cvlileba,
romelic afarTovebs saqonelsa da momsaxurebaze moTxovnas, IS mruds gadaaadgilebs
marjvniv. fiskaluri politikis cvlileba, romelic amcirebs saqonelsa da momsaxurebaze
moTxovnas, IS mruds gadaaadgilebs marcxniv.
IS mrudis ganmarteba sasesxo saSualebaTa bazris modelis gamoyenebiT

gavixsenoT, rom erovnuli Semosavlebis angariSebis igiveoba SeiZleba Caiweros Semdeg-
nairad
.
am gantolebis marcxena nawili warmoadgens erovnul danazogs S: kerZo da
saxelmwifo danazogebis jams, xolo marjvena nawili – investicias . erovnuli
danazogi warmoadgens sasesxo saSualebaTa miwodebas, xolo investicia – maTze moTxovnas.

imisaTvis, rom vaCvenoT Tu rogor SeiZleba avagoT IS mrudi sasesxo saSualebaTa ba-
zris modelis safuZvelze, C SevcvaloT moxmarebis funqciiT da I - investiciis funqciiT:
( ) ( )
gantolebis marcxena nawili gviCvenebs, rom sasesxo saSualebaTa miwodeba

damokidebulia Semosavalze da fiskalur politikaze; xolo marjvena nawili ki gviCvenebs,
rom sasesxo saSualebebze moTxovna damokidebulia saprocento ganakveTze. saprocento ga-
nakveTi icvleba ise, rom gaawonasworos sasesxo saSualebebze moTxovna da maTi miwodeba.
rogorc nax. 9-dan Cans, IS mrudis interpretacia SegviZlia Semdegnairad: is gviCvenebs
Semosavlis mocemuli nebismieri donis pirobebSi sasesxo saSualebaTa bazris gamwonaswore-
bel saprocento ganakveTs. rodesac Semosavali izrdeba Y1-dan Y2-mde, erovnuli danazogi,
romelic tolia -is, izrdeba (moxmareba izrdeba naklebad, vidre Semosavali, radga-
nac moxmarebisadmi zRvruli midrekileba erTze naklebia). sasesxo saSualebaTa gazrdili
miwodeba amcirebs saprocento ganakveTs r1-dan r2-mde. IS mrudi ajamebs am ur-
TierTdamokidebulebas: Semosavlis ufro maRali done niSnavs dazogvis ufro maRal dones,
rac, Tavis mxriv niSnavs ufro dabal wonasworul saprocento ganakveTs. am mizezidan gam-
omdinare IS mruds gaaCnia uaryofiTi daxriloba.
nax. 9. IS mrudis ganmarteba sasesxo

saSualebaTa bazris modeliT. nax. 9a
gviCvenebs, rom Semosavlis zrda Y1-
dan Y2-mde zrdis danazogebs da
Sesabamisad, amcirebs saprocento
ganakveTs, romelic awonasworebs
sasesxo saSualebaTa miwodebasa da
maTze moTxovnas. mrudi IS nax. 9b-ze
asaxavs am uaryofiT kavSirs
Semosavlebsa da saprocento ganak-
veTs Soris.
IS mrudis aseTi alternatiuli ganmarteba xsnis agreTve imas, Tu ratom gadaaadgilebs

fiskaluri politikis cvlileba IS mruds. saxelmwifo danaxarjebis zrda an gadasaxadebis
Semcireba amcirebs erovnul danazogs Semosavlebis mocemuli donis pirobebSi. resursebis
miwodebis Semcireba sasesxo saSualebaTa bazarze zrdis saprocento ganakveTs, romelic
uzrunvelyofs wonasworobis miRwevas. radganac saprocento ganakveTi axla ufro maRalia
Semosavlebis mocemuli donis pirobebSi, IS mrudi gadaadgildeba maRla fiskalur politi-
kaSi mastimulirebeli cvlilebebis sapasuxod.
IS mrudis martivi algebra

IS mrudis axsnis erT-erTi xerxi mdgomareobs imaSi, rom is aRwers Y Semosavlisa da r
saprocento ganakveTis kombinaciebs, romelic akmayofilebs Semdeg gantolebas:
( ) ( )
es gantoleba aerTianebs erovnuli angariSebis ZiriTad igiveobas, moxmarebisa da in-

vesticiis funqciebs. is gvidasturebs, rom warmoebuli saqonlis raodenoba Y toli unda
iyos saqonlis raodenobis, romlis mimarTac arsebobs moTxovna: C+I+G.
Cven gacilebiT mets SevityobT IS mrudis Sesaxeb, Tu ganvixilavT kerZo SemTxvevas,
rodesac moxmarebisa da sainvesticio funqciebi wrfivia. daviwyoT Semosavlebis igiveobiT:
axla davuSvaT, rom moxmarebis funqcia warmodgenilia, rogorc
( )
sadac a da b dadebiTia parametrebia, xolo sainvesticio funqcia –

sadac c da d – agreTve dadebiTi parametrebia. b parametri moxmarebisadmi zRvruli midre-
kilebaa, ase rom, is miiRebs nulsa da erTs Soris mniSvnelobas.
d parametri gansazRvravs, Tu rogor reagirebs investiciebi saprocento ganakveTze;
ramdenadac investiciebi izrdeba maSin, rodesac saprocento ganakveTi mcirdeba, d parametris
win iqneba minus niSani.
am sami tolobidan gamomdinare SegviZlia gamoviyvanoT algebruli toloba IS mrudi-
saTvis da vnaxoT, Tu ra gansazRvravs IS mrudis mdgomareobas da mis daxrilobas. Tu Cven
CavrTavT moxmarebisa da investiciis funqcias Semosavlebis gantolebasi, miviRebT
[ ( )] ( )
SevniSnoT, rom Y figurirebs gantolebis orive mxares. Cven SegviZlia am gantolebis

gamartiveba, Tu Y-is Semcvel wevrebs gadavitanT gantolebis marcxena mxares da sxva wev-
rebs gadavajgufebT marjvniv:
( ) ( )
Tu amovxsniT am gantolebas Y-mimarT, miviRebT:
aRniSnuli gantoleba gamoxatavs IS mruds algebrulad. is gvaZlevs Y Semosavlis do-

nis parametrebs nebismieri r saprocento ganakveTisa da fiskaluri politikis G da T
cvladebis pirobebSi. ucvleli fiskaluri politikis SemTxvevaSi is gviCvenebs saprocento
ganakveTebsa da Semosavlebis doneebs Soris ukukavSirs: rac ufro maRalia saprocento ga-
nakveTi, miT ufro dabalia Semosavlis done. grafikulad IS mrudi gamosaxavs am gantolebas
Y-isa da r-is sxvadasxva mniSvnelobebisaTvis G-sa da T-s fiqsirebuli mniSvnelobebis Sem-
TxvevaSi.
bolo gantolebis gamoyenebiT SegviZlia SevamowmoT IS mrudis mimarT Cveni adrindeli
daskvnebi. pirveli, ramdenadac saprocento ganakveTTan arsebuli koeficienti uaryofiTia, IS
mruds gaaCnia uaryofiTi daxriloba: ufro maRal saprocento ganakveTs mivyavarT
Semosavlebis ufro dabal donesTan. meore, ramdenadac saxelmwifo danaxarjebis koeficien-
ti dadebiTia, saxelmwifo danaxarjebis zrda IS mruds marjvniv gadaaadgilebs. mesame, ram-
denadac gadasaxadebis koeficienti uaryofiTia, gadasaxadebis zrda IS mruds marcxniv gada-
aadgilebs.
saprocento ganakveTTan arsebuli koeficienti –d/(1-b) metyvelebs, IS mrudi cicabo iqne-
ba Tu damreci. Tu investiciebi Zalian mgrZnobiarea saprocento ganakveTis mimarT, maSin d
maRalia da Semosavalic Zalian mgrZnobiare iqneba saprocento ganakveTis cvlilebis mimarT.
am SemTxvevaSi saprocento ganakveTebis mciredi cvlilebac ki gamoiwvevs Semosavlebis mniS-
vnelovan cvlilebebs: IS mrudi aseT SemTxvevaSi ufro damreci iqneba. piriqiT, Tu investi-
ciebi arc ise mgrZnobiarea saprocento ganakveTis mimarT, maSin d mcirea da Semosavalic arc
ise mgrZnobiare iqneba saprocento ganakveTis cvlilebebis mimarT. am SemTxvevaSi, saprocen-
to ganakveTis mniSvnelovani cvlilebebi gamoiwvevs Semosavlebis mcired cvlilebas: IS
mrudi iqneba SedarebiT cicabo.
zustad aseve, IS mrudis daxriloba damokidebulia moxmarebisadmi zRvrul midre-
kilebaze – b: rac ufro maRalia moxmarebisadmi zRvruli midrekileba, miT ufro maRali
iqneba saprocento ganakveTis cvlilebiT gamowveuli Semosavlebis cvlilebebi. amis mizezia
is, rom moxmarebisadmi zRvruli midrekilebis maRali mniSvneloba niSnavs multiplikatoris
maRal mniSvnelobasac. rac ufro maRalia multiplikatoris mniSvneloba, miT ufro Zlier
zemoqmedebas moaxdens Semosavlebze investiciebSi momxdari clilebebi da miT ufro
damreci iqneba IS mrudi.
moxmarebisadmi zRvruli midrekileba (b) gansazRvravs agreTve, Tu ra masStabiT gada-
aadgilebs fiskalur politikaSi momxdari cvlilebebi IS mruds. G parametris koeficienti
[1/(1-b)] – keinzianur jvarze saxelmwifo danaxarjebis multiplikatoria. zustad aseve, T-s
koeficienti [-b/(1-b)] keinzianur jvarze sagadasaxado multiplikatoria. rac ufro metia
moxmarebisadmi zRvruli midrekileba, miT ufro metia multiplikatoris sidide da Sesabami-
sad, IS mrudic ufro metad gadaadgildeba, romelic warmoiqmneba fiskaluri politikis
cvlilebis Sedegad.

da bolos, gavixsenoT, rom IS mrudi ar gansazRvravs arc Y Semosavals, arc r saprocen-
to ganakveTs. IS mrudi mxolod Y-sa da r-s Soris SesaZlo kombinaciebs asaxavs, romlebic
warmoiSoba saqonlisa da momsaxurebis bazarze. imisaTvis, rom ganvsazRvroT wonasworobis
parametrebi ekonomikaSi, aucilebelia gaviTvaliswinoT am or parametrs Soris kidev erTi
Tanafardoba, romelsac qvemoT ganvixilavT.
4.2. ფისკალური პოლიტიკის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი მიზნები. მულტიპლიკატორი
რადგანაც ეროვნული წარმოების წონასწორული დონე რესურსების სრული დასაქმების გარეშეც

მიიღწევა (როდესაც ერთობლივი მოთხოვნა არაეფექტიანია), მაშინ წარმოშობილი გარღვევის აღმოფხვრა
შესაძლებელია ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების ინსტრუმენტების დახმარებით: სახელმწიფო
დანახარჯებისა G და ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების T სიდიდეთა ცვლილებებით.
ფისკალური პოლიტიკა – მთავრობის მიერ განხორციელებული ღონისძიებებია სახელმწიფო
დანახარჯების, გადასახადებით დაბეგვრისა და სახელმწიფო ბიუჯეტის მდგომარეობის ცვლილებებით,
რომელიც მიმართულია სრული დასაქმების, საგადასახდელო ბალანსის წონასწორობისა და ეკონომიკური
ზრდის უზრუნველსაყოფად არაინფლაციური მთლიანი შიგა პროდუქტის წარმოების პირობებში.
მასტიმულირებელი ფისკალური პოლიტიკა (ფისკალური ექსპანსია) მოკლევადიანი
პერსპექტივისათვის მიზნად ისახავს ეკონომიკის ციკლური ვარდნის დაძლევას და გულისხმობს
სახელმწიფო დანახარჯების G ზრდას, გადასახადების T შემცირებას ან ამ ღონისძიებათა კომბინირებულ
ვარიანტს. უფრო გრძელვადიანი პერსპექტივისათვის გადასახადების შემცირების პოლიტიკამ შეიძლება
განაპირობოს წარმოების ფაქტორების მიწოდების გაფართოება და ეკონომიკური პოტენციალის ზრდა. ამ
მიზნების განხორციელება უკავშირდება კომპლექსურ საგადასახადო რეფორმებს, რომელიც
თანდაყოლილია ცენტრალური ბანკის მიერ განხორციელებული შემზღუდველი მონეტარული პოლიტიკით
და სახელმწიფო დანახარჯების სტრუქტურის ოპტიმიზაციით.
შემზღუდველი ფისკალური პოლიტიკა (ფისკალური რესტრიქცია) მიზნად ისახავს ეკონომიკის
ციკლური აღმავლობის შეზღუდვას და გულისხმობს სახელმწიფო დანახარჯების G შემცირებას,
გადასახადების T ზრდას ან ამ ღონისძიებათა კომბინირებულ ვარიანტს. მოკლევადიანი პერსპექტივისათვის
ეს ღონისძიებები საშუალებას იძლევა შემცირდეს მოთხოვნის ინფლაცია უმუშევრობის ზრდისა და
წარმოების ვარდნის ხარჯზე. უფრო ხანგრძლივი პერიოდისათვის გადასახადების ზრდადი განაკვეთი
შეიძლება გახდეს ერთობლივი მიწოდების შემცირებისა და სტაგფლაციის მექანიზმის ამოქმედების
საფუძველი, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფო დანახარჯების შემცირება
ხორციელდება ბიუჯეტის ყველა მუხლის პროპორციულად და არ იქმნება პრიორიტეტები შრომის ბაზრის
ინფრასტრუქტურაში სახელმწიფო ინვესტიციების სასარგებლოდ. გაჭიანურებული სტაგფლაცია
სახელმწიფო დანახარჯების არაეფექტიანად მართვის ფონზე ქმნის ეკონომიკური პოტენციალის რღვევის
წინაპირობებს, რაც არცთუ იშვიათად გვხვდება გარდამავალი პერიოდის მქონე ქვეყნებში.
მოკლევადიან პერსპექტივაში ფისკალური პოლიტიკის ინსტრუმენტები თანდაყოლილია სახელმწიფო
დანახარჯების, გადასახადებისა და დაბალანსებული ბიუჯეტის მულტიპლიკა–ტორების ეფექტის
მოქმედებით.
თუ სახელმწიფო დანახარჯები იზრდება ოდენობით, მაშინ დაგეგმილი დანახარჯების მრუდი
გადაადგილდება მაღლა იმავე ოდენობით (ნახ. 1), ხოლო წარმოების წონასწორული მოცულობა იზრდება
დან –მდე სიდიდით, სადაც სახელმწიფო დანახარჯების მულტიპლიკატორია.
მულტიპლიკატორული პროცესი იწყება, როდესაც დანახარჯები იზრდება ოდენობით და
შემოსავლებიც იმავე სიდიდით იზრდება, რაც, თავის მხრივ, გვაძლევს მოხმარების ნაზრდს
სიდიდით. მოხმარების აღნიშნული ზრდა კვლავ ზრდის დანახარჯებს, რაც კვლავ იწვევს მოხმარების
ზრდას სიდიდით და ა.შ.. ერთობლივი ეფექტი ტოლია:
დანახარჯების თავდაპირველი ცვლილება
მოხმარების პირველი ცვლილება
მოხმარების მეორე ცვლილება
-----------------------------------------------
( )

ნახ. 1.
სახელმწიფო დანახარჯების მულტიპლიკატორი ტოლია
ამ ელემენტარულმა მოდელმა მიიღო კეინზის მარტივი მულტიპლიკატორის სახელწოდება.

სახელმწიფო დანახარჯების მულტიპლიკატორის სიდიდე და წარმოების წონასწორული მოცულობა
შეიძლება ვიპოვოთ შემდეგი განტოლებათა სისტემის ამოხსნის შედეგად:
{
სადაც - ძირითადი მაკროეკონომიკური იგივეობაა;
– მოხმარების ფუნქციაა.
მოხმარების ფუნქციის ჩასმა ძირითად მაკროეკონომიკურ იგივეობაში საშუალებას იძლევა
განვსაზღვროთ წარმოების წონასწორული მოცულობა:
( )
( )
სადაც ( ) - ავტონომიური დანახარჯებია, რომლებიც არ არის დამოკიდებული შემოსავლების

სიდიდეზე Y, ხოლო ( ) - მულტიპლიკატორია, რომელიც გვიჩვენებს თუ რამდენად გაიზრდება
შემოსავლების წონასწორული დონე დახურულ ეკონომიკაში არა მარტო სახელმწიფო, არამედ ნებისმიერი
ავტონომიური დანახარჯის ერთი ერთეულით ზრდის შედეგად. ძირითადი ფაქტორი, რომელიც
განსაზღვრავს მულტიპლიკატორის სიდიდეს, მოხმარებისადმი ზღვრული მიდრეკილებაა ( ანუ MPC).
შემოსავლების გადასახადებით დაბეგვრის გათვალისწინებით შეიცვლება მოხმარების ფუნქციის სახე
და, შესაბამისად, მულტიპლიკატორის მოდელი:
{ ( )
( ) ( )
სადაც ( ( )) - დახურულ ეკონომიკაში დანახარჯების მულტიპლიკატორია, ხოლო –

ზღვრული საგადასახადო განაკვეთი.
ზღვრული საგადასახადო განაკვეთი გადასახადის ნაზრდის შემოსავლის ნაზრდთან შეფარდებაა:

სადაც – ზღვრული საგადასახადო განაკვეთია; - გადასახადის ნაზრდი; - შემოსავლის
ნაზრდი.
გადასახადებით დაბეგვრის პროგრესიული სისტემა ის ფაქტორია, რომელიც განაპირობებს
მულტიპლიკატორის, დასაქმებისა და წარმოების მოცულობის დონეთა სტაბილიზაციის ეფექტის
შემცირებას. რაც უფრო დაბალია გადასახადებით დაბეგვრის განაკვეთი, სხვა თანაბარ პირობებში, მით
უფრო მაღალია მულტიპლიკატორის ეფექტი.
სახელმწიფო დანახარჯების მულტიპლიკატორის ეფექტი ღია ეკონომიკაში შედარებით დაბალია,
ვიდრე დახურულში.
ღია ეკონომიკაში სახელმწიფო დანახარჯების მულტიპლიკატორის სიდიდე და წარმოების
წონასწორული მოცულობა შეიძლება ვიპოვოთ შემდეგი განტოლებათა სისტემის ამოხსნით:
{ ( )
სადაც - ძირითადი მაკროეკონომიკური იგივეობაა; ( ) - მოხმარების

ფუნქცია, - წმინდა ექსპორტის ფუნქცია, ხოლო ავტონომიური ელემენტი წმინდა
ექსპორტში.
( )
( )
სადაც ( ( ) ) - ღია ეკონომიკაში სახელმწიფო დანახარჯების მულტიპლიკატორია,

m’ იმპორტისადმი ზღვრული მიდრეკილებაა, რომელიც გვიჩვენებს იმპორტული პროდუქციის
შეძენაზე გაწეული დანახარჯების ნაზრდის ( ) შეფარდებას შემოსავლების ნაზრდთან.
შემოსავლების წონასწორულ დონეზე ანალოგიურ მულტიპლიკატორულ ზემოქმედებას ახდენს

გადასახადების T შემცირება. თუ საგადასახადო ანარიცხები მცირდება ოდენობით, მაშინ განკარგვადი
შემოსავალი იზრდება იგივე ოდენობით (ნახ. 2). სამომხმარებლო ხარჯები შესაბამისად
იზრდება სიდიდით, რაც დაგეგმილი დანახარჯების მრუდს გადააადგილებს მაღლა და ზრდის
წარმოების წონასწორულ მოცულობას დან მდე საგადასახადო მულტიპლიკაციის მექანიზმის
სიდიდით, როგორც ეს გვქონდა სახელმწიფო დანახარჯების შემთხვევაში, რომელიც უკავშირდება
მოხმარების მრავალჯერად რეაქციას გადასახადების ერთჯერადი ცვლილებების მიმართ:
ნახ. 2.

1. გადასახადები მცირდება ოდენობით
2. განკარგვადი შემოსავალი იზრდება ოდენობით
3. მოხმარება იზრდება ოდენობით
4. ერთობლივი დანახარჯები იზრდება ოდენობით
5. ერთობლივი შემოსავალი იზრდება ოდენობით
6. მოხმარება იზრდება ( ) ოდენობით
7. ერთობლივი დანახარჯები იზრდება ოდენობით
8. ერთობლივი შემოსავალი იზრდება ოდენობით
9. მოხმარება იზრდება ( ) ოდენობით ⇨ და ა.შ.
თუ ვივარაუდებთ, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტში ყველა საგადასახადო ანარიცხი დამოკიდებულია
მიმდინარე შემოსავლის Y დინამიკაზე, მაშინ საგადასახადო ფუნქცია მიიღებს შემდეგ სახეს
სადაც t – ზღვრული საგადასახადო განაკვეთია.

ამ შემთხვევაში მოხმარების ფუნქციას ექნება შემდეგი სახე:
( ) ( )
ხოლო საგადასახადო მულტიპლიკატორის მოდელი მიიღებს შემდეგ სახეს:
( )
სადაც – დახურულ ეკონომიკაში საგადასახადო მულტიპლიკატორია.

სრული საგადასახადო ფუნქცია იქნება შემდეგი:
სადაც – ავტონომიური გადასახადებია, რომლებიც არ არის დამოკიდებული მიმდინარე შემოსავლის Y

სიდიდეზე (მაგალითად, გადასახადები უძრავ ქონებაზე, მემკვიდრეობაზე და ა.შ.); – ზღვრული
საგადასახადო განაკვეთია.
T საგადასახადო ანარიცხების Y შემოსავლებზე ფუნქციონალური დამოკიდებულების
გათვალისწინებით მოხმარების ფუნქცია ღებულობს შემდეგ სახეს:
[ ( )]
ანუ
( )
ამ შემთხვევაში წარმოების წონასწორული მოცულობის მოდელი ღია ეკონომიკაში ასე გამოიყურება:
( )
( ) ( )
სადაც ( ( ) ) - საგადასახადო მულტიპლიკატორია ღია ეკონომიკაში.

ამასთან, შემოსავლის ჯამური ცვლილება სახელმწიფო დანახარჯებისა და ავტონომიური
გადასახადების სიდიდეთა ერთდროული ცვლილების შედეგად განისაზღვრება, როგორც
( ) ( )

თუ სახელმწიფო დანახარჯები და ავტონომიური საგადასახადო ანარიცხები იზრდება ერთი და იგივე
სიდიდით, მაშინ წარმოების წონასწორული მოცულობაც იზრდება. ასეთ შემთხვევაში ამბობენ
დაბალანსებული ბიუჯეტის მულტიპლიკატორზე, რომელიც ყოველთვის ერთზე ნაკლებია.
დაბალანსებული ბიუჯეტის მულტიპლიკატორი არ გულისხმობს ნებისმიერი ბიუჯეტის დეფიციტის
ან პროფიციტის აბსოლუტურად აღმოფხვრას. საუბარი ეხება ბიუჯეტის შემოსავლითი და ხარჯვითი
ნაწილების დაბალანსებულ ცვლილებას, ე.ი. ტოლობის შენარჩუნებას, სადაც სიმბოლოს ქვეშ
განზოგადოებულად იგულისხმება საბიუჯეტო შემოსავლების, ხოლო სიმბოლოს ქვეშ კი საბიუჯეტო
დანახარჯების ყველა ცვლილება.
მაგალითად, თუ სახელმწიფო დანახარჯები გაიზარდა ოდენობით, მაშინ წარმოების
წონასწორული მოცულობა გაიზრდება შემდეგი სიდიდით:
( )
თუ მთავრობა ერთდროულად გაზრდის ავტონომიურ გადასახადებს ოდენობით, მაშინ წარმოების

წონასწორული მოცულობა შემცირდება შემდეგი სიდიდით:
( )
წარმოების წონასწორული მოცულობის ჯამური ცვლილება პირობებში შეადგენს:
( )
( ) ( )
ე.ი., .
გადასახადების შემცირებით გამოწვეული მულტიპლიკატორის ეფექტი უფრო სუსტია, ვიდრე
სახელმწიფო დანახარჯების ზრდით გამოწვეული, რაც ალგებრულად გამოიხატება დანახარჯების
მულტიპლიკატორის საგადასახადო მულტიპლიკატორზე მეტობით. ეს შემოსავლებისა და მოხმარების
სიდიდეებზე სახელმწიფო დანახარჯების უფრო ძლიერი ზემოქმედების შედეგია (გადასახადების
ცვლილებებთან შედარებით). აღნიშნული განსხვავება ფისკალური პოლიტიკის ინსტრუმენტთა არჩევის
დროს განმსაზღვრელ როლს თამაშობს. თუ ის მიმართულია ეკონომიკის სახელმწიფო სექტორის
გაფართოვებისკენ, მაშინ ციკლური ვარდნის დასაძლევად იზრდება სახელმწიფო შესყიდვები (რაც იძლევა
ძლიერ მასტიმულირებელ ეფექტს), ხოლო ინფლაციური აღმავლობის შესაკავებლად იზრდება
გადასახადები (რაც, შედარებით რბილი შემზღუდველი ღონისძიებაა).
თუ ფისკალური პოლიტიკა ორიენტირებულია სახელმწიფო სექტორის შეზღუდვაზე, მაშინ ციკლური
ვარდნის ფაზაში მცირდება გადასახადები (რაც შედარებით მცირე მასტიმულირებელ ეფექტს იძლევა),
ხოლო ციკლური აღმავლობის ფაზაში მცირდება სახელმწიფო დანახარჯები, რაც საშუალებას იძლევა
შედარებით სწრაფად შემცირდეს ინფლაციის დონე.
4.3. დისკრეციული და არადისკრეციული ფისკალური პოლიტიკა. ეკონომიკის ჩაშენებული

სტაბილიზატორები. ციკლური და სტრუქტურული დეფიციტი
დისკრეციული ფისკალური პოლიტიკა ეწოდება სახელმწიფო დანახარჯების, გადასახადებისა და

სახელმწიფო ბიუჯეტის სალდოს სიდიდის მიზანმიმართულ ცვლილებებს მთავრობის სპეციალურ
გადაწყვეტილებათა შედეგად, რომელიც მიმართულია დასაქმების დონის, წარმოების მოცულობის,
ინფლაციის ტემპებისა და საგადასახდელო ბალანსის მდგომარეობის შეცვლისკენ.
არადისკრეციული ფისკალური პოლიტიკა ეწოდება დასახელებულ სიდიდეთა ავტომატურ
ცვლილებებს ერთობლივი მოთხოვნის ციკლური რყევების შედეგად. არადისკრეციული ფისკალური
პოლიტიკა გულისხმობს წმინდა საგადასახადო შემოსავლების ზრდას (კლებას) სახელმწიფო ბიუჯეტში
მთლიანი შიგა პროდუქტის ზრდის (შემცირების) პერიოდებში, რომელიც მასტაბილიზებელ ზემოქმედებას
ახდენს ეკონომიკაზე.

წმინდა საგადასახადო შემოსავლები წარმოადგენს ბიუჯეტში საერთო საგადასახადო შემოსულობათა
სიდიდესა და მთავრობის მიერ გადახდილ ტრანსფერტებს შორის სხვაობას.
დისკრეციული ფისკალური პოლიტიკის დროს ერთობლივი მოთხოვნის სტიმულირების მიზნით
რეცესიის პერიოდში მიზანმიმართულად იქმნება სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი სახელმწიფო
დანახარჯების ზრდის (მაგალითად, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის მიზნით პროგრამების
დაფინანსებით) ან გადასახადების შემცირების შედეგად. შესაბამისად, აღმავლობის პერიოდში
მიზანმიმართულად იქმნება ბიუჯეტის პროფიციტი.
მთავრობის დისკრეციული პოლიტიკა დაკავშირებულია მნიშვნელოვან შინაგან დროით ლაგთან,
რადგანაც სახელმწიფო დანახარჯების სტრუქტურის ან საგადასახადო განაკვეთების ცვლილება
გულისხმობს ამ ღონისძიების ხანგრძლივად განხილვას ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოში.
არადისკრეციული ფისკალური პოლიტიკის შემთხვევაში ბიუჯეტის დეფიციტი (პროფიცი–ტი)
ავტომატურად – ეკონომიკის ჩაშენებული სტაბილიზატორების ამოქმედების შედეგად წარმოიქმნება.
ჩაშენებული (ავტომატური) სტაბილიზატორი ეკონომიკური მექანიზმია, რომელიც საშუალებას
იძლევა შევამციროთ დასაქმების დონისა და წარმოების მოცულობის ციკლური რყევების ამპლიტუდა ისე,
რომ არ მივმართოთ მთავრობის ეკონომიკური პოლიტიკის ხშირ ცვლილებებს. განვითარებულ ქვეყნებში
ასეთ სტაბილიზატორებად გვევლინება პროგრესიული საგადასახადო, სახელმწიფო ტრანსფერტებისა (მათ
შორის, უმუშევრობაზე დაზღვევის) და მოგებაში მონაწილეობის სისტემები. ეკონომიკის ჩაშენებული
სტაბილიზატორები შედარებით ამსუბუქებს დისკრეციული ფისკალური პოლიტიკის გაჭიანურებული
დროითი ლაგის პრობლემას, რადგანაც ეს მექანიზმები „ირთვება“ საკანონმდებლო ორგანოს უშუალო
ჩარევის გარეშე.
ეკონომიკის ჩაშენებული სტაბილურობის ხარისხი უშუალოდაა დამოკიდებული ციკლური ბიუჯეტის
დეფიციტისა და პროფიციტის სიდიდეებზე, რომლებიც ერთობლივი მოთხოვნის რყევების ავტომატური
„ამორტიზატორების“ ფუნქციას ასრულებენ.
ციკლური დეფიციტი (პროფიციტი) – სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტია (პროფიციტია), რომელიც
გამოწვეულია საგადასახადო შემოსულობათა ავტომატური შემცირებით (გაზრდით) და სახელმწიფო
ტრანსფერტების ზრდით (შემცირებით) საქმიანი აქტივობის ვარდნის (აღმავლობის) ფონზე.
ციკლური აღმავლობის ფაზაში ამიტომ, საგადასახადო ანარიცხები ავტომატურად იზრდება,
ხოლო ტრანსფერტული გადასახდელები ავტომატურად მცირდება. შედეგად, იზრდება ბიუჯეტის
პროფიციტი და ადგილი აქვს ინფლაციური ბუმის მოთოკვას (ნახ. 3).
ციკლური ვარდნის ფაზაში ამიტომ, გადასახადები ავტომატურად მცირდება, ხოლო
ტრანსფერტები იზრდება. შედეგად, იზრდება ბიუჯეტის დეფიციტი ერთობლივი მოთხოვნისა და
წარმოების მოცულობის შედარებითი ზრდის ფონზე, რაც ზღუდავს რეცესიის სიღრმეს.
ციკლური დეფიციტისა და პროფიციტის სიდიდეები განისაზღვრება საგადასახადო და საბიუჯეტო
ფუნქციის გრაფიკებით (BE ნიშნავს საბიუჯეტო დანახარჯებს, რომელიც შედგება სახელმწიფო
შესყიდვებისა და ტრანსფერტული გადახდებისგან). საგადასახადო ფუნქციის T დახრილობის კუთხე
განისაზღვრება ზღვრული საგადასახადო განაკვეთის t სიდიდით.
იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც საბიუჯეტო დანახარჯი გამარტივებულადაა წარმოდგენილი, როგორც
უცვლელი სიდიდე, რომელიც არ არის დამოკიდებული მიმდინარე შემოსავლის დინამიკაზე, ეკონომიკის
ჩაშენებული სტაბილურობის ხარისხი მით უფრო მაღალი იქნება, რაც უფრო მაღალია საგადასახადო
განაკვეთის t სიდიდე და შესაბამისად, რაც უფრო ციცაბოა T ხაზი.

ამავდროულად, ეკონომიკის ჩაშენებული სტაბილურობის ხარისხის ზრდა ეწინააღმდეგება
ფისკალური პოლიტიკის სხვა, უფრო გრძელვადიან მიზნებს – წარმოების ფაქტორთა მიწოდების
გაფართოვებისა და ეკონომიკური პოტენციალის ზრდის სტიმულების გაძლიერებას. ინვესტირებისადმი,
სამეწარმეო რისკისადმი და შრომისადმი სტიმულები შედარებით ძლიერდება საგადასახადო ფუნქციის
შედარებით უფრო დამრეცი მრუდის შემთხვევაში, რომლის მიღწევა შესაძლებელია გადასახადების
ზღვრული განაკვეთების შემცირებით. თუმცა, ეს შემცირება თანდაყოლილია ბიუჯეტის ციკლური
დეფიციტისა და პროფიციტის სიდიდეთა შემცირებით, ხოლო შესაბამისად, ეკონომიკის ჩაშენებული
სტაბილურობის ხარისხის შემცირებით. ფისკალური პოლიტიკის მოკლევადიან და გრძელვადიან ეფექტებს
შორის არჩევანი რთული მაკროეკონომიკური პრობლემაა როგორც განვითარებული, ისე ეკონომიკური
ტრანსფორმაციის მქონე ქვეყნებისთვის.
ჩაშენებული სტაბილიზატორები არ ახდენს წონასწორული მთლიანი შიგა პროდუქტის ციკლური
რყევების მიზეზების აღმოფხვრას მისი პოტენციური დონის ირგვლივ, არამედ მხოლოდ ზღუდავს ამ
რყევების მანძილს. ბიუჯეტის ციკლური დეფიციტისა და პროფიციტის მონაცემების საფუძველზე
შეუძლებელია ფისკალური პოლიტიკის ღონისძიებათა ეფექტიანობის შეფასება, რადგანაც ციკლურად
დაუბალანსებელი ბიუჯეტის არსებობა ეკონომიკას არ აახლოვებს რესურსების სრული დასაქმების
მდგომარეობასთან და მას შესაძლოა ჰქონდეს ადგილი წარმოების ნებისმიერი მოცულობის პირობებში.
ამიტომ, ეკონომიკის ჩაშენებული სტაბილიზატორები, როგორც წესი, შეხამებული უნდა იყოს მთავრობის
დისკრეციული ფისკალური პოლიტიკის ღონისძიებებთან, რომლებიც მიმართულია რესურსების სრული
დასაქმებისკენ. ამის შედეგად წარმოიქმნება სახელმწიფო ბიუჯეტის სტრუქტურული დეფიციტი
(პროფიციტი) – ბიუჯეტის დანახარჯებსა (შემოსავლებსა) და შემოსავლებს (დანახარჯებს) შორის სხვაობა
სრული დასაქმების პირობებში. ციკლური დეფიციტი ხშირად განისაზღვრება, როგორც ბიუჯეტის
ფაქტიური დეფიციტისა და სტრუქტურული დეფიციტის სიდიდეებს შორის სხვაობა.
რადგანაც ციკლური ბიუჯეტის პროფიციტი წარმოიქმნება ეკონომიკის აღმავლობისას, რომელიც
ხშირად თანდაყოლილია ინფლაციური დაძაბულობის გაძლიერებით, მოსახლეობისათვის ისეთ
საშუალებათა ნაწილის ნებისმიერი გადახდა, როგორიცაა ობლიგაციების დაფარვა,
ნაკლებადუზრუნველყოფილი ოჯახებისთვის შემწეობათა გაზრდა და ა.შ., თანდაყოლილი იქნება
ერთობლივი ხარჯების შემდგომი ზრდით და მოთხოვნის ინფლაციის გაძლიერებით. პირიქით, ბიუჯეტის
პროფიციტის „გაყინვა“ ზღუდავს ერთობლივი მოთხოვნის ჭარბ ზეწოლას და აკავებს ეკონომიკაში
ინფლაციურ ბუმს.
ბიუჯეტის დეფიციტის მასტაბილიზებელი ზემოქმედების ხარისხი დამოკიდებულია მისი
დაფინანსების ხერხებზე.
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსების ხერხებია:
 მონეტარული ემისია (მონეტიზაცია);
 სესხის აღება;
 სახელმწიფო ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების ზრდა.
დეფიციტის მონეტიზაციის შემთხვევაში ხშირად წარმოიქმნება სენიორაჟი – სახელმწიფოს
შემოსავალი ფულის ბეჭდვის გზით. სენიორაჟი წარმოიქმნება ფულის მასის ზრდის ტემპის რეალური
მთლიანი შიგა პროდუქტის ზრდის ტემპზე გადაჭარბების ფონზე, რაც განაპირობებს ფასების საშუალო
დონის ზრდას. შედეგად, ყველა ეკონომიკური აგენტი სახელმწიფოს სასარგებლოდ თავისებურ ინფლაციურ
გადასახადს იხდის გაზრდილი ფასების მეშვეობით.
ინფლაციის დონის ამაღლების პირობებში წარმოიქმნება ოლივერა-ტანზის ეფექტი - გადასახადის
გადამხდელთა მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტში საგადასახადო ანარიცხების შეტანის შეგნებულად
გაჭიანურება. ინფლაციური დაძაბულობის გაძლიერება წარმოშობს გადასახადების გადახდის
„გადავადების” ეკონომიკურ სტიმულებს, რადგანაც გაჭიანურების კვალობაზე ფული უფასურდება, რომლის
შედეგადაც გადასახდის გადამხდელი მოგებული რჩება. საბოლოოდ, სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი და
ფინანსური სისტემის საერთო არამდგრადობა იზრდება.
სახელმწფო ბიუჯეტის დეფიციტის მონეტიზაცია შეიძლება არ იყოს თანდაყოლილი უშუალოდ
ნაღდი ფულის ემისიით, არამედ შესაძლოა განხორციელდეს სხვა ფორმით, მაგალითად, ცენტრალური
ბანკის კრედიტების გაფართოვებით სახელმწიფო საწარმოებისადმი შეღავათიანი საპროცენტო
განაკვეთებით ან გადავადებული გადასახდელების ფორმით. ამ ბოლო შემთხვევაში მთავრობა ყიდულობს
საქონელსა და მომსახურებას ისე, რომ მას არ ანაზღაურებს ვადაზე. თუ შესყიდვები ხორციელდება კერძო
სექტორში, მაშინ მწარმოებლები წინასწარ ზრდიან ფასებს, რათა თავი დაიზღვიონ შესაძლო
გადაუხდელობებისგან. ყოველივე ეს ფასების საერთო დონისა და ინფლაციის ზრდას ძლიერ ბიძგს აძლევს.

თუ გადავადებული გადასახდელები გროვდება სახელმწიფო სექტორის საწარმოების მიმართ, მაშინ ეს
დეფიციტი ხშირად, უშუალოდ ფინანსდება ცენტრალური ბანკის მიერ ან გროვდება და ამით იზრდება
სახელმწიფო ბიუჯეტის საერთო დეფიციტი. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ გადავადებული
გადასახდელები მონეტიზაციისაგან განსხვავებით ოფიციალურად ბიუჯეტის დეფიციტის არაინფლაციური
დაფინანსების ხერხად ითვლება, პრაქტიკაში აღნიშნული დაყოფა საკმაოდ პირობითია.
თუ სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი ფინანსდება სახელმწიფო სესხის ობლიგაციების გამოშვებით,
მაშინ იზრდება საშუალო საბაზრო საპროცენტო განაკვეთი, რაც ამცირებს ინვესტიციებს კერძო სექტორში,
რომელიც განაპირობებს აგრეთვე წმინდა ექსპორტისა და ნაწილობრივ, სამომხმარებლო ხარჯების
შემცირებას. საბოლოოდ, წარმოიშობა გამოდევნის ეფექტი, რომელიც მნიშვნელოვნად ასუსტებს
ფისკალური პოლიტიკის მასტიმულირებელ ეფექტს.
ბიუჯეტის დეფიციტის სავალო დაფინანსება ხშირად განიხილება, როგორც დეფიციტის
მონეტიზაციის ანტიინფლაციური ალტერნატივა. თუმცა, დაფინანსების სავალო ხერხი ვერ აღმოფხვრის
ინფლაციის ზრდის საშიშროებას, არამედ მხოლოდ დროებით გადაავადებს ხოლმე მის ზრდას, რაც
დამახასიათებელია ბევრი გარდამავალი ეკონომიკისათვის. თუ სახელმწიფო სესხის ობლიგაციები
განთავსებულია მოსახლეობასა და კომერციულ ბანკებში, მაშინ ინფლაციური დაძაბულობა უფრო სუსტი
იქნება, ვიდრე მათი განთავსება უშუალოდ ცენტრალურ ბანკში. თუმცა, ცენტრალურ ბანკს შეუძლია ამ
ობლიგაციების შესყიდვა ფასიანი ქაღალდების მეორად ბაზარზე და ამგვარად, თავისი კვაზიფისკალური
საქმიანობის გააფართოვება, რაც ხელს უწყობს ინფლაციური ზეწოლის ზრდას.
სახელმწიფო ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსულობათა ზრდის პრობლემა სცილდება ბიუჯეტის
დეფიციტის დაფინანსების ფარგლებს, რადგანაც მისი გადაჭრა გრძელვადიან პერსპექტივაში კომპლექსური
საგადასახადო რეფორმების ბაზაზე ხდება, რომელიც მიმართულია გადასახადების შემცირებისა და
საგადასახადო ბაზის გაფართოვებისაკენ. მოკლევადიან პერიოდში საგადასახადო განაკვეთების შემცირება
თანდაყოლილია: 1) ეკონომიკის ჩაშენებული სტაბილურობის ხარისხის შემცირებით; 2) კერძო სექტორის
მიერ განსახორციელებელი ინვესტიციების გამოდევნის ეფექტის ზრდით საპროცენტო განაკვეთების
ამაღლების ფონზე, რომელიც წარმოიქმნება, როგორც ფულადი ბაზრის რეაქცია ფულზე მოთხოვნის ზრდის
მიმართ მისი მიწოდების უცვლელობის შემთხვევაში; 3) ბიუჯეტის დეფიციტის შესაძლო ზრდით
ერთდროულად გადასახადების განაკვეთების შემცირებისა და ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსავლების
შემცირების გამო, რომელიც გამოიხატება ლაფერის მრუდით.

დანართი
სახელმწიფო ბიუჯეტის ფაქტობრივი, სტრუქტურული და ციკლური
დეფიციტი (პროფიციტი)
 ვთქვათ, სახელმწიფო შესყიდვები (G) 800-ის ტოლია;

 საგადასახადო ფუნქციას აქვს შემდეგი სახე:
 საბიუჯეტო არასაგადასახადოშემოსავალი ტოლია 200-ის;
 ტრანსფერტების ფუნქცია შემდეგია: ;
 მთავრობის ვალი სახელმწიფო ვალზე გადასახდელი პროცენტი შეადგენს 10%-ს;
გამოშვების ფაქტობრივი დონე შეადგენს 2000-ს;
 გამოშვების ბუნებრივი ტოლია 2500-ის.
გამოვთვალოთ:
სახელმწიფო ბიუჯეტი სალდო?

სახელმწიფო ბიუჯეტის სტრუქტურული დეფიციტის (პროფიციტის) სიდიდე;
სახელმწიფო ბიუჯეტის ციკლური დეფიციტის (პროფიციტის) სიდიდე.

თემა-5. ინფლაციის არსი, მიზეზები და შედეგები.
სახელმწიფოს ანტიინფლაციური პოლიტიკა
5.1. გარიგებები და ფულის რაოდენობრივი თეორიის იგივეობა
ფული ადამიანებს ჭირდებათ გარიგებათა განსახორციელებლად. რაც უფრო მეტია

გარიგებათა (ტრანსაქციების) რაოდენობა, მით უფრო მეტი ფული იმყოფება მიმოქცევაში. კავშირი
ფულის რაოდენობასა და გარიგებათა საერთო მოცულობას შორის გამოისახება ფულის
რაოდენობრივი თეორიის იგივეობით: ფული × მიმოქცევის სიჩქარე = ფასები × გარიგებები
M×V≡P×T
განვიხილოთ მოცემული იგივეობის ოთხივე წევრი ცალ-ცალკე.

წევრები, რომლებიც იმყოფება იგივეობის მარჯვნივ, მოიცავს ინფორმაციას გარიგებებზე. T-ს
მეშვეობით აღნიშნულია ოპერაციათა საერთო რაოდენობა დროის გარკვეული პერიოდისათვის,
ვთქვათ, ერთი წლისათვის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, T აღნიშნავს წლის განმავლობაში ესა თუ
ის პირი რამდენჯერ ცვლის საქონელს ან მომსახურებას ფულზე. P ტიპიური გარიგების ფასია, ამ
გარიგების დროს ხელიდან ხელში გადასული ფულის ერთეულის რაოდენობა. გარიგებათა
საშუალების ღირებულება გამრავლებული გარიგებათა რაოდენობაზე (PT) ტოლია ფულის იმ
რაოდენობისა, რომელიც მიმოიქცევა ერთი წლის განმავლობაში.
ტოლობის წევრები, რომლებიც მარცხნივაა მოცემული, გვიხასიათებს ფულის იმ
რაოდენობას, რომელიც გამოყენებულია გარიგებათა განხორციელებისას. M ფულის რაოდენობაა,
V - ფულის მიმოქცევის სიჩქარე, რომელიც გვიჩვენებს რა სიჩქარით განიცდის ფული
ცირკულაციას ეკონომიკაში, ე.ი. დროის გარკვეული შუალედისათვის ბანკნოტა რამდენჯერ
გადადის ხელიდან ხელში.
მაგალითად დავუშვათ, რომ მოცემულ წელს იყიდება 1000 ბატონი პური თითო 50 თეთრად.
მაშინ T ტოლია 1000 ბატონის წელიწადში, ხოლო P - 50 თეთრის. ლარების საერთო რაოდენობა,
რომლებიც მონაწილეობს გარიგებაში, ტოლია:
PT = 50 თეთრი ერთ ბატონზე × 1000 ბატონი წელიწადში = 500 ლარი წელიწადში.
ფულის რაოდენობრივი თეორიის იგივეობის მარჯვენა ნაწილის გაანგარიშება საშუალებას

იძლევა მივიღოთ წლის განმავლობაში განხორციელებული ყველა გარიგებათა ჯამი ფულად
გამოხატულებაში, რომელიც ჩვენს მაგალითში წელიწადში 500 ლარის ტოლია.
ახლა დავუშვათ, რომ ეკონომიკაში სულ მიმოიქცევა 100 ლარი. ამ შემთხვევაში ჩვენ
შეგვიძლია გამოვთვალოთ ფულის მიმოქცევის სიჩქარე:
PT 500 ლარი წელიწადში

V= = = 5– ჯერ წელიწადში
M 100 ლარი
ეს ნიშნავს, რომ იმისათვის, რათა ეკონომიკაში, სადაც მიმოიქცევა 100 ლარი და წლის
განმავლობაში განხორციელებულია 500 ლარის ღირებულების გარიგება, აუცილებელია
თითოეული ლარი ხუთჯერ გადავიდეს ხელიდან ხელში.

ფულის რაოდენობრივი თეორიის იგივეობას დიდი მნიშვნელობა გააჩნია, ვინაიდან მისგან
გამომდინარეობს ის, რომ ერთ-ერთი ცვლადის ცვლილების დროს ერთი ან ერთზე მეტი სხვა
დანარჩენი ცვლადიც უნდა შეიცვალოს ტოლობის შესანარჩუნებლად. მაგალითად, თუ ფულის
რაოდენობა იზრდება, ხოლო მისი მიმოქცევის სიჩქარე უცვლელი რჩება, მაშინ ან ფასები უნდა
გაიზარდოს, ან გარიგებათა რიცხვი.
გარიგებათა რიცხვის შეცვლა შემოსავლის მაჩვენებლით - როგორც წესი, ეკონომისტები
სარგებლობენ ზემოთმოყვანილი რაოდენობრივი თეორიის ტოლობის განსხვავებული
მოდიფიკაციით. ამ ტოლობის ამოსავალი ფორმის გამოყენების სირთულე დაკავშირებულია
განხორციელებული გარიგებების რაოდენობათა გაანგარიშების სირთულესთან. ამ პრობლემის
გადასაჭრელად, განხორციელებული გარიგებების რაოდენობა T იცვლება წარმოების ერთობლივი
მოცულობის სიდიდით Y.
განხორციელებულ გარიგებათა რიცხვი და წარმოების მოცულობა მჭიდროდაა ერთმანეთთან
დაკავშირებული, რადგანაც, რაც უფრო მეტი საქონელი და მომსახურება იწარმოება ეკონომიკაში,
მით უფრო მეტია მათი ყიდვა-გაყიდვის რაოდენობაც. მაგრამ, ამასთან ეს სულაც არ არის ერთი და
იგივე. მაგალითად, როდესაც ადამიანი სხვას მიჰყიდის ნახმარ ავტომობილს, ისინი
ახორციელებენ ოპერაციას, რომელშიც მონაწილებს ფული, თუმცა ნახმარი ავტომობილი არ შედის
წარმოების მიმდინარე მოცულობის შემადგენლობაში. მიუხედავად ყოველივე ამისა,
განხორციელებულ გარიგებათა ღირებულება მაინც დაახლოებით პროპორციულია წარმოების
ღირებულებითი მოცულობისა.
თუ Y აღნიშნავს წარმოებული პროდუქციის რაოდენობას, ხოლო P - წარმოებული
პროდუქციის ერთეულის ფასს, მაშინ წარმოების მოცულობა ფულადი გამოხატულებით ტოლი
იქნება PY, სადაც Y რეალური GDP-ია, P – GDP–ის დეფლატორი, ხოლო PY- ნომინალური GDP.
ახლა რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა შეიძლება ჩავწეროთ შემდეგი სახით:
ფული × მიმოქცევის სიჩქარე = ფასი × წარმოების მოცულობა
M×V=P×Y
რამდენადაც Y აგრეთვე საერთო შემოსავალია, V ფულის რაოდენობრივი თეორიის

ტოლობის მოცემულ ინტერპრეტაციაში ღებულობს შემოსავლების მიმართ ფულის მიმოქცევის
სიჩქარის სახელწოდებას. ფულის მიმოქცევის სიჩქარე შემოსავლების მიმართ გვიჩვენებს, თუ
რამდენი მფლობელის შემოსავლის შემადგენლობაში შედის დროის მოცემული შუალედისათვის
ერთი და იგივე ბანკნოტა. რაოდენობრივი თეორიის ტოლობის აღნიშნული ფორმა ყველაზე
გავრცელებულია და ჩვენც შემდგომ ამ ფორმულით ვისარგებლებთ.
ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია და რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა - ეკონომიკაზე ფულის
გავლენის ანალიზის დროს ხშირად საჭიროა ფულის რაოდენობა გამოისახოს საქონლისა და
მომსახურების რაოდენობით, რომლებიც შეიძლება შეძენილი იქნას ამ ფულით. ეს რაოდენობა
გამოისახება ფორმულით - M/P და მან მიიღო ფულადი საშუალებების რელური მარაგის
(რეალური ფულადი მარაგის) სახელწოდება.
ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია წარმოდგენილია ტოლობით, რომელიც გვიჩვენებს
მოსახლეობის გადაწყვეტილებას რეალურ გამოსახულებაში ფულადი საშუალებების მარაგთან
მიმართებაში დროის მოცემული მომენტისათვის. ფულზე მოთხოვნის მარტივი ფუნქცია შეიძლება
ჩაიწეროს შემდეგნაირად:

M D
( ) =kY
P
სადაც k კონსტანტაა (ის V-ს შებრუნებული სიდიდეა და გვიჩვენებს მიმოქცევაში არსებული

ფულადი მასის ხვედრით წილს მოსახლეობის შემოსავლებში). ეს ტოლობა გვიჩვენებს, რომ
რეალური ფულადი საშუალებების მარაგზე მოთხოვნა შემოსავლების პროპორციულია.
ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია ნებისმიერ სხვა სიკეთეზე მოთხოვნის ფუნქციის
ანალოგიურია. მოცემულ შემთხვევაში ასეთ სიკეთედ გვევლინება მოხერხებულობა, რომელიც
დაკავშირებულია იმასთან, რომ ყიდვისთვის აუცილებელი საშუალება ხელთ გვაქვს. ისევე,
როგორც ავტომობილის არსებობა აიოლებს მოგზაურობას, სიმდიდრის შენახვა ფულის სახით
აიოლებს გარიგებების განხორციელებას. ამიტომ, ეროვნული შემოსავლის ზრდა ფულადი
საშუალებების რეალურ მარაგზე მოთხოვნის ზრდას ზუსტად ისევე იწვევს, როგორც ვთქვათ,
ავტომობილზე მოთხოვნის ზრდას.
ფულზე მოთხოვნის ფუნქციიდან შეგვიძლია გამოვიყვანოთ ფულის რაოდენობრივი
თეორიის ტოლობა. იმისთვის, რომ ეს შევასრულოთ, შემოვიღოთ ფულადი საშუალებების
რეალურ მარაგზე მოთხოვნისა (M/P)D და მისი მიწოდების (M/P)Sტოლობის დამატებითი პირობა.
ამგვარად:
M 𝑆
( ) =kY
P
მარტივი გარდაქმნით ეს ტოლობა შემდეგნაირად ჩავწეროთ:
1
M ( ) =PY
k
რომელიც შესაძლებელია ჩაიწეროს ასე
MV=PY
სადაც V=1/k. შესაბამისად, ფულის რაოდენობრივი თეორიის ტოლობის გამოყენებით

ვგულისხმობთ, რომ რეალურ გამოხატულებაში ფულადი მარაგის მიწოდება ტოლია მასზე
არსებული მოთხოვნისა და რომ მოთხოვნა პროპორციულია შემოსავლისა.
ვარაუდი ფულის მიმოქცევის სიჩქარის მუდმივობაზე - შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ფულის
რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა საჭიროა მხოლოდ იმისათვის, რათა განისაზღვროს ფულის
მიმოქცევის სიჩქარე, როგორც GDP–ის ნომინალური მოცულობის თანაფარდობა ფულის
რაოდენობასთან. ამასთან, ვსარგებლობთ რა ფულის მიმოქცევის სიჩქარის მუდმივობაზე
დაშვებით, შესაძლებელია ამ ტოლობის ბაზაზე ჩამოვაყალიბოთ მნიშვნელოვანი თეორია,
რომელმაც მიიღო ფულის რაოდენობრივი თეორიის სახელწოდება.
სხვა მრავალი დაშვების მსგავსად, რომლებიც მიღებულია ეკონომიკურ თეორიაში, ფულის
ბრუნვის სიჩქარის მუდმივობაზე დაშვება მხოლოდ აბსტრაქციაა. ფულზე მოთხოვნის ფუნქციის
ცვლილების შემთხვევაში ისიც იცვლება. მაგალითად, ბანკომატების გავრცელებამ, რომლებიც
საშუალებას იძლევა ანგარიშებიდან მოვხსნათ ნაღდი ფული სპეციალური ბარათების მეშვეობით,

გამოიწვია მოსახლეობის ხელთ არსებული ნაღდი ფულის საშუალო რაოდენობის შემცირება,
რამაც შეამცირა k პარამეტრი ფულზე მოთხოვნის ფუნქციაში; ბანკომატების წყალობით გაიზარდა
ფულის მიმოქცევის რიცხვი ეკონომიკაში, ე.ი. გაიზარდა ფულის მიმოქცევის სიჩქარე V. ამასთან,
ეკონომისტებმა აღმოაჩინეს, რომ მრავალ შემთხვევაში ფულის მიმოქცევის სიჩქარის მუდმივობაზე
ვარაუდი საშუალებას იძლევა მივიღოთ საკმაოდ ზუსტი შედეგები. ამაზე დაყრდნობით
დავუშვათ, რომ ფულის მიმოქცევის სიჩქარე მუდმივია და ვნახოთ, ამ შემთხვევაში თუ როგორ
ზემოქმედებს ფულის მიწოდება ეკონომიკაზე.
თუკი ფულის მიმოქცევის სიჩქარე მუდმივია, ფულის რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა
შეიძლება განვმარტოთ, როგორც GDP–ის ნომინალური მოცულობის ფორმირების თეორია.
ფულის რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა ამტკიცებს, რომ:
̅ =PY
MV
ხაზი V-ს ზემოთ აღნიშნავს, რომ ფულის მიმოქცევის სიჩქარე მუდმივია. მაშინ, ფულის
რაოდენობის (M) ცვლილებამ უნდა გამოიწვიოს GDP–ის ნომინალური მოცულობის (PY)
პროპორციული ცვლილება. ამგვარად, წარმოების მოცულობა ფულად გამოხატულებაში
განისაზღვრება ფულის რაოდენობით.
5.2. ფული, ფასები და ინფლაცია
ჩვენ უკვე ვფლობთ თეორიის ელემენტებს, რომელიც საშუალებას გვაძლევს განვსაზღვროთ,

თუ რაზეა დამოკიდებული ფასების საერთო დონე ეკონომიკაში.
1. წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა (Y) განისაზღვრება წარმოების ფაქტორების
დანახარჯებით და საწარმოო ფუნქციით.
2. წარმოების ღირებულებითი მოცულობა ნომინალურ გამოხატულებაში PY განისაზღვრება
ფულის მიწოდებით. ეს დასკვნა გამომდინარეობს ფულის რაოდენობრივი თეორიის
იგივეობიდან და ფულის მიმოქცევის სიჩქარის მუდმივობის დაშვებიდან.
3. მაშინ, ფასების დონე P წარმოადგენს ნომინალურ გამოხატულებაში წარმოების ღირებულებითი
მოცულობის PY თანაფარდობას წარმოებული პროდუქციის რაოდენობასთან Y.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, GDP–ის რეალური მოცულობა განისაზღვრება ეკონომიკის
საწარმოო შესაძლებლობებით, ხოლო GDP დეფლატორი GDP–ის ნომინალური მოცულობის
რეალურთან თანაფარდობაა.
მოცემული თეორია გვიხსნის, თუ რა მოხდება, როდესაც ცენტრალური ბანკი ცვლის ფულის
მიწოდებას. იმის გამო, რომ ფულის მიწოდების სიჩქარე მუდმივია, ფულის მიწოდების
ნებისმიერი ცვლილება იწვევს GDP–ის ნომინალური მოცულობის პროპორციულ ცვლილებას.
რამდენადაც GDP–ის რეალური მოცულობა უკვე მოცემულია ეკონომიკაში არსებული წარმოების
ფაქტორთა მარაგებით და საწარმოო ფუნქციით, მაშინ GDP–ის ნომინალური მოცულობის
ცვლილება მთლიანად განპირობებულია ფასების დონის ცვლილებებით. ამგვარად,
რაოდენობრივი თეორიიდან გამომდინარეობს, რომ ფასების დონე ფულის მიწოდების
პროპორციულია.
რამდენადაც ინფლაციის ტემპი, ეს არის ფასების დონის ცვლილება გამოხატული
პროცენტებში, მაშინ ფასების დონის თეორია აგრეთვე ინფლაციის ტემპის თეორიაა.

რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა, რომელიც ჩაწერილია პროცენტული გამოხატულებით,
გამოიყურება შემდეგნაირად:
M-ის ცვლილება (%-ში) + V-ს ცვლილება (%-ში) = P-ს ცვლილება (%-ში) + Y-ის ცვლილება (%-ში)
განვიხილოთ მოცემული ტოლობის თითოეული წევრი. პირველი: ფულის რაოდენობის

ცვლილება (გამოხატული პროცენტებში) რეგულირდება ცენტრალური ბანკის მიერ. მეორე:
ფულის მიმოქცევის სიჩქარის ცვლილება, რომელიც გამოხატულია პროცენტებში, ასახავს ფულზე
მოთხოვნის ცვლილებას; ვინაიდან ფულის მიმოქცევის სიჩქარე მივიღეთ მუდმივ სიდიდედ,
ფულის მიმოქცევის სიჩქარის ცვლილება ნულის ტოლია. მესამე: ფასების დონის ცვლილება
პროცენტულ გამოხატულებაში არის ინფლაციის ტემპი; ეს ტოლობის სწორედ ის წევრია, რომლის
გაანალიზებაც გვსურდა. მეოთხე: წარმოებული პროდუქციის რაოდენობის ცვლილება
პროცენტებში დაკავშირებულია წარმოების ფაქტორების დანახარჯების ზრდასთან და
მეცნიერულ-ტექნიკურ პროგრესთან; ჩვენ შეგვიძლია წარმოების ზრდის ტემპი მუდმივ სიდიდედ
მივიღოთ. მოყვანილი ანალიზი გვიჩვენებს, რომ (თუ განსახილველი საკითხიდან გამოვრიცხავთ
ეკონომიკური ზრდის მუდმივ ტემპს, რომელიც დამოკიდებულია ეგზოგენურ ფაქტორებზე)
ფულის მიწოდების ზრდა განსაზღვრავს ინფლაციის ტემპს.
ამგვარად, რაოდენობრივი თეორია გვიჩვენებს, რომ ცენტრალური ბანკი, რომელიც
აკონტროლებს ფულის მიწოდებას, სრულად აკონტროლებს ინფლაციის ტემპს. თუ ცენტრალური
ბანკი ინარჩუნებს ფულის მიწოდებას სტაბილურ დონეზე, ფასების დონე იქნება უცვლელი. თუ
ცენტრალური ბანკი სწრაფად ზრდის ფულის მიწოდებას, მაშინ ფასების დონეც სწრაფად
გაიზრდება.
მილტონ ფრიდმენმა, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში იყო ჩიკაგოს უნივერსიტეტის
პროფესორი და რომელმაც 1976 წელს მიიღო ნობელის პრემია ეკონომიკაში, ერთხელ განაცხადა:
“ინფლაცია ყოველთვის და ყველგან არის ფულადი სფეროს გამოვლინება”. მართლაც, ფულის
რაოდენობრივი თეორია გვაიძულებს ვაღიაროთ, რომ ფულის რაოდენობის ზრდა ის ძირითადი
ფაქტორია, რომელიც განსაზღვრავს ინფლაციის ტემპს. ამასთან, ფრიდმენის მტკიცება
ემპირიულია და არა თეორიული. ამ მტკიცებულებისა და ჩვენი თეორიის ჭეშმარიტების
შეფასების კრიტერიუმად შეიძლება გამოდგეს ფულზე და ფასებზე არსებული სტატისტიკური
ინფორმაცია.
ნახ. 1. ფულადი მასისა და ინფლაცია ზრდის ტემპები ათწლეულებისათვის

ეკონომისტ ანა შვარცთან ერთად ფრიდმენმა შექმნა ორი ნაშრომი ფულადი მიმოქცევის
ისტორიის თაობაზე, სადაც წარმოდგენილია ფაქტიური მასალა ფულის რაოდენობის
ცვლილებების მიზეზებისა და შედეგების შესახებ 1870-1970 წლებში. ნახ. 1 წარმოადგენს ფულადი
მასის ზრდისა და ინფლაციის ტემპების საშუალო მნიშვნელობების გრაფიკს აშშ-ში თითოეული
ათწლეულისათვის, დაწყებული XIX საუკუნის 70-იანი წლებიდან დამთავრებული 1970 წლამდე,
რომლებიც აგებულია მათ მიერ მიღებული მონაცემების საფუძველზე. ეს მონაცემები
ადასტურებენ ფულის რაოდენობის ზრდასა და ინფლაციას შორის კავშირის არსებობას. ფულადი
მასის ზრდის მაღალი ტემპების მქონე ათწლეულები, როგორც წესი, ხასიათდებოდნენ ინფლაციის
მაღალი ტემპებით, ხოლო ფულადი მასის ზრდის დაბალი ტემპების მქონე ათწლეულები -
ინფლაციის დაბალი ტემპებით.
თუკი განვიხილავთ არა ათწლეულების, არამედ ყოველთვიურ პერიოდებს, მაშინ ვერ
აღმოვაჩენთ ასე მჭიდრო კავშირს ფულადი მასის ზრდის ტემპებსა და ინფლაციის ტემპებს შორის.
ინფლაციის ეს თეორია უფრო მეტად გამოყენებადია გრძელვადიანი და არა მოკლევადიანი
დროითი შუალედებისათვის.
“სენიორაჟი”: ფულის გამოშვებით მიღებული შემოსავალი - სახელმწიფოს შეუძლია თავისი
დანახარჯების დაფინანსება სამი საშუალებით. პირველი, მას შეუძლია გაზარდოს საგადასახადო
შემოსავლები (მაგალითად, საშემოსავლო გადასახადი, მოგების გადასახადი, დამატებული
ღირებულების გადასახადი და ა.შ.). მეორე, მას შეუძლია ვალი აიღოს მოსახლეობისაგან. მესამე,
მას უბრალოდ შეუძლია ფულის დაბეჭდვა.
შემოსავალს, რომელიც მიღებულია ფულის დაბეჭდვის შედეგად, სენიორაჟი ეწოდება
(ფრანგულად seigniorage: ფულის ბეჭდვაზე ბაჟი). “სენიორ” ფრანგულად ნიშნავს ფეოდალ-
მიწათმფლობელს.
შუა საუკუნეებში მიწათმფლობელს გააჩნდა განსაკუთრებული უფლება გამოეჭედა მონეტა
თავის ტერიტორიაზე. ჩვენს დროში ეს უფლება ეკუთვნის სახელმწიფოს, რომლითაც ის
უზრუნველყოფილია შემოსავლის ერთ-ერთი წყაროთი.
სახელმწიფო, ბეჭდავს რა ფულს თავისი ხარჯების დასაფინანსებლად, ამით ზრდის ფულის
მიწოდებას. ჩვენს მიერ აღწერილი მიზეზიდან გამომდინარე, ფულის მიწოდების ზრდა იწვევს
ინფლაციას. ამგვარად, შემოსავლის მიღების მიზნით ფულის ბეჭდვა ინფლაციური გადასახადის
შემოღების ტოლფასია.
ერთი შეხედვით, გაუგებარია, თუ რატომ უნდა ჩავთვალოთ ინფლაცია გადასახადის
ნაირსახეობად. ბოლოსდაბოლოს, არავის ავალდებულებენ ამ გადასახადის გადახდას -
სახელმწიფო უბრალოდ ბეჭდავს მისთვის აუცილებელ ფულს. მაშინ ვინ იხდის ინფლაციურ
გადასახადს? პასუხი შემდეგია: ის ვინც ინახავს ნაღდ ფულს. ფასების ზრდის კვალობაზე ჩვენს
საფულეებში არსებული ლარების რეალური ღირებულება მცირდება. როდესაც სახელმწიფო
ბეჭდავს ახალ ფულს მისთვის საჭირო მიზნებისთვის, ის ამით ამცირებს მოსახლეობის ხელთ
არსებული ძველი ფულის ღირებულებას. ამგვარად, ინფლაცია ნაღდ ფულზე გადასახადია.
შემოსავალთა მოცულობა, რომლებიც მიღებულია ფულის ბეჭდვის ხარჯზე, ქვეყნების
მიხედვით არსებითად განსხვავებულია. მაგალითად, აშშ-ში ეს მოცულობა ყოველთვის
უმნიშვნელო იყო: სენიორაჟი შეადგენდა სახელმწიფოს შემოსავლის საერთო მოცულობის 3%-ზე
ნაკლებს. იტალიასა და საბერძნეთში სენიორაჟზე მოდიოდა სახელმწიფო შემოსავლის 10%-ზე
მეტი. ქვეყნებში, რომლებმაც განიცადეს ჰიპერინფლაცია, სენიორაჟი ხშირად შემოსავლების

უპირველეს წყაროს წარმოადგენდა - სინამდვილეშიც, ფულის გამოშვება სახელმწიფო ხარჯების
დასაფინანსებლად ჰიპერინფლაციის ძირითადი მიზეზია.
5.3. ინფლაცია და საპროცენტო განაკვეთი
აქამდე განვიხილავდით კავშირს ფულადი მასის ნაზრდსა და ინფლაციას შორის. ახლა

განვიხილოთ კავშირი ინფლაციასა და საპროცენტო განაკვეთს შორის.
რეალური და ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი - დავუშვათ, საკუთარი დანაზოგი
განათავსეთ საბანკო ანგარიშზე, რომელსაც თქვენთვის მოაქვს ყოველწლიური შემოსავალი 8%-ის
ოდენობით. შემდგომ წელს თქვენ ხსნით ანგარიშიდან დანაზოგებს დარიცხულ პროცენტებთან
ერთად. გახდით თუ არა 8%-ით უფრო მდიდარი იმასთან შედარებით, როდესაც დააბანდეთ
ფული ანგარიშზე გასულ წელს?
ამ კითხვაზე პასუხი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა გვესმის “უფრო მდიდრის” ქვეშ.
რასაკვირველია, ახლა თქვენ 8%-ით მეტი თანხა გაგაჩნიათ. მაგრამ, თუკი ფასები გაიზარდა
იმგვარად, რომ ლარებზე უკვე ნაკლები რაოდენობის საქონელსა და მომსახურებას ყიდულობთ,
მაშინ თქვენი მსყიდველობითი უნარიანობა არ გაზრდილა 8%-ით. თუკი ინფლაციის ტემპმა
შეადგინა 5%, მაშინ საქონლისა და მომსახურების რაოდენობა, რომლის შეძენაც შეგიძლიათ,
მხოლოდ 3%-ით გაიზარდა. მაგრამ, თუკი ინფლაციის ტემპმა შეადგინა 10%, მაშინ თქვენი
მსყიდველობითი უნარიანობა სინამდვილეში 2%-ით შემცირდება.
ეკონომისტები საბანკო პროცენტებს უწოდებენ ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს, ხოლო
თქვენი მსყიდველობითი უნარიანობის ზრდას - რეალურ საპროცენტო განაკვეთს. თუკი
ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს აღვნიშნავთ i-თ, ხოლო რეალურ საპროცენტო განაკვეთს - r-
ით და ინფლაციას - π-თი, მაშინ დამოკიდებულება ამ სამ ცვლადს შორის შეიძლება ჩავწეროთ
შემდეგნაირად:
r = i − π.
რეალური საპროცენტო განაკვეთი არის სხვაობა ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთსა და

ინფლაციის ტემპს შორის.
ფიშერის ეფექტი - რეალურ საპროცენტო განაკვეთთან დაკავშირებით მოცემული ტოლობის
წევრების გადაჯგუფებით ვნახავთ, რომ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი არის რეალურ
საპროცენტო განაკვეთს დამატებული ინფლაციის ტემპი:
𝑖 = 𝑟 + π.
ამგვარად ჩაწერილმა ტოლობამ მიიღო ფიშერის ტოლობის სახელწოდება, ამერიკელი

ეკონომისტის, ირვინგ ფიშერის (1869-1947) პატივსაცემად. ის გვიჩვენებს, რომ ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთი შეიძლება შეიცვალოს ორი მიზეზის გამო: რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ან ინფლაციის ტემპის ცვლილების შედეგად.
დავყავით რა ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი ამ ორ შემადგენელ ნაწილად, შეგვიძლია
გამოვიყენოთ მოცემული ტოლობა ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის თეორიის
ჩამოსაყალიბებლად. როგორც ცნობილია, რეალური საპროცენტო განაკვეთი იცვლება
ისეთნაირად, რომ მან გააწონასწოროს დანაზოგები და ინვესტიციები. მოცემულ თავში

გამოვავლინეთ, რომ ფულადი მასის ზრდის ტემპი განსაზღვრავს ინფლაციის ტემპს. ამ
შემთხვევაში, ფიშერის ტოლობიდან გამომდინარეობს, რომ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის
მოდელის შესაქმნელად აუცილებელია გავაერთიანოდ რეალური საპროცენტო განაკვეთისა და
ინფლაციის ტემპის თეორია.
ფულის რაოდენობრივი თეორიისა და ფიშერის ტოლობა გვიჩვენებს, თუ როგორ
ზემოქმედებს ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთზე ფულადი ფულის მასის ზრდა.
რაოდენობრივი თეორიის შესაბამისად, ფულადი მასის ზრდის ტემპის 1%-ით ზრდა იწვევს
ინფლაციის ტემპის ზრდას იგივე 1%-ით. ფიშერის ტოლობის შესაბამისად, ინფლაციის ტემპის
ზრდა 1%-ით, თავის მხრივ, იწვევს ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდას 1%-ით.
ინფლაციის ტემპსა და ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს შორის ამ თანაფარდობამ მიიღო
ფიშერის ეფექტის სახელწოდება.
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ორი სახე: Ex Post და Ex Ante - როდესაც მსესხებელი და
კრედიტორი მოილაპარაკებენ ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთზე, მათ იციან, თუ როგორ
მნიშვნელობას მიიღებს ინფლაციის ტემპი სესხის ვადის ამოწურვისას. ამიტომ, აუცილებელია
განვასხვაოთ რეალური საპროცენტო განაკვეთის ორი სხვადასხვა ცნება: რეალური საპროცენტო
განაკვეთი, რომელსაც ელოდება მსესხებელი და კრედიტორი სესხის გაცემის დროს (რეალური
საპროცენტო განაკვეთი Ex ante1) და ფაქტიური რეალური საპროცენტო განაკვეთი (რეალური
საპროცენტო განაკვეთი Ex post2).
კრედიტორებსა და მსესხებლებს არ ძალუძთ აბსოლუტური სიზუსტით
იწინასწარმეტყველონ ინფლაციის მომავალი ტემპი, მაგრამ მათ აქვთ გარკვეული მოლოდინები ამ
თვალსაზრისით. π სიმბოლოთი აღვნიშნოთ ინფლაციის ფაქტიური ტემპი მომავალში, ხოლო πe -
თი - ინფლაციის მოსალოდნელი მომავალი ტემპი. მაშინ, რეალური საპროცენტო განაკვეთი Ex
ante ტოლი იქნება 𝑖 − πe , ხოლო რეალური საპროცენტო განაკვეთი Ex post ტოლი იქნება i-π. ორი
რეალური საპროცენტო განაკვეთი განსხვავებული იქნება, თუკი ინფლაციის ფაქტიური მომავალი
ტემპი π გადაიხრება მოსალოდნელისაგან - πe .
როგორ შეიძლება მოხდეს ფიშერის ეფექტის მოდიფიკაცია მოსალოდნელ და ფაქტიურ
ინფლაციის მომავალ ტემპებს შორის განსხვავებათა გათვალისწინებით? ცხადია, რომ
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის კორექტირება შეუძლებელია ინფლაციის ფაქტიური
მომავალი ტემპის გათვალისწინებით, ვინაიდან მისი დაწესების მომენტში ეს უკანასკნელი ჯერ
კიდევ უცნობია. ის შეიძლება შეიცვალოს მხოლოდ და მხოლოდ ინფლაციის მოსალოდნელ
ტემპებზე დამოკიდებულებით. აქედან გამომდინარე, ფიშერის ეფექტი უფრო ზუსტად შეიძლება
გამოვსახოთ შემდეგნაირად:
𝑖 = 𝑟 + πe .
რეალური საპროცენტო განაკვეთი Ex ante 𝑟 განისაზღვრება საქონლისა და მომსახურების

ბაზრებზე წონასწორობის წერტილით. ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის დინამიკა 𝑖 ზუსტად
იმეორებს ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპის - πe ცვალებადობას.
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი და ფულზე მოთხოვნა - ფულის რაოდენობრივი
თეორია აგებულია ფულზე მოთხოვნის მარტივ ფუნქციაზე: იგულისხმება, რომ რეალურ ფულად
მარაგებზე მოთხოვნა შემოსავლების პროპორციულია. მიუხედავად იმისა, რომ ფულის
1 Ex ante - მოსალოდნელი, სავარაუდო (ლათ.)

2 Ex post - რეალიზებული, რეალური (ლათ.)

რაოდენობრივი თეორია კარგი ამოსავალი პუნქტია ფულის როლის გასაანალიზებლად, ის მაინც
ვერ ხსნის ყველაფერს. ამ ნაწილში შემოვიყვანთ კიდევ ერთ ფაქტორს, რომელიც განსაზღვრავს
ფულზე მოთხოვნას, კერძოდ, ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს.
ნაღდი ფულის შენახვის დანახარჯები - ლარებს, რომლებიც ინახება ჩვენს საფულეში,
პროცენტები არ ერიცხება. თუკი ამ ფულის ხელზე შენახვის მაგივრად შევიძენთ სახელმწიფო
ფასიან ქაღალდებს ან მათ განვათავსებთ ბანკში შემნახველ ანგარიშზე, მაშინ მივიღებთ
პროცენტებს ნომინალური განაკვეთით. ნომინალური საპროცენტო შემოსულობები - აი რაზეც
ვამბობთ უარს, როდესაც ვამჯობინებთ ნაღდ ფულს სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებს: სწორედ ეს
არის ფულის შენახვის დანახარჯი.
შეგვიძლია დავრწმუნდეთ იმაში, რომ ფულის შენახვაზე დანახარჯები ტოლია ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთის, გავაანალიზებთ რა სხვა აქტივებიდან რეალურ შემოსავლებს. არაფულად
აქტივებზე, ისეთებზე, როგორიცაა სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები, შესაძლებელია რეალური
შემოსავლის - 𝑟-ის მიღება. ამასთან, მოსალოდნელია, რომ ფულის რეალური ღირებულება
შემცირდება ინფლაციის ტემპის შესაბამისად; მასზე მოსალოდნელი რეალური შემოსავალი -πe
იქნება. ინახავთ რა ფულს ხელზე, თქვენ უარს ამბობთ სიდიდეზე, რომელიც ამ ორი შემოსავლების
დონეთა შორის სხვაობაა. ამგვარად, ხელზე ფულის შენახვის ხარჯი შეადგენს 𝑟-(-πe ), რაც ფიშერის
ტოლობის თანახმად ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის 𝑖 ტოლია.
ისევე, როგორც პურზე მოთხოვნის სიდიდე დამოკიდებულია მის ფასზე, ფულზე
მოთხოვნის სიდიდე დამოკიდებულია ფასზე, რომლის გადახდაც გვიწევს ფულის ხელზე შენახვის
გამო. ამიტომ, რეალურ გამოხატულებაში ფულად საშუალებებზე მოთხოვნა დამოკიდებულია
როგორც შემოსავლების დონეზე, ისე ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთზე. რაც უფრო მაღალია
შემოსავლების დონე Y, მით უფრო მეტია რეალურ გამოხატულებაში ფულადი საშუალებების
მარაგზე მოთხოვნა, ხოლო რაც უფრო მაღალია ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი i, მით უფრო
ნაკლებია რეალურ ფულად მარაგებზე მოთხოვნა.
მომავალი ფული და დღევანდელი ფასები - პირველი, გავუტოლოთ ფულადი საშუალებების
რეალური მარაგების მიწოდება M/P მოთხოვნის სიდიდეს L(i,Y):
M
= L(𝑖, Y).
P
შემდეგ ეტაპზე, ფიშერის ტოლობის დახმარებით, ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი

გამოვსახოთ, როგორც რეალური საპროცენტო განაკვეთისა და ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპის
ჯამი:
M
= L(𝑟 + πe , Y).
P
მოცემული ტოლობიდან გამომდინარეობს, რომ ფულადი საშუალებების რეალური მარაგი

დამოკიდებულია ინფლაციის მოსალოდნელ ტემპზე.

ნახ. 2. დამოკიდებულება ფასების დონეს, ინფლაციასა და ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს
შორის
ფულზე მოთხოვნის ზოგადი ტოლობა ფულის რაოდენობრივ თეორიასთან შედარებით

უფრო ღრმა წარმოდგენას გვიქმნის იმაზე, თუ რა განსაზღვრავს ფასების დონეს. რაოდენობრივი
თეორია მეტყველებს იმაზე, რომ ფულის მიწოდების მიმდინარე დონე განსაზღვრავს მიმდინარე
ფასების დონეს. ეს დებულება ნაწილობრივ მართებულია: თუ ნომინალური საპროცენტო
განაკვეთი და წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა უცვლელია, მაშინ ფასების დონის
ცვლილება ფულის მიწოდების ცვლილების პროპორციულია. ამასთან, ნომინალური საპროცენტო
განაკვეთი არ არის მუდმივი; ის დამოკიდებულია ინფლაციის მოსალოდნელ ტემპებზე, რომელიც,
თავის მხრივ, დამოკიდებულია ფულადი მასის ზრდაზე. ფულზე მოთხოვნის ფუნქციაში
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის არსებობა გვიჩვენებს დამატებით არხს, რომლის
მეშვეობითაც ფულის მიწოდების სიდიდე ზემოქმედებს ფასების დონეზე.
ფულზე მოთხოვნის ზოგადი ტოლობა გვიჩვენებს, რომ ფასების დონე დამოკიდებულია არა
მარტო ფულის მიწოდების მიმდინარე დონეზე, არამედ მომავალში მოსალოდნელ ფულის
მიწოდების დონეზეც. იმისათვის, რომ გავიგოთ, თუ რატომ ხდება ასე, განვიხილოთ შემდეგი
მაგალითი: დავუშვათ, ცენტრალური ბანკი აცხადებს, რომ ის მომავალში გაზრდის ფულის
მიწოდებას. მაგრამ მის მიმდინარე დონეს უცვლელი ტოვებს. თუ ადამიანები დაიჯერებენ
ცენტრალური ბანკის განცხადებას, მაშინ მათ ექნებათ ფულადი მასის სწრაფი ზრდისა და
ინფლაციის ტემპების დაჩქარების მოლოდინი. ფიშერის ეფექტის შესაბამისად, ინფლაციის
მოსალოდნელი ტემპის მსგავსი ზრდა გამოიწვევს ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდას.
უფრო მაღალი ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი კი მიგვიყვანს რეალურ გამოხატულებაში
ფულად მარაგებზე მოთხოვნის დაუყოვნებლივ შემცირებასთან. რამდენადაც ნომინალურ
გამოხატულებაში მიმოქცევაში არსებულ ფულის მასას არ განუცდია არავითარი ცვლილება, მაშინ
ფულის რეალურ მარაგებზე მოთხოვნის შემცირება გამოიწვევს ფასების დონის ზრდას. ამგვარად,
მომავალში ფულადი მასის ზრდის უფრო მაღალი ტემპის მოლოდინი გამოიწვევს მიმდინარე
ფასების ზრდას.
5.4. როგორ შევაჩეროთ ჰიპერინფლაცია
რეალურ გამოხატულებაში ფულადი საშუალებების მარაგის სიდიდის მგრძნობელობა

ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის მნიშვნელობასთან ართულებს ჰიპერინფლაციის
აღმოფხვრის პრობლემას. ფულის რაოდენობრივი თეორია ბოლომდე მართებული რომ იყოს და

ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი არ ახდენდეს ფულზე არსებულ მოთხოვნაზე გავლენას,
მაშინ ჰიპერინფლაციის აღმოფხვრის ამოცანა მარტივად გადაწყდებოდა: ცენტრალური
ბანკისთვის საკმარისი იქნებოდა უბრალოდ შეეწყვიტა ფულის ბეჭდვა. როგორც კი სტაბილური
გახდებოდა ფულის რაოდენობა, სტაბილური იქნებოდა ფასების დონეც.
მაგრამ, თუკი ფულზე მოთხოვნა დამოკიდებულია ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთზე,
მაშინ ჰიპერინფლაციის აღმოფხვრის ამოცანა უფრო რთული ხდება. ინფლაციის ტემპის შემცირება
იწვევს ხელზე ფულის შენახვის ხარჯების შემცირებას და ამგვარად, რეალური ფულადი მარაგების
ზრდას. თუკი ცენტრალური ბანკი უბრალოდ შეწყვიტავს ფულის დაბეჭდვას (ინარჩუნებს M-ს
უცვლელად), მაშინ ფულის რეალური მარაგის (M/P) ზრდის შედეგად აუცილებლად მივიღებთ
ფასების შემცირებას. ამგვარად, ჰიპერინფლაციის აღმოფხვრის საკმაოდ მარტივი ამოცანის
გადაჭრა ცენტრალური ბანკის მიერ გარკვეული სიფრთხილის გაუთვალისწინებლობის
შემთხვევაში მიგვიყვანს ფასების დონის შემცირებასთან. ამ შემთხვევაში ცენტრალური ბანკი ვერ
აღწევს ფასების სტაბილურობის მიზანს.
როგორი ფულადი პოლიტიკა უნდა გაატაროს ცენტრალურმა ბანკმა ფასების
სტაბილურობის მისაღწევად? სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, როგორი უნდა იყოს ფულის
მიწოდების დინამიკა, რათა ბოლო მოეღოს ინფლაციას ისე, რომ არ გამოვიწვიოთ დეფლაცია? ამ
კითხვაზე პასუხის გაცემა ბოლო კითხვიდან დავიწყოთ. დავიწყოთ ფასების სტაბილიზაციის
ამოცანით და დავსახოთ ფულის მიწოდების შესაბამისი დინამიკა. ნახ. 3-ზე გამოსახულია
ფულადი მასის შესაბამისი ზრდის ტემპის პოვნის ხუთი ეტაპი.
1. ფასების ცვლილების სასურველი ტრაექტორია ასახულია ნახაზის ზემოთ.
ჰიპერინფლაციის დროს ფასების დონე იზრდება. ამის შემდეგ ძალაში შემოდის ახალი ფულადი
პოლიტიკა და ფასების დონე სტაბილური ხდება.
2. შემდეგი მრუდია ინფლაციის ტემპი - π, რომელიც ასახავს ფასების დონის ზრდას. ის
მაღალია, ვიდრე არ დაწყებულა ფასების სტაბილურობის პერიოდი. სტაბილიზაციის შემდეგ ის
მცირდება.
3. ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი i იცვლება ზუსტი შესაბამისობით ინფლაციის
ტემპის ცვლილებასთან ერთად. ეს გამომდინარეობს ფიშერის ეფექტიდან. ამგვარად, ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთიც აგრეთვე მაღალია ფასების სტაბილიზაციის დაწყებამდე, მაგრამ შემდეგ
მცირდება უფრო დაბალ დონემდე.
4. ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის შემცირება იწვევს რეალურ გამოხატულებაში
ფულადი მარაგების ნახტომისებურ ზრდას, ვინაიდან ამ დროს მცირდება ხელზე ფულის შენახვის
ხარჯები.
5. რამდენადაც ჩვენთვის უკვე ცნობილია ფასების დონის P და რეალური ფულადი
მარაგების M/P გრაფიკების ტრაექტორია, ჩვენ შეგვიძლია განვსაზღვროთ ფულის მიწოდების M
გრაფიკის სასურველი ტრაექტორია. ჰიპერინფლაციის დასრულების მომენტში ფულის მიწოდება
მკვეთრად უნდა გაიზარდოს ერთდროულად მიმოქცევაში რეალური ფულადი მარაგების
რაოდენობის ზრდასთან ერთად. აღნიშნული ნახტომისებური ზრდის შემდეგ ის უნდა დარჩეს
უცვლელი, რათა მიღწეულ იქნეს ფასების სტაბილურობა.
მოცემულ ანალიზში მხედველობაში არ მიიღება ცენტრალური ბანკისადმი ნდობის
პრობლემა. იმისათვის, რომ შემცირდეს ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპი და ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთი, ადამიანები დარწმუნებულნი უნდა იყვნენ იმაში, რომ ცენტრალურმა
ბანკმა ნამდვილად შეწყვიტა ფულის ბეჭდვა წინანდელი მოცულობით. ჰიპერინფლაციის
პერიოდში ასეთი ნდობის მოპოვება რთულია. სინამდვილეში, თუ ცენტრალური ბანკი არ

გაითვალისწინებს ამ რჩევას და წავა ფულის მიწოდების მკვეთრ ზრდაზე, მას გაუძნელდება
დაარწმუნოს მოსახლეობა ჰიპერინფლაციის დამთავრებაში. ამასთან, თუკი ცენტრალური ბანკი
ვერ შეძლებს ნდობის მოპოვებას, მაშინ ვერ განხორციელდება ვერც ინფლაციის მოსალოდნელი
ტემპების და ვერც ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის შემცირება: ეკონომიკაში ფულის მარაგი
რეალურ გამოხატულებაში არ გაიზრდება, ხოლო ფულის მიწოდების მკვეთრი ზრდა გამოიწვევს
ინფლაციის კიდევ უფრო დაჩქარებას.
ნახ. 3. ჰიპერინფლაციის დაძლევა
პრაქტიკაში ცენტრალური ბანკი აღწევს ნდობას, თუ ის აღმოფხვრის ჰიპერინფლაციის

მთავარ მიზეზს: სენიორაჟის აუცილებლობას. ყველაზე ხშირად ჰიპერინფლაცია იწყება მაშინ,
როდესაც სახელმწიფო ბეჭდავს ფულს საკუთარი ხარჯების დასაფინანსებლად. ვიდრე იარსებებს
სენიორაჟის საჭიროება, მოსახლეობა აღარ დაიჯერებს ცენტრალური ბანკის განცხადებას ფასების
სტაბილიზაციაზე. ამ მიზეზით, ჰიპერინფლაციის დამთავრება, როგორც წესი, თანდაყოლილია
საბიუჯო სფეროს რეფორმით - სახელმწიფო ხარჯების შემცირებით და გადასახადების ზრდით,
რაც ამცირებს სენიორაჟის მიმართ მოთხოვნილებას. ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ ინფლაცია
ყოველთვის და ყველგან წარმოადგენს ფულადი სფეროს გამოვლინებას, ჰიპერინფლაციის
დამთავრება ნაწილობრივ ეხება ერთდროულად საბიუჯო სფეროს რეგულირებას.
5.5. ინფლაციის საზოგადოებრივი დანახარჯები
ინფლაციის მიზეზებისა და შედეგების ანალიზის დროს პრაქტიკულად არ გაშუქებულა

სოციალური პრობლემები, რომლებიც ინფლაციისაგან წარმოიშობა. დადგა დრო მივმართოთ ამ
პრობლემებს.
თუ თქვენ რომელიმე მოქალაქეს ჰკითხავთ, თუ რატომაა ინფლაცია საზოგადოებრივი
პრობლემა, როგორც მოსალოდნელია, ის უპასუხებს, რომ ინფლაცია მას აღარიბებს: „ყოველ წელს
ხელმძღვანელობა მაძლევს ხელფასზე დანამატს, მაგრამ ფასების ზრდა მას ნთქავს“. იგულისხმება,
ინფლაცია რომ არ ყოფილიყო, ადამიანი შეძლებდა ჯამაგირზე დანამატებით მეტი საქონლის
შეძენას.
მსგავსი ჩივილები ინფლაციის მიმართ გავრცელებული ცდომილებაა. ცნობილია, რომ
მომუშავეთა მსყიდველობითი უნარიანობის ზრდა ხორციელდება კაპიტალის დაგროვებისა და

მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის შედეგად; რეალური ხელფასის სიდიდე არ არის
დამოკიდებული იმაზე, თუ რა რაოდენობის ფულს დაბეჭდავს მთავრობა. თუ მთავრობა ანელებს
ფულადი მასის ზრდის ტემპს, ფასების ზრდაც არ იქნება ძალიან სწრაფი. მაგრამ მომუშავის
რეალური ხელფასი ამით არ გაიზრდება. პირიქით, ინფლაციის შენელების დროს ისინი მიიღებენ
სულ უფრო ნაკლებ ყოველწლიურ დანამატს ჯამაგირზე.
მაშინ, რატომ არის ინფლაცია საზოგადოებრივი პრობლემა? ნათელი არ არის, თუ რაში
მდგომარეობს ინფლაციის დანახარჯები. სინამდვილეში, ეკონომისტებს შორის არ არსებობს
თანხმობა საზოგადოებისათვის ინფლაციის დანახარჯების სიდიდესთან დაკავშირებით. მრავალი
არაპროფესიონალის გასაკვირად, ზოგიერთი ეკონომისტი ამტკიცებს, რომ ინფლაციის
დანახარჯები არც ისე დიდია - ყოველ შემთხვევაში, ინფლაციის ზომიერი ტემპების შემთხვევაში,
რომელიც შეიმჩნევა განვითარებულ ქვეყნებში უკანასკნელი წლების განმავლობაში.
მოსალოდნელი ინფლაცია - განვიხილოთ თავდაპირველად მოსალოდნელი ინფლაცია.
დავუშვათ, რომ ყოველთვიურად ფასების დონე იზრდება 1%-ით. როგორი იქნება
საზოგადოებრივი დანახარჯები მდგრადი და პროგნოზირებადი 12%-იანი წლიური ინფლაციის
ტემპის დროს.
დანახარჯების პირველი სახე - დანაკარგებია, რომლებიც უკავშირდება ინფლაციური
გადასახადის ზემოქმედებას მოსახლეობის ხელთ არსებულ ფულის რაოდენობაზე. როგორც
ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, ინფლაციის ტემპის ზრდა იწვევს ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდას, რაც, თავის მხრივ, იწვევს რეალურ გამოხატულებაში ფულადი მარაგის შემცირებას. თუკი
ფულის საშუალო რაოდენობა ხელზე გახდა ნაკლები, ადამიანს უწევს ბანკში ხშირად სიარული და
ფულის მოხსნა ანგარიშიდან - მაგალითად, უწევს კვირაში ორჯერ 50 ლარის მოხსნა იმის
მაგივრად, რომ კვირაში ერთხელ მოეხსნა 100 ლარი. მოუხერხებლობამ, რომელიც გამოწვეულია
ხელზე არსებული საშუალებების მოცულობის შემცირებით, მიიღო „გაცვეთილი ფეხსაცმლის
ხარჯების“ ხატოვანი სახელწოდება, რადგანაც ბანკში უფრო ხშირად სიარული იწვევს ფეხსაცმლის
უფრო სწრაფად ცვეთას.
ინფლაციის დანახარჯების მეორე სახე დაკავშირებულია პრეისკურანტის უფრო სწრაფად
შეცვლის აუცილებლობასთან. ცვალებადი ფასები ფირმებს საკმაოდ ძვირი უჯდებათ: ამან
შეიძლება მოითხოვოს, მაგალითად, ახალი კატალოგების დაბეჭდვა და გავრცელება. ამ
დანახარჯებმა მიიღო „მენიუს დანახარჯების“ სახელწოდება, რადგანაც რაც უფრო მაღალია
ინფლაციის ტემპი, მით უფრო სწრაფად უწევთ რესტორნებს ახალი მენიუების დაბეჭდვა.
ინფლაციის დანახარჯების მესამე სახე დაკავშირებულია იმასთან, რომ „მენიუს
დანახარჯების“ არსებობა ფირმებს აიძულებს უარი თქვან ფასების საკმაოდ ხშირ ცვლილებებზე;
ამგვარად, რაც უფრო მაღალია ინფლაციის ტემპი, მით უფრო არამდგრადია შეფარდებითი ფასები.
დავუშვათ, მაგალითად, რომ ყოველ იანვარს ფირმა უშვებს ახალ კატალოგს. თუკი არ იარსებებდა
ინფლაცია, მაშინ მოცემული ფირმის ფასები იმ ფასებთან მიმართებაში, რომლებიც დაწესებულია
სხვა ფირმების მიერ, უცვლელი დარჩებოდა წლიდან წლამდე. ამასთან, თვეში 1%-იანი ინფლაციის
ტემპის დროს, წლის დაწყებიდან დამთავრებამდე პერიოდისათვის მოცემული ფირმის
შეფარდებითი ფასები შემცირდება 12%-ით. ამგვარად, ინფლაცია წარმოშობს შეფარდებითი
ფასების სწრაფ ცვალებადობას. რამდენადაც შერეულ ეკონომიკაში რესურსების განაწილება
ხორციელდება შეფარდებითი ფასების შესაბამისად, მაშინ ინფლაცია წარმოშობს
მიკროეკონომიკურ დონეზე არაეფექტიანობას.
ინფლაციის დანახარჯების მეოთხე სახე დაკავშირებულია საგადასახადო კანონმდებლობის
ფორმასთან. საგადასახადო კანონმდებლობის მრავალი დებულება შედგენილია ინფლაციის

ზემოქმედების გათვალისწინების გარეშე. ამგვარად, ინფლაციას შეუძლია ნაწილობრივ
გამოიწვიოს ცალკეული პირების საგადასახადო ვალდებულებათა არაპროგნოზირებადი
ცვლილებები.
ერთ-ერთ მაგალითად საგადასახადო კანონმდებლობის უუნარობისა მხედველობაში მიიღოს
ინფლაცია, გამოდგება საშემოსავლო გადასახადი კაპიტალის ღირებულების ნაზრდიდან
ნომინალურ შემოსავალზე. დავუშვათ, აქცია იყიდეთ და შემდგომ, გაყიდეთ ერთი წლის თავზე
იმავე რეალურ ფასად. ლოგიკური იქნება ველოდოთ, რომ სახელმწიფო ამ გარიგებას არ დაბეგრავს
გადასახადით, რადგანაც თქვენ არ მიგიღიათ რეალური შემოსავალი ამ კაპიტალდაბანდებაზე.
მართლაც, ინფლაციის არარსებობისას თქვენ გადასახადს არ გადაიხდიდით. მაგრამ დავუშვათ,
რომ ინფლაციის ტემპი შეადგენს 10%-ს და თავდაპირველი ფასი, რომელიც თქვენ გადაიხადეთ
აქციაზე, 100 ლარია. იმისათვის, რომ მომავალი წლისათვის თქვენ მიიღოთ იგივე რეალური ფასი,
თქვენთვის აუცილებელია ამ აქციის უკვე 110 ლარად გაყიდვა. მოცემულ შემთხვევაში,
საგადასახადო კანონმდებლობასთან შესაბამისად, რომელიც მხედველობაში არ ღებულობს
ინფლაციის ზემოქმედებას, ეს ოპერაცია განიხილება, როგორც აქციაზე 10 ლარის ოდენობის
შემოსავლის მიღების ოპერაცია და სახელმწიფო ამ შემოსავალს ბეგრავს გადასახადით. პრობლემა,
რასაკვირველია, მდგომარეობს იმაში, რომ საგადასახადო კანონმდებლობა გამოდის თქვენი
კუთვნილი ფინანსური აქტივის ღირებულების სიდიდის ნომინალური და არა რეალური
ნაზრდიდან. როგორც სხვა მრავალ სიტუაციაში, ამჯერადაც ინფლაცია იწვევს გადასახადებით
დაბეგვრის პრინციპების დარღვევას.
ინფლაციის დანახარჯების მეხუთე სახე მდგომარეობს ფასების ცვალებადი დონის მქონე
სამყაროში ცხოვრების უხერხულობაში. ფული გვევლინება „სახაზავის“ როლში, რომლითაც
ვზომავთ ეკონომიკურ ოპერაციებს. ინფლაციის დროს ამ სახაზავის სიგრძე იცვლება. მაგალითად,
დავუშვათ, რომ ქვეყნის პარლამენტი ღებულობს კანონს, რომლის თანახმადაც 2008 წლისათვის
მეტრი ტოლი იქნება 10, 2009 წელს - 9, 2010 წელს - 8 დეციმეტრისა და ა.შ.. მიუხედავად იმისა, რომ
ეს კანონი გამოიწვევს ყოველგვარი ეჭვისა და აზრთა სხვადასხვაობის ლიკვიდაციას, ის მაინც
ძალზედ მოუხერხებელი იქნება. მაშინ, ვიღაცა გაზომავს რა დისტანციას მეტრებში, მას მოუწევს
დაზუსტება, იზომება ეს დისტანცია 2007 თუ 2008 წლის განზომილებით; ხოლო მანძილის
შესადარებლად, რომლებიც გაზომილია სხვადასხვა წლებში, მოგვიწევს შესწორებების შეტანა
„ინფლაციის“ გათვალისწინებით. ანალოგიურად ამისა, თუკი ლარის მსყიდველობითი
უნარიანობა თანდათანობით განიცდის რყევას, ის კარგავს ღირებულების საზომი ფუნქციის
შესრულების შესაძლებლობას.
არაპროგნოზირებადი ინფლაცია - არაპროგნოზირებადი ინფლაციის შედეგები, როგორც
ჩანს, უფრო დამანგრეველია, ვიდრე მდგრადი, პროგნოზირებადი ინფლაციის ნებისმიერი
დანახარჯები: ის განაპირობებს ადამიანებს შორის სიმდიდრის სპეკულაციურად გადანაწილებას.
იმის გაგება, თუ რატომ ხდება ასე, შესაძლებელია გრძელვადიანი სესხის მაგალითზე. სასესხო
კონტრაქტში, როგორც წესი, თანხმდებიან ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთზე, რომელიც
გაანგარიშებულია ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპების საფუძველზე. თუ ინფლაციის ტემპი
მოსალოდნელისაგან განსხვავებული იქნება, მაშინ რეალური შემოსავალი ex post, რომელსაც
მიიღებს კრედიტორი, განსხვავებული იქნება სავარაუდოსაგან გარიგების დადების მომენტში.
ერთი მხრივ, თუ ინფლაციის ტემპი აღმოჩნდება მოსალოდნელზე მაღალი, მაშინ მსესხებელი
დარჩება მოგებული, ხოლო კრედიტორი - წაგებული, ვინაიდან მოვალე დააბრუნებს სესხს
გაუფასურებული ლარებით. მეორე მხრივ, თუ ინფლაციის ტემპი აღმოჩნდება მოსალოდნელზე

ნაკლები, მაშინ მოიგებს კრედიტორი, რადგანაც დასაბრუნებელი თანხის ღირებულება იქნება
იმაზე მეტი, ვიდრე ივარაუდებოდა ორივე მხარის მიერ.
განვიხილოთ იპოთეკური კრედიტის მაგალითი. დავუშვათ, აღნიშნული სესხი
ოცდაათწლიანი ვადით გაიცა წლიური 6%-იანი განაკვეთით. ეს განაკვეთი დაწესდა ინფლაციის
დაბალი მოსალოდნელი ტემპიდან გამომდინარე - ვთქვათ, წინა ათწლეულებში ინფლაციის
ტემპმა შეადგინა საშუალოდ 2,5%. კრედიტორი, როგორც ჩანს, იმედოვნებს რეალური შემოსავლის
მიღებას წლიური 3,5%-ის ოდენობით, ხოლო მსესხებელი კი - აღნიშნული რეალური პროცენტის
გადახდას. მიუხედავად ამისა, თუ სესხის მოქმედების ვადის განმავლობაში ინფლაციის ტემპმა 5%
შეადგინა, მაშინ რეალური შემოსავალი ex post მხოლოდ 1% იქნება. ინფლაციის
არაპროგნოზირებადი ხასიათიდან გამომდინარე მოხდება რეალური სიმდიდრის ნაწილის
გადანაწილება კრედიტორიდან მსესხებლის სასარგებლოდ.
არაპროგნოზირებადი ინფლაცია პირდაპირ უტევს აგრეთვე იმ ადამიანებს, რომლებიც
ღებულობენ ფიქსირებულ შემოსავალს, მაგალითად პენსიას. მომუშავეთა პენსიაზე გასვლის დროს
(ზოგჯერ ადრეც) ფირმები ხშირად დებენ მათთან ხელშეკრულებას ნომინალური პენსიის
ფიქსირებული სიდიდის თაობაზე. რამდენადაც პენსიის მიღება ხელფასის გამოქვითული
ნაწილის უკან დაბრუნებაა, გამოდის, რომ მომუშავე ფირმას კრედიტს თავაზობს. ინფლაციის
პირობებში მუშაკის მიერ საპენსიო ასაკის მიღწევისას მისი შრომის გასული დანახარჯები
სრულად არ კომპენსირდება. სავარაუდოზე უფრო ძლიერი ინფლაცია აზარალებს მუშაკს ისევე,
როგორც ნებისმიერ სხვა კრედიტორს. მოსალოდნელზე დაბალი ინფლაციის ტემპი აზარალებს
ფირმას ისე, როგორც ნებისმიერ სხვა მსესხებელს.
აღნიშნული მაგალითები ინფლაციის არამდგრადი ტემპების უარყოფითი შედეგების
ნათელი დადასტურებაა. რაც უფრო არამდგრადია ინფლაცია, მით უფრო ძლიერია
განუსაზღვრელობის ფაქტორის მოქმედება როგორც მსესხებლების, ისევე კრედიტორების
მოლოდინის ფორმირებაში. რამდენადაც ადამიანთა უმრავლესობას არ სურს რისკზე წასვლა,
განუსაზღვრელობა, რომელიც დაკავშირებულია ინფლაციის არამდგრად ტემპებთან,
პრაქტიკულად ყველას ინტერესს ეხება.
არაპროგნოზირებადი ინფლაციის უარყოფითი შედეგების თვალსაზრისით იურიდიულ
პრაქტიკაში კონტრაქტების სიჭარბე, რომლებშიც შეთანხმებულია ნომინალური სიდიდეები,
უცნაურად შეიძლება მოგვეჩვენოს. შესაძლოა ველოდოთ, რომ კრედიტორები და მსესხებლები,
რომლებსაც სურთ განუსაზღვრელობისაგან თავის დაზღვევა, უნდა დებდნენ კონტრაქტებს, სადაც
წინასწარ არის შეთანხმებული რეალური სიდიდეები, ე.ი. სადაც ხდება მათი ინდექსირება ფასების
დონის ამა თუ იმ მაჩვენებლების მიხედვით. ეკონომიკურ სისტემებში, სადაც არსებობს მაღალი და
ძლიერად რყევადი ინფლაციის ტემპები, ინდექსაციამ საკმაოდ ფართო გავრცელება ჰპოვა.
ხანდახან ის ხორციელდება უფრო სტაბილური უცხოური ვალუტის გამოყენებით დადებული
კონტრაქტებით. ზომიერი ინფლაციის მქონე ეკონომიკურ სისტემებში, ისეთში, როგორიცაა აშშ-ის
ეკონომიკა, ინდექსაცია იშვიათადაა გავრცელებული. ამასთან, თვით აშშ-ში ზოგიერთი
გრძელვადიანი ვალდებულება ინდექსაციას ექვემდებარება: მაგალითად, ხანშიშესულთა
შემწეობების სიდიდეები სოციალური უზრუნველყოფის მიმართულებით ავტომატურად
კორექტირდება სამომხმარებლო ფასების ინდექსის ცვლილებებზე დამოკიდებულებით.
ინფლაციის ტემპი და მისი რყევები - ინფლაციის ანალიზი არ შეიძლება იყოს სრული ერთი
მნიშვნელოვანი მომენტის, მაგრამ მხედველობაში ნაკლებად მიღებული ფაქტის ხსენების გარეშე:
ძლიერი ინფლაცია ყოველთვის არამდგრადია. ეკონომისტებმა, რომლებმაც შეისწავლეს
სხვადასხვა ქვეყნების განვითარების გამოცდილებები, დაადგინეს, რომ ინფლაციის მაღალი

საშუალო ტემპების მქონე ქვეყნებში ინფლაციის ტემპები არსებითად იცვლება წლიდან წლამდე. ეს
ნიშნავს, რომ როდესაც მიიღება გადაწყვეტილება ინფლაციური ფულადი პოლიტიკის გატარებაზე,
მთავრობა ერთდროულად უნდა შეეგუოს ინფლაციის ტემპების მნიშვნელოვან რყევებს. ზემოთ
განხილული მიზეზების ძალით ინფლაციის არასტაბილური ტემპები აძლიერებენ
განუსაზღვრელობას როგორც კრედიტორების, ისე მსესხებლების მოლოდინის ფორმირებაში,
ქმნის რა ქონების მნიშვნელოვანი და არაპროგნოზირებადი გადანაწილების პოტენციურ
შესაძლებლობას. რთულია შეფასდეს, თუ რა უჯდება საზოგადოებას მსგავსი განუსაზღვრელობა,
მაგრამ არსებობს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ მისი სოციალური დანახარჯები მნიშვნელოვანია.
5.6. ანტიინფლაციური რეგულირების მეთოდები: მონეტარული და ფისკალური ასპექტები
წინა თავში განხილული ინფლაციის საწინააღმდეგო კომპენსაციების სხვადასხვა ვარიანტი

და მოსახლეობის სოციალური დაცვის ზოგიერთი ხერხი ეხება არა ინფლაციის მიზეზებსა და
მექანიზმს, არამედ მხოლოდ მის შედეგებს. ამიტომ ეს ღონისძიებები ანტიინფლაციური არ არის
და მათი მთავარი დანიშნულებაა ინფლაციის გამოწვეული საზოგადოებრივი დანახარჯების
შემცირება. მთავარია, მათ არ გააძლიერონ ინფლაციური პროცესი და დარჩნენ მის მიმართ
თუნდაც ნეიტრალურნი. ასევე არასწორია ფასებზე ტოტალური ადმინისტრაციული კონტროლის
მიკუთვნება ანტიინფლაციური რეგულირები–სადმი. უკვე აღინიშნა, რომ ასეთ პოლიტიკას,
უკეთეს შემთხვევაში, შეუძლია მხოლოდ დროებით, და ისიც არასავსებით, მოხსნას ინფლაციის
ფასებთან დაკავშირებული სიმპტომები. ამასთან, ინფლაცია აღმოჩნდება დათრგუნულ
მდგომარეობაში, რაც ეკონომიკას არც თუ ისე ცოტა ზიანს აყენებს. მაშასადამე, საკმარისი
საფუძველია იმისა, რომ ვამტკიცოთ: მბრძანებლობა ფასწარმოქმნის სფეროში იმდენად არ ხსნის
ინფლაციურ კვანძებს, რამდენადაც უფრო მჭიდროდ კრავს მათ. აქედან გამომდინარეობს, რომ
ნამდვილ ანტიინფლაციურ მეთოდებს უშუალო ურთიერთობა უნდა ჰქონდეთ ან ბაზრების მყარ
უწონასწორობასთან (როგორც მიწოდებასთან, ისე მოთხოვნასთან), ან თვით ინფლაციის
მექანიზმებთან.
როგორც დავრწმუნდით, მხოლოდ ღია ინფლაციისადმი შეიძლება წინააღმდეგობის გაწევა.
მართლაც, თუ ნომინალური შემოსავლების ინდექსაცია, სხვადასხვა სახის ფულადი მისაცემლები
და ა.შ. ანელებს ცხოვრების დონის ვარდნას, საქონლის ქრონიკული უკმარისობით გამოწვეული
ინფლაცია სახელმწიფოს არ უტოვებს სხვა არჩევანს, გარდა მისი ღია რეჟიმზე გადართვისა.
როდესაც ინფლაცია ღიად გადაიქცევა, მაშინ შესაძლებელია მსოფლიო თეორიასა და პრაქტიკაში
ცნობილი ანტიინფლაციური რეგულირების ხერხების გამოყენება.
ძალუძს კი სახელმწიფოს მთლიანად ამოძირკვოს ინფლაცია, საბოლოოდ გაიმარჯვოს მასზე?
ალბათ არა. ამისათვის ხომ საჭირო იქნებოდა ინფლაციის ყველა მიზეზის აღკვეთა, მისი
მექანიზმების მთლიანად დანგრევა. მაგრამ ძნელია ისეთი ეკონომიკის წარმოდგენა, სადაც
ყოველთვის დაცულია ბიუჯეტის წონასწორობა და არ არის წარმოების ნებისმიერი
სტრუქტურული ანომალიები, სადაც ადგილი არ რჩებათ მონოპოლიებს. ინფლაციისაგან თავის
დაღწევისათვის საჭირო იქნებოდა ეკონომიკის მოკლევადიანი რეგულირების სრული შეწყვეტა,
კერძოდ, საპროცენტო განაკვეთზე, აქციის კურსზე, ინვესტიციებსა და წარმოებაზე ზემოქმედების
მიზნით, ფულადი პოლიტიკის ინსტრუმენტების გამოყენებაზე უარის თქმა, რომლის გარეშე
იოლად ვერ გავა ვერცერთი თანამედროვე განვითარებული ეკონომიკა. აშშ-ში, ინგლისსა და სხვა

ქვეყნებშიც აგრძელებენ მოკლევადიანი ფულადი პოლიტიკის გატარებას, მაშასადამე,
შენარჩუნებულია მისი ყველა ინფლაციური ეფექტი.
ასევე გარედან, მსოფლიო ეკონომიკის მხრიდან მოსული ინფლაციური იმპულსების
ჩაქრობაც საჭიროა. ცნობილია, მაგალითად, მოკლევადიანი სპეკულაციური კაპიტალების
უმართავ გადაადგილებებში ჩამალული დიდი ინფლაციური საფრთხე, რასაც ხელს უწყობს
საპროცენტო განაკვეთების მერყეობის აშკარა ასინქრონიულობა. საპროცენტო განაკვეთების
მოძრაობის შეთანხმება საეჭვოა თუნდაც იმიტომ, რომ განაკვეთების ყოველ ადმინისტრაციულ
რეგულირებას შეიძლება მოჰყვეს ეროვნული ფულის ბაზრების სერიოზული დეფორმაციები, რაც
არავის არ სურს. დაბოლოს, სრულიად არაინფლაციურ ეკონომიკაში უნდა ცხოვრობდნენ ისეთი
საბაზრო ფსიქოლოგიის მქონე მოქალაქეები, რომლებსაც არ ექნებათ ინფლაციური მოლოდინის
არავითარი ნიშნები. საჭიროა ხალხი, რომელიც ფასების ნებისმიერი ზრდის შემთხვევაში მხოლოდ
ერთს დაინახავს - მათი გარდაუვალი შემცირების სიგნალს უახლოეს პერსპექტივაში.
ცხადია, თვისებათა ასეთი ერთობლიობა თავისუფალი კონკურენციის სისტემას უფრო
მეტად ახასიათებს, ვიდრე საქმის რეალურ მდგომარეობას თანამედროვე ეკონომიკაში. იგი
ინფლაციურია თავისი აგებულებით და კიდევ დიდხანს დარჩება ასეთად. გამოდის, რომ ერთხელ
და სამუდამოდ სახელმწიფოსაგან ინფლაციის მოსპობის მოთხოვნა, მიშნავს მის წინაშე
არარეალური, აშკარად შეუსრულებელი ამოცანის დაყენებას. ამიტომ, სახელმწიფოებრივი
ანტიინფლაციური პოლიტიკის მიზანი, როგორც წესი, მეტად მოკრძალებულია და იმით
გამოიხატება, რომ ინფლაცია გახადოს მართვადი, ხოლო მისი დონე საკმაოდ ზომიერი.
განვითარებული ქვეყნების გამოცდილებიდან ჩანს, რომ მხოლოდ ასეთი მიზანია რეალურად
მისაღწევი. სწორედ ასეა დამუშავებული და პრაქტიკით მრავალჯერ შემოწმებული
ანტიინფლაციური რეგულირების ქმედითი ღონისძიებების მთელი კომპლექსი.
ინფლაციის წინააღმდეგ ბრძოლის საშულებები შეიძლება ორ ნაწილად დაიყოს. ცნობილია
ანტიინფლაციური სტრატეგია, რომელიც აერთიანებს გრძელვადიანი ხასიათის მიზნებსა და
მეთოდებს. არსებობს ანტიინფლაციური ტაქტიკა, რომლისგანაც უნდა ველოდეთ შედეგებს
დროის შედარებით მოკლე პერიოდში.
ანტიინფლაციური სტრატეგიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ამოცანა ინფლაციური
მოლოდინის, პირველყოვლისა, ადაპტურ-ფასობრივის ჩაქრობაა. როგორ დავძლიოთ
ეკონომიკური სისტემის სუბიექტების ფსიქოლოგია, ვიხსნათ ისინი დანაზოგთა გაუფასურების
შიშისაგან, თავიდან ავიცილოთ საქონლისა და მომსახურების განუხრელი გაძვირებით
განპირობებული მიმდინარე მოთხოვნის დათრგუნვა?
ამისათვის, ალბათ უნდა შევაჩეროთ ინფლაცია. ეს, რა თქმა უნდა, სწორია, მაგრამ
მოსალოდნელი პრობლემა სასურველია სწრაფად გადაწყდეს მანამ, სანამ ინფლაცია კონტროლს
დაექვემდებარება. ანტიინფლაციური რეგულირების პრაქტიკიდან გამომდინარე, ამის გაკეთება
შესაძლებელია. იგი გვიჩვენებს, რომ ინფლაციური მოლოდინი ყველაზე მალე იქ დაძლიეს, სადაც
სულ ცოტა ორი პირობა სრულდებოდა.
მათგან პირველია საბაზრო სისტემის მექანიზმების ყოველმხრივი განმტკიცება. თითქოს,
იმპორტული პროდუქციის შემოტანაზე საბაჟო და სხვა შეზღუდვების შესუსტება, მცირე ბიზნესის
წახალისება, წარმოებისა და გაყიდვების დივერსიფიკაციის სტიმულირება, სისტემური
კონტროლი ბაზრების მდგომარეობაზე და მონოპოლისტური ქცევის ფაქტების დროული აღკვეთა,
ფასების ლიბერალიზაცია და სხვა მსგავსი ქმედებანი პირდაპირ არ არიან დაკავშირებული
ინფლაციის მექანიზმებთან. ეს ასეა და მიუხედავად ამისა, მათ გარეშე ინფლაციური მოლოდინის
ლიკვიდაცია შეუძლებელი ხდება. მხოლოდ ეფექტიანად მომუშავე საბაზრო მექანიზმებს

შეუძლიათ გამოიწვიონ ფასების ბუნებრივი შემცირება, ან თუნდაც მათი ზრდის შენელება.
მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი სამომხმარებლო ფსიქოლოგიის შეცვლა, ინფლაციური
მოტივებისაგან მისი განთავისუფლება. ვიდრე რიგითი მომხმარებელი არ დარწმუნდება, რომ
ფასების მერყეობამ (თუნდაც შედარებით მცირე რაოდენობის საქონელსა და მომსახურებაზე)
მიიღო „საბაზრო მოხაზულობა“, ის შეინარჩუნებს ეკონომიკისათვის დამღუპველ ერთგულებას
მიმდინარე მოთხოვნის ინფლაციური ზრდისადმი.
მეორე პირობა ისეთი მთავრობის არსებობაა, რომელიც ურყევად იცავს უმართავი
ინფლაციის თანდათანობითი აღმოფხვრის კურსს და სარგებლობს მოსახლეობის უმრავლესობის
ნდობით. ამის დამსახურება შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა მთავრობა მიზნად ისახავს
სრულიად გარკვეულ, პრაქტიკულად განხორციელებად ანტიინფლაციურ ამოცანებს, წინასწარ
აცნობებს ამის შესახებ მოქალაქეებს და მტკიცედ აღწევს მათ გადაწყვეტას. მხედველობაშია,
მაგალითად, რეგულარული შეტყობინება ინფლაციის იმ დონის შესახებ, რომლის შენარჩუნებასაც
იგი მოსახლეობას ჰპირდება, და - ამისთვის აუცილებელი ფულადი მასის ზრდის ტემპის შესახებ
მიმოქცევაში. თუ მთავრობა განუხრელად ასრულებს თავის დაპირებას, თუნდაც რამდენიმე წლის
განმავლობაში, არ დააყოვნებს განცხადების ეფექტიც: მწარმოებლებიცა და მომხმარებლებიც
თანდათანობით დარწმუნდებიან, რომ მთავრობამ არა მხოლოდ გადამჭრელი ბრძოლა
გამოუცხადა ინფლაციას, არამედ შესწევს უნარი, გააკონტროლოს მდგომარეობა, მიაღწიოს
დასახული მიზნების რეალიზაციას (განცხადების ეფექტთან დაკავშირებული პრობლემების
თეორიული დამუშავება დაიწყო ცნობილი ამერიკელი ეკონომისტის, ნობელის პრემიის
ლაურეატის (2006 წ.) ედმუნდ ფელპსის გამოკვლევებით, (Phelps E. Employment and inflation, New
York, 1979, p. 256, 280). ისინი რაც უფრო მეტად გაითავისებენ იმას, რომ მთავრობა არავითარ
შემთხვევაში არ გადაუხვევს დასახულ ანტიინფლაციურ ხაზს და აუცილებლად გააკეთებს იმას,
რასაც განცხადების სახით ჰპირდებოდა ხალხს, მით უფრო მეტად ენდობიან მას, მით მეტი
ხალისით უხამებენ თავიანთ გადაწყვეტილებას ფასებზე, მიწოდებაზე, მოთხოვნაზე,
დანაზოგებზე და ა.შ. ფულადი მასის მატებაზე წინასწარ დადგენილ ლიმიტს.
გამოდის, რომ ეს ლიმიტი, ზეგავლენას ახდენს რა ეკონომიკურ ქცევაზე, გადაიქცევა
რეალურ ძალად, რომელსაც ინფლაციური მოლოდინის შემცირება შეუძლია. რადგან ასეა,
ეკონომიკური სისტემის მონაწილენი იწყებენ მოქმედებას მთავრობასთან უნისონში, ეხმარებიან
მას ინფლაციის დაძლევაში. განცხადების ეფექტი ერთბაშად კი არა, არამედ გარკვეული
დაყოვნებით ვლინდება. იგი უმთავრესად დამოკიდებულია ფულადი შეზღუდვების შემოღებასა
და მიწოდებისა და ფასების რეალურ ცვლილებებს შორის დროის მონაკვეთზე.
განცხადების ეფექტი, როგორც ჩანს, ტექნიკურად მარტივი და სრულიდ უპრეტენზიოა.
მაგრამ სწორედ ის გახდა ანტიინფლაციური სტრატეგიის ქმედითი ელემენტი ისეთ ქვეყნებში,
როგორიცაა აშშ, ინგლისი, გერმანია, სადაც გასული საუკუნის 80-იან წლებში შეიმჩნეოდა
ინფლაციური მოლოდინის შესუსტება. ამასთან დაკავშირებით აუცილებელია ხაზგასმით
აღინიშნოს: როდესაც ეკონომიკაში ინფლაცია ბობოქრობს, ხალხი სწრაფად ხვდება, რომ
კეთილდღეობის დაქვეითება გარდუვალია და ვერავითარი ფულადი მონაცემები ამას ვერ
უშველის. მათი იმედები მთავრობისკენაა მიმართული, რომლისგანაც მოელიან არა იმდენად
დანამატებს შემოსავალზე, რამდენადაც ინფლაციასთან ბრძოლაში წარმატებას. თავის მხრივ
მთავრობას მხოლოდ იმ შემთხვევაში აქვს თავისი ანტიინფლაციური წამოწყებების პოზიტიური
შედეგების იმედი, თუ მოქალაქეთა მხარდაჭერა ექნება. ამიტომ ინფლაციურ გარემოში, მით
უმეტეს, ჰიპერინფლაციის პირობებში, ქვეყანა არ მისცემს თავს უფლებას, ჰყავდეს ისეთი
მთავრობა, რომელსაც არა აქვს ხალხის ნდობა. აღსანიშნავია, რომ ნდობის დონე სრულიადაც არ

განისაზღვრება ინფლაციის საწინააღმდეგო კომპენსაციების სიდიდით - ყველასათვის ნათელია,
რომ ისინი ულმობლად შთაინთქმება ხარჯების ინფლაციით. ხალხი ენდობა არა კეთილ, არამედ
ძლიერ მთავრობას, რომელსაც აქვს უნარი, გაბედულად წინ აღუდგეს ინფლაციას და
განახორციელოს ეს პრაქტიკულად.
ანტიინფლაციური სტრატეგიის მეორე განუყოფელი კომპონენტი გრძელვადიანი ფულადი
პოლიტიკაა. მისი განმასხვავებელი თავისებურება ფულის მასის ყოველწლიურ მატებაზე მკაცრი
ლიმიტების შემოღებაა. ეს მაჩვენებელი ყალიბდება რეალური წარმოების ზრდის გრძელვადიანი
ტემპისა და ინფლაციის ისეთი დონისაგან, რომელსაც მთავრობა მისაღებად თვლის და მისი
გაკონტროლების ვალდებულებას იღებს. სახელმწიფო ასეთი ქმედებით ეკონომიკას ამარაგებს
ფულის მინიმალურად აუცილებელი რაოდენობით, რომლის ძირითადი დანიშნულება საბაზრო
სისტემის სწრაფი განვითარების უზრუნველყოფაა.
იმისათვის, რომ ფულადი პოლიტიკა ნამდვილად ანტიინფლაციური იყოს, აღნიშნული
ლიმიტი დიდი ხნის მანძილზე უნდა შენარჩუნდეს (მაშინ ეკონომიკა, ყველაფერთან ერთად,
განცხადების ეფექტსაც შეიგრძნობს) და, რაც მთავარია, დამოკიდებული არ უნდა გახდეს
ბიუჯეტის მდგომარეობაზე, კაპიტალდაბანდების ინტენსიურობაზე, უმუშევრობის დონეზე და
ა.შ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ინფლაციურ ეკონომიკაში ფულადმა პოლიტიკამ უნდა
შეასრულოს სრულიად განსაკუთრებული, გაბატონებული როლი. ფულადი ექსპანსიის ზღვარი
უნდა გადაიქცეს ჭერად, რომელიც შეზღუდავს ფულის მასის ცვლილებებთან დაკავშირებულ
სახელმწიფოს ნებისმიერ საქმიანობას.
დავუშვათ, დროის რომელიმე მონაკვეთში ძალზე აუცილებელია საინვესტიციო პროცესის
დაჩქარება. ჩვეულებრივ ეს კეთდება ფულადი ექსპანსიის დახმარებით, რაც იწვევს კრედიტის
გაიაფებას და, მაშასადამე, კაპიტალდაბანდებების დაფინანსების შემსუბუქებას. როდესაც
ეკონომიკაში ანტიინფლაციური სტრატეგია ხორციელდება, ასეთი მოქმედება მხოლოდ იმ
პირობითაა დასაშვები, თუ საპროცენტო განაკვეთის შემცირებისათვის გამიზნული ფულის
რაოდენობის გაზრდა არ სცილდება ფულის ლიმიტის წინასწარდადგენილ ფარგლებს. წინააღმდეგ
შემთხვევაში, ფულადი პოლიტიკის როლი რადიკალურად შეიცვლება: ინფლაციის
დამუხრუჭების ნაცვლად, ის უფრო გააძლიერებს მას. იგივე შეიძლება ითქვას ცენტრალური
ბანკის ჩართვაზე ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსებაში. როგორიც არ უნდა იყოს ის, ცენტრალურ
ბანკს შეუძლია, მთავრობას ასესხოს ზუსტად იმდენი ფული, რამდენის შესაძლებლობასაც იძლევა
აღნიშნული ლიმიტი. ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში ცენტრალური ბანკი მთავრობასთან ერთად
უსათუოდ გადაიქცევა ინფლაციის ორგანიზატორად. ცხადია, ანტიინფლაციური ფულადი
სტრატეგიის განხორციელება შეუძლია მხოლოდ თანამედროვე საბანკო სისტემას, რომელსაც
სათავეში უდგას აღმასრულებელი ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი ცენტრალური ბანკი.
მაგრამ, როგორც მსოფლიო გამოცდილება გვიჩვენებს, ამ შემთხვევაშიც კი არ არის ადვილი
ანტიინფლაციური ფულადი პოლიტიკის ორგანიზება. მაგალითად, აშშ-ში, სადაც მოქმედებს
მაღალეფექტიანი საბანკო სისტემა, მრავალჯერ ყოფილა და ახლაც არის ამისი მცდელობა,
განსაკუთრებით, 2007-2009 წლების გლობალური ფინანსური კრიზისის შედეგად. თუმცა ყველა
ცდა წარუმატებლად დასრულდა, რადგანაც ბიუჯეტური უწესრიგობით, ეკონომიკური
კონიუნქტურის მხარდაჭერის აუცილებლობით და ა.შ. დამძიმებული სახელმწიფო მერყეობდა,
გადაუხვევდა ხოლმე დასახული ანტიინფლაციური კურსიდან, ეკონომიკას „ბერავდა“ ფულის
ზედმეტი რაოდენობით. ამგვარმა გადახრებმა მხოლოდ გააძლიერეს ინფლაციური მოლოდინი,
გაართულეს ინფლაციის დაძლევის ამოცანა. ცხადი გახდა, რომ თუ სახელმწიფო დარწმუნებული
არ არის თავის უნარში - ბოლომდე მიიყვანოს ანტიინფლაციური ფულადი სტრატეგია, უკეთესია

საერთოდ არ წარმოიწყოს ეს საქმე. მეტ-ნაკლებად თანმიმდევრული ფულადი სტრატეგია
განხორციელდა რ. რეიგანის დროს, რაც სწრაფად დაეტყო ფასების მოძრაობას ამერიკის
ეკონომიკაში.
მკაცრი ფულადი შეზღუდვების რეჟიმი მიეკუთვნება ეკონომიკის ძლიერმოქმედი
რეგულატორების ჯგუფს. მაგრამ მისი გამოყენება ძალზე საფრთხილოა. საქმე ისაა, რომ
განვითარებული ეკონომიკის ქვეყნებში, სერიოზული ინფლაციის პირობებშიც კი, აგრძელებენ
ფუნქციონირებას წარმოების მხარდამჭერი მექანიზმები, რომლებიც წინააღმდეგობას უწევენ მის
მკვეთრ ვარდნას. ეს საბაზრო მექანიზმები მოთხოვნაზე ფასების გარკვეულ ელატიკურობას
ინარჩუნებენ. და როდესაც ამ უკანასკნელის ზრდას ამუხრუჭებს ფულადი შეზღუდვები, მათ
ზეგავლენას ფასებიც განიცდიან. ამიტომაც სახელმწიფოს მიერ ფულადი ლიმიტების შემოღებასა
და მათ განუხრელ დაცვას ბოლოს და ბოლოს ნამდვილად შეუძლია გამოიწვიოს ინფლაციური
პროცესის გარკვეული სტაბილიზაცია. ამაზე მეტყველებს, მაგალითად, აშშ-ისა და ინგლისის
ეკონომიკების განვითარება 80-იანი წლების მეორე ნახევარში.
აღსანიშნავია ერთი უმნიშვნელოვანესი გარემოება. საკმარისია, მხოლოდ ფულადი
შეზღუდვებით როგორმე მოხერხდეს ფასების ზრდის ტემპის სტაბილიზება, რომ ცვლილებას
იწყებს ინფლაციური მოლოდინი, ხოლო მის კვალდაკვალ პროპორცია ფულადი შემოსავლების
მოსახმარებელ და დასაზოგ ნაწილებს შორის. რაც უფრო სუსტია ადაპტური ინფლაციური
მოლოდინი, მით უფრო (სხვა თანაბარ პირობებში) მეტია მიდრეკილება დაზოგვისადმი, მაღალია
მისი მოცულობა. თავის მხრივ, დანაზოგის მოცულობის გაფართოება საბიუჯეტო პრობლემების
გადაწყვეტის შესაძლებლობას იძლევა, კერძოდ, დეფიციტის დაფინანსებისას, ცენტრალური
ბანკის სესხის სულ უფრო ნაკლები გამოყენებით. ასეთ პირობებში თანმიმდევრული
ანტიინფლაციური ფულადი პოლიტიკის გატარება ბევრად იოლია. ამრიგად, გრძელვადიანი
ფულადი სტრატეგიის რეალიზაცია თვითგაძლიერებადი პროცესია. ფულადი რეგულირების
ყოველი წარმატება ერთდროულად არის მისი შემდგომი ეფექტიანი განხორციელების პირობა.
ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ, რადგან საბაზრო მექანიზმები არსად არ მუშაობენ იდეალურად,
ფულადი შეზღუდვების რეჟიმის დანერგვა, რომელიც თავდაპირველად აუცილებლად იწყება
საპროცენტო განაკვეთის მკვეთრი ზრდით, სრულიადაც არ მიმდინარეობს უმტკივნეულოდ. ახლა
უკვე ცხადია, რომ გასული საუკუნის 70-იანი წლების დასაწყისში აშშ-ის ფსს-ის ამგვარი ქმედება
გახდა გამაკოტრებელი ტალღების ერთ-ერთი მიზეზი, რომელმაც სხვებთან ერთად არ დაინდო
ისეთი მსხვილი კორპორაციაც კი, როგორიც არის „პენსენტრალ რეილროუდი“, ხოლო 1981-1982
წლებში ხელი შეუწყო რეცესიას, რომელმაც მთელი ამერიკის ეკონომიკა მოიცვა. აქ არაფერია
გასაკვირი. დამოუკიდებელი ბიზნესის ეროვნული ფედერაციის მონაცემებით, 1982 წლის
დასაწყისში იძულებული იყო გადაეხადა მოკლევადიან კრედიტებზე განსაკუთრებით მაღალი
განაკვეთი (16-18,9%) აშშ-ის მცირე ფირმების 79%-ს (ორი წლით ადრე ანალოგიური მაჩვენებელი
შეადგენდა მხლოდ 35%-ს). საპროცენტო განაკვეთის ასეთმა „წნეხმა“ გაანადგურა ბევრი
სიცოცხლისუნარიანი საწარმო, გამოიწვია წარმოებისა და სამუშაო ადგილების ნაწილის დაკარგვა.
ანტიინფლაციური რეგულირების კიდევ ერთი სტრატეგიული ამოცანაა ბიუჯეტის
დეფიციტის შემცირება მისი სრული ლიკვიდაციის პერსპექტივით, ვინაიდან, როგორც დავინახეთ,
დაფინანსების ნებისმიერი წესის დროს ის გარდაუვალად აძლიერებს ინფლაციას. ამ პრობლემის
გადაჭრა შეიძლება ორი გზით - გადასახადების გადიდებით ან სახელმწიფო ხარჯების
შემცირებით. ამათგან უპირატესობა მაინც მეორე გზას ენიჭება. საქმე ისაა, რომ საგადასახადო
წნეხის გამკაცრებამ უკეთეს შემთხვევაში შეიძლება მოიტანოს მხოლოდ წუთიერი
ანტიდეფიციტური შედეგი. გრძელვადიანი ასპექტით კი ასეთი პოლიტიკა ჩვეულებრივად იწვევს

შრომისა და ინვესტირების სტიმულების შემცირებას, ეკონომიკური განვითარების შენელებას და
შესაბამისად, სახელმწიფო ბიუჯეტის შენატანების შემცირებას. არ უნდა დაგვავიწყდეს მეორე
გარემოებაც: მაღალი საგადასახადო განაკვეთი, განსაკუთრებით, საწარმოს მოგებაზე,
საგადასახადო სისტემის საყოველთაო რყევადობა თავისთავად ინფლაციური ფაქტორებია.
თანამედროვე საგადასახადო პოლიტიკა კი ევოლუციას ახდენს საწინააღმდეგო მიმართულებით -
ლიბერალიზაციის, განაკვეთების შემცირებისაკენ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მთავრობის სწორი
მიმართულება, რომელსაც გადაწყვეტილი აქვს ბიუჯეტის დეფიციტის აღკვეთა, იმით კი არ
გამოიხატება, რომ მან რაც შეიძლება მეტი აიღოს ეკონომიკისაგან, არამედ იმით, რომ ნაკლები
მისცეს მას სახელმწიფო ხაზინიდან.
აღსანიშნავია შემდეგი მნიშვნელოვანი მომენტიც: საგადასახადო სისტემის სრულყოფა
შეიძლება დაუბრკოლებლივ გარდაიქმნას ანტიინფლაციური სტრატეგიის ელემენტად. მოგებაზე
გადასახადის განაკვეთის შემცირება დამატებით იმპულსს მისცემს საინვესტიციო პროცესს,
რისგანაც შორეულ პერსპექტივაში მოსალოდნელია წარმოები, დასაქმებისა და შესაბამისად,
დასაბეგრი შემოსავლების გაზრდა. საბოლოო ანგარიშით, მოსალოდნელია სახელმწიფო
შემოსავლების ზრდა და დეფიციტის შემცირება. რაც შეეხება საშემოსავლო გადასახადის
განაკვეთს, მისი შემცირება გამოიწვევს კერძო (შინამეურნეობების, წვრილი და საშუალო ბიზნესის)
დანაზოგების გაზრდას. ამ უკანასკნელის მატება მოხმარდება როგორც ეკონომიკური
განვითარების დაფინანსებას, ისე ბიუჯეტის დეფიციტის დაფარვას. ასეთი ვარიანტი შედარებით
უკეთესია, ვიდრე სამთავრობო სესხები ცენტრალურ ბანკში ან ფულადი ემისია. თუმცა, უნდა
აღინიშნოს, რომ მოვლენათა ასეთი შემობრუნება შესაძლოა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ
განაკვეთების შემცირება ძირითადად შეეხება მაღალშემოსავლიანებს, რადგანაც სწორედ მათ
მლობელებს აქვთ მიდრეკილება შემოსავლების გაზრდილი ნაწილის დანაზოგებად
გადაქცევისაკენ, ღარიბები კი მათ მოხმარებაზე დახარჯავენ.
მაგრამ, ყოველივე ეს მომავლის საქმეა. თუკი განვიხილავთ უახლოეს პერსპექტივას, უნდა
ვაღიაროთ: ანტიინფლაციური რეზერვები, რომლებიც დაბეგვრას ექვემდებარება, ძირითადად
შეზღუდულია. ამიტომ ძირითადი დატვირთვა მაინც სახელმწიფო ხარჯების შემცირებაზე მოდის.
მაგრამ ისიც უნდა ითქვას, რომ საბიუჯეტო ასიგნებების, და მასთან ერთად დეფიციტის შემცირება
რთული პროცესია, რომელიც საკმაოდ ხანგრძლივ დროს მოითხოვს. დაუშვებელია ბიუჯეტის ამა
თუ იმ მუხლის მასშტაბური წუთიერი სეკვესტრი. საჭიროა სტრატეგია, სახელმწიფო ბიუჯეტის
წონასწორობის აღდგენის პერსპექტიული გეგმა.
დამოუკიდებლად იმისა სახელმწიფო სწორად მოქმედებს თუ არა, რამდენად ეტევა საბაზრო
ეკონომიკის მიერ მისთვის განკუთვნილ ფარგლებში, ბიუჯეტის ხარჯების უკან დგას მისი
ვალდებულებები ეკონომიკისა და მოსახლეობის წინაშე. მოულოდნელმა უარის თქმამ კი ამ
ვალდებულებების შესრულებაზე, შეიძლება გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი ეკონომიკური
დანაკლისი. მაგალითად, ავიღოთ სახელმწიფო დოტაციები ან ზარალიანი ფირმების
ეკონომიკური საქმიანობის მხარდაჭერის ხერხები ბიუჯეტის საშუალებათა ხარჯზე. საბაზრო
ეკონომიკის ორგანიზაციის პრინციპების თვალსაზრისით ბევრი ასეთი ქმედება
დაუსაბუთებელია. დავუშვათ, ისინი ერთბაშად შეწყდა. ალბათ, დაუყოვნებლივ შემცირდება
დეფიციტი. მაგრამ, სრულიად ნათელია, რომ ამას მოჰყვება საწარმოთა მასობრივი გაკოტრება და
მუშაკთა სამუშაოდან განთავისუფლება, დაიწყება უმუშევრობის სწრაფი ზრდა, რაც ორმაგ
დარტყმას მიაყენებს ბიუჯეტს. საჭირო გახდება უმუშევართა დამატებითი რაოდენობის
სოციალურ უზრუნველყოფასთან, მათ გადამზადებასთან, შრომით მოწყობასთან და ა.შ.
დაკავშირებული სახელმწიფო ხარჯების გაზრდა. გარდაუვალი შეიქმნება შემოსავლების

შემცირება. ბიუჯეტი დარჩება გადასახადების იმ ნაწილის გარეშე, რომელიც საწარმოებიდან
შედის მასში, რადგან იმათგან, ვინც გაკოტრდა, ბუნებრივია, ვერაფერს ვერ აიღებს. შემცირდება
საშემოსავლო გადასახადის თანხაც, ხელფასდაკარგული უმუშევრები გადავლენ გაცილებით მწირ
სახელმწიფო უზრუნველყოფაზე.
მაგრამ ჯერ კიდევ უცნობია, როგორი იქნება საბოლოო შედეგი. გამორიცხული არაა, როცა
მთავრობა ცდილობს ინფლაციის შეზღუდვას, მაგრამ აკეთებს მას ძალიან აჩქარებით, სახელმწიფო
ხარჯების მასირებული შემცირების გრძელვადიანი შედეგების გაუთვალისწინებლად, ის
წააწყდება დეფიციტის გაზრდის, ინფლაციის დაჩქარების უკუმოქმედ ეფექტს. მაგალითად, აშშ-ში
უმუშევრობის მხოლოდ ერთი პროცენტი ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტს ზრდის მინიმუმ 30
მლრდ დოლარით, რომელთაგან 25 მლრდ დოლარი საგადასახადო შემოსავლების შეფარდებითი
შემცირებაა, ხოლო 5 მლრდ დოლარი დამატებითი მისაცემლები და შეღავათები სახელმწიფო
სოციალური უზრუნველყოფის პროგრამით.
ბიუჯეტის დეფიციტის აღკვეთის გარეშე ინფლაციაზე კონტროლის დაწესების ყოველგვარი
ცდა, უდავოდ, უპერსპექტივოა. ამასთან, დეფიციტის საწინააღმდეგო ღონისძიებების
განხორციელება მოითხოვს განსაკუთრებულ წინდახედულობას (იმაზე არანაკლებს, რაც საჭიროა
ანტიინფლაციური ფულადი პოლიტიკის ორგანიზაციის დროს), მოსალოდნელი ნეგატიური
ეფექტების წინასწარ შეფასებასა და მათ თავისდროულ კომპენსაციას. რაც შეეხება პრინციპებს,
რომლებიც საფუძვლად უდევს ბიუჯეტის ხარჯების შემცირებას, მთავარი მათ შორის ცნობილია:
თანდათანობით უნდა შეიკვეცოს სახელმწიფოს საქმიანობის იმ სახეების დაფინანსება, რომელთა
გადაცემაც თავისუფლად შეიძლება საბაზრო სისტემაზე. ლაპარაკია სახელმწიფოს ზედმეტი
ჩარევის შეწყვეტაზე საინვესტიციო პროცესებში და საბიუჯეტო კაპიტალდაბანდე-ბების
მოცულობის შემცირებაზე, დაუსაბუთებელი დოტაციებისა და სუბსიდიების გაუქმებაზე,
განათლების ნაწილობრივ პრივატიზაციაზე და ა.შ.
ყველაზე უკეთესია, როდესაც ბრძოლა დეფიციტთან მიმდინარეობს ერთიანი
ანტიინფლაციური სტრატეგიის ფარგლებში და განმტკიცებულია მისი სხვა ელემენტებით. მათ
რიცხვს მიეკუთვნება სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის სახელმწიფო სტიმულირება და
წარმოების სტრუქტურული გარდაქმნა, საინვესტიციო ნაკადების ორიენტაცია იმ სექტორებზე,
რომლებიც საქონლით უზრუნველყოფენ სამომხმარებლო ბაზარს, სამხედრო ეკონომიკის
დემილიტარიზაცია და კონვერსია. სწორი ფულადი პოლიტიკის ორგანიზებითა და ბიუჯეტის
დეფიციტის შემცირებით, სახელმწიფო ინფლაციის პრობლემას უდგება მოთხოვნის მხრიდან,
ცდილობს მის ისე დარეგულირებას, რომ მოხსნას ბაზრების ინფლაციური უწონასწორობა.
როდესაც ეს ეხმარება სტრუქტურულ გარდაქმნებს, ამით ხსნის ინფლაციაზე შეტევის მეორე
ფრონტს, რომელიც გადის საქონლის მიწოდებაზე.
მარეგულირებელი მექანიზმების (პირველ ყოვლისა, საგადასახადო და საკრედიტო)
ამოქმედებით სახელმწიფო ხელს უწყობს მეცნიერებატევადი, ტექნიკურად სრულყოფილი
საქონლისა და მომსახურების (საყოფაცხოვრებო ელექტრონიკის, კავშირგაბმულობის,
ინფორმაციის საშუალებების და ა.შ.) გაყიდვის გაფართოებას, ახალი დინამიკური ბაზრების
ჩამოყალიბებას. მიწოდების მატება, ჭარბი მოთხოვნის კონპენსირებით, დამაქვეითებელ
ზეგავლენას ახდენს ფასებზე, ამუხრუჭებს ინფლაციას. შემთხვევითი არ არის, რომ თანამედროვე
სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის მოწინავე პოზიციებზე მყოფ ქვეყნებში ინფლაცია საიმედოდ
კონტროლდება.
ეფექტიანი ანტიინფლაციური სტრატეგია ისე უნდა აიგოს, რომ მინიმუმამდე იქნეს
დაყვანილი ეროვნულ ეკონომიკაზე გარეშე ინფლაციური იმპულსების ზემოქმედება.

განსაკუთრებით ეს ეხება მათ, რომლებიც დაკავშირებულია სპეკულაციური მოკლევადიანი
კაპიტალის საზღვრებს იქით გადასვლას. რადგანაც კაპიტალის მოძრაობა კონცენტრირებულ
გამოსახულებას საგადასახდელო ბალანსის სალდოში იღებს, აუცილებელია მისი ინფლაციური
ეფექტის მოხსნა.
დავუშვათ, საგადასახდელო ბალანსის სალდო დადებითია, რაც ქვეყანაში
საზღვარგარეთიდან კაპიტალების ნაღდ მოზღვავებას ნიშნავს. შემდეგ, კაპიტალი იყოფა ორ
ძირითად ნაკადად. მისი ერთი ნაწილი საბანკო სისტემაში შეაღწევს, ზოგიერთი გადაიყვანება
ეროვნულ ვალუტაში და, გადაიქცევა რა, დავუშვათ, მოკლევადიან კრედიტად, იღებს ლიკვიდურ
ფორმას, ავსებს ფულის მარაგს ეკონომიკაში. კაპიტალის მეორე ნაკადს ღებულობს მთავრობა,
რომელიც სესხულობს საზღვარგარეთ და უკან აბრუნებს თავის სასესხო ვალდებულებებს. სწორედ
ასე იქცეოდა რ. რეიგანის ადმინისტრაცია მაშინ, როცა აფინანსებდა აშშ-ის ფედერალური
ბიუჯეტის დეფიციტს. 80-იანი წლების შუა პერიოდში ის საზღვარგარეთის წყაროებიდან
ყოველწლიურად იღებდა დაახლოებით 100 მლრდ დოლარს, რაც თითქმის უტოლდებოდა
ფედერალური დეფიციტის ნახევარს.
როგორც პირველ, ისე მეორე შემთხვევაშიც ინფლაციური ეფექტები თვალში საცემია.
შეიძლება თუ არა მათი მოხსნა ან, როგორც ეკონომისტები იტყვიან, სტერილიზაცია? ეს
ეროვნული ცენტრალური ბანკის დახმარებაზეა დამოკიდებული. აღნიშნულ სიტუაციებში მას
მოუწევს სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების გაყიდვის მოცულობის არსებითი გაფართოება, რათა
შეამციროს ფულის გაზრდილი მასა, მათი გარკვეული ნაწილი გადაიტანოს ცენტრალიზებულ
რეზერვებში.
ინფლაციის საწინააღმდეგო საშუალებად შეიძლება ვალუტის კურსის ამაღლების გამოყენება.
იგი იწვევს საზღვარგარეთიდან შემოტანილ საქონელსა და მომსახურებაზე ფასების დაწევას,
მაშასადამე, შემცირებისკენ უბიძგებს ფასების საერთო დონეს ეკონომიკაში. არ შეიძლება არ
აღვნიშნოთ ამ რეგულირების დიდი წინააღმდეგობრიობის შესახებ, რაც არსებითად ამცირებს მის
ეფექტიანობას.
თუმცა ვალუტის კურსის ამაღლების შემთხვევაში ნამდვილად ჩნდება იმპორტული ფასების
შემცირების ტენდენცია, მაგრამ გარდუვალად ძვირდება ექსპორტი, რომელსაც სულ უფრო
უძნელდება საგარეო ბაზრებზე გასვლა. ამიტომ უარესდება სავაჭრო და მის კვალობაზე,
საგადასახდელო ბალანსიც. ვალუტის კურსის შემცირება ასტიმულირებს ექსპორტის
გაფართოებას. სამაგიეროდ, იმავდროულად იწყება ფასების ზრდა იმპორტულ საქონელსა და
მომსახურებაზე. ადრე თუ გვიან ის ზეგავლენას ახდენს ქვეყანაში ფასების საერთო დონეზე, მათ
რიცხვში საექსპორტო პროდუქციაზეც. ფასები მასზე იზრდება, რის გამოც მოსალოდნელია
ექსპორტის კონკურენტული პოზიციების შესუსტება მსოფლიო ბაზარზე და მისი მოცულობის
შემცირება. სხვა სიტყვებით, ნეგატიურ ტენდენციებს, რომლებიც თავს იყრიან იმპორტულ
ფასებში, ბოლოს და ბოლოს შეუძლიათ გადაძლიონ ის პლუსები, რასაც ვალუტის კურსის
შემცირება აძლევს ექსპორტს (ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, ბევრი შემოაქვს თუ არა
ქვეყანას და, კერძოდ, რა - ნედლეული თუ მზა პროდუქცია).
ასეთია ანტიინფლაციური სტრატეგიის ძირითადი ნიშნები. შევნიშნოთ, რომ მას წარმოქმნის
ხანგრძლივი მოქმედების მექანიზმები, რომელთა ეფექტს ეკონომიკა მხოლოდ ხანგრძლივი
დროის გასვლის შემდეგ შეიგრძნობს. თუ, მაგალითად, დაწყებულია სტრუქტურული გარდაქმნა,
რომლისთვისაც გამოყოფილია ბიუჯეტის ასიგნებები, ვთქვათ, ფეხსაცმლების ფაბრიკის
ასაშენებლად, მაშინ პირველ წლებში ინფლაციური გარღვევა მოთხოვნასა და მიწოდებას შორის
არაიმდენად შემცირდება, რამდენადაც გაიზრდება. თავდაპირველად გაიზრდება მხოლოდ

მოთხოვნა იმ პირთა ხელფასების ხარჯზე, ვინც ქვაბულს თხრიდა, აშენებდა შენობას, ამონტაჟებდა
მოწყობილობას და ა.შ. და მხოლოდ ამის შემდეგ, შეიძლება იმედი ვიქონიოთ, რომ გამოჩნდება
საძიებელი მიწოდება (ფეხსაცმელი), რომელიც წარმოების სტრუქტურული ცვლილებების
შედეგებს ასახავს. როგორც დავინახეთ, ბიუჯეტის გაწონასწორებისათვის, ინფლაციური
მოლოდინის ჩასაქრობად, გრძელვადიანი ფულადი პოლიტიკის მოსაწესრიგებლად დიდი დროა
საჭირო, მაგრამ როგორ მოვიქცეთ მაშინ, როდესაც ინფლაციური გარემო აუტანელია და ლოდინი
უკვე შეუძლებელი? ამ შემთხვევაში მხოლოდ გრძელვადიანი მექანიზმებით ვერაფერს გავხდებით.
საჭიროა ანტიინფლაციური რეგულირების ტაქტიკური, სწრაფმოქმედი პოტენციალის
მობილიზება.
მოკლევადიანი ანტიინფლაციური პოლიტიკის მეთოდები გათვალისწინებული არ არის
ინფლაციის მიზეზების აღკვეთისა და მისი ძირითადი მექანიზმების დემონტაჟისათვის.
მეტწილად ისინი საგანგებო ხასიათისაა და ინფლაციური დაძაბულობის დროულად შენელების,
ინფლაციური პროცესის ტემპერატურის დაკლებისაკენაა მიმართული. თუ იმასაც
გავითვალისწინებთ, რომ მოკლევადიანი რეგულირების რეზერვები სრულიადაც არაა უსაზღვრო,
მაშინ გამოდის: ანტიინფლაციურმა ტაქტიკამ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა შეცვალოს
ანტიინფლაციური სტრატეგია. ლაპარაკია ეკონომიკაზე წინასწარი, თერაპიული ზემოქმედების
შესახებ, რომელიც მოწოდებულია მოამზადოს იგი ინფლაციური სენისაგან უფრო რადიკალური
მკურნალობისათვის.
რამდენადაც მხოლოდ იმ ეკონომიკის განკურნება შეიძლება, სადაც ღია ტიპის ინფლაცია
აღინიშნება, დაავადების სიმძიმე იზომება ფასების ზრდის ტემპით, ხოლო ეს უკანასკნელი
განპირობებულია მიწოდებასა და მოთხოვნას შორის ინფლაციური გარღვევის სიდიდით. აქედან
გამომდინარე, ანტიინფლაციური ტაქტიკა მაქსიმალურ შედეგს იძლევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში,
როდესაც ან მოთხოვნის ადეკვატური ამაღლების გარეშე დაეხმარება მიწოდების ზრდას ან ხელს
შეუწყობს მიმდინარე მოთხოვნის შემცირებას მიწოდების შესაბამისი ვარდნის გარეშე. ნებისმიერი
ინფლაციასაწინააღმდეგო სხვა ღონისძიება ნაკლები ეფექტის მომტანია, ხოლო თუ მაინც
შეამცირებენ ინფლაციურ გარღვევას, მაშინ ის უთუოდ არამაქსიმალური შესაძლო დონისა იქნება.
ანტიინფლაციური ტაქტიკის პირველი ვარიანტის ფარგლებში უნდა გამოიყოს ეკონომიკის
საქონლურობის დონის ამაღლების სამთავრობო მხარდაჭერა. მხედველობაშია, ვთქვათ, იმ
საწარმოთა შეღავათიანი დაბეგვრა, რომლებიც ახდენენ წარმოების თანამდევი პროდუქტებისა და
მომსახურების თავისუფალ გაყიდვას, ან კიდევ, კეთილი განწყობილება იმ ბანკების მიმართ,
რომლებმაც ხელი მოჰკიდეს კომერციული ინფორმაციის მარაგების დამუშავებასა და საქონლის
ბაზრების მონაცემებით ვაჭრობას. როგორც წესი, დივერსიფიკაციის ასეთი სახესხვაობა, მით
უმეტეს, თუ იგი სახელმწიფოს დახმარებას ემყარება, არსებით დანახარჯებს, მათ შორის,
ხელფასზეც, არ მოითხოვს, ამიტომაც ხელს უწყობს მიწოდების მატებას, თუნდაც ინფლაციური
გადახრების დროებით გამოსწორებას. ცხადია, აღნიშნული ანტიინფლაციური რესურსი
ტექნიკური ხასიათისაა: ეკონომიკის საქონლურობის დონის გაზრდა მხოლოდ გარკვეულ
ზღვრამდეა შესაძლებელი.
ახლა განვიხილოთ ანტიინფლაციური პოლიტიკის მეორე ვარიანტი, რომელიც მიმდინარე
მოთხოვნის რეგულირებას ითვალისწინებს. ჩვეულებრივ, მისი მიზანი დანაზოგის ნორმის
ამაღლება და მისი ლიკვიდურობის დონის შემცირებაა.
თუ მთავრობას გადაწყვეტილი აქვს, ზემოქმედება მოახდინოს ფულადი შემოსავლების
მფლობელთა ქცევაზე, აღუძრას მათ მიმდინარე მოთხოვნის ხარჯზე დანაზოგის გაზრდის
სურვილი, როგორც ცნობილია (ღია ინფლაციის პირობებში მომხმარებელი სწორედ

საწინააღმდეგოში არიან დაინტერესებულნი), მაშინ, პირველ ყოვლისა, ანაბრებზე საპროცენტო
განაკვეთის არსებითი ამაღლებისათვის უნდა იზრუნოს. ისე უნდა გაკეთდეს, რომ იგი არავითარ
შემთხვევაში არ უნდა იყოს ფასების ზრდის მიმდინარე ტემპისა და ადაპტური მოლოდინის
დონის ჯამზე ნაკლები. წინააღმდეგ შემთხვევაში სათუოა დანაზოგის ნორმის გაზრდა, რადგან
მეანაბრე, რომელიც თავის ფულს აძლევს ბანკს და ამით გარკვეული ვადით განშორდება მას,
უფლებამოსილია ივარაუდოს, რომ არ იზარალებს არც დღეს, არც მომავალში. მაგრამ, ცხადია,
ანტიინფლაციური საპროცენტო პოლიტიკის შესაძლებლობები არაა უსაზღვრო. ანაბრებზე
საპროცენტო განაკვეთის სწრაფი ამაღლება იწვევს კრედიტის დაუყოვნებლივ გაძვირებას, რამაც
შეიძლება დამღუპველად იმოქმედოს ინვესტიციებისა და წარმოების მოცულობაზე.
მაგრამ ადამიანს ხომ თავისი დანაზოგები მარტო ბანკებში არა აქვს შენახული, იგი შეიძლება
და აუცილებელიცაა გამოიყენო საკმაოდ მაღალი პროცენტით სახელმწიფო ობლიგაციების
შესაძენად, ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ საკუთრების აქციონერულ ფორმებში,
პრივატიზებაში, მიწის ნაკვეთებზე, ოქროსა და სხვა ფასეულობებზე პერსპექტიულ დაბანდებებში.
ხაზგასმით აღვნიშნავთ: ჰიპერინფლაციის პირობებში მისაღებია ნებისმიერი საშუალება, რომელიც
შეაჩერებს ამ დამანგრეველ პროცესს. მთავარია, მათ ჰქონდეთ რეალური ანტიინფლაციური
ეფექტი. იგი შესამჩნევად მაშინ იზრდება, როცა სახელმწიფო არ იზღუდება მხოლოდ დანაზოგის
ნორმის გადიდებით. საქმე ისაა, რომ დანაზოგი მრავალნაირია. არის, მაგალითად, დეპოზიტები
მოთხოვნამდე, რომელთაც აქვთ ძალიან მაღალი ლიკვიდურობა, ე.ი. ნებისმიერ მომენტში
შეუძლიათ გადაიქცნენ ნაღდ ფულად, ინფლაციური უწონასწორობის გამაძლიერებელ დამატებით
მიმდინარე მოთხოვნად. ცხადია, რომ ინფლაციურ ეკონომიკაში საჭიროა დანაზოგის
ლიკვიდურობის დონის შემცირებისაკენ მიმართული ღონისძიებები, კერძოდ, პრაქტიკაში
მიღებულია ვადიან ანაბრებზე გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთის დაწესება და მრავალი სხვა
ხერხი, მიმართული დეპოზიტების რაც შეიძლება ხანგრძლივად შენარჩუნებისაკენ საბანკო
სისტემაში. ზოგჯერ კი იყენებენ მოთხოვნამდე ანაბრების დროებით გაყინვას.
რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს რეზერვში აქვს ისეთი რადიკალური ვარიანტი, როგორიცაა
კონფისკაციური ტიპის ფულადი რეფორმა. პროცენტებთან და დანაზოგებთან დაკავშირებული
პრობლემების ნაცვლად, რომლის შედეგი, ზოგადად რომ ვთქვათ, პრობლემატურია, მას შეუძლია
მიიღოს ყველაზე მარტივი გადაწყვეტილება - ექსპროპრიაცია გაუკეთოს მოსახლეობის კუთვნილი
ფულადი შემოსავლების ნაწილს და ამით შეამციროს მიმდინარე მოთხოვნა. მაგრამ ადვილი
შესამჩნევია, რომ მსგავს ქმედებას არსებითად არა აქვს ურთიერთობა ინფლაციის ფესვებთან და
მექანიზმებთან, და ყველაზე დიდი, რაც მას შეუძლია, მხოლოდ ინფლაციური გარღვევის
ოდენობის მოკლე დროით შემცირებაა. კონფისკაციური რეფორმები, როგორც წესი, არ
ხორციელდება და ხშირად ისინი თან ახლავს ომების დამთავრებას და სხვა სოციალურ-
პოლიტიკურ კატაკლიზმებს. რაც შეეხება მშვიდობიანი დროის ეკონომიკას, ესოდენ სარისკო
ღონისძიების წამომწყებმა მთავრობამ წარმატებაზე შეიძლება იოცნებოს მაშინ, თუ სარგებლობს
მოქალაქეთა უსაზღვრო ნდობით, რომლებიც მზად არიან თავიანთი დღევანდელი შემოსავლები
შესწირონ ეკონომიკის მომავალ აყვავებას, ან როდესაც მთლიანად ამოწურულია ინფლაციის
საწინააღმდეგო მოქმედების სხვა ხერხები.

თემა - 6. ეკონომიკური რყევების თეორია
6.1. მოკლევადიანი და გრძელვადიანი რყევები
ეკონომიკური რყევების პრობლემა მუდმივად აღელვებს ეკონომისტებსა და პოლიტიკოსებს. როგორც ნახ.

1-ზეა ნაჩვენები, მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალური მოცულობის ზრდის ტემპი ძლიერ რყევებს განიცდის
წლიდან წლამდე. ხშირად ადგილი აქვს საქმიანი აქტივობის მკვეთრ ვარდნას – პერიოდებს, რომლის
განმავლობაშიც შემოსავლები მცირდება, ხოლო უმუშევრობა იზრდება. მაგალითად, 1982 წელს აშშ-ში ძლიერი
ვარდნის დროს მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალური მოცულობა 2,5%-ით შემცირდა, ხოლო უმუშევრობის
დონემ 10%-ს გადააჭარბა, 1990 წელს კი GDP ბუნებრივ დონესთან შედარებით 2,2%-ით ნაკლები იყო, ხოლო
უმუშევრობის დონემ სამუშაო ძალის 7,7% შეადგინა. 2008 წელს მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის შედეგად,
რომელიც აშშ-ში იპოთეკური დავალიანების კრიზისის შედეგად განვითარდა, ინდუსტრიულად
განვითარებულ ქვეყნებში მკვეთრად შემცირდა წარმოების რეალური მოცულობა და გაიზარდა უმუშევრობა.
როგორც წესი, რეცესიის პერიოდში მცირდება აგრეთვე სამუშაო კვირაც: მუშაკთა უმრავლესობა დაკავებულია
არასრული სამუშაო დროით, მცირდება აგრეთვე საზეგანაკვეთო მუშაკთა რაოდენობაც.
წარმოების მოცულობისა და დასაქმების ასეთ რყევებს ეკონომისტები ზოგჯერ ეკონომიკურ ციკლებს
უწოდებენ. მიუხედევად იმისა, რომ აღნიშნული ტერმინი გულისხმობს ეკონომიკური რყევების რეგულარულ
და პროგნოზირებად ხასიათს, სინამდვილეში არაფერი მსგავსი პრაქტიკაში არ შეიმჩნევა. ეკონომიკური რე-
ცესიები საკმაოდ არარეგულარული მოვლენაა.
ნახ. 1. აშშ-ში მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალური მოცულობის ზრდის ტემპი. მთლიანი შიდა პროდუქტის
რეალური მოცულობის საშუალოწლიური ზრდის ტემპი შეადგენს 3%-ს, მაგრამ ადგილი აქვს ამ საშუალო ტემპიდან
მნიშვნელოვან გადახრას. რეცესია – ეს ის პერიოდებია, რომელთა განმავლობაშიც ადგილი აქვს რეალური მთლიანი
შიდა პროდუქტის მოცულობის შემცირებას, ე.ი. როდესაც მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალური მოცულობის
ზრდის ტემპები უარყოფითია.
ზოგჯერ რეცესიებს ხშირად აქვს ადგილი. მაგალითად, მსგავს მოვლენას ადგილი ჰქონდა აშშ-ში 1980-
1982 წლებში. ზოგჯერ ისინი დროში საკმაოდ დაშორებულნი არიან ერთმანეთისაგან, კერძოდ, იგივე აშშ-ში
1982-1990 წლებში. ბოლოდროინდელი კრიზისი 2007 წლის ბოლოდან იღებს სათავეს.
1
ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება - ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
იმისათვის, რომ ავაგოთ ეკონომიკის მოკლევადიანი რყევების მოდელი, უპირველეს ყოვლისა,
აუცილებელია გავარკვიოთ, თუ რა ნიშნით შეიძლება განსხვავდებოდეს ის კლასიკური გრძელვადიანი
მოდელისაგან. მაკროეკონომისტთა უმრავლესობა თვლის, რომ მოკლევადიან და გრძელვადიან პერიოდებში
ეკონომიკის განვითარების ხასიათში ძირეული განსხვავება დაკავშირებულია ფასების განსხვავებულ დინა-
მიკასთან. გრძელვადიან პერიოდში ფასები ხასიათდება საკმარისი მოქნილობით და ამიტომ, ისინი რეაგირებენ
მოთხოვნისა და მიწოდების ცვლილებებზე. მაგრამ, მოკლევადიან პერიოდში მრავალ საქონელზე არსებული
ფასები ერთგვარად „იჭედება“ გარკვეულ დონეზე. რამდენადაც, ფასების ცვლილების ხასიათი მოკლევადიან
პერიოდში ისეთი არ არის, როგორც გრძელვადიანში, ეკონომიკური პოლიტიკის შედეგებიც განსხვავებული
იქნება სხვადასხვა დროითი ჰორიზონტისათვის.
იმისათვის, რომ ნათელი მოვფინოთ, თუ რა ნიშნით განსხვავდება ეკონომიკის განვითარება მოკლევადიან
და გრძელვადიან პერიოდებში, განვიხილოთ ფულად პოლიტიკაში ცვლილებების შედეგები. ვთქვათ,
ცენტრალური ბანკი უეცრად ამცირებს ფულის მიწოდებას 5%-ით. კლასიკურ მოდელთან შესაბამისად,
რომელიც საკმაოდ სარწმუნოდ აღწერს გრძელვადიან პერიოდს (რაშიც თანხმდება თითქმის ყველა
ეკონომისტი), ფულის მიწოდების ოდენობა გავლენას ახდენს ნომინალურ მაჩვენებლებზე, ე.ი. მაჩვენებლებზე
ფულად გამოხატულებაში და არა რეალურ მაჩვენებლებზე. როგორც მე-5 თავში აღვნიშნეთ, ასეთი პრინციპული
მიდგომა ცნობილია კლასიკური დიქოტომიის სახელით. ამიტომ, გრძელვადიანი პერიოდისათვის ფულის
მიწოდების 5%-იანი შემცირება იწვევს ყველა საქონელზე ფასების 5%-ით შემცირებას (ნომინალური ხელფასის
ჩათვლით) მაშინ, როდესაც რეალური ხელფასი, უმუშევრობის დონე და წარმოების რეალური მოცულობა
უცვლელი რჩება.
მაგრამ, მოკლევადიანი პერიოდისათვის მრავალ საქონელზე ფასები არ რეაგირებს ფულად პოლიტიკაში
არსებულ ცვლილებებზე. ფულის მიწოდების შემცირება არ იწვევს ყველა ფირმის მიერ მათ მიერ გადასახდელი
ხელფასების დაუყოვნებლივ შემცირებას, ვერ აიძულებს ყველა მარკეტსა თუ სავაჭრო ობიექტს დაუყოვნებლივ
გადახედონ გასაყიდი საქონლის ფასებს, ფოსტით მოვაჭრე ფირმებს – გამოუშვან ახალი კატალოგები, ხოლო
რესტორნებს – დაბეჭდონ ახალი მენიუ. პირიქით, მრავალ საქონელზე არსებული ფასი მხოლოდ უმნიშვნელოდ
შეიცვლება. ამ ფასებს შეიძლება ვუწოდოთ ხისტი (მოუქნელი) ფასები. ფასების სიხისტის გამო ფულის
მიწოდების ცვლილების მოკლევადიანი შედეგები განსხვავებულია გრძელვადიანისაგან.
ეკონომიკური რყევების მოდელში გათვალისწინებული უნდა იყოს ფასების სიხისტე მოკლევადიან პე-
რიოდში. ჩვენ დავრწმუნდებით იმაში, რომ თუ ფასები არ იცვლება უწყვეტად ფულის მიწოდების ცვლილე-
ბათა შესაბამისად, კლასიკური დიქოტომიის პრინციპი აღარ მოქმედებს – ფულადი პოლიტიკა ძლიერ გავლენას
მოახდენს წარმოების მოცულობასა და დასაქმებაზე. რადგანაც ფასები უუნაროა შესაბამისობაში მოვიდეს
ფულის მიწოდების მიმდინარე ცვლილებებთან, სწორედ ამიტომ აქვს ადგილი წარმოების მოცულობისა და
დასაქმების დონის რყევებს ამ შესაბამისობის აღსადგენად.
პრინციპში, თუ ფასები ხისტია, მაშინ წარმოების მოცულობა შესაძლებელია გადაიხაროს კლასიკური
მოდელით განსაზღვრული დონისაგან. კლასიკურ მოდელში წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა
დამოკიდებულია შრომისა და კაპიტალის დანახარჯებზე, არსებულ ტექნიკასა და ტექნოლოგიაზე. ჩვენ
ვნახავთ, რომ ფასების მოქნილობა ამ შემთხვევაში საკვანძო როლს თამაშობს: კლასიკურ მოდელში ფასების
ცვლილება უზრუნველყოფს მოთხოვნისა და მიწოდების სიდიდეების მუდმივ ტოლობას. მაგრამ, როდესაც
ფასები ხისტია, წარმოების მოცულობა დამოკიდებული ხდება აგრეთვე საქონელზე არსებულ მოთხოვნაზე.
მოთხოვნა, თავის მხრივ, განიცდის მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკის, ასევე სხვა ფაქტორების
გავლენას. ამგვარად, ფასების სიხისტის მიზეზიდან გამომდინარე, ეკონომიკის სტაბილიზაციის მიზნით
აუცილებელია ადექვატური მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკის განხორციელება.
ამ თავის დარჩენილ პარაგრაფებში ავაგებთ მოდელს, რომელიც საშულებას მოგვცემს ავხსნათ ეკონომიკის
მოკლევადიანი რყევები. მოვიყვანთ ამ მოდელის „სრულმასშტაბიან“ ვერსიას – ერთობლივი მოთხოვნისა და
ერთობლივი მიწოდების მოდელს, რომელიც მთელი ეკონომიკისთვისაა შემუშავებული. აღნიშნული
2
მაკროეკონომიკური მოდელი საშუალებას გვაძლევს გამოვავლინოთ ფასების საერთო დონისა და წარმოების
ერთობლივი მოცულობის ფორმირების ფაქტორები. ის მოიცავს აგრეთვე მოკლევადიან და გრძელვადიან
პერიოდებში ეკონომიკის დინამიკის შედარების პრინციპულ საფუძველს.
6.2. ერთობლივი მოთხოვნა
ერთობლივი მოთხოვნა – ეს არის დამოკიდებულება ფასების საერთო დონესა და წარმოებული

პროდუქციის რაოდენობას შორის, რომელზეც არსებობს მოთხოვნა შინამეურნეობების, ფირმების,
სახელმწიფოსა და უცხოელების მხრიდან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი
გვიჩვენებს საქონლისა და მომსახურების რაოდენობას, რომლებიც შეიძინება საშუალო ფასების თითოეული
მოცემული დონის პირობებში.
ფულის რაოდენობრივი თეორიის განტოლება, როგორც ერთობლივი მოთხოვნის მოდელი. ჩვენ
შეგვიძლია შევქმნათ ერთობლივი მოთხოვნის მარტივი თეორია ფულის რაოდენობრივი თეორიის ბაზაზე.
გავიხსენოთ მე-5 თემის მასალიდან, რომ ფულის რაოდენობრივი თეორიის თანახმად
𝑀𝑉 = 𝑃𝑌,
სადაც M – ფულის მიწოდებაა, V – ფულის მიმოქცევის სიჩქარე (რომელსაც ამ შემთხვევაში მუდმივ სიდიდედ
ვღებულობთ), P – ფასების საშუალო დონე, ხოლო Y – წარმოებული საქონლისა და მომსახურების რაოდენობა.
ეს ტოლობა ამტკიცებს, რომ ფულის მიწოდება განსაზღვრავს წარმოების მოცულობას ნომინალურ
გამოხატულებაში, რომელიც, თავის მხრივ, დამოკიდებულია ფასების დონეზე და წარმოებული პროდუქციის
რაოდენობაზე.
როგორც მე-6 თემაში განვიხილეთ, ფულის რაოდენობრივი თეორიის ტოლობა შეიძლება წარმოვადგინოთ
აგრეთვე რეალურ გამოხატულებაში ფულადი საშუალებების მიწოდებისა და მასზე მოთხოვნის მაჩვენებლებით:
𝑀 𝑠 𝑀 𝑑
( ) = ( ) = 𝑘𝑌,
𝑃 𝑃
სადაც 𝑘 = 1/𝑉. ამ სახით წარმოდგენილი ფულის რაოდენობრივი თეორიის განტოლება გვიჩვენებს, რომ
𝑀 𝑠 𝑀 𝑑
რეალური ფულადი მარაგის მიწოდება ( ) ტოლია მოთხოვნის ( ) და რომ მოთხოვნა პროპორციულია
𝑃 𝑃
წარმოებული პროდუქციის რაოდენობის Y.
ნახ. 2. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი. ერთობლივი მოთხოვნის

მრუდი AD გამოხატავს ფასების P დონესა და საქონელზე და
მომსახურებაზე Y მოთხოვნის რაოდენობას შორის
დამოკიდებულებას. მოცემული გრაფიკი აგებულია ფულის
მიწოდების M მოცემული დონის პირობებში. ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდი დაბლაა მიმართული: რაც უფრო მაღალია
ფასების დონე P, მით უფრო ნაკლებია რეალურ გამოხატულებაში
ფულადი მარაგები M/P და ამიტომ, დაბალია საქონელზე და
მომსახურებაზე მოთხოვნის რაოდენობა Y.
3
რაოდენობრივი თეორიის განტოლება გვიჩვენებს, რომ ფასების P დონესა და წარმოებული პროდუქციის
Y რაოდენობას შორის დამოკიდებულება უარყოფითია ფულის მიწოდების ნებისმიერი მუდმივი სიდიდის
პირობებში. ნახ. 2-ზე მოყვანილია P-სა და Y-ის მნიშვნელობათა სხვადასხვა კომბინაცია, რომლებიც
აკმაყოფილებენ რაოდენობრივი თეორიის განტოლებას ფულის ამა თუ იმ მუდმივი მიწოდების შემთხვევაში.
აღნიშნულ მრუდს ეწოდება ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი.
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი მიმართულია მარჯვნივ დაბლა. ფულის რაოდენობრივი თეორიის
განტოლობის თანახმად, ფულის მიწოდების ყოველ მოცემულ დონეს შეესაბამება მიმდინარე ფასებში
წარმოების მოცულობის გარკვეული მნიშვნელობა (PY). აღნიშნული განტოლობიდან გამომდინარეობს, რომ
ფასების დონის P ზრდის შემთხვევაში წარმოების მოცულობა Y მცირდება. იმისათვის, რომ ნათელი მოვფინოთ
P-სა და Y-ს შორის უარყოფითი დამოკიდებულების მექანიზმს, შესაძლებელია განვიხილოთ ფულის
მიწოდებასა და განხორციელებულ გარიგებათა საერთო მოცულობას შორის დამოკიდებულების კერძო
შემთხვევა.
რამდენადაც ფულის მიმოქცევის სიჩქარე მიღებულია მუდმივ სიდიდედ, განხორციელებულ გარიგებათა
ფულადი მოცულობა განისაზღვრება ფულის მიწოდების რაოდენობით. ფასების დონის ზრდის შემთხვევაში
ყოველი გარიგების განსახორციელებლად საჭიროა ფულის მეტი რაოდენობა და ამიტომ, გარიგებათა რიცხვი და
შესაბამისად, შესაძენი საქონლისა და მომსახურების რაოდენობა მცირდება.
ამავე შედეგამდე მივყავართ მოთხოვნისა და მიწოდების ანალიზს ფულადი საშუალებების ბაზარზე.
წარმოების მოცულობის ზრდის შემთხვევაში ადგილი აქვს განხორციელებულ გარიგებათა რიცხვის ზრდას და
შესაბამისად, საჭირო ხდება რეალურ გამოხატულებაში ფულადი მარაგების M/P მეტი ოდენობა. ფულის
ფიქსირებული მიწოდების შემთხვევაში რეალურ გამოხატულებაში ფულადი საშუალების მარაგები შეიძლება
გაიზარდოს მხოლოდ ფასების უფრო დაბალი დონის დაწესების შემთხვევაში. და პირიქით, ფასების უფრო
დაბალ დონეს შეესაბამება ფულის მეტი მარაგი რეალურ გამოხატულებაში; რეალური ფულადი მარაგების
ზრდა საშუალებას გვაძლევს განვახორციელოთ თანხობრივად მეტი მოცულობის გარიგებები, რაც იმას ნიშნავს,
რომ გვეძლევა პროდუქციის წარმოების მოცულობის ზრდის შესაძლებლობა.
გარდა ზემოთქმულისა, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის დაბლა დახრილობა სხვა მიზეზებითაც
განისაზღვრება. ეს მიზეზები განსხვავდება ცალკეულ საქონელზე მოთხოვნის მრუდის გამსაზღვრელი
მიზეზებისაგან, რომელიც აიხსნება შემოსავლისა და ჩანაცვლების ეფექტებით. როდესაც ფასი ცალკეულ
საქონელზე ეცემა, მომხმარებლის (მუდმივი) ნომინალური შემოსავალი მას საშუალებას აძლევს შეიძინოს
საქონელი მეტი რაოდენობით (შემოსავლის ეფექტი). გარდა ამისა, როდესაც ფასები მცირდება, მომხმარებელი
ისწრაფვის შეიძინოს მოცემული საქონელი მეტი რაოდენობით, რადგანაც ის შედარებით იაფდება სხვა
საქონელთან შედარებით (ჩანაცვლების ეფექტი).
მაგრამ ეს ახსნა მიუღებელია აგრეგირებული მაჩვენებლებისთვის. ნახ. 2-ზე ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდზე დაბლა მოძრაობის დროს ყველა ფასი მთლიანობაში ეცემა. გავიხსენოთ წრებრუნვის ჩვენეული
მოდელი: საქონელსა და მომსახურებაზე უფრო მაღალი ფასები რესურსების მიმწოდებლებს დაუბრუნდება
გაზრდილი შემოსავლების სახით – გაზრდილი ხელფასების, რენტის, პროცენტებისა და მოგების. ამიტომ,
ფასების დონის ზრდა ყოველთვის არ ნიშნავს მთლიანად ეკონომიკაში ნომინალური შემოსავლის შემცირებას.
ამგვარად, ფასების დონის შემცირება არ არის აუცილებელი იწვევდეს შემოსავლის ეფექტს (შეიძინება მეტი
პროდუქტი, რადგანაც ფასების შემცირება საშუალებას იძლევა გაიზარდოს ადამიანების რეალური ფულადი
შემოსავალი).
ანალოგიურად, ნახ. 2-ზე ფასები საერთოდ მცირდება ერთობლივი მოთხოვნის მრუდზე დაბლა
მოძრაობის კვალობაზე, ამიტომ, ჩანაცვლების ეფექტის საფუძველი (ერთი საქონელი იაფდება სხვა დანარჩენ
საქონელთა შედარებით) მოცემულ შემთხვევაში არ არსებობს. ამიტომ, ჩანაცვლების ნამდვილი ეფექტი არ
წარმოიქმნება ფასების დონის მთლიანობაში შემცირების გამო.
4
თუ ერთობლივი მოთხოვნის კლებადი მრუდის ახსნა შეუძლებელია შემოსავლისა და ჩანაცვლების
ეფექტებით, მაშინ რატომ აქვს მას ასეთი ფორმა? ამის მიზეზები მდგომარეობს შემდეგ სამ ფაქტორში.
სიმდიდრის ეფექტი. პირველი მიზეზი, რომლის ძალითაც განისაზღვრება ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდის დაღმავალი ტრაექტორია, სიმდიდრის ეფექტია. ფასების უფრო მაღალი დონის პირობებში მცირდება
საზოგადოებაში დაგროვებული ფინანსური აქტივების რეალური ღირებულება, ანუ მსყიდველობითი
უნარიანობა, კერძოდ, ფიქსირებული ფულადი ღირებულების მქონე აქტივების, როგორიცაა, ვადიანი ანაბრები
ან ობლიგაციები. ამ აქტივების მსყიდველობითი უნარიანობის ასეთი ვარდნის შედეგად ქვეყნის მოსახლეობა
რეალურ გამოხატულებაში ღარიბდება და, შესაბამისად, ისინი მიმართავენ დანახარჯების ეკონომიას.
შინამეურნეობა, შესაძლოა, შეიძენდა ახალ ავტომობილს ან ავეჯს, თუ მისი წმინდა ფინანსური აქტივების
მსყიდველობითი ღირებულება შეადგენდა, ვთქვათ, 50 ათას ლარს. მაგრამ, თუ ინფლაციას ამ აქტივების
მსყიდველობითი უნარიანობა დაჰყავს 30 ათას ლარამდე, შინამეურნეობა ალბათ გადადებს აღნიშნულის
ყიდვას.
და პირიქით, ფასების დონის შემცირების დროს ადამიანის სიმდიდრის ღირებულება, ანუ მისი
მსყიდველობითუნარიანობა იზრდება და ისიც ზრდის თავის დანახარჯებს.
საპროცენტო განაკვეთის ეფექტი. საპროცენტო განაკვეთის ეფექტი გულისხმობს, რომ ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდის დაღმავალი ფორმა განისაზღვრება ფასების დონის ცვლილების გავლენით საპროცენტო
განაკვეთზე, ხოლო შესაბამისად, სამომხმარებლო ხარჯებსა და ინვესტიციებზე. ფასების დონის ზრდასთან
ერთად იზრდება საპროცენტო განაკვეთებიც, ხოლო საპროცენტო განაკვეთების ზრდა კი, თავის მხრივ, იწვევს
სამომხმარებლო ხარჯების გარკვეული კატეგორიისა და ინვესტიციების შემცირებას.
აღნიშნული აზრი შეგვიძლია განვავრცოთ. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი იგება იმ დაშვებით, რომ
ფულადი მასის მოცულობა (ფულის მიწოდება) ეკონომიკაში უცვლელი რჩება. როდესაც ფასების დონე
იზრდება, მომხმარებლებს ჭირდებათ მეტი ფული, რათა იყიდონ მათთვის საჭირო რაოდენობის საქონელი და
მომსახურება, მწარმოებლებს კი – ხელფასების გადასახდელად და სხვა აუცილებელი რესურსების საყიდლად.
მოკლედ, უფრო მაღალი ფასები განაპირობებს ფულზე მოთხოვნის ზრდას.
ფულის მიწოდების უცვლელობის შემთხვევაში მასზე მოთხოვნის ზრდა იწვევს ფულით სარგებლობაზე
ფასების ზრდას. ეს ფასები სხვა არაფერია, თუ არა საპროცენტო განაკვეთი. მაღალი საპროცენტო განაკვეთების
დროს საწარმოები და შინამეურნეობები ამცირებენ დანახარჯების გარკვეულ სახეებს, რომლებიც მგრძნობიარეა
ამ ფაქტორის ცვლილების მიმართ. ფირმა, რომელიც ელოდება 10%-იან უკუგებას საინვესტიციო საქონლის
პოტენციური ყიდვისგან, ამ შეძენას მომგებიანად ჩათვლის, თუ საპროცენტო განაკვეთი, ვთქვათ, 7%-ზე მეტი არ
იქნება. მაგრამ ყიდვა არ მოიტანს მოგებას და ამიტომ, არც შედგება, თუ საპროცენტო განაკვეთი გაიზრდება,
ვთქვათ, 12%-მდე. საპროცენტო განაკვეთის ზრდის გამო მომხმარებლებიც მიიღებენ გადაწყვეტილებას არ
იყიდონ საცხოვრებელი სახლი ან ავტომობილი.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ უფრო მაღალი ფასების დონე, რომელიც
ზრდის ფულზე მოთხოვნას და შესაბამისად, საპროცენტო განაკვეთს, ამცირებს მოთხოვნის სიდიდეს, ე.ი.
წარმოებული პროდუქციის რეალურ მოცულობას, რომელსაც წარედგინება მოთხოვნა.
იმპორტული შესყიდვების ეფექტი. იმპორტი და ექსპორტი ერთობლივი დანახარჯების მნიშვნელოვანი
კომპონენტებია. იმპორტისა და ექსპორტის მოცულობები, სხვა ფაქტორების გარდა, დამოკიდებულია ქვეყნის
შიგნით და საზღვარგარეთ არსებული ფასების დონის თანაფარდობაზე. თუ საქართველოში ფასების დონე
იზრდება უფრო მეტად, ვიდრე სხვა ქვეყნებში, საქართველოს მოსახლეობა შეიძენს მეტ იმპორტულ და ნაკლებ
სამამულო პროდუქციას. დანარჩენი ქვეყნებიც იყიდიან ნაკლებ ქართული წარმოების პროდუქციას, რაც
გამოიწვევს საქართველოს ექსპორტის შემცირებას. მოკლედ რომ ვთქვათ, საქართველოში ფასების დონის ზრდა
იწვევს ქართული იმპორტის ზრდას და ექსპორტის შემცირებას, ე.ი. წმინდა ექსპორტის შემცირებას ქართული
წარმოების საქონელზე დანახარჯების საერთო მოცულობაში.
5
ამგვარად, ქვეყნის შიგნით ფასების დონის ზრდის შემთხვევაში იმპორტული შესყიდვების ეფექტი იწვევს
ერთობლივი მოთხოვნის რაოდენობის შემცირებას სამამულო საქონელსა და მომსახურებაზე. და პირიქით,
ქვეყანაში ფასების დონის შეფარდებითი შემცირება იწვევს იმპორტის შემცირებას და ექსპორტის ზრდას და
ამით, წმინდა ექსპორტის ზრდას ერთობლივ შიდა მოთხოვნაში.
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის გადაადგილება

ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის გრაფიკი აიგება ფულის მიწოდების დონის მოცემული მნიშვნელობის
შესაბამისად. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ამ გრაფიკზე აღნიშნულია P-სა და Y-ის შესაძლო შესაბამისობები,
რომელიც შეესაბამება M-ის მოცემულ მნიშვნელობას. თუ ფულის მიწოდება იცვლება, მაშინ შეიცვლება P-სა და
Y-ის შესაძლო შესაბამისობათა ნაკრებიც, ე.ი. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება. გავაანალიზოთ
ზოგიერთი სიტუაცია, რომლის დროსაც შესაძლებელია მოხდეს ასეთი ძვრები.
ნახ. 3. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის გადაადგილება.

ფულის მიწოდების შემცირება ცვლის ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდის მდებარეობას. ფასების ყოველი მოცემული დონის P
პირობებში ფულის მიწოდების შემცირება იწვევს იმას, რომ M/P
თანაფარდობა მცირდება და შესაბამისად, - პროდუქციის
გამოშვების მოცულობაც Y (იხ. ნახ. 3ა). ამიტომ, ფულის
მიწოდების შემცირება ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს
გადაადგილებს მარცხნივ. ფასების ნებისმიერი მოცემული
დონის P პირობებში ფულის მიწოდების M უფრო მაღალ დონეს
შეესაბამება მეტი ოდენობის რეალური ფულადი მარაგები M/P
და შესაბამისად, წარმოების მეტი მოცულობა Y (იხ. ნახ. 3ბ).
ამიტომ, ფულის მიწოდების ზრდა იწვევს ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდის მარჯვნივ გადაადგილებას.
პირველი, განვიხილოთ, როგორ განვითარდება სიტუაცია, როდესაც ცენტრალური ბანკი ამცირებს

ფულის მიწოდებას. რაოდენობრივი თეორიის განტოლობა (MV=PY) მეტყველებს იმაზე, რომ ფულის მიწოდების
შემცირება განაპირობებს ნომინალურ გამოხატულებაში წარმოების ღირებულებითი მოცულობის (PY)
პროპორციულად შემცირებას. ამიტომ, ფასების ყოველ მოცემულ დონეს შეესაბამება წარმოებული პროდუქციის
ნაკლები რაოდენობა, ხოლო წარმოებული პროდუქციის ყოველ მოცემულ რაოდენობას – ფასების უფრო
დაბალი დონე. როგორც ნახ. 3ა გვიჩვენებს, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი, რომელიც ერთმანეთთან
აკავშირებს P-სა და Y-ს, გადაადგილდება მარცხნივ.
6
ახლა ვნახოთ, თუ რა შედეგები მოჰყვება ცენტრალური ბანკის მიერ ფულის მიწოდების ზრდას. ფულის
რაოდენობრივი თეორიის განტოლობის თანახმად, გაიზრდება PY. ამიტომ, ფასების ნებისმიერ მოცემულ დონეს
შეესაბამება წარმოების მეტი მოცულობა, ხოლო წარმოებული პროდუქციის ნებისმიერ მოცემულ რაოდენობას –
ფასების უფრო მაღალი დონე. როგორც ნახ. 3ბ გვიჩვენებს, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება
მარჯვნივ.
ფულადი მასის ცვლილება არ წარმოადგენს ერთობლივი მოთხოვნის რყევების ერთადერთ მიზეზს. იმ
შემთხვევაშიც კი, როდესაც ფულის მიწოდება მუდმივი რჩება, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი შეიძლება
გადაადგილდეს ფულის მიმოქცევის სიჩქარის ცვლილების ან სხვა მიზეზების გამო, რომლებსაც ერთობლივი
მოთხოვნის დეტერმინანტები ეწოდება
ახლა განვიხილოთ ეს დეტერმინანტები. კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ ხაზგასმით: ნახ. 3-ზე ერთობლივი
მოთხოვნის ცვლილება ხორციელდება იმ შემთხვევაში, თუ იცვლება ერთი ან რამდენიმე ფაქტორი, რომლებიც,
ადრინდელი დაშვების თანახმად, ითვლებოდა მუდმივად „სხვა თანაბარ პირობებში“. ერთობლივი მოთხოვნის
ეს დეტერმინანტები, ანუ ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილების ფაქტორები, ჩამოთვლილია ქვემოთ.
განვიხილოთ თითოეული პარამეტრი დეტალურად.
6.3. ერთობლივი მოთხოვნის დეტერმინანტები
სამომხმარებლო ხარჯები. თუნდაც ფასების დონე დარჩეს უცვლელი, მომხმარებლებს შეუძლიათ

შეცვალონ სამამულო წარმოების რეალური პროდუქტის ყიდვების მოცულობა. ასეთ შემთხვევაში,
გადაადგილდება ერთობლივი მოთხოვნის მთელი მრუდი. ის გადაადგილდება მარცხნივ, როგორც ეს ნახ. 3ა-
ზეა ნაჩვენები, როდესაც მომხმარებლები ყიდულობენ ადრინდელთან შედარებით ნაკლებ საქონელს ფასების
ყოველი შესაძლო დონის პირობებში. და პირიქით, მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ, როგორც ეს ნახ. 3ბ-ზეა
ნაჩვენები, როდესაც მომხმარებლები ყიდულობენ მეტ საქონელს ფასების ყოველი შესაძლო დონის პირობებში.
ერთი ან რამდენიმე არასაფასე ფაქტორების ცვლილებას შეუძლია გავლენა მოახდინოს სამომხმარებლო
ხარჯების მოცულობაზე და ამით გადააადგილოს ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი. როგორც ნახ. 3-ზე ჩანს, ასეთ
ფაქტორებს მიეკუთვნება: მომხმარებელთა კეთილდღეობა, მათი მოლოდინი, შინამეურნეობათა დავალიანება
და გადასახადები.
მომხმარებელთა კეთილდღეობა - მომხმარებელთა კეთილდღეობას შეადგენს ყველა სახის აქტივი,
რომელთაც ისინი ფლობენ: ფინანსური აქტივები, ისეთი, როგორიცაა აქციები და ობლიგაციები, მატერიალური
აქტივები, მაგალითად, სახლი, მიწა და სხვა. მომხმარებელთა განკარგულებაში არსებული აქტივების რეალური
ღირებულების მკვეთრი შემცირება მათ აიძულებს გაზარდონ დანაზოგები (იყიდონ ნაკლები საქონელი), რათა
აღადგინონ თავიანთი კეთილდღეობა უწინდელ დონემდე. შედეგად, მცირდება სამომხმარებლო ხარჯების
მოცულობა, რაც, თავის მხრივ, იწვევს ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებას, ე.ი. ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდის მარცხნივ გადაადგილებას. ამის საპირისპიროდ, მომხმარებელთა სიმდიდრის რეალური ღირებულების
ზრდა იწვევს სამომხმარებლო ხარჯების ზრდას ფასების ნებისმიერი დონის პირობებში. ამგვარად, ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ.
მოცემულ შემთხვევაში ჩვენ მხედველობაში არ გვაქვს ადრე განხილული სიმდიდრის, ანუ რეალური
სალარო ნაშთის ეფექტი, რომელიც გულისხმობს მუდმივ ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს და რომელიც ფასების
დონის ცვლილების შედეგია. პირიქით, სიმდიდრის რეალური ღირებულების ცვლილება, რომელზეც ახლა
მიმდინარეობს მსჯელობა, არ არის დამოკიდებული ფასების დონის ცვლილებებზე; ეს არასაფასე ფაქტორია,
რომელიც გადააადგილებს ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს მთლიანად. ამის მაგალითია აქციის კურსის
მკვეთრი ზრდა, რომელიც განაპირობებს მომხმარებლის კეთილდღეობის ზრდას ფასების უცვლელი დონის
7
პირობებში. ხოლო სახლების ან მიწის რეალურ ღირებულებათა მკვეთრი ვარდნა ამცირებს მომხმარებელთა
კეთილდღეობას დამოუკიდებლად იმისა, იცვლება თუ არა ფასების საერთო დონე.
მომხმარებელთა მოლოდინი - სამომხმარებლო ფასების ცვლილება შეიძლება გამოწვეული იყოს
მომხმარებელთა მოლოდინით პერსპექტივებთან დაკავშირებით. როდესაც ადამიანები ელოდებიან მომავალში
თავიანთი რეალური შემოსავლების ზრდას, ისინი მზად იქნებიან დახარჯონ თავიანთი მიმდინარე განკარგვადი
შემოსავლის მნიშვნელოვანი ნაწილი. მიმდინარე სამომხმარებლო ხარჯები მსგავს შემთხვევაში იზრდება
(მიმდინარე დანაზოგები მცირდება), ხოლო ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ.
ამასთან, მომავალში რეალური შემოსავლების შემცირების მოლოდინი იწვევს მიმდინარე სამომხმარებლო
ხარჯების შემცირებას და შესაბამისად, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის მარცხნივ გადაადგილებას.
ზუსტად ასევე, ინფლაციის ახალი ტალღის მასობრივი მოლოდინი გაზრდის დღევანდელ ერთობლივ
მოთხოვნას, რამდენადაც მომხმარებლები უპირატესობას მიანიჭებენ სასაქონლო მარაგების შექმნას მათზე
ფასების ზრდამდე. და პირიქით, ახლო მომავალში ფასების შემცირების მოლოდინი გამოიწვევს დღევანდელი
სამომხმარებლო ხარჯების შემცირებას. ადამიანები უმრავლეს შემთხვევაში მზადყოფნას გამოხატავენ თავიანთი
მიმდინარე მოხმარების ნაწილი დათმონ იმ სარგებლისთვის, რასაც ისინი მიიღებენ ფასების მომავალში
შემცირებით.
შინამეურნეობათა დავალიანება - დავალიანების მაღალმა დონემ, რომელიც წარმოქმნილია ადრე სესხის
აღებით, კრედიტების ფართო გამოყენებით ყიდვების განსახორციელებლად, შეიძლება აიძულოს
მომხმარებლები შეამცირონ დღევანდელი დანახარჯები არსებული ვალების დაფარვის მიზნით. ამის შედეგად,
სამომხმარებლო ხარჯები შემცირდება, ხოლო ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ. და
პირიქით, როდესაც სამომხმარებლო დავალიანება შედარებით მცირეა, მიმდინარე სამომხმარებლო ხარჯები
იზრდება, რაც იწვევს ერთობლივი მოთხოვნის ზრდას. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი მარჯვნივ
გადაადგილდება.
გადასახადები - ინდივიდუალური საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთების შემცირება თანდაყოლილია
მომხმარებლების განკარგვადი შემოსავლებისა და ყიდვების ზრდით, რომელსაც ისინი ახორციელებენ ფასების
ნებისმიერი შესაძლო დონის პრობებში. გადასახადების შემცირება იწვევს ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის
მარჯვნივ გადაადგილებას; გადასახადების ზრდა იწვევს სამომხმარებლო ხარჯების შემცირებას და ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდის მარცხნივ გადაადგილებას.
საინვესტიციო ხარჯები. საინვესტიციო ხარჯები, ე.ი. საინვესტიციო საქონლის ყიდვა ერთობლივი
მოთხოვნის მეორე დეტერმინანტია. წარმოების ახალი საშუალებების მოცულობის შემცირება, რომელთა
შესაძენადაც მზად არიან ფირმები ფასების ნებისმიერი შესაძლო დონის პირობებში, იწვევს ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდის მარცხნივ გადაადგილებას. და პირიქით, საინვესტიციო საქონლის მოცულობის ზრდა,
რომელთა შესაძენად მზად არიან ფირმები, იწვევს ერთობლივი მოთხოვნის ზრდას. განვიხილოთ ფაქტორები,
რომელთაც ძალუძთ გამოიწვიონ საინვესტიციო ხარჯების ცვლილება.
საპროცენტო განაკვეთები - სხვა თანაბარ პირობებში, საპროცენტო განაკვეთის ზრდა, რომელიც
გამოწვეულია ნებისმიერი ფაქტორით, გარდა ფასების დონის ზრდისა, განაპირობებს საინვესტიციო ხარჯებისა
და შესაბამისად, ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებას. მოცემულ შემთხვევაში მხედველობაში არ გვაქვს ე.წ.
საპროცენტო განაკვეთის ეფექტი, რომელიც წარმოიქმნება ფასების დონის ცვლილების შედეგად. ჩვენ
ვსაუბრობთ საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებებზე, ვთქვათ, ქვეყანაში ფულადი მასის მოცულობის
ცვლილების შედეგად. ფულადი მასის ზრდა განაპირობებს საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას და ამით,
კაპიტალდაბანდებების ზრდას. და პირიქით, ფულადი მასის შემცირება იწვევს საპროცენტო განაკვეთის ზრდას
და ინვესტიციებისა და ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებას.
ინვესტიციებისგან მოსალოდნელი მოგება - დაბანდებულ კაპიტალზე მოსალოდნელი მოგების მიმართ
ოპტიმისტური პროგნოზები ზრდის საინვესტიციო საქონელზე მოთხოვნას და ამით გადააადგილებს
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს მარჯვნივ. მაგალითად, სამომხმარებლო ხარჯების სავარაუდო ზრდამ
8
შეიძლება წარმოშვას საინვესტიციო პროექტებიდან შესაძლო მოგებათა ხელსაყრელი მოლოდინი. თუ მომავალი
საინვესტიციო პროექტებიდან მოგების მიღებაზე პერსპექტივები საკმაოდ ბუნდოვანია სამომხმარებლო
ხარჯების მოსალოდნელი შემცირების გამო, მაშინ ინვესტიციებზე დანახარჯები შემცირდება. შესაბამისად,
შემცირდება ერთობლივი მოთხოვნაც.
ბიზნესზე გადასახადები - ბიზნესზე გადასახადების ზრდა იწვევს გადასახადის გადახდის შემდგომ
კორპორაციის მოგების შემცირებას კაპიტალდაბანდებიდან, შესაბამისად, საინვესტიციო ხარჯებისა და
ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებას. და პირიქით, გადასახადების შემცირება ზრდის გადასახადის გადახდის
შემდგომ მოგებას კაპიტალდაბანდებებიდან, ასტიმულირებს საინვესტიციო ხარჯებს, რაც ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდს გადააადგილებს მარჯვნივ.
ტექნოლოგიები - ახალი და სრულყოფილი ტექნოლოგიები ასტიმულირებს საინვესტიციო ხარჯებს და
ამით განაპირობებს ერთობლივი მოთხოვნის ზრდას. მაგალითად, მიკრობიოლოგიასა და ელექტრონიკაში
ბოლოდროინდელმა მიღწევებმა გამოიწვია ახალი ლაბორატორიებისა და საწარმოო სიმძლავრეების შექმნა,
რომლებიც ვარგისია ახალი ტექნოლოგიების გამოსაყენებლად.
ჭარბი სიმძლავრეები - ჭარბი სიმძლავრეების, ე.ი. გამოუყენებელი ფიზიკური კაპიტალის ზრდა აფერხებს
ახალ საინვესტიციო საქონელზე მოთხოვნას და ამიტომ, ამცირებს ერთობლივ მოთხოვნას. სხვა თანაბარ
პირობებში, ფირმებს, რომელთა საწარმოები ფუნქციონირებენ არასრული დატვირთვით, არ გააჩნიათ საკმარისი
სტიმულები ახალი საწარმოო ერთეულების მშენებლობისთვის. თუ ფირმები აღმოაჩენენ, რომ მათი ჭარბი
სიმძლავრეები ამოწურულია, ისინი აშენებენ ახალ ქარხნებს და ყიდულობენ დამატებით ახალ მოწყობილობებს.
შესაბამისად, საინვესტიციო ხარჯები იზრდება და ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ.
სახელმწიფო დანახარჯები (საქონლისა და მომსახურების სამთავრობო შესყიდვები). მთავრობის სწრაფვა
იყიდოს საქონელი და მომსახურება – ერთობლივი მოთხოვნის კიდევ ერთი, მესამე დეტერმინანტია. რეალური
პროდუქტის სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა ფასების ნებისმიერი შესაძლო დონის პირობებში თანდაყო-
ლილია ერთობლივი მოთხოვნის ზრდით მანამ, ვიდრე გადასახადები და საპროცენტო განაკვეთები უცვლელი
რჩება. ამის მაგალითია, ვთქვათ, მთავრობის გადაწყვეტილება გზატკეცილების ქსელების გაფართოვება ქვეყნის
რეგიონებს შორის. და პირიქით, სახელმწიფო შესყიდვების შემცირება, მაგალითად, სახელმწიფო დაკვეთის
შემცირება შეიარაღებაზე, იწვევს ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებას.
წმინდა ექსპორტი. ერთობლივი მოთხოვნის ბოლო დეტერმინანტია წმინდა ექსპორტზე ხარჯები.
როდესაც საქართველოში წარმოებული საქონლის შესყიდვა უცხოელი მომხმარებლების მიერ იცვლება ჩვენს
ქვეყანაში არსებული ფასების დონის ცვლილებისგან დამოუკიდებლად, საქართველოს ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდი გადაადგილდება. ჩვენ კვლავ ხაზს ვუსვამთ - „ქვეყნის შიგნით ფასების დონის ცვლილებისგან
დამოუკიდებლად“. ეს საშუალებას გვაძლევს გავავლოთ მკაფიო ზღვარი ასეთ ცვლილებებსა და იმ ცვლილებებს
შორის, რომელიც წარმოშობილია იმპორტული შესყიდვების ეფექტით. ეს უკანასკნელი ხსნის, თუ რატომ ხდება,
რომ საქართველოში ფასების დონის ცვლილების შედეგად ეკონომიკა გადაადგილდება უცვლელი ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდზე.
როდესაც ვსაუბრობთ ბერკეტებზე, რომლებიც გადააადგილებს ერთობლივ მოთხოვნას, ჩვენ
მხედველობაში გვაქვს წმინდა ექსპორტის ცვლილება, რომელიც გამოწვეულია არა ფასების დონის
ცვლილებებით, არამედ სხვა ფაქტორებით. წმინდა ექსპორტის ზრდა, რომელიც გამოიწვია ამ „სხვა“
ფაქტორებმა, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდს გადააადგილებს მარჯვნივ. ამ მტკიცების ლოგიკა ასეთია:
პირველი, საქართველოს ექსპორტის უფრო მაღალი დონე ქმნის უფრო მაღალ უცხოურ მოთხოვნას ქართული
წარმოების საქონელზე. მეორე, ქართული იმპორტის შემცირება გულისხმობს ქართული წარმოების საქონელზე
შიდა მოთხოვნის ზრდას.
იმ არასაფასე ფაქტორებს შორის, რომლებიც იწვევენ წმინდა ექსპორტის მოცულობის ცვლილებას,
პირველ რიგში უნდა დავასახელოთ საზღვარგარეთის ქვეყნებში ეროვნული შემოსავალი და სავალუტო
კურსები.
9
ეროვნული შემოსავალი საზღვარგარეთის ქვეყნებში - საზღვარგარეთის ქვეყნის (იგულისხმება მოცემული
ქვეყნის სავაჭრო პარტნიორი ქვეყანა, ამ შემთხვევაში, ქვეყანა, სადაც ხორციელდება ექსპორტი მოცემული
ქვეყნიდან) ეროვნული შემოსავლის ზრდა, თავის მხრივ, ზრდის საგარეო მოთხოვნას მოცემული ქვეყნის
პროდუქციაზე და ამიტომ, განაპირობებს ერთობლივი მოთხოვნის ზრდასაც. როდესაც შემოსავლების დონე
საზღვარგარეთის ქვეყნებში მაღლდება, მათ მოქალაქეებს შესაძლებლობა ეძლევათ იყიდონ მეტი რაოდენობის
როგორც სამამულო, ისე უცხოური წარმოების პროდუქცია. შესაბამისად, მოცემული ქვეყნის ექსპორტი
იზრდება ამ ქვეყნის სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში ეროვნული შემოსავლის ზრდასთან ერთად. საზღვარგარეთის
ქვეყნებში ეროვნული შემოსავლის შემცირებას გააჩნია საპირისპირო შედეგი: მოცემული ქვეყნის წმინდა
ექსპორტის მოცულობა მცირდება, რის გამოც ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ.
სავალუტო კურსები - ლარის კურსის ცვლილება სხვა ვალუტებთან მიმართებაში გავლენას ახდენს
აგრეთვე წმინდა ექსპორტზე და შესაბამისად, ერთობლივ მოთხოვნაზე. დავუშვათ, დოლარის კურსი,
გამოხატული ლარებში, იზრდება. ეს ნიშნავს, რომ ლარი უფასურდება დოლართან მიმართებაში. იგივე
შეიძლება გამოვხატოთ სხვანაირად: ლარის ფასი, გამოხატული დოლარებში, მცირდება, ე.ი. დოლარი ძვირდება
(დოლარის კურსი იზრდება). ლარისა და დოლარის ახალი თანაფარდობის შედეგად უცხოელ მომხმარებლებს
შეუძლიათ მიიღონ მეტი ლარი დოლარის გარკვეული თანხით, ხოლო საქართველოს მომხმარებლები მიიღებენ
ნაკლებ დოლარს თითოეულ ლარზე. შესაბამისად, უცხოელი მომხმარებლებისათვის საქართველოში
წარმოებული საქონელი, შეფასებული დოლარებში, გაიაფდება. იმავდროულად, საქართველოში მომხმარებლებს
შეეძლებათ ნაკლები უცხოური წარმოების, ანუ იმპორტული საქონლის ყიდვა ლარის გარკვეული თანხით.
საქართველოს ექსპორტის თვალსაზრისით, მაგალითად, ქართული წარმოების ღვინო, რომელიც ღირს 10
ლარი, ახლა შეიძლება გაიყიდოს 5 დოლარად და არა, ვთქვათ, 6 დოლარად. ხოლო საქართველოს იმპორტის
თვალსაზრისით თურქული წარმოების ფეხსაცმელი ახლა ეღირება 200 და არა, ვთქვათ, 170 ლარი. ასეთ
ვითარებაში ქართული ექსპორტი გაიზრდება, ხოლო იმპორტი - შემცირდება. ეს წმინდა ექსპორტის ზრდა,
თავის მხრივ, იწვევს საქართველოს ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის მარჯვნივ გადაადგილებას. როდესაც
ლარი ძვირდება დოლართან მიმართებაში, საპირისპირო მოვლენასთან გვექნება საქმე. იმპორტი გაიაფდება,
ექსპორტი კი გაძვირდება. შესაბამისად, საქართველოს წმინდა ექსპორტის შემცირების გამო ჩვენი ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ.
6.4. ერთობლივი მიწოდება
თავისთავად ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი არ განსაზღვრავს არც ფასების დონეს და არც წარმოების
მოცულობას: ის გვიჩვენებს ამ ორ ცვლადს შორის მხოლოდ შესაძლო დამოკიდებულებებს. იმისათვის, რათა
სრულყოფილი გავხადოთ ჩვენი მოდელი, ერთობლივ მოთხოვნასთან ერთად აუცილებელია შემოვიყვანოთ
კიდევ ერთი დამოკიდებულება P-სა და Y-ს შორის, გრაფიკი, რომელიც გადაკვეთს ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდს – ეს არის ერთობლივი მიწოდების მრუდი. ერთობლივი მოთხოვნისა და ერთობლივი მიწოდების
მრუდები საშუალებას გვაძლევს განვსაზღვროთ ფასების დონისა და პროდუქციის გამოშვების მაჩვენებლები.
ერთობლივი მიწოდება – ეს არის დამოკიდებულება გამყიდველთა მიერ შემოთავაზებულ საქონლისა და
მომსახურების რაოდენობებსა და ფასების დონეებს შორის. ამ დამოკიდებულების ფორმა გადამწყვეტწილად
დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელ დროით შუალედზე ვამახვილებთ ყურადღებას. ამიტომ, აუცილებელია
ერთმანეთისგან განვასხვაოთ ერთობლივი მიწოდების მრუდის ორი სახე: გრძელვადიანი და მოკლევადიანი.
აუცილებელია აგრეთვე ვიპოვოთ მოკლევადიანი პერიოდის ანალიზიდან გრძელვადიანი პერიოდის ანალიზზე
გადასვლის ხერხი.
გრძელვადიანი პერიოდი: ერთობლივი მიწოდების მრუდი ვერტიკალური ხაზია რამდენადაც ეკონომიკის
ფუნქციონირება გრძელვადიან პერიოდში აღიწერება კლასიკური მოდელით, ერთობლივი მიწოდების მრუდი
10
აგებული იქნება მის საფუძველზე. გავიხსენოთ, რომ წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა დამოკიდებულია
მხოლოდ შრომისა და კაპიტალის დანახარჯებზე და არსებულ ტექნოლოგიაზე. ამის საილუსტრაციოდ
მოვიყვანოთ შემდეგი ფუნქცია:
̅, 𝐿̅) = 𝑌̅.
𝑌 = 𝐹(𝐾
ნახ. 4. გრძელვადიანი ერთობლივი მიწოდების მრუდი. საბოლოო

ჯამში, წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა განისაზღვრება
შრომისა და კაპიტალის დანახარჯებით და არსებული
ტექნოლოგიით. ამგვარად, ის დამოკიდებული არ არის ფასების
დონეზე. ერთობლივი მიწოდების გრძელვადიანი მრუდი (LRAS)
ვერტიკალურია.
ამგვარად, კლასიკურ მოდელთან შესაბამისად, წარმოების მოცულობა არ არის დამოკიდებული ფასების

დონეზე. ამიტომ, ერთობლივი მიწოდების მრუდი წარმოადგენს ვერტიკალურ ხაზს, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ.
4-ზე. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის ერთობლივი მიწოდების ვერტიკალურ მრუდთან გადაკვეთის წერტილი
განსაზღვრავს ფასების დონეს.
თუ ერთობლივი მიწოდების მრუდი ვერტიკალურია, მაშინ ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება გავლენას
ახდენს ფასებზე და არა წარმოების მოცულობაზე. მაგალითად, თუ ფულის მიწოდება მცირდება, მაშინ
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ. 5-ზე. ეკონომიკაში
ადგილი აქვს ერთობლივი მოთხოვნისა და მიწოდების მრუდების გადაკვეთის ძველი წერტილიდან (A) ახალ
წერტილში (B) გადასვლას. რადგანაც ერთობლივი მიწოდების მრუდი ვერტიკალურია, ერთობლივი მოთხოვნის
მრუდის გადაადგილება იწვევს მხოლოდ და მხოლოდ ფასების დონის შემცირებას.
ნახ. 5. ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება გრძელვადიან

პერიოდში. ფულის მიწოდების შემცირების შემთხვევაში
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ.
ეკონომიკური წონასწორობის წერტილი გადაინაცვლებს A-დან
B წერტილში. რამდენადაც ერთობლივი მიწოდების მრუდი
გრძელვადიან პერიოდში ვერტიკალურია, ერთობლივი
მოთხოვნის შემცირება ზემოქმედებს ფასების დონეზე და არა
წარმოების მოცულობაზე.
ერთობლივი მიწოდების ვერტიკალური ხაზი აკმაყოფილებს კლასიკური დიქოტომიის პირობებს,

რამდენადაც ის გვიჩვენებს, რომ წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა არ არის დამოკიდებული ერთობლივ
მოთხოვნაზე და შესაბამისად, არც ფულის მიწოდებაზე. წარმოებული პროდუქციის შესაბამის რაოდენობას 𝑌̅
ეწოდება წარმოების დონე სრული დასაქმების პირობებში ანუ წარმოების ბუნებრივი დონე: ეს არის წარმოების
11
ის დონე, რომლის დროსაც ეკონომიკაში რესურსები სრულად გამოიყენება ანუ, რაც უფრო რეალურია, რომლის
დროსაც უმუშევრობა იმყოფება ბუნებრივ დონეზე.
მოკლევადიანი პერიოდი: ერთობლივი მიწოდების მრუდი ჰორიზონტალური ხაზია. კლასიკური
მოდელი და ერთობლივი მიწოდების ვერტიკალური ხაზი მისაღებია მხოლოდ გრძელვადიანი პერიოდის
ანალიზის შემთხვევაში. მოკლევადიან პერიოდში ზოგიერთ საქონელზე ფასები ხისტია და ამიტომ, არ ეხამება
მოთხოვნის ცვლილებებს. ფასების სიხისტის გამო ერთობლივი მიწოდების მოკლევადიანი მრუდი არ
წარმოადგენს ვერტიკალურ ხაზს.
მაგალითად, განვიხილოთ შემდეგი ექსტრემალური შემთხვევა. დავუშვათ, რომ ფირმებმა წინასწარ
გამოუშვეს კატალოგები, სადაც მოცემულია პროდუქციის ფასები და რომ ახალი კატალოგების გამოშვებაზე
დანახარჯები ძალიან მნიშვნელოვანია. ამიტომ, ყველა ფასი უწინდელ დონეზე რჩება. ფირმები ცდილობენ
სრულად დააკმაყოფილონ ფასების მოცემული დონის შემთხვევაში საკუთარ პროდუქციაზე მომხმარებელთა
არსებული მოთხოვნა. ისინი ქირაობენ მომუშავეთა საჭირო რაოდენობას პროდუქციის საჭირო რაოდენობის
საწარმოებლად. რამდენადაც ფასების დონე ამ დროს არ იცვლება, განხილული სიტუაცია გრაფიკულად
შეიძლება გამოვსახოთ ერთობლივი მიწოდების ჰორიზონტალური მრუდით (ნახ. 6).
ნახ. 6. მოკლევადიანი ერთობლივი მიწოდების მრუდი. მოცემულ

შემთხვევაში დაშვებულია ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე
ნებისმიერი ფასის უცვლელობა. ამიტომ, მოკლევადიანი
ერთობლივი მიწოდების მრუდი (SRAS) ჰორიზონტალურია.
ნახ. 7. ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის გადაადგილება

მოკლევადიან პერიოდში. ფულის მიწოდების შემცირების
შემთხვევაში ადგილი აქვს ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის
მარცხნივ გადაადგილებას. ეკონომიკური წონასწორობის
წერტილი გადაადგილდება A-დან B წერტილში. რამდენადაც
ერთობლივი მიწოდების მრუდი მოკლევადიან პერიოდში
ჰორიზონტალურია, ერთობლივი მოთხოვნის შემცირების
შედეგად შემცირდება წარმოების მოცულობა.
მოკლევადიან პერიოდში ეკონომიკური წონასწორობის წერტილი იქნება ერთობლივი მოთხოვნის

მრუდისა და ერთობლივი მიწოდების ჰორიზონტალური მრუდის გადაკვეთის წერტილი. ამ შემთვევაში,
ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება გავლენას ახდენს წარმოების მოცულობაზე. მაგალითად, თუ ცენტრალური
ბანკი უეცრად ამცირებს ფულის მიწოდებას, ერთობლივი მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ,
როგორც ეს ნახ. 7-ზეა ნაჩვენები. ეკონომიკაში ადგილი ექნება ერთობლივი მოთხოვნისა და ერთობლივი
მიწოდების მრუდების გადაკვეთის ძველი წონასწორობის A წერტილიდან ახალ B წერტილში გადასვლას.
რამდენადაც ფასების დონე არ იცვლება, ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება იწვევს წარმოების მოცულობის
შემცირებას.
ერთობლივი მოთხოვნის შემცირების შემთხვევაში მოკლევადიან პერიოდში წარმოების მოცულობა
მცირდება იმიტომ, რომ ფასები ვეღარ ეგუებიან ახალ პირობებს მყისიერად. ერთობლივი მოთხოვნის
12
მოულოდნელი ვარდნის შემდგომ ფირმები ფასებს ინარჩუნებენ უცვლელად, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი
ძალიან მაღალია. პროდუქციის რეალიზაციის მოცულობა მცირდება, რაც ფირმებს აიძულებს შეამცირონ
დასაქმების დონე და წარმოების მასშტაბები.
მოკლევადიანი რყევების ანალიზიდან გრძელვადიან პერიოდამდე. ჩვენი ანალიზი შეგვიძლია
შემდეგნაირად შევაჯამოთ: მოკლევადიან პერიოდში ფასები ხისტია, ერთობლივი მიწოდების მრუდი
წარმოდგენილია ჰორიზონტალური ხაზით, ხოლო ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება გავლენას ახდენს
წარმოების მოცულობაზე. გრძელვადიან პერიოდში ფასები მოქნილია, ერთობლივი მიწოდების მრუდი
ვერტიკალურია, ხოლო ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება გავლენას ახდენს ფასების დონეზე. ამგვარად,
ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილების შედეგები, რომლებიც განხილულია დროის სხვადასხვა
მონაკვეთისათვის, ერთმანეთისაგან განსხვავებულია.
ნახ. 8. გრძელვადიანი წონასწორობა. გრძელვადიან

პერიოდში ეკონომიკის მდგომარეობა ხასიათდება
გრძელვადიანი ერთობლივი მიწოდებისა და
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდების გადაკვეთის
წერტილით. რამდენადაც ფასები შესაბამისობაში
უნდა მოვიდეს ამ დონესთან, მოკლევადიანი
ერთობლივი მიწოდების მრუდიც აგრეთვე გაივლის
ამ წერტილში.
განვიხილოთ ერთობლივი მოთხოვნის შემცირების გრძელვადიანი შედეგები. დავუშვათ, რომ ანალიზის

საწყის მომენტში ეკონომიკა იმყოფება გრძელვადიან წონასწორობაში, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ. 8-ზე. ამ
ნახაზზე მოყვანილია სამი მრუდი: ერთობლივი მოთხოვნის, გრძელვადიანი და მოკლევადიანი ერთობლივი
მიწოდების მრუდები. გრძელვადიან პერიოდში წონასწორობა მიიღწევა ერთობლივი მოთხოვნისა და
გრძელვადიანი ერთობლივი მიწოდების მრუდების გადაკვეთის წერტილში. ფასები იცვლება ისე, რომ
უზრუნველყოფილი იყოს აღნიშნული წონასწორობა. ამიტომ, როდესაც ეკონომიკა იმყოფება გრძელვადიანი
წონასწორობის მდგომარეობაში, მოკლევადიანმა ერთობლივი მიწოდების მრუდმაც უნდა გაიაროს აღნიშნულ
წერტილში.
ახლა დავუშვათ, რომ ცენტრალური ბანკი ამცირებს ფულის მიწოდებას, რომლის შედეგად ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ (როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ. 9-ზე). მოკლევადიან პერიოდში
(როდესაც ფასები ხისტია) ეს გამოიწვევს წონასწორობის გადასვლას A-დან B წერტილში. წარმოების მოცულობა
და დასაქმების დონე მცირდება ბუნებრივ დონესთან შედარებით, რაც მოწმობს რეცესიის დადგომას. დროთა
განმავლობაში ხელფასი და ფასები შემცირდება მოთხოვნის შემცირების საპასუხოდ. ფასების დონის
თანდათანობითი შემცირების კვალობაზე ეკონომიკაში ადგილი ექნება ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის
გასწვრივ დაბლა გადაადგილებას – კერძოდ, გრძელვადიანი წონასწორობის ახალ C წერტილამდე.
13
ნახ. 9. ერთობლივი მოთხოვნის შემცირება.
ანალიზის საწყის მომენტში ეკონომიკა იმყოფება
გრძელვადიანი წონასწორობის მდგომარეობაში (A
წერტილი). ერთობლივი მოთხოვნის შემცირების
შემთხვევაში, რომელიც გამოწვეულია ფულის
მიწოდების შემცირებით, ადგილი აქვს A
წერტილიდან B წერტილში გადასვლას, რო-
მელშიც წარმოების მოცულობა ბუნებრივ დონეზე
დაბალია. შემდგომ, ფასების შემცირების
კვალობაზე ეკონომიკა გამოდის რეცესიის
მდგომარეობიდან და ხდება B-დან C წერტილში
გადასვლა.
გრძელვადიანი წონასწორობის ახალ წერტილში (C) წარმოების მოცულობა და დასაქმება კვლავ

უტოლდება ბუნებრივ დონეს, მაგრამ ამ წერტილს შეესაბამება ფასების უფრო დაბალი დონე გრძელვადიანი
წონასწორობის ძველ წერტილთან (A) შედარებით.
6.5. ერთობლივი მიწოდების დეტერმინანტები
ერთობლივი მიწოდების მრუდის ანალიზმა გვიჩვენა, რომ წარმოების რეალური მოცულობა იზრდება,
როდესაც ეკონომიკა მოძრაობს მარცხნიდან მარჯვნივ ჰორიზონტალურ ერთობლივი მიწოდების მრუდზე.
წარმოების მოცულობის აღნიშნული ცვლილება წარმოადგენს ერთობლივი მიწოდების მრუდზეივ მოძრაობის
შედეგებს და ეს უნდა განვასხვაოთ მთლიანად მრუდის გადაადგილებისაგან. ერთობლივი მიწოდების
არსებული მრუდი ასახავს ფასების დონეებსა და წარმოების რეალურ მოცულობას შორის ურთიერთკავშირს
სხვა თანაბარ პირობებში. მაგრამ, როდესაც ამ „თანაბარი პირობებიდან“ ერთი ან რამდენიმე პირობა თუ
იცვლება, ადგილი აქვს მთლიანად ერთობლივი მიწოდების მრუდის გადაადგილებას. ქვემოთ მოცემულია ის
პირობები, რომელთაგან ერთ-ერთის ცვლილება განაპირობებს მთლიანად ერთობლივი მიწოდების მრუდის
გადაადგილებას. განვიხილოთ აღნიშნული დეტერმინანტები.
რესურსებზე ფასების ცვლილება - რესურსებზე ფასები, მზა პროდუქციის ფასებისგან განსხვავებით,
რომლისგანაც ყალიბდება ფასების საერთო დონე, - წარმოადგენს ერთობლივი მიწოდების მნიშვნელოვან
დეტერმინანტს. სხვა თანაბარ პირობებში, რესურსებზე ფასების ზრდა იწვევს წარმოების დანახარჯების ზრდას
პროდუქციის ერთეულზე და შესაბამისად, ერთობლივი მიწოდების შემცირებას. რესურსებზე ფასების
შემცირება იძლევა საპირისპირო შედეგებს. რესურსებზე ფასები დამოკიდებულია შემდეგ ფაქტორებზე:
შიდა რესურსების ხელმისაწვდომობა - შიდა რესურსების მიწოდების ზრდა ამცირებს მათზე არსებულ
ფასებს და შესაბამისად, განაპირობებს პროდუქციის ერთეულზე წარმოების დანახარჯების შემცირებას;
შედეგად – ერთობლივი მიწოდების მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ. ფასების თითოეული დონისათვის
ყველა კომპანია ერთად აწარმოებს და შესთავაზებს გასაყიდად მეტ რეალურ პროდუქტს, ვიდრე ადრე. და
პირიქით, რესურსების მიწოდების შემცირება გამოიწვევს მათზე ფასების ზრდას და ერთობლივი მიწოდების
მრუდის მარცხნივ გადაადგილებას.
მაშასადამე, როგორ შეიძლება იმოქმედოს ერთობლივი მიწოდების მრუდზე და გამოიწვიოს მისი
გადაადგილება ისეთი რესურსების უფრო მეტად ან ნაკლებად ხელმისაწვდომობამ, როგორიცაა მიწა, სამუშაო
ძალა, კაპიტალი და სამეწარმეო უნარი? შევეცადოთ რამდენიმე მაგალითის მოყვანით პასუხი გავცეთ ამ
კითხვას.
14
მიწა - გამოსაყენებლად ხელმისაწვდომი მიწის რესურსების რაოდენობა იზრდება სასარგებლო
წიაღისეულის ახალი საბადოების აღმოჩენით, მიწის ნაკვეთების ხელოვნური მორწყვით, ტექნიკური
სიახლეებით, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ის, რაც ადრე არ იყო „რესურსი“, გადავაქციოთ წარმოების
ფასეულ ფაქტორად. მიწის რესურსების მიწოდების ზრდა იწვევს მიწაზე დანახარჯების (ფასის) შემცირებას და
ამით განაპირობებს პროდუქციის ერთეულზე წარმოების დანახარჯების კლებას. მაგალითად, სრულიად
საფუძვლიანად შეიძლება ველოდოთ იმას, რომ ფართოდ ხელმისაწვდომი მასალების ბოლოდროინდელი
აღმოჩენა, რომლებიც დაბალი ტემპერატურის შემთხვევაში ხასიათდებიან ზეგამტარობით, საშუალებას
მოგვცემს პროდუქციის ერთეულზე შევამციროთ საწარმოო დანახარჯები, რადგანაც მსგავსი მასალების
გამოყენება ამცირებს დანაკარგებს ელექტროენერგიის გადაცემის დროს. შედეგად, ელექტროენერგიაზე ფასი
მცირდება, რაც განაპირობებს ერთობლივი მიწოდების ზრდას.
შეიძლება აგრეთვე მოვიყვანოთ ორი მაგალითი, რომლებიც მოწმობს მიწის რესურსების
ხელმისაწვდომობის შემცირებაზე: 1) მრავალ ქვეყანაში ფართოდ გავრცელებული მიწისქვეშა წყლის ამოწურვა
ირიგაციების შედეგად; 2) ნიადაგის ზედა ფენის განადგურება ინტენსიური მიწათმოქმედების შედეგად.
საბოლოო ჯამში, ამ ფაქტორებიდან თითოეულს შეუძლია ფასების ზრდა რესურსებზე და შესაბამისად,
ერთობლივი მიწოდების მრუდის მარცხნივ გადაადგილება.
შრომა - სამეწარმეო სექტორის საწარმოო დანახარჯების დაახლოებით 75%-ს შეადგენს მუშათა და
მოსამსახურეთა ხელფასი. შესაბამისად, სხვა თანაბარ პირობებში, ხელფასის სიდიდის ცვლილება არსებით
გავლენას ახდენს პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების სიდიდეზე და ერთობლივი მიწოდების მრუდის
მდგომარეობაზე. ხელმისაწვდომი შრომითი რესურსების რიცხოვნობის ზრდა განაპირობებს სამუშაო ძალაზე
ფასების შემცირებას, ხოლო მისი რიცხოვნობის შემცირება – მასზე ფასების ზრდას. მოვიყვანოთ რამდენიმე
მაგალითი: ბოლო 30 წლის განმავლობაში აშშ-ის სამუშაო ძალის შემადგენლობაში ქალების მოდინებამ შეაჩერა
ხელფასის ზრდა და სტიმული მისცა ერთობლივი მიწოდების ზრდას. უცხოეთიდან აშშ-ში შრომისუნარიანი
მოსახლეობის ემიგრაციამ მთელი მისი ისტორიის მანძილზე გაზარდა აგრეთვე ხელმისაწვდომი შრომითი
რესურსების რიცხოვნობა და შეამცირა მისი ღირებულება.
და პირიქით, აშშ-ის დიდმა ადამიანურმა დანაკარგმა მეორე მსოფლიო ომში შრომითი რესურსების
მნიშვნელოვანი შემცირება გამოიწვია ომისშემდგომ პერიოდებში და განაპირობა პროდუქციის ერთეულზე
საწარმოო დანახარჯების ზრდა.
კაპიტალი - ერთობლივი მიწოდება ჩვეულებრივ იზრდება, როდესაც საზოგადოება აგროვებს კაპიტალის
მარაგს. კაპიტალის დაგროვება ხორციელდება იმ შემთხვევაში, თუ საზოგადოება საკუთარი შემოსავლის დიდ
ნაწილს დანაზოგების სახით აგროვებს და ამ დანაზოგებს მიმართავს საინვესტიციო საქონლის საყიდლად.
კაპიტალის ხარისხის გაუმჯობესება არანაკლები მასშტაბით განაპირობებს წარმოების დანახარჯების
შემცირებას და ერთობლივი მიწოდების ზრდას. მაშასადამე, დროთა განმავლობაში ფირმები უარს ამბობენ
დაბალხარისხიან მოწყობილობებზე და მათ ცვლიან ახლით, უფრო სრულყოფილით.
ერთობლივი მიწოდება მცირდება, თუ ქვეყნის დაგროვებული კაპიტალის მოცულობა მცირდება და
უარესდება მისი ხარისხი. მაგალითად, დიდი დეპრესიის დროს აშშ-ში კაპიტალის შემადგენლობა
საგრძნობლად გაუარესდა, რამდენადაც ახალი შესყიდვები არასაკმარისი იყო არსებული კაპიტალის
ჩვეულებრივი მიმდინარე ცვეთისა და მოძველებული საწარმოებისა და მოწყობილობების მწყობრიდან სრულად
გასვლის ჩასანაცვლებლად. შედეგად, ერთობლივი მიწოდება შემცირდა.
სამეწარმეო უნარი - და ბოლოს, აღვნიშნავთ, რომ ეკონომიკაში უნარიანი ადამიანების რაოდენობა დროთა
განმავლობაში იცვლება, რაც განაპირობებს ერთობლივი მიწოდების მრუდის გადაადგილდებას. მაგალითად,
მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების ზემოქმედებით, რომლებიც ბოლო დროს გაძლიერებულად მიმართავენ
ყურადღებას ისეთი პიროვნებების მიმართ, რომლებმაც დააგროვეს უზარმაზარი ქონება და მიაღწიეს დიდ
წარმატებებს თავიანთი ტალანტით, შესაძლოა მნიშვნელოვნად გაიზარდოს მეწარმული სულისკვეთებით
15
შთაგონებულ ადამიანთა რიცხვი. და თუ ეს ასე მოხდა, მაშინ ერთობლივი მიწოდების მრუდი გადაადგილდება
მარჯვნივ.
ფასები იმპორტულ რესურსებზე - ზუსტად ისევე, როგორც მოცემული ქვეყნის საქონელზე უცხოელების
მხრიდან მოთხოვნა ზრდის ამ ქვეყნის ერთობლივ მოთხოვნას, საზღვარგარეთიდან რესურსების იმპორტსაც
თავისი წვლილი შეაქვს ამ ქვეყნის ერთობლივ მიწოდებაშიც. რესურსები, დამოუკიდებლად იმისა, სამამულოა
თუ იმპორტული, ზრდის ეკონომიკის საწარმოო შესაძლებლობას. საერთოდ, იმპორტულ რესურსებზე ფასების
შემცირება, ჩვეულებრივ, ხელს უწყობს ქვეყნის შიგნით ერთობლივი მიწოდების ზრდას; ამ რესურსებზე
ფასების ზრდა კი ამცირებს ერთობლივ მიწოდებას.
სავალუტო კურსის რყევები - ეს უკანასკნელი ცვლის იმპორტულ რესურსებზე ფასებს. წარმოვიდგინოთ,
რომ ლარებში გამოხატული უცხოური ვალუტის ფასი შემცირდა, ე.ი. ლარის ღირებულება გაიზარდა, რომლის
წყალობითაც ქართულ ფირმებს მიეცათ შესაძლებლობა მიიღონ მეტი უცხოური ვალუტა თითოეულ ლარზე. ეს
ნიშნავს, რომ ქართველი მწარმოებლებისათვის იმპორტულ რესურსებზე ლარებში გამოხატული ფასები
შემცირდა. ამ პირობებში უნდა ველოდოთ უცხოური რესურსების იმპორტის ზრდას ქართული ფირმების
მხრიდან და პროდუქციის ერთეულზე საწარმოო დანახარჯების შემცირებას წარმოების ნებისმიერი დონის
შემთხვევაში. პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების ასეთი შემცირება ერთობლივი მიწოდების მრუდს
საქართველოში გადააადგილებს მარჯვნივ.
უცხოურ ვალუტაზე ლარით გამოხატული ფასების ზრდის შემთხვევაში, ე.ი., თუ ლარი უფასურდება
უცხოურ ვალუტასთან მიმართებაში, იმპორტულ რესურსებზე ფასები იზრდება. ამის შედეგად, რესურსების
იმპორტი საქართველოში შემცირდება, პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯები გაიზრდება და ერთობლივი
მიწოდების მრუდი გადაადგილდება მარცხნივ.
ბაზარზე ბატონობა - ბაზარზე ბატონობის, ანუ საბაზრო მონოპოლიის შესუსტება ან გაძლიერება,
რომლითაც ხასიათდებიან რესურსების მიმწოდებლები, გავლენას ახდენს აგრეთვე რესურსების ფასებსა და
ერთობლივ მიწოდებაზე. ბაზარზე ბატონობა – ეს არის კონკურენტულზე უფრო მაღალი ფასების დაწესების
შესაძლებლობა. ამის დამაჯერებელი მაგალითია OPEC-ის წევრი ქვეყნების საბაზრო მონოპოლიის წარმოშობა
და კრახი ბოლო 35 წლის განმავლობაში. ნავთობზე ფასების ათმაგმა ზრდამ, რომელიც განახორციელეს OPEC-
ის წევრმა ქვეყნებმა გასული საუკუნის 70-იან წლებში, გავლენა მოახდინა ინდუსტრიულად განვითარებული
ქვეყნების ეკონომიკაზე, გაზარდა პროდუქციის ერთეულზე საწარმოო დანახარჯები და ერთობლივი მიწოდების
მრუდი გადააადგილა მარცხნივ. მაგრამ, OPEC-ის წევრი ქვეყნების საბაზრო ძალაუფლების შემდგომმა
შემცირებამ გასული საუკუნის 80-იანი წლების შუახანებში განაპირობა პროდუქციის წარმოების დანახარჯებისა
და ტრანსპორტირების შემცირება და შედეგად, განვითარებულ ქვეყნებში ერთობლივი მიწოდების ზრდა.
პროფკავშირთა ძალაუფლება - პროფკავშირების ძალაუფლების ცვლილებაც გავლენას ახდენს
ერთობლივი მიწოდების მრუდზე. ზოგიერთი მიმომხილველები თვლიან, რომ 70-იან წლებში პროფკავშირთა
გავლენის საგრძნობლად გაძლიერებამ გამოიწვია პროფკავშირის წევრთა ხელფასების ზრდა და მუშაკთა
გამომუშავებაში მნიშვნელოვანი განსხვავებები, რომელთაგანაც ნაწილი შედიოდა პროფკავშირთა რიგებში.
ხელფასის ამგვარ ზრდას სავსებით შეეძლო გამოეწვია პროდუქციის ერთეულზე წარმოების დანახარჯების
ზრდა და ერთობლივი მიწოდების მრუდის მარცხნივ გადაადგილება. ხოლო 80-იან წლებში პროფკავშირთა
გავლენა მნიშვნელოვანწილად შემცირდა. ამიტომ, მრავალ დარგში პროფკავშირის წევრთა შრომის ანაზღაურება
დაეცა, რამაც პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯები შეამცირა. ამის შედეგად გაიზარდა ერთობლივი
მიწოდება.
მწარმოებლურობა – არის ეროვნული წარმოების რეალური მოცულობის თანაფარდობა მასში
გამოყენებული რესურსების რაოდენობასთან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მწარმოებლურობა არის წარმოების
საშუალო რეალური მოცულობის მაჩვენებელი, ანუ წარმოების რეალური მოცულობა დანახარჯების ერთეულზე
გაანგარიშებით:
16
წარმოების რეალური მოცულობა
მწარმოებლურობა =
ერთობლივი დანახარჯები
უფრო მაღალი მწარმოებლურობა ნიშნავს, რომ რესურსების (დანახარჯების) არსებული მოცულობიდან

ეკონომიკა უნარიანია მიიღოს რეალური პროდუქტის მეტი მოცულობა.
როგორ მოქმედებს მწარმოებლურობის ზრდა ერთობლივი მიწოდების მრუდზე? უპირველეს ყოვლისა,
აუცილებელია გავარკვიოთ, თუ როგორ იცვლება პროდუქციის ერთეულზე საწარმოო დანახარჯები
მწარმოებლურობის ცვლილების შედეგად. დავუშვათ, რომ რეალური პროდუქტი შედგება 10 ერთეულისგან;
რესურსების რაოდენობა, რომელიც აუცილებელია ასეთი მოცულობის პროდუქტის საწარმოებლად, შეადგენს 5
ერთეულს, ხოლო თითოეული რესურსის ფასი ტოლია 2 ლარის, მაშინ:
წარმოების რეალური მოცულობა 10

მწარმოებლურობა = = =2
ერთობლივი დანახარჯები 5
წარმოების ერთობლივი
დანახარჯები 2 ლარი × 5
წარმოების დანახარჯები პროდუქციის ერთეულზე = = =1
პროდუქციის ერთეულის 10
რაოდენობა
შევნიშნოთ, რომ სრულ დანახარჯებს მივიღებთ პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების გამრავლებით

გამოყენებული რესურსის რაოდენობაზე.
ახლა დავუშვათ, რომ მწარმოებლურობის ზრდის შედეგად პროდუქციის წარმოების მოცულობამ
შეადგინა 20 ერთეული, ხოლო რესურსების ფასი და რაოდენობა უცვლელი დარჩა, კერძოდ, 2 ლარი და 5
ერთეული. ჩვენი ფორმულების გამოყენებით ვრწმუნდებით, რომ მწარმოებლურობა გაიზარდა 2-დან 4
ერთეულამდე, ხოლო პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯი 1-დან 0,5-მდე შემცირდა. ეს ნიშნავს, რომ
მწარმოებლურობის გაორმაგებამ გამოიწვია პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების ორმაგად შემცირება.
მწარმოებლურობის ზრდა ნიშნავს პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების შემცირებას, რაც ერთობლივი
მიწოდების მრუდს გადააადგილებს მარჯვნივ; და პირიქით, მწარმოებლურობის შემცირება, რომელიც
გამოიხატება პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების ზრდით, ერთობლივი მიწოდების მრუდს
გადააადგილებს მარცხნივ.
საერთოდ, მწარმოებლურობის ზრდა არის ის ძირითადი ფაქტორი, რომელიც განაპირობებს
გრძელვადიანი ერთობლივი მიწოდების და შესაბამისად, რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდას. ერთ
მუშაკზე გაანგარიშებით მეტი რაოდენობის მექანიზმებისა და მოწყობილობების გამოყენება, საწარმოო
ტექნოლოგიის სრულყოფა, უფრო მომზადებული და კვალიფიციური სამუშაო ძალის გამოჩენა, ბიზნესის უფრო
ეფექტიანი ორგანიზაციული ფორმების დანერგვა, ხელს უწყობს მწარმოებლურობის ზრდას, რაც ერთობლივი
მიწოდების ზრდის წყაროა.
ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმები - ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ნორმების ცვლილებამ,
რომლის საფუძველზეც მოქმედებს მთელი სამეწარმეო სექტორი, შეიძლება შეცვალოს პროდუქციის ერთეულზე
დანახარჯების სიდიდე და გადააადგილოს ერთობლივი მიწოდების მრუდი. ასეთი ცვლილება შეიძლება
დავყოთ ორ კატეგორიად: 1) გადასახადებისა და სუბსიდიების ცვლილება; 2) რეგულირების მასშტაბების
ცვლილება.
გადასახადები და სუბსიდიები - ბიზნესზე გადასახადების ზრდა (მოგების გადასახადის, აქციზების,
ქონების გადასახადის და სხვ.) განაპირობებს პროდუქციის ერთეულზე დანახარჯების ზრდას და ამცირებს
ერთობლივ მიწოდებას არანაკლები ოდენობით, ვიდრე ხელფასის განაკვეთის ზრდა. მაგალითად, სოციალური
17
უზრუნველყოფის სისტემაში ანარიცხების ზრდა (ხელფასზე გადასახადი, რომელსაც იხდის დამქირავებელი)
ზრდის საწარმოო დანახარჯებს და ამცირებს ერთობლივ მიწოდებას.
სუბსიდიები ბიზნესისადმი, ე.ი. პირდაპირი სამთავრობო დახმარებები ფირმებისადმი ან საგადასახადო
შეღავათები, თავის მხრივ, ამცირებს წარმოების დანახარჯებს და ზრდის ერთობლივ მიწოდებას. მაგალითად,
აშშ-ში გასული საუკუნის 70-იან წლებში მთავრობა ახდენდა ელექტროენერგიის მწარმოებელთა სუბსიდირებას,
რომლებიც სარგებლობდნენ ალტერნატიული წყაროებით, ისეთებით, როგორიცაა ქარის ან მზის ენერგია. ამის
მიზანი იყო ის, რომ შემცირებულიყო წარმოების დანახარჯები და განვითარებულიყო ენერგიის წყაროები,
რომელთაც შეეძლო ნავთობის და ბუნებრივი გაზის შეცვლა. იმ ზომით, რა ზომითაც ამ სუბსიდიდებმა
მიაღწიეს მიზანს, ერთობლივი მიწოდების მრუდიც გადაადგილდა მარჯვნივ.
სახელმწიფო რეგულირება - უმრავლეს შემთხვევაში სახელმწიფო რეგულირება ძვირი უჯდება ბიზნესს.
სამთავრობო მითითებების შესრულება ზრდის პროდუქციის ერთეულზე წარმოების დანახარჯებს და
ერთობლივი მიწოდების მრუდს გადააადგილებს მარცხნივ. ეკონომიკის დერეგულირების მომხრეები
მიწოდების ინტერესებიდან გამომდინარე თავგამოდებით ამტკიცებენ, რომ ეფექტიანობის ამაღლების
ხელშეწყობითა და საკანცელარიო სამუშაოთა მოცულობის შემცირებით, რაც ახასიათებს მასშტაბურ
რეგულირებას, დერეგულირება შეამცირებს საწარმოო დანახარჯებს პროდუქციის ერთეულზე. ამ დროს
ერთობლივი მიწოდების მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ. და პირიქით, რეგულირების გაძლიერება
გამოიწვევს წარმოების დანახარჯების ზრდას და ერთობლივი მიწოდების შემცირებას.
6.6. სტაბილიზაციის პოლიტიკა
მთლიანობაში ეკონომიკაში არსებული რყევები იწყება ერთობლივი მიწოდების ან ერთობლივი

მოთხოვნის ცვლილებებით. შესაბამისი მრუდების გადაადგილებას გარედან ზემოქმედების შედეგად
ეკონომისტები ეკონომიკურ შოკებს უწოდებენ. ეკონომიკაზე შოკების ზემოქმედება პროდუქციის წარმოებისა
და დასაქმების მოცულობის ბუნებრივი დონისგან გადახრაში ვლინდება. ერთობლივი მოთხოვნისა და
ერთობლივი მიწოდების მოდელი ავლენს ეკონომიკური რყევების წარმოშობის მექანიზმს ამგვარი რყევების
ზემოქმედების შედეგად.
მოდელი შეიძლება აგრეთვე გამოვიყენოთ მაკროეკონომიკური პოლიტიკის შედეგების შესაფასებლად,
რომლებიც მიმართულია შოკების ნეიტრალიზაციისა და ეკონომიკის რყევების აღმოფხვრისაკენ.
სტაბილიზაციის პოლიტიკა – ეს არის სახელმწიფო პოლიტიკა, რომელიც მიმართულია წარმოების
მოცულობისა და დასაქმების დონის ბუნებრივ დონეზე შესანარჩუნებლად. რამდენადაც ფულის მიწოდება
ძლიერ გავლენას ახდენს ერთობლივ მოთხოვნაზე, ფულადი პოლიტიკა სტაბილიზაციის პოლიტიკის
უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია.
ერთობლივი მოთხოვნის მკვეთრი ცვლილებები (შოკები) - განვიხილოთ ერთობლივი მოთხოვნის
მკვეთრი ცვლილების (შოკის) მაგალითი: საბანკო ანგარიშებიდან ფულის გასაცემად სპეციალური ბანკომატების
გამოგონება. ამ მოწყობილობამ იოლი გახადა ნაღდი ფულის მიღება, რამაც გამოიწვია ფულად მარაგებზე
მოსახლეობის მხრიდან მოთხოვნის შემცირება. მაგალითად დავუშვათ, რომ ბანკომატის დანერგვამდე ფულის
მისაღებად ადამიანი საშუალოდ, კვირაში ერთხელ მიდიოდა ბანკში და ღებულობდა 100 ლარს, რომელსაც
თანდათანობით ხარჯავდა კვირის განმავლობაში. ამ შემთხვევაში, ხელზე არსებული ფულის საშუალო
რაოდენობა შეადგენდა 50 ლარს. ბანკომატების დანერგვის შემდეგ ფულის მისაღებად ადამიანი კვირაში,
ვთქვათ, ორჯერ მიდის ბანკში და ღებულობს 50-50 ლარს. ახლა ხელზე არსებული ფულის საშუალო რაოდენობა
შეადგენს 25 ლარს. შესაბამისად, ამ შემთხვევაში ნაღდი ფულის მარაგებზე მოთხოვნა ორჯერ შემცირდება.
ფულადი საშუალებების მარაგზე მოთხოვნის აღნიშნული შემცირება ფულის მიმოქცევის სიჩქარის
ზრდის ტოლფასია. იმისათვის, რომ ეს დავამტკიცოთ, გავიხსენოთ შემდეგი განტოლება:
18
𝑀
= 𝑘𝑌,
𝑃
სადაც k=1/V. რეალურ გამოხატულებაში ფულადი საშუალებების მარაგების შემცირება წარმოების ნებისმიერი
მოცემული სიდიდის პირობებში იწვევს k-ს შემცირებას და V-ს ზრდას. ბანკომატების დანერგვასთან
დაკავშირებით ადამიანები ხელზე ნაკლებ ფულს ინახავენ, ხოლო ლარები უფრო სწრაფად მიმოიქცევიან.
ამგვარად, იმასთან დაკავშირებით, რომ ადამიანები უფრო ხშირად ღებულობენ ნაღდ ფულს ბანკომატების
მეშვეობით, ნაკლები დრო გადის ფულის მიღებასა და მის დახარჯვას შორის. შესაბამისად, ფულის ბრუნვის
სიჩქარე იზრდება.
ნახ. 10. ერთობლივი მოთხოვნის ზრდა. ანალიზის საწყისი მომენტია

გრძელვადიანი წონასწორობა A წერტილში. ერთობლივი მოთხოვნის
ზრდის შედეგად, რომელიც ფულის ბრუნვის სიჩქარის ზრდითაა
განპირობებული, ეკონომიკაში ადგილი აქვს წონასწორობის
გადანაცვლებას A-დან B წერტილში, სადაც წარმოების მოცულობა
აჭარბებს ბუნებრივ დონეს. ფასების ზრდის კვალობაზე, წარმოების
ბუნებრივი დონე თანდათანობით იწყებს აღდგენას და წონასწორობა
B-დან C წერტილში გადაინაცვლებს.
თუ ფულადი მასა უცვლელი რჩება, ნაღდი ფულის მიმოქცევის სიჩქარის ზრდის შედეგად ერთობლივი
მოთხოვნის მრუდი გადაადგილდება მარჯვნივ (როგორც ეს ნახ. 10-ზეა ნაჩვენებია).
მოკლევადიან პერიოდში ერთობლივი მოთხოვნის ზრდა იწვევს წარმოების მოცულობის ზრდას, ე.ი.
ეკონომიკურ აღმავლობას. ფირმები ასაღებენ მეტ პროდუქციას ძველი ფასებით. ამიტომ, ისინი ქირაობენ
მომუშავეთა მეტ რაოდენობას, ზრდიან სამუშაო საათების რაოდენობას და უფრო ინტენსიურად იყენებენ
სამრეწველო საწარმოებსა და მოწყობილობებს.
დროთა განმავლობაში, ერთობლივი მოთხოვნის მაღალი დონე იწვევს ფასებისა და ხელფასების ზრდას.
ფასების ზრდის კვალობაზე პროდუქციაზე მოთხოვნა მცირდება, ხოლო წარმოების დონე თანდათანობით
უახლოვდება ბუნებრივ დონეს. მაგრამ ფასების უფრო მაღალ დონეზე გადასვლის პროცესში საქონლისა და
მომსახურების წარმოების მოცულობა მეტი იქნება ბუნებრივ დონეზე.
რა შეიძლება გააკეთოს ცენტრალურმა ბანკმა, რათა მოახდინოს ამ აღმავლობის ნეიტრალიზება და
წარმოება შენარჩუნდეს იმ დონეზე, რომელიც ახლოსაა ბუნებრივთან? ცენტრალურ ბანკს შეუძლია შეამციროს
ფულის მიწოდება, რათა მოახდინოს მათი მიმოქცევის სიჩქარის ზრდის შედეგების ნეიტრალიზება. ეს
საშუალებას მოგვცემს მოვახდინოთ ერთობლივი მოთხოვნის სტაბილიზაცია. ცენტრალურ ბანკს აქვს
შესაძლებლობა შეამციროს ან აღმოფხვრას კიდეც მოთხოვნის მხრიდან შოკების გავლენა წარმოების მოცუ-
ლობაზე და დასაქმებაზე ფულის მიწოდებაზე კონტროლის მეშვეობით.
ერთობლივი მიწოდების მკვეთრი შემცირება. ერთობლივი მოთხოვნის მხრიდან რყევები ეკონომიკური
რყევების ერთადერთი წყარო როდია. სხვა წყაროდ გვევლინება ერთობლივი მიწოდების მხრიდან არსებული
შოკები. მიწოდების მხრიდან შოკები – ეს ეკონომიკური პირობების ისეთი მკვეთრი ცვლილებაა, რომელიც ეხება
პროდუქციის წარმოებაზე გაწეულ დანახარჯებს და როგორც შედეგი, ფირმების მიერ დადგენად ფასებს.
რამდენადაც მიწოდების მხრიდან შოკები უშუალო გავლენას ახდენს ფასების დონეზე, მათ ზოგჯერ საფასე
შოკებსაც უწოდებენ. მოვიყვანოთ საფასე შოკების რამდენიმე მაგალითი.
19
• გვალვა, მოსავლის განადგურება – სურსათის მიწოდების მკვეთრი შემცირება იწვევს მათზე ფასების
ზრდას.
• გარემოს დაცვის შესახებ ახალი კანონმდებლობა, რომელიც ფირმებისგან მოითხოვს გარემოს
დამაბინძურებელ ნივთიერებათა ნარჩენების შემცირებას – ფირმები ასეთ შემთხვევაში წარმოების
ხარჯებს გადააკისრებენ მომხმარებლებს გაზრდილი ფასებით.
• პროფესიული კავშირების ბრძოლის გააქტიურება – იწვევს ხელფასებისა და საქონელზე ფასების
ზრდას, რომლებიც განპირობებულია პროფკავშირების წევრი მუშაკების (ინსაიდერების) მიერ.
• საერთაშორისო სანავთობო კარტელის (OPEC) პოლიტიკა – რომელიც განაპირობებს კონკურენციის
შეზღუდვას, რაც ნავთობის ძირითად მწარმოებლებს საშუალებას აძლევს გაზარდონ ნავთობზე
მსოფლიო ფასები.
ყველა ზემოჩამოთვლილი მაგალითი განეკუთვნება არასასურველი მიწოდების შოკების კატეგორიას,
რომლებიც იწვევენ საწარმოო ხარჯებისა და ფასების მკვეთრ ზრდას. სასურველი შოკები ერთობლივი
მიწოდების მხრიდან (მაგალითად, OPEC-ის წევრი ქვეყნების მიერ ფასების შემცირება ნავთობზე) განაპირობებს
საწარმოო ხარჯებისა და ფასების შემცირებას.
ნახ. 11. მიწოდების მხრიდან არასასურველი შოკები.

მიწოდების მხრიდან არასასურველი შოკები იწვევს
წარმოების დანახარჯების ზრდას და ამის შედეგად –
ფასების ზრდას. თუ ერთობლივი მოთხოვნა
ნარჩუნდება მუდმივ დონეზე, ეკონომიკაში ადგილი
აქვს A-დან B წერტილში გადანაცვლებას, რაც
ერთდროულად იწვევს ფასების ზრდას და
წარმოების ვარდნას. თანდათანობით, ფასების შემ-
ცირების კვალობაზე, მიმდინარეობს წარმოების
ბუნებრივი დონის აღდგენა (A წერტილი).
ნახ. 11-ზე გამოსახულია მიწოდების არასასურველი ცვლილების შედეგები. ერთობლივი მიწოდების

მოკლევადიანი მრუდი გადაადგილდება მაღლა (მიწოდების მხრიდან არსებულმა შოკებმა შეიძლება აგრეთვე
გამოიწვიონ წარმოების ბუნებრივი დონის შემცირება და ამის შედეგად, ერთობლივი მიწოდების გრძელვადიანი
მრუდის მარცხნივ გადაადგილება, მაგრამ ამ შემთხვევაში ამისგან აბსტრაქციას ვახდენთ). თუ ერთობლივი
მოთხოვნა უცვლელია, წონასწორობა A-დან B წერტილში გადაინაცვლებს: ფასების დონე იზრდება, ხოლო
წარმოების დონე მცირდება ბუნებრივზე დაბლა. ასეთ სიტუაციას სტაგფლაცია ეწოდება, რადგანაც მასში სტაგ-
ნაცია (წარმოების ვარდნა) თანდაყოლილია ინფლაციით (ფასების ზრდით).
20
ნახ. 12. მიწოდების მხრიდან არასასურველი შოკების
განეიტრალება. მიწოდების მხრიდან არასასურველი შოკების
გასანეიტრალებლად ცენტრალურ ბანკს შეუძლია მიმართოს
ერთობლივი მოთხოვნის ზრდის ღონისძიებებს იმისათვის,
რათა აღკვეთოს წარმოების მოცულობის შემცირება. ამ დროს
წონასწორობა A-დან C წერტილში გადაადგილდება. მაგრამ,
ამ ღონისძიების ფასი გრძელვადიან პერსპექტივაში ფასების
უფრო მაღალი დონის შენარჩუნებაა.
მიწოდების მხრიდან არასასურველ შოკებთან დაკავშირებული პრობლემების გადაჭრის შემთხვევაში,

სახელმწიფო ინსტიტუტებმა, რომლებსაც ძალუძთ ერთობლივი მოთხოვნის რეგულირება (მაგალითად,
ცენტრალური ბანკი), არჩევანი უნდა გააკეთონ ეკონომიკური პოლიტიკის ორ ვარიანტს შორის. პირველი
ვარიანტი დაკავშირებულია მუდმივი ერთობლივი მოთხოვნის შენარჩუნებასთან, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახ. 12-
ზე. ამ შემთხვევაში, წარმოებისა და დასაქმების დონეები ბუნებრივზე დაბლა ეშვება. ადრე თუ გვიან ფასები
შემცირდება უწინდელ დონემდე და აღდგება სრული დასაქმება (A წერტილი). მაგრამ, ყოველივე ეს მიიღწევა
წარმოების შემცირების მტკივნეული პროცესის ფასად.
მეორე ვარიანტი მდგომარეობს ერთობლივი მოთხოვნის ზრდაში, რათა უფრო სწრაფად აღსდგეს
წარმოების ბუნებრივი დონე. თუ ერთობლივი მოთხოვნის ზრდა თავისი სიდიდით ემთხვევა ერთობლივი
მიწოდების შოკის სიდიდეს, ადგილი ექნება A წერტილიდან C წერტილში გადაადგილებას. ასეთ შემთხვევაში
ამბობენ, რომ ცენტრალურმა ბანკმა მოახერხა მიწოდების მხრიდან შოკის შედეგების განეიტრალება. ასეთი
გადაწყვეტილების ნაკლოვანება გამოიხატება იმაში, რომ სამომავლოდ შენარჩუნდება ფასების უფრო მაღალი
დონე. არ არსებობს ერთობლივი მოთხოვნის ისეთ დონეზე შენარჩუნების ხერხი, რომელიც ერთდროულად
უზრუნველყოფს სრულ დასაქმებასა და ფასების სტაბილურობას.
21
Tavi 7. Ria ekonomika
7-1. erovnuli Semosavlis gaangariSeba Ria ekonomikaSi
wminda eqsportis roli

ganvixiloT ekonomikaSi saqonlisa da momsaxurebis warmoebaze gaweuli
danaxarjebi. daxurul ekonomikaSi yvelaferi iyideba qveynis SigniT da yvela
danaxarji iyofa sam Semadgenel nawilad, esenia: moxmareba, erToblivi kerZo
Sida investicia da saxelmwifo Sesyidvebi. Ria ekonomikaSi warmoebuli
produqciis nawili iyideba qveynis SigniT, nawili ki – eqsportis saxiT
iyideba sazRvargareT. Cven SegviZlia Ria ekonomikaSi warmoebul
produqciaze – Y-ze gaweuli danaxarjebi davyoT oTx komponentad:
 samamulo saqonlisa da momsaxurebis moxmarebad – Cd;
 samamulo saqonelze da momsaxurebaze sainvesticio xarjebad – Id;
 samamulo saqonlisa da momsaxurebis saxelmwifo Sesyidvebad – Gd;
 qveynis SigniT warmoebuli saqonlisa da momsaxurebis eqsportad
– EX.
am komponentebad danaxarjebis ganawileba warmodgenilia Semdegi
formuliT:
Y = Cd + Id + Gd + EX.
pirveli sami Sesakrebis jami Cd + Id + Gd warmoadgens samamulo

saqonelze da momsaxurebaze Sida danaxarjebis sidides. meoTxe Sesakrebi –
EX gamoxatavs ucxoelTa danaxarjebis sidides qveynis SigniT warmoebul
saqonelsa da momsaxurebaze.
axla es toloba warmovadginoT ufro mosaxerxebeli formiT.
{SevniSnoT, rom saqonelsa da momsaxurebaze adgilobrivi danaxarjebis
sidide warmoadgens samamulo warmoebisa da sazRvargareT warmoebul saqo-
nelsa da momsaxurebaze adgilobrivi danaxarjebis jams.} amitom, moxmarebis
saerTo moculoba C tolia samamulo saqonlisa da momsaxurebis moxmarebis
moculobisa Cd da sazRvargareT warmoebuli saqonlisa da momsaxurebis
moxmarebis moculobis Cf jamis; investiciis saerTo moculoba I tolia sama-
mulo warmoebisa Id da sazRvargareT warmoebul saqonelsa da momsaxurebaze
sainvesticio danaxarjebis moculobis If jamis; xolo saxelmwifo
Sesyidvebis sidide G damokidebulia samamulo warmoebisa Gd da sazRvarga-
reT warmoebul saqonelsa da momsaxurebaze gaweuli saxelmwifo Sesyidvebis
moculobis Gf jamis. yovelive es SegviZlia CavweroT Semdegnairad
{C = Cd + Cf ,
I = Id + If ,
მოდული - „ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება“, ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

G = Gd + Gf .
axla es gamosaxulebebi CavsvaT zemomocemul gantolebaSi:
Y = (C − Cf ) + (I − If ) + (G − Gf ) + EX.
gardaqmnis Semdeg miviRebT:
Y = C + I + G + EX − (Cf + If + Gf ).
sazRvargareT warmoebul saqonelsa da momsaxurebaze Sida danaxarjebis

jami (Cf + If + Gf ) aris importze (IM) gaweuli danaxarjebis sidide. amgvarad,
Cven SegviZlia erovnuli angariSebis ZiriTadi igiveoba Semdegnairad
CavweroT:
Y = C + I + G + EX − IM.}
ramdenadac importze gaweuli danaxarjebi CarTulia adgilobrivi dan-

axarjebis erTobliv sidideSi (Cf + If + Gf ) da saqoneli da momsaxureba, ro-
melTa importireba xdeba sazRvargareTidan, ar warmoadgens qveynis adgilo-
brivi warmoebuli produqciis nawils, importze gaweuli danaxarjebi am
tolobaSi minusi niSniT iqneba warmodgenili. ganvsazRvravT ra wminda
eqsports, rogorc eqsportsa da imports Soris sxvaobas (NX=EX-IM), igiveoba
Y = C + I + G + NX.
es toloba gviCvenebs, rom qveynis SigniT warmoebul produqciaze danax-

arjebis sidide aris moxmarebis, investiciebis, saxelmwifo Sesyidvebisa da
wminda eqsportis jamis toli. erovnuli angariSebis ZiriTadi igiveobis mo-
cemuli formula yvelaze gavrcelebulia.
erovnuli angariSebis ZiriTadi igiveoba gviCvenebs, Tu rogoraa erT-
maneTTan dakavSirebuli samamulo produqciis SeZenaze danaxarjebi, Sida
danaxarjebi da wminda eqsporti. kerZod,
NX = Y - (C+I+G),
wminda = warmoebis - Sida
eqsporti moculoba danaxarjebi.
{Tu warmoebis moculobis sidide aWarbebs Sida danaxarjebs, Cven

vaxdenT am sxvaobis eqsportirebas: wminda eqsportis sidide dadebiTia. Tu
warmoebis moculobis sidide mcirdeba ise, rom is ver faravs Sida danaxar-

jebs, maSin vaxdenT aRniSnuli sxvaobis importirebas: wminda eqsportis
sidide Rebulobs uaryofiT mniSvnelobas.}
mTliani erovnuli Semosavali da mTliani Sida produqti

erovnuli Semosavlis angariSi – rogorc Ria, ise daxuruli ekonomikis-
aTvis – gviCvenebs, rom warmoebul saqonelsa da momsaxurebaze danaxarjebis
saerTo moculoba tolia ekonomikaSi erToblivi Semosavlisa. Ria
ekonomikisaTvis arsebobs erToblivi Semosavlis ori maCvenebeli:
 mTliani erovnuli Semosavali (GNI)1 – es aris Semosavlebi, romelic
miRebulia mocemuli qveynis moqalaqeebis mier. es sidide moicavs
Semosavals, romelic miRebulia qveynis moqalaqeebis mier sazRvarga-
reT, magram ar moicavs Semosavlebs warmoebis faqtorebze, romlebic
mocemul qveyanaSia, magram ekuTvnis ucxoelebs.
 mTliani Sida produqti (GDP) – es aris Semosavlebi, romlebic
miRebulia qveynis SigniT. am maCvenebelSi CarTulia Semosavali, rome-
lic miRebulia ucxoelebis mier qveynis SigniT, magram ar aris CarTu-
li Semosavali, romelic miRebulia mocemuli qveynis moqalaqeebis mier
ucxoeTSi.
Semosavlis es ori maCvenebeli gansxvavdeba erTimeorisagan imis gamo,
rom warmoebis faqtorebi yovelTvis ar ekuTvnis qveynis moqalaqeebs, sadac
is gamoiyeneba.
{ganvixiloT ramdenime magaliTi, romelic axdens GNI-isa da GDP-is So-
ris sxvaobis demonstrirebas. davuSvaT, rom TurqeTis moqalaqe Camodis
saqarTveloSi droebiT samuSaod. mis mier miRebuli Semosavali aris
saqarTvelos GDP-is nawili, radganac es Semosavali miRebul iqna saqarTve-
los teritoriaze. magram es Semosavali ar Sedis saqarTvelos GNI-Si,
radganac aRniSnuli momuSave ar warmoadgens saqarTvelos moqalaqes. analo-
giurad, Tu saqarTvelos moqalaqe muSaobs TurqeTSi, misi Semosavali Car-
Tulia saqarTvelos GNI-Si, magram ar Seva saqarTvelos GDP-Si.}
{magaliTad, aviRoT TurqeTis moqalaqe, romelsac saqarTveloSi

ekuTvnis sacxovrebeli saxli. renta, romelsac is Rebulobs, aris saqarTve-
los GDP-is nawili, radganac es Semosavali miiReba Cveni qveynis teritori-
aze. magram es renta ar gaiTvaliswineba saqarTvelos GNI-Si, ramdenadac
saxlis mflobeli ar aris Cveni qveynis moqalaqe. analogiurad, Tu
saqarTvelos moqalaqes ruseTSi ekuTvnis firma, mis mier miRebuli mogeba
Sedis saqarTvelos GNI-Si, magram ara GDP-Si.}
davubrundeT erovnuli angariSebis ZiriTad igiveobas:
Y = C + I + G + NX.
1 1993 wlamde nacvlad mTliani erovnuli Semosavlisa (GNI), gaiangariSeboda mTliani erovnuli
produqti (GNP), romelic gviCvenebs qveynis moqalaqeebis mier warmoebuli saqonlisa da momsaxurebis
saboloo RirebulebaTa erTobliobas.

{ras warmoadgens am SemTxvevaSi Y – GDP-is Tu GNI-is? am kiTxvaze pasuxi
damokidebulia NX-is interpretaciaze. imaze damokidebulebiT, Tu rogor
ganvmartavT NX-s, Y-iT SeiZleba aRvniSnoT rogorc GDP, aseve GNI.
magaliTad, ganvixiloT Semdegi situacia: ra moxdeba, Tu sazRvargareT
momuSave saqarTvelos moqalaqe Rebulobs Semosavals. aRniSnulTan
dakavSirebiT Cndeba ori kiTxva:
 unda CavrTod Tu ara mocemuli Semosavali Y-Si?
 unda ganvixiloT Tu ara sazRvargareT momuSave saqarTvelos
moqalaqeebis mier SeTavazebuli momsaxureba rogorc eqsporti da
amgvarad, CavrTod Tu ara is NX-Si?
erTis mxriv, Tu Y-is adgilas warmovidgenT GDP-is, maSin Semosavali, ro-
melic miRebulia ucxoeTSi, ar iqneba Y-is nawili da momuSavis momsaxureba
ar unda iyos NX-Si CarTuli. meore mxriv, Tu Y-is adgilas warmovidgenT meS-
s, maSin Semosavali, romelic miRebulia sazRvargareT, Y-is nawils war-
moadgens da momuSavis momsaxureba Sedis NX-Si.}
mocemul saleqcio kursSi Y-is qveS vgulisxmobT GDP-is. es imas niSnavs,
rom NX-Si CarTulia qveynis teritoriis farglebSi gamoyenebuli warmoebis
faqtorebi – Sroma da kapitali.
kapitalis moZraobis angariSi da mimdinare operaciaTa angariSi

Ria ekonomikaSi, iseve, rogorc daxurul ekonomikaSi, romelic
ganvixileT me-3 TavSi, finansuri bazrebi mWidrodaa dakavSirebuli
saqonlisa da momsaxurebis bazrebTan. imisaTvis, rom naTlad davinaxoT es
kavSiri, gadavweroT erovnuli angariSebis ZiriTadi igiveoba investiciebisa
da danazogebis gaTvaliswinebiT. daviwyoT tolobiT:
Y = C + I + G + NX.
gamovricxoT C da G tolobis orive nawilidan, romlis Sedegadac mi-

viRebT:
Y − C − G = I + NX.
gavixsenoT me-3 Tavidan, rom {Y − C − G aris erovnuli danazogi (S) –

kerZo (Y-T-G) da saxelmwifo danazogis (T-G) jami. aqedan
S = I + NX.
gadavitanoT tolobis marcxena mxares yvela wevri da erovnuli an-

gariSebis ZiriTadi igiveoba gadavweroT Semdegnairad:

(I − S) + NX = 0.
erovnuli angariSebis ZiriTadi igiveobis Caweris mocemuli forma

gviCvenebs kapitalis dagrovebisaTvis gankuTvnil saSualebaTa saerTaSoriso
nakadebsa (I-S) da saqonlisa da momsaxurebis saerTaSoriso nakadebs (NX) So-
ris kavSirs.}
am tolobis TiToeul wevrs gaaCnia sakuTari saxeli. I-S–s ewodeba
sagadasaxdelo balansis kapitalis moZraobis angariSi. kapitalis moZraobis
angariSi warmoadgens Sida investiciebis Sida danazogze namets. investicieb-
ma SesaZloa gadaaWarbos qveyanaSi arsebul danazogebs, vinaidan investorebs
SeuZliaT daafinanson sainvesticio proeqtebi im saSualebebis xarjze, rom-
lebic sesxadaa miRebuli msoflio finansur bazrebze. amgvarad, kapitalis
moZraobis angariSi tolia kapitalis Sida dagrovebis moculobisa, romelic
dafinansebulia ucxouri sesxebis meSveobiT. {NX-ma miiRo sagadasaxdelo
balansis mimdinare angariSis (mimdinare operaciaTa angariSis) saxelwodeba.
mimdinare operaciaTa angariSi – es aris Tanxa, romelic miRebulia sazRvar-
gareTidan Cveni wminda eqsportis sanacvlod} (Cveni warmoebis faqtorTa
gamoyenebis Sedegad miRebuli wminda Semosavlebis CaTvliT).
erovnuli angariSebis ZiriTadi toloba gviCvenebs, rom kapitalis moZ-
raobis angariSi da sagadasaxdelo balansis mimdinare angariSi
gawonasworebulia. es niSnavs, rom
kapitalis moZ-
mimdinare an-
raobis + = 0
gariSis saldo
angariSis saldo
(I-S) + NX = 0
Tu I-S sidide dadebiTia, xolo NX – uaryofiTi, Cven gagvaCnia

sagadasaxdelo balansis kapitalis moZraobis angariSis dadebiTi saldo da
mimdinare angariSis deficiti. es niSnavs, rom Cven vRebulobT sesxebs msof-
lio finansur bazrebze da vaxdenT meti saqonlis importirebas, vidre
eqsportirebas. Tu I-S uaryofiTia, xolo NX – dadebiTi, Cven gagvaCnia
kapitalis moZraobis angariSis deficiti da mimdinare operaciaTa angariSis
dadebiTi saldo. es niSnavs, rom msoflio finansur bazrebze Cven gamovdi-
varT kreditoris rolSi da vaxdenT ufro meti saqonlis eqsports, vidre im-
ports.2
kapitalis moZraobis angariSisa da mimdinare operaciaTa angariSis
balansi gviCvenebs, rom fondebis saerTaSoriso nakadebi kapitalis dagrove-
2 mocemul analizSi gamotovebulia aRricxvis kidev erTi kategoria, romelsac ewodeba oficialuri
savaluto rezervebis cvlileba, romlis gamoc kapitalis moZraobis angariSis saldo mTlad zustad
ar utoldeba I-S da mTlad zustad ar awonasworebs mimdinare angariSs. es kategoria warmoiSoba imis
gamo, rom zogierT SemTxvevaSi saxelmwifo danazogis zrda an kleba, magaliTad, centraluri bankis
mier ucxouri valutis yidva an gayidva, ar Sedis kapitalis moZraobis angariSSi. Cveni analizis gasa-
martiveblad SegviZlia vivaraudoT, rom aRniSnuli mesame kategoria nulis tolia.

bis dasafinanseblad da saqonlisa da momsaxurebis saerTaSoriso nakadebi
warmoadgens erTi medlis or mxares. erTi mxriv, {Tu Cveni danazogebi
aWarbebs Cvensave investiciebs, maSin danazogebi, romelTa investirebac ar
momxdara qveynis SigniT, gamoiyeneba ucxoelebis dasakrediteblad. isini
saWiroeben am sesxebs, ramdenadac Cven maT vTavazobT met saqonelsa da
momsaxurebas, vidre isini gvTavazoben Cven, e.i. am SemTxvevaSi NX-is saldo
dadebiTia. meore mxriv, Tu Cveni investiciebi aWarbebs Cvensave danazogebs,
investiciaTa nameti unda dafinansdes sazRvargareTidan. ucxoelebma unda
SemogvTavazon kreditebi. aRniSnuli ucxouri sesxebi saSualebas gvaZlevs
movaxdinoT saqonlisa da momsaxurebis importi ufro meti odenobiT, vidre
Tavad vaxdenT maT eqsportirebas, e.i. NX uaryofiTi sididea.}
SevniSnoT, rom kapitalis saerTaSoriso nakadebma SeiZleba sxvadasxva
forma miiRos. magaliTad, rodesac mocemuli qveyana ganicdis kapitalis moZ-
raobis angariSis dadebiT saldos, ucxoelebi am qveyanas Tavazoben sesxebs.
es xdeba maSin, rodesac vTqvaT, ucxoelebi yiduloben savalo
valdebulebebs, romlebic gamoSvebulia mocemuli qveynis korporaciebis an
mTavrobis mier. magram, kapitalis saerTaSoriso gadaadgileba zustad aseve
SeiZleba moxdes ucxoelebis mier romelime qveynis kapitaluri aqtivebis
pirdapiri Sesyidvis formiT. magaliTad, rodesac iaponelma investorebma
SeiZines rokfelerebis centri, es garigeba iyo kapitalis moZraobis an-
gariSis dadebiTi saldos nawili. orive SemTxvevaSi, rodesac ucxoelebi
yiduloben qveynis Sida savalo valdebulebebs da Sida sxva aqtivebs,
SeiZineba qveynis kapitalis gamoyenebis Sedegad momavalSi mosalodneli
Semosavlebis miRebis ufleba.
7-2. kapitalisa da saqonlis saerTaSoriso nakadebi
mocemul momentamde saerTaSoriso nakadebis Cveni analizi mxolod

umniSvnelod Tu Seexo erovnul angariSebs. Cven ganvsazRvreT zogierTi
cvladi, romlebic asaxavs Ria ekonomikaSi mimdinare procesebs da vaCveneT am
cvladebs Soris kavSiri. Cveni Semdgomi nabiji gamoixateba iseTi modelis
SeqmnaSi, romelic dagvexmareba avxsnaT ekonomikuri agentebis qceva Ria
ekonomikaSi. Semdgom, am models gamoviyenebT im kiTxvebze pasuxebis
gasacemad, romlebic exeba imas, Tu rogor reagirebs ekonomikuri politikis
cvlilebaze kapitalis moZraobis angariSi da mimdinare operaciaTa angariSi.
mcire Ria ekonomikis modeli

{Cven aq warmovadgenT kapitalisa da saqonlis saerTaSoriso nakadebis
models. ramdenadac kapitalis moZraobis angariSi aris sxvaoba investiciebsa
da danazogebs Soris, Cvens modelSi kapitalis moZraobis angariSi
ganixileba investiciebisa da danazogebis analizis daxmarebiT. modeli

agreTve moicavs mimdinare operaciaTa angariSs, radganac mimdinare angariSma
unda gaawonasworos kapitalis moZraobis angariSi.}
am modelis SemuSavebis dros gamoviyenebT erovnuli Semosavlis
modelis zogierT elements, romelic warmodgenilia me-3 TavSi. magram,
mocemul SemTxvevaSi Cven ar gamovalT im varaudidan, rom realurma
saprocento ganakveTma unda gaawonasworos danazogebi da investiciebi
mocemul qveyanaSi. piriqiT, Cvens ekonomikas axla SeuZlia ifunqcioniros
kapitalis moZraobis angariSis dadebiTi saldoTi da isesxos investici-
ebisaTvis aucilebeli saSualebebi sazRvargareT, an mimdinare operaciaTa
angariSis dade-biTi saldoTi da msoflio arenaze mogvevlinos kreditoris
rolSi.
Tu mocemul modelSi realuri saprocento ganakveTi ar awonasworebs
danazogebsa da investiciebs, maSin ra gansazRvravs maT dones? umartivesi
varaudi mdgomareobs imaSi, rom Cvens mier gansaxilveli ekonomika
warmoadgens mcire Ria ekonomikas da gaxsnilia msoflio finansuri
bazrisaTvis. {`mcires~ qveS igulisxmeba, rom mocemuli ekonomika
warmoadgens msoflio bazris mcire nawils da TavisTavad, ukiduresad
umniSvnelo zemoqmedebas axdens msoflio saprocento ganakveTze.} `msoflio
finansuri bazrebisadmi xelmisawvdomobis~ qveS vgulisxmobT, rom am qveynis
mTavroba ar ewinaaRmdegeba saerTaSoriso sesxebis miRebas da dakreditebas.
Sesabamisad, mcire Ria ekonomikaSi saprocento ganakveTi tolia msoflio
saprocento ganakveTis – r* - realuri saprocento ganakveTis, romelic
gabatonebulia msoflio finansur bazrebze. yovelive es CavweroT tolobis
saxiT:
r = r∗.
mcire Ria ekonomika msoflio saprocento ganakveTs Rebulobs, rogorc

mocemulobas.
ganvixiloT, Tu ra gansazRvravs realur msoflio saprocento ganakveTs.
daxurul ekonomikaSi saprocento ganakveTi ganisazRvreba danazogebisa da
investiciebis wonasworobiT. ra Tqma unda, msoflio ekonomika planetaruli
masStabiT daxuruli ekonomikaa. amgvarad, msoflio danazogebisa da msof-
lio investiciebis wonasworoba gansazRvravs msoflio saprocento ganakveTs.
Cveni Ria ekonomika imdenad mcirea, rom veraviTar zemoqmedebas ver axdens
msoflio saprocento ganakveTis sidideze, radganac misi investiciebi da
danazogebi mxolod mciredi nawilia msoflio investiciebisa da danazogebis.
mcire Ria ekonomikis modelis SemuSavebisas visargebloT sami daSvebiT,
romelic miRebulia me-3 TavSi:
 {ekonomikaSi warmoebis moculobis sidide fiqsirebulia im doneze,
romelic mocemul momentSi miRebulia warmoebis faqtorebiTa da
sawarmoo funqciiT. zemoTqmuls vwerT Semdegnairad:

Y = Y = F(K, L).
 rac ufro metia gankargvadi Semosavlis Y-T sidide, miT ufro maRalia
moxmarebis moculoba. CavweroT moxmarebis funqcia, rogorc
C = C(Y − T).
 rac ufro maRalia realuri saprocento ganakveTi r, miT ufro

dabalia investiciebi. CavweroT investiciis funqcia, rogorc
I = I(r).
es sami daSveba Cveni modelis ZiriTadi elementebia. axla SegviZlia

davubrundeT erovnuli angariSebis ZiriTad igiveobas. is CavweroT
Semdegnairad:
mimdinare angariSis saldo = -kapitalis moZraobis angariSis saldo

NX = S − I
NX = (Y − C − G) − I
CavsvamT ra mesame Tavidan Cvens samive daSvebas am ukanasknel tolobaSi

da viqoniebT ra mxedvelobaSi imas, rom saprocento ganakveTi tolia msof-
lio saprocento ganakveTis, miviRebT:
NX = [Y − C(Y − T) − G] − I(r ∗ ) = S − I(r ∗ ).}
es toloba gviCvenebs, Tu ra gansazRvravs danazogebisa da investiciebis da

Sesabamisad, kapitalis moZraobis angariSisa (I-S) da mimdinare angariSis (NX)
sidideebs. gavixsenoT, rom danazogebis sidide damokidebulia fiskalur
politikaze (G da T): saxelmwifo Sesyidvebis naklebi moculoba an ufro
maRali gadasaxadebi zrdis erovnuli danazogis dones. investiciebis mocu-
loba damokidebulia realur msoflio saprocento ganakveTze: maRali
saprocento ganakveTebi zogierT sainvesticio proeqtebs aramomgebianad
aqcevs. Sesabamisad, kapitalis moZraobis angariSi da mimdinare operaciaTa
angariSi formirdeba fiskaluri politikisa da msoflio saprocento ganak-
veTis zemoqmedebiT. Cven SegviZlia visargebloT bolo tolobiT imis gamo-
sakvlevad, Tu rogor reagirebs mimdinare angariSi da kapitalis moZraobis
angariSi ekonomikaSi arsebul mdgomareobaze, magaliTad, fiskaluri politi-
kis cvlilebaze.
me-3 TavSi Cven avageT danazogisa da investiciis grafikebi ise, rogorc
naCvenebia nax. 7-3-ze. maSin saubari exeboda daxurul ekonomikas, sadac
realuri saprocento ganakveTi icvleba danazogisa da investiciis

gasawonasworeblad, e.i. realuri wonasworuli saprocento ganakveTi gan-
isazRvreba danazogisa da investiciis mrudis gadakveTis adgiliT. mcire Ria
ekonomikaSi realuri saprocento ganakveTi tolia realuri msoflio
saprocento ganakveTis. sagadasaxdelo balansis kapitalis moZraobis an-
gariSisa da mimdinare operaciaTa angariSis saldo ganisazRvreba, rogorc
Sida danazogebsa da investiciebs Soris sxvaoba msoflio saprocento ganak-
veTis SemTxvevaSi.
nax. 7-3. danazogebi da investiciebi, rogorc

realuri saprocento ganakveTis funqcia. dax-
urul ekonomikaSi realuri saprocento ganak-
veTi koreqtirdeba danazogebisa da investiciebis
gasawonasworeblad. mcire Ria ekonomikaSi
saprocento ganakveTi ganisazRvreba msoflio
finansur bazarze. qveynis SigniT danazogebsa da
investiciebs Soris sxvaoba gansazRvravs
kapitalis moZraobis angariSisa da Sesabamisad,
mimdinare operaciaTa angariSis saldos. aq aRin-
iSneba mimdinare operaciaTa angariSis dadebiTi
saldo, radganac msoflio saprocento ganak-
veTis SemTxvevaSi danazogebis moculoba
aWarbebs Sida investiciebis moculobas.
am etapze SeiZleba warmoiSvas kiTxva im meqanizmze, romlis uSualo

moqmedebiT mimdinare operaciaTa angariSi awonasworebs kapitalis moZraobis
angariSs. advilia gavigoT, Tu ra gansazRvravs kapitalis moZraobis an-
gariSs. rodesac qveynis SigniT dazogvis norma mcirdeba da ar faravs Sida
investiciebis moculobas, investorebi sesxuloben fuls ucxoeTSi; rodesac
dazogvis norma aWarbebs investiciebis moculobas, nameti miedineba sxva
qveynebis dasakrediteblad. magram, ra aiZulebs importiorebsa da eqsportio-
rebs imoqmedon imgvarad, romelic uzrunvelyofs kapitalis modinebis (an
gadinebis) gawonasworebas saqonlisa da momsaxurebis gataniT (an SemotaniT)?
mocemul etapze, jerjerobiT, es sakiTxi davtovoT pasuxis gareSe, romelsac
davubrundebiT gacvliTi kursebis ganmsazRvreli faqtorebis analizis dros.
ra gavlenas axdens ekonomikuri politika kapitalis moZraobis

angariSze da mimdinare operaciaTa angariSze
davuSvaT, rom ekonomika iwyebs funqcionirebas dabalansebuli sagareo
vaWrobiT, - e.i. misi eqsportisa da importis moculobebi erTmaneTis tolia.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, mimdinare operaciaTa angariSs NX da kapitalis
moZraobis angariSs I-S Tavdapirvelad gaaCniaT nulovani saldo. SevecadoT
Cveni modelis daxmarebiT viwinaswarmetyveloT im ekonomikuri politikis
Sedegebi, romelsac atarebs mocemuli qveynisa da sxva qveynis mTavrobebi.
Sida fiskaluri pilitika. Tavdapirvelad ganvixiloT, ra moxdeba mcire
Ria ekonomikaSi mTavrobis mier Sida xarjebis stimulirebis SemTxvevaSi
saxelmwifo Sesyidvebis zrdis xarjze. G sididis zrda amcirebs erovnuli

danazogis sidides, radganac S = Y − C − G. ucvleli msoflio saprocento
ganakveTis dros investiciebi rCeba imave doneze. amgvarad, warmoiSoba
investiciebis siWarbe danazogebTan SedarebiT. klebad danazogebs mivyavarT
kapitalis moZraobis angariSis dadebiTi saldos warmoSobasTan, radganac
investiciebis nawili axla unda dafinansdes ucxouri sesxebis xarjze.
bunebrivia, rom sagadasaxdelo balansis mimdinare operaciaTa angariSma unda
daabalansos kapitalis moZraobis angariSi, Sesabamisad, NX unda Semcirdes,
rac niSnavs mimdinare operaciaTa angariSis deficitis warmoqmnas.
igive logika gamoiyeneba gadasaxadebis T Semcirebis mimarT.
gadasaxadebis Semcireba iwvevs gankargvadi Semosavlis Y-T sididis zrdas,
astimulirebs moxmarebas da amcirebs erovnuli danazogis moculobas. im
SemTxvevaSic ki, roca gadasaxadebis Semcirebis zogierTi nawili miemarTeba
kerZo danazogebis zrdaze, saxelmwifo danazogis sidide mcirdeba
gadasaxadebis Semcirebis mTeli sididiT. mTlianobaSi, erovnuli danazogis
moculoba mcirdeba. es ki, Tavis mxriv, zrdis I-S da amcirebs NX.
aRniSnuli procesebi ilustrirebulia nax. 7-4-ze. fiskaluri politikis
cvlileba, romelic iwvevs kerZo moxmarebis C an saxelmwifo moxmarebis G
zrdas, ganapirobebs erovnuli danazogis moculobis (Y-C-G) Semcirebas da
amgvarad, danazogis aRmniSvneli mrudis marcxniv gadaadgilebas. ramdenadac
NX aris manZili danazogisa da investiciis grafikebs Soris msoflio
saprocento ganakveTis SemTxvevaSi, mocemuli gadaadgileba iwvevs NX-is
Semcirebas. amgvarad, Tu sawyisi situacia xasiaTdeba sruliad
dabalansebuli sagareo vaWrobiT, maSin fiskaluri politika, romelic iwvevs
erovnuli danazogis Semcirebas, Tandayolilia kapitalis moZraobis
angariSis dadebiTi saldosa da mimdinare operaciaTa angariSis deficitis
warmoSobiT.
nax. 7-4. mastimulirebeli fiskaluri politika

qveynis SigniT. saxelmwifo Sesyidvebis mocu-
lobis zrda an gadasaxadebis Semcireba iwvevs
erovnuli danazogis moculobis Semcirebas da
amgvarad, gadaaadgilebs danazogis mruds
marcxniv. amas ki mivyavarT kapitalis moZraobis
angariSis dadebiT saldosTan da mimdinare
operaciaTa angariSis deficitTan.
fiskaluri politika sazRvargareT. axla ganvixiloT, Tu rogor

Seicvleba mcire Ria ekonomikis modeli ucxoeTis qveynebis mTavrobebis mier
sakuTari danaxarjebis zrdis SemTxvevaSi. Tu aRniSnuli ucxouri qveynebi
warmoadgenen msoflio ekonomikis mcired nawils, maSin maT mier

ganxorcielebuli fiskaluri politikis cvlilebebi ukiduresad mcire
gavlenas moaxdens sxva qveynebis ekonomikaze. magram, Tu es saxelmwifoebi
msoflio ekonomikis mniSvnelovani nawilia, maSin maT mier saxelmwifo
Sesyidvebis moculobis zrda Seamcirebs msoflio danazogis sidides da
amgvarad, gazrdis msoflio saprocento ganakveTs.
msoflio saprocento ganakveTis zrda ki, Tavis mxriv, Seamcirebs Cvens
mcire Ria ekonomikaSi investiciebs. ramdenadac Sida danazogis sidides ar
ganucdia araviTari cvlilebebi, I-S sidide unda Semcirdes, rac niSnavs
kapitalis moZraobis angariSis deficits. sxva sityvebiT rom vTqvaT, Sida
danazogis nawili iwyebs sazRvargareT gadinebas. ramdenadac NX=S-I,
investiciebis Semcirebam unda gazardos NX. amgvarad, sazRvargareT
danazogis Semcireba iwvevs mimdinare operaciaTa angariSis dadebiT saldos
mocemul qveyanaSi.
nax. 7-6-ze naCvenebia, Tu ra mosdis mcire Ria ekonomikas, romelmac
daiwyo dabalansebuli sagareo vaWrobiT, sxva qveynebSi mastimulirebeli
fiskaluri politikis gatarebis Sedegad. ramdenadac politikis cvalebadoba
xorcieldeba sazRvargareT, Sida danazogebisa da investiciebis grafikebi
ucvleli rCeba. erTaderTi cvlileba, rasac aqvs adgili – es aris msoflio
saprocento ganakveTis zrda. suraTze naTlad Cans, rom msoflio saprocento
ganakveTis zrda iwvevs mimdinare operaciaTa angariSis dadebiT saldos.
amgvarad, msoflio saprocento ganakveTis zrda sazRvargareTis qveynebSi
mastimulirebeli fiskaluri politikis gatarebis Sedegad iwvevs kapitalis
moZraobis angariSis deficits da mimdinare operaciaTa angariSis dadebiT
saldos.
nax. 7-6. mastimulirebeli fiskaluri politi-

ka sazRvargareT. sazRvargareTis qveynebSi
ganxorcielebuli fiskaluri eqspansia zrdis
msoflio saprocento ganakveTs, rac iwvevs
kapitalis moZraobis angariSis deficits da
mimdinare operaciaTa angariSis dadebiT
saldos mcire Ria ekonomikaSi.
sainvesticio moTxovnis cvlileba. ganvixiloT, Tu ra SeiZleba moxdes

Cvens mcire Ria ekonomikaSi dagegmili investiciebis mrudis maRla
gadaadgilebis SemTxvevaSi. msgavsi gadaadgileba xdeba maSin, rodesac
mTavroba cvlis sagadasaxado kanonmdeblobas Sida investiciebis
stimulirebis mizniT, magaliTad, investorTaTvis sagadasaxado SeRavaTebis
SeTavazebiT. nax. 7-7-ze naCvenebia investiciebis mrudis gadaadgilebis

Sedegebi. nebismieri msoflio saprocento ganakveTis SemTxvevaSi investiciebi
axla ufro maRali iqneba.
nax. 7-7. sainvesticio moTxovnis mrudis gada-

adgileba. dagegmili investiciebis mrudis
maRla gadaadgileba iwvevs sagadasaxdelo
balansis kapitalis moZraobis angariSis
dadebiT saldosa da mimdinare operaciaTa an-
gariSis deficits.
ramdenadac danazogis moculoba ucvleli darCa, investiciebi unda

dafinansdes ucxouri sesxebis xarjze. warmoiqmneba kapitalis moZraobis
angariSis (I-S) dadebiTi saldo, xolo mimdinare operaciaTa angariSis saldo
(NX=S-I) mcirdeba. amgvarad, investiciebis mrudis maRla gadaadgileba iwvevs
sagadasaxdelo balansis kapitalis moZraobis angariSis dadebiT saldos da
mimdinare operaciaTa angariSis deficits.
ekonomikuri politikis Sefaseba

Ria ekonomikis modelis ZiriTadi idea mdgomareobs imaSi, rom saqonlisa
da momsaxurebis saerTaSoriso nakadebi, romlebic asaxulia sagadasaxdelo
balansis mimdinare angariSSi, mkacrad dakavSirebulia kapitalis
dagrovebisaTvis saWiro saSualebaTa nakadebTan, romlebic asaxulia
kapitalis moZraobis angariSSi. ramdenadac kapitalis moZraobis angariSi
aris investiciebs minus danazogebi, ekonomikuri politikis gavlena am
nakadebze yovelTvis SeiZleba vnaxoT ama Tu im politikis investiciaze da
danazogze zemoqmedebiT. politika, romelic astimulirebs investiciebs,
iwvevs kapitalis moZraobis angariSis dadebiT saldos da mimdinare
angariSis deficits. politika, romelic astimulirebs dazogvas, iwvevs
sagadasaxdelo balansis kapitalis moZraobis angariSis deficits da
mimdinare operaciaTa angariSis dadebiT saldos.
Ria ekonomikis mocemuli analizi iyo pozitiuri da ara normatiuli.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, ama Tu im ekonomikuri politikis saqonlisa da
momsaxurebis saerTaSoriso nakadebze gavlenis analizi ar isaxavda miznad
ekonomikuri politikis sxvadasxva variantTa mizanSewonilobis gansazRvras.
ekonomikuri politikis Sefaseba da misi zemoqmedeba Ria ekonomikaze
ekonomistebsa da politikosebs Soris xSirad cxare kamaTis sagania.
XX saukunis 80-ian wlebSi aSS-Si politikosebs pasuxi unda gaecaT
kiTxvaze, warmoadgens Tu ara mimdinare operaciaTa angariSis deficiti
erovnul problemas. mravali ekonomisti mimdinare angariSis deficits
ganixilavda, rogorc simptoms da ara problemas, rogorc aseTi. 80-iani

wlebis mimdinare operaciaTa angariSis deficiti asaxavda dazogvis dabal
normas. es niSnavs, rom amerikelebi samomavlod nakleb Tanxas zogavdnen.
daxurul ekonomikaSi dazogvis dabal normas mivyavarT naklebi moculobis
investiciebTan da amgvarad, momavlisTvis kapitalis nakleb maragTan. Ria
ekonomikaSi dazogvis dabali norma iwvevs sagareo valis zrdas, romelic,
bunebrivia, qveyanam unda gadaixados. orive SemTxvevaSi mimdinare moxmarebis
maRali done iwvevs momavalSi moxmarebis donis Semcirebas, es ki imas
niSnavs, rom erovnuli dazogvis dabali norma momaval Taobas tvirTad
daawveba.
amasTan, mimdinare angariSis deficiti yovelTvis ar asaxavs qveynis
ekonomikaSi raime arasasurvel procesebs. rodesac Raribi agraruli qveynebi
adgebian industrializaciis gzas, isini investiciebis did moculobebs
xSirad ucxouri sesxebis xarjze afinanseben. amgvarad, miuxedavad imisa, rom
kapitalis moZraobis angariSis dadebiTi saldo da mimdinare operaciaTa
angariSis deficiti ekonomikuri ganviTarebis maCvenebelia, ar SeiZleba
ekonomikis mdgomareoba Sevafasod kapitalis moZraobis angariSisa da
mimdinare angariSis mdgomareobiT. piriqiT, saWiroa im faqtorTa ganxilva,
romlebic gansazRvraven am saerTaSoriso nakadebs.
7-3. gacvliTi kursebi
mas Semdeg, rac CamovayalibeT kapitalis da saqonlisa da momsaxurebis

saerTaSori-so nakadebis modeli mcire Ria ekonomikisaTvis, ganvixiloT
fasebi, romlebic gamoiyeneba am operaciebSi. ori qveynis valutis gacvlis
kursi – es aris fasi, romlis mixedviTac maT Soris xorcieldeba gacvla. am
nawilSi Tavdapirvelad gavarkvevT, Tu ra iwvevs gacvliTi kursis
cvlilebas, xolo Semdeg ganvixilavT, Tu rogor ganisazRvreba is.
nominaluri da realuri gacvliTi kursebi

ekonomistebi erTmaneTisagan ansxvaveben or gacvliT kurss: nominalurs
da realurs. ganvixiloT TiToeuli maTgani da vnaxoT, Tu rogoraa isini
erTmaneTTan dakavSirebuli.
{nominaluri gacvliTi kursi. nominaluri gacvliTi kursi aris ori

qveynis valutis SefardebiTi fasi. magaliTad, Tu amerikuli dolarisa da
qarTuli laris gacvliTi kursi tolia 1,65 laris erT dolarze, es niSnavs,
rom savaluto bazrebze Tqven SegiZliaT 1 dolari gadacvaloT 1,65 larze.
saqarTvelos moqalaqes, romelsac surs dolarebis yidva, mouwevs 1,65 laris
gadaxda mis mier yovel nayid dolarze. amerikeli, romelsac surs laris
miReba, miiRebs 1,65 lars mis mier yovel gadaxdil dolarze. rodesac
adamianebi saubroben `gacvliT kursze~ ori qveynis valutebs Soris, maT,
rogorc wesi, mxedvelobaSi aqvT nominaluri gavliTi kursi.

realuri gacvliTi kursi. realuri gacvliTi kursi aris saqonelTa
SefardebiTi fasi, romlebic warmoebulia or qveyanaSi. sxva sityvebiT rom
vTqvaT, realuri gacvliTi kursi gvauwyebs, Tu rogori TanafardobiT
SegviZlia erTi qveynis saqoneli gavcvaloT sxva qveynis saqonelze. realur
gacvliT kurss zogjer vaWrobis pirobebsac uwodeben.
imisaTvis, raTa davinaxoT kavSiri realur da nominalur gacvliT
kursebs Soris, moviyvanoT magaliTi, sadac figurirebs mraval qveyanaSi
warmoebadi saqoneli - Rvino. davuSvaT, rom qarTuli warmoebis Rvino Rirs
10 lari, xolo analogiuri franguli warmoebis Rvino – 20 evro. orive
warmoebis Rvinis fasebis Sesadareblad saWiroa maTi fasi gamovsaxoT erT
valutaSi. Tu lari 0,5 evro Rirs, maSin qarTuli Rvino 5 evro eRireba.
amgvarad, SevadarebT ra qarTuli (5 evro) da franguli (20 evro) Rvinoebis
fass, vnaxavT, rom qarTuli Rvinis fasi Seadgens franguli Rvinis meoTxeds.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, mocemuli fasebis pirobebSi Cven SegviZlia 4
qarTuli Rvino gadavcvaloT erT frangul Rvinoze.}
aRniSnuli magaliTi gviCvenebs, rom realuri gacvliTi kursi –
romelic aris or qveyanaSi warmoebul saqonelTa SefardebiTi fasi -
damokidebulia nominalur gacvliT kursze da erovnul valutebSi
gamoxatul saqonelTa fasebze, magaliTad:
(0,5 evro/lari)×(10 lari erTi qarTuli Rvino)

realuri gacvliTi kursi=
(20 evro erTi franguli Rvino)
= 1/4
maSasadame, am fasebisa da gacvliTi kursis SemTxvevaSi vRebulobT

franguli Rvinis meoTxeds erTi qarTuli RviniT, anu ufro zogadi saxiT:
realuri nominaluri sakuTar qveyanaSi warmoebuli

gacvliTi = gacvliTi × saqonlis fasi
kursi kursi ucxoeTSi warmoebuli saqonlis fasi
Tanafardoba, romlis mixedviTac Cven vcvliT sakuTar qveyanaSi

warmoebul saqonels ucxourze, damokidebulia erovnul valutaSi saqonlis
fasze da kursze, romlis mixedviTac icvleba es valutebi.
calkeuli saqonlisaTvis realuri gacvliTi kursis gaangariSebis
meTodi gvkarnaxobs, Tu rogor unda ganvsazRvroT realuri gacvliTi kursi
saqonlis ufro farTo nakrebisaTvis. davuSvaT, e aris nominaluri gacvliTi
kursi (ucxouri valutis raodenoba erT larze), P – fasebis done
saqarTveloSi (gamoxatuli larebSi), xolo P* - fasebis done sazRvargareT
(gamoxatuli im qveynis valutaSi). maSin, realuri gacvliTi kursi  tolia:
realuri nominaluri fasebis

gacvliTi = gacvliTi × doneTa
kursi kursi Tanafardoba

𝑃
 = e ×
𝑃∗
or qveyanas Soris realuri gacvliTi kursi gamoiTvleba nominaluri

gacvliTi kursis maCveneblisa da am or qveyanaSi arsebuli fasebis donis
safuZvelze. Tu realuri gacvliTi kursi maRalia, ucxouri saqoneli
SedarebiT iafia, xolo sakuTar qveyanaSi warmoebuli saqoneli – SedarebiT
Zviri. Tu realuri gacvliTi kursi dabalia, ucxouri saqoneli SedarebiT
Zviria, xolo sakuTar qveyanaSi warmoebuli saqoneli – SedarebiT iafi.
realuri gacvliTi kursi da wminda eqsporti

zustad iseve, rogorc puris bazarze arsebuli fasebi axdens gavlenas
moTxovnaze, samamulo da ucxouri saqonlis SefardebiTi fasebi
gansazRvravs am saqonelze moTxovnis sidides. {Tu realuri gacvliTi kursi
da samamulo saqonelze fasebic SedarebiT dabalia, maSin mocemuli qveynis
mosaxleoba ucxour saqonels naklebi raodenobiT SeiZens. magaliTad, Tu
laris realuri gacvliTi kursi dabalia da saqarTveloSi warmoebuli
saqoneli ucxourTan SedarebiT - iafi, maSin saqarTvelos mosaxleoba ufro
meti raodenobis samamulo warmoebis saqonels moixmars, vidre ucxours.
amave mizeziT, ucxoelebi SeiZenen ufro meti raodenobis qarTul saqonels.
amgvarad, saqarTvelos wminda eqsportis sidide gaizrdeba.
piriqiT moxdeba yvelaferi, rodesac realuri gacvliTi kursi maRalia.
samamulo saqoneli da momsaxureba SedarebiT gaZvirdeba ucxourTan
SedarebiT. qveynis mosaxleoba SeiZens meti raodenobis ucxour saqonels,
xolo ucxoelebi mocemuli qveynis produqcias - naklebi raodenobiT. maSin,
wminda eqsportis sidide Semcirdeba.}
realur gacvliT kurssa da wminda eqsports Soris Tanafardoba
NX = NX(ε)
am tolobidan Cans, rom wminda eqsporti realuri gacvliTi kursis

funqciaa. aRniSnuli uaryofiTi damokidebuleba naCvenebia nax. 7-8-ze.
gavixsenoT, rom NX sagadasaxdelo balansis mimdinare operaciaTa
angariSicaa, ase rom, nax. 7-8-ze naCvenebia agreTve damokidebuleba
sagadasaxdelo balansis mimdinare operaciaTa angariSsa da realur gacvliT
kurss Soris.

nax. 7-8. wminda eqsporti da realuri gacvliTi kur-
si. naxazze naCvenebia damokidebuleba realur
gacvliT kurssa da wminda eqsports Soris: rac
ufro dabalia realuri gacvliTi kursi, miT ufro
iafia samamulo warmoebis saqoneli importulTan
SedarebiT da miT ufro maRalia Cveni wminda
eqsportis sidide. SevniSnoT, rom horizontaluri
RerZis nawilze ganlagebulia NX-is uaryofiTi
mniSvnelobebic: ramdenadac importi SeiZleba
aWarbebdes eqsports, imdenad wminda eqsportis
sidide SeiZleba nulze naklebi iyos.
faqtorebi, romlebic gansazRvraven realur gacvliT kurss

zemoTganxiluli realuri gacvliTi kursis formirebis modelSi wminda
eqsportsa da realur gacvliT kurss Soris Tanafardoba erTiandeba
sagadasaxdelo balansis mimdinare angariSis modelSi. Cven vxedavT, rom
realuri gacvliTi kursi ganisazRvreba ori faqtoriT.
 realuri gacvliTi kursi dakavSirebulia sagadasaxdelo balansis
mimdinare operaciaTa angariSTan. rac ufro maRalia realuri
gacvliTi kursi, miT ufro Zviria sakuTar qveyanaSi warmoebuli
saqoneli ucxourTan SedarebiT, miT ufro dabalia wminda moTxovna
eqsportze da miT ufro mcirea sagadasaxdelo balansis mimdinare
operaciaTa angariSis dadebiTi saldos sidide.
 mimdinare operaciaTa angariSma unda gaawonasworos kapitalis
moZraobis angariSi, rac imas niSnavs, rom mimdinare operaciaTa
angariSis saldo tolia danazogebsa da investiciebs Soris sxvaobis.
danazogi mocemulia moxmarebis funqciiTa da fiskaluri politikiT;
investiciebi mocemulia investiciebis funqciiTa da msoflio
saprocento ganakveTiT.
ori piroba asaxulia nax. 7-9-ze. xazi, romelic gviCvenebs sagadasaxdelo
balansis mimdinare angariSis saldosa da realur gacvliT kurss Soris
damokidebulebas, qvemoTaa daxrili, radganac ufro maRali realuri
gacvliTi kursi iwvevs wminda eqsportis maCveneblis Semcirebas. xazi,
romelic asaxavs danazogebis gadametebas investiciebze, vertikaluria,
radganac arc danazogi da arc investicia ar aris damokidebuli realur
gacvliT kursze. am ori grafikis gadakveTis wertili gansazRvravs
gacvliTi kursis wonasworul mniSvnelobas.
nax. 7-9 gamoiyureba, rogorc moTxovnisa da miwodebis Cveulebrivi sqema.
faqtiurad, es diagrama SeiZleba ganvixiloT, rogorc ucxour valutaze
moTxovnisa da miwodebis diagrama. S-I vertikaluri xazi aRniSnavs Cveni
danazogebis metobas Cvensave investiciebze da Sesabamisad, Cvenive valutis
miwodebas, romlebic unda gadaicvalos ucxour valutaze ucxoeTSi
sainvesticiod. dabla mimarTuli NX xazi asaxavs larebze wminda moTxovnas,

romelic yalibdeba samamulo warmoebis produqciis myidvel ucxoelTa mier.
wertilSi, romelic Seesabameba wonasworul realur gacvliT kurss,
ucxoeTSi kreditebis saxiT larebis miwodeba awonasworebs larebze
moTxovnas, romelic warmodgenilia Cveni wminda eqsportis myidveli
ucxoelebis mier. sxva sityvebiT rom vTqvaT, wertilSi, romelic Seesabameba
wonasworul realur gacvliT kurss, larebis miwodeba kapitalis
operaciebis mixedviT awonasworebs larebze moTxovnas mimdinare
operaciebisaTvis.
nax. 7-9. faqtorebi, romlebic gansazRvraven

realur gacvliT kurss. realuri gacvliTi kur-
si yalibdeba im doneze, romelic Seesabameba
danazogebsa da investiciebs Soris sxvaobis
amsaxveli vertikaluri xazisa da marjvniv
qvemoT daxrili wminda eqsportis grafikis gad-
akveTis wertils. am wertilSi larebis raodeno-
ba, romlebic miRebulia kapitalis moZraobis an-
gariSis operaciebiT, tolia im larebis raodeno-
bisa, romelic saWiroa mimdinare angariSis sal-
dos dasafaravad.
ra gavlenas axdens ekonomikuri politika realur gacvliT kursze

miRebuli Sedegebi axla SegviZlia gamoviyenoT imis saCveneblad, Tu ra
gavlenas axdens Cvens mier adre aRwerili ekonomikuri politikis cvlileba
realur gacvliT kursze.
fiskaluri politika mocemul qveyanaSi. ra mouva realur gacvliT
kurss, Tu mTavroba amcirebs erovnul danazogs saxelmwifo Sesyidvebis
zrdis xarjze? rogorc ukve aRvniSneT, danazogis mocemuli Semcireba
amcirebs S-I sidides da Sesabamisad - NX-s. amgvarad, danazogis moculobis
Semcireba xels uwyobs mimdinare operaciaTa angariSis deficitis warmoqmnas.
nax. 7-10-ze naCvenebia, Tu rogor koreqtirdeba realuri gacvliTi kursi
NX-is SemcirebiT. ekonomikuri politikis cvlileba S-I vertikalur xazs
gadaaadgilebs marcxniv, amcirebs ra amiT sazRvargareT investiciebisaTvis
larebis miwodebas. ufro naklebi miwodeba iwvevs realuri gacvliTi kursis
zrdas, e.i. lari ufro Zvirdeba. amis Sedegad, saqoneli, romelic
warmoebulia Cvens qveyanaSi, Zvirdeba ucxour saqonelTan SedarebiT, rac
iwvevs eqsportis Semcirebas da importis zrdas.

nax. 7-10. qveynis SigniT mastimulirebeli
fiskaluri politikis gavlena realur
gacvliT kursze. mocemul qveyanaSi mastim-
ulirebeli fiskaluri politika iwvevs erov-
nuli dazogvis donis Semcirebas, rac
amcirebs larebis miwodebas da zrdis
realuri gacvliTi kursis wonasworul mniS-
vnelobas.
fiskaluri politika sazRvargareT. ra mouva realur gacvliT kurss,

Tu sazRvargareTis qveynebis mTavrobebi gazrdian saxelmwifo Sesyidvebis
moculobas an Seamcireben gadasaxadebs? fiskaluri politikis msgavsi
cvlileba gamoiwvevs msoflio danazogis Semcirebas da amgvarad, gazrdis
msoflio saprocento ganakveTs. msoflio saprocento ganakveTis zrda
Seamcirebs Sida investiciebis sidides I, Sedegad gaizrdeba S-I da Sesabamisad
– NX. amgvarad, msoflio saprocento ganakveTis zrda ganapirobebs mimdinare
operaciaTa angariSis dadebiTi saldos warmoSobas.
nax. 7-11-ze naCvenebia, Tu rogor gadaadgildeba S-I vertikaluri xazi am
situaciaSi, romelic zrdis larebis miwodebas sazRvargareT sainvesticiod.
realuri gacvliTi kursis wonasworuli mniSvneloba mcirdeba. amgvarad,
lari naklebad faseuli xdeba, xolo sakuTari warmoebis saqoneli ki -
naklebad Zviri ucxourTan SedarebiT.
nax. 7-11. sazRvargareT mastimulirebeli

fiskaluri politikis gavlena realur
gacvliT kursze. ekonomikis mastimulirebeli
RonisZiebebi fiskaluri politikis daxmarebiT
sazRvargareTis qveynebSi iwvevs msoflio
danazogis donis Semcirebas, zrdis msoflio
saprocento ganakveTs da amgvarad, amcirebs in-
vesticiis dones mcire Ria ekonomikaSi. inves-
ticiebis Semcireba iwvevs larebis miwodebis
zrdas da amcirebs realuri gacvliTi kursis
wonasworul mniSvnelobas.
sainvesticio moTxovnis cvlileba. ra mouva realur gacvliT kurss, Tu

mcire Ria ekonomikaSi sainvesticio moTxovna izrdeba, magaliTad,
parlamentis mier sainvesticio sagadasaxado kreditis Taobaze kanonis
miRebis Sedegad? mocemuli msoflio saprocento ganakveTis SemTxvevaSi
sainvesticio moTxovnis zrda iwvevs investiciebis moculobis zrdas. I-s meti

mniSvneloba niSnavs S-I-isa da NX-is nakleb sidides. amgvarad, sainvesticio
moTxovnis zrda iwvevs mimdinare operaciaTa angariSis deficits.
nax. 7-12-ze naCvenebia, rom sainvesticio moTxovnis zrda gadaaadgilebs S-
I vertikalur xazs marcxniv, amcirebs ra amiT larebis miwodebas ucxoeTSi
sainvesticiod. realuri gacvliTi kursis wonasworuli mniSvneloba izrdeba.
amgvarad, sainvesticio sagadasaxado krediti, romelic Cvens qveyanaSi
investiciebs ufro mimzidvels xdis, ganapirobebs laris kursis zrdas da
samamulo warmoebis saqonlis gaZvirebas importulTan SedarebiT.
nax. 7-12. sainvesticio moTxovnis mrudis

gadaadgilebis gavlena realur gacvliT
kursze. sainvesticio moTxovnis zrda
iwvevs Sida investiciebis moculobis
zrdas. Sesabamisad, es amcirebs S-I-s mniS-
vnelobas, rac amcirebs larebis miwodebas
da zrdis realuri gacvliTi kursis
wonasworul mniSvnelobas.
sagareo savaWro politikis gavlena. axla, rodesac gvaqvs modeli,

romelic aRwers sagadasaxdelo balanss da realur gacvliT kurss, Cven
SegviZlia am aparatis gamoyeneba sagareo savaWro politikis
makroekonomikuri Sedegebis gasaanalizeblad. farTo gagebiT, sagareo
savaWro politika – es aris politika, romelic tardeba importirebadi an
eqsportirebadi saqonlisa da momsaxurebis raodenobaze pirdapiri
zemoqmedebis moxdenis mizniT. arc Tu iSviaTad, arsebuli savaWro politika
mimarTulia sakuTari mrewvelobis ucxouri konkurenciisagan dasacavad
importze gadasaxadebis (tarifebis) SemoRebiT an saqonlisa da momsaxurebis
importze raodenobrivi SezRudvebis (kvotebis) dawesebiT.
nax. 7-13. proteqcionistuli politikis

gavlena realur gacvliT kursze. prote-
qcionistuli savaWro politika zrdis
wminda eqsportze moTxovnas da Sesabamisad,
iwvevs realuri gacvliTi kursis zrdas.

proteqcionistuli savaWro politikis magaliTis saxiT ganvixiloT ra
moxdeba, Tu saqarTvelos mTavroba akrZalavs ucxouri saqonlis, vTqvaT, Cais
imports. realuri gacvliTi kursis nebismieri mocemuli mniSvnelobis
SemTxvevaSi importis moculoba unda Semcirdes, e.i. wminda eqsportis sidide
(eqsports minus importi) unda gaizardos. sabolood, wminda eqsportis mrudi
gadaadgildeba marjvniv-maRla, rogorc es naCvenebia nax. 7-13-ze.
wonasworobis axal wertilSi realuri gacvliTi kursi gaizarda, xolo
wminda eqsportis sidide ucvleli darCa.
zemomoyvanili analizi gviCvenebs, rom proteqcionistuli savaWro
politika ar axdens gavlenas sagadasaxdelo balansis mimdinare angariSis
saldoze. es daskvna mniSvnelovania miT ufro, rom farTo sazogadoebis
winaSe arsebul debatebSi xSirad mis ignorirebas axdenen. ramdenadac
sagadasaxdelo balansis mimdinare angariSis deficiti asaxavs importis
gadametebas eqsportze, SeiZleba vivaraudoT, rom importis Semcirebam
tarifebiTa Tu savaWro kvotebiT unda Seamciros deficiti. miuxedavad amisa,
Cveni modeli gviCvenebs, rom proteqcionistuli politika iwvevs mxolod
realuri gacvliTi kursis zrdas. samamulo warmoebis saqonlis gaZvireba
ucxourTan SedarebiT iwvevs wminda eqsportis Semcirebas, riTac
proteqcionistuli RonisZiebebiT gamowveuli wminda eqsportis zrda
araraobamde dahyavs. mimdinare angariSis saldos Sesacvlelad aucilebelia
kapitalis moZraobis angariSis Secvla, romelic asaxavs Tanafardobas
investiciebsa da danazogebs Soris. ramdenadac proteqcionistuli politika
ar exeba arc investiciebs da arc danazogebs, mas ar SeuZlia gavlena
moaxdinos arc kapitalis moZraobis angariSze da arc mimdinare operaciaTa
angariSze.
miuxedavad amisa, proteqcionistuli politika gavlenas axdens sagareo-
savaWro saqonelbrunvis moculobaze. rogorc vnaxeT, realuri gacvliTi
kursis zrdis dros sakuTari warmoebis saqoneli da momsaxureba Zvirdeba
ucxourTan SedarebiT. amgvarad, wonasworobis axal wertilSi Cveni
eqsportis moculoba naklebi iqneba. xolo radganac wminda eqsporti
ucvleli rCeba, Cven mogviwevs agreTve naklebi produqciis importireba.
amgvarad, proteqcionistul politikas mivyavarT rogorc importis, aseve
eqsportis moculobis SemcirebasTan.
vaWrobis saerTo moculobis aseTi Semcireba im ekonomistTa mTavari
argumentia, romlebic ewinaaRmdegebian proteqcionistuli politikis
gatarebas. saerTaSoriso vaWroba yvela qveynisTvis momgebiania, romelic
TiToeuls saSualebas aZlevs moaxdinos im saqonlisa da momsaxurebis
warmoebaze specializacia, romelTa warmoebac am qveynebSi yvelaze ukeTaa
SesaZlebeli (anu, sxva sityvebiT rom vTqvaT, romelTa warmoebis
alternatiuli Rirebuleba am qveynebSi ufro mcirea) da TiToeuli qveynis
mosaxleobas Tavazobs produqciis did arCevans. proteqcionistul politikas
ki vaWrobis es upiratesobebi araraobamde dahyavs. miuxedavad imisa, rom es
politika SesaZloa momgebiani iyos sazogadoebis garkveuli jgufebisaTvis –
magaliTad, Cais importis akrZalva xels aZlevs am produqciis samamulo

mwarmoeblebs – mTlianad sazogadoeba wagebuli rCeba saerTaSoriso
vaWrobis moculobis SemcirebiT.
nominaluri gacvliTi kursis ganmsazRvreli faqtorebi

axla Cveni yuradReba mivmarToT nominalur gacvliT kursze, romlis
mixedviTac erTmaneTze icvleba ori qveynis valuta. gavixsenoT realur da
nominalur gacvliT kurss Soris Tanafardoba:
realuri nominaluri fasebis

gacvliTi = gacvliTi × doneTa
kursi kursi Tanafardoba
𝑃
 = e ×
𝑃∗
Cven SegviZlia nominaluri gacvliTi kursi CavweroT Semdegnairad:
P∗
e=ε×
P
mocemuli toloba gviCvenebs, Tu ra gansazRvravs nominalur gacvliT

kurss: is damokidebulia realur gacvliT kursze da or qveyanaSi arsebul
fasebis doneze. Tu, magaliTad, saqarTveloSi izrdeba fasebis done (P),
nominaluri gacvliTi kursi e Semcirdeba: ramdenadac lari axla ufro
naklebi Rirs, masze SesaZlebelia naklebi raodenobis dolarebis yidva.
meore mxriv, Tu aSS-Si izrdeba fasebis done P*, nominaluri gacvliTi kursi
gaizrdeba: ramdenadac dolaris faseuloba Semcirda, lariT SesaZlebeli
iqneba dolarebis didi raodenobis SeZena.
sasargebloa gacvliTi kursis cvlilebis gaanalizeba droSi. gacvliTi
kursis toloba SesaZlebelia Semdegnairad CavweroT:
e-s cvlileba (%-Si) = -s cvlileba (%-Si) + P*-s cvlileba (%-Si) –

- P-s cvlileba (%-Si).
-s cvlileba procentul gamoxatulebaSi realuri gacvliTi kursis

cvlilebaa. P-s cvlileba procentul gamoxatulebaSi CvenTan arsebuli
inflaciis donea , xolo P*-s cvlileba procentul gamoxatulebaSi – sxva
qveyanaSi arsebuli inflaci *. amgvarad, nominaluri gacvliTi kursis
cvlileba procentul gamoxatulebaSi aris
e-s cvlileba (%-Si) = -s cvlileba (%-Si) + (*-).
nominaluri gacvliTi realuri gacvliTi inflaciis

= +
kursis cvlileba kursis cvlileba tempebs Soris
procentul procentul sxvaoba

gamoxatulebaSi gamoxatulebaSi
mocemuli toloba gviCvenebs, rom ori qveynis valutis nominaluri

gacvliTi kursis cvlileba realuri gacvliTi kursisa da am qveynebSi
arsebuli inflaciis tempebs Soris sxvaobis jamis tolia. Tu romelime
qveyanaSi inflaciis tempi ufro maRalia, vidre saqarTveloSi, droTa
ganmavlobaSi lariT SesaZlebeli gaxdeba am qveynis sul ufro meti valutis
yidva. Tu inflaciis tempi sxva qveyanaSi ufro dabalia, vidre saqarTveloSi,
droTa ganmavlobaSi lariT SesaZlebeli iqneba am qveynis sul ufro naklebi
valutis yidva.
analizi gviCvenebs, Tu ra gavlenas axdens mTavrobis fulad-sakredito
politika nominalur gacvliT kursze. me-6 Tavidan viciT, rom fulis
miwodebis mniSvnelovani zrda iwvevs inflaciis maRal tempebs. maRali
inflaciis erT-erTi Sedegia valutis gaufa-sureba: maRali  niSnavs klebad
e-s. sxva sityvebiT rom vTqvaT, zustad iseve, rogorc fulis miwodebis zrda
iwvevs saqonelze fasebis zrdas fulad gamoxatulebaSi, is iwvevs ucxouri
valutis fasis zrdas gamoxatuls erovnul valutaSi.
msyidvelobiTi unaris pariteti

ekonomikuri Teoriis ZiriTadi postulati, romelmac miiRo erTiani
fasebis kanonis saxelwodeba, metyvelebs, rom erTi da igive saqoneli
SeuZlebelia erTdroulad iyidebodes sxvadasxva adgilas sxvadasxva fasiT.
Tu xorbali aRmosavleT saqarTveloSi iyideba iafad, vidre dasavleTSi,
SesaZlebelia mogebis miReba aRmosavleTSi xorblis yidviT da Semdgom,
dasavleTSi misi gayidviT. aseTi SesaZleblobebis mudmivad msargebeli
gadamyidvelebi gazrdian moTxovnas xorbalze aRmosavleT saqarTveloSi da
gaafarToveben mis miwodebas dasavleTSi. es gamoiwvevs aRmosavleT
saqarTveloSi xorbalze fasebis zrdas da dasavleT saqarTveloSi mis
Semcirebas, riTac uzrunvelyofen orive bazarze fasebis gaTanabrebas.
nax. 7-15. msyidvelobiTi unaris pariteti. er-

Tiani fasebis kanoni, romelic gamoiyeneba
saerTaSoriso bazrebis mimarT, gulisxmobs,
rom wminda eqsporti xasiaTdeba gansakuTrebiT
maRali mgrZnobelobiT realuri gacvliTi kur-
sis mciredi cvlilebebis mimarT.

{erTiani fasebis kanonma, romelic gamoiyeneba saerTaSoriso bazrebze,
miiRo msyidvelobiTi unaris paritetis saxelwodeba. is gveubneba, rom Tu
saerTaSoriso bazrebze SesaZlebelia gadamyidvelTa moqmedebebi, maSin,
magaliTad, dolari unda flobdes erTnair msyidvelobiT unars yvela
qveyanaSi. es garemoeba aixsneba Semdegnairad: Tu dolariT aSS-Si
SesaZlebelia meti xorblis SeZena, vidre ucxoeTSi, maSin arsebobs mogebis
miRebis SesaZlebloba, Tu SeviZenT xorbals aSS-Si da gavyidiT
sazRvargareT. mogebis maZiebeli gadamyidvelebi Tavisi qmedebebiT gazrdian
xorblis fass aSS-Si im donemde, vidre is ar gauTanabrdeba msoflio fass.
analogiurad, Tu sazRvargareT dolariT SesaZlebelia meti xorblis yidva,
vidre aSS-Si, maSin gadamyidvelebi Seisyidian xorbals sazRvargareT da
gayidian aSS-Si, riTac Seamcireben aSS-Si arsebul fass msoflio fasis
donemde. amgvarad, saerTaSoriso gadamyidvelebis moqmedebas mivyavarT
sxvadasxva qveynebSi xorbalze fasebis gamoTanabrebasTan.}
Cven SegviZlia msyidvelobiTi unaris paritetis koncefciis
interpretacia realuri gacvliTi kursis Cveneuli modeliT. aRniSnuli
saerTaSoriso gadamyidvelebis qmedebaTa siswrafe mowmobs imaze, rom wminda
eqsporti Zalzed mgrZnobiarea realuri gacvliTi kursis mciredi
cvlilebebis mimarT. samamulo saqonlis fasis mciredi cvlileba ucxourTan
mimarTebaSi an, sxva sityvebiT rom vTqvaT, realuri gacvliTi kursis
mciredi Semcireba gadamyidvelebs aiZulebs Seisyidon sakuTar qveyanaSi
warmoebuli saqoneli da gayidon sazRvargareT. analogiurad, samamulo
warmoebis saqonlis SefardebiTi fasis mciredi zrda gadamyidvelebs
aiZulebs moaxdinon ucxoeTidan saqonlis importi. amgvarad, rogorc nax. 7-
15-zea naCvenebi, wminda eqsportis mrudi xdeba ufro damreci realuri
gacvliTi kursis donis pirobebSi, romelic gamoaTanabrebs sxvadasxva
qveynebSi valutebis msyidvelobiT unars: realuri gacvliTi kursis
nebismieri umniSvnelo cvlilebebi iwvevs wminda eqsportis mniSvnelovan
cvlilebebs. wminda eqsportis aRniSnuli gansakuTrebuli mgrZnobeloba
uzrunvelyofs wonasworuli realuri gacvliTi kursis miaxloebas
msyidvelobiTi unaris paritetis donesTan.
msyidvelobiTi unaris paritetis koncefciidan gamomdinareobs ori
mniSvnelovani daskvna: pirveli, vinaidan wminda eqsportis mrudi damrecia,
danazogebisa da investiciebis sidideTa cvlileba ar axdens arsebiT
zemoqmedebas realur Tu nominalur gacvliT kursebze. meore, radganac
realuri gacvliTi kursi fiqsirebulia, nominaluri gacvliTi kursis
nebismieri cvlileba mimdinareobs fasebis donis cvlilebis Sedegad.
realisturia Tu ara msyidvelobiTi unaris paritetis doqtrina?
ekonomistTa umravlesoba varaudobs, rom miuxedavad Tavisi damajerebeli
logikisa, msyidvelobiTi unaris paritetis koncefcia ver aRwers realur
samyaros mTlad sarwmunod. jer erTi, arc ise iolia saerTaSoriso
vaWrobaSi CavrTod saqonlisa da momsaxurebis mniSvnelo-vani kategoria.
magaliTad, tokioSi Tmis SeWra SeiZleba ufro Zviri Rirdes, vidre niu-

iorkSi, magram aq gadamyidvelebis moqmedebas adgili ar aqvs, vinaidan
SeuZlebelia Tmis SeWris procesis sivrceSi gadaadgileba. meore, saqonelTa
jgufi, romelic vaWrobis sagania, yovelTvis ar warmoadgens
urTierTSemcvlelebs. magaliTad, zogierTi momxmarebeli upiratesobas
aniWebs `toiotas~, xolo zogierTi ki - `fords~. amgvarad, `toiotasa~ da
`fordis~ SefardebiTi fasebi SeiZleba meryeobdes garkveul farglebSi ise,
rom am dros ar tovebdes mogebis miRebis SesaZleblobas. am mizeziT,
sinamdvileSi, realuri gacvliTi kursi icvleba droTa ganmavlobaSi.
miuxedavad imisa, rom msyidvelobiTi unaris pariteti samyaros zustad
ver aRwers, is aaSkaravebs im mizezebs, romelTa ZaliTac SeiZleba velodoT,
rom realuri gacvliTi kursis ryevebi SezRuduli iqneba. am koncefciis
fuZemdebluri logika eWvs ar iwvevs: rac ufro Zlier iqneba gadaxrili
realuri gacvliTi kursi im donisgan, romelic SeiZleba Camoyalibdes
msyidvelobiTi unaris paritetis koncefciis Sesabamisad, miT ufro meti
stimulebi eqnebaT kerZo pirebs ganaxorcielon vaWroba saerTaSoriso
arenaze. amgvarad, miuxedavad imisa, rom ar SeiZleba daveyrdnoT im azrs, rom
msyidvelobiTi unaris pariteti TiTqos uzrunvelyofs realuri gacvliTi
kursis ucvlelobas, es koncefcia safuZvels iZleva vivaraudoT, rom
realuri gacvliTi kursis ryevebi, rogorc wesi, mxolod mciredi an
droebiTi iqneba.

Tavi 8. moxmareba
1. jon meinard keinzi da moxmarebis funqcia
moxmarebis kvlevas viwyebT jon meinard keinzis `dasaqmebis, procentisa da fulis zog-
adi Teoriis~ mixedviT, romelic gamoqveynda 1936 wels. moxmarebis funqciam safuZveli
Cauyara ekonomikuri ryevebis keinzis Teorias da dRemde sakvanZo mniSvnelobisaa mak-
roekonomikur analizSi. keinzis erT-erTi adreuli mimdevari elvin hanseni werda, rom
`keinzis `zogadi Teoriis...~ umniSvnelovanes miRwevad iqca moxmarebis funqciis naTeli da
konkretuli formulireba. es aris ekonomikuri analizis instrumentTa arsenalSi epoqaluri
wvlili, msgavsi, da SesaZloa ufro mniSvnelovani, vidre marSalis mier moTxovnis funqciis
aRmoCena~.
vnaxoT, Tu rogor esmoda keinzs moxmarebis funqcia, xolo Semdeg ganvixiloT, Tu ra
problemebi warmoiSva, rodesac statistikuri monacemebis gamoyenebiT daiwyes praqtikasTan
misi Sesabamisobis Semowmeba.
dReisaTvis ekonomistebi, romlebic swavloben moxmarebas, sargebloben monacemTa ana-
lizis rTuli meTodikiT. kompiuterebis daxmarebiT isini aanalizeben mTeli ekonomikis
mdgomareobas erovnuli angariSebis statistikisa da aseve calkeuli Sinameurneobebis qcevis
Taobaze dawvrilebiTi monacemebis safuZvelze, romlebic mopovebulia saojaxo biujetebis
kvleviT. ramdenadac keinzi am sakiTxze muSaobda XX saukunis 30-ian wlebSi, is ar flobda
arc aseT informaciebs, arc kompiuters, romlebic aucilebelia monacemTa esoden mniSvne-
lovani masis gasaanalizeblad. imis magivrad, rom dayrdnoboda statistikur monacemebs,
keinzma sakuTar gamocdilebaze da adamianuri bunebis Sesaxeb miseul codnaze dayrdnobiT
ivarauda moxmarebis funqciis garkveuli saxe.
pirveli, romelic yvelaze mniSvnelovania, keinzma ivarauda, rom moxmarebisadmi
zRvruli midrekilebis (MPC) mniSvneloba, e.i. moxmarebis wili Semosavlis yovel damatebiT
erTeulSi imyofeba nulsa da erTs Soris. man daadgina, rom `ZiriTadi fsiqologiuri kanoni,
romlis arsebobaSi SegviZlia sruliad darwmunebuli viyoT aprioruli mosazrebidan gam-
omdinare..., mdgomareobs imaSi, rom adamianebs, rogorc wesi, midrekileba aqvT gazardon Ta-
vianTi moxmareba Semosavlis zrdasTan erTad, magram ara imave odenobiT, ra odenobiTac
izrdeba Semosavali~. moxmarebisadmi zRvruli midrekileba umniSvnelovanes rols TamaSobda
keinzis rekomendaciebSi umuSevrobasTan brZolis ekonomikuri politikis SemuSavebaSi, ro-
melic farTod gavrcelda. fiskaluri politikis SesaZlebloba, gavlena moaxdinos ekonomi-
kaze saxelmwifo danaxarjebis an sagadasaxado multiplikatorebis meSveobiT, ganpirobebu-
lia Semosavlebisa da moxmarebis urTierTdamokidebulebiT.
meore - keinzma mogvca postulati imisa, rom moxmarebis Tanafardoba SemosavalTan,
romelsac moxmarebisadmi saSualo midrekileba (APC) ewodeba, mcirdeba Semosavlebis zrdis
kvalobaze. is varaudobda, rom danazogebi – fufunebaa. amitom, mdidari ojaxebi TavianTi
Semosavlis met nawils zogaven RaribebTan SedarebiT. moxmarebisadmi saSualo midrekilebis
Semcirebis aRniSnuli postulati adreuli keinzianuri Teoriis centraluri nawili gaxda,
Tumca keinzis analizSi is sakvanZo rols ar TamaSobda.
mesame - keinzi Tvlida, rom Semosavali warmoadgens ZiriTad faqtors, romelic gan-
sazRvravs moxmarebas da varaudobda, rom saprocento ganakveTi ar TamaSobda mniSvnelovan
rols. es varaudi mkveTrad ewinaaRmdegeba keinzis winamorbedi klasikuri skolis
ekonomistebis Sexedulebebs, romlebic amtkicebdnen, rom ufro maRali saprocento ganakveTi
astimulirebs dazogvas da amcirebs moxmarebas. keinzis azriT, saprocento ganakveTebi
moxmarebaze gavlenas mxolod ekonomikur TeoriaSi axdenen. is wers: `rogorc me vfiqrob,
mTavari daskvna, romelic gamomdinareobs winamorbedi gamocdilebidan, SemdegSi
mdgomareobs: moklevadian periodTan mimarTebaSi saprocento ganakveTis gavlena individu-
alur moxmarebaze Semosavlis mocemuli donis SemTxvevaSi unda vaRiaroT meorexarisxovan
da SedarebiT umniSvnelo gavlenad~.
am sami varaudis safuZvelze keinzis moxmarebis funqcia xSirad Semdegnairad Caiwereba:
მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება, ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

̅ + cY,
C=C ̅ > 0, 0 < 𝑐 < 1,
C
sadac C – moxmarebaa, Y – gankargvadi Semosavali, C̅ - mudmivia, romelsac xSirad avtonomiur

moxmarebas uwodeben, c - moxmarebisadmi zRvruli midrekileba. moxmarebis mocemuli funqcia
naCvenebia nax. 1-ze wrfivi funqciis saxiT.
SevniSnoT, rom moxmarebis mocemuli funqcia xasiaTdeba samive TvisebiT, romelic aR-
niSna keinzma. is akmayofilebs keinzis pirvel debulebas, ramdenadac moxmarebisadmi zRvru-
li midrekileba imyofeba nulsa da erTs Soris. amitom, ufro maRali Semosavali ganapiro-
bebs met moxmarebasa da danazogs. moxmarebis es funqcia akmayofilebs keinzis meore hipo-
Tezas, ramdenadac moxmarebisadmi saSualo midrekileba tolia
̅
C C
APC = = + c.
Y Y
Y-is zrdis kvalobaze C̅ /Y mcirdeba, zustad ise, rogorc moxmarebisadmi saSualo mid-
rekileba – C/Y (ramdenadac moxmarebisadmi saSualo midrekileba tolia C/Y, is Seesabameba
im xazis daxrilobis kuTxes, romelic gavlebulia koordinatis saTavidan moxmarebis fun-
qciis xazze mdebare wertilamde. nax. 1-ze SeiZleba vnaxoT, rom APC mcirdeba Semosavlis
zrdis kvalobaze). da bolos, moxmarebis es funqcia akmayofilebs keinzis mesame debulebas,
radganac am gamosaxulebaSi saprocento ganakveTi moxmarebis ganmsazRvrel faqtorad ar
figurirebs.
nax. 1. keinzis moxmarebis funqcia. mocemul naxazze warmodgenilia moxmarebis funqcia sami
TvisebiT, romelic aRwerilia keinzis mier. pirveli, moxmarebisadmi zRvruli midrekileba
imyofeba nulsa da erTs Soris. meore, moxmarebisadmi saSualo midrekileba mcirdeba
Semosavlis zrdis kvalobaze. mesame, moxmareba ganisazRvreba mimdinare Semosavlis sididiT.
pirveli empiriuli dadastureba. mas Semdeg male, rogorc ki keinzma warmoadgina

moxmarebis funqciis sakuTari interpretacia, ekonomistebma daiwyes monacemebis Segroveba da
gaanalizeba misi varaudebis Sesamowmeblad. adreulma gamokvlevebma aCvenes, rom keinzis
moxmarebis funqcia sakmaod zustad asaxavda momxmarebelTa qcevis kanonzomierebebs.
am gamokvlevebSi zogierTma mecnierma gaanaliza SinameurneobaTa biujetebi moxmarebasa
da Semosavlebze monacemebis safuZvelze. maT aRmoaCines, rom maRali Semosavlis mqone
ojaxebi moixmaren mets, rac niSnavda, rom moxmarebisadmi zRvruli midrekileba nulze meti
iyo. garda amisa, gairkva, rom maRalSemosavlian ojaxebs gaaCndaT meti danazogebi, rac
adasturebda moxmarebisadmi zRvruli midrekilebis erTze naklebobas. am monacemebma
daadastures keinzis hipoTeza imis Taobaze, rom moxmarebisadmi zRvruli midrekilebis mniS-
vneloba imyofeba 0-sa da 1-s Soris. garda amisa, dadginda, rom maRali Semosavlebis mqone
ojaxebi TavianTi Semosavlebis met nawils zogavdnen, ramac daadastura keinzis varaudi
Semosavlebis zrdis kvalobaze moxmarebisadmi saSualo midrekilebis Semcirebis Taobaze.

sxva gamokvlevebSi mecnierebma gaanalizes moxmarebisa da Semosavlis agregirebuli
maCveneblebi I da II msoflio omebs Soris periodisaTvis. am monacemebmac daadastures
agreTve moxmarebis mocemuli funqciis marTebuloba. im wlebSi, rodesac Semosavlebi Tavda-
pirvelad dabali iyo, magaliTad, didi depresiis dros, dabali iyo moxmarebac da
danazogebic, e.i. moxmarebisadmi zRvruli midrekilebis mniSvneloba imyofeboda 0-sa da 1-s
Soris. garda amisa, dabali Semosavlebis mqone wlebSi moxmarebis moculobis Tanafardoba
SemosavlebTan maRali iyo, rac adasturebda keinzis meore varaudsac. da bolos, ramdenadac
Semosavlebsa da moxmarebas Soris kavSiri ase aSkara iyo, araviTar sxva cvlads ar gaaCnda
arsebiTi mniSvneloba moxmarebis gansazRvris TvalsazrisiT. amgvarad, miRebuli monacemebi
adasturebda agreTve keinzis mesame varauds imis Taobaze, rom moxmarebis sidide, upirveles
yovlisa, ganisazRvreba Semosavlebis doniT.
mudmivi stagnacia, saimon kuzneci da moxmarebis gamocana. keinzis moxmarebis funqciam
swrafad moipova didi warmateba, Tumca male warmoiSva ori problema. orive Seexeboda
keinzis varauds imis Taobaze, rom moxmarebisadmi saSualo midrekileba mcirdeba
Semosavlebis zrdis kvalobaze.
pirveli problema aRmoCenil iqna prognozebTan dakavSirebiT, romelic zogierTma
ekonomistma gaakeTa meore msoflio omis dros. keinzis moxmarebis funqciis safuZvelze am
ekonomistebma ganacxades, rom ekonomikaSi droTa ganmavlobaSi rogorc ki izrdeba
Semosavlebi, am zrdis kvalobaze ojaxebi mis sul ufro da ufro nakleb odenobas
moixmaren. isini SiSobdnen, rom sainvesticio proeqtebi SeiZleba arasakmarisad momgebiani
aRmoCndes, romlebsac unari eqnebaT dafaron mTeli danazogebi. aseT SemTxvevaSi, dabali
moxmareba gamoiwvevs saqonelsa da momsaxurebaze arasakmaris erTobliv moTxovnas, rac,
Tavis mxriv, iqneba warmoebis vardnis mizezi mas Semdeg, rogorc ki Semcirdeba saxelmwifos
mxridan omisdroindeli danaxarjebi. sxva sityvebiT rom vTqvaT, keinzis moxmarebis funqciis
safuZvelze am ekonomistebma SeimuSaves mudmivi stagnaciis – ganusazRvreli xangrZlivobis
ekonomikuri depresiis hipoTeza.
magram, ekonomikis sabednierod da keinzis moxmarebis funqciis saubedurod, meore
msoflio omis dasasruls ar gamouwvevia qveyanaSi axali ekonomikuri vardna. miuxedavad
imisa, rom omis Semdgom Semosavlebis done ufro gaizarda omamdelTan SedarebiT, am maRal
Semosavlebs ar gamouwvevia dazogvis normis zrda. keinzis varaudi imis Taobaze, rom
moxmarebisadmi saSualo midrekileba mcirdeba Semosavlebis zrdis kvalobaze, aramarTebuli
aRmoCnda.
meore problema warmoiSva moxmarebasa da Semosavalze axali monacemebidan gamomdi-
nare, romelic miekuTvneboda 1869 wlis Semdgom periods. es monacemebi Segrovebul iqna 1940
wels ekonomist saimon kuznecis mier, romelsac am da sxva samuSaoebisaTvis nobelis sax-
elobis premia mieniWa. kuznecma aRmoaCina, rom moxmarebis Tanafardoba SemosavlebTan
sruliad stabiluri iyo aTwleulidan aTwleulebamde, miuxedavad Semosavlebis mniSvnelo-
vani zrdisa mis mier Seswavlil periodebSi. kvlavac, keinzis varaudi Semosavlebis zrdis
kvalobaze moxmarebisadmi saSualo midrekilebis Semcirebis Taobaze faqtebiT ar dastur-
deboda.
drois xangrZlivi periodebis ganmavlobaSi moxmarebisadmi saSualo midrekilebis mud-
mivobis aRmoCena gamocanad iqca mkvlevarTaTvis. Sedegad, ekonomistTa interesi moxmarebis
Teoriis kvlevis mimarT mniSvnelovnad gaizarda. maT surdaT gaegoT, Tu ratom xdeba, rom
keinzis varaudebi, romlebic ase kargad dasturdeboda Sinameurneobebis biujetebis mona-
cemebis safuZvelze moklevadiani periodebis analizis dros, ase arazusti iyo im SemTxveva-
Si, rodesac saubari exeboda grZelvadian periodebs.
nax. 2-ze warmodgenilia es gamocana. gamocdilebam aCvena, rom arsebobs moxmarebis ori
funqcia. moklevadian periodSi Sinameurneobebis moxmarebis Sesaxeb monacemebis safuZvelze
miRebuli keinzis moxmarebis funqcia marTebulad asaxavda sinamdviles. magram, drois
xangrZlivi periodebisaTvis moxmarebis funqcia xasiaTdeboda moxmarebisadmi saSualo mid-
rekilebis mudmivi mniSvnelobiT. nax. 2-ze moxmarebasa da Semosavlebs Soris kavSiris am or
formas ewodeba moklevadiani da grZelvadiani moxmarebis funqciebi. ekonomistebs aucile-
blad unda aexsnaT, Tu rogor SeiZleboda am ori funqciis erTmaneTTan SeTavseba.

nax. 2. moxmarebis gamocana. SinameurneobaTa
biujetebis monacemebisa da moklevadiani peri-
odebis Seswavlam gviCvena moxmarebasa da
Semosavlebs Soris Tanafardobis arseboba, ro-
melic SesabamisaobaSia keinzis varaudebTan.
magram grZelvadiani periodebis Seswavlam
aCvena, rom moxmarebisadmi saSualo midrekileba
sistematiurad ar icvleba Semosavlebis
cvlilebasTan erTad. am kavSirs ewoda moxmare-
bis grZelvadiani funqcia. SevniSnoT, rom
moxmarebis moklevadian funqcias gaaCnia
moxmarebisadmi klebadi saSualo midrekileba
maSin, rodesac moxmarebis grZelvadian funqcias
gaaCnia moxmarebisadmi saSualo midrekilebis
mudmivi mniSvneloba.
gasuli saukunis 50-ian wlebSi franko modilianim da milton fridmenma SemogvTavazes

am winaaRmdegobis axsna. orive ekonomisti dajildovda nobelis saxelobis premiiT, maT So-
ris, moxmarebis problemebis Seswavlisadmi miZRvnili SromebisaTvis. magram manam, vidre
ganvixilavdeT, Tu rogor cdilobdnen modiliani da fridmeni pasuxis povnas moxmarebasTan
dakavSirebul gamocanaze, aucilebelia ganvixiloT moxmarebis TeoriaSi irving fiSeris
wvlili. rogorc modilianis sasicocxlo ciklis hipoTeza, iseve fridmenis permanentuli
Semosavlis hipoTeza eyrdnoba momxmarebelTa qcevis Teorias, romelic adre SemoTavazebul
iqna irving fiSeris mier.
2. irving fiSeri da droTaSorisi arCevani
rodesac adamianebi Rebuloben gadawyvetilebas Semosavlis ra nawili daxarjon da ra

nawili dazogon, maT uwevT dRevandeli interesebi Seufardon momavlis interesebs. rac
ufro maRalia moxmareba dRes, miT ufro naklebi iqneba is xval. akeTebs ra arCevans axlan-
del drosa da momavals Soris, ojaxma winaswar unda gamoTvalos Semosavali, romlis
miRebasac varaudobs momavalSi, agreTve Seafasos saqonlisa da momsaxurebis moxmareba,
romlis uflebasac miscems sakuTar Tavs axali Semosavlebis SemTxvevaSi.
ekonomistma irving fiSerma SeimuSava modeli, romlis mixedviTac ekonomistebi aana-
lizeben, Tu rogor akeTeben momavalze mzrunveli racionaluri momxmareblebi droTaSoris
arCevans – e.i. arCevans, rodesac mxedvelobaSi miiReba drois sxvadasxva periodebi. fiSeris
modeli gviCvenebs im SezRudvebs, romelsac awydebian momxmareblebi da imas, Tu rogor
akeTeben isini arCevans moxmarebasa da dazogvas Soris.
droTaSorisi sabiujeto SezRudva. nebismieri CvenTagani mianiWebda upiratesobas
moxmarebisaTvis gankuTvnili saqonlisa da momsaxurebis xarisxis an raodenobis zrdas –
ufro lamaz tansacmels, karg restoranSi vaxSmobas, meti filmis naxvas da a.S.. mizezi,
romlis gamoc adamianebi moixmaren naklebs, vidre surT, mdgomareobs imaSi, rom maTi
moxmareba SezRudulia maTive Semosavlebis doniT. sxva sityvebiT rom vTqvaT, momxmareblebs
gaaCniaT zRvari imisa, Tu ramdenis xarjva SeuZliaT, rasac sabiujeto SezRudva ewodeba.
gadawyvetilebis miRebisas, Tu ramdeni iqnas moxmarebuli dRes da ramdeni gadaidos xvali-
saTvis, momxmareblebs saqme aqvT droTaSoris sabiujeto SezRudvasTan. imisaTvis, rom gavi-
goT, Tu rogor irCeven adamianebi sakuTari moxmarebis dones, aucilebelia dawvrilebiT
SevCerdeT am SezRudvaze.
simartivisaTvis ganvixiloT arCevanis problema, romelic dgas or droiT periodSi
mcxovrebi momxmareblis winaSe. pirveli periodi momxmareblis axalgazrdobaa, meore – misi
sibere. pirvel periodSi momxmarebels gaaCnia Y1 Semosavali da moxmarebis C1 done, xolo
meore periodSi, Sesabamisad – Semosavali Y2 da moxmareba C2 (yvela cvladi mocemulia
realur gamoxatulebaSi, e.i. koreqtirebulia inflaciis gaTvaliswinebiT). ramdenadac
momxmarebels gaaCnia fuladi saSualebebis sesxad miRebisa da danazogis Seqmnis SesaZle-

bloba, moxmareba yoveli calke aRebuli periodisaTvis SeiZleba iyos an maRali, an Sesabam-
isi periodis Semosavlis doneze dabali.
ganvixiloT momxmareblis Semosavali yoveli periodisaTvis Tu rogor zRudavs
moxmarebis dones am periodebSi. SevniSnoT, rom pirvel periodSi danazogi tolia
Semosavals gamoklebuli moxmareba, e.i.:
S=Y1-C1,
sadac S aRniSnavs danazogs. meore periodSi moxmareba tolia dagrovebul danazogebs

damatebuli procentebi am danazogebze da damatebuli meore periodis Semosavali, e.i.
C2=(1+r)S+Y2,
sadac r – realuri saprocento ganakveTia. magaliTad, Tu saprocento ganakveTi tolia 5%-is,

maSin yoveli dolari, romelic dazogilia pirvel periodSi, moxmarebas meore periodSi 1,05
dolaramde gazrdis. ramdenadac mesame periodi ar arsebobs, maSin meore periodSi
momxmarebeli ar axdens dazogvas.
SevniSnoT, rom es ori gamosaxuleba uwindeburad marTebulia im SemTxvevaSic ki, Tu
momxmarebeli pirvel periodSi ki ar agrovebs danazogebs, aramed iRebs vals. S cvladi war-
moadgens rogorc danazogs, aseve sasesxo saSualebas. Tu moxmareba pirvel periodSi
naklebia pirveli periodis Semosavalze, maSin momxmarebeli axdens dazogvas da S nulze
metia. Tu moxmareba pirvel periodSi aWarbebs Sesabamis Semosavals, maSin momxmarebeli
sesxulobs saSualebebs da S nulze naklebia. simartivisaTvis miviRoT, rom sesxze arsebuli
saprocento ganakveTi emTxveva danazogebze arsebul saprocento ganakveTs.
momxmareblis sabiujeto SezRudvis gantolebis misaRebad gavaerTianoT zemoT-
moyvanili ori gantoleba. SevcvaloT S meore gantolebaSi pirveliT, maSin
C2 = (1 + r)(Y1 − C1 ) + Y2 .
gantolebasTan iolad muSaobis mizniT movaxdinoT misi gardaqmna. moxmarebis yvela

maCvenebeli erTad davajgufod, amisaTvis (1+r)C1 gantolebis marjvena nawilidan gadavitanoT
marcxniv, maSin
(1 + r)C1 + C2 = (1 + r)Y1 + Y2 .
axla gantolebis orive mxare gavyoT (1+r)-ze, romlis Sedegadac miviRebT:
C2 Y2
C1 + = Y1 + .
(1 + r) (1 + r)
mocemuli gantoleba ufardebs orive periodis moxmarebas da Semosavals. es aris momxmare-

blis droTaSorisi sabiujeto SezRudvis gamoxatvis standartuli xerxi.
droTaSorisi sabiujeto SezRudva ganimarteba, rogorc wrfivi funqcia. Tu saprocen-
to ganakveTi nulis tolia, sabiujeto SezRudva gviCvenebs, rom saerTo moxmareba ori peri-
odisaTvis tolia am periodebSi arsebuli Semosavlebis jamis. Cveulebriv SemTxvevaSi,
rodesac saprocento ganakveTi nulze metia, momavali moxmarebisa da Semosavlis diskon-
tireba xdeba 1+r-iT. aRniSnuli diskontireba ganpirobebulia procentebiT, romelic miRebu-
lia danazogebidan. faqtiurad, ramdenadac momxmarebeli Rebulobs procents mimdinare
Semosavlis im nawilze, romelic iqceva danazogebad, momaval Semosavals gaaCnia naklebi
faseuloba mimdinare SemosavalTan SedarebiT. amis msgavsad, ramdenadac momavali moxmareba
anazRaurdeba danazogis xarjze, romelzec miRebuli iqna procentebi, momavali moxmareba
ufro naklebi Rirs mimdinare moxmarebasTan SedarebiT. mamravli 1/(1+r) aris meore periodis
moxmarebis fasi, romelic gamoxatulia pirveli periodis zomis erTeulSi: es aris pirvel

periodSi moxmarebis sidide, romelzec momxmarebelma uari unda Tqvas moxmarebis
damatebiTi erTeulis misaRebad meore periodSi.
nax. 3. momxmareblis sabiujeto SezRudva. mocemuli

suraTi gviCvenebs pirveli da meore periodebis
moxmarebis Sexamebis variantebs, romelTa arCevac
SeuZlia momxmarebels. Tu momxmarebeli airCevs wer-
tils A-sa da B-s Soris, maSin pirvel periodSi is
moixmars naklebs, vidre Rebulobs Semosavlis saxiT,
xolo naSTi gadaideba meore periodisaTvis. Tu air-
Ceva A-sa da C-s Soris wertilebi, maSin pirvel pe-
riodSi moixmareba mimdinare Semosavalze metia da
sxvaobis dasafaravad moizideba sasesxo saSualebebi.
nax. 3-ze naCvenebia momxmareblis sabiujeto SezRudva. A wertilSi pirveli periodis

moxmareba Y1-is tolia, meore periodis moxmareba – Y2-is. amitom, am periodebs Soris ar
arsebobs arc danazogebi, arc saSualebaTa sesxad miReba. B wertilSi momxmarebeli pirvel
periodSi arafers moixmars da mTel Tavis Semosavals zogavs, amitom moxmareba meore peri-
odSi tolia [(1+r)Y1]+Y2. C wertilSi momxmarebeli gegmavs saerTod araferi moixmaros meore
periodSi da sesxulobs saSualebaTa maqsimums meore periodis Semosavlis xarjze, ase, rom
pirveli periodis moxmareba tolia Y1+[Y2/(1+r)]. rasakvirvelia, es aris mxolod pirvel da
meore periodSi moxmarebis sami SesaZlo kombinacia mraval kombinaciebs Soris, romlebic
xelmisawvdomia momxmareblisaTvis: mas SeuZlia airCios nebismieri wertili B-dan C-mde mo-
nakveTze.
sabiujeto SezRudvis xazs qvemoT arsebuli farTobi gviCvenebs pirveli da meore
periodebis moxmarebis sxva variantebs, romelTa arCevac SeuZliaT momxmareblebs. sabiujeto
SezRudvis xazis qveS arsebuli es wertilebi Sedian samomxmareblo simravleSi imitom, rom
momxmarebels SesaZlebloba aqvs gamoiyenos Tavisi Semosavlis mxolod nawili. magram
yvelaze mniSvnelovani wertilebi ganlagebulia sabiujeto SezRudvis xazze. manamde, vidre
met moxmarebas upiratesoba eniWeba naklebTan SedarebiT, momxmarebeli yovelTvis airCevs am
xazze arsebul wertils da ara mis qvemoT arsebuls.
momxmareblis upiratesobis miniWeba (preferencia). moxmarebasTan dakavSirebiT
momxmareblis mier upiratesobis miniWeba (preferencia) am ori periodisaTvis SeiZleba gam-
ovsaxoT ganurCevlobis mrudiT. ganurCevlobis mrudi gviCvenebs pirvel da meore periodebSi
moxmarebis variantebs, romlebsac momxmareblisaTvis erTnairi sargeblianoba gaaCniaT da
misTvis uzrunvelyofs keTildReobis erTsa da imave dones.
nax. 4-ze naCvenebia ori SesaZlo ganurCevlobis mrudi. momxmareblisTvis sul erTia Tu
romel kombinacias airCevs – W, X Tu Y-s. gasakviri ar aris, rom Tu vTqvaT pirvel periodSi
moxmareba W wertilidan X wertilamde Semcirdeba, maSin moxmareba unda gaizardos meore
periodSi imisaTvis, raTa jamSi orive periodSi keTildReobis done ar Semcirdes. Tu
moxmareba pirvel periodSi kvlav mcirdeba, X wertilidan Y wertilamde, maSin saWiro
gaxdeba meore periodSi kidev ufro meti damatebiTi moxmareba pirveli periodis moxmarebis
danakargis sakompensaciod.
ganurCevlobis mrudis daxriloba nebismier wertilSi gviCvenebs, Tu ra raodenobis
moxmareba gaxdeba saWiro meore periodSi imisaTvis, raTa kompensirdes moxmarebis erTi er-
TeuliT Semcireba pirvel periodSi. am daxrilobas vuwodebT pirveli periodis moxmarebis
meore periodSi moxmarebiT Canacvlebis zRvrul normas (MRS). is gviCvenebs proporcias,
romlis Sesabamisad momxmarebeli mzadaa pirvel periodSi moxmarebis erTi erTeuli Caa-
nacvlos meore periodSi moxmarebiT.

nax. 4. momxmareblis preferencia. momxmareblis prefer-
encia pirvel da meore periodSi moxmarebas Soris war-
modgenilia ganurCevlobis mrudis daxmarebiT. ga-
nurCevlobis mrudi gviCvenebs or periodSi moxmarebis
iseT Sexamebas, romelic uzrunvelyofs momxmareblis
keTildReobis erTnair dones. ufro maRali ga-
nurCevlobis mrudebi ukeTesia dablebTan SedarebiT.
mocemul suraTze warmodgenilia ganurCevlobis mrava-
li SesaZlo mrudebidan mxolod ori. momxmarebeli
aRwevs erTnair keTildReobas W, X da Y wertilebSi,
magram maTTan SedarebiT upiratesobas Z wertils ani-
Webs.
nax. 4-dan SeiZleba ganvsazRvroT, rom Canacvlebis zRvruli norma damokidebulia

orive periodis ganmavlobaSi moxmarebis doneze. rodesac moxmareba pirvel periodSi maRa-
lia, xolo meore periodSi – mcire, rogorc W wertilSia, maSin Canacvlebis zRvruli nor-
mac agreTve dabalia: momxmarebels sWirdeba mxolod umniSvnelod gazardos moxmareba meore
periodSi imisaTvis, raTa uari Tqvas pirvel periodSi moxmarebis erTeulze. rodesac
moxmareba pirvel periodSi dabalia, xolo meoreSi – maRali, rogorc Y wertilSi, maSin
Canacvlebis zRvruli normac agreTve maRali iqneba: aucilebelia moxmareba arsebiTad
gaizardos meore periodSi pirvel periodSi moxmarebis erTeulze uaris Tqmis SemTxvevaSi.
momxmarebels keTildReobis erTnairi done gaaCnia ganurCevlobis mocemuli mrudis
yvela wertilSi, magram is upiratesobas aniWebs ganurCevlobis erT mruds meoresTan
SedarebiT. ramdenadac momxmarebeli upiratesobas aniWebs met moxmarebas naklebTan Sedare-
biT, maSin ufro maRla mdgom ganurCevlobis mrudebs upiratesoba eniWebaT dabla mdgom
mrudebTan SedarebiT. nax. 4-ze IC2 mrudze arsebul wertilebs upiratesoba eniWebaT IC1
mrudze myof wertilebTan SedarebiT.
ganurCevlobis mrudebis aseTi nakrebi iZleva momxmarebelTa preferenciebis srul
reitings. isini gviCveneben, rom Z wertils upiratesoba eniWeba W wertilTan SedarebiT. es
cxadia, radganac Z wertili iZleva met moxmarebas orive periodSi. SevadaroT Z da Y wer-
tilebi erTmaneTs: Z wertils gaaCnia meti moxmareba pirvel periodSi da naklebi - meoreSi.
romelia ukeTesi: Z Tu Y? ramdenadac Z ukeTesia, vidre W, xolo W ki Y-is analogiuria, ga-
nurCevlobis mrudebi gviCvenebs, rom Z upiratesia Y-Tan SedarebiT. amgvarad, SesaZlebelia
gamoviyenoT ganurCevlobis mrudebis nakrebi pirvel da meore periodSi moxmarebis nebismi-
eri kombinaciis ranJirebisaTvis.
optimizacia. ganvixileT ra momxmareblis sabiujeto SezRudvebi da momxmareblis pref-
erenciebi, SeiZleba gadavideT moxmarebis optimaluri variantis arCevis amocanaze.
momxmarebeli saboloo jamSi dainteresebulia miiRos am periodebSi moxmarebis SesaZlo
kombinaciebis saukeTeso varianti, rac grafikze ganurCevlobis yvelaze maRali mrudis
Seesabamisi iqneba. magram sabiujeto SezRudva moiTxovs, rom momxmarebeli imyofebodes
sabiujeto SezRudvis xazze an masze dabla, radganac es xazi gviCvenebs yvela im saSu-
alebas, romelsac gankargavs momxmarebeli.
nax. 5-ze naCvenebia, rom sabiujeto SezRudvis xazi kveTs ramdenime ganurCevlobis
mruds. ganurCevlobis yvelaze maRali mrudi, romlis miRwevac SeuZlia momxmarebels ise,
rom ar gascdes sabiujeto SezRudvis farglebs, aris mrudi, romelic mxolod exeba
SezRudvis xazs. naxazze es mrudia IC3. wertili, sadac es mrudi exeba sabiujeto SezRudvis
xazs – O wertili (optimumis aRsaniSnavad) – aris moxmarebis saukeTeso kombinacia pirvel
da meore periodebSi, romelic xelmisawvdomia mocemuli sabiujeto SezRudvis pirobebSi.

nax. 5. momxmareblis optimumi. momxmarebeli
aRwevs keTildReobis saukeTeso dones,
rodesac is irCevs wertils sabiujeto
SezRudvis xazze, sadac mas exeba yvelaze
maRali ganurCevlobis mrudi. optimumis
dros sabiujeto SezRudvis xazi ga-
nurCevlobis mrudis mxebia.
SevniSnoT, rom optimumis wertilSi ganurCevlobis mrudis daxriloba emTxveva sabiu-

jeto SezRudvis xazis daxrilobas. Cven vambobT, rom sabiujeto SezRudvis mrudi aris ga-
nurCevlobis mrudis mxebi. ganurCevlobis mrudis daxriloba gamoxatavs Canacvlebis
zRvrul normas, sabiujeto SezRudvis xazis daxriloba tolia erTs plius realuri
saprocento ganakveTis mniSvneloba. sabolood vRebulobT, rom O wertilSi
MPS = 1 + r.
momxmarebeli anawilebs moxmarebas or periods Soris imgvarad, rom Canacvlebis

zRvruli norma erTs plus realuri saprocento ganakveTis sididis toli iyos.
ra gavlenas axdens Semosavlis cvlileba moxmarebaze. axla, roca naTeli gaxda is, Tu
rogor Rebuloben gadawyvetilebas momxmareblebi moxmarebis Taobaze, ganvixiloT sakiTxi,
Tu rogor reagireben isini Semosavlebis zrdaze. Y1-is an Y2-is zrda sabiujeto SezRudvis
xazs gadaaadgilebs marjvniv, rogorc es naCvenebia nax. 6-ze. sabiujeto SezRudvis ufro
maRali xazi momxmarebels saSualebas aZlevs airCios moxmarebis ukeTesi kombinacia pirvel
da meore periodebSi, e.i. momxmarebels ZaluZs miaRwios ufro maRal ganurCevlobis mruds.
aRvniSnoT, rom nax. 6-ze momxmarebeli orive periodSi irCevs moxmarebis met mocu-
lobas. miuxedavad imisa, rom mocemuli situacia sulac ar aris erTaderTi SesaZlo vari-
anti, is yvelaze metadaa gavrcelebuli. Tu momxmarebels sakuTari Semosavlis zrdis kva-
lobaze surs miiRos romeliRac sikeTe ufro meti odenobiT, maSin aseT sikeTes ekonomistTa
enaze normaluri sikeTe ewodeba. nax. 6-ze ganurCevlobis mrudebi agebulia gamomdinare iqi-
dan, rom moxmareba rogorc pirvel, ise meore periodSi exeba normalur sikeTes.
nax. 6. Semosavlis zrda. Semosavlis zrda pirvel an

meore periodSi gadaaadgilebs sabiujeto SezRudvis
xazs marjvniv. Tu pirvel da meore periodSi
moixmareba normaluri sikeTe, maSin Semosavlis zrda
ganapirobebs moxmarebis zrdas orive periodSi.
nax. 6-is mixedviT cxadi xdeba, rom imisgan damoukideblad, Tu romel periodSi
SeimCneva Semosavlis zrda – pirvelSi Tu meoreSi, momxmarebeli am nazrds anawilebs orive
periods Soris. ramdenadac momxmarebels SeuZlia isesxos fuli da gasces sesxad orive pe-
riodis ganmavlobaSi, Semosavlebis miRebis dro ar ukavSirdeba imas, Tu ramdeni moixmareba

drois yovel mocemul momentSi (imis gamoklebiT, rom, rasakvirvelia, momavali Semosavlis
diskontireba xdeba realuri saprocento ganakveTiT). maSasadame, moxmareba damokidebulia
Semosavlis mimdinare doneze mocemul periodSi da momavali Semosavlis diskontirebul
mniSvnelobaze, e.i.
Y2
moxmareba = Y1 + .
1+r
keinzis moxmarebis funqciisagan gansxvavebiT, fiSeris modeli amtkicebs, rom moxmareba

marto mimdinare Semosavalze ar aris damokidebuli. moxmareba ganisazRvreba imiT, Tu ra
raodenobis Semosavlis miRebas elodeba momxmarebeli mTeli Tavisi cxovrebis ganmavlobaSi.
ra gavlenas axdens realuri saprocento ganakveTis cvlileba moxmarebaze. axla gam-
oviyenoT fiSeris modeli da ganvixiloT situacia, Tu ra gavlenas moaxdens realuri
saprocento ganakveTis cvlileba momxmareblis arCevanze. saerTod, SesaZlebelia ori Sem-
Txvevis ganxilva: pirveli, rodesac momxmarebeli Tavdapirvelad sakuTari saSualebebis na-
wils zogavs da meore, rodesac is Tavdapirvelad gamodis msesxeblis rolSi. am nawilSi
ganvixiloT pirveli SemTxveva.
nax. 7-ze naCvenebia, rom realuri saprocento ganakveTis zrda sabiujeto SezRudvis
xazs abrunebs (Y1, Y2) koordinatis mqone wertilis garSemo, rac gavlenas axdens orive pe-
riodSi moxmarebis sididis arCevaze. ganurCevlobis mrudebisaTvis, romlebic warmodgenilia
naxazze, moxmareba pirvel periodSi mcirdeba, xolo meoreSi – izrdeba.
nax. 7. saprocento ganakveTis zrda.saprocento ga-

nakveTis zrda iwvevs sabiujeto SezRudvis xazis
Semobrunebas (Y1, Y2) koordinatis mqone wertilis
garSemo. ufro maRali saprocento ganakveTi iwvevs
moxmarebis Semcirebas pirvel periodSi da mis
zrdas – meoreSi.
ekonomistebi moxmarebaze realuri saprocento ganakveTis zrdis gavlenas yofen or na-

wilad: Semosavlisa da Canacvlebis efeqtebad. es efeqtebi dawvrilebiT ganixileba
mikroekonomikaSi, Cven maT mxolod mokled davaxasiaTebT.
Semosavlis efeqti warmoadgens moxmarebaSi cvlilebebs, romelic miiReba ga-
nurCevlobis ufro maRal mrudze gadasvliT. imis gamo, rom momxmarebels sesxad miRebasTan
SedarebiT fuladi saSualebebis ekonomiisadmi meti midrekileba gaaCnia, saprocento ganak-
veTis zrda aumjobesebs mis mdgomareobas. Tu moxmareba pirvel da meore periodSi exeba
normalur sikeTes, maSin momxmarebeli moindomebs Tavisi mdgomareobis gaumjobesebas orive
periodSi. Semosavlis efeqti aiZulebs momxmarebels airCios moxmarebis ufro maRali done
orive periodSi.
Canacvlebis efeqti gulisxmobs moxmarebaSi cvlilebas, romelic gamowveulia orive
periodSi moxmarebis SefardebiTi fasebis cvlilebiT. kerZod, saprocento ganakveTis zrdis
dros meore periodSi moxmareba ufro iafi xdeba pirvel periodSi moxmarebasTan SedarebiT.
ramdenadac realuri procenti danazogebze ufro maRalia, momxmarebels uwevs uari Tqvas
moxmarebis nawilze pirvel periodSi moxmarebis damatebiTi erTeulis miRebis mizniT meore

periodSi. Canacvlebis efeqti momxmarebels aiZulebs airCios meti moxmareba meore periodSi
pirvel periodSi misi Semcirebis gziT.
momxmareblis arCeva ganisazRvreba Semosavlisa da Canacvlebis efeqtis urTierTqmedeb-
iT. orive zemoTaRniSnuli ganapirobebs moxmarebis zrdas meore periodSi; amitom, SegviZlia
davaskvnaT, rom realuri saprocento ganakveTis zrda iwvevs moxmarebis zrdas meore peri-
odSi. magram, pirvel periodSi Semosavlisa da Canacvlebis efeqtebi moxmarebaze sapirispiro
gavlenas axdenen. saprocento ganakveTis zrdam SeiZleba an gazardos, an Seamciros moxmare-
ba pirvel periodSi.
SezRudvebi sesxis miRebaze. fiSeris modeli gulisxmobs, rom momxmarebels SeuZlia
fuladi saSualebebis rogorc dazogva, ise sesxeba. sesxebis SesaZlebloba saSualebas
iZleva moxmarebaze daixarjos ufro meti, vidre mimdinare Semosavlis donea. arsebiTad,
rodesac momxmarebeli sesxulobs, is dReisaTvis moixmars Tavisi momavali Semosavlis na-
wils. magaliTad studenti, romelsac surs sazafxulo ardadegebis zRvaze kurortze ga-
tareba, albaT ver SeZlebs amis anazRaurebas sabanko sesxis gareSe. ganvixiloT, Tu rogor
Seicvleba fiSeris modeli im SemTxvevaSi, Tu momxmarebels ar aqvs sesxis miRebis SesaZle-
bloba.
sesxis miRebis SeuZlebloba ganapirobebs imas, rom mimdinare moxmareba ver gada-
aWarbebs mimdinare Semosavals. amgvarad, SezRudvebi sesxis miRebaze SeiZleba warmovadginoT
Semdegnairad:
C1 ≤Y1 .
mocemuli utoloba niSnavs imas, rom pirvel periodSi moxmareba naklebia an toli
amave periodSi Semosavlis donis. momxmareblisaTvis aRniSnul damatebiT SezRudvas
uwodeben SezRudvebs sesxis miRebaze an zogjer, SezRudvebs likvidurobiT.
nax. 8-ze naCvenebia, sesxis miRebaze es SezRudvebi rogor emsaxureba momxmareblis
arCevanis SesaZleblobas.
nax. 8. SezRudvebi sesxis miRebaze. Tu momxmarebels ar aqvs

SesaZlebloba miiRos sesxi, maSin is awydeba damatebiT
SezRudvas – moxmareba pirvel periodSi ar SeiZleba iyos
amave periodSi arsebul Semosavalze meti. gaferadebuli
farTobi warmoadgens moxmarebis variantebs pirvel da meore
periodSi, romelTa arCevac SeuZlia momxmarebels.
momxmareblis arCevam unda daakmayofilos rogorc droTaSorisi sabiujeto SezRudva,

ise SezRudva sesxis miRebaze. gaferadebuli farTobi gviCvenebs moxmarebis SesaZlo kombi-
naciebs pirveli da meore periodebisaTvis, romlebic SeTavsebadia orive SezRudvasTan.
nax. 9-ze naCvenebia sesxis miRebaze SezRudva Tu ra gavlenas axdens pirvel da meore
periodSi moxmarebis optimaluri Sexamebis arCevaze. arsebobs ori SesaZlebloba. (a) nawilSi
momxmarebeli Rebulobs gadawyvetilebas moixmaros naklebi pirvel periodSi, vidre misi
Semosavalia. am SemTxvevaSi sesxis miRebaze SezRudva ar aris arsebiTi da ar axdens
gavlenas moxmarebaze. (b) nawilSi, rom ar arsebobdes sesxis miRebaze SezRudvebi,
momxmarebeli moixmars imaze mets, vidre mas amis saSualebas aZlevs misi Semosavali. aseT
SemTxvevaSi momxmarebeli moixmars mTlianad pirveli periodis mTel Semosavals.
sesxis miRebaze SezRudvis analizi saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, rom arsebobs
moxmarebis funqciis ori tipi. zogierTi momxmareblisTvis sesxis miRebaze SezRudva

araviTar rols ar TamaSobs da moxmarebis odenoba damokidebulia cxovrebis ganmavlobaSi
misi Semosavlis mimdinare Rirebulebaze Y1+[Y2/(1+r)]. sxva momxmareblebisaTvis aseTi
SezRudva arsebiTia da moxmarebis funqcia gamoiyureba Semdegnairad: C1=Y1. maSasadame, im
momxmareblebisaTvis, romelTac surT isargeblon sesxiT, magram ar SeuZliaT amis ganxor-
cieleba, moxmarebis odenoba damokidebulia mxolod mimdinare Semosavlis doneze.
nax. 9. samomxmareblo optimumi sesxis miRebaze SezRudvebis dros.

a) SezRudvebi sesxis miRebaze ar TamaSobs raime rols moxmarebis optimumis arCevis dros. rodesac
momxmarebeli awydeba sesxis miRebaze SezRudvebs, maSin SesaZlebelia ori situaciis ganviTareba.
(a) nawilSi momxmarebeli irCevs moxmarebas pirvel periodSi, romelic mis Semosavalze naklebia am
periodSi, amitom SezRudvebi sesxis miRebaze gavlenas ar axdens moxmarebaze.
b) sesxis miRebaze SezRudva arsebiTia. mocemul situaciaSi sesxis miRebaze SezRudva gavlenas
axdens momxmareblis arCevanze. momxmarebeli Rebulobs gadawyvetilebas isesxos fuladi saSuale-
ba da airCios D wertili. magram, ramdenadac sesxis miReba SeuZlebelia, misTvis yvelaze saukeTeso
xelmisawvdomi arCevani E wertilSia. sesxis miRebaze SezRudvis dros pirveli periodis moxmareba
tolia amave periodSi arsebuli Semosavlisa.
3. franko modiliani da sasicocxlo ciklis hipoTeza
gasuli saukunis 50-ian wlebSi Seqmnil naSromTa seriaSi franko modilianim da misma
kolegebma, albert andom da riCard brumbergma gamoiyenes irving fiSeris momxmareblis
qcevis modeli moxmarebis funqciis Sesaswavlad. maTi erT-erTi mizani iyo moxmarebis gamo-
canis amoxsna – aSkara winaaRmdegobis axsna, romelic warmoiSva garkveuli monacemebis gamo
keinzis funqciis Semowmebis dros. fiSeris modelis Tanaxmad, moxmareba damokidebulia ada-
mianis Semosavalze mTeli cxovrebis ganmavlobaSi. modilianim gansakuTrebuli yuradReba
miaqcia imas, rom Semosavlis done adamianis cxovrebis ganmavlobaSi ganicdis ryevebs da
rom dazogva momxmareblebs saSualebas aZlevs gadaanawilos Semosavlebi maRali
Semosavlebis mqone periodebidan dabali Semosavlebis mqone periodebze. momxmarebelTa
qcevis aseTma ganmartebam safuZveli Cauyara sasicocxlo ciklis hipoTezas.
hipoTeza. im mraval mizezTagan, romlis gamoc Semosavlis done adamianis cxovrebis
ganmavlobaSi ganicdis ryevebs, umniSvnelovanesia pensiaze gasvla. bevri amis ganxorcielebas
gegmavs daaxloebiT 65 wlis asakSi, ris gamoc elodebian TavianTi Semosavlebis mniSvnelov-
nad Semcirebas; miuxedavad amisa, aravis surs TavianTi moxmarebis mkveTri Semcireba. adami-
anTa umravlesoba zogavs saxsrebs pensiaze gasvlamde. ganvixiloT, Tu ra gavlenas axdens
dazogvisadmi es stimuli moxmarebis funqciaze.
davuSvaT, romeliRac momxmarebeli, romelic varaudobs, rom kidev T weli icocxlebs,
gankargavs W simdidres da elodeba Y Semosavlis miRebas R wlis ganmavlobaSi pensiaze
gasvlis momentamde. moxmarebis romeli done airCeva am momxmareblis mier, Tu mas mTeli
Tavisi cxovrebis ganmavlobaSi surs misi SenarCuneba stabilur doneze?

resursebi, romelsac momxmarebeli gankargavs cxovrebis ganmavlobaSi, yalibdeba
sawyisi simdidrisa (W) da Semosavlisagan – (RxY) (simartivisaTvis vgulisxmobT, rom
saprocento ganakveTi nulis tolia; Tu saprocento ganakveTi nulze metia, maSin saWiro
gaxdeba mxedvelobaSi miviRoT Semosavali dazogvaze procentebis saxiT). momxmarebels Seu-
Zlia gaanawilos resursebi, romelsac is gankargavs mTeli cxovrebis ganmavlobaSi, darCe-
nili T wlebis mixedviT. Cven vgulismobT, rom momxmarebels surs SeinarCunos moxmarebis
rac SeiZleba ufro stabiluri done mTeli cxovrebis ganmavlobaSi. amitom, W+RY mis mier
nawildeba Tanabarzomierad T wlebis mixedviT da yovelwliurad moixmareba
W + RY
C=
T
aRniSnuli moxmarebis funqcia SegviZlia Semdegnairad CavweroT:
1 R
C = ( ) W + ( ) Y.
T T
magaliTad, Tu momxmarebeli varaudobs, rom kidev 50 weli icocxlebs da imuSavebs 30 wels,

maSin T=50, xolo R=30 da moxmarebis funqcia miiRebs Semdeg saxes:
C = 0,02W + 0,6Y.
es toloba niSnavs, rom moxmareba damokidebulia rogorc Semosavlis doneze, ise Tav-
dapirveli simdidris odenobaze. wliuri Semosavlis yoveli damatebiTi dolari moxmarebas
weliwadSi 60 centiT zrdis, xolo simdidris yoveli dolari ki - 2 centiT.
Tu ekonomikuri urTierTobis TiToeuli monawile Tavis moxmarebas agebs amgvarad,
maSin moxmarebis erToblivi funqcia individualuris msgavsia. kerZod, erToblivi moTxovna
damokidebulia rogorc simdidreze, aseve Semosavalzec. maSasadame, ekonomikisaTvis moxmare-
bis funqcia gamoiyureba Semdegnairad:
C=αW+βY,
sadac α – moxmarebisadmi zRvruli midrekilebaa dagrovebuli simdidris mixedviT, xolo β –

moxmarebisadmi zRvruli midrekileba Semosavlis mixedviT.
daskvnebi. nax. 10-ze grafikuli formiT warmodgenilia moxmarebasa da Semosavlebs So-
ris Tanafardoba, romelic nakarnaxevia sasicocxlo ciklis modeliT. Tavdapirveli sim-
didris yoveli mocemuli donisaTvis modeli iZleva tradiciul moxmarebis funqcias. Tumca
SevniSnoT, rom moxmarebis funqciis grafikis ordinatis RerZTan gadakveTis wertilSi
arsebuli mniSvneloba ar aris mudmivi sidide; is damokidebulia Tavdapirveli simdidris
doneze.
momxmareblis qcevis am modelma sasicocxlo ciklis msvlelobisas SeiZleba gadawyvi-
tos moxmarebis gamocana. moxmarebis funqcia sasicocxlo ciklis ganmavlobaSi gulisxmobs,
rom moxmarebisadmi saSualo midrekileba tolia:
C W
= α ( ) + β.
Y Y
ramdenadac yoveli adamianis simdidre wliuri Semosavlis proporciulad mkacrad ar

icvleba, maSin vRebulobT, rom mimdinare Semosavlis maRali done gulisxmobs moxmarebisad-
mi dabal saSualo midrekilebas calkeuli momxmareblebis mixedviT an moklevadian peri-
odSi monacemTa analizis SemTxvevaSi. magram grZelvadian periodSi arsebobs simdidris
zrdasa da Semosavlebs Soris kavSiri, rac gulisxmobs W/Y mudmiv Tanafardobas, e.i.
moxmarebisadmi mudmiv saSualo midrekilebas.

imisaTvis, raTa es vnaxoT sxvanairad, ganvixiloT, Tu rogor icvleba moxmarebis fun-
qcia droTa ganmavlobaSi. rogorc nax. 11-zea naCvenebi, simdidris yoveli mocemuli
donisaTvis sasicocxlo ciklis moxmarebis funqcia emTxveva funqcias, romelic Semo-
Tavazebulia keinzis mier. magram es funqcia samarTliania mxolod moklevadian periodSi,
rodesac simdidris sidide mudmivia. grZelvadiani perspeqtivisaTvis ki simdidris zrdis
kvalobaze, moxmarebis funqcia gadaadgildeba maRla (nax. 12). aseTi gadaadgileba moxmare-
bisadmi saSualo midrekilebas Semosavlis zrdis kvalobaze Semcirebis saSualebas ar
aZlevs. amgvarad, modilianim SeZlo moxmarebis kvlevis aSkarad winaaRmdegobrivi Sedegebis
gaerTianeba.
nax. 10. moxmarebis funqcia sasicocxlo ciklis mod-

elSi. sasicocxlo ciklis modeli gviCvenebs, rom
moxmareba damokidebulia rogorc Semosavalze, ise
drois mocemuli momentisaTvis dagrovebul sim-
didreze. sxva sityvebiT rom vTqvaT, moxmarebis fun-
qciis mdebareoba damokidebulia simdidris doneze.
nax. 11. simdidris cvlilebis gavlena moxmarebis fun-

qciaze. Tu moxmareba damokidebulia Tavdapirveli
simdidris doneze, maSin misi zrda moxmarebis fun-
qcias gadaaadgilebs maRla.
nax. 12. moxmareba, Semosavali da simdidre

sasicocxlo ciklis ganmavlobaSi. Tu
momxmarebeli inarCunebs moxmarebis
Tanabarzomier dones mTeli Tavisi
sicocxlis ganmavlobaSi, maSin is gadadebs
da daagrovebs danazogebs Sromis wlebSi,
xolo pensiaze gasvlis Semdeg daxarjavs
dagrovebul simdidres.
sasicocxlo ciklis modelis safuZvelze SeiZleba gavakeToT sxva prognozebic.

yvelaze mniSvnelovania is, rom dazogvis sidide icvleba adamianis cxovrebis ganmavlobaSi
da am cvlilebebis prognozireba SesaZlebelia. Tu adamiani iwyebs Tavis Segnebul

cxovrebas raime arsebiTi danazogebis gareSe, maSin muSaobis wlebSi is ganaxorcielebs
aucilebel dazogvas, xolo pensiaze gasvlis Semdgom mas daxarjavs. nax. 12-ze naCvenebia
Semosavlis, moxmarebisa da dagrovebuli simdidris dinamika momxmareblis mTeli Segnebuli
(Sromis) wlebis ganmavlobaSi. ZiriTadi azri mdgomareobs imaSi, rom dasaqmebuli axal-
gazrdoba agrovebs saSualebebs maSin, rodesac pensiaze gasuli ufrosi asakis Taoba mas
xarjavs.
4. milton fridmeni da permanentuli Semosavlis hipoTeza
1957 wels gamoqveynebul wignSi milton fridmenma momxmareblis qcevis axsnis mizniT
wamoayena permanentuli Semosavlis hipoTeza. fridmenis hipoTeza avsebs modilianis sas-
icocxlo ciklis hipoTezas: oriveSi gamoiyeneba fiSeris momxmareblis qcevis Teoria, rom-
lis Tanaxmadac moxmareba ar unda iyos damokidebuli mxolod mimdinare Semosavalze. Tum-
ca, sasicocxlo ciklis Teoriisagan gansxvavebiT, sadac xazgasmulia, rom Semosavali xasi-
aTdeba prognozirebadi dinamikiT adamianis mTeli sicocxlis ganmavlobaSi, permanentuli
Semosavlis Teoria amtkicebs, rom adamianebi sxvadasxva wlebSi TavianTi Semosavlis do-
neebis SemTxveviT da droebiT cvlilebebs ganicdian.
hipoTeza. fridmenma SemogvTavaza mimdinare Semosavali Y ganvixiloT, rogorc ori kom-
ponentis jami, esenia: permanetuli Semosavali YP da droebiTi Semosavali YT, e.i.
Y=Y P +Y T .
permanentuli Semosavali warmoadgens Semosavlis im nawils, romelic, adamianTa molod-

inebis Tanaxmad, SenarCundeba momavalSi. droebiTi Semosavali es is Semosavalia, romlis
SenarCunebas momavalSi ar elodebian. sxva sityvebiT rom vTqvaT, permanentuli Semosavali
saSualo Semosavalia, xolo droebiTi Semosavali – SemTxveviTi gadaxra am saSualo mniS-
vnelobisagan. imisaTvis, rom gavigoT Semosavlis ganawilebis principi am or nawilebad,
mivmarToT Semdeg magaliTs:
- mariamma, romelmac miiRo iuridiuli ganaTleba, mocemul wels gamoimuSava qeTize
meti, romelic Tavis dros gairicxa skolidan. mariamis ufro maRali Semosavali asaxavs
permanentuli Semosavlis ufro maRal dones, radganac misi ganaTleba mas momavalSic mou-
tans ufro maRal Semosavals.
- daviTma, romelsac mohyavs forToxali, mocemul wels gamoimuSava naklebi, rac
bunebrivia, radganac yinvam mis nakveTze mosavali gaanadgura. giorgim, romelic dakavebulia
imave kulturis moyvaniT sxva regionSi, gamoimuSava Cveulebrivze meti, ramdenadac daviTis
regionSi yinvebiT gamowveulma mousavlianobam gamoiwvia forToxalze fasebis zrda. gior-
gis ufro maRali Semosavali droebiTi Semosavalia, radganac momdevno wels is albaT ver
miiRebs iseTsave upiratesobas amindze dayrdnobiT daviTTan SedarebiT.
es ori magaliTi gviCvenebs, rom Semosavlebis sxvadasxva saxes gaaCnia sxvadasxva
droiTi xangrZlivoba. kargi ganaTleba ufro maRali mdgradi Semosavlis miRebis garantiaa,
maSin, rodesac kargma amindma SeiZleba uzrunvelyos mxolod droebiTi maRali Semosavali.
miuxedavad imisa, rom SesaZlebelia warmovadginoT zogierTi Sualeduri SemTxveva, sasar-
geblo iqneba, Tu ar gavarTulebT situacias da CavTvliT, rom arsebobs Semosavlis mxolod
ori tipi: permanentuli da droebiTi.
fridmenis msjelobidan gamomdinare, moxmareba ZiriTadad damokidebuli unda iyos per-
manentul Semosavalze, ramdenadac momxmareblebs SeuZliaT gamoiyenon TavianTi danazogebi
da sasesxo saSualebebi imisaTvis, raTa dafaron ryevebi droebiTi Semosavlebis dros.
magaliTad, vinmem Tu miiRo xelfasze mudmivi danamati 10000 dolaris odenobiT, maSin misi
moxmareba moimatebs daaxloebiT imave mniSvnelobiT. magram, Tu vinme moigebs igive 10000
dolars latareaSi, maSin es fuli ar daixarjeba imave wlis ganmavlobaSi. damatebiTi
moxmareba mosalodnelia, rom gadanawildes mTeli darCenili cxovrebis ganmavlobaSi. Tu
CavTvliT, rom saprocento ganakveTi nulis tolia, xolo adamians kidev darCa daaxloebiT

50 wlis sicocxle, misi 10000 dolariani mogeba mis moxmarebas gazrdis wliurad mxolod
200 dolaris odenobiT. amgvarad, momxmareblebi xarjaven TavianT mudmiv Semosavals, magram
upiratesobas aniWeben droebiTi Semosavlis meti nawilis dazogvas.
fridmenma daaskvna, rom moxmarebis funqcia unda ganvixiloT daaxloebiT Semdegi sax-
iT:
C = αY P ,
sadac α-s gaaCnia mudmivi mniSvneloba. permanentuli Semosavlis hipoTeza, romelic gamosax-
ulia am tolobiT, metyvelebs, rom moxmareba proporciulia permanentuli Semosavlisa.
daskvnebi. permanentuli Semosavlis hipoTeza xsnis moxmarebis gamocanas. misi arsi
mdgomareobs imaSi, rom keinzis moxmarebis standartuli funqciidan gamomdinare gamoiyeneba
aramarTebuli cvladi. am hipoTezis Tanaxmad moxmareba damokidebulia permanentuli
Semosavlis sidideze; Tumca moxmarebis funqciis bevri mkvlevari cdilobs Seufardos
moxmareba mimdinare Semosavals. fridmenma aRmoaCina, rom kvlevis erTi SexedviT erTmaneTis
sawinaaRmdego Sedegebis miReba swored amocanis arasworad dasmaSi gamoixateba.
ganvixiloT, Tu ra daskvebi gamomdinareobs fridmenis hipoTezidan moxmarebis saSualo
midrekilebis mniSvnelobis Taobaze. moxmarebis funqciis gantolebis orive mxare gavyoT Y-
ze, maSin
C αY P
APC= = .
Y Y
permanentuli Semosavlis Teoriis Tanaxmad, moxmarebisadmi saSualo midrekileba

damokidebulia permanentuli Semosavlis mimdinare SemosavalTan Tanafardobaze. rodesac
mimdinare Semosavali droebiT aWarbebs permanentulis dones, maSin moxmarebisadmi saSualo
midrekilebis mniSvneloba droebiT mcirdeba; rodesac mimdinare Semosavali droebiT Camou-
vardeba permanentuls, maSin moxmarebisadmi saSualo midrekileba droebiT izrdeba.
axla ganvixiloT saojaxo biujetebis statistikuri analizis Sedegebi. fridmenma gad-
awyvita, rom es monacemebi asaxaven permanentuli da droebiTi Semosavlebis cvlilebaTa
erTobliv gavlenas. maRali permanentuli Semosavlis mqone ojaxebi unda xasiaTdebodnen
proporciulad maRali moxmarebis doniTac. mimdinare Semosavlis mTeli ryevebi gamowveuli
rom yofiliyo swored mudmivi komponentebiT, maSin sxvadasxva ojaxebSi ar iqneboda gan-
sxvavebebi moxmarebisadmi saSualo midrekilebaSi. magram Semosavlis zogierTi ryevebi
gamowveulia droebiTi komponentiT da maRali droebiTi Semosavlebis mqone ojaxebi ver
aRweven moxmarebis ufro maRal dones. amitom, mkvlevarebi midian (mcdar) daskvnamde, rom
TiTqos maRali Semosavlebis mqone ojaxebs, rogorc wesi, hqondeT moxmarebis ufro dabali
saSualo midrekileba.
ganvixiloT droiTi TvalsazrisiT kvlevebis Sedegebi. fridmenma daasabuTa, rom
Semosavlis ryevebi wlidan wlamde, upirveles yovlisa, ganisazRvreba droebiTi
Semosavlebis ryevebiT. amgvarad, maRali Semosavlebis wlebi unda xasiaTdebodes moxmare-
bisadmi dabali saSualo midrekilebiT. magram grZelvadiani perspeqtivisaTvis – vTqvaT, aT-
wleulis manZilze, - SemosavalSi ryevebi asaxaven swored permanentuli komponentis
cvlilebebs. amitom, grZelvadiani periodisaTvis moxmarebisadmi saSualo midrekileba mud-
mivia.
racionaluri molodini da moxmareba. permanentuli Semosavlis Teoria efuZneba
fiSeris droTaSorisi arCevanis models. aRniSnuli modeli gulisxmobs, rom momxmareblebi,
romlebic axdenen situaciis prognozirebas, gadawyvetilebas Rebuloben ara marto mimdi-
nare, aramed momavalSi savaraudoT misaRebi Semosavlis donidan gamomdinarec. amgvarad, per-
manentuli Semosavlis hipoTeza metyvelebs imaze, rom moxmareba damokidebulia molodinze.
moxmarebis bolo gamokvlevebma gaaerTianes aRniSnuli Sexedulebebi racionaluri mo-
lodinis koncefciasTan. koncefciis Tanaxmad, momavali movlenebis prognozirebisas adami-
anebi optimalurad sargebloben yvela xelmisawvdomi informaciiT. rogorc cnobilia, ra-

cionaluri molodini Zlier gavlenas axdens inflaciis aRmofxvris danaxarjebze. aseTive
seriozuli Sedegebi ukavSirdeba am koncefciis gamoyenebas moxmarebis analizisas.
ekonomistma robert holma pirvelma gamoiyena racionaluri molodinis koncefcia
moxmarebis analizis dros. man aCvena, rom Tu permanentuli Semosavlis Teoria marTebulia
da momxmarebelTa molodini – racionaluri, maSin moxmarebaSi cvlilebebi droTa ganmav-
lobaSi unda iyos araprognozirebadi. im cvladis mniSvnelobis aRsawerad, romlis
cvalebadoba araprognozirebadia, ekonomistebi sargebloben terminiT – SemTxveviTi xe-
tiali. holis mixedviT, permanentuli Semosavlisa da racionaluri molodinis Teoriebis
Sexameba gulisxmobs, rom moxmareba mihyveba SemTxveviTi xetialis traeqtorias.
holma sakuTari msjeloba aago Semdeg logikaze dayrdnobiT. permanentuli Semosavlis
hipoTezis Tanaxmad, momxmareblebi awydebian Semosavlebis ryevebs da mimarTaven mTel Tavi-
anT Zalisxmevas imisaTvis, raTa TavianTi moxmareba sicocxlis ganmavlobaSi met-naklebad
Tanabarzomieri gaxdes. yoveli konkretuli momentisaTvis momxmareblebi irCeven moxmarebis
dones TavianTi mimdinare molodinis safuZvelze momavali Semosavlebis mimarT. Rebuloben
ra axal informacias, isini gardaqmnian TavianT gegmebs da cvlian moxmarebis dones.
magaliTad, adamiani, romelmac samsaxurSi miiRo moulodneli danamati, zrdis moxmarebis
dones, xolo is adamiani, romelsac moulodnelad Seumcirda anazRaureba, amcirebs moxmare-
bas. Tu momxmareblebi optimalurad sargebloben mTeli arsebuli informaciiT, maSin maTi
molodinis gadaxedva momaval SemosavlebTan mimarTebaSi sicocxlis ganmavlobaSi
araprognozirebadi unda iyos. amitom, maT moxmarebaSi cvlilebebic agreTve
araprognozirebadia.
gamocdileba gviCvenebs, rom SemTxveviTi xetialis Teorema mTlad zustad ver asaxavs
ekonomikur realobas. erToblivi moxmarebis cvlilebebi garkveulwilad eqvemdebareba
prognozirebas. Tumca, imis gamo, rom aseTi prognozis sizuste mcirea, zogierTi
ekonomistis azriT SemTxveviTi xetialis Teorema da racionaluri molodinis koncefcia
saqmis realur viTarebas sakmaod kargad asaxavs.
moxmarebis analizs racionaluri molodinis koncefciis TvalsazrisiT mniSvneloba
aqvs ara marto prognozirebisaTvis, aramed imis gasaanalizebladac, Tu ra gavlenas axdens
ekonomikuri politika saerTod ekonomikaze. Tu momxmareblebi moqmedeben ise, rogorc es
navaraudevia permanentuli Semosavlebis hipoTeziT da maTi molodini racionaluria, maSin
politikis moulodnel cvlilebebs SeuZlia mxolod gavlenis moxdena moxmarebaze da mxo-
lod im SemTxvevaSi, Tu is cvlis molodinebs. magaliTad, warmovidginoT, rom aSS-is kon-
gresi dRes Rebulobs gadasaxadebis zrdis Sesaxeb kanons, romelic ZalaSi Sedis momdevno
wlidan. am SemTxvevaSi momxmareblebi Rebuloben axal informacias TavianT Semosavlebze
sicocxlis ganmavlobaSi kongresis mier am kanonis miRebis Semdeg (an ufro adre, Tu xmis
micemis aseTi Sedegi mosalodneli iyo). aseTi ambavi momxmareblebs aiZulebs gadaxedon Ta-
vianT molodinebs, Seamciron moxmareba dauyovnebliv. Semdgom wels ki, rodesac kanoni Seva
moqmedebaSi, moxmareba ar Seicvleba, ramdenadac axali informacia ar gavrcelebula.
amgvarad, Tu momxmareblebs gaaCniaT racionaluri molodinebi, politikosebi ekonomi-
kaze gavlenas ara mxolod TavianTi qmedebebiT axdenen, aramed aseTi qmedebebis Sedegad mo-
saxleobaze molodinebis formirebiTac. Tumca, SeuZlebelia uSualod davakvirdeT mo-
lodins, amitom rTulia gavigoT, rodis da rogor axdens gavlenas erTobliv moTxovnaze
fiskaluri politikis cvlilebebi.
amgvarad, keinzis, fiSeris, modilianisa da fridmenis naSromTa magaliTze aSkarad Cans
momxmarebelTa qcevaze SexedulebaTa ganviTareba. keinzi Tvlida, rom moxmareba mniSvnelo-
vanwilad damokidebulia mimdinare Semosavalze. mogvianebiT ekonomistebma daiwyes fiqri
imis Sesaxeb, rom momxmareblebs esmiT, rom isini dganan gadawyvetilebis miRebis winaSe, ro-
melic exeba droTaSoris arCevans. momxmareblebi ixedebian win, rodesac axdenen TavianTi
momavali resursebisa da moTxovnilebebis prognozirebas, rac gulisxmobs moxmarebis ufro
rTuli funqciis gamoyenebas, vidre keinzis funqciaa. keinzma SemogvTavaza moxmarebis fun-
qciis Semdegi forma:
moxmareba = f (mimdinare Semosavali).

bolo kvlevebi am formis magivrad gvTavazobs Semdeg formas:
moxmareba = f (mimdinare Semosavali, dagrovebuli simdidre, momavalSi

mosalodneli Semosavali, saprocento ganakveTi).
sxva sityvebiT rom vTqvaT, erToblivi moxmareba ganisazRvreba ara marto mimdinare
SemosavliT.
ekonomistebi moxmarebis gansazRvris mizniT agrZeleben kamaTs am faqtorTa Sefardeb-
iTi mniSvnelobis Taobaze. magaliTad, rCeba uTanxmoeba saprocento ganakveTisa da sesxis
miRebis SezRudvaze gavlenis sakiTxebze. erT-erTi mizezi, romlis gamoc ekonomistebi gan-
sxvavebuli Sexedulebebisaa ama Tu im ekonomikuri politikis efeqtianobis mimarT, aris is,
rom isini ganixilaven moxmarebis sxvadasxva funqciebs. momdevno TavSi saubari exeba sax-
elmwifo valis gavlenis Taobaze kamaTs, rac, saboloo jamSi, sxva araferia, Tu ara
momxmarebelTa qcevis Sesaxeb sxvadasxva Tvalsazrisis WeSmaritebaze kamaTi.

Tavi 9. investiciebi
investiciebi GDP-is erT-erTi umniSvnelovanesi da yvelaze cvalebadi komponentia.

ekonomikis vardnis periodSi adgili aqvs saqonelsa da momsaxurebaze danaxarjebis Sem-
cirebas, romlis udidesi nawili gamowveulia sainvesticio danaxarjebis SemcirebiT.
ekonomistebi investiciebs swavloben saqonlisa da momsaxurebis warmoebis mocu-
lobis cvlilebebis bunebis ukeT gagebis mizniT. wina TavebSi GDP-is modelebSi gam-
oyenebuli iyo investiciebis martivi funqcia, romelic investiciebis dones akavSirebs
realur saprocento ganakveTTan: I=I(r). es funqcia aRniSnavs, rom realuri saprocento ga-
nakveTis zrda iwvevs investiciebis sididis Semcirebas. am TavSi ufro dawvrilebiT
ganvixilavT Teorias, romelic safuZvlad udevs sainvesticio funqcias.
arsebobs sanvesticio danaxarjebis sami tipi: investiciebi sawarmoTa ZiriTad
kapitalSi – es aris Senobebi, danadgarebi da mowyobilobebi, romlebic SeiZineba sawar-
moebis mier sakuTari saqmianobisaTvis; investiciebi binaTmSeneblobaSi – moicavs sacx-
ovrebeli saxlebis yidvaze gaweul danaxarjebs, agreTve im saxlebs, romlebic SeiZineba
binaTmflobelebis mier SemdgomSi ijariT gacemis mizniT. investiciebi maragebSi – moi-
cavs im saqonels, romlebic Seinaxeba firmebis mier nedleulisa da masalebis,
daumTavrebeli warmoebisa da mza nakeTobebis CaTvliT.
am TavSi ganxilulia modelebi, romlebic gvixasiaTebs investiciebis TiToeul tips.
am modelebis formirebis procesSi sasargebloa mxedvelobaSi viqonioT Semdegi sami sa-
kiTxi:
 ratom iklebs investiciebis sidide saprocento ganakveTis zrdis Sedegad?
 ra iwvevs sainvesticio funqciis grafikis gadaadgilebas?
 ratom izrdeba investiciebis moculoba ekonomikuri aRmavlobis dros da
mcirdeba recesiis periodSi?
1. investiciebi ZiriTad kapitalSi
ZiriTad kapitalSi investiciebis standartulma modelma miiRo investiciebis ne-

oklasikuri modelis saxelwodeba. neoklasikur modelSi ganixileba firmebis mogeba da
danaxarjebi, romlebic floben sainvesticio saqonels. modelebSi naCvenebia, Tu rogor
ukavSirdeba investiciebis done kapitalis maragebTan erTad kapitalis zRvrul produqts,
saprocento ganakveTs da gadasaxadebiT dabegvris wesebs.
modelis agebis mizniT davuSvaT, rom ekonomikaSi arsebobs ori saxis firma: sawar-
moo firmebi – romlebic awarmoeben saqonelsa da momsaxurebas da sargebloben ijariT
miRebuli kapitaliT; firmebi, romlebic kapitals ijariT gascemen - axorcieleben
ekonomikaSi yvela saxis investicias; isini yiduloben ZiriTad kapitals da gascemen ija-
riT sawarmoo firmebze. rasakvirvelia, realur ekonomikaSi firmebis umravlesoba orive
funqcias asrulebs: isini awarmoeben saqonelsa da momsaxurebas da axdenen momaval war-
moebaSi kapitalis investirebas. Cveni analizis miznebisaTvis sasargebloa saqmianobis am
ori saxis gancalkeveba. amisTvis davuSvaT, rom am saqmianobebiT dakavebulia sxvadasxva
tipis firmebi.
kapitalis ijaris fasi. Tavdapirvelad ganvixiloT sawarmoo firmebi. mesame TavSi
ganvixileT am firmebis mier wardgenili moTxovna warmoebis faqtorebze. gavixsenoT tip-
iuri firma, Tu rogor Rebulobs gadawyvetilebas gamosayenebeli kapitalis sidideze: is
erTmaneTs udarebs danaxarjebsa da sargebels kapitalis TiToeuli damatebiTi erTeuli-
dan. firma kapitals Rebulobs ijariT R ganakveTiT da Tavis produqcias yidis P fasiT;
kapitalis erTeulze realuri danaxarji sawarmoo firmisaTvis Seadgens R/P-s. kapitalis
erTeulis gamoyenebis realuri Sedegi aris kapitalis zRvruli produqti (MPK), e.i.
damatebiTi produqcia, romelic miRebulia kapitalis damatebiTi erTeulis gamoyenebis
Sedegad. firmis mier gamosayenebeli kapitalis moculobis gadidebis SemTxvevaSi misi

zRvruli produqti mcirdeba: rac ufro met kapitals gankargavs mocemuli firma, produ-
qciis miT ufro naklebi zrda iqneba miRweuli kapitalis erTeulis damatebis SemTxvevaSi.
Cven mivediT daskvnamde, rom mogebis maqsimizaciisaTvis firma axdens ijariT misaRebi
kapitalis zrdas manam, vidre kapitalis zRvruli produqti ar Semcirdeba kapitalis
ijaris realur fasamde. amgvarad, kapitalis zRvruli produqtis grafiki gvaZlevs
kapitalze moTxovnis grafiks.
nax. 1. kapitalis ijaris fasi. kapitalis ijaris

fasi icvleba, raTa gaawonasworos kapitalze
moTxovna (romelic ganisazRvreba kapitalis
zRvruli produqtiT) da kapitalis fiqsirebuli
miwodeba.
nax. 1-ze naCvenebia saijaro kapitalis bazarze wonasworoba. kapitalis zRvruli

produqti gansazRvravs kapitalze moTxovnis mruds. kapitalze moTxovnis mrudi daxrilia
marjvniv-dabla, vinaidan rac ufro metia kapitalis moculoba, miT ufro naklebia misi
zRvruli produqti. drois nebismieri mocemuli momentisaTvis ekonomikaSi kapitalis
raodenoba fiqsirebulia, amitom miwodebis mrudi warmoadgens vertikalur xazs. kapital-
is ijariT gacemis Sedegad miRebuli fasi koreqtirdeba moTxovnisa da miwodebis
gasawonasworeblad.
imisaTvis, raTa ganvsazRvroT Tu romeli cvladi axdens gavlenas fasebis
wonasworul mniSvnelobaze, romlebic amoRebulia kapitalis ijariT gacemis Sedegad, sa-
fuZvlad aviRoT qob-duglasis sawarmoo funqcia, romelsac mravali ekonomisti ganixi-
lavs imis sakmaod zust gamosaxulebas, Tu rogor gadaiqceva Sroma da kapitali
saqonlad da momsaxurebad realur ekonomikaSi. rogorc me-3 Tavidanaa cnobili, qob-
duglasis sawarmoo funqcia Semdegnairad Caiwereba
kapitalis zRvruli produqti qobi-duglasis sawarmoo funqciaSi Caiwereba, rogorc
sadac K – kapitalia, L – Sroma, A – parametri, romelic gviCvenebs teqnologiis dones, xo-

lo α – parametri, romelic nulze metia da erTze naklebi, romliTac izomeba kapitalis
wvlili mza produqciis warmoebaSi. ramdenadac wonasworobis pirobebSi realuri fasi,
romelic amoRebulia kapitalis ijaris Sedegad, tolia kapitalis zRvruli produqtisa,
Cven SegviZlia CavweroT:
⁄ ⁄
es aris im cvladis sididis gamosaxuleba, romelic gansazRvravs kapitalis ijaris

Sedegad miRebul realur fass. is gviCvenebs, rom:
 rac ufro naklebia kapitalis maragi, miT ufro maRalia misi ijaris realuri fasi.
 rac ufro meti raodenobis Sromaa gamoyenebuli, miT ufro maRalia kapitalis ijaris
realuri fasi.
 rac ufro ukeTesia teqnologia, miT ufro maRalia kapitalis ijaris realuri fasi.

movlenebi, romlebic amcirebs kapitalis marags (vTqvaT, miwisZvra), zrdis dasaqmebas
(erToblivi moTxovnis gafarToveba) an aumjobesebs teqnologias (mecnieruli aRmoCena),
zrdis kapitalis ijariT miRebis realuri fasis wonasworul mniSvnelobas.
kapitalis erTeulze ganaxarjebi. axla ganvixiloT kapitalis ijariT gamcemi
firmebi. im firmebis msgavsad, romlebic ijariT gascemen avtomobilebs, maTi saqmianoba
mdgomareobs sainvesticio saqonlis SeZenaSi da ijariT gacemaSi. Cven gvsurs gavigoT, ra
aiZulebs am firmebs gazardon an Seamciron maT xelT arsebuli kapitalis maragebi, ami-
tom daviwyoT kapitalis flobis Sedegad sargeblisa da danaxarjebis analiziT.
kapitalis flobiT sargebeli mdgomareobs SemosavalSi, romelic miRebulia sawar-
moo firmebisadmi maTi ijariT gacemis Sedegad. ijariT gacemuli sakuTari kapitalis Ti-
Toeli erTeulisaTvis firma Rebulobs realur fass – R/P.
kapitalis flobaze danaxarjebs gaaCnia ufro rTuli struqtura. drois TiToeuli
periodis ganmavlobaSi, rodesac firma ijariT gascems kapitalis erTeuls, mas uwevs sami
saxis xarjis gaweva:
1. rodesac firma Yyidulobs kapitalis erTeuls da Semdeg mas gascems ijariT, is
amiT kargavs procentebs, romlis miRebac misTvis SesaZlebeli iqneboda, Tu kapitalis
SeZenaSi daxarjul Tanxas ganaTavsebda sakuTar angariSze bankSi. rac analogiuria imisa,
Tu kapitalis SesaZenad firma isargeblebda sasesxo saSualebebiT, mas mouwevda kred-
itebze procentebis gadaxda. Tu Pk - aris kapitalis erTeulis SeZenis fasi, i – nominaluri
saprocento ganakveTi, maSin iPk iqneba danaxarjebi procentebze.
2. vidre firma kapitals gascems ijariT, misi fasi SeiZleba Seicvalos. Tu kapital-
is fasi Semcirda, maSin firma ganicdis zarals, ramdenadac firmis aqtivebis Rirebuleba
mcirdeba. Tu kapitalis fasi izrdeba, maSin firma mogebuli rCeba, radganac izrdeba
firmis aqtivebis Rirebuleba. am zaralisa Tu mogebis sidide tolia Pk-si.
3. vidre kapitali gacemulia ijariT, is icviTeba da kargavs Tavisi Rirebulebis
garkveul nawils, rasac amortizacia ewodeba. Tu  amortizaciis normaa, e.i. Rirebulebis
nawili, romelic dakargulia cveTis Sedegad garkveuli periodis ganmavlobaSi, maSin
amortizaciis fuladi sidide iqneba Pk.1
amgvarad, ijariT kapitalis SeTavazebis saerTo danaxarjebi erTi periodis ganmav-
lobaSi Seadgens:
kapitalis erTeulze danaxarjebi =
kapitalis erTeulze danaxarjebi damokidebulia kapitalis erTeulis fasze,

saprocento ganakveTze, kapitalis fasis SefardebiT cvlilebebze da amortizaciis nor-
maze.
magaliTad, ganvixiloT kapitalis erTeulze danaxarjebi kompaniisaTvis, romelic
ijariT gascems avtomobilebs. vTqvaT, kompania TiTo avtomobils yidulobs 10000 larad
da axdens maT gacemas sxva sawarmoebze. kompanias uwevs kreditze wliuri 10%-is gadaxda,
amitom, procentebze danaxarjebi iPK Seadgens 1000 lars weliwadSi kompaniis kuTvnili
TiToeuli manqanidan. manqanebze fasebi izrdeba weliwadSi 6%-iT, amitom, amortizaciis
gauTvaliswineblad kompania Rebulobs weliwadSi 600 lars. manqanis amortizaciis norma
Seadgens wliur 20%-s, amitom amortizaciisagan danakargi PK Seadgens wliurad 2000
lars. amgvarad, am kompaniisaTvis kapitalis erTeulze danaxarjebi Seadgens:
= 1000 lari – 600 lari + 2000 lari = 2400 lari
amgvarad, avtomobilebis ijariT gamcemi kompaniis danaxarjebi manqanebis flobaze,

rogorc kapitalis sakuTari maragis nawilisa, Seadgens weliwadSi 2400 lars.
1 amortizaciis procesi aris kapitalis cveTis procesis fuladi asaxva da saSualebaTa akumuli-
reba, romelic aucilebelia mwyobridan gasuli kapitalis Casanacvleblad.

imisaTvis, rom gavamartivoT kapitalis erTeulze danaxarjebisaTvis gamosaxuleba
da is ufro mosaxerxebeli gavxadoT Semdegi analizisaTvis, davuSvaT, rom sainvesticio
saqonlis fasebi izrdeba danarCeni saqonlis fasebTan erTad. am SemTxvevaSi PK/PK tolia
inflaciis saerTo donis . radganac i- tolia realuri saprocento ganakveTis r,
SegviZlia kapitalis erTeulze danaxarjebis Semdegnairad Cawera:
kapitalis erTeulze danaxarjebi = PK(r+).
mocemuli tolobidan gamomdinareobs, rom kapitalis erTeulze danaxarjebi

damokidebulia kapitalis fasze, realur saprocento ganakveTze da amortizaciis normaze.
sabolood, Cveni gvsurs davukavSiroT kapitalis erTeulze danaxarjebi ekonomikaSi
danarCeni saqonlis fasebs. kapitalis erTeulze realuri danaxarjebi – es aris kapital-
is erTeulis SeZenaze da ijariT gacemaze danaxarjebi, romelic izomeba ekonomikaSi war-
moebis moculobis erTeulebSi da Seadgens:
kapitalis erTeulze realuri danaxarjebi = (PK/P)(r+).
am tolobidan gamomdinareobs, rom kapitalis erTeulze realuri danaxarjebi

damokidebulia sainvesticio saqonlis SefardebiT fasebze - PK/P, realur saprocento ga-
nakveTze – r da amortizaciis normaze - .
investiciebis sididis ganmsazRvreli faqtorebi. axla ganvixiloT kapitalis ijariT
gamcemi firma Tu rogor Rebulobs gadawyvetilebas, gazardos Tu ara mis xelT arsebuli
kapitalis maragi. kapitalis TiToeuli erTeulidan firma Rebulobs realur Semosavals
R/P da kapitalis TiToeuli erTeulidan mas uwevs (PK/P)(r+) realuri danaxarjebis gaweva.
amgvarad, kapitalis erTeulze realuri mogeba Seadgens:
mogebis norma = Semosavali – danaxarjebi = R/P – (PK/P)(r+).
ramdenadac wonasworobis pirobebSi realuri fasi, romelic amoRebulia kapitalis

ijaris Sedegad, tolia kapitalis zRvruli produqtisa, mogebis normisaTvis gamosaxule-
ba SegviZlia CavweroT Semdegnairad:
mogebis norma = MPK-(PK/P)(r+).
firma, romelic kapitals gascems ijariT, mogebas Rebulobs maSin, Tu kapitalis

zRvruli produqti metia, vidre kapitalis erTeulze danaxarjebi da ganicdis zarals,
Tu kapitalis zRvruli produqti naklebia kapitalis erTeulze danaxarjisa.
axla SegviZlia vnaxoT, Tu romeli ekonomikuri stimulebia ama Tu im sainvesticio
gadawyvetilebis safuZveli. firmis gadawyvetileba gazardos Tu Seamciros kapitalis sa-
kuTari maragi, damokidebulia imaze, momgebiania Tu ara kapitalis floba da misi ijariT
gacema. kapitalis maragis cvlilebebi, romelsac wminda investiciebi ewodeba,
damokidebulia kapitalis zRvrul produqtsa da kapitalis erTeulze danaxarjebs Soris
sxvaobaze. Tu kapitalis zRvruli produqti aWarbebs kapitalis erTeulze danaxarjebs,
maSin firmisTvis momgebiania kapitalis maragis zrda. Tu kapitalis zRvruli produqti
naklebia, vidre kapitalis erTeulze danaxarjebi, maSin firma amcirebs Tavisi kapitalis
marags.
sawarmoo firmebisa da kapitalis ijariT gamcemi firmebis ekonomikur saqmianobaSi
gansxvaveba (romelic sasargebloa Cveni analizisaTvis) arc ise mniSvnelovania imis
gasarkvevad, Tu rogor gansazRvraven firmebi TavianT investiciebs. im firmebisaTvis,
romlebic iyeneben sakuTar kapitals, kapitalis yoveli damatebiTi erTeulidan sargebeli
aris kapitalis zRvruli produqti, xolo danaxarjebi tolia kapitalis erTeulze xar-
jebisa. aseve is firmac, romelic mis kuTvnil kapitals ijariT gascems, zrdis Tavisi

kapitalis marags, Tu kapitalis zRvruli produqti aWarbebs kapitalis erTeulze danax-
arjebs. amgvarad, Cven SegviZlia CavweroT:
K=In[MPK-(Pk/P)(r+)],
sadac In[ ] aris funqcia, romelic gviCvenebs, ramdenad Zlierad reagirebs wminda investi-
ciis sidide investiciebisadmi stimulebis arsebobaze.
axla SegviZlia gamoviyvanoT investiciis funqcia. sawarmos ZiriTad fondebSi inves-
ticiebze danaxarjebis saerTo moculoba tolia wminda investiciebisa da gacveTili
kapitalis Canacvlebaze investiciebis jamisa. investiciebis funqcia Caiwereba Semdeg-
nairad:
I=In[MPK-(PK/P)(r+)]+K.
sawarmos ZiriTad fondebSi investiciebi damokidebulia kapitalis zRvrul produ-

qtze, kapitalis erTeulze gaweul danaxarjebze da kapitalis cveTis sidideze.
modeli gviCvenebs, ratomaa investiciebi damokidebuli saprocento ganakveTze.
saprocento ganakveTis zrda, Tavis mxriv, zrdis kapitalis erTeulze danaxarjebs. es
iwvevs kapitalis mflobelis mier miRebuli mogebis Semcirebas, rac Tavis mxriv, amcirebs
kapitalis didi odenobiT dagrovebisadmi stimulebs. analogiurad, saprocento ganakveTis
Semcireba iwvevs kapitalis erTeulze danaxarjebis Semcirebas da astimulirebs investi-
ciebs. am mizeziT mrudi, romelic asaxavs investiciebis damokidebulebas saprocento ga-
nakveTze, daxrilia dabla, rogorc es naCvenebia nax. 2-ze.
modeli agreTve gviCvenebs, Tu ra iwvevs investiciebis mrudis gadaadgilebas.
nebismieri movlena, romelic zrdis kapitalis zRvrul produqts, zrdis investiciebis
momgebianobas da iwvevs sainvesticio moTxovnis mrudis gadaadgilebas marjvniv, rogorc
es naCvenebia nax. 3-ze. magaliTad, teqnikuri siaxleebi, romelic zrdis A parametris mniS-
vnelobas sawarmoo funqciaSi, adidebs kapitalis zRvrul produqts da saprocento ganak-
veTis nebismieri donis pirobebSi zrdis kapitalis raodenobas, romelTa SeZenasac gegma-
ven kapitalis ijariT gamcemi firmebi.
sabolood, ganvixiloT ra xdeba kapitalis maragis cvlilebis dros garkveuli pe-
riodis ganmavlobaSi. Tu Tavdapirvelad zRvruli produqti aWarbebs kapitalis erTeul-
ze danaxarjebs, maSin kapitalis maragi gaizrdeba da misi zRvruli produqti daiwyebs
Semcirebas. Tu Tavdapirvelad zRvruli produqti naklebia kapitalis erTeulze danax-
arjisa, maSin kapitalis maragi Semcirdeba da misi zRvruli produqti daiwyebs zrdas.
kapitalis maragis koreqtirebis procesSi kapitalis zRvruli produqtis sidide
uaxlovdeba kapitalis erTeulze danaxarjebis sidides. rodesac kapitalis maragi uax-
lovdeba mdgradi donis Sesabamis dones, sabolood, gamosaxuleba Semdeg saxes miiRebs:
MPK=(PK/P)(r+).
amgvarad, grZelvadian periodSi, kapitalis zRvruli produqti tolia kapitalis er-

Teulze gaweuli realuri danaxarjebisa. mdgrad mdgomareobamde kapitalis maragis
cvlilebis siCqare damokidebulia firmebis mier TavianTi kapitalis maragis koreqtirebis
siswrafeze, rac, Tavis mxriv, damokidebulia imaze, Tu ra raodenobis xarjebi sWirdeba
axali mowyobilobebis Seqmnas, mowodebasa da damontaJebas. 2
2 ekonomistebi xSirad zomaven sainvesticio saqonlebs iseT erTeulebSi, rom maTi fasebi gautol-
des sxva saqonlebisa da momsaxureobebis fasebs (PK=P). es midgoma gamoyenebuli iqna èkonomikuri
zrdis~ TemaSi. mocemul SemTxvevaSi, mdgradi mdgomareobis pirobebi gveubneba, rom kapitalis
zRvruli produqti amortizaciis normis gamoklebiT (MPK-) utoldeba realur saprocento ganak-
veTs – r.

nax. 2. sainvesticio funqcia. investiciebis
sidide sawarmoTa ZiriTad fondebSi
izrdeba saprocento ganakveTis Semcirebis
SemTxvevaSi, ramdenadac saprocento ganak-
veTis naklebi sidide amcirebs kapitalis
erTeulze danaxarjebs da amgvarad,
kapitalis flobas ufro momgebians xdis.
nax. 3. sainvesticio funqciis gadaadgileba.

kapitalis zRvruli produqtis zrda iwvevs
sainvesticio funqciis mrudis marjvniv
gadaadgilebas.
gadasaxadebi da investiciebi. saxelmwifo sagadasaxado kanonmdeblobis mravali

garemoeba gavlenas axdens kapitalis dagrovebis procesze. zogjer kanonmdeblebi cvlian
am garemoebebs, raTa waaxalison sainvesticio moTxovna da gavlena moaxdinon erTobliv
moTxovnaze. miuxedavad imisa, rom gadasaxadebis gavlena investiciebis ganxorcielebis
stimulebze mravalsaxovania, Cven aq ganvixilavT korporaciis gadasaxadebiT dabegvris
or yvelaze mniSvnelovan saxes: korporaciis Semosavlebze gadasaxads da sainvesticio
sagadasaxado kredits.
korporaciis Semosavlebze gadasaxadi – es aris maT mogebaze gadasaxadi. bolo 50
wlis mniSvnelovani periodis ganmavlobaSi am gadasaxadis ganakveTi aSS-Si 46%-s Seadgen-
da; 1986 wels sagadasaxado reformis aqtiT es gadasaxadi Semcirda 34%-mde. korporaciis
mogebaze gadasaxadis gavlena investiciebze damokidebulia imaze, Tu rogor gansazRvravs
kanoni `mogebas~ gadasaxadebiT dabegvris TvalsazrisiT. Tavdapirvelad davuSvaT, rom
kanoni iseve ganmartavs mogebas, rogorc Cvens analizSia naCvenebi – kapitalis ijaris
Sedegad miRebul Tanxas gamoklebuli kapitalis erTeulze danaxarjebi. am SemTxvevaSi,
imis gaTvaliswinebiTac ki, rom firmebs uwevT saxelmwifos dauTmon mogebis raRac na-
wili, maTTvis mainc momgebiani iqneba investireba, Tu kapitalis ijaris fasi gadaaWarbebs
kapitalis erTeulze danaxarjebs da Sesabamisad, maTTvis momgebiani iqneba investiciebis
moculobis Semcireba, Tu kapitalis ijaris fasi naklebi iqneba kapitalis erTeulze
gaweuli danaxarjebis. mogebaze gadasaxadi, romelic amgvaradaa ganmartebuli, gavlenas
ar axdens investiciebis ganxorcielebis stimulebze.
amasTan, sagadasaxado kanonmdeblobiT aRiarebuli mogebis ganmartebis ZaliT, kor-
poraciis mogebaze gadasaxadi gavlenas axdens investiciebze. arsebobs ramdenime gan-
sxvaveba kanonSi mocemul mogebis ganmartebasa da Cvens ganmartebas Soris. erT-erTi
arsebiTi gansxvaveba mdgomareobs amortizaciis kategoriis ganmartebaSi. mogebis Cveneuli
ganmartebiT amortizacia aris danaxarjebi da gamoiricxeba mogebidan. sxva sityvebiT rom
vTqvaT, amortizacia – es aris is, Tu ra jdeba dReisTvis gacveTili kapitalis Secvla.
sagadasaxado kanonmdeblobis mixedviT, ixdian ra mogebis gadasaxads, firmebi gamoricxa-
ven amortizaciis sidides gamomdinare faqtiurad ganxorcielebuli danaxarjebidan, e.i.
eyrdnobian im fass, romelic gadaxdili iqna kapitalur saqonelze misi yidvis momentSi.
inflaciis periodebSi aRdgeniTi Rirebuleba aWarbebs Tavdapirvel Rirebulebas, amitom,
korporaciis mogebaze gadasaxadis gaangariSebis dros mcirdeba amortizaciis sidide da
izrdeba mogeba. Sedegad, kanoni Semosavlebs begravs gadasaxadebiT maSinac ki, rodesac
ekonomikuri TvalsazrisiT mogeba nulis tolia, rac kapitalis flobas naklebad mim-

zidvels xdis. am da sxva mizezebis gamo mravali ekonomisti varaudobs, rom korporaciis
mogebaze gadasaxadi Zirs uTxris investiciebisadmi stimulebs.
sainvesticio sagadasaxado krediti – es aris iseTi kanoni, romelic astimulirebs
kapitalis dagrovebas. sainvesticio sagadasaxado krediti garkveuli sididiT amcirebs
firmebis mier gadasaxadebis gadaxdas TiToeuli laridan, romelic daxarjulia sainves-
ticio saqonlis SesaZenad. ramdenadac firma axali kapitalis SeZenaze Tavisi danaxar-
jebis nawils akompensirebs gadasaxadebis Semcirebis xarjze, amgvari sagadasaxado SeRa-
vaTebis sistema ganapirobebs kapitalis erTeulis yidvaze danaxarjebis Semcirebas. sxva
sityvebiT rom vTqvaT, sainvesticio sagadasaxado krediti amcirebs PK-s, iwvevs kapitalis
erTeulze danaxarjebis Semcirebas da adidebs investiciebs.
mravali ekonomisti varaudobs, rom sainvesticio sagadasaxado krediti warmoadgens
investiciebis stimulirebis erT-erT yvelaze efeqtian xerxs. magaliTad, aSS-Si 1985 wels
sainvesticio sagadasaxado kreditis ganakveTi Seadgenda 10%-s. Tumca, 1986 wlisaTvis
sagadasaxado reformis aqtiT, romlis ZaliTac Semcirda korporaciis mogebaze
sagadasaxado ganakveTi, sainvesticio sagadasaxado krediti gauqmda.
fasiani qaRaldebis bazari da tobinis q maCvenebeli. ekonomistebi investiciebis
moculobasa da fasiani qaRaldebis (aqciebis) bazarze ryevebs Soris mWidro kavSirs
xedaven. termini aqcia niSnavs korporaciis sakuTrebis wilze uflebas, xolo aqciebis
bazari – bazars, sadac xoriceldeba am uflebebis yidva-gayidva. ramdenadac potenciuri
meanabreebisaTvis ufro mimzidvelia is firmebi, romlebic momgebiani investiciebis ganx-
orcielebis saTanado SesaZleblobebiT xasiaTdebian, imdenad aqciebis fasebi asaxavs in-
vestirebisadmi stimulebis arsebobas.
nobelis premiis laureatma, ekonomistma jeims tobinma ivarauda, rom firmebi in-
vestirebis Taobaze gadawyvetilebas Semdegi Tanafardobis safuZvelze Rebuloben, ro-
melsac tobinis q maCvenebeli ewodeba:
tobinis q maCvenebelSi mricxveli warmoadgens kapitaluri aqtivebis Rirebulebas,

romelic yalibdeba fasiani qaRaldebis bazarze, mniSvneli – kapitaluri sikeTis fasia,
romliTac SeiZleba maTi yidva axlandel droSi.
tobini varaudobda, rom wminda investiciebis moculoba damokidebuli unda iyos
imaze, q erTze metia Tu naklebi. Tu q erTze metia, maSin fasiani qaRaldebis bazari
afasebs arsebul (eqsploataciaSi myof) kapitals meti TanxiT, cidre misi Canacvlebis
Rirebulebaa. am SemTxvevaSi menejerebs SesaZlebloba aqvT gazardon TavianTi firmis
aqciebis sabazro Rirebuleba meti kapitalis SeZeniT. da piriqiT, Tu q erTze naklebia,
maSin fasiani qaRaldebis bazari arsebul kapitals naklebi TanxiT afasebs, vidre misi
Canacvlebis Rirebulebaa. am SemTxvevaSi menejerebi ar aRadgenen kapitals misi cveTis
kvalobaze.
miuxedavad imisa, rom erTi SexedviT tobinis investiciebis Teoria SeiZleba zemoT-
ganxiluli neoklasikuri modelisagan gansxvavebul Teoriad mogveCvenos, sinamdvileSi
orive es modeli mWidrodaa erTmaneTTan dakavSirebuli. es kavSiri cxadi gaxdeba, Tu
gavixsenebT, rom tobinis q damokidebulia damontaJebuli kapitalis mimdinare da moma-
valSi mosalodnel mogebebze. Tu kapitalis zRvruli produqti aWarbebs kapitalur dan-
axarjebs, maSin arsebul kapitals moaqvs mogeba. es faqti mimzidvels xdis firmebisaTvis
kapitalis flobas, romlebic mas ijariT gascemen, rac amaRlebs am firmebis aqciebis sab-
azro Rirebulebas da mivyavarT q-s mniSvnelobis zrdasTan. analogiurad, Tu kapitalis
zRvruli produqti naklebia kapitalis erTeulze danaxarjebisa, maSin arsebul kapitals
moaqvs zarali, rasac mivyavarT aqciis sabazro Rirebulebis Semcirebamde da q-s dabal
mniSvnelobamde.
tobinis q-s upiratesoba, rogorc investiciebis ganxorcielebisadmi stimulebis
gazomvis saSualebisa, mdgomareobs imaSi, rom es maCvenebeli asaxavs kapitalis rogorc

mosalodnel, aseve mis dRevandel momgebianobas. magaliTad, davuSvaT, rom aSS-s kongresi
Rebulobs kanons korporaciis mogebaze gadasaxadis Semcirebis Taobaze axali wlis da-
sawyisidan. gadasaxadebis mosalodneli Semcireba niSnavs kapitalis mflobelebisaTvis
ufro maRal mogebas. aRniSnuli maRali mosalodneli mogeba zrdis aqciebis sabazro
Rirebulebas dRes, rac amaRlebs tobinis q-s mniSvnelobas da amgvarad, astimulirebs
dRevandel investiciebs. amgvarad, tobinis q Teoria niSnavs, rom misaRebi sainvesticio
gadawyvetileba damokidebulia ara marto mimdinare ekonomikur politikaze, aramed im
politikazec, romelic, rogorc mosalodnelia, ganxorcieldeba momavalSi.
tobinis q Teoria sasargebloa im mxrivac, rom is saSualebas iZleva sakmaod mar-
tivad movaxdinoT ekonomikaSi fasiani qaRaldebis bazris rolis interpretacia. magaliT-
ad, davuSvaT, rom Tqven akvirdebiT aqciebze fasebis Semcirebas. ramdenadac kapitalis
Sennacvlebaze danaxarjebi sakmaod stabiluri rCeba, aqciebze fasebis Semcireba, rogorc
wesi, niSnavs qobinis q-s mniSvnelobis Semcirebas. q-s Semcireba asaxavs investorTa pesi-
mizms kapitalis mimdinare an momaval momgebianobasTan dakavSirebiT. q-s Teoriis Sesabam-
isad, q-s Semcireba iwvevs investiciebis Semcirebas, romelsac SeuZlia erToblivi moTx-
ovnis Semcireba. garda amisa, q-s Teoria safuZvels gvaZlevs vivaraudoT, rom fasiani
qaRaldebis bazris ryevebi mWidrodaa dakavSirebuli warmoebis moculobisa da dasaqmebis
ryevebTan. amgvarad, gasakviri ar aris, rom fasiani qaRaldebis bazari ekonomikuri aq-
tivobis erT-erTi mniSvnelovani indikatoria, romelsac yuradRebiT adevneben Tvalyurs
specialistebi.
finansuri SezRudvebi. rodesac firmas surs ganaxorcielos investiciebi axal
kapitalSi, magaliTad, axali qarxnis mSeneblobaSi, is aucilebel fulad saSualebebs
xSirad finansur bazrebze Rebulobs. am dafinansebam SeiZleba sxvadasxva forma miiRos –
sabanko sesxis miReba, mosaxleobisadmi obligaciebis miyidva an momaval mogebebSi wilis
(e.i. aqciebis) gayidva fasiani qaRaldebis bazarze. neoklasikur modelSi ivaraudeba, rom
Tu firma mzadaa aanazRauros kapitalze danaxarjebi, maSin finansur bazarze saSualebebi
aucileblad moiZebneba.
amasTan, firmebi zogjer awydebian dafinansebis SezRudvebs – Tanxebis zRvrul
sidideebs, romelTa miRebac SeuZliaT finansur bazrebze. dafinansebis SezRudvam SeiZle-
ba xeli SeuSalos firmas momgebiani investiciebis ganxorcielebaSi. rodesac firmas ar
SeuZlia saWiro saSualebebi miiRos finansur bazrebze, saSualebaTa moculoba, romlis
daxarjvac mas SeuZlia axali sainvesticio saqonlis SesaZenad, SezRudulia gayidvebidan
mimdinare SemosulobebiT. dafinansebis es SezRudvebi iseve aisaxeba firmebis sainvesti-
cio qcevebze, rogorc sesxis miRebaze SezRudvebi aisaxeba saojaxo meurneobebis
samomxmareblo qcevebze. sesxis miRebaze SezRudvebi saojaxo meurneobebs aiZulebs aagon
TavianTi moxmareba mimdinare da ara permanentul Semosavlebze. analogiurad, dafinanse-
baze SezRudvebi firmebs aiZulebs gansazRvron TavianTi investiciebi mimdinare
Semosavlebis da ara mosalodneli rentabelobis safuZvelze.
imisaTvis, rom movaxdinoT dafinansebaze SezRudvebis gavlenis demonstrireba,
ganvixiloT, Tu rogor aisaxeba moklevadiani ekonomikuri recesia sainvesticio danaxar-
jebze. recesia amcirebs dasaqmebas, kapitalis ijaris fass da mogebas. Tumca, Tu firma
varaudobs, rom recesia iqneba moklevadiani, maSin mas SeuZlia gaagrZelos investiciebis
ganxorcieleba, radganac darwmunebulia, rom es investiciebi mas mogebas moutans moma-
valSi. amgvarad, moklevadiani recesia umniSvnelo gavlenas iqoniebs tobinis q maCvene-
belze. im firmebisaTvis, romlebsac ZaluZT finansur bazrebze fuladi saSualebebis
miReba, recesiis gavlena investiciebze umniSvnelo iqneba.
firmebisaTvis, romlebic awydebian dafinansebaze SezRudvebs, situacia sruliad
sawinaaRmdegoa. mimdinare mogebis Semcireba zRudavs saSualebaTa moculobas, romelTa
daxarjvac SeuZliaT firmebs axali sainvesticio saqonlis SesaZenad da is firmas xels
uSlis ganaxorcielos momgebiani investiciebi. dafinansebaze SezRudvebi investiciebs
ufro mgrZnobiares xdis mimdinare ekonomikuri situaciis mimarT.

2. investiciebi binaTmSeneblobaSi
axla ganvixiloT sainvesticio danaxarjebis sxva komponenti – investiciebi sabinao

mSeneblobebSi. am nawilSi ganvixilavT martiv models, romelic gviCvenebs, Tu romeli
faqtorebi gansazRvraven investiciebis moculobas sabinao mSeneblobaSi. investiciebi
sabinao mSeneblobaSi moicavs rogorc axali saxlebis yidvas im adamianebis mier, rom-
lebic apireben masSi cxovrebas, aseve binaTmflobelebis mier maT yidvas SemdgomSi ija-
riT gacemis mizniT. simartivisaTvis davuSvaT, rom yvela saxli miekuTvneba pirvel tips –
maTSi cxovroben maTi mflobelebi.
sacxovrebeli fondis wonasworuli moculoba da axali binebis miwodeba. modeli
Sedgeba ori nawilisagan. pirveli, arsebuli binebis bazari gansazRvravs fasebis
wonasworul mniSvnelobas. meore, binebis fasi gansazRvravs maT mSeneblobaSi investi-
ciebis mozidvas.
nax. 4a-ze naCvenebia binis PH/P SefardebiTi fasi Tu rogor ganisazRvreba arsebuli
binebis miwodebiTa da moTxovniT. drois nebismieri momentisaTvis saxlebis miwodeba
fiqsirebulia. es miwodeba aRvniSnoT vertikaluri xaziT. binaze moTxovnis mrudi mimar-
Tulia dabla, vinaidan ufro maRali fasebi adamianebs aiZulebs icxovron naqiraveb
saxlebSi, xolo zogjer ki saerTod ubinaod darCnen. binebis fasi izrdeba ise, rom uz-
runvelyos moTxovnasa da miwodebas Soris wonasworoba.
nax. 4b-ze naCvenebia binis SefardebiTi fasi Tu rogor gansazRvravs axali saxlebis
miwodebas. samSeneblo firmebi yiduloben masalebs da qiraoben momuSaveebs saxlebis
mSeneblobisaTvis, romlebic Semdgom yidian maT sabazro fasiT. maTi danaxarjebi
damokidebulia fasebis saerTo doneze P, xolo maTi Semosavlebi damokidebulia binis
fasze – PH. rac ufro maRalia binis SefardebiTi fasi, miT ufro maRalia binis
mSeneblobis stimuli da miT ufro aqtiuria sabinao mSenebloba. axali saxlebis
mSenebloba, e.i. investiciebi sabinao mSeneblobaSi, amgvarad, damokidebulia fasebis
wonasworul mniSvnelobaze, romelic yalibdeba arsebuli binebis bazarze.
nax. 4. faqtorebi, romlebic gansazRvraven investiciebs binaTmSeneblobaSi. binis SefardebiTi

fasi yalibdeba im doneze, romelic uzrunvelyofs arsebuli binebis bazarze moTxovnisa da
miwodebis wonasworobas. Semdgom binebis SefardebiTi fasi gansazRvravs samSeneblo firmebis
mier axali saxlebis mSeneblobis moculobas.
sabinao mSeneblobaSi investiciebis aRniSnuli modeli mWidrodaa dakavSirebuli

sawarmos ZiriTad fondebSi investiciis tobinis (q) modelTan. q-s maCvenebelTan Sesabami-
sad, sawarmos ZiriTad fondebSi investiciebi damokidebulia sawarmoSi damontaJebuli
kapitalis sabazro fasis Tanafardobaze aRdgeniTi RirebulebiT misi Canacvlebis danax-
arjebTan; es Tanafardoba, Tavis mxriv, damokidebulia damontaJebuli kapitalidan mosa-
lodnel mogebaze. binebis bazris gansaxilveli modelis Sesabamisad, binebSi investiciebi
damokidebulia binebis SefardebiT fasebze. Tavis mxriv, binebis SefardebiTi fasi

damokidebulia binebze arsebul moTxovnaze, romelic ganisazRvreba sakuTari binebis
flobidan mosalodnel sargebelze. amgvarad, binebis SefardebiTi fasi binebSi investi-
ciebisaTvis iseTsave rols TamaSobs, rogorsac tobinis q maCvenebeli sawarmos ZiriTad
fondebSi investiciisaTvis.
cvlilebebi binebze arsebul moTxovnaSi. binebze moTxovnis clilebis SemTxvevaSi
icvleba binebis fasebis wonasworuli mniSvneloba, rac, Tavis mxriv, aisaxeba sabinao
mSeneblobaSi invesiciebze. binebze moTxovnis mrudi SeiZleba gadaadgildes mravali miz-
ezis gamo. ekonomikuri bumi zrdis erovnul Semosavals da Sesabamisad, binebze moTxovnas.
mosaxleobis mniSvnelovani zrda, magaliTad, emigraciis Sedegad, agreTve zrdis binebze
moTxovnas. nax. 5a-ze naCvenebia, rom moTxovnis mrudis marjvniv gadaadgileba amaRlebs
fasebis wonasworul mniSvnelobas. nax. 5b-ze naCvenebia, rom binebze fasebis zrda
afarToebs investiciebs sabinao mSeneblobaSi.
erT-erTi mniSvnelovani faqtori, romelic gansazRvravs moTxovnas binebze, aris
realuri saprocento ganakveTi. mravali adamiani sesxs Rebulobs mSenebare saxlebis da-
giravebiT maT mSeneblobaze xarjebis dasafinanseblad; saprocento ganakveTi gvevlineba
sesxebis dafarvaze gaweul danaxarjebad. TviT is mcire raodenobis adamianebi, romelTac
ar uwevT fulis sesxeba binis sayidlad, saprocento ganakveTis cvlilebebze axdenen rea-
girebas, radganac saprocento ganakveTi gvevlineba alternatiul danaxarjad iseTi sa-
kiTxis gadawyvetisas, rogoricaa arCevanis gakeTeba sakuTari fulis binaSi dabandebasa da
misi bankSi ganTavsebas Soris. amgvarad, saprocento ganakveTis Semcireba zrdis moTx-
ovnas binebze, binebze fass da investiciebs sabinao mSeneblobaSi.
nax. 5. binebze moTxovnis zrda. binebze moTxovnis zrda, romelic, magaliTad, gamowveulia
saprocento ganakveTis SemcirebiT, amaRlebs binebze fass da investiciebs sabinao
mSeneblobaSi.
rodesac esa Tu is pirovneba Rebulobs sesxs binis sayidlad, banki xSirad awesebs
sesxis zeda zRvars, romlis miRebac SesaZlebelia. zeda zRvari damokidebulia adamianis
Semosavalze da sabazro saprocento ganakveTze. tipiuri moTxovna mdgomareobs imaSi, rom
giraos mixedviT Tviurma gadasaxdelma (procentebis gadaxdam da sesxis ZiriTadi nawilis
dafarvam) ar gadaaWarbos msesxeblis Semosavlis 28%-s.
cxrili 1-Si naCvenebia, Tu ra gavlenas axdens saprocento ganakveTi sesxebis zeda
zRvarze. mocemul magaliTSi myidveli flobs wliur Semosavals 30000 dolaris odeno-
biT da iTxovs sesxs 30 wlis vadiT. banki gegmavs standartuli 28%-ani SezRudvis gam-
oyenebas sesxis odenobaze.
Tu momxmarebeli, rogorc es xdeba xSirad, ver Tavsdeba limitSi, maSin saprocento
ganakveTis mcired cvlilebebs SeuZlia mniSvnelovani gavlena moaxdinos sesxis odenoba-
ze, romlis daxarjvac mas SeuZlia binis sayidlad. saprocento ganakveTis 8-dan 10%-mde
zrda sesxis maqsimalur moculobas amcirebs 95368 dolaridan 79766 dolaramde – e.i. 16%-

iT. amgvarad, saprocento ganakveTis zrda iwvevs binaze moTxovnis Semcirebas, rac, Tavis
mxriv, amcirebs binis fass da investiciebs sabinao mSeneblobaSi.
mivaqcioT yuradReba erT moulodnel faqts – bankebi awarmoeben gaangariSebas gam-
omdinare nominaluri da ara realuri saprocento ganakveTidan. sesxis miRebis WeSmariti
Rirebuleba binis yidvis mizniT gviCvenebs realur saprocento ganakveTs, vinaidan binis
fasi gaizrdeba inflaciis saerTo donis Sesabamisad. miuxedavad amisa, am sesxebis
maqsimaluri odenobis gaangariSebis dros bankebi sargebloben nominaluri saprocento
ganakveTiT. am sabanko wesebis ZaliT, binebze danaxarjebi damokidebulia rogorc nomi-
nalur, ise realur saprocento ganakveTebze.
cxrili 1
rogor amcirebs maRali saprocento ganakveTi sesxis odenobas

da binaze moTxovnas
piroba: sesxi 30 wliT; wliuri Semosavali – 30000 dolari;

28 procentiani SezRudva sesxis mixedviT gadaxdebze
saprocento ganakveTi (%) maqsimalurad SesaZlebeli sesxi
(dol.)
5 130397
6 116754
7 105215
8 95398
9 86997
10 79766
11 73504
12 68053
13 63280
14 59078
15 55360
3. investiciebi maragebSi
investiciebi maragebSi – danaxarjebis erT-erTi yvelaze mcire komponentia. recesiis

dros danaxarjebis Semcirebis naxevarze meti, Cveulebisamebr, dakavSirebulia investi-
ciebTan maragebSi.
maragebis Seqmnis mizezebi. maragebi mravali mizniT gamoiyeneba. vidre gadavidodeT
maragebSi investiciebis ryevebis modelis ganxilvaze, manamde visaubroT firmebis mier
maragebis Seqmnis zogierT motivebze.
maragebis Seqmnis erT-erTi mizezia warmoebis moculobis ryevebis STanTqma. ganvix-
iloT firma, romelic ganicdis gayidvebis moculobis droebiT matebasa da Semcirebas.
imis magivrad, rom Seicvalos warmoebis moculoba gayidvebis moculobis ryevebTan Sesa-
bamisad, SeiZleba ufro momgebiani iyos saqonlis garkveuli raodenobis stabilurad war-
moeba. rodesac gayidvebis moculoba dabalia, firma awarmoebs mets, vidre yidis, xolo
Warbi saqoneli qmnis maragebs. rodesac gayidvebis moculoba maRalia, firma awarmoebs
naklebs, vidre yidis da saqoneli gamoaqvs maragidan. maragebis Seqmnis amgvarma motivma
miiRo warmoebis ryevebis aRkveTis saxelwodeba.
maragebis Seqmnis meore mizezi mdgomareobs imaSi, rom man SeiZleba saSualeba misces
firmas ufro efeqtianad ifunqcioniros. magaliTad, sacalo maRaziebi SeZleben saqonlis
ufro efeqtianad gayidvas, rodesac isini uSualod floben mis nairsaxeobas da warudg-
enen momxmareblebs. sawarmoo firmebs gaaCniaT saTadarigo nawilebis garkveuli raodeno-
bebi, raTa Seamciron saamwyobo xazis mocdenis dro mowyobilobis dazianebis gamo.

garkveuli azriT, Cven SegviZlia ganvixiloT maragebi, rogorc warmoebis faqtori: rac
ufro met maragebs gankargavs firma, miT ufro meti raodenobis mza produqciis warmoeba
SeuZlia mas.
maragebis warmoqmnis mesame mizezi – es aris saqonlis ukmarisobisgan Tavis daRwevis
SesaZlebloba moulodnelad didi moculobis gayidvebis SemTxvevaSi. firmebs xSirad
uwevT miiRon gadawyvetileba, romelic exeba warmoebas ise, rom ar ician ra moculobis
iqneba moTxovna. magaliTad, gamomcemeli Rebulobs gadawyvetilebas axali wignis Tu ra
raodenobis egzemplari gamosces ise, rom ar icis iqneba Tu ara is popularuli. Tu
moTxovna gadaaWarbebs warmoebis moculobas, maSin garkveuli drois ganmavlobaSi
saqoneli aRar iarsebebs da firma dakargavs gayidvis SesaZleblobas da mogebas. mar-
agebis arsebobam SeiZleba ar dauSvas yovelive es. am motivma miiRo maragebis amowurvis-
gan dacvis saxelwodeba.
maragebis Seqmnis meoTxe motivi nakarnaxevia TviT warmoebis procesiT. mravali
saqoneli gaivlis warmoebis ramdenime etaps, amitom maT damzadebaze gadis garkveuli
dro. rodesac saqonlis warmoeba ar dasrulebula, misi komponentebi gaiTvaliswineba,
rogorc firmis maragebis nawili. maragebis am saxem miiRo daumTavrebeli warmoebis sax-
elwodeba.
maragebis aqseleratoris modeli. ramdenadac maragebis Seqmnis mizezi mravalia,
ekonomistebma SeimuSaves maragebSi investiciebis mravalgvari modeli. aqseleratoris
modeli – martivi modelia, romelic ar eyrdnoba maragebis Seqmnis mxolod da mxolod
erT motivs da sakmaod kargad ganmartavs statistikur monacemebs. es modeli Seiqmna
daaxloebiT 60 wlis winaT da gamoyenebuli iqna investiciebis sxvadasxva saxeebis
gasaanalizeblad. Cven mas gamoviyenebT sainvesticio danaxarjebis im komponentisaTvis,
romelsac yvelaze metad Seefereba – maragebSi investiciebs.
maragebis aqseleratoris modeli gulisxmobs, rom firma flobs maragebs, romelic
misi gamoSvebis moculobis proporciulia. amgvarad, Tu N – maragebis donea, xolo Y –
warmoebis moculobis, maSin
sadac β – parametria, romelic gviCvenebs, Tu ra raodenobis maragebis qona surs firmas

warmoebis moculobis erTeulze. arsebobs maragebis moculobis amgvari ganmartebis
mravali mizezi. gamoSvebis didi moculobis dros sawarmoo firmebs ugrovdebaT meti ma-
sala Semdgomi gamoyenebisaTvis da meti produqcia imyofeba daumTavrebeli warmoebis
stadiaSi. rodesac ekonomika aRmavlobas ganicdis, sacalo vaWrobis sawarmoebi myidvel-
TaTvis sademonstraciod upiratesobas aniWeben Taroebze meti saqonlis qonas.
investiciebi maragebSi I tolia maragebis moculobis cvlilebisa - N. amgvarad,
aqseleratoris modelidan gamomdinareobs, rom investiciebi maragebSi warmoebis

moculobis cvlilebis proporciulia. warmoebis moculobis zrdis SemTxvevaSi firmebs
surT maragebis zrda da isini axorcieleben saWiro investiciebs, xolo Semcirebis Sem-
TxvevaSi firmebs surT maragebis Semcireba da isini investiciebs ar axorcieleben – sxva
sityvebiT rom vTqvaT, iwyeben maragebis Semcirebas.
axla ukve naTelia, Tu saidan miiRo modelma Tavisi saxelwodeba. ramdenadac Y
cvladi aris siCqare, ra siCqariTac firmebi awarmoeben saqonlebs3, maSin Y – iqneba war-
moebis `daCqareba~. amgvarad, modelidan gamomdinareobs, rom maragebSi investiciebi
damokidebulia imaze, Cqardeba Tu yovndeba ekonomikis ganviTareba.
maragebi da realuri saprocento ganakveTi. rogorc investiciis sxva Semadgeneli
nawilebi, investiciebi maragebSic damokidebulia realur saprocento ganakveTze. rodesac
3 gavixsenoT, rom Y maCveneblis zoma – es aris warmoebis moculoba

drois erTeulSi. amitom, war-
moebis moculoba Y-is interpretacia SeiZleba, rogorc produqciis warmoebis siCqare, romelic
izomeba calobiT (larebiT) weliwadSi (dReSi, TveSi, kvartalSi).

firmas gaaCnia saqonlis maragi da mas yidis ara dRes, aramed xval, maSin is uars ambobs
procentebze, romlis miRebac SeeZlo. amgvarad, realuri saprocento ganakveTi war-
moadgens maragebis Senaxvis alternatiul danaxarjebs.
realuri saprocento ganakveTis zrdis SemTxvevaSi maragebis Senaxva ufro Zvira-
dRirebuli xdeba, amitom racionalurad moqmedi firmebi iswrafvian Seamciron TavianTi
maragebi. amgvarad, realuri saprocento ganakveTis zrda iwvevs maragebSi investiciebis
Semcirebas. magaliTad, XX saukunis 80-ian wlebSi mravalma firmam gadadga nabiji mar-
agebis Semcirebisken, rodesac mimarTes saqonlis warmoebas zustad gayidvis momentis win.
realuri saprocento ganakveTis maRali mniSvneloba, romelic batonobda aRniSnul aT-
wleulSi, saqmiani strategiis Secvlis erT-erT SesaZlo axsnad SeiZleba CaiTvalos.
amgvarad, am TavSi, pirveli, vnaxeT, rom yvela saxis investiciis sidide imyofeba
ukudamokidebulebaSi realur saprocento ganakveTTan. ufro maRali saprocento ganakveTi
zrdis firmisaTvis kapitalis erTeulze danaxarjebs, romelic axdens investirebas Zi-
riTad sawarmoo fondebSi, zrdis sesxis miRebaze danaxarjebs axali saxlebis
myidvelebisaTvis da zrdis maragebis Senaxvis danaxarjebs. amgvarad, mocemul TavSi ganx-
iluli modeli adasturebs investiciis im funqcias, romliTac aqamde vsargeblobdiT.
meore, gavaanalizeT investiciis funqciis gadaadgilebis mizezebi. teqnologiuri
progresi zrdis kapitalis zRvrul produqts da investiciebs sawarmos ZiriTad fondeb-
Si. mosaxleobis zrda, Tavis mxriv, zrdis moTxovnas binebze da Sesabamisad – investi-
ciebs sabinao mSeneblobaSi. ufro mniSvnelovania is, rom iseTi ekonomikuri politika,
rogoricaa sainvesticio sagadasaxado kreditis da korporaciis mogebaze gadasaxadis
cvlileba, gavlenas axdens investiciebisadmi stimulebze da amgvarad, gadaaadgilebs in-
vesticiis funqciis grafiks.
mesame, gaverkvieT imaSi, Tu ratom ganicdis investiciebi esoden mniSvnelovan
cvlilebebs ekonomikuri ciklis ganmavlobaSi: investiciebze danaxarjebi damokidebulia
ara marto saprocento ganakveTze, aramed ekonomikaSi warmoebis moculobaze. sawarmos
ZiriTad fondebSi investiciebis neoklasikur modelSi dasaqmebis ufro maRali done
iwvevs kapitalis zRvruli produqtis zrdas da amgvarad, amaRlebs investiciebis ganxor-
cielebisadmi stimulebs. ufro maRali Semosavali iwvevs moTxovnis zrdas sacxovrebel
saxlebze, rac amaRlebs maT fassa da maTSi investiciebis moculobas. warmoebis mocu-
lobis ufro maRali done afarTovebs firmisTvis sasurveli maragebis moculobas da
amgvarad, astimulirebs investiciebs maragebSi. rogorc Cveni modelidan gamomdinareobs,
ekonomikuri aRmavloba ganapirobebs investiciebis stimulirebas, xolo vardna – mis da-
muxruWebas. realur cxovrebaSic swored ase xdeba.

Tavi 10. ekonomikuri zrda
1. kapitalis dagroveba
imisaTvis, rom ganvsazRvroT, Tu rogor ukavSirdeba erTmaneTs kapitalis maragisa da

samuSao Zalis zrda, agreTve teqnologiis gaumjobeseba da rogor zemoqmedeben isini war-
moebis moculobaze, visargeblebT solous modeliT. Tavdapirvelad gavaanalizebT, Tu
rogor gansazRvravs saqonelze moTxovna da misi miwodeba kapitalis dagrovebis procesis
parametrebs. amisaTvis ucvlelad CavTvliT SromiTi resursebis moculobas da gamoyenebul
teqnologias. gzadagza, ekonomikuri zrdis problemis ganxilvis kvalobaze uars vityviT am
daSvebebze, raTa Cveni analizi gavxadoT ufro realisturi: Tavdapirvelad Seicvleba Sro-
miTi resursebis moculoba, xolo Semdeg – teqnologia.
warmoebul produqciaze moTxovna da miwodeba. warmoebuli produqciis bazarze moTx-
ovna da miwodeba, romlebic sakvanZo elementebia sawarmoo funqciaSi, mniSvnelovania
solous modelSic. qob-duglasis funqciaSi miwodeba gansazRvravs warmoebis moculobas
drois nebismier momentSi, xolo moTxovna gansazRvravs warmoebuli produqciis ganawilebas
gamoyenebis sxvadasxva mimarTulebebs Soris.
miwodeba da sawarmoo funqcia. solous modelSi saqonlis miwodeba gamoisaxeba
CvenTvis cnobili sawarmoo funqciis meSveobiT:
𝒀 = 𝑭(𝑲, 𝑳)
warmoebis moculoba damokidebulia kapitalis maragze da gamoyenebul Sromaze.

ekonomikuri zrdis solous modeli gulisxmobs, rom sawarmoo funqcias gaaCnia masStabis
mudmivi ukugebis Tviseba. gavixsenoT, rom es Tviseba sruldeba, Tu zY=F(zK,zL) z-is nebismieri
dadebiTi mniSvnelobis SemTxvevaSi. e.i. Tu kapitalsa da Sromas gavamravlebT z-ze, maSin
warmoebis moculobac gaizrdeba z-jer.
simartivisaTvis, yvela sidide SevufardoT momuSaveTa raodenobas. masStabis mudmivi
ukugebis sawarmoo funqcia moxerxebulia am miznisaTvis imitom, rom erT momuSaveze warmoe-
bis moculoba maSin damokidebuli xdeba kapitalis mxolod im raodenobaze, romelic modis
erT momuSaveze. raTa davrwmundeT naTqvamis sisworeSi, zemoT mocemul gantolebaSi z gavu-
toloT 1/L-s, romlis Sedegad miviRebT:
𝒀 𝑲
= 𝑭 ( , 𝟏)
𝑳 𝑳
es toloba gviCvenebs, rom warmoebis moculoba erT momuSaveze (Y/L) gaangariSebiT

warmoadgens erT momuSaveze kapitalis funqcias (K/L).
patara asoebiT aRvniSnoT is raodenobrivi maCveneblebi, romlebic exeba erT momuSaves:
y=Y/L – produqciis gamomuSaveba erT momuSaveze gaangariSebiT, anu Sromis mwarmoebluroba,
xolo k=K/L – kapitali, romelic modis erT momuSaveze, anu Sromis kapitalSeiaraReba. maSin
sawarmoo funqcia SeiZleba CavweroT Semdegnairad:
𝒚 = 𝒇(𝒌)
sadac f(k)=F(k,1). vsargeblobT ra sawarmoo funqciiT, romelic Sromis mwarmoeblurobas

ufardebs kapitalSeiaraRebas, amiT mniSvnelovnad vaiolebT analizs. nax. 1-ze mocemulia
sawarmoo funqciis modeli.
mocemuli sawarmoo funqciis daxrilobis kuTxis tangensi gviCvenebs erT momuSaveze
ramdeni damatebiTi produqti SeiZleba miviRoT, Tu kapitalSeiaraRebas gavzrdiT erTi er-
TeuliT. es sidide warmoadgens kapitalis zRvrul produqts – MPK. formalurad es
daaxloebiT ase SeiZleba CavweroT:
1
𝑴𝑷𝑲 = 𝒇(𝒌 + 𝟏) − 𝒇(𝒌)
SevniSnoT, rom nax. 1-ze kapitalSeiaraRebis zrdis kvalobaze sawarmoo funqciis graf-
iki sul ufro daxrili xdeba, e.i. daxrilobis kuTxe mcirdeba. aseTi sawarmoo funqcia
xasiaTdeba kapitalis klebadi zRvruli mwarmoeblurobiT: yoveli damatebiTi erTeuli
kapitali awarmoebs nakleb produqts, vidre winamorbedi. rodesac kapitalis maragi erT mo-
muSaveze mcirea, yoveli damatebiTi erTeuli kapitali iZleva met ukugebas. Tu Sromis
kapitalSeiaraReba maRalia, maSin damatebiTi erTeuli kapitali naklebad efeqtiani xdeba da
Sesabamisad, mogvcems nakleb damatebiT produqcias.
nax. 1. sawarmoo funqcia. sawarmoo funqciis

grafiki gviCvenebs kapitalSeiaraReba k Tu
rogor gansazRvravs produqciis gamoSvebis
sidides erT momuSaveze y=f(k). sawarmoo funqci-
is grafikis kuTxis daxrilobis tangensi tolia
kapitalis zRvruli mwarmoeblurobis: Tuki k
izrdeba erTi erTeuliT, maSin y izrdeba MPK
erTeuliT. k-s zrdis kvalobaze sawarmoo fun-
qciis mrudi sul ufro damreci xdeba, rac
mowmobs zRvruli mwarmoeblurobis Semcirebas.
warmoebul produqciaze moTxovna da moxmarebis funqcia. solous modelSi saqonlebze

moTxovna yalibdeba momxmareblebisa da investorebis mxridan. sxva sityvebiT rom vTqvaT,
produqcia, romelic iwarmoeba yoveli momuSavis mier, iyofa moxmarebad, romelic modis erT
momuSaveze da investiciad, aseve erT momuSaveze gaangariSebiT:
𝒚=𝒄+𝒊
es toloba erovnuli angariSebis tolobis (𝒀 = 𝑪 + 𝑰 + 𝑮 + 𝑵𝑿) msgavsia, romelic ram-

denadme gansxvavdeba am ukanasknelisgan, vinaidan ar iTvaliswinebs saxelmwifo Sesyidvebs
(romelic jer-jerobiT SeiZleba ar miviRoT mxedvelobaSi) da gamoxatavs y, c da i-s, rogorc
erT momuSavesTan dakavSirebul sidideebs.
solous modeli gulisxmobs, rom moxmarebis funqcia Rebulobs martiv formas:
𝒄 = (𝟏 − 𝒔)𝒚
sadac dazogvis norma s Rebulobs mniSvnelobebs 0-dan 1-mde. es funqcia aRniSnavs, rom
moxmareba Semosavlis proporciulia. yovel wels Semosavlis (1-s) nawili moixmareba da s
nawili izogeba.
moxmarebis aseTi saxiT formulirebis roli naTeli gaxdeba, Tu c sidides SevcvliT (1-
s)y sididiT erovnuli angariSebis tolobaSi:
𝒚 = (𝟏 − 𝒔)𝒚 + 𝒊
gardaqmnis Sedegad miviRebT:
𝒊 = 𝒔𝒚
2
es toloba gviCvenebs, rom investiciebi (aseve moxmarebac) Semosavlis proporciulia.
Tu investiciebi danazogis tolia, maSin dazogvis norma s agreTve gviCvenebs, warmoebuli
produqciis ra nawili miemarTeba kapitaldabandebebze.
kapitalSeiaraRebis mdgradi done. mogvyavs ra solous modelis ori mTavari kompo-
nenti – sawarmoo funqcia da moxmarebis funqcia, SegviZlia gavaanalizoT kapitalis
dagroveba Tu rogor uzrunvelyofs ekonomikur zrdas. kapitalis maragi SeiZleba
icvlebodes ori mizeziT:
1. investiciebi iwveven kapitalis maragis zrdas;
2. kapitalis nawili ganicdis cveTas, e.i. xdeba misi amortizacia, rasac mivyavarT
kapitalis maragis SemcirebasTan.
imisaTvis, rom gavigoT Tu rogor icvleba kapitalis maragi, unda vipovoT
investiciebisa da amortizaciis sidideebis ganmsazRvreli faqtorebi.
zemoT aRvniSneT, rom investiciebi erT momuSaveze gaangariSebiT warmoadgens
produqtis nawils, romelic modis erT momuSaveze (sy). SevcvliT ra y-s sawarmoo funqciis
gamosaxulebiT, erT momuSaveze investiciebs gamovsaxavT, rogorc kapitalSeia-raRebis
funqcias:
𝒊 = 𝒔𝒇(𝒌)
rac ufro maRalia kapitalSeiaraRebis k done, miT ufro maRalia warmoebis moculoba
f(k) da investiciebi i. es toloba, romelic moicavs sawarmoo funqciasa da moxmarebis
funqcias, kapitalis arsebul marags k akavSirebs axali kapitalis dabandebasTan i. nax. 2-ze
naCvenebia, Tu rogor gansazRvravs dazogvis norma produqtis ganawilebas moxmarebisa da
investiciis nawilebad k-s yoveli mniSvnelobisaTvis.
nax. 2. warmoeba, moxmareba da investicia. dazogvis

norma s gansazRvravs warmoebuli produqtis
dayofas moxmarebad da investiciad. kapital-
SeiaraRebis k nebismieri donisTvis warmoebis
moculoba aris f(k), investicia tolia sf(k)-si, xo-
lo moxmareba Seadgens f(k)-sf(k).
modelSi amortizaciis gaTvaliswinebis mizniT davuSvaT, rom yovelwliurad

mwyobridan gamodis kapitalis δ wili. δ-s (delta) vuwodoT cveTis norma. magaliTad, Tu
kapitalis eqsploatacia mimdinareobs saSualod 25 wlis ganmavlobaSi, maSin cveTa toli
iqneba weliwadSi 4%-is (δ=0,04). amgvarad, kapitalis raodenoba, romelic mwyobridan gamodis
yovel wels, Seadgens δk-s. nax. 4-3-ze naCvenebia, Tu rogoraa damokidebuli cveTa kapitalis
maragze.
3
nax. 3. kapitalis cveTa. yovelwliurad icviTeba
kapitalis garkveuli fiqsirebuli nawili, amitom,
cveTa kapitalis maragis proporciulia.
kapitalis maragze investiciebisa da cveTis gavlena SeiZleba gamovsaxoT Semdegi tolobiT:
kapitalis maragis cvlileba = investiciebi - cveTa, e.i.
∆𝒌 = 𝒊 − 𝜹k
sadac Δk aris kapitalis maragis cvlileba, romelic modis erT momuSaveze weliwadSi. ram-
denadac investiciebi tolia danazogebis, kapitalis maragis cvlileba SeiZleba Caiweros
Semdegnairad:
∆𝒌 = 𝒔𝒇(𝒌) − 𝜹𝒌
es toloba gviCvenebs, rom kapitalis maragis cvlileba tolia investiciebs 𝒔𝒇(𝒌)

gamoklebuli kapitalis cveTa − 𝜹𝒌.
nax. 4. investiciebi, cveTa da kapital-

SeiaraRebis mdgradi done. ramdenadac
dazogvis norma s mudmivia, xolo
danazogi tolia investiciebis, investi-
ciebis moculoba tolia sf(k). ramdenadac
kapitali icviTeba mudmivi δ sididiT,
cveTis moculoba aris δk. mdgradi done
k* - momuSaveTa iseTi kapitalSeiaraRebaa,
romlis drosac investiciebi cveTis
tolia: k* wertilSi orive mrudi
ikveTeba. roca 𝑘 < 𝑘∗, investiciebi
aWarbebs cveTas da kapitalis maragi
izrdeba. roca 𝑘 > 𝑘∗, investiciebi
naklebia, vidre cveTa da kapitalis
maragi mcirdeba.
nax. 4-ze investiciebi da cveTa naCvenebia kapitalSeiaraRebis 𝒌 sxvadasxva donisTvis.

rac ufro maRalia kapitalSeiaraReba, miT ufro maRalia warmoebis moculoba da investi-
ciebi, romlebic modis erT momuSaveze. Tumca, rac ufro metia kapitalis maragi, miT ufro
metia cveTis sididec.
nax. 4-ze naCvenebia, rom arsebobs kapitalSeiaraRebis erTaderTi done, romlis drosac
investiciebi tolia cveTis sididis. Tu ekonomikaSi miRweulia swored aseTi done, maSin is
ar Seicvleba droTa ganmavlobaSi, vinaidan masze moqmedi ori Zala (investiciebi da cveTa)
zustad dabalansebulia. amgvarad, kapitalSeiaraRebis mocemuli donis pirobebSi ∆𝒌 = 𝟎. am
situacias vuwodoT mdgradi kapitalSeiaraRebis mdgomareoba da aRvniSnoT 𝒌∗ -Ti.
4
mdgrad donesTan miaxloeba. kapitalSeiaraRebis mdgradi done Seesabameba ekonomikis
wonasworobas grZelvadian periodSi. kapitalis Tavdapirveli moculobisgan damoukideblad,
romliTac ekonomika iwyebs ganviTarebas, is Semdgom aRwevs mdgrad mdgomareobas.
davuSvaT, rom kapitalis maragi naklebia mdgrad donesTan SedarebiT, rogorc amas
adgili aqvs nax. 4-ze k1 wertilSi. am SemTxvevaSi investiciebi aWarbebs cveTas. amgvarad,
kapitalSeiaraReba izrdeba da warmoebasTan erTad manam gaizrdeba, vidre ar miaRwevs
mdgrad dones - k*-s.
analogiurad davuSvaT, rom kapitalis maragi sawyis mdgomareobaSi aWarbebs k*-s,
magaliTad, k2 wertilSi. am SemTxvevaSi investiciebi naklebia, vidre cveTa: kapitali ufro
swrafad gamodis mwyobridan, vidre ivseba. amgvarad, mdgrad donesTan miaxloebis kvalobaze
kapitalSeiaraReba Semcirdeba. im momentSi, roca kapitalis maragi, romelic modis erT mo-
muSaveze, miaRwevs mdgrad dones, investiciebi gauTanabrdeba cveTas da kapitalSeiaraReba
arc gaizrdeba da arc Semcirdeba.
mdgradi mdgomareobisken swrafva: ricxobrivi magaliTi. imisaTvis, rom vnaxoT, Tu ras
warmoadgens solous modeli da ekonomika rogor uaxlovdeba mdgrad mdgomareobas, ganvix-
iloT ricxobrivi magaliTi. davuSvaT, rom sawarmoo funqcias aqvs Semdegi saxe:
𝒀 = 𝑲𝟏/𝟐 𝑳𝟏/𝟐 ,
e.i. gamoyenebulia qob-duglasis sawarmoo funqcia, sadac A=1, xolo α=1/2.

erTi momuSavisaTvis sawarmoo funqciis f(k) miReba SesaZlebelia Semdegnairad. daviwyoT
y-is gansazRvriT:
𝒀
𝒚= .
𝑳
SevcvliT ra Y-s sawarmoo funqciiT, miviRebT
𝑲𝟏/𝟐 𝑳𝟏/𝟐
𝒚=
𝑳
garkveuli gardaqmnis Semdeg miviRebT:
𝑲 𝟏/𝟐
𝒚=( )
𝑳
ramdenadac k=K/L, gveqneba:
𝒚 = 𝒌𝟏/𝟐
es toloba SeiZleba ase CavweroT:
𝒚 = √𝒌
e.i. produqti, romelic modis erT momuSaveze, tolia erT momuSaveze arsebuli
kapitalis maragis sididis kvadratuli fesvis.
vTqvaT, warmoebuli produqtis 30% izogeba (s=0,3), kapitalis maragis 10% yovelwliu-
rad gamodis mwyobridan (δ=0,1) da gansaxilveli ekonomika ganagebs kapitalis 4 erTeuls
erT momuSaveze (k=4). axla SegviZlia gavaanalizoT, Tu ra moxdeba ekonomikaSi garkveuli
periodis Semdeg.
daviwyoT pirvel wels mza produqciis warmoebisa da ganawilebis analiziT. sawarmoo
funqciis Sesabamisad, 4 erTeulis toli kapitalSeiaraReba uzrunvelyofs mwarmoeblurobas,
romelic Seadgens erT momuSaveze produqciis or erTeuls. vinaidan mza produqciis 70%
5
moixmareba, xolo 30% izogeba da investirdeba, maSin c=1,4, xolo i=0,6. garda amisa, ramdena-
dac kapitalis 10% icviTeba, δk=0,4. investiciebis 0,6 da amortizaciis 0,4 doneTa pirobebSi
kapitalis maragis cvlileba tolia Δk=0,2. amitom, meore weli iwyeba kapitalSeiaraRebiT,
sadac erT momuSaveze modis kapitalis 4,2 erTeuli.
cxrili #2 gviCvenebs, Tu rogor viTardeba es ekonomika wlidan wlamde. yovel wels
am ekonomikas emateba axali kapitali da izrdeba warmoebis moculoba. xangrZlivi periodi-
saTvis ekonomika aRwevs mdgrad dones 9 erTeuli kapitaliT erT momuSaveze. am mdgrad
mdgomareobaSi 0,9 doneze arsebuli investiciebi zustad Seesabameba cveTas 0,9 doneze, ase
rom, arc kapitalis maragi da arc warmoebis moculoba ukve aRar Seicvleba.
sxvadasxva wlebisTvis msgavsi gamoTvlebi kapitalSeiaraRebis mdgradi donis povnis
erT-erTi saSualebaa, Tumca arsebobs sxva saSualebac, romelic gamoTvlebis nakleb mocu-
lobas moiTxovs.
gavixsenoT, rom
∆𝒌 = 𝒔𝒇(𝒌) − 𝜹𝒌.
es toloba gviCvenebs, rom k icvleba droSi. vinaidan ∆𝒌 = 𝟎 mdgrad mdgomareobaSi,

maSin, Sesabamisad
𝟎 = 𝒔𝒇(𝒌∗ ) − 𝜹𝒌∗ , anu
𝒌∗ 𝒔
∗
= .
𝒇(𝒌 ) 𝜹
erT momuSaveze kapitalisa da gamoSvebis Tanafardobis es toloba saSualebas iZleva

ganvsazRvroT kapitaldabandebis mdgradi done 𝐤 ∗ . Cveni magaliTis monacemebis Casmis Semdeg
gveqneba:
𝒌∗ 𝟎, 𝟑
= .
√𝒌∗ 𝟎, 𝟏
k*-s mniSvneloba SeiZleba miviRoT am tolobis orive nawilis kvadratSi axarisxebiT.

amgvarad miviRebT, rom mdgradi kapitalSeiaraReba Seadgens 9 erTeuls erT momuSaveze, rac
adasturebs im gaangariSebis siswores, romelic mocemulia cxrili #2-Si.
cxrili #2
mdgradi mdgomareobisadmi miaxloeba
(raodenobrivi magaliTi)
pirobebi: 𝒚 = √𝒌 s=0,3 δ=0,1 sawyisi k=4
wlebi k y c i δk Δk
1 4,000 2,000 1,400 0,600 0,400 0,200
2 4,200 2,049 1,435 0,615 0,420 0,195
3 4,395 2,096 1,467 0,629 0,440 0,189
4 4,584 2,141 1,499 0,642 0,458 0,184
5 4,768 2,184 1,529 0,655 0,477 0,178
... ... ... ... ... ... ...
10 5,602 2,367 1,657 0,710 0,560 0,150
... ... ... ... ... ... ...
25 7,321 2,706 1,894 0,812 0,732 0,080
... ... ... ... ... ... ...
100 8,962 2,994 2,096 0,898 0,896 0,002
... ... ... ... ... ... ...
∞ 9,000 3,000 2,100 0,900 0,900 0,000
6
dazogvis normis cvlileba. ganvixiloT, Tu ra xdeba ekonomikaSi, roca izrdeba
dazogvis norma. nax. 5-ze warmodgenilia amgvari cvalebadobis Sedegi. davuSvaT, rom
ekonomika iwyebs ganviTarebas, romelic imyofeba mdgrad mdgomareobaSi s1 dazogvis normisa
da k1* kapitalis maragis pirobebSi. dazogvis norma Semdgom s1-dan s2-mde izrdeba, rac iwvevs
Sesabamisi grafikis sf(k)-s gadaadgilebas. danazogis s1 da kapitalis k1 sawyisi donis
pirobebSi investiciebi axdenen kapitalis mwyobridan gasvlis kompensacias. dazogvis normis
amaRlebis Semdeg izrdeba investiciebi, magram kapitalis maragi da Sesabamisad, misi cveTa
jerjerobiT ucvleli rCeba; Sedegad, investiciebi aWarbeben cveTas. kapitali TandaTanobiT
gaizrdeba manam, vidre ekonomika ar miaRwevs axal mdgrad mdgomareobas - k2*-s ufro maRali
kapitalSeiaraRebiT da Sromis mwarmoeblurobiT, vidre es arsebobda Cvens mier ukve
ganxilul mdgrad mdgomareobaSi.
nax. 5. dazogvis normis zrda. dazogvis

normis s zrda niSnavs, rom investici-ebis
zoma kapitalSeiaraRebis nebismieri donis
pirobebSi meti iqneba. amitom adgili aqvs
investiciis funqciis grafikis maRla
gadaadgilebas. uwindeli mdgradi
mdgomareobis wertilSi investiciebi
aWarbebs cveTas. kapitalis maragi izrdeba,
vidre ekonomika ar miaRwevs axal mdgrad
mdgomareobas meti kapitalSeiaraRebiT da
mwarmoeblurobiT.
solous modeli gviCvenebs, rom dazogvis norma warmoadgens mdgradi kapitalSeiaraRe-

bis sididis sakvanZo determinants. Tu dazogvis norma ufro maRalia, maSin ekonomikas, sxva
Tanabar pirobebSi, eqneba kapitalis ufro meti maragi da warmoebis ufro maRali done.
rogoria damokidebuleba dazogvis normasa da ekonomikur zrdas Soris? ufro maRali
danazogi iwvevs ufro swraf zrdas, magram es daCqareba mudmivad ar grZeldeba. dazogvis
normis zrda uzrunvelyofs saerTo zrdas manam, vidre ekonomika ar miaRwevs axal mdgrad
mdgomareobas. Tu ekonomikaSi SenarCunebulia dazogvis maRali norma, maSin kapital-
SeiaraRebac da mwarmoeblurobac maRali iqneba, magram ekonomikuri zrdis maRali tempebis
SenarCuneba mudmivad SeuZlebelia.
2. kapitalSeiaraRebis mdgradi done da oqros wesi
axla, rodesac gaanalizebulia kavSiri dazogvis normasa da Semosavlisa da kapitalis

mdgrad dones Soris, SeiZleba ganvixiloT sakiTxi imis Sesaxeb, Tu ra zomaa optimaluri
kapitalis dagrovebis TvalsazrisiT. Semdgom, me-5 nawilSi aRvwerT, saxelmwifos
ekonomikuri politika Tu ra gavlenas axdens dazogvis normaze da amgvarad, rogor
zemoqmedebs kapitalis zomaze da warmoebuli produqciis moculobaze. am nawilSi ganvixi-
lavT Teorias, romelic safuZvlad udevs amgvari politikuri gadawyvetilebis miRebas. Cveni
analizi rom gavamartivoT, davuSvaT, rom subieqts, romelic Rebulobs gadawyvetilebas,
ubralod SeuZlia airCios erovnuli dazogvis norma da Sesabamisad, gansazRvruli mdgradi
mdgomareoba. amjerad ganvixiloT, romeli mdgradi done unda airCios man.
mdgrad mdgomareobaTa Sedareba. akeTebs ra arCevans ama Tu im mdgrad mdgomareobaTa
Soris, politikosi miznad isaxavs sazogadoebis ekonomikuri keTildReobis maqsimizacias.
TviT sazogadoebis wevrebi ar arian davalebulni izrunon ekonomikaSi arc kapitalis saer-
To raodenobasa da arc warmoebis moculobaze. maTTvis mTavaria saqonlisa da momsaxurebis
is raodenoba, romelTa moxmarebac maT ZaluZT. amitom politikosi, romelic dainter-
esebulia sazogadoebis ekonomikuri keTildReobis amaRlebiT, Seecdeba airCios moxmarebis
7
maRali donis mqone mdgradi donis mdgomareoba. kapitalis dagrovebis dones, romelic uz-
runvelyofs mdgrad mdgomareobas moxmarebis umaRlesi doniT, ewodeba kapitalis dagrove-
bis oqros done da aRiniSneba k**-Ti.
rogor unda mivxdeT, Seesabameba Tu ara ekonomikis maCvenebeli oqros wess? imisaTvis,
raTa am kiTxvas gavceT pasuxi, Tavdapirvelad aucilebelia ganvsazRvroT mdgrad mdgomare-
obaSi erT momuSaveze moxmareba, xolo Semdgom gavarkvioT, mdgrad mdgomareobebs Soris
romeli uzrunvelyofs yvelaze maRal moxmarebas.
mdgradi mdgomareobis Sesabamisi moxmarebis sapovnelad daviwyoT erovnuli an-
gariSebis igiveobidan:
𝒚 = 𝒄 + 𝒊, saidanac 𝒄 = 𝒚 − 𝒊
amgvarad, moxmareba aris warmoebas minus investiciebi. ramdenadac Cveni mizania mdgradi
moxmarebis moculobis gansazRvra, SevcvaloT y-sa da i-s mniSvnelobebi kapitalSeiaraRebis
mdgradi donis pirobebSi maTi sidideebiT. ekonomikis mdgradi mdgomareobis pirobebSi erT
momuSaveze gamoSveba aris f(k*), sadac k* aris am mdgomareobis Sesabamisi kapitalSeiaraReba.
rogorc cnobilia, mdgrad mdgomareobaSi kapitalSeiaraReba ar icvleba, Sesabamisad, inves-
ticiebi tolia cveTisa – δk*. Tu CavsvamT f(k*)-s y-is da δk*-s – i-s magivrad, maSin mdgrad
mdgomareobaSi erT momuSaveze moxmareba SeiZleba gamovsaxoT Semdegnairad
𝒄∗ = 𝒇(𝒌∗ ) − 𝜹𝒌∗ .
es toloba gviCvenebs, rom moxmarebis mdgradi done aris sxvaoba mdgrad mdgomareo-
baSi arsebul gamoSvebasa da kapitalis cveTas Soris. is gviCvenebs, rom zrdadi kapital-
SeiaraReba ormagad zemoqmedebs moxmarebis sidideze: is xels uwyobs produqciis gamoSvebis
zrdas, magram imavdroulad meti raodenobis produqciaa saWiro kapitalis cveTis asanaz-
Raureblad.
nax. 6-ze produqciis gamoSveba da cveTa mdgrad mdgomareobaSi naCvenebia funqciis sax-
iT mdgradi kapitalSeiaraRebis mimarT. mdgrad mdgomareobaSi moxmareba – es aris sxvaoba
warmoebis moculobasa da kapitalis cveTas Soris. suraTi gviCvenebs, rom arsebobs
kapitalSeiaraRebis erTaderTi done – oqros wesis done k*, romlis drosac erT sulze
moxmareba aRwevs maqsimums.
sxvadasxva mdgrad mdgomareobaTa Sedarebisas aucilebelia gaTvaliswinebuli iqnas
kapitalSeiaraRebis zrdis gavlena rogorc warmoebis moculobaze, aseve kapitalis cveTaze.
erTis mxriv, Tu kapitalSeiaraReba naklebia oqros wesiT arsebul doneze, maSin kapitalis
maragis zrda iwvevs warmoebis zrdas, romelic aWarbebs cveTas. am SemTxvevaSi moxmareba
izrdeba. sawarmoo funqciis mrudis daxriloba ufro metia, vidre δk* grafikisa, ase rom,
maT Soris sxvaoba (romelic moxmarebis tolia) izrdeba k*-s zrdis kvalobaze. meores mxriv,
Tu kapitalis moculoba aWarbebs oqros wesis dones, kapitalSeiaraRebis Semdgomi zrda
Seamcirebs moxmarebas, vinaidan produqciis gamoSvebis zrda aRmoCndeba kapitalis cveTis
nazrdze naklebi. am SemTxvevaSi, sawarmoo funqciis grafiki aris naklebad daxrili, vidre
δk*-s grafiki, ase rom, maT Soris sxvaoba (moxmarebis moculoba) mcirdeba k*-s zrdis kva-
lobaze. oqros wesis Sesabamisi kapitalSeiaraRebis dros sawarmoo funqcia da δk*-s grafiki
erTnairi daxrilobiT xasiaTdeba da moxmarebac aRwevs maqsimalur dones.
8
nax. 6. moxmarebis mdgradi done. warmoebuli
produqcia ixarjeba moxmarebaze da investi-
ciaze. mdgrad mdgomareobaSi investicia
tolia kapitalis cveTis. amitom, moxmarebis
mdgradi done aris sxvaoba warmoebis mocu-
lobasa f(k*) da cveTas - δk*-s Soris.
kapitalSeiaraRebis mdgradi done, romlis
drosac xdeba moxmarebis moculobis
maqsimizacia, Seesabameba e.w. oqros wess.
oqros wesis Tanaxmad kapitalSeiaraReba aR-
niSnulia k**-Ti, xolo moxmareba - c**-Ti.
imisaTvis, rom am daskvnamde sxva gziT mivideT, davuSvaT, sawyisi kapitalSeiaraReba

tolia k*-si da ganixileba kapitalis zrdis SesaZlebloba k*+1-mde. damatebiT gamoSvebuli
produqciis moculoba Seadgens f(k*+1)-f(k*), rac warmoadgens kapitalis zRvrul produqts -
MPK-s.
cveTis nazrdi, romelic gamowveulia kapitalis erTi erTeuliT zrdis Sedegad, aris
cveTis norma δ. kapitalis am damatebiTi erTeulis wminda efeqti (moxmarebis zrda) Seadgens
MPK-δ, e.i. kapitalis zRvrul produqts minus cveTis norma. Tu mdgrad mdgomareobaSi
kapitalis maragi naklebia, vidre oqros wesis SemTxvevaSi, kapitalis zrda Tavis mxriv
zrdis moxmarebas, vinaidan kapitalis zRvruli produqti maRalia cveTis normaze.
Tu kapitalis mdgradi maragi aWarbebs oqros wesis dones, maSin kapitalis moculobis
zrda amcirebs moxmarebas, vinaidan kapitalis zRvruli produqti naklebia, vidre cveTis
norma. amitom, oqros wess Semdegi piroba warmoadgens:
𝑴𝑷𝑲 = 𝜹
oqros wesis Sesabamisi kapitalSeiaraRebis dros kapitalis zRvruli produqti cveTis

normis tolia. sxva sityvebiT rom vTqvaT, Tu oqros wesi sruldeba, kapitalis zRvruli
produqti cveTis normis gamoklebiT (MPK-δ) nulis tolia.
mdgradi kapitaldabandebis alternatiuli doneebi: ricxobrivi magaliTi. ganvixi-loT
mdgradi mdgomareobis arCevis meqanizmi Cvens hipoTezur ekonomikaSi. davuSvaT, sawarmoo
funqcia aris iseTi, rogorc adre mocemul magaliTSi:
𝒚 = √𝒌.
erT momuSaveze produqciis gamoSveba aris Sromis kapitalSeiaraRebis kvadratuli

fesvi. kapitalis cveTis anazRaurebaze ixarjeba warmoebis moculobis 10%. amjerad, airCeva
dazogvis norma s da amgvarad, ekonomikis Sesabamisi mdgradi mdgomareoba.
gavixsenoT, rom Tanafardoba `kapitali/warmoebis moculoba~ mdgrad mdgomareobaSi
aris
𝒌∗ 𝒔
∗
=
𝒇(𝒌 ) 𝜹
Cvens ekonomikaSi es toloba iRebs Semdeg saxes:
𝒌∗ 𝒔
=
√𝒌∗ 𝟎, 𝟏
9
tolobis orive mxaris kvadratSi ayvaniT miviRebT mdgradi kapitalSeiaraRebis
sidides. maSasadame,
𝒌∗ = 𝟏𝟎𝟎𝒔𝟐
visargeblebT ra am SedegiT, SeiZleba gamovTvaloT mdgradi mdgomareobis kapital-

SeiaraRebis mniSvneloba dazogvis normis nebismieri donis pirobebSi.
cxrili #3-Si warmodgenilia maCvenebelTa gaangariSebis Sedegebi, romlebic aRweren
mdgrad mdgomareobas dazogvis sxvadasxva normis SemTxvevaSi. vxedavT, rom rac ufro maRa-
lia dazogvis norma, miT metia kapitali, rac Tavis mxriv, iwvevs warmoebis moculobisa da
cveTis zrdas. moxmarebis mdgradi done (sxvaoba produqciis gamoSvebasa da cveTas Soris)
Tavdapirvelad izrdeba dazogvis normis zrdasTan erTad, xolo Semdeg mcirdeba. moxmare-
bis yvelaze maRali done miiRweva maSin, roca dazogvis norma 0,5-is tolia; dazogvis es
norma uzrunvelyofs mdgrad mdgomareobas, romelic Seesabameba oqros wess.
oqros wesis mdgradi mdgomareobis gansazRvra SesaZlebelia agreTve kapitalis
zRvruli mwarmoeblurobis safuZvelze. rogorc cnobilia, qob-duglasis sawarmoo funqci-
idan 𝑴𝑷𝑲 = 𝜶𝒀/𝑲, rac imas niSnavs, rom 𝑴𝑷𝑲 = 𝜶𝒚/𝒌. visargeblebT ra am formuliT da im
faqtiT, rom Cvens magaliTSi 𝜶 = 𝟏/𝟐-s, vipoviT 𝑴𝑷𝑲-s da 𝑴𝑷𝑲 − 𝜹-s mniSvnelobebs. cxrili
#3-is bolo or svetSi swored es mniSvnelobebia warmodgenili sxvadasxva mdgrad
mdgomareobaTa Sesabamisad. gavixsenoT kidev erTxel, rom oqros wesis Sesabamisad mdgradi
mdgomareobis pirobebSi kapitalis zRvruli produqti cveTis gamoklebiT (anu kapitalis
wminda zRvruli produqti) nulis tolia.
cxrili #3
mdgrad mdgomareobaTa Sedareba: ricxobrivi magaliTi
pirobebi: 𝐲 = √𝐤; 𝛅 = 𝟎, 𝟏.
s k* y* δk* c* MPK MPK-δ
0 0,0 0,0 0,0 0,0 ∞ ∞
0,1 1,0 1,0 0,1 0,9 0,500 0,400
0,2 4,0 2,0 0,4 1,6 0,250 0,150
0,3 9,0 3,0 0,9 2,1 0,167 0,067
0,4 16,0 4,0 1,6 2,4 0,125 0,025
0,5 25,0 5,0 2,5 2,5 0,100 0,000
0,6 36,0 6,0 3,6 2,4 0,083 -0,017
0,7 49,0 7,0 4,9 2,1 0,071 -0,029
0,8 64,0 8,0 6,4 1,6 0,062 -0,038
0,9 81,0 9,0 8,1 0,9 0,056 -0,044
1,0 100,0 10,0 10,0 0,0 0,050 -0,050
mdgrad mdgomareobaSi gadasvla, romelic Seesabameba oqros wess. amjerad, Cveni

politikosis gadawyvetileba ufro realisturi gavxadoT. aqamde vgulisxmobdiT, rom
ubralod SegveZlo agverCia ekonomikis esa Tu is mdgradi mdgomareoba. am SemTxvevaSi
mizanSewonili iyo oqros wesTan Sesabamisi yvelaze maRali moxmarebis donis mqone mdgradi
mdgomareobis arCeva. axla ki davuSvaT, rom ekonomikam ukve miaRwia mdgrad mdgomareobas,
romelic ar Seesabameba oqros wess. rogor Seicvleba moxmareba, investiciebi da kapitalis
maragi, Tu ekonomikaSi daiwyeba erTi mdgradi mdgomareobidan meoreze gadasvla? am
gardamavali periodis SemTxvevas SeuZlia Tu ara aiZulos gadawyvetilebis mimRebi subieqti
uari Tqvas cdaze, gavides oqros wesis traeqtoriaze?
10
aucilebelia ori SemTxvevis ganxilva: roca ekonomika Tavdapirvelad uzrunvelyo-
filia kapitalis didi an mcire moculobiT, vidre oqros wesis mdgrad mdgomareobaSi
SeiZleba iyos; meore SemTxveva, roca kapitali Zalian mcirea, ufro rTulia, radganac
aucilebelia mimdinare moxmarebis upiratesobis Sedareba momaval moxmarebasTan. mocemuli
Temis me-5 nawilSi naCvenebia, rom es SemTxveva aqtualuria mravali qveynisTvis, maT Soris -
aSS-Tvisac.
ekonomika iwyebs ganviTarebas kapitalis maragiT, romelic ufro metia, vidre mas
SeeZlo hqonoda oqros wesis Sesabamisad. ganvixiloT situacia, rodesac ekonomika iwyebs
ganviTarebas kapitalis maragiT, romelic metia, vidre SeiZleba iyos oqros wesis
SemTxvevaSi. am dros aucilebelia gatardes politika, romelic mimarTuli iqneba dazogvis
normis Semcirebisken imisTvis, raTa Semcirdes kapitalis maragis mdgradi done. davuSvaT,
aseTi politika warmatebiT ganxorcielda da garkveuli periodis Semdeg (romelsac
aRvniSnavT t0) dazogvis norma mcirdeba im donemde, romelic migviyvans oqros wesis
Sesabamis mdgrad mdgomareobamde.
nax. 7 gviCvenebs, Tu ra emarTeba warmoebas, moxmarebasa da investiciebs dazogvis
normis Semcirebis pirobebSi. dazogvis normis Semcireba iwvevs moxmarebis donis
dauyovnebliv zrdas da investiciis donis Semcirebas. kapitaldabandeba naklebi gaxdeba,
vidre misi cveTa. amgvarad, ekonomika gamodis mdgradi mdgomareobidan. TandaTanobiT,
kapitalis maragis Semcirebis kvalobaze, produqciis gamoSveba, moxmareba da investiciebi
agreTve Semcirdeba axal mdgrad mdgomareobamde. ramdenadac mdgradobis axal
mdgomareobaSi myardeba oqros wesis proporcia, moxmarebis done axla ufro maRalia, vidre
dagrovebis normis cvlilebamde, miuxedavad imisa, rom warmoeba da investiciebi Semcirda.
SevniSnoT, rom uwin arsebul mdgrad mdgomareobasTan SedarebiT moxmareba maRalia
mdgradobis ara marto axal wertilSi, aramed am wertilis mTel gayolebaze. rodesac
kapitalis maragi aWarbebs im dones, romelic Seesabameba oqros wess, dazogvis normis
Semcireba warmoadgens swor politikas, ramdenadac is iwvevs moxmarebis zrdas mTeli
gardamavali periodis ganmavlobaSi.
nax. 7. dazogvis normis Semcireba sawyisi

kapitalis pirobebSi, romelic metia oqros
wesTan SedarebiT. es suraTi gviCvenebs, Tu
rogor icvleba droTa ganmavlobaSi produqciis
gamoSveba, moxmareba da investiciebi, roca
ekonomika viTardeba oqros wesTan SedarebiT
meti kapitaliT. dazogvis normis Semcireba (t0
momentSi) iwvevs moxmarebis dauyovnebliv zrdas
da Sesabamisad, investiciebis Semcirebas.
kapitalSeiaraRebis Semcirebis kvalobaze gam-
oSveba, moxmareba da investiciebi erTdroulad
mcirdeba. magram vinaidan amosavali kapitalis
maragi iyo Zalian didi, moxmareba axal mdgrad
mdgomareobaSi maRalia sawyis mdgomareobasTan
SedarebiT.
ekonomika iwyebs ganviTarebas naklebi kapitalSeiaraRebiT, vidre oqros wesis mixedviT

mdgrad mdgomareobaSi SeiZleba yofiliyo. roca ekonomika viTardeba naklebi
kapitalSeiaraRebiT, vidre oqros wesis mdgrad mdgomareobaSi SeiZleba arsebobdes,
aucilebelia dazogvis normis zrda, raTa miRweuli iqnas wertili, romelic Seesabameba
oqros wess. nax. 8-ze naCvenebia, Tu ra SeiZleba moxdes. dazogvis normis zrda t0 momentSi
iwvevs moxmarebis dauyovnebliv Semcirebas da investiciebis zrdas. investiciebis zrda
garkveuli periodis Semdeg gamoiwvevs kapitalSeiaraRebis zrdas. kapitalis dagrovebis
kvalobaze warmoeba, moxmareba da investicia TandaTanobiT gaizrdeba da sabolood,
miaRwevs axal mdgrad mdgomareobas. ramdenadac moxmareba sawyis mdgrad mdgomareobaSi iyo
11
mcire, vidre oqros wesis mixedviT, dazogvis normis zrda sabolood migviyvans moxmarebis
ufro maRal donemde.
mivyavarT ki dazogvis normis zrdas, romelic uzrunvelyofs oqros wesis mdgradi
mdgomareobis miRwevas, keTildReobis zrdisken? saboloo angariSiT – diax, imitom, rom
moxmarebis mdgradi done axla ufro maRalia. magram, am axali mdgradi mdgomareobis
misaRwevad saWiroa Semcirebuli moxmarebis mqone sawyisi periodi (gansxvavebiT im
situaciisgan, roca sawyisi kapitalSeiaraReba maRalia, vidre oqros wesis SemTxvevaSi).
roca sawyisi kapitalSeiaraReba maRalia, vidre owros wesis mixedviT, maqsimaluri
moxmarebis mqone mdgradi mdgomareobis miRweva Tandayolilia moxmarebis ufro maRali
doniT mTeli gansaxilveli drois manZilze. roca sawyisi kapitalSeiaraReba naklebia, vidre
oqros wesis mixedviT, mdgradi mdgomareobis miRweva oqros wesis mixedviT saWiroebs
moxmarebis dauyovnebliv Semcirebas mocemul droSi, raTa is gaizardos momavalSi.
nax. 8. dazogvis normis zrda sawyisi

kapitalis pirobebSi, romelic naklebia
oqros wesTan SedarebiT. es suraTi
gviCvenebs, Tu rogor icvleba droTa ganmav-
lobaSi produqciis gamoSveba, moxmareba da
investiciebi, roca ekonomika viTardeba oqros
wesTan SedarebiT naklebi kapitaliT. dazog-
vis normis zrda (t0 momentSi) iwvevs moxmare-
bis dauyovnebliv vardnas da Sesabamisad, in-
vesticiebis zrdas. kapitalis maragis zrdis
kvalobaze gamoSveba, moxmareba da investi-
ciebi erTdroulad izrdeba. ramdenadac
ekonomikam ganviTareba daiwyo naklebi
kapitaliT, vidre oqros wesis SemTxvevaSi,
axal mdgrad mdgomareobas Seesabameba
moxmarebis ufro maRali done sawyis
mdgomareobasTan SedarebiT.
oqros wesis Sesabamis kapitalSeiaraRebis mdgrad doneze gadasvlis Taobaze

gadawyvetilebis miReba rTuldeba imiT, rom mosaxleobis Semadgenloba yovelTvis ganicdis
ganaxlebas. oqros wesis donis miRwevas saboloo angariSiT mivyavarT moxmarebis umaRles
mdgrad donemde da amitom, xelsayrelia momavali TaobisTvis. magram roca sawyisi
kapitalSeiaraReba mcirea, vidre oqros wesis Sesabamisad, axali mdgradi donis miRweva
saWiroebs investiciebis mkveTr zrdas da Sesabamisad, axlandeli Taobis mier moxmarebis
sididis Semcirebas.
kapitalis dagrovebis zrdis Taobaze sakiTxis gadawyveta saWiroebs sxvadasxva
TaobaTa keTildReobis Sedarebas. politikosma, romelic momavali Taobis keTildReobas-Tan
SedarebiT axlandeli Taobis keTildReobaze zrunavs, SeiZleba uari Tqvas oqros wesis
mixedviT mdgradi donis miznis miRwevaze da piriqiT, is, vinc Tanabrad zrunavs yvela
Taobaze, maSin mihyveba oqros wess. TviT im SemTxvevaSic ki, roca axlandeli Taoba daiwyebs
naklebis moxmarebas, yvela momavali Taoba isargeblebs imiT, rom arCevani gakeTda oqros
wesis Sesabamisad.
amgvarad, kapitalis dagrovebis optimaluri tempi mniSvnelovanwilad damokidebulia
imaze, Tu rogor xdeba axlandeli da momavali Taobis interesebis Sexameba. bibliuri oqros
wesi gveubneba, rom `sxvas unda moveqceT ise, rogors TavaT gvsurs mogveqcnen~. Tu mivyvebiT
am princips, maSin yoveli Taobis keTildReoba erTnairad mniSvnelovania. oqros wesis
Sesabamisad gadawyvetilebis miReba sakiTxis amgvarad dasmis SemTxvevaSi aris optimaluri
strategia, amitomac, am wess uwodeben oqros wess.
12
3. mosaxleobis zrda
solous sabazo modeli gviCvenebs, rom kapitalis dagrovebas TavisTavad ar SeuZlia

axsnas uwyveti ekonomikuri zrda. dazogvis maRali norma drodadro zrdis ekonomikuri
zrdis temps, magram ekonomika sabolood mdgrad mdgomareobas uaxlovdeba, romlis drosac
kapitalis maragi da warmoebis moculoba mudmivia. imisaTvis, rom avxsnaT uwyveti
ekonomikuri zrda, romelic SeimCneva msoflios mraval qveyanaSi, saWiroa solous modelis
gafarToveba da masSi ekonomikuri zrdis ori wyaros CarTva: mosaxleobis zrdisa da
teqnologiuri progresis. am nawilSi solous modelSi Semogvaqvs mosaxleobis zrdis
faqtori.
imis nacvlad, rom mosaxleoba CavTvaloT mudmivad (rogorc amas hqonda adgili I da II
nawilSi), davuSvaT, rom mosaxleoba da samuSao Zala izrdeba n mudmivi tempiT. magaliTad,
aSS-Si mosaxleoba weliwadSi saSualod 1%-iT izrdeba, e.i. n=0,01. es niSnavs, rom Tu am
wels moSaobda 150 mln amerikeli, momdevno wels imuSavebs 151,5 mln kaci (1,01×150), Semdgom
wels imuSavebs 153,015 mln kaci (1,01×151,5) da a.S..
kapitalSeiaraRebis mdgradi done mosaxleobis zrdis SemTxvevaSi. ra gavlenas axdens
mosaxleobis zrda mdgrad mdgomareobaze? am kiTxvaze pasuxis gasacemad aucilebelia
ganvixiloT, Tu rogor axdens gavlenas mosaxleobis zrda (investiciebTan da kapitalis
cveTasTan erTad) Sromis kapitalSeiaraRebaze. rogorc adre aRvniSneT, investiciebi zrdis
kapitalis marags, xolo cveTa – amcirebs. magram axla gamoCnda axali Zala, romelic
gavlenas axdens kapitalis raodenobaze, romelic modis erT momuSaveze: momuSaveTa
ricxovnobis zrda iwvevs TiToeuli momuSavis kapitalSeiaraRebis Semcirebas.
Cven kvlav visargeblebT patara asoebiT raodenobrivi maCveneblebis aRsaniSnavad,
romelic modis erT momuSaveze. magaliTad, k=K/L – aris kapitali 1 momuSaveze da y=Y/L –
aris produqciis gamoSveba 1 momuSaveze. gvaxsovdes, rom droTa ganmavlobaSi momuSaveTa
raodenoba izrdeba.
kapitalis maragis cvlileba, romelic modis erT momuSaveze, Seadgens:
∆𝒌 = 𝒊 − 𝜹𝒌 − 𝒏𝒌.1
am tolobis marjvena nawilis sami Semadgeneli faqtori gviCvenebs investiciis,

kapitalis cveTisa da mosaxleobis zrdis gavlenas kapitalSeiaraRebis sidideze.
investiciebi adidebs k-s, xolo kapitalis cveTa da mosaxleobis zrda mas amcirebs. Cven
ukve ganvixileT am tolobis kerZo SemTxveva, roca n=0.
imisaTvis, raTa visargebloT am tolobiT, SevcvaloT i sidide sf(k)-Ti da gadavweroT:
∆𝒌 = 𝒔𝒇(𝒌) − (𝜹 + 𝒏)𝒌.
kapitalis cveTisa da mosaxleobis zrdis efeqti axla gaerTianebulia. toloba gviCvenebs,

rom mosaxleobis zrda amcirebs kapitalSeiaraRebas iseve, rogorc kapitalis mwyobridan
gasvla. es ukanaskneli amcirebs k-s kapitalis maragis Semcirebis xarjze, maSin, roca mo-
saxleobis zrda amcirebs k-s momuSaveTa did raodenobaze kapitalis ganawilebiT.
Semadgeneli (δ+n)k SeiZleba ganvixiloT, rogorc investiciis kritikuli sidide. es
aris investiciebi, romelic aucilebelia kapitalis maragis SesanarCuneblad mudmiv doneze,
romelic modis erT momuSaveze. investiciis kritikuli done uzrunvelyofs kapitalis
cveTis anazRaurebas, romelic tolia δk-si. is aseve moicavs investiciebs, romelic
aucilebelia axali momuSaveebis kapitaliT uzrunvelsayofad uwindeli moculobiT. am miz-
nisaTvis investiciebi Seadgens nk, vinaidan yovel momuSaveze modis n axali momuSave da k
aris kapitalSeiaraRebis aucilebeli done.
1 es toloba miaxloebiTia: is SeiZleba gamoviyenoT kapitalisa da samuSao Zalis nazrdis mcire

𝑑𝐾 𝐾 𝐾 𝑑𝐿
tempebis SemTxvevaSi. ramdenadac k=K/L, dk=1/L(dK)-K/L2(dL). cxadia, = 𝑖 − 𝛿𝑘, xolo 𝑑𝐿 = × = 𝑘 × 𝑛.
𝐿 𝐿2 𝐿 𝐿
amgvarad, 𝑑𝑘 = 𝑖 − 𝛿𝑘 − 𝑛𝑘, da ∆𝑘 ≈ 𝑖 − 𝛿𝑘 − 𝑛𝑘.
13
imisaTvis, rom gavigoT Tu razea damokidebuli kapitalSeiaraRebis mdgradi done,
visargebloT nax. 9-iT, romelzec is situacia, romelic gamosaxulia nax. 4-ze, garTulebu-
lia mosaxleobis zrdis efeqtis CarTviT. ekonomika imyofeba mdgrad mdgomareobaSi, Tu erT
momuSaveze kapitali k ucvlelia. aRvniSnoT kapitalSeiaraRebis mdgradi done k* simboloTi.
Tu k naklebia, vidre k*, maSin faqtiuri investiciebi metia maT kritikul sidideze da k
izrdeba. Tu k>k*, maSin investiciebi mcirea, vidre kritikuli sidide da k mcirdeba.
nax. 9. mosaxleobis zrda solous modelSi.

kapitalis cveTis msgavsad, mosaxleobis zrda
erT momuSaveze kapitalis maragis Semcirebis
erT-erTi mizezia. Tu n aris mosaxleobis zrdis
tempi, xolo δ-kapitalis cveTis norma, maSin
(δ+n)k – investiciis moculobaa, romelic
aucilebelia kapitalSeiaraRebis SesanarCu-
neblad mudmiv doneze. imisaTvis, rom ekonomika
iyos mdgrad mdgomareobaSi, investiciebma sf(k)
unda moaxdinon kapitalis cveTisa da mo-
saxleobis zrdis (δ+n)k kompensacia, rac
naCvenebia suraTze ori mrudis gadakveTiT.
mdgrad mdgomareobaSi investiciebis dadebiTi gavlena kapitalSeiaraRebis sidideze

zustad akompensirebs kapitalis cveTisa da mosaxleobis zrdis negatiur gavlenas.
magaliTad, k* wertilSi Δk=0 da i*=δk*+nk*. Tu ekonomikam miaRwia mdgradobis dones,
investiciebs gaaCniaT ori mizani da ori Semadgeneli nawili. erTi maT Soris – gacveTili
kapitalis Secvlaa (δk* Semadgeneli), xolo meore – axal momuSaveTa uzrunvelyofa mdgradi
mdgomareobis donis Sesabamisi kapitaliT (nk* Semadgeneli).
mosaxleobis zrdis Sedegi. mosaxleobis zrda avsebs solous amosaval models sami
mimarTulebiT:
pirveli, is saSualebas iZleva mivuaxlovdeT ekonomikuri zrdis mizezebis axsnas.
ekonomikis mdgrad mdgomareobaSi zrdadi mosaxleobis dros kapitali da produqciis gam-
oSveba erT momuSaveze rCeba ucvleli, radganac momuSaveTa raodenoba Tu izrdeba n tempiT,
kapitali da warmoebis moculobac izrdeba n tempiT. maSasadame, mosaxleobis zrdas ar Seu-
Zlia axsnas cxovrebis donis xangrZlivi zrda, vinaidan warmoebis moculoba erT momuSaveze
gaangariSebiT mdgrad mdgomareobaSi mudmivi rCeba. Tumca mosaxleobis zrdas SeuZlia
axsnas produqciis mTliani gamoSvebis uwyveti zrda.
meore, mosaxleobis zrdas SeuZlia mogvces damatebiTi axsna imisa, Tu ratomaa erTi
qveyana mdidari, meore – Raribi. ganvixiloT mosaxleobis zrdis daCqarebis Sedegebi. nax. 10-
ze naCvenebia, rom mosaxleobis zrdis tempis mateba n1-dan n2-mde amcirebs mdgradi
mdgomareobis kapitalSeiaraRebas k1*-dan k2*-mde. ramdenadac k* mcirdeba, xolo y*=f(k*), im-
denad mwarmoebluroba y* agreTve mcirdeba. amdenad, solous modeli gviCvenebs, rom mo-
saxleobis zrdis maRali tempebis mqone qveynebs eqnebaT mSp-s ufro dabali done mo-
saxleobis erT sulze.
mesame, mosaxleobis zrda gavlenas axdens kapitalis dagrovebis doneze owros wesis
mixedviT. gavixsenoT, rom erT momuSaveze moxmareba tolia
𝒄=𝒚−𝒊
radganac warmoebis mdgradi moculoba aris f(k*), xolo mdgradi mdgomareobis investi-
ciebi – (δ+n)k*, moxmarebis mdgradi done SeiZleba ganvsazRvroT, rogorc
𝒄∗ = 𝒇(𝒌∗ ) − (𝜹 + 𝒏)𝒌∗
14
k* done, romelic axdens moxmarebis maqsimizacias iseTia, rom
𝑴𝑷𝑲 = 𝜹 + 𝒏
anu Sesabamisad
𝑴𝑷𝑲 − 𝜹 = 𝒏
oqros wesis mixedviT mdgrad mdgomareobaSi kapitalis zRvrul produqts gamoklebu-

li cveTa tolia mosaxleobis zrdis tempis.
nax. 10. mosaxleobis zrdis gavlena. mosaxleobis

zrdis tempis mateba n grafiks maRla gadaaadgilebs,
romelic warmoadgens mosaxleobis zrdas da
kapitalis cveTas. axali mdgradi mdgomareobisTvis
damaxasiaTebelia kapitalis naklebi maragi erT mo-
muSaveze. maSasadame, solous modeli gviCvenebs, rom
qveyanas, romelsac gaaCnia mosaxleobis ufro maRali
zrdis tempi, eqneba naklebi kapitalSeiaraReba da
aqedan gamomdinare, ufro naklebi Semosavlebi.
4. teqnologiuri progresi
amjerad solous modelSi CavrTod teqnologiuri progresi – ekonomikuri zrdis

mesame wyaro. aqamde igulisxmeboda Sromisa da kapitalis danaxarjebisa da saqonlisa da
momsaxurebis warmoebis moculobas Soris Tanafardobis mudmivoba. magram, modeli SeiZleba
SevcvaloT ise, rom is moicavdes ekonomikis mwarmoeblurobis zrdas romelime gareSe
faqtoris zemoqmedebis Sedegad.
Sromis efeqtianoba. modelSi teqnologiuri progresis CarTvis mizniT aucilebelia
davubrundeT sawarmoo funqcias, sadac warmoebis saerTo moculoba Y Seefardeba kapitalis
- K da Sromis - L danaxarjebs. aqamde sawarmoo funqcia gamoisaxeboda, rogorc
𝒀 = 𝑭(𝑲, 𝑳)
axla sawarmoo funqcia CavweroT Semdegi saxiT:
𝒀 = 𝑭(𝑲, 𝑳 × 𝑬)
sadac E warmoadgens axal cvlads, romelsac vuwodebT erTi momuSavis Sromis efeqtianobas.
Sromis efeqtianoba damokidebulia samuSao Zalis janmrTelobaze, ganaTlebaze da
kvalifikaciaze.
Semadgeneli L×E warmoadgens samuSao Zalas, romelic izomeba ucvleli efeqtianobis
Sromis erTeuliT. mxedvelobaSi miiReba momuSaveTa raodenoba L da TiToeulis efeqtianoba
E. axali sawarmoo funqciis Sesabamisad warmoebis saerTo moculoba (Y) damokidebulia
kapitalis erTeulisa (K) da samuSao Zalis (L) efeqtiani erTeulis raodenobaze, e.i. L×E-ze.
teqnologiur progresTan dakavSirebiT umartivesi daSvebaa is, rom igi iwvevs E Sromis
efeqtianobis zrdas g mudmivi tempiT. magaliTad, Tu g=0,02, maSin Sromis yoveli erTeulidan
ukugeba weliwadSi 2%-iT gaizrdeba: warmoebis moculoba gaizrdeba ise, rogorc is
15
SeiZleba gazrdiliyo samuSao Zalis weliwadSi 2%-iT zrdis SemTxvevaSi. teqnologiuri
progresis am formas Sromadamzogavi ewodeba, xolo g-s – Sromadamzogavi teqnologiuri
progresis tempi. ramdenadac samuSao Zala L izrdeba n tempiT da Sromis yoveli erTeulidan
(E) ukugeba – g tempiT, efeqtiani Sromis erTeulis saerTo raodenoba (L×E) izrdeba (n+g)
tempiT.
kapitalSeiaraRebis mdgradi done teqnologiuri progresis dros. teqnologiuri
progresis aRwera Sromis efeqtianobis zrdis meSveobiT mas mosaxleobis zrdis
analogiurad aqcevs. Cven aq vaxdenT ekonomikis analizs raodenobriv erTeulebSi, romelic
modis Sromis erTeulze sawyisi efeqtianobiT. davuSvaT, k=K/(L×E) aris kapitali mudmivi
(sawyisi) efeqtianobis Sromis erTeulze, xolo y=Y/(L×E) - warmoebis moculoba mudmivi
efeqtianobis Sromis erTeulze. visargeblebT ra am gansazRvrebiT, SeiZleba CavweroT:
𝒀 = 𝒇(𝒌)
ekonomikis analizi xorcieldeba imave sqemiT, rasac adgili hqonda mosaxleobis zrdis
SemTxvevaSi. toloba, romelic gviCvenebs k-s cvlilebas droTa ganmavlobaSi, axla
gamoiyureba Semdegnairad:
∆𝒌 = 𝒔𝒇(𝒌) − (𝜹 + 𝒏 + 𝒈)𝒌.
am formulis axali elementi g – teqnologiuri progresis tempi Cndeba imdenad, ram-

denadac k aris kapitalis raodenoba mudmivi efeqtianobis Sromis erTeulze gaangariSebiT.
Tu sidide g didia, maSin mudmivi efeqtianobis mqone Sromis erTeulis saerTo raodenoba
izrdeba swrafad, xolo kapitalis nazrdi Sromis amgvar erTeulze SedarebiT mcirea da
SeiZleba uaryofiTic iyos.
rogorc nax. 11-zea naCvenebi, teqnologiuri progresis ganxilvaSi CarTva naklebad
cvlis mdgradobis mdgomareobis analizs. arsebobs k-s erTi done, romelic aRniSnulia k*-
Ti, romlis drosac kapitali da warmoebis moculoba, romelic modis mudmivi efeqtianobis
Sromis erTeulze, ucvlelia. aRniSnuli mdgradi mdgomareoba warmoadgens ekonomikis
grZelvadian wonasworobas.
nax. 4-11. teqnologiuri progresi.

Sromadamzogavi teqnologiuri progresis
gaTvaliswineba gavlenas axdens Cvens
analizze iseve, rogorc mosaxleobis
zrdis faqtoris gaTvaliswineba. axla,
roca k gansazRvrulia, rogorc Sromis
erTeulis kapitalSeiaraReba, romelsac
gaaCnia mudmivi efeqtianoba, teqnologi-
uri progresis Sedegad Sromis yoveli
damatebiTi erTeulidan ukugebis zrda
iwvevs k-s Semcirebas. ekonomikis mdgradi
mdgomareobis dros investiciebi sf(k)
zustad akompensirebs k-s Semcirebas
cveTis, mosaxleobis zrdisa da te-
qnologiuri progresis Sedegad.
teqnologiuri progresis Sedegebi. cxrili #4 teqnologiuri progresis gaTvaliswine-

biT ekonomikuri zrdis modelis zogierTi cvladis cvlilebas gvixasiaTebs. CvenTvis
rogorc ukve cnobilia, mudmivi efeqtianobis Sromis erTeulze arsebuli kapitali k mdgrad
mdgomareobaSi ucvlelia. ramdenadac y=f(k), mudmivi efeqtianobis Sromis erTeulze gam-
oSvebis moculobac agreTve ucvlelia. gavixsenoT, rom Sromis erTeulis raodenoba erT
momuSaveze arsebuli mudmivi efeqtianobiT, izrdeba g tempiT. Sesabamisad, erT momuSaveze
16
gamoSveba Y/L=y×E agreTve izrdeba g tempiT. erToblivi gamoSveba Y=y×(E×L) izrdeba n+g tem-
piT.
cxrili #4
mdgradi zrda solous modelSi teqnologiuri
progresis gaTvaliswinebiT
cvladebi aRniSvnebi zrdis tempi

𝑲
kapitali mudmivi efeqtianobis Sromis erTeulze 𝒌= 0
𝑳×𝑬
warmoebis moculoba mudmivi efeqtianobis Sromis 𝒀
𝒚= = 𝒇(𝒌) 0
erTeulze 𝑳×𝑬
𝒀
warmoebis moculoba erT momuSaveze =𝒚×𝑬 g
𝑳
warmoebis saerTo moculoba 𝒀 = 𝒚 × (𝑳 × 𝑬) n+g
amgvarad, teqnologiuri progresis gaTvaliswinebiT Cvenma modelma sabolood

SeiZleba axsnas, Tu ratom izrdeba wlidan wlamde cxovrebis done calkeul qveynebSi.
garda amisa, Cven vaCveneT, rom teqnologiurma progresma SeiZleba uzrunvelyos erT
momuSaveze produqciis gamoSvebis uwyveti zrda, maSin, roca dazogvis maRali done iwvevs
zrdis maRal tempebs mxolod mdgradi mdgomareobis miRwevis momentamde. rogorc ki
ekonomika aRwevs mdgrad mdgomareobas, erT momuSaveze warmoebis zrdis tempi
damokidebulia mxolod teqnologiuri progresis siCqareze. solous modeli gviCvenebs, rom
mxolod teqnologiur progress SeuZlia axsnas uwyvetad zrdadi cxovrebis done.
modelSi teqnologiuri progresis CarTva cvlis oqros wesis Sesrulebis pirobebsac.
oqros wesi gansazRvravs kapitalis dagrovebis mdgrad dones, romlis drosac xorcieldeba
mudmivi efeqtianobis Sromis erTeulze moxmarebis maqsimizacia. Tu mivyvebiT imave
argumentebs, romlebic adre gamoviyeneT, SevZlebT vaCvenoT, rom moxmarebis mdgradi done
mudmivi efeqtianobis Sromis erTeulze iqneba Semdegi:
𝒄∗ = 𝒇(𝒌∗ ) − (𝜹 + 𝒏 + 𝒈)𝒌∗
moxmarebis mdgradi done maqsimaluri xdeba, Tu
𝑴𝑷𝑲 = 𝜹 + 𝒏 + 𝒈 an 𝑴𝑷𝑲 − 𝜹 = 𝒏 + 𝒈.
amgvarad, oqros wesis mixedviT kapitalis maragis pirobebSi kapitalis wminda

zRvruli produqti (MPK-δ) warmoebuli produqciis moculobis nazrdis tempis (n+g) tolia.
ramdenadac realur pirobebSi ekonomika ganicdis rogorc mosaxleobis zrdis, aseve
teqnologiuri progresis gavlenas, aucilebelia am pirobebis gamoyeneba kapitalis siWarbisa
Tu ukmarisobis gamosavlenad oqros wesis mixedviT mdgrad mdgomareobasTan mimarTebaSi.
5. dazogva, ekonomikuri zrda da ekonomikuri politika
solous modelis safuZvelze Cven avxseniT ekonomikuri zrdis sxvadasxva wyaroebs

Soris urTierTkavSiri. vsargeblobT ra am TeoriiT, gadavideT ekonomikuri politikis
analizze. amjerad ganvixilavT sam sakiTxs. pirveli, dazogos Tu ara sazogadoebam meti an
naklebi? meore, ra gavlena SeiZleba iqonios ekonomikurma politikam dazogvis normaze?
mesame, ra gavlena SeiZleba iqonios ekonomikurma politikam teqnologiuri progresis
siCaqareze?
dazogvis normis Sefaseba. solous zrdis modeli gviCvenebs, dazogvis norma Tu
rogor gansazRvravs kapitalSeiaraRebisa da mwarmoeblurobis mdgrad dones. oqros wesis
17
mixedviT mdgrad dones Seesabameba dazogvis normis gansazRvruli mniSvneloba, romelic
uzrunvelyofs erT momuSaveze moxmarebis maqsimums da amgvarad, axdens ekonomikuri
keTildReobis maqsimizacias. es Sedegebi gvexmareba pasuxi gavceT ekonomikuri politikis
pirvel kiTxvas: aris Tu ara ekonomikaSi dazogvis norma Zalian dabali, Zalian maRali Tu
optimaluri?
Tu kapitalis zRvruli produqti cveTis gamoklebiT maRalia, vidre warmoebis
moculobis zrdis tempi, maSin ekonomika funqcionirebs kapitalis im raodenobiT, romelic
ufro naklebia, vidre oqros standartis mixedviT. am SemTxvevaSi dazogvis normis zrda
sabolood migviyvans mdgrad mdgomareobamde moxmarebis ufro maRali donis pirobebSi.
meore mxriv, Tu kapitalis wminda zRvruli produqti naklebia, vidre warmoebis moculobis
zrdis tempi, maSin ekonomika funqcionirebs kapitalis Zalian didi raodenobiT da dazogvis
norma unda Semcirdes. imisaTvis, raTa Sevafasod kapitalis dagrovebis saerTo erovnuli
done, aucilebelia warmoebis moculobis zrdis tempi SevadaroT kapitalis wminda ukugebis
sidides.
es Sedareba saWiroebs zrdis tempis (n+g) da kapitalis wminda zRvruli produqtis
(MPK-δ) Sefasebas. aSS-Si realuri mSp izrdeba weliwadSi saSualod 3%-ani tempiT, amitom
n+g=0,03. kapitalis wminda zRvruli produqti SeiZleba gamovTvaloT Semdeg sam faqtorze
dayrdnobiT:
I. kapitalis maragi TiTqmis 2,5-jer metia wliur mSp-ze;
II. kapitalis cveTa Seadgens mSp-s TiTqmis 10%-s;
III. kapitalis wilad modis saerTo wliuri Semosavlis daaxloebiT 30%.
pirveli aRniSnavs, rom k=2,5y, xolo meore – δk=0,1y. amitom,
𝜹𝒌 𝟎, 𝟏𝒚
𝜹= = = 𝟎, 𝟎𝟒
𝒌 𝟐, 𝟓𝒚
e.i. kapitalis maragis daaxloebiT 4% icviTeba yovelwliurad. imisaTvis, rom gam-

ovTvaloT kapitalis zRvruli produqti (I da III faqtebze dayrdnobiT), gavixsenoT, rom
kapitalze Semosavali tolia misi zRvruli produqtis. amitom, kapitalis wili=
(MPK×K)/Y=MPK×(K/Y). axla CavsvaT mniSvnelobebi, romlebic gamomdinareobs I da III
faqtebidan:
𝟎, 𝟑 = 𝑴𝑷𝑲 × 𝟐, 𝟓
es niSnavs, rom
𝟎, 𝟑
𝑴𝑷𝑲 = = 𝟎, 𝟏𝟐
𝟐, 𝟓
amgvarad, kapitalis zRvruli produqti Seadgens 12%-s weliwadSi. kapitalis wminda

zRvruli produqti (MPK-δ) Seadgens daaxloebiT 8%-s weliwadSi da bevrad aRemateba war-
moebis saSualo zrdis temps, romelic weliwadSi 3%-is tolia.
kapitalze maRali Semosavali niSnavs, rom aSS-is kapitalis maragi bevrad naklebia
oqros wesis donesTan SedarebiT. es daskvna ki niSnavs, rom saxelmwifo politika orien-
tirebuli unda iyos dazogvis normisa da investiciebis zrdaze. faqtiurad, ramdenime wlis
ganmavlobaSi es asec xdeboda. kapitaldabandebebis waxaliseba drois xangrZlivi periodis
ganmavlobaSi qveynis ekonomikuri politikis prioritetuli mimarTuleba iyo.
dazogvis normis cvlileba. saxelmwifo politikam erovnuli dazogvis zrda ori gziT
SeiZleba gamoiwvios: uSualod, saxelmwifo danazogebis zrdiT da iribad – kerZo
danazogebis zrdisaTvis stimulebis SeqmniT.
saxelmwifo danazogi warmoadgens saxelmwifo Semosavlebsa da xarjebs Soris
sxvaobas. Tu xarjebi aWarbebs Semosavlebs, maSin mTavroba dgeba biujetis deficitis winaSe
(rac niSnavs dazogvas minusi niSniT). mTavroba faravs deficits fasiani qaRaldebis gam-
oSvebiT, sxva sityvebiT rom vTqvaT, fulis sesxebiT. rogorc cnobilia, saxelmwifo biuje-
tis deficiti gamodevnis investiciebs. kapitalis Semcirebuli maragi – es aris savalo
18
tvirTis nawili, romelic daekisreba momaval Taobas. meores mxriv, Tu Semosavlebi aWarbebs
xarjebs, mTavrobas gaaCnia biujetis dadebiTi saldo. maSin mas eZleva saSualeba dafaros
erovnuli valis nawili da daiwyos investiciebis stimulireba.
kerZo danazogebma mTavrobis mxridan SeiZleba ganicados sxvadasxva saxis zemoqmedeba.
TiToeuli ojaxis mixedviT danazogebis Taobaze gadawyvetilebis miReba, rasakvirvelia, ar
aris CarTuli solous modelSi, magram SegviZlia vivaraudoT, rom is damokidebulia
kapitalis Semosavlianobaze: rac ufro maRalia kapitalze Semosavali, miT ufro mim-
zidveli xdeba dazogva. sagadasaxado stimulebi, iseTebi, rogoricaa piradi sapensio an-
gariSebis ganTavisufleba gadasaxadebisagan da korporaciis kapitalSi investiciebis SeRa-
vaTiani dabegvra zrdis kapitalze Semosavlebs da amgvarad, astimulirebs kerZo dazogvas.
teqnologiuri progresis waxaliseba. solous modeli gviCvenebs, rom mosaxleobis erT
sulze Semosavlebis mudmivi zrda ganpirobebulia teqnologiuri progresiT. Tumca solous
modeli teqnologiur progress ganixilavs, rogorc egzogenur faqtors; is ver xsnis mas.
samwuxarod, teqnologiuri progresis determinantebi dReisaTvis arasakmarisadaa
Seswavlili.
miuxedavad amisa, mravali saxelmwifo politika orientirebulia teqnologiuri pro-
gresis stimulirebaze samecniero kvlevebis waxalisebis gziT. magaliTad, sapatento sistema
axali produqciis gamomgonebels aZlevs droebiT monopolias. sagadasaxado kanoni same-
cniero kvleviT organizaciebs Tavazobs SeRavaTebs. aSS-Si arsebuli samTavrobo saagento,
kerZod, erovnuli samecniero fondi, axdens fundamentur gamokvlevaTa subsidias. msgavsi
saxelmwifo politika astimulirebs individualur saSualebaTa gamoyenebas teqnologiur
damuSavebaTa sferoSi.
miuxedavad imisa, rom solous modeli warmoadgens karg bazas ekonomikuri zrdis ana-
lizis dasawyebad, is mxolod misi pirveli safexuria. solous modeli Zalian amartivebs
realuri cxovrebis zogierT aspeqts da mTlianad yuradRebis miRma tovebs mas. ekonomikuri
zrdis Semswavleli mecnierebi cdiloben aagon ufro rTuli modeli, romelic maT saSu-
alebas miscems gamoikvlion problemaTa ufro farTo wre.
ufro srulyofili modelebi, Cveulebriv, solous egzogenuri cvladebidan erT-erTs
aqceven endogenur cvladad. magaliTad, solous modeli dazogvis normas ganixilavs,
rogorc egzogenur cvlads. cnobilia, rom moxmareba ganisazRvreba imiT, Tu ramdenis
moxmarebas gadawyvets ojaxi dRes da ramdenis dazogvas – momavlisaTvis.
• keinzma iwinaswarmetyvela, rom moxmarebisadmi zRvruli midrekileba imyofeba erTsa
da nuls Soris da rom moxmarebisadmi saSualo midrekileba mcirdeba Semosavlebis
zrdis kvalobaze. agreTve, mimdinare Semosavali warmoadgens ZiriTad faqtors, ro-
melic gavlenas axdens moxmarebaze. saojaxo biujetebisa da moklevadiani aspeqtebis
Taobaze monacemTa Seswavlam es varaudi daadastura. magram, xangrZlivi periodis
ganmavlobaSi moxmarebis cvlilebebze monacemebi gviCvenebs, rom Semosavlebis
zrdasTan erTad moxmarebisadmi saSualo midrekileba ar icvleba.
• moxmarebis axlandeli gamokvlevebi efuZneba irving fiSeris momxmareblis qcevis
models. am modelSi gamokvleulia droTaSorisi arCevani da is, Tu rogor irCevs
momxmarebeli moxmarebis dones axlandeli da momavali droisaTvis, raTa mTeli
cxovrebis ganmavlobaSi miaRwios keTildReobis yvelaze maRal SesaZlo dones. sanam
momxmarebels eqneba saSualeba isesxos saxsrebi da daagrovos danazogebi, moxmare-
bis done damokidebuli iqneba im resursebis raodenobaze, romelsac momxmarebeli
flobs cxovrebis ganmavlobaSi.
• sasicocxlo ciklis hipoTeza xazs usvams im garemoebas, rom adamianis cxovrebis
ganmavlobaSi Semosavlis cvlilebis winaswar gamocnoba SesaZlebelia da rom
momxmareblebi sargebloben danazogebiT da sasesxo saSualebebiT moxmarebis
cvalebadobis aRmosafxvrelad cxovrebis ganmavlobaSi. hipoTeza gulisxmobs, rom
momxmarebeli damokidebulia rogorc Semosavalze, aseve dagrovebul simdidreze.
• permanentuli (mudmivi) Semosavlis hipoTezis Tanaxmad, Semosavlis cvlileba
SeiZleba iyos rogorc mudmivi, aseve droebiTi. momxmareblebi sesxuloben saxsrebs
da axorcieleben dazogvas imisaTvis, raTa aRmofxvran moxmarebis cvlileba,
19
moxmareba naklebad reagirebs Semosavlebis droebiT cvlilebebze. ZiriTadad,
moxmareba damokidebulia permanentul Semosavlebze.
ekonomikuri zrdis ufro rTuli modelebi cvlian solous modelis moxmarebis fun-
qcias saojaxo meurneobis qcevis TeoriiT. Semdeg, solous modeli mosaxleobis zrdis temps
ganixilavs, rogorc egzogenur sidides. zogierTi ufro srulyofili modelebi aSkarad mo-
icaven iseT cvladebs, rogoricaa gadawyvetilebis miReba bavSvTa raodenobis Taobaze, raTa
gansazRvron ojaxis sididis arCeva Tu rogor zemoqmedebs ekonomikuri zrdis sxva aspeqteb-
ze. SesaZloa, yvelaze mniSvnelovani iyos is, rom ekonomistebi cdiloben Seqmnan modeli
Sromis efeqtianobis zrdis tempisa da Camoyalibebuli donis asaxsnelad. zogierTi
ekonomisti xazs usvams codnisa da Cvevebis mniSvnelobas, romelic miiReba ganaTlebis pro-
cesSi, e.i. adamianuri kapitalis dagrovebas. sxvebi varaudoben, rom teqnologiuri progresi
aris garkveuli ekonomikuri saqmianobis dadebiTi Tanamdevi produqti; am Tanamdev produqts
ewodeba gare efeqti. magaliTad, axali gaumjobesebuli sawarmoo procesebi SeiZleba da-
muSavdes kapitalis dagrovebis msvlelobisas. Tu es mosazreba sworia, maSin kapitalis
dagrovebisgan miRebuli sazogadoebis sargebeli SeiZleba meti iyos, vidre es igulisxmeba
solous modelSi.
solous modeli gviCvenebs, rom cxovrebis donis ganuxrel zrdas SeiZleba hqondes
adgili mxolod teqnologiuri progresis Sedegad. amitom, Cveni warmodgena ekonomikur
zrdaze arasruli iqneba, vidre ar gavigebT imas, Tu rogor zemoqmedebs teqnologiur pro-
gresze kerZo pirebis gadawyvetileba da saxelmwifo politika. jerjerobiT, es is sakiTxia,
romelic Semdgom Seswavlas saWiroebs.
6. ekonomikuri zrdis wyaroebis gaangariSebis meTodebi
aSS-Si realuri mSp izrdeboda weliwadSi saSualod 3%-iani tempiT ukanaskneli 40

wlis ganmavlobaSi. rogor aixsneba aRniSnuli zrda? Cven warmoebis moculobas vukavSirebT
warmoebis faqtorebs – kapitalsa da Sromas, agreTve teqnologias.
aq igulisxmeba warmoebis moculobis zrda sami sxvadasxva wyaros Sesabamisad:
gamoyenebuli kapitalis nazrdiT, SromiTi danaxarjebis nazrdiT da teqnologiis
gaumjobesebiT. amgvari dayofa SesaZleblobas gvaZlevs gavzomoT teqnologiuri progresis
siCqare.
warmoebis faqtorTa danaxarjebis zrda. Tavdapirvelad vnaxoT, Tu ra wvlili Seaqvs
warmoebis faqtorebs produqciis gamoSvebis zrdaSi. davuSvaT, rom teqnologiur
cvlilebebs adgili ar aqvs. maSin sawarmoo funqcia, romelic zomavs Y warmoebas K
kapitaliTa da L SromiT, ar icvleba:
𝒀 = 𝑭(𝑲, 𝑳)
am SemTxvevaSi warmoeba icvleba mxolod gamoyenebuli Sromisa da kapitalis

raodenobis cvlilebis Sedegad.
kapitali. Tavdapirvelad ganvixiloT kapitalis maragis cvlilebis Sedegi. Tu
kapitalis maragi izrdeba ΔK erTeuliT, ramdenad gaizrdeba produqciis gamoSveba?
imisaTvis, rom pasuxi gavceT am kiTxvas, aucilebelia gavixsenoT kapitalis zRvruli
produqtis (MPK) gansazRvreba:
𝑴𝑷𝑲 = 𝑭(𝑲 + 𝟏, 𝑳) − 𝑭(𝑲, 𝑳)
20
kapitalis zRvruli produqti gviCvenebs, ramdenad gaizrdeba warmoeba, Tu kapitali
gaizrdeba 1 erTeuliT. amitom, rodesac kapitali gaizrdeba `ΔK~ erTeuliT, warmoebis
moculoba gaizrdeba daaxloebiT MPK×ΔK.2
magaliTad, davuSvaT, rom kapitalis zRvruli produqti tolia 1/5, e.i. kapitalis
damatebiTi erTeuli warmoebis moculobas zrdis 1/5 erTeuliT. Tu gavzrdiT kapitalis
raodenobas 10 erTeuliT, maSin damatebiTi produqciis raodenoba SeiZleba gamovTvaloT
Semdegnairad:
𝟏
∆𝒀 = 𝑴𝑷𝑲 × ∆𝑲 = × 𝟏𝟎 = 𝟐
𝟓
kapitalis 10 erTeuliT gazrdis SemTxvevaSi miviRebT 2 damatebiT erTeul saboloo

produqts weliwadSi. amgvarad, Cven vsargeblobT kapitalis zRvruli produqtiT imisaTvis,
raTa gadavaqcioT kapitalis sididis cvlileba warmoebis moculobis cvlilebad.
Sroma. axla ganvixiloT Sromis raodenobis cvlilebebi. Tu Sromis raodenoba izrdeba
ΔL erTeuliT, ramdenad gaizrdeba warmoebis moculoba? am kiTxvas vupasuxoT iseve, rogorc
kapitalis zrdis SemTxvevaSi. Sromis zRvruli produqti MPL gviCvenebs, ramdenad gaizrdeba
produqciis gamoSveba, Tu Sroma gaizrdeba 1 erTeuliT, e.i.
𝑴𝑷𝑳 = 𝑭(𝑲, 𝑳 + 𝟏) − 𝑭(𝑲, 𝑳)
amitom, roca Sromis raodenoba izrdeba ΔL erTeuliT, produqciis warmoeba gaizrdeba

daaxloebiT MPL×ΔL.
magaliTisaTvis davuSvaT, rom Sromis zRvruli produqti tolia 2, e.i. Sromis
damatebiTi erTeuli warmoebis moculobas zrdis 2 erTeuliT. Tu Sromis raodenobas
gavzrdiT 10 erTeuliT, maSin damatebiT warmoebuli produqciis moculoba SeiZleba
gaviangariSoT Semdegi saxiT:
∆𝒀 = 𝑴𝑷𝑳 × ∆𝑳 = 𝟐 × 𝟏𝟎 = 𝟐𝟎
Tu gaizrdeba SromiTi danaxarjebi 10 erTeuliT, weliwadSi miviRebT produqciis

damatebiT 20 erTeuls. amgvarad, Sromis zRvruli produqti SeiZleba gamoviyenoT warmoebis
moculobaSi cvlilebebis gasazomad.
Sroma da kapitali. axla ganvixiloT ufro realisturi SemTxveva, roca warmoebis
orive faqtori icvleba erTdroulad. davuSvaT, rom kapitalis raodenoba izrdeba ΔK, xolo
Sromis raodenoba - ΔL sididiT. produqciis warmoebis zrda am SemTxvevaSi ganisazRvreba
ori faqtoriT: kapitalisa da Sromis nazrdiT. Cven SegviZlia es nazrdi davyoT mis or
wyarod, ori faqtoris zRvruli produqtis sididis gamoyenebiT:
∆𝒀 = (𝑴𝑷𝑲 × ∆𝑲) + (𝑴𝑷𝑳 × ∆𝑳)
frCxilebSi pirveli Sesakrebi aris warmoebis gadideba kapitalis moculobis zrdis

Sedegad, xolo meore – SromiTi danaxarjebis Sedegad. es toloba gviCvenebs, rogor
gavanawiloT zrda ori wyaros mixedviT.
axla gardavqmnaT bolo toloba formulaSi, romlis daxmarebiTac ioli iqneba
arsebuli monacemebis interpretacia. zogierTi algebruli gardaqmnis Semdgom is Semdeg
saxes miiRebs:3
2 yuradReba mivaqcioT sityvas `daaxloebiT~. mocemuli pasuxi mxolod miaxloebiTia, ramdenadac

kapitalis zRvruli produqti icvleba: is mcirdeba kapitalis zrdis kvalobaze. zusti pasuxisaTvis
aucilebelia gaviTvaliswinoT, rom kapitalis yovel erTeuls gaaCnia sxvadasxva zRvruli produqti.
magram, Tu K-s cvlileba ar aris didi, maSin varaudi mudmiv zRvrul produqtze sakmaod sarwmunoa.
3 maTematikuri SeniSvna: imisaTvis, rom davrwmundeT imaSi, rom Semdegi toloba winandelis eqvivalen-
turia, SevniSnoT, rom SeiZleba misi orive nawilis gamravleba Y-ze da amgvarad, gamovricxoT Y tolo-
bis samive adgilidan. Cven SegviZlia agreTve SevamciroT K mricxvelSi da pirveli Sesakrebis mniS-
21
∆𝒀 𝑴𝑷𝑲 × 𝑲 ∆𝑲 𝑴𝑷𝑳 × 𝑳 ∆𝑳
=( ) +( ) .
𝒀 𝒀 𝑲 𝒀 𝑳
es toloba ufardebs warmoebis nazrdis temps (∆𝒀/𝒀) kapitalis xarjebis nazrdis

tempTan (∆𝑲/𝑲) da Sromis danaxarjebis nazrdis tempTan (∆𝑳/𝑳).
Semdgom, Cven unda movZebnoT saSualeba, raTa gavzomoT bolo Tanafardobis
frCxilebSi arsebuli sidide. rogorc cnobilia, kapitalis zRvruli produqti tolia misi
gamoyenebis realuri fasisa. amitom MPK×K aris kapitalis saerTo ukugeba, xolo (MPK×K)/Y –
kapitalis xvedriTi wili warmoebul produqciaSi. analogiurad, Sromis zRvruli produqti
tolia realuri xelfasisa. amitom MPL×L aris Sromis saerTo anazRaureba, xolo (MPL×L)/Y –
warmoebul produqciaSi Sromis xvedriTi wili. im daSvebidan gamomdinare, rom sawarmoo
funqcias axasiaTebs masStabis mudmivi ukugeba, eileris Teoremis Tanaxmad am ori xvedriTi
wilis jami erTis tolia. am SemTxvevaSi toloba ase Caiwereba:
∆𝒀 ∆𝑲 ∆𝑳
=𝜶 + (𝟏 − 𝜶) ,
𝒀 𝑲 𝑳
sadac α aris saerTo SemosavlebSi kapitalis, xolo (1-α) – Sromis xvedriTi wili.
bolo toloba gvaZlevs martiv formulas, romelic gviCvenebs warmoebis faqtorTa
xarjebis cvlileba Tu ra gavlenas axdens gamoSvebaze. kerZod, Cven unda gavamravloT
danaxarjTa TiToeuli elementis nazrdis tempi warmoebul produqciaSi maT xvedriT wilze.
statistikidan cnobilia, rom SemosavlebSi kapitalis wili aSS-Si Seadgens daaxloebiT
30%-s, e.i. 0,3-s. amitom, kapitalis raodenobis 10%-ani zrda (ΔK/K=0,10) iwvevs produqciis
gamoSvebis (ΔY/Y=0,03) 3%-ian zrdas. analogiurad, SromiTi danaxarjebis 10%-ani zrda
(ΔL/L=0,10) iwvevs produqciis gamoSvebis (ΔY/Y=0,07) 7%-ian zrdas.
teqnologiuri progresi. aqamde, roca vaanalizebdiT ekonomikuri zrdis wyaroebs,
vTvlidiT, rom sawarmoo funqcia droSi ucvleli iyo. Tumca, praqtikaSi teqnologiuri
progresi aumjobesebs sawarmoo funqcias. danaxarjTa imave moculobis pirobebSi dRes
SeiZleba miviRoT meti, vidre vRebulobdiT warsulSi. gavafarTovoT Cveni analizi masSi
teqnologiuri progresis CarTviT.
teqnologiis cvlilebas viTvaliswinebT sawarmoo funqciis Semdegi CaweriT:
𝒀 = 𝑨𝑭(𝑲, 𝑳)
sadac A aris teqnologiis mimdinare donis sazomi, romelsac ewodeba faqtorTa

erToblivi mwarmoebluroba. axla warmoeba izrdeba aramarto kapitalis an Sromis, aramed
faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis zrdis Sedegadac. Tu faqtorTa erToblivi
mwarmoebluroba izrdeba 1%-iT, xolo danaxarjebis moculoba ar icvleba, maSin warmoebis
moculoba gaizrdeba 1%-iT.
cvladi teqnologia zemoTmocemul tolobas kidev erT Sesakrebs amatebs ekonomikuri
zrdis faqtorebis xvedriT wilTan dakavSirebiT:
∆𝒀 ∆𝑲 ∆𝑳 ∆𝑨
=𝜶 + (𝟏 − 𝜶) +
𝒀 𝑲 𝑳 𝑨
warmoebis faqtorTa erToblivi

kapitalis Sromis
moculobis = + + mwarmoeblurobis
wvlili wvlili
zrdis tempi zrdis wvlili
vnelSi, aseve SevamciroT L marjvena nawilis Sesakrebis mricxvelSi da mniSvnelSi. aRniSnuli alge-
bruli gardaqmna gadaaqcevs mocemul tolobas winandel tolobad.
22
es toloba sakvanZoa teqnologiuri progresis tempis gamosaTvlelad. is avlens da
saSualebas iZleva gavzomoT ekonomikuri zrdis sami wyaro: kapitalis, Sromis raodenobisa
da faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis sididis cvlilebebi.
ramdenadac faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis gamoyofa uSualod SeuZlebelia,
mas zomaven iribad. Cven gagvaCnia monacemebi rogorc warmoebis moculobisa da danaxarjebis
(kapitalisa da Sromis) zrdis, aseve warmoebul produqciaSi kapitalis wilis Taobaze.
warmoebis moculobis zrdis tempisaTvis am monacemebidan da tolobidan gamomdinare
SeiZleba gamovTvalod faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis zrdis xvedriTi wili
ekonomikur zrdaSi.
∆𝑨 ∆𝒀 ∆𝑲 ∆𝑳
= −𝜶 − (𝟏 − 𝜶)
𝑨 𝒀 𝑲 𝑳
sadac ΔA/A aris gamoSvebis zrdis tempis nawili, romelic ar SeiZleba aixsnas
faqtorTa xarjebis cvlilebiT, e.i. faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis wvlili
gamoTvlilia narCeni principiT, rogorc produqciis moculobis zrdis tempi, romelic
rCeba zrdis im determinantTa aRweris Semdeg, romlis gamoTvla iolia. ΔA/A-s zogjer
uwodeben solous naSTs (robert solous pativsacemad, romelmac pirvelma aCvena misi gaan-
gariSebis xerxi).
faqtorTa erToblivi mwarmoebluroba SeiZleba Seicvalos mravali mizeziT.
cvlilebebi Zalian xSirad warmoiqmneba imis gamo, rom warmoebis meTodebze codna perma-
nentulad ganicdis srulyofas. amitom, solous naSTi xSirad ganixileba, rogorc teqnolo-
giuri progresis sazomi. Tumca sxva faqtorebs, iseTebi, rogoricaa ganaTleba da sax-
elmwifo regulireba, SeuZlia gavlena moaxdinon faqtorTa erTobliv mwarmoeblurobaze.
magaliTad, Tu ufro maRali sazogadoebrivi danaxarjebi amaRleben swavlebis xarisxs,
maSin Sroma SeiZleba gaxdes ufro mwarmoebluri da warmoebis moculoba gaizrdeba, rac
asaxavs faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis amaRlebas.
sxva magaliTis saxiT SeiZleba moviyvanoT Semdegi: Tu saxelmwifo regulireba
firmebisgan moiTxovs kapitalis danaxarjebs garemos dabinZurebis Semcirebaze an Sromis
usafrTxoebaze, maSin kapitalis maragi SeiZleba gaizardos produqciis yovelgvari zrdis
gareSe, rac gulisxmobs faqtorTa erToblivi mwarmoeblurobis Semcirebas.
amgvarad, faqtorTa erToblivi mwarmoebluroba moicavs yvelafers, rac cvlis
Tanafardobas warmoebis gazomvad moculobasa da danaxarjebs Soris.
23
თემა – 11. ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება: მონეტარული პოლიტიკა
1. ფულის მიწოდება
“ფულის მიწოდების” ცნება პირველად შემოღებული იქნა მე-5 თავში ყველაზე გამარტივებული
ფორმით და განისაზღვრა, როგორც მოსახლეობის ხელთ არსებული ფულის რაოდენობა. აქვე დავუშვით,
რომ ცენტრალური ბანკი ახდენს ფულის მიწოდების რეგულირებას მიმოქცევაში ფულის რაოდენობის
ზრდისა და შემცირებით ღია ბაზარზე ოპერაციების დახმარებით. უნდა აღვნიშნოთ, რომ ასეთი განმარტება
არ იძლევა ფულის ბაზარზე ამომწურავ წარმოდგენას, ვინაიდან არ ითვალისწინებს საბანკო სისტემის
როლს. ამჯერად, საჭიროა ყოველივე ეს უფრო დაწვრილებით ავხსნათ.
მოცემულ პარაგრაფში ნაჩვენებია, რომ ფულის მიწოდება დამოკიდებულია არა მარტო ცენტრალური
ბანკის პოლიტიკაზე, არამედ კერძო პირების – ფულის მფლობელთა ქცევაზე და ბანკების პოლიტიკაზე,
სადაც ინახება ფული. უპირველეს ყოვლისა, გავიხსენოთ, რომ ფული მოიცავს როგორც მოსახლეობის ხელთ
არსებულ, ასევე საბანკო ანგარიშებზე (მაგალითად, მიმდინარე ანგარიშებზე) არსებულ საშუალებებს,
რომლებიც შეიძლება გამოყენებული იქნას გარიგებების დადებისას. დავუშვათ, M – ფულის მიწოდებაა, C –
ნაღდი ფული, D – მიმდინარე ანგარიშებზე არსებული თანხა. მაშინ
ფულის მიწოდება = ნაღდი ფული + მიმდინარე ანგარიშზე თანხის ჯამი

M = C + D
იმისათვის, რომ გამოვავლინოთ ფულის მიწოდების განმსაზღვრელი ფაქტორები, აუცილებელია

ვიცოდეთ ნაღდ ფულსა და მიმდინარე ანგარიშებზე არსებულ საშუალებებს შორის ურთიერთქმედების
მექანიზმი, აგრეთვე თითოეულ ამ კომპონენტებზე ცენტრალური ბანკის პოლიტიკის გავლენა.
100%-იანი საბანკო დარეზერვება – წარმოვიდგინოთ, რომ ბანკები არ არსებობენ. მაშინ ფული
იარსებებს მხოლოდ ნაღდი ფორმით და მათი ჯამი დაიყვანება მოსახლეობის ხელთ არსებული ფულის
რაოდენობამდე. ჩვენი კვლევის მიზნისთვის დავუშვათ, რომ ეკონომიკაში მიმოიქცევა 1000 ლარი.
ახლა შემოვიღოთ ბანკი. თავდაპირველად დავუშვათ, რომ ისინი ღებულობენ ანაბრებს, მაგრამ
კრედიტებს არ გასცემენ. საშუალებათა ჯამს, რომელიც შეტანილია საბანკო ანგარიშებზე და არ არის
გაცემული კრედიტების სახით, რეზერვები ეწოდება. მათი დიდი ნაწილი თავმოყრილია ცენტრალურ
ბანკებში, ისეთებში, როგორიცა ფედერალური სარეზერვო სისტემა, ინგლისის ბანკი, საქართველოს
ეროვნული ბანკი და ა.შ. და მათი მხოლოდ გარკვეული ნაწილი ინახება ადგილობრივ ბანკებში. ჩვენს
ჰიპოთეზურ შემთხვევაში ყველა ანაბარი გადაიყვანება რეზერვებში: ბანკები მათ ათავსებენ იქ სრული
მოცულობით და გამოაქვთ მაშინ, როდესაც მეანაბრე ხსნის ფულს ანგარიშიდან ან ახდენს ჩეკებით
ანაზღაურებას. ასეთ სისტემას ეწოდება 100%-იანი საბანკო დარეზერვება.
დავუშვათ, რომ ეკონომიკის მასშტაბით მიმოქცევაში არსებული ყველა ფული (1000 ლარი)
მოსახლეობამ შეიტანა ანგარიშზე პირველ ბანკში. ნახ. 1-ზე წარმოდგენილია მისი ბალანსი – აქტივებისა და
პასივების თანაფარდობა. აქტივები ინახება რეზერვებში და შეადგენს 1000 ლარს, ბანკის პასივიც აგრეთვე
შეადგენს 1000 ლარს და წარმოადგენს ბანკის ვალდებულებას მეანაბრის წინაშე. რეალურად, არსებულისაგან
განსხვავებით, მოცემული ბანკი არ გასცემს კრედიტებს და არც ღებულობს მოგებას თავისი აქტივებიდან. ის
შესაძლოა ღებულობდეს საკუთარი კლიენტისაგან მხოლოდ მცირედ ანაზღაურებას მის მიერ გაწეული
ხარჯების დასაფარავად. მეანაბრის დაინტერესება განპირობებულია იმით, რომ ფულის ბანკში შენახვა
უფრო საიმედოა, ვიდრე „მუთაქებში“.
მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება (ლექციების კურსი). ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

პირველი ბანკის ბალანსი
აქტივი პასივი
რეზერვები – 1000 ლარი დეპოზიტები – 1000 ლარი
ნახ. 1. საბანკო ბალანსი 100%-იანი დარეზერვების დროს
როგორია ფულის მიწოდება ეკონომიკაში? პირველი ბანკის შექმნამდე ეკონომიკაში იყო 1000 ლარის
ნაღდი ფული. მისი შექმნის შემდგომ ფულის რაოდენობამ შეადგინა 1000 ლარი მიმდინარე ანგარიშზე.
ანაბრების ყოველი 1 ლარის ნაზრდი შეესაბამება ნაღდი ფულის თანხის 1 ლარით შემცირებას. თუ ბანკები
რეზერვში ათავსებენ ანაბრების 100%-ს, მაშინ საბანკო სისტემა ფულის მიწოდებაზე გავლენას ვერ ახდენს.
ნაწილობრივი საბანკო დარეზერვება – ახლა დავუშვათ, რომ საბანკო ანგარიშიდან საშუალებათა
ნაწილი მიემართება დაკრედიტებაზე – მაგალითად, ეძლევა ოჯახებს ბინების საყიდლად ან საწარმოებს
ძირითად საწარმოო ფონდებში საინვესტიციოდ. ანაბრების მოთხოვნის შემთხვევისათვის ბანკს ყოველთვის
ესაჭიროება გარკვეული რეზერვი. მაგრამ, რადგანაც ახალი ანაბრების შემოდინება ჩვეულებრივ ტოლია
ანგარიშიდან მოხსნილი საშუალებების მოცულობისა, 100%-იანი დარეზერვების მიმართ საჭიროება ქრება.
ამგვარად, ბანკს უჩნდება დაინტერესება კრედიტების შეთავაზებაში. ამ დროს რეზერვებში მიემართება
ანაბრების მხოლოდ გარკვეული ნაწილი. ასეთ სისტემას ეწოდება ნაწილობრივი საბანკო დარეზერვება.
ნახ. 2ა-ზე წარმოდგენილია პირველი ბანკის ბალანსი კრედიტების გაცემის შემდგომ. დავუშვათ, რომ
რეზერვებში განთავსებული ანაბრების წილი (დეპოზიტების დარეზერვების ანუ სარეზერვო ნორმა)
შეადგენს 20%-ს. მაშინ, ანგარიშზე არსებული 1000 ლარიდან, ბანკი 200 ლარს იკავებს რეზერვში, ხოლო
დანარჩენ 800 ლარს გასცემს კრედიტების სახით.
ა. პირველი ბანკის ბალანსი


გაცემული კრედიტები – 800 ლარი
ბ. მეორე ბანკის ბალანსი


გ. მესამე ბანკის ბალანსი

ნახ. 2. საბანკო ბალანსები ნაწილობრივი საბანკო დარეზერვების დროს
მივაქციოთ ყურადღება იმას, რომ კრედიტის გაცემით პირველი ბანკი ზრდის ფულის მიწოდებას 800
ლარით. აქამდე ის შეესაბამებოდა ანაბრებს პირველ ბანკში და შეადგენდა 1000 ლარს. პირველი ბანკის
კლიენტის მიმართ კრედიტის გაცემის შემდეგ ფულის მიწოდებამ შეადგინა 1800 ლარი: მეანაბრეებს

უწინდებურად გააჩნიათ 1000 ლარი მიმდინარე ანგარიშზე და კიდევ 800 ლარი ხელთ აქვთ ნაღდი სახით
მსესხებლებს. ამგვარად, ნაწილობრივი საბანკო დარეზერვების სისტემის დროს ბანკები ქმნიან ფულს.
პირველი ბანკის ოპერაციებით საბანკო სისტემის მიერ ფულის შექმნის პროცესი არ სრულდება. ის
გრძელდება, თუ მსესხებელი (ან სხვა პირი, რომელიც მისგან მიიღებს ფულს ანგარიშზე სხვა რამის
ასანაზღაურებლად) შეიტანს მიღებულ 800 ლარს სხვა ბანკში ანგარიშზე. ნახ. 2ბ-ზე წარმოდგენილია მეორე
ბანკის ბალანსი. მიიღებს რა ანაბარს 800 ლარის ოდენობით, ბანკი 20%-ს (160 ლარი) ათავსებს რეზერვში და
გასცემს კრედიტს 640 ლარის ოდენობით. ამგვარად, ის კიდევ ქმნის ფულს - 640 ლარს. თუ შემდგომ,
აღნიშნული 640 ლარი განთავსდება მესამე ბანკში, მაშინ ის 128 ლარს (20%) განათავსებს რეზერვში და
შეძლებს 512 ლარის ოდენობის კრედიტის გაცემას. ყოველი ახალი ანაბარი და ახალი კრედიტი
განაპირობებს ფულადი მასის ზრდას.
მიუხედავად იმისა, რომ ფულის შექმნის ამ პროცესში მონაწილეობს ბანკების უსასრულო რაოდენობა,
ფულის მიწოდების ზრდა უსაზღვრო სულაც არ არის. დავუშვათ, rr – დეპოზიტების დარეზერვების ნორმაა.
ჩვენს მაგალითში ის 0,2-ის ტოლია. მაშინ, თუ თავდაპირველი ანაბრის თანხა 1000 ლარის ტოლია, მაშინ
ფულის რაოდენობა გაიზრდება შემდეგი თანხით:
თავდაპირველი ანაბრის თანხა = 1000 ლარი
პირველი ბანკის კრედიტის მოცულობა = (1-rr)1000 ლარი
მეორე ბანკის კრედიტის მოცულობა = (1-rr)2 1000 ლარი
მესამე ბანკის კრედიტის მოცულობა = (1-rr)3 1000 ლარი
ფულის მიწოდება = [1+(1-rr)+(1-rr)2+(1-rr)3+…]1000 ლარი = (1/rr)1000 ლარი.
მაშასადამე, რეზერვებში განთავსებული ყოველი 1 ლარი ქმნის ახალ ფულს (1/rr) ლარის ოდენობით.
ჩვენს მაგალითში, rr=0,2 და 1000 ლარის თავდაპირველ ანაბარს შეესაბამება 5000 ლარის ოდენობის ფულადი
მასა.1
ძირითადად, ფულის შექმნის უნარი განასხვავებს ბანკებს სხვა ფინანსური დაწესებულებისაგან.
როგორც მე-2 თავში აღვნიშნეთ, ფინანსური ბაზრის უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია მდგომარეობს რესურსების
გადანაწილებაში იმ პირებიდან, რომლებიც თავიანთი შემოსავლების ნაწილს გადადებენ მომავლისთვის, იმ
პირებზე და საწარმოებზე, რომელთაც ჭირდებათ კრედიტები წარმოების გასაფართოებლად. ამ პროცესს
ფინანსური შუამავლობა ეწოდება. მასში მონაწილეობენ სხვადასხვა ეკონომიკური ინსტიტუტები: ყველაზე
მნიშვნელოვან როლს თამაშობს საფონდო ბირჟა, ობლიგაციების ბაზარი და საბანკო სისტემა. მაგრამ
მხოლოდ ბანკებია უფლებამოსილი შექმნან აქტივები, რომლებიც ფულის მიწოდების ნაწილია (მაგალითად,
მიმდინარე ანგარიშების გახსნით). ფინანსური ინსტიტუტებიდან მხოლოდ ისინი ზემოქმედებენ უშუალოდ
ფულის მიწოდებაზე.
მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ ბანკების მიერ ფულის შექმნა ნაწილობრივი დარეზერვების
დროს არ ნიშნავს ახალი მატერიული ფასეულობის შექმნას. მიმართავს რა რეზერვების ნაწილს კრედიტების
გასაცემად, ბანკები მსესხებლებს საშუალებას აძლევს განახორციელონ გარიგებები და ამით განაპირობებენ
ფულადი საშუალებების მიწოდების ზრდას. მაგრამ ამ დროს მსესხებელი არ ხდება უფრო მდიდარი,
ვინაიდან, ღებულობს რა სესხს, ის ღებულობს აგრეთვე სავალო ვალდებულებას საკუთარ თავზე ბანკის
წინაშე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ფულადი საშუალებების შექმნას საბანკო ოპერაციების შედეგად
მივყავართ მხოლოდ ლიკვიდურობის ამაღლებამდე და არა ეროვნული სიმდიდრის ზრდამდე.
1 maTematikuri SeniSvna. fulis erToblivi miwodebis gaangariSebis bolo etapi efuZneba usasrulod
klebadi geometriuli progresiis algebrul jams. amis Sesabamisad, Tu X gaaCnia 0-dan 1-de mniSvneloba,
maSin 1+x+x2+x3+…=1/(1-x), Cvens SemTxvevaSi x=(1-rr).

2. ფულის მიწოდების მოდელი
შევისწავლეთ რა ბანკების როლი ფულის შექმნაში, შეიძლება უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ მისი
განმსაზღვრელი ფაქტორები. აქ მოყვანილია ფულის მიწოდების მოდელი ნაწილობრივი საბანკო
დარეზერვების დროს. მასში შედის სამი ეგზოგენური ცვლადი.
ფულადი ბაზა B – მოსახლეობის ხელთ არსებული ნაღდი ფულის C და ბანკების რეზერვებში
არსებული ფულის ნიშნების r ჯამი. ის უშუალოდ კონტროლდება ცენტრალური ბანკის მიერ.
დეპოზიტების დარეზერვების ნორმა rr – საბანკო ანაბრების წილი, რომელიც განთავსებულია
რეზერვებში. ის განისაზღვრება ბანკების ეკონომიკური პოლიტიკით და მათი მარეგულირებელი
ნორმატიული აქტებით.
ფულის დეპონირების კოეფიციენტი cr – გვიჩვენებს ნაღდ ფულსა C და მიმდინარე ანგარიშებზე
არსებულ საშუალებებს D შორის ფულადი საშუალებების განაწილების თაობაზე მოსახლეობის
პრეფერენციას.
მოცემული მოდელი გვიჩვენებს ფულის მიწოდების დამოკიდებულებას ფულად ბაზაზე,
დეპოზიტების დარეზერვების ნორმაზე და დეპონირების კოეფიციენტზე. ის საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ
ფულის მიწოდებაზე ცენტრალური ბანკის პოლიტიკის, აგრეთვე ბანკებისა და კერძო პირების
გადაწყვეტილების ზემოქმედების მექანიზმი.
უპირველეს ყოვლისა, განვსაზღვროთ ფულის მიწოდება:
შემდეგ, დეპონირების კოეფიციენტის cr დახმარებით, რომელიც გამოხატავს ნაღდი ფულის თანხის

ანაბრების მოცულობაზე დამოკიდებულებას, გამოვთვალოთ ნაღდი ფულის თანხა:
თუ ამ გამოსახულებას ჩავსვამთ პირველ ტოლობაში, მივიღებთ:
( ) ( )
აქედან ვღებულობთ:
როგორც ამ ტოლობიდან ჩანს, მიმდინარე ანგარიშებზე ფულის რაოდენობა ფულის მიწოდების

პროპორციულია.
გავიხსენოთ, რომ განსაზღვრების თანახმად, ფულადი ბაზა ტოლია ნაღდი ფულისა და რეზერვების
ჯამისა:
დეპოზიტების დარეზერვების ნორმის rr (ანაბრების წილი, რომლებიც განთავსებულია რეზერვებში)

დახმარებით შეიძლება გამოვთვალოთ რეზერვების მოცულობა:
თუ ამ გამოსახულებას და აგრეთვე ნაღდი ფულის ტოლობას ჩავსვამთ ფულადი ბაზის გაანგარიშების

ტოლობაში, მივიღებთ

( ) ( ) ( )
აქედან გამომდინარე:
მოცემული ტოლობა გვიჩვენებს, რომ მიმდინარე ანგარიშებზე არსებული საშუალებების ჯამი

პროპორციულია ფულადი ბაზისა.
ფულის მიწოდების პოვნა შეიძლება მიმდინარე ანგარიშების ჯამის გაანგარიშების ორი ტოლობის
დახმარებით:
შესაბამისად,
ამ ტოლობიდან გამომდინარეობს, რომ ფულის მიწოდება წარმოადგენს სამი ეგზოგენური ცვლადის

ფუნქციას. გავიხსენოთ, რომ ამ დროს ის ფულადი ბაზის პროპორციულია. აღვნიშნოთ პროპორციულობის
კოეფიციენტი (cr+1)/(cr+rr) m ასოთი და მას ვუწოდოთ ფულადი მულტიპლიკატორი:
ფულადი ბაზის ყოველი ლარის ნაზრდზე მოდის ფულის მიწოდების ნაზრდის m ლარი. ფულად
ბაზას, რომელიც ფლობს ფულის მიწოდებაზე მულტიპლიკატორული ზემოქმედების თვისებას, ხშირად
გაძლიარებული აქტივობის ფულს უწოდებენ.
განვიხილოთ შემდეგი მაგალითი: ვთქვათ, ფულადი ბაზა B შეადგენს 500 მლნ ლარს, დარეზერვების
ნორმა rr ტოლია იყო 0,1-ის, ხოლო დეპონირების კოეფიციენტი cr - 0,5. ამ შემთხვევაში, ფულადი
მულტიპლიკატორი ტოლია
ფულის მიწოდება კი შეადგენს
რამდენადაც ფულადი ბაზის ყოველ ლარზე მოდის ფულის საერთო რაოდენობის 2,5 ლარი, ფულის
მიწოდება 1250 მლნ ლარის ტოლია.
ახლა კი შეგვიძლია დავადგინოთ ფულის მიწოდების დამოკიდებულება თითოეულ ზემოთნახსენებ
ეგზოგენურ ცვლადებზე: B, rr და cr.
1. ფულის მიწოდება ფულადი ბაზის პროპორციულია და ამ უკანასკნელის ზრდა იძლევა ფულის
მიწოდების პროპორციულ ზრდას.
2. რაც უფრო დაბალია დეპოზიტების დარეზერვების ნორმა, მით უფრო მაღალია დაკრედიტების
მოცულობა და ფულის მიწოდების მით უფრო მეტი ნაზრდი მოდის რეზერვებში შენახული ლარის
ერთეულზე.

3. რაც უფრო დაბალია დეპონირების კოეფიციენტი, მით უფრო ნაკლები რაოდენობის ნაღდი ფული
აქვს მოსახლეობას ხელთ, მით უფრო მეტია ბანკებში სარეზერვო საშუალებები და შესაბამისად, მით უფრო
მეტია ფულის შექმნაში ბანკების პოტენციალი. ამიტომ, დეპონირების კოეფიციენტის შემცირების
შემთხვევაში ფულადი მულტიპლიკატორი და ფულის მიწოდება იზრდება.
გავაანალიზოთ ცენტრალური ბანკის მიერ ფულის მიწოდების რეგულირების ხერხები მოცემული
მოდელის გამოყენებით.
ფულადი პოლიტიკის სამი ინსტრუმენტი - წინა თავები ეფუძნებოდა ცენტრალური ბანკის მიერ
ფულის მიწოდების პირდაპირი რეგულირების თაობაზე გამარტივებულ დაშვებებს. სინამდვილეში ის
ხორციელდება ირიბად – ან ფულადი ბაზის ცვლილების, ან დეპოზიტების დარეზერვების ნორმის
მეშვეობით. ამ დროს გამოიყენება სამი ინსტრუმენტი – ოპერაციები ღია ბაზარზე, სავალდებულო
რეზერვების ნორმის დაწესება და პროცენტის სააღრიცხვო განაკვეთი (დისკონტის პოლიტიკა).
ოპერაციებს ღია ბაზარზე მიეკუთვნება ცენტრალური ბანკის მიერ სახელმწიფო ობლიგაციების ყიდვა-
გაყიდვა. ფულის მიწოდების ზრდა მიიღწევა იმ ფულის ხარჯზე, რომლებიც გაშვებულია მიმოქცევაში
მოსახლობისგან ობლიგაციების ყიდვის შემთხვევაში, ხოლო მისი შემცირება – მიმოქცევიდან ფულის
ამოღების ხარჯზე ობლიგაციების გაყიდვის შემთხვევაში. ოპერაციები ღია ბაზარზე შერეული ეკონომიკის
მქონე ქვეყნებში ცენტრალური ბანკების მიერ ეკონომიკური პოლიტიკის ყველაზე ხშირად გამოყენებადი
ინსტრუმენტია: მაგალითად, აშშ-ში, ნიუ-იორკის ობლიგაციების ბაზარზე ფედერალური სარეზერვო
სისტემის მიერ ოპერაციები ღია ბაზარზე ტარდება პრაქტიკულად ყოველდღიურად.
სარეზერვო მოთხოვნები წარმოადგენს დეპოზიტების დარეზერვების მინიმალურ ნორმას, რომელიც
დაწესებულია ცენტრალური ბანკის მიერ კომერციული ბანკებისათვის. სავალდებულო რეზერვების ნორმის
ზრდის შემთხვევაში მცირდება ფულადი მულტიპლიკატორის მნიშვნელობა და ფულის მიწოდება.
ეკონომიკური პოლიტიკის ეს ინსტრუმენტი ცენტრალური ბანკების მიერ ყველაზე იშვიათად გამოიყენება.
სააღრიცხვო (დისკონტის) განაკვეთი – ეს საპროცენტო განაკვეთია, რომლის მიხედვითაც
ცენტრალური ბანკები კომერციულ ბანკებს სთავაზობს კრედიტებს. ბანკები ამ კრედიტით სარგებლობენ
მაშინ, თუ მათი საკუთარი რეზერვები სარეზერვო მოთხოვნილებათა შესასრულებლად არასაკმარისია.
სააღრიცხვო განაკვეთის შემცირება, ე.ი. კრედიტების გაიაფება, ასტიმულირებს ბანკებს გააფართოვონ
სესხების მოცულობა ცენტრალური ბანკებიდან ე.წ. “დისკონტური ფანჯრის”2 მეშვეობით. შედეგად, ადგილი
აქვს ფულადი ბაზისა და ფულის მიწოდების ზრდას.
მიუხედავად იმისა, რომ ცენტრალური ბანკის შესაძლებლობები ფულის მიწოდების რეგულირების
თვალსაზრისით ზემოთნახსენები ინსტრუმენტების დახმარებით საკმაოდ ფართოა, მას არ შეუძლია ის
სრულ კონტროლს დაუქვემდებაროს. ფულის ბაზარზე მიწოდების ცვლილებამ შეიძლება ცენტრალური
ბანკისათვის მოულოდნელი ხასიათი მიიღოს ცალკეული ბანკების პოლიტიკის გამო, რომელთა საქმიანობაც
მასზე არ არის დამოკიდებული. მაგალითად, ბანკს შეუძლია შექმნას ჭარბი რეზერვები, რომელიც აჭარბებს
სარეზერვო მოთხოვნებს. რაც უფრო მაღალია მათი მნიშვნელობა, მით უფრო მაღალია დეპოზიტების
დარეზერვების ნორმა და მით უფრო ნაკლებია ფულის მიწოდება. გარდა ამისა, ცენტრალურ ბანკს არ
შეუძლია წინასწარ ზუსტად განსაზღვროს ფულად საშუალებათა მოცულობა, რომლებიც ეძლევათ ბანკებს
დისკონტური ფანჯრის მეშვეობით. ის რაც უფრო ნაკლებია, მით უფრო ნაკლები იქნება ფულადი ბაზა და
შესაბამისად, ფულის მიწოდება. ამიტომ, ცენტრალურ ბანკს ყოველთვის არ ძალუძს მიაღწიოს ფულის
მიწოდებას სასურველი მიმართულებით.
3. ფულზე მოთხოვნა
ახლა განვიხილოთ ფულადი ბაზრის მეორე მხარე და ნათელი მოვფინოთ იმას, თუ რაზეა
დამოკიდებული ფულზე მოთხოვნა. წინა თავებში ის აღწერილი იქნა მარტივი ფუნქციების დახმარებით.
2 `diskonturi fanjara~ (discount window) – bazari, sadac centraluri banki komerciul bankebze gascems
sesxebs gamocxadebuli saaRricxvo ganakveTiT (discount rate).

თავდაპირველად, რაოდენობრივი თეორიის შესაბამისად დავადგინეთ, რომ ფულზე მოთხოვნა შემოსავლის
პროპორციულია, ე.ი.
( )
სადაც k – კონსტანტაა. შემდგომ გამოყვანილი იქნა უფრო ზოგადი და რეალისტური ფუნქცია, რომელიც
რეალურ ფულად საშუალებებზე მოთხოვნის მოცულობას დამოკიდებულს ხდის არა მარტო შემოსავლებზე,
არამედ საპროცენტო განაკვეთზეც:
( ) ( )
ეს ფუნქცია გამოვიყენეთ ჰიპერინფლაციასთან ბრძოლის ხერხების შესწავლისას და IS-LM მოდელის

აგებისას.
იმისათვის, რომ ჯეროვნად გავიგოთ ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია, აუცილებელია უფრო სრულად
გამოვიკვლიოთ ამ სფეროში გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესი. ზუსტად ისევე, როგორც მოხმარების
ფუნქციის აგების საფუძველს წარმოადგენს მომხმარებელთა ქცევის მიკროეკონომიკური მოდელები,
ფულზე მოთხოვნის ფუნქციაც ეფუძნება მიკროეკონომიკურ მოდელებს, რომლებიც გვიხსნიან ფულის
მიმართ ეკონომიკური აგენტების ქცევას. მოცემულ ნაწილში თავდაპირველად ზოგადადაა გაანალიზებული
ფულზე მოთხოვნის მოდელირების ხერხები, ხოლო შემდეგ წარმოდგენილია ერთ-ერთი ცნობილი მოდელი.
ინფლაციის თემაზე საუბრისას, სადაც პირველად განვიხილეთ ფულის ცნება, აღვნიშნეთ, რომ ის
ასრულებს სამ ფუნქციას: ღირებულების საზომის, დაზოგვისა და მიმოქცევის ფუნქციას. ამათგან პირველი
(ღირებულების საზომი ფუნქცია) არ არის დაკავშირებული ფულის მიმართ საჭიროებასთან, რადგანაც
ფასების დაწესებისთვის ნაღდი ფული საჭირო არ არის. ამიტომ, ფულზე მოთხოვნის თეორიაში ძირითადი
ყურადღება ეთმობა ფულის შემდეგ ფუნქციებს: დაზოგვის საშუალებისა და მიმოქცევის საშუალების
ფუნქციებს.
ფულზე მოთხოვნის პორტფელური თეორია - პორტფელური ეწოდება ფულზე მოთხოვნის იმ
თეორიას, რომელიც ყურადღებას ამახვილებს დაზოგვის საშუალების ფუნქციაზე. მასში ხასგასმულია, რომ
ფული – აქტივების ერთ-ერთი ფორმაა. ამ თეორიის ძირითადი პოსტულატი მდგომარეობს იმაში, რომ
ფულის დაგროვებას გააჩნია გარკვეული სპეციფიკა სხვა აქტივებთან შედარებით რისკისა და შემოსავლის
ფაქტორების თვალსაზრისით. კერძოდ, მას მოაქვს საიმედო (ნომინალური) შემოსავალი, მაშინ, როდესაც
აქციებზე და ობლიგაციებზე ფასები შეიძლება შემცირდეს. ამიტომ, ზოგიერთი ეკონომისტის აზრით,
აქტივების ოპტიმალური პორტფელის ფორმირების დროს მოსახლეობა უპირატესობას ანიჭებს ლიკვიდურ
ფულად საშუალებებს.
პორტფელური თეორიის თანახმად, ფულზე მოთხოვნილებები განისაზღვრება სხვადასხვა სახის
აქტივების შეფარდებითი მიმზიდველობით. ის დამოკიდებულია რისკის ხარისხზე და შემოსავლების
დონეზე, რომლებიც უკავშირდება დაგროვების ამ თითოეულ სახეს და აგრეთვე აქტივების საერთო ჯამზე.
მაგალითად, ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია შეიძლება წარმოვადგინოთ შემდეგნაირად:
( ) ( )
სადაც – აქციებზე რეალური მოსალოდნელი შემოსავლები, – ობლიგაციებზე რეალური მოსალოდნელი

შემოსავლები, ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპი, W – მატერიალური აქტივები. –ის ან –ის ზრდის
შემთხვევაში ფულზე მოთხოვნა მცირდება, ვინაიდან სხვა სახის აქტივები უფრო მიმზიდველი ხდება. იგივე
ხდება ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპის ზრდის შემთხვევაშიც. გავიხსენოთ, რომ სიდიდე არის ნაღდი
ფულის დაგროვებაზე რეალური შემოსავალი. W-ს მატების შემთხვევაში ფულზე მოთხოვნილება იზრდება,

რადგანაც იზრდება აქტივების საერთო ღირებულება და შესაბამისად, მათგან თითოეული სახის
დაგროვების აბსოლუტური სიდიდე.
პორტფელური თეორიის თვალსაზრისით, ფულზე მოთხოვნის ფუნქციის L(i,Y) გამარტივებული
განმარტება სრულიად დასაშვებია. პირველი, მასში რეალური შემოსავლის – Y-ის მაჩვენებელი
დაახლოებით ზომავს რეალური აქტივების – W-ს სიდიდეს. მეორე, მასში ერთადერთი ცვალებადი
შემოსავალი – ნომინალური საპროცენტო განაკვეთია, რომელიც ტოლია ობლიგაციებზე რეალურ
შემოსავლებს დამატებული ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპი (i= + ). ამასთან, პორტფელური თეორია
მოითხოვს, რომ ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია შეიცავდეს სხვა აქტივების დაგროვებიდან მოსალოდნელი
შემოსავლების ცვლადებს.
ფულზე მოთხოვნის ანალიზისათვის პორტფელური თეორიის გამოყენების მიზანშეწონილობის
საკითხზე ეკონომისტებს განსხვავებული შეხედულებები გააჩნიათ. ამაზე პასუხი დამოკიდებულია იმაზე,
თუ რომელი სახის აქტივები ითვლება ფულად. (M1)-ის ყველაზე ვიწრო განმარტებით, მას მიაკუთვნებენ
მხოლოდ ნაღდ ფულს და მიმდინარე ანგარიშებზე არსებულ თანხას. მათ ან ძალიან დაბალი შემოსავალი
მოაქვთ, ან საერთოდ არ მოაქვთ. მაგრამ არსებობს სხვა სახის აქტივებიც, რომლებზეც შემოსავალი რისკის
იმავე ხარისხის პირობებში უფრო მაღალია: შემნახველი ანგარიშები, სახაზინო თამასუქები, დეპოზიტური
სერტიფიკატები და ფულადი ბაზრის ურთიერთდაკრედიტების ფონდებში ანგარიშები. ეკონომისტთა
აზრით, ფული (M1) – „დაქვემდებარებული“ ანუ დომინირებადი აქტივია, რომელიც წარმოადგენს ყველაზე
უარეს დაზოგვის საშუალებას სხვა დანარჩენებთან შედარებით. პორტფელურ თეორიას არ ძალუძს
დაასახელოს აღნიშნულ დაქვემდებარებულ ფულად აქტივებზე მოთხოვნის მიზეზები და ასკვნის, რომ მათი
დაგროვება ვერ უზრუნვეყოფს მოსახლეობის აქტივების „ოპტიმალური პორტფელის“ ფორმირებას.
პორტფელური თეორია უკეთ ხსნის ფულზე მოთხოვნის ფორმირების პრობლემას, თუ ამოვალთ
ფულადი მასის უფრო ფართო განმარტებიდან. ასეთი განმარტება ფულის ცნებაში მოიცავს სხვა სახის
აქტივებსაც, რომლებიც უფრო მიმზიდველია ნაღდ ფულთან და მიმდინარე ანგარიშებთან შედარებით
(მაგალითად, შემნახველი ანგარიშები და ფულადი ბაზრის ურთიერთდაკრედიტების ფონდებში
ანგარიშები), რომლებიც შედის M2-ის შემადგენლობაში. მაშინ, მოსახლეობის პრეფერენციების ასახსნელად,
დააგროვონ საშუალებები M2 ფორმით და არა აქციებსა და ობლიგაციებში, რისკისა და შემოსავლების
ფაქტორები საკმაოდ სერიოზულ არგუმენტად გვევლინება. შესაბამისად, თუ ფულზე მოთხოვნის
პორტფელური თეორია მართებულია, ეს მხოლოდ შეიძლება ითქვას M2-ისა და M3-თან, და არა M1-თან
მიმართებაში.
ფულზე ტრანსაქციული მოთხოვნის თეორია - ფულზე მოთხოვნის თეორიას, რომელიც აქცენტს
აკეთებს მათი მიმოქცევის საშუალების როლზე, ეწოდება ფულზე ტრანსაქციული მოთხოვნის თეორია. მათ
აერთიანებთ შემდეგი: ისინი აღიარებენ, რომ ფული – დაქვემდებარებული აქტივია და სხვა სახის
აქტივებისაგან განსხვავებით ის გროვდება მხოლოდ ყიდვების განხორციელების მიზნით. ეს თეორია
ყველაზე უკეთ გვიხსნის, თუ რატომ არ აბანდებს მოსახლეობა მთელ ფულს დომინირებად აქტივებში,
როგორიცაა სახაზინო თამასუქები და შემნახველი ანაბრები, არამედ მაინც ინახავენ ფულის ნაწილს ხელზე
ან მიმდინარე ანგარიშებზე (მხედველობაშია ფული მისი ვიწრო გაგებით).
არსებობს გარიგებათა თეორიის რამდენიმე ვარიანტი და მათგან თითოეული თავისებურად
წარმოგვიდგენს ფულის მიღებისა და გარიგებათა განხორციელების პროცესებს. მათ აერთიანებთ ერთიანი
გაგება ამ სახის აქტივის ნაკლოვანებაზე, რომელიც იძლევა დაბალ მოგებას და აგრეთვე მის უპირატესობაზე,
როგორც გარიგებათა განხორციელების მოხერხებული საშუალების. ადამიანი გაანალიზებს რა ორივე
მომენტს, გადაწყვიტავს, თუ რა რაოდენობის ნაღდი ფული უნდა იქონიოს ხელთ.
იმისათვის, რათა წარმოვადგინოთ ფულზე მოთხოვნის ფუნქცია ტრანსაქციული თეორიის მიხედვით,
მოვიყვანოთ მსგავსი ტიპის ერთ-ერთი ფართოდ ცნობილი მოდელის აგების დაწვრილებითი სქემა. ის
დამუშავებული იქნა XX საუკუნის 50-იან წლებში ეკონომისტების უილიამ ბაუმოლისა და ჯეიმს ტობინის
მიერ და დღემდე რჩება ფულზე მოთხოვნის ერთ-ერთ წამყვან თეორიად.
ნაღდი ფულის მართვის ბაუმოლ-ტობინის მოდელი - ბაუმოლ-ტობინის მოდელი დაწვრილებით
აანალიზებს ნაღდი ფულის დაგროვების უპირატესობებსა და ნაკლოვანებებს. მათი უპირატესობა
მდგომარეობს მოხერხებულობაში: ადამიანი თავს აღწევს ბანკში სიარულის აუცილებლობას ყოველი ყიდვის

განხორციელების დროს. მაგრამ, ამავე დროს ის განიცდის ზარალს, კარგავს რა პროცენტებს, რომლის
მიღებაც შესაძლებელი იქნებოდა, თუ შესაბამის თანხას განათავსებდა შემნახველ ანგარიშზე.
იმისათვის, რათა ნათელი მოვფინოთ ყოველგვარ უპირატესობასა და ნაკლოვანებას, დავუშვათ, რომ
ადამიანმა დაგეგმა წლის განმავლობაში თანდათანობით დახარჯოს Y ლარი (სიმარტივისათვის დავუშვათ,
რომ ფასები და შესაბამისად, რეალური დანახარჯები წლის განმავლობაში არ იცვლება). რა რაოდენობის
ნაღდი თანხა უნდა განკარგოს მან ასეთი მოცულობის დანახარჯების განსახორციელებლად, ე.ი. როგორია
ხელზე არსებული ფულის საშუალო რაოდენობის ოპტიმალური სიდიდე?
განვიხილოთ რამდენიმე ვარიანტი: შესაძლებელია წლის დასაწყისში ანგარიშიდან მოვხსნათ Y ლარი
და თანდათანობით დავხარჯოთ წლის განმავლობაში. ნახ. 3ა-ზე ნაჩვენებია ფულადი თანხა, რომელსაც
ადამიანი განკარგავს თითოეულ მომენტში. წლის დასაწყისისათვის ის ტოლია Y-სა, წლის ბოლოსათვის – 0-
ის, ხოლო წლის განმავლობაში საშუალო რაოდენობა იქნება Y/2.
მეორე ვარიანტი განიხილავს ორგზის ვიზიტს ბანკში წლის განმავლობაში. წლის დასაწყისში ადამიანი
ანგარიშიდან ხსნის Y/2 თანხას, რომელსაც თანდათანობით ხარჯავს ნახევარი წლის განმავლობაში, ხოლო
შემდეგ ღებულობს იმავე ოდენობის თანხას მომდევნო ნახევარი წლის განმავლობაში დასახარჯავად. ნახ. 18-
3ბ-ზე ნაჩვენებია, რომ მფლობელის ხელში ფულადი თანხა წლის განმავლობაში იცვლება Y/2-დან 0-მდე და
საშუალოდ შეადგენს Y/4-ს. შეამცირებს რა ამ საშუალო მნიშვნელობას, მას შეუძლია შეამციროს დანაკარგები
ანაბრებზე მიუღებელი პროცენტების სახით, მაგრამ ამისათვის აუცილებელია ბანკში ორი ვიზიტის
განხორციელება ერთის მაგივრად.
თუ წლის განმავლობაში ადამიანი მიდის ბანკში N-ჯერ და ყოველ ჯერზე ანგარიშიდან ხსნის Y/N
ლარს, ის ამ თანხას ხარჯავს თანაბრად წლის განმავლობაში 1/N პერიოდებით. ნახ. 3გ-დან ჩანს, რომ წლის
განმავლობაში ხელზე არსებული ფულადი თანხა იცვლება Y/N-დან 0-მდე ფარგლებში და მისი საშუალო
წლიური მნიშვნელობა ტოლია Y/(2N).
ნახ. 3. მფლობელის ხელთ არსებული ფულადი თანხის ცვლილება წლის განმავლობაში
როგორ ავირჩიოთ N-ის ოპტიმალური მნიშვნელობა? რაც უფრო მაღალია ის, მით უფრო ნაკლებია
ხელზე ფულის საშუალო რაოდენობა და ნაკლებია მიუღებელი პროცენტების სახით დანაკარგები, მაგრამ

ადამიანი მით უფრო მეტად არაკომფორტულად გრძნობს თავს ბანკში ხშირი ვიზიტების აუცილებლობიდან
გამომდინარე.
პირობითად აღვნიშნოთ ბანკში ვიზიტებთან დაკავშირებული დანახარჯები F მუდმივი სიდიდით,
რომელიც წარმოადგენს ღირებულებით მაჩვენებელს და იზომება ანგარიშიდან ფულის მოხსნასთან
დაკავშირებული დროითი დანახარჯებით (მაგალითად, ბანკში წასვლასა და მოსვლასთან დაკავშირებული
ხარჯები, რიგში დგომა და ა.შ.). დავუშვათ, რომ საათში 12 ლარის ოდენობის გამომუშავებისა და გზაში 15
წუთიანი დროითი დანახარჯების შემთხვევაში F=3 ლარს. საპროცენტო განაკვეთი აღვნიშნოთ i ასოთი; ე.ი. i
არის ის, რაც იკარგება ნაღდი ფულის შენახვის შემთხვევაში, რადგანაც ამ უკანასკნელს პროცენტები არ
მოაქვს.
ნახ. 4. ნაღდი ფულის შენახვაზე დანახარჯები
ახლა შეიძლება ზუსტად გამოვთვალოთ N-ის ოპტიმალური მნიშვნელობა და ფულის ოპტიმალური

რაოდენობა, რომლის ხელზე ქონაც მიზანშეწონილია. ნებისმიერი N-ის შემთხვევაში მისი საშუალო
რაოდენობა შეადგენს Y/(2N), ხოლო დანაკარგები მიუღებელი პროცენტების სახით ტოლია iY/(2N). თუ
ბანკში ყოველ ვიზიტზე დროითი დანახარჯის ღირებულებითი ეკვივალენტი ფასდება F სიდიდით, მისი
საერთო თანხა წლის განმავლობაში ტოლია FN. მიუღებელი პროცენტების თანხასთან ერთად ისინი
შეადგენენ ერთობლივ დანახარჯებს, რაც უკავშირდება ბანკში ვიზიტებს:
erToblivi danaxarji  miuRebeli procentebi  vizitebze danaxarjebi

 iY/(2N)  FN.
რაც უფრო მაღალია ბანკში ვიზიტების რაოდენობა N, მით უფრო მაღალია მასთან დაკავშირებული
დანახარჯები და მით უფრო ნაკლებია მიუღებელი პროცენტების ოდენობა.
ნახ. 4-ზე ნაჩვენებია ერთობლივი დანახარჯების თანხის დამოკიდებულება N-ზე. ის აღწევს მინიმუმს
N-ის ერთადერთი მნიშვნელობის შემთხვევაში. N-ის ოპტიმალური მნიშვნელობა ტოლია:3
√
2
3 maTematikuri SeniSvna. N-is optimaluri mniSvnelobis gantoleba miiReba martivi gaangariSebis

Sedegad. N-is mixedviT erToblivi danaxarjebis funqciis diferencirebis Sedegad vRebulobT:
optimaluri mniSvnelobis dros vRebulobT zemoTmoyvanil formulas N*-Tvis.

N-ის ამ მნიშვნელობის დროს ხელზე არსებული ფულის საშუალო თანხა შეადგენს:
ამ ტოლობიდან გამომდინარეობს, რომ რაც უფრო მაღალია დანახარჯები, რომელიც უკავშირდება ბანკში
ვიზიტებს – F, მით უფრო მაღალია Y და რაც უფრო დაბალია საპროცენტო განაკვეთი i, მით უფრო მეტი
ნაღდი ფული გააჩნია მოსახლეობას ხელზე.
შესაბამისად, ბაუმოლ-ტობინის მოდელი შეიძლება გამოყენებული იქნას ფულზე მოთხოვნის
მოდელად, ვინაიდან ის განიხილავს ნაღდი ფულადი საშუალებების მარაგის ფორმირების ფაქტორებს.
მაგრამ მას შეიძლება ჰქონდეს უფრო ფართო გამოყენებაც. დავუშვათ, რომ ადამიანი განკარგავს აქტივებს
როგორც ფულადი (ნაღდი ფული და მიმდინარე ანგარიშზე არსებული თანხა), ისე არაფულადი (აქციები,
ობლიგაციები) ფორმით. პირველი გამოიყენება გარიგებათა განხორციელების დროს, მაგრამ მას მოაქვს
უმნიშვნელო შემოსავალი. დავუშვათ აგრეთვე, რომ i იყოს სხვაობა შემოსავლებში ფულადი და არაფულადი
აქტივების მიხედვით, ხოლო F - არაფულადი აქტივების ფულად ფორმაში გადაყვანასთან დაკავშირებული
დანახარჯები (მაგალითად, ბროკერის საკომისიო). ბროკერის მოზიდვის ოპტიმალურ სიხშირეზე
გადაწყვეტილება მიიღება ბანკში ვიზიტების ოპტიმალურ სიხშირეზე გადაწყვეტილების მიღების
ანალოგიურად. შესაბამისად, ბაუმოლ-ტობინის მოდელი აღწერს ეკონომიკური აგენტების ხელთ არსებული
ფულადი საშუალებების მარაგის ფორმირების პროცესს. ის გვიჩვენებს, რომ ფულზე მოთხოვნა
პირდაპირპროპორციულია შემოსავლების დონისა Y და უკუპროპორციულია საპროცენტო განაკვეთისა, რაც
ადეკვატურად გამოისახება ფუნქციით L(i,Y).
4. ფიშერის ეფექტი და მონეტარისტული წესი
თუ ფულზე მოთხოვნას მწარმოებლები და მომხმარებლები აყალიბებენ, ფულის მიწოდების მიღმა

სახელმწიფო დგას. როდესაც ეს ეფექტიანი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გატარებას და ფულის
მიწოდების სწორ ორგანიზებას შეძლებს, იქმნება ეკონომიკის მყარი, სტაბილური და არაინფლაციური
განვითარების წანამძღვრები. მაგრამ თუ პრაქტიკას დავეყრდნობით, სახელმწიფო ამა თუ იმ მიზეზის გამო
არც ისე იშვიათად ახდენს ფულის ბაზრის დეზორგანიზებას. ეს მაშინ ხდება, როდესაც ის უზომოდ ზრდის
ფულის მიწოდებას. ასეთ შემთხვევაში იგი ინფლაციური დაავადების გამომწვევ ფაქტორად გადაიქცევა,
რომლისგანაც დიდხანს ზარალდება მთელი ეკონომიკა. სახელმწიფო როცა მოუფიქრებლად ბერავს ფულის
მიწოდებას და საპროცენტო განაკვეთს კრიტიკულად დაბალ ნიშნულამდე ამცირებს, იგი
ლიკვიდურობისათვის განსაკუთრებული მაღალი უპირატესობის მინიჭების პროვოცირებას ახდენს.
დანაზოგის მფლობელი დაბალ საპროცენტო განაკვეთში ხედავს იმ უტყუარ ნიშანს, რომ ფასიანი
ქაღალდები ძვირია და ამიტომ, უარს ამბობს მათ შეძენაზე, ელოდება, ინახავს ფულს თავისთან. ამრიგად,
იზრდება ნეგატიური ზეწოლა კაპიტალდაბანდებებზე.
ამრიგად, ფულის მიწოდების შეუკავებელი ზრდის დროს ფულის ბაზარზე განსაკუთრებული,
ეკონომიკისათვის მეტად საშიში სიტუაცია წარმოიშობა. მისთვის დამახასიათებელია საბაზრო სისტემის
შიგნით კონტაქტების რღვევა, რაც ხელს უშლის ბაზრის წონასწორობის აღდგენას. ფულზე მოთხოვნის
მრუდის დამრეცი მონაკვეთი გვიჩვენებს, რომ ამ მონაკვეთზე ფულის მიწოდების ზრდას არ მოჰყვება
საპროცენტო განაკვეთის შემცირება. მსოფლიო ეკონომიკურ მეცნიერებაში ასეთ სიტუაციას ლიკვიდურობის
ხაფანგს უწოდებენ.
როგორ მდგომარეობაშია ლიკვიდურობის ხაფანგში მოხვედრილი ეკონომიკა? თუ განვიხილავთ
ფულის ბაზარს, იქ სტაბილურად დაბალი საპროცენტო განაკვეთის პირობებში გრძელდება ფულის
მიწოდების ზრდა. იმავდროულად საქონლის ბაზრებზე, რომლებიც მასტიმულირებელ იმპულსებს არიან
მოკლებულნი ფულის ბაზრების მხრიდან, წყდება ინვესტიციების, წარმოებისა და მიწოდების ზრდა.

გამოდის, რომ ეკონომიკაში თავს იყრის მზარდი ფულადი მასა, რომელიც აშკარად მოკლებულია საქონლურ
დაფარვას. ცხადია, ამ უსიამოვნო კონბინაციიდან, ინფლაციის გარდა, არაფერია მოსალოდნელი.
თითქოს ეკონომიკას აქვს ლიკვიდურობის ხაფანგიდან თავის დაღწევის მარტივი შანსი. ეს
დაკავშირებულია რეალური სალაროს ნაშთის (პიგუს) ეფექტთან. მართლაც, ფულის მიწოდების
გაფართოვება ხომ არა მხოლოდ შემოვლით (საპროცენტო განაკვეთის, ინვესტიციებისა და წარმოების
მეოხებით) ახდენს გავლენას ერთობლივ შემოსავალზე, არამედ პირდაპირადაც. და რადგან ეს ასეა, მაშინ
უფრო მაღალი შემოსავლის პირობებში, ეკონომიკური სისტემის მონაწილენი მის ნამატს ხარჯავენ როგორც
მიმდინარე მოხმარებაზე, ისე დანაზოგზეც. ვინაიდან ლიკვიდურობის ხაფანგში მოხვედრილ ეკონომიკაში
მიმდინარეობს ფასების ინფლაციური ზრდა, სუბიექტები, რომლებიც ზუსტად პიგუს ეფექტის შესაბამისად
მოქმედებენ, დაიწყებენ ნაკლების მოხმარებას და მეტის დაზოგვას. მათი ასეთი ქცევა ნაკარნახევია ჯანსაღი
საბაზრო ფსიქოლოგიით, მომავალი ფასების შემცირების იმედით, დანაზოგის რეალური ფასეულობის
შენარჩუნების სურვილით. ადვილი შესამჩნევია, რომ ამ სიტუაციაში იწყება თავის დაღწევა ლიკვიდურობის
ხაფანგიდან: დანაზოგების ნაწილი გადაიქცევა ფულზე დამატებით მოთხოვნად, საპროცენტო განაკვეთი
იწყებს ზრდას, რომელიც ხელს იწყობს ფულის ბაზარზე წონასწორობის დამყარებას.
მაგრამ ასეთი რამ მხოლოდ მაშინ შეიძლება მოხდეს, როცა ნამდვილად არსებობს რეალური სალაროს
ნაშთის ეფექტი. ეს კი ინფლაციით დაავადებული ეკონომიკისათვის ძალიან საეჭვოა. ზემოთ უკვე აღინიშნა,
რომ ინფლაციური გარემოება არა მხოლოდ ფასების ზრდას წარმოშობს, არამედ ძირეულად ცვლის მასთან
დაკავშირებულ სამეურნეო ფსიქოლოგიასაც. ფასების შემცირების შესაძლებლობისადმი უნდობლად
განწყობილ სუბიექტებს უყალიბდებათ ინფლაციური მოლოდინი და თავისი ეკონომიკური
გადაწყვეტილებების მიღებისას მასზე იღებენ ორიენტაციას. ისინი დანაზოგის საზიანოდ ზრდიან
მიმდინარე მოთხოვნას, რაც პიგუს ეფექტის მოქმედების შეწყვეტის ტოლფასია. ამრიგად, ლიკვიდურობის
ხაფანგში მოხვედრილი ეკონომიკა ისევ მასში რჩება.
გამოდის, რომ ფულის ბაზარს არ გააჩნია ლიკვიდურობის ხაფანგიდან თავის დაღწევის მექანიზმი. რა
თქმა უნდა, უმჯობესია არ მოხდეს მასში. მოგრამ თუ ეს მოხდა, თავის დაღწევა შესაძლებელია მხოლოდ
საქონლის ბაზრებზე მოვლენების ხელსაყრელი განვითარების პირობებში. მხედველობაშია, მაგალითად,
საინვესტიციო კლიმატის გაუმჯობესება, ან რაღაც სხვა გარემოებანი, რომელთაც შეუძლიათ ფულის
ბაზარზე სიტუაციის განმუხტვა და ლიკვიდურობის ხაფანგიდან მისი გამოყვანა. საქმე ისაა, რომ ამგვარი
პოზიტიური ცვლილებები ერთობლივი შემოსავლის ზრდაში აისახება, რასაც თან სდევს ფულზე
მოთხოვნის გადიდება, საპროცენტო განაკვეთის ზრდა და სხვა.
თუ ლიკვიდურობის ხაფანგის ეფექტს გავითვალისწინებთ, მაშინ ფულის ბაზრის წონასწორობის
პირობების კორექტირება მოგვიხდება. წონასწორობის აღდგენა ფულის ბაზარზე მხოლოდ მაშინაა
შესაძლებელი, როცა ფულის მიწოდება არ სცილდება ფულის მიწოდების მაქსიმალურად დასაშვებს ზღვარს
( ̅ ). ამიტომ, ფულის ბაზრის წონასწორობის გამოსახატავად არა ერთი, არამედ ორი პირობაა საჭირო:
( ) ̅
როცა სახელმწიფო ფულის ექსპანსიითაა გატაცებული, ეკონომიკას ინფლაცია ემუქრება, თუნდაც

ლიკვიდურობის ხაფანგში მოხვედრის რისკის გამო. ეს კიდევ ყველაფერი როდია. ეკონომიკას სერიოზული
ინფლაციური საშიშროება იმ პირობებშიც ემუქრება, როცა სახელმწიფო უკიდურესად ფრთხილად
მოქმედებს, ცდილობს გააკონტროლოს ფულის მიწოდება, ან მიუახლოვდეს ̅ კრიტიკულ ზღვარს.

ნახ.5. ფულის ბაზარზე წონასწორობის ცვლილება
ნახ. 5-ზე გამოსახულია ლიკვიდურობის ხაფანგისგან შორსმყოფი ფულის ბაზრის მექანიზმის

სისტემები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ფულის მიწოდების ყველა მნიშვნელობა ̅ მაქსიმალურ დონეზე
ბევრად მცირეა.
ნახ. 5-ზე ABC დაშტრიხული არით წარმოდგენილი საქონლისა და ფულის ბაზრების
ურთიერთქმედების მექანიზმის არსი გამოიხატება შემდეგში: ქვეყნის ცენტრალური ბანკი ფულის
მიწოდების ზრდის შედეგეად ( -დან -მდე) დამაქვეითებელ ზემოქმედებას ახდენს საპროცენტო
განაკვეთზე, რომელიც r0-დან r1-მდე მცირდება და ფულის ბაზარზე წონასწორობა დამყარდება B წერტილში.
აღნიშნული დაბალი საპროცენტო განაკვეთი იმოქმედებს საქონლისა და მომსახურების ბაზრების
მდგომარეობაზე. ისინი კრედიტის გაიაფებას უპასუხებენ ინვესტიციების, წარმოების, დასაქმებისა და
ერთობლივი შემოსავლის გადიდებით. შემდეგ, საბაზრო პროცესები საწინააღმდეგო მიმართულებით წავა,
გადაინაცვლებს ფულის ბაზარზე. რეალური ერთობლივი შემოსავლის მოცულობის გაფართოვება
გამოიწვევს ფულზე მოთხოვნის ზრდას ( -დან -მდე). შედეგად, საპროცენტო განაკვეთი r1-დან რ0-მდე
ამაღლდება და ფულის ბაზრის წონასწორობა ამჯერად C წერტილში დამყარდება. უნდა აღვნიშნოთ, რომ
საქონლისა და ფულის ბაზრების აღნიშნული ურთიერთქმედების მექანიზმი, როგორც სხვა საბაზრო
მექანიზმები, დროის შედარებით მცირე მონაკვეთებში მოქმედებს. მაშასადამე, ფულის ბაზარი საკმაოდ
სწრაფად გადის გზას A წონასწორობის წერტილიდან C წონასწორობის წერტილამდე.
ვთქვათ, ფულის ბაზარი იმყოფება C წერტილით აღნიშნული წონასწორობის მდგომარეობაში.
დავუშვათ, სახელმწიფო, რომელიც აპირებს კაპიტალდაბანდებებსა და წარმოებას კიდევ ერთი იმპულსი
შეჰმატოს, აფართოვებს ფულის მიწოდებას -მდე. ცხადია, ამით კვლავ ამუშავდება საქონლის ბაზრების
მექანიზმები, რაც ერთობლივი შემოსავლის მორიგ ზრდას გამოიწვევს. მაგრამ ის უკვე სულ სხვაგვარად
განაწილდება, ვიდრე წინათ. ფულის ექსპანსიამ, რომელმაც დააჩქარა საბაზრო სისტემის მექანიზმები,
იმავდროულად ხელი შეუწყო ინფლაციური მოლოდინის განმტკიცებას. ეკონომიკური სუბიექტები,
რომლებიც ამით ხელმძღვანელობენ და თვალს ადევნებენ ფასების ზრდას, ამჯობინებენ შემოსავლის
ნამატის არა იმდენად დაზოგვას, რამდენადაც მის მიმდინარე მოხმარებისათვის გამოყენებას. ამას მოჰყვება
დანაზოგის და, მაშასადამე, ფულზე მოთხოვნის ზრდის დამუხრუჭება. ამიტომ, მოთხოვნის ახალი
მრუდი არა მხოლოდ წინა მრუდზე მარჯვნივ და ზემოთ გაივლის, ის უფრო დამრეცი გახდება და ასახავს იმ
ფაქტს, რომ ფულზე მოთხოვნის ზრდა გაცილებით მდორედ წარიმართება. შესაბამისად, ABC სექტორის
მარჯვნივ მყოფი დაშტრიხული არეს ფართობი შემცირდება.
რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს აქვს უფლება, შემდგომაც გაზარდოს ფულის მიწოდება, განუხრელად
წავიდეს წინ, მართლაც ლიკვიდურობის ხაფანგისკენ. ნახ. 5-ზე ასეთი პოლიტიკური ხაზი წარმოდგენილია
-დან ̅ -ზე გადასვლით. ამასთან, ცხადია, რომ სულ უფრო მოდუნდება ინფლაციის ჭაობში ღრმად
ჩაფლული საქონლის ბაზრების რეაქცია. ამას მოწმობს, მაგალითად, მრუდის ფორმა. გამოდის, რომ
სახელმწიფო რამდენადაც უფრო დაჟინებით ცდილობს სარგებლის განაკვეთის შემცირებას, იმდენად უფრო
ნაკლებ შედეგებს აღწევს, იმდენად უფრო დაბალია მისი ფულადი პოლიტიკის ეფექტიანობა.

როგორც ვნახეთ, ფულის ბაზრის მექანიზმი ფულზე მოთხოვნის, მისი მიწოდების და საპროცენტო
განაკვეთის მხოლოდ მოკლევადიან ცვალებადობებს მაშინ აკავშირებს, როცა მათი გაზომვა მიმდინარე
საშუალო, ან, დავუშვათ, თვიური მაჩვენებელი ხდება. თუ ფულის მიწოდება გაიზარდა, მაშინ, ვთქვათ
ერთი ორი თვის შემდეგ, შეიძლება იმედი ვიქონიოთ, რომ საპროცენტო განაკვეთი რამდენადმე შემცირდება.
მაგრამ დროთა განმავლობაში, ამ ცვალებადობის რხევა შემცირდება და მაშასადამე, ბაზრის მექანიზმის
მუშაობის მოკლევადიანი ეფექტი ნულს მიუახლოვდება. რა თქმა უნდა, ეს არა მხოლოდ ფულის ბაზრის A-
დან C მდგომარეობაში გადაად-გილებას, არამედ სხვა ცვლილებებსაც ეხება.
ახლა განვიხილოთ ფულის ბაზარი გრძელვადიანი პერსპექტივის თვალსაზრისით. აქ ჩვენ დიდი
მოულოდნელობა გველის. ფულის ბაზარზე მოვლენები ისე ვითარდება, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში
საპროცენტო განაკვეთები ყოველგვარ კავშირს კარგავენ ფულის მოთხოვნასა და მიწოდებასთან. მართლაც,
თუ ნახ.5-ით ვიმსჯელებთ, საპროცენტო განაკვეთის სიდიდე, საბაზრო მერყეობის პროცესში
თავდაპირველად მცირდება და შემდეგ აუცილებლად მიდის მაღლა რ0 წონასწორობის ნიშნულამდე. ასე
მრავალჯერ ხდება. გამოდის, რომ საპროცენტო განაკვეთის მოცემული დონე, საერთოდ არაა
დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენჯერ მიმართავს სახელმწიფო ფულის ექსპანსიას და ბოლოს და ბოლოს
მის რა რაოდენობას შემატებს ეკონომიკას. ფულის ბაზრის ეს ფენომენი ეკონომიკურ მეცნიერებაში
ცნობილია ფიშერის ეფექტის სახელწოდებით. შევნიშნოთ, რომ მისი რეალობა დამტკიცებულია
ეკონომეტრიკულ დამუშავებათა ისეთი სერიებით, როცა ერთმანეთს ედარებოდა ფულის ბაზრის
პარამეტრების – საპროცენტო განაკვეთის, ფულის მიწოდების და სხვა (გაანგარიშებული, მაგალითად ხუთი
წლით) გრძელვადიანი მნიშვნელობა.
როგორც ჩანს, ფულის ბაზარი ორი რეჟიმით მუშაობს. პირველია მოკლევადიანი საბაზრო მერყეობის
რეჟიმი, რომლის თავისებურებებსაც უკვე გავეცანით. ფულის ბაზრის მოკლევადიან წონასწორობას
( ) ̅ პირობები განსაზღვრავს. რაც შეეხება გრძელვადიანი წონასწორობის
პირობებს, ის სხვანაირად გამოიყურება. ყოველ შემთხვევაში ერთი რამ ცხადია: საპროცენტო
განაკვეთებისათვის აქ ადგილი არ რჩება.
ფულის ბაზრის წონასწორობის გრძელვადიან პირობას (მას ზოგჯერ მონეტარისტულ წესს, ასევე
ფრიდმენის განტოლებას უწოდებენ) შემდეგი სახე აქვს:
̂ ̂ ̂
ამ განტოლების პირველი ორი ცვლადი ჩვენთვის ცნობილია. ̂ -ით აღნიშნულია ფულის მიწოდების
გრძელვადიანი (საშუალო წლიური) ზრდის ტემპი, ̂ -ით გრძელვადიანი (საშუალო წლიური) მაჩვენებელი,
რომელიც რეალური ერთობლივი შემოსავლის (უცვლელ ფასებში) ცვლილებებს ახასიათებს. ადვილად
შესამჩნევია, რომ მსგავს კატეგორიებს ჩვენ უკვე მოკლევადიანი წონასწორობის პირობების განხილვისას
შევხვდით. მხოლოდ იქ ფულის მიწოდებასა და ერთობლივი შემოსავლის მოცულობების ამსახველი
აბსოლუტური მაჩვენებლები ფიგურირებდნენ, აქ კი პროცენტებში გამოხატული მათი შეფარდებითი
სიდიდეებია მოცემული.
რამდენადმე რთულდება საქმე ფასების ფაქტორის გათვალისწინებით. როგორც ვნახეთ, ფულის
ბაზრის მოკლევადიანი წონასწორობის პირობებში ფასების გავლენა არ იგრძნობა. ეს სავსებით
გამართლებულია, ვინაიდან, სახელმწიფო მოკლევადიან წონასწორობას მხოლოდ იმისათვის არღვევს, რომ
იმოქმედოს საპროცენტო განაკვეთებზე, რომლებშიც თავისი ფულადი პოლიტიკის მიზანს ხედავს.
მომდევნო საბაზრო მერყეობაში, ფულის ბაზრის წონასწორობის ერთი მდგომარეობიდან მეორეში
გადასვლაში ფასები არავითარ მონაწილეობას არ ღებულობენ.
ამასთან, ასეთი საზომები სავსებით უვარგისია გრძელვადიანი წონასწორობის ასახსნელად. ფიშერის
ეფექტის თანახმად, ხანგრძლივ პერსპექტივაში ფულზე მოთხოვნა დამოუკიდებელი ხდება საპროცენტო
განაკვეთების მოძრაობისაგან. ახლა ის ემორჩილება სახელმწიფოს, რომელიც ფულის მიწოდების
ორგანიზაციას ახორციელებს. მაშასადამე, მისი ამოცანები პრინციპულად იცვლება. გრძელვადიანი ფულადი
პოლიტიკის მიზანი ეკონომიკის მყარი, არაინფლაციური ზრდის შენარჩუნება ხდება. თუ ვივარაუდებთ,

რომ ̂ სიდიდე ცნობილია, მაშინ ამ ამოცანის გადასაწყვეტად ( ̂ -ის სწორი მნიშვნელობის შერჩევა)
გასარკვევია, ფასების ზრდის სახელდობრ როგორი ტემპია შესაფერისი ეკონომიკის არაინფლაციური
განვითარებისათვის. ამიტომ, გრძელვადიანი წონასწორობის ტოლობაში ჩნდება ̂ ფასების დონე, რომელიც
ისეთ ეკონომიკას ახასიათებს, სადაც ფულის ბაზარი მუდმივად იმყოფება მოკლევადიანი წონასწორობის
მდგომარეობაში, ანუ უპასუხებს ინფლაციის გამომრიცხავ პირობებს. ვინაიდან სინამდვილეში ასეთი რამ არ
არსებობს, იმის გამო, რომ წონასწორობას დროდადრო სახელმწიფო ძირს უთხრის საპროცენტო განაკვეთის
რეგულირებით, ̂ საანგარიშო ინდიკატორის სახით გვევლინება. ის მიუთითებს იმაზე, თუ როგორ
გაიზრდებოდა ფასები ისეთ პირობებში, როცა სახელმწიფო თავს იკავებს პროცენტების, ინვესტიციებისა და
წარმოების ფულადი რეგულირებისაგან. თუ გავითვალისწინებთ, რომ გრძელვადიან დიაპაზონში ფულის
ბრუნვის სიჩქარის გავლენა უმნიშვნელოა, მივიღებთ ფულის ბაზრის წონასწორობის სწორედ იმ პირობას,
რაც ̂ ̂ ̂ ფორმულაშია გამოსახული.
ფულის ბაზრის შესახებ მსჯელობა რამდენიმე პრინციპული ხასიათის დასკვნის ჩამოყალიბების
შესაძლებლობას იძლევა. ამ საკითხზე მსჯელობისას ძალზე ხშირად გამოვიყენეთ ცნება - “საპროცენტო
განაკვეთი”. ეს არცაა გასაკვირი. როგორც დავრწმუნდით, საბანკო საპროცენტო განაკვეთი ფულის ბაზრის
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რეგულატორია, რომ არაფერი ვთქვათ ისეთ ძლიერ გავლენაზე, რომელსაც იგი
საინვესტიციო მოთხოვნასა და დანაზოგის მიწოდებაზე ახდენს. ზემოთ ჩატარებული ანალიზი
დამაჯერებლად ამტკიცებს, რომ საპროცენტო განაკვეთის საკმაოდ თავისუფალი რყევების გარეშე საბაზრო
სისტემის მექანიზმი ვერ იფუნქციონირებს. თანამედროვე ეკონომიკაში პროცენტები არავითარ შემთხვევაში
არ უნდა იყოს ადმინისტრაციული ძალადობის ობიექტი. თუ სახელმწიფო მიმართავს მბრძანებლურ
ხერხებს, აიძულებს კომერციულ ბანკებს, მიიღონ ანაბრები და გასცენ სესხები ზუსტად განსაზღვრული
ფიქსირებული პროცენტებით, მაშინ მოსალოდნელია საქონლისა და ფულის ბაზრებზე მოქმედი
მექანიზმების არა მარტო შეფერხება, არამედ მთლიანად გაჩერებაც კი. დანაზოგი აუცილებლად იქით
გადაინაცვლებს, სადაც პროცენტი საბაზრო მეთოდებით ყალიბდება, კერძოდ ისეთ ეკონომიკაში, რომელსაც
ჩრდილოვანს ვუწოდებთ. დაიწყება ფულით სპეკულაცია, აყვავდება იატაკქვეშა მევახშეობა. არსებითად
იგივე მოხდება, რაც მაშინ ხდება, როდესაც გონივრულ საზღვრებს სცილდება ფასების ცენტრალიზებული
დაგეგმვა. სპეკულაციურ მაღალ ფასებში გაყიდულ საქონელსა და მომსახურებას ფულიც მიემატება,
რომელიც ოფიციალური ეკონომიკიდან სახელმწიფოს მოუფიქრებელი მოქმედებით ამოვარდება.
შევნიშნოთ, რომ სახელმწიფოს მეტად გაუძნელდება ეკონომიკაში მყოფი ფულის მასის ხელში ჩაგდება, მისი
მოძრაობის როგორღაც გაკონტროლება. ამას კი ინფლაციის მოულოდნელი აფეთქებები მოჰყვება. საბაზრო
სისტემის დაუნგრევლად სახელმწიფოს შეუძლია გამოიყენოს საპროცენტო განაკვეთის დონეზე მოქმედების
არაპირდაპირი მეთოდები, კერძოდ, გაატაროს მოკლევადიანი ფულადი პოლიტიკა. სხვაგვარად ის ვერ
განახორციელებს ისეთ აუცილებელ ფუნქციებს, როგორიცაა მეურნეობის სტრუქტურული და
ანტიინფლაციური რეგულირება. საერთოდ უნდა ვაღიაროთ, რომ თანამედროვე სახელმწიფოს თავის
მარაგში ეკონომიკის მართვის არც ისე ბევრი ხერხი გააჩნია, რომ თავს ნება მისცეს, უარი თქვას
პროცენტების, ინვესტიციებისა და წარმოების ფულად რეგულირებაზე. ასეთი რამ არც შეიმჩნევა
სინამდვილეში.

თემა – 12. სახელმწიფო ვალი
როდესაც მთავრობა ხარჯავს იმაზე მეტს, ვიდრე ღებულობს გადასახადების სახით, ის

სესხულობს ფულს კერძო სექტორიდან ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფინანსებლად. ადრე არსებული
სესხების დაგროვება წარმოადგენს მთავრობის ვალს. მთავრობის ვალის მნიშვნელობის ადეკვატურობის
თაობაზე დებატები აშშ-ში იმდენივე ხნისაა, რამდენიც თვით ეს ქვეყანა. ალექსანდრ ჰამილტონი
ამბობდა, რომ “ეროვნული ვალი, თუკი ის არ არის მეტისმეტი, ჩვენთვის ეროვნული სიკეთის
მომტანია”, მაშინ, როცა ჯეიმს მედისონის აზრით “სახელმწიფოს ვალი სახელმწიფოს უბედურება
იქნება”. რასაკვირველია, ეროვნული კაპიტალის განთავსება ეკონომიკურ პოლიტიკაზე იყო
დამოკიდებული, რითაც აშშ-ის ფედერალურმა მთავრობამ რევოლუციით გამოწვეული სახელმწიფო
ვალი აიღო: რადგანაც ჩრდილოეთის შტატებს გააჩნდათ უზარმაზარი დაუფარავი ვალი, კაპიტალის
გადადინება მოხდა სამხრეთ შტატებში.
ერთ-ერთი ხერხი, რომლითაც შეგვიძლია ვიმსჯელოთ სახელმწიფო ვალის სიდიდეზე, არის მისი
შედარება სხვა ქვეყნების მიერ დაგროვებული ვალის სიდიდეებთან.
1. სახელმწიფო ვალზე ტრადიციული შეხედულება
დავუშვათ, თქვენ ბრძანდებით აშშ-ს კონგრესის საბიუჯეტო სამსახურის ეკონომისტი. თქვენ

ღებულობთ სენატის საბიუჯეტო კომიტეტის თავმჯდომარისგან წერილს:
პატივცემულო ეკონომისტო!
კონგრესი მზადაა განიხილოს პრეზიდენტის წინადადება ყველა გადასახადის 20%-ით შემცირების

თაობაზე. ვიდრე გადავწყვიტავდეთ დავუჭიროთ თუ არა ამ წინადადებას მხარი, ჩვენი კომიტეტი
მოხარული იქნება, თუ მიიღებს თქვენს დასკვნას. ჩვენ არ ვთვლით საჭიროდ სახელმწიფო
დანახარჯების მნიშვნელოვან შემცირებას და ამიტომ, გადასახადების შემცირება გამოიწვევს ბიუჯეტის
დეფიციტის ზრდას. რა გავლენას მოახდენს ეკონომიკაზე გადასახადების შემცირება და ბიუჯეტის
დეფიციტი?
პატივისცემით, კომიტეტის თავმჯდომარე
მანამ, ვიდრე გასცემდეთ პასუხს სენატორს, თქვენ იღებთ ხელში ეკონომიკის სახელმძღვანელოს,
რათა გაარკვიოთ საბიუჯეტო-საგადასახაო პოლიტიკის ასეთი ცვლილებების შედეგები სხვადასხვა
მოდელების თვალსაზრისით.
იმისათვის, რომ გავაანალიზოთ პოლიტიკაში მსგავსი ცვლილებების გრძელვადიანი ეფექტი,
საჭიროა გავიხსენოთ მაკროეკონომიკური წონასწორობის მოდელები. ეს მოდელები გვიჩვენებენ, რომ
გადასახადების შემცირება ასტიმულირებს მომხმარებელთა დანახარჯების ზრდას და იწვევს ეროვნული
დანაზოგის შემცირებას. დანაზოგის შემცირება იწვევს საპროცენტო განაკვეთის ზრდას, რაც
შემაკავებელ ზემოქმედებას ახდენს ინვესტიციებზე. სოლოუს მოდელი გვიჩვენებს, რომ ინვესტიციების
შემცირება თანდათანობით იწვევს კაპიტალშეიარაღების მდგრადი დონისა და წარმოების მოცულობის
შემცირებას. რამდენადაც ამ შემთხვევაში კაპიტალის ამოსავალი ოდენობა ნაკლებია, ვიდრე ოქროს
წესის მიხედვით მდგრად მდგომარეობაში, მდგრადი მდგომარეობის კაპიტალის შემცირება, თავის
მხრივ, ამცირებს მოხმარების ოდენობას და ეკონომიკური კეთილდღეობის დონეს.
ეკონომიკური პოლიტიკის დასახული ცვლილებების მოკლევადიანი შედეგების
გასაანალიზებლად აუცილებელია მივმართოთ IS-LM მოდელს. ეს მოდელი გვიჩვენებს, რომ
გადასახადების შემცირება ასტიმულირებს სამომხმარებლო დანახარჯების ზრდას, რომელიც აისახება IS
მრუდის მარჯვნივ-მაღლა გადაადგილებაში. აღნიშნული მრუდის გადაადგილება იწვევს ერთობლივი

მოთხოვნის მრუდის გადაადგილებას. მოკლევადიან პერიოდში, როდესაც ფასები მოუქნელია,
ერთობლივი მოთხოვნის ზრდა ასტიმულირებს წარმოების მოცულობის ზრდას და ამცირებს
უმუშევრობის დონეს. დროთა განმავლობაში, ფასების ზრდის კვალობაზე ეკონომიკაში აღდგება
წარმოების ბუნებრივი დონე, ხოლო ერთობლივი მოთხოვნის ზრდა გამოიწვევს ფასების დონის
ზრდას.
იმისათვის, რომ ანალიზში ჩავრთოთ საერთაშორისო ვაჭრობის ფაქტორები, აუცილებელია ღია
ეკონომიკის მოდელების გამოყენება. როგორც ღია ეკონომიკის მოდელი გვიჩვენებს, ეროვნული
დაზოგვის შემცირების შედეგად წარმოიშობა საგადასახდელო ბალანსის კაპიტალის მოძრაობის
ანგარიშის დადებითი სალდო და მიმდინარე ოპერაციათა ანგარიშის დეფიციტი. მიუხედავად იმისა,
რომ უცხოეთიდან კაპიტალის მოზიდვა ამსუბუქებს ფისკალური პოლიტიკის ცვლილების
ზემოქმედებას კაპიტალის დაგროვებაზე, ამ დროს მოცემული ქვეყანა სხვა ქვეყნების მოვალე ხდება.
ფისკალური პოლიტიკის ცვლილება აგრეთვე იწვევს მოცემული ქვეყნის ვალუტის კურსის ზრდას, რაც
აიაფებს ამ ქვეყანაში უცხოური წარმოების საქონელსა და მომსახურებას, ხოლო სამამულო წარმოებისას
კი აძვირებს უცხოეთში. მანდელ-ფლემინგის მოდელის თანახმად, ვალუტის კურსის ზრდა და წმინდა
ექსპორტის შემცირება ნაწილობრივ ახდენს წარმოების მოცულობაზე და უმუშევრობაზე საბიუჯეტო
პოლიტიკის ზემოქმედების ნეიტრალიზებას, რომელიც თანდაყოლილია ბიუჯეტის დეფიციტის
ზრდით.
იქონიებთ რა ყველა ამ მოდელს მხედველობაში, შეძლებთ საპასუხო წერილის პროექტის
მომზადებას:
ძვირფასო სენატორო!
გადასახადების შემცირება, რომელიც დაფინანსებულია მთავრობის მიერ სესხის მიღების ხარჯზე,

ეკონომიკაზე გავლენას მოახდენს მრავალი მიმართულებით. გადასახადების შემცირება მაშინვე
გამოიწვევს სამომხმარებლო ხარჯების ზრდას. სამომხმარებლო ხარჯების ზრდა გავლენას ახდენს
ეკონომიკის განვითარებაზე როგორც მოკლევადიან, ისე გრძელვადიან პერიოდში.
მოკლევადიანი პერიოდის განმავლობაში სამომხმარებლო ხარჯების ზრდა იწვევს საქონელსა და
მომსახურებაზე მოთხოვნის ზრდას და ამგვარად, მიგვიყვანს წარმოების მოცულობისა და დასაქმების
დონის ზრდამდე. მაგრამ, ინვესტორებს შორის კონკურენციის გამწვავების გამო საპროცენტო
განაკვეთიც გაიზრდება დანაზოგების მოცულობის შემცირებასთან ერთად. საპროცენტო განაკვეთის
ზრდა შეაფერხებს ინვესტიციებს და სტიმულს მისცემს უცხოური კაპიტალის მოზიდვას. დოლარის
კურსი უცხოურ ვალუტასთან მიმართებაში გაიზრდება, რაც გამოიწვევს ამერიკული ფირმების
კონკურენტუნარიანობის შემცირებას მსოფლიო ბაზარზე.
გრძელვადიანი პერსპექტივისათვის ეროვნული დანაზოგის შემცირება, რომელიც გამოწვეულია
გადასახადების შემცირებით, მიგვიყვანს დაგროვებული კაპიტალის ოდენობის შემცირებასთან და
საგარეო დავალიანების ზრდასთან. ამიტომ, ეროვნული პროდუქტის მოცულობა შემცირდება, ხოლო
მასში საგარეო ვალის ხვედრითი წილი გაიზრდება.
ძნელია შევაფასოდ გადასახადების შემცირების ზემოქმედების შედეგები ქვეყნის ეკონომიკურ
კეთილდღეობაზე. თანამედროვე თაობის ცხოვრება გაუმჯობესდება შემოსავლებისა და დასაქმების
ზრდის წყალობით, თუმცა ძალზედ სავარაუდოა, რომ ერთდროულად გაიზარდოს ინფლაციის
ტემპები. მიმდინარე ბიუჯეტის დეფიციტის შედეგების მძიმე ტვირთი, ძირითადად, მომავალ თაობებს
დააწვება: ისინი დაიბადებიან იმ ქვეყანაში, სადაც დაგროვებული კაპიტალის სიდიდე ნაკლები იქნება,
ხოლო საგარეო ვალის - დიდი.
პატივისცემით,
კონგრესის საბიუჯეტო სამსახურის ეკონომისტი
სენატორი პასუხობს:

პატივცემულო ეკონომისტო!
დიდი მადლობა წერილისათვის. მე ვთვლი, რომ თქვენი მოსაზრება საფუძვლიანია. მაგრამ

ჩვენმა კომიტეტმა გუშინ მოისმინა გამოჩენილი ეკონომისტის აზრი, რომელიც საკუთარ თავს
“რიკარდიანელს” უწოდებს და სულ სხვა დასკვნამდე მივიდა. მან განაცხადა, რომ თავისთავად,
გადასახადების შემცირება ვერ ასტიმულირებს მომხმარებელთა დანახარჯების ზრდას. ის მივიდა
აგრეთვე იმ დასკვნამდე, რომ ბიუჯეტის დეფიციტი არ მიგვიყვანს იმ შედეგებამდე, რომლებზეც
თქვენ მიუთითეთ. როგორ გავიგოთ ეს?
პატივისცემით, კომიტეტის თავმჯდომარე
მომდევნო პარაგრაფების შესწავლის შემდეგ ჩვენ შევძლებთ რიკარდოს ტოლობის თაობაზე

დისკუსიის არსის დეტალების ახსნით პასუხი გავცეთ სენატორს.
2. სახელმწიფო ვალზე რიკარდიანული შეხედულება
მომხმარებელთა ქცევის თანამედროვე თეორიაში ხაზგასმულია, რომ რამდენადაც მომხმარებლები

თავიანთ ქცევებში ითვალისწინებენ მომავლის ინტერესებს, მოხმარება არ შეიძლება დამოკიდებული
იყოს მხოლოდ მიმდინარე შემოსავალზე. მომხმარებლის წინდახედულობას ცენტრალური ადგილი
უჭირავს ფრანკო მოდილიანის სასიცოცხლო ციკლისა და მილტონ ფრიდმენის პერმანენტული
შემოსავლის ჰიპოთეზებში. საბიუჯეტო პოლიტიკის სახელმწიფო ვალზე გავლენის რიკარდიანული
ანალიზი ეფუძნება მომხმარებელთა ქცევის ლოგიკას, რომელიც ითვალისწინებს მომავლის ინტერესებს.
რიკარდოს ტოლობის ლოგიკა. განვიხილოთ, თუ რა რეაქციას გამოიწვევს სენატის საბიუჯეტო
კომიტეტის მიერ ნაგულისხმევი გადასახადების შემცირების პოლიტიკა იმ მომხმარებელში, რომელიც
ფიქრობს მომავალზე. მომხმარებლის მსჯელობა შეიძლება შემდეგნაირი იყოს:
“მთავრობა ამცირებს გადასახადებს ისე, რომ არ გეგმავს სახელმწიფო დანახარჯების შემცირებას.
ცვლის თუ არა ეს პოლიტიკა ჩემს შესაძლებლობებს? გავხდები თუ არა უფრო უზრუნველყოფილი
გადასახადების შემცირების შედეგად? უნდა გავზარდო თუ არა მოხმარება?
ალბათ არა. მთავრობა გადასახადების შემცირებას აფინანსებს ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდის
ხარჯზე. რამდენიმე ხნის შემდეგ ის იძულებული გახდება გაზარდოს გადასახადები იმისათვის, რათა
გადაიხადოს დავალიანება და დაგროვებული პროცენტები. ამგვარად, სინამდვილეში გადასახადების
მიმდინარე შემცირების პოლიტიკა დაკავშირებულია მომავალში მის ზრდასთან. გადასახადების
შემცირება მე უბრალოდ დროებით მაძლევს დამატებით შემოსავალს, რომლის დაბრუნებაც მომიწევს.
მე ვერ მივიღებ ვერავითარ სარგებელს და ამიტომ, მოხმარების საკუთარ დონეს დავტოვებ
უცვლელად”.
მომავალზე მზრუნველ მომხმარებელს ესმის, რომ ახლანდელ დროში არსებული სახელმწიფო
ვალის არსებობა მომავალში გადასახადების ზრდას ნიშნავს. გადასახადების შემცირების დროს,
რომელიც ფინანსდება სახელმწიფო ვალის ზრდის ხარჯზე, გადასახადები თავისთავად არ მცირდება:
ისინი უბრალოდ გადანაწილდება დროში. არც მომხმარებელთა პერმანენტული შემოსავალი იზრდება
და შესაბამისად, არც მოხმარება.
ამ დასკვნამდე შეიძლება სხვა გზითაც მივიდეთ. დავუშვათ, რომ მთავრობა ჩვეულებრივ
მოქალაქეს სესხად აძლევს 1000 ლარს და სთავაზობს 1000 ლარის საგადასახადო შეღავათს. არსებითად,
ასეთი პოლიტიკა იგივეა, რაც მოქალაქისათვის 1000 ლარად ღირებული სახელმწიფო ობლიგაციის
ჩუქება. ობლიგაციის ერთ მხარეს ნათქვამია: “სახელმწიფო, თქვენს მიმართ როგორც ობლიგაციის
მფლობელისა, ვალშია 1000 ლარის ოდენობით პლიუს პროცენტი”. ობლიგაციის მეორე მხარეს
ნათქვამია, რომ “თქვენ, როგორც გადასახადის გადამხდელი, სახელმწიფოს მიმართ ვალში ხართ 1000

ლარის ოდენობით პლიუს პროცენტი”. ობლიგაცია, რომელიც სახელმწიფოს მიერ მოქალაქის მიმართ
საჩუქარია, საბოლოო ჯამში მას არც ამდიდრებს და არც აღარიბებს, რამდენადაც ამ ობლიგაციის
ღირებულება მომავალში მოითხოვება იმავე მოქალაქისგან გადასახადების სახით.
საერთო პრინციპი მდგომარეობს იმაში, რომ სახელმწიფო ვალის ჯამი ტოლია მომავალი
გადასახადების ჯამისა და თუ მომხმარებელი საკმარისად ითვალისწინებს მომავალ მოვლენებს, მაშინ
მომავალი გადასახადები მისთვის ახლანდელის ეკვივალენტური იქნება. შესაბამისად, სახელმწიფო
ხარჯების დაფინანსება ვალის ხარჯზე ტოლფასია მათი დაფინანსებისა გადასახადების ხარჯზე. ეს
თვალსაზრისი ცნობილია, როგორც რიკარდიანული ტოლობა, რომელსაც ასე ეწოდა XIX საუკუნის
გამოჩენილი ეკონომისტის, დავიდ რიკარდოს პატივსაცემად, ვინაიდან მან პირველმა გაამახვილა
ყურადღება ამ თეორიულ არგუმენტზე.1
რიკარდოს ტოლობიდან გამომდინარე დასკვნა მდგომარეობს იმაში, რომ ვალის ხარჯზე
დაფინანსებული გადასახადების შემცირება არ ცვლის მოხმარებას. შინამეურნეობა ზოგავს განკარგვადი
შემოსავლის ნაზრდს, რათა გადაიხადოს მომავალში მოსალოდნელი გაზრდილი საგადასახადო
ვალდებულებები, რომლებიც განპირობებულია მიმდინარე გადასახადების შემცირებით. პირადი
დანაზოგის აღნიშნული ნაზრდი სიდიდით სახელმწიფო დანაზოგის შემცირების ტოლია. ეროვნული
დანაზოგი – რომელიც პირადი და სახელმწიფო დანაზოგების ჯამის ტოლია – უცვლელი რჩება.
ამიტომ, გადასახადების შემცირება არ იწვევს იმავე შედეგებს, რაზედაც მიუთითებს ტრადიციული
ანალიზი.
შევნიშნოთ, რომ რიკარდოს ტოლობის ანალიზის ლოგიკიდან სულაც არ გამომდინარეობს ის,
რომ ფისკალურ პოლიტიკაში ნებისმიერი ცვლილება უსარგებლო იყოს. მას შეუძლია არსებითი
გავლენა იქონიოს მომხმარებელთა დანახარჯებზე, თუკი იწვევენ მიმდინარე და მომავალი სახელმწიფო
დანახარჯების მოცულობის ცვლილებებს. მაგალითად დავუშვათ, რომ მთავრობა დღეს ამცირებს
გადასახადებს იმიტომ, რომ ის გეგმავს მომავალში სახელმწიფო შესყიდვების შემცირებას. თუკი
მომხმარებელი ჩათვლის, რომ გადასახადების აღნიშნული შემცირება არ გამოიწვევს მომავალში
გადასახადების ზრდას, ის საკუთარ თავს ჩათვლის უფრო უზრუნველყოფილად და გაზრდის
მოხმარებაზე დანახარჯებს. მაგრამ, სწორედ არა გადასახადების, არამედ სახელმწიფო დანახარჯების
შემცირება ასტიმულირებს მოხმარებას: სახელმწიფო დანახარჯების მომავალში შემცირების თაობაზე
განცხადება გამოიწვევს მიმდინარე მოხმარების ზრდას თვით არსებული გადასახადების დონის
უცვლელობის შემთხვევაშიც კი, რამდენადაც ეს გულისხმობს, რომ გარკვეული დროის შემდგომ
გადასახადები შემცირდება.
სახელმწიფოს ბიუჯეტური შეზღუდვა. იმისათვის, რომ უკეთ გავარკვიოთ სახელმწიფო ვალსა და
მომავალ გადასახადებს შორის ურთიერთკავშირი, დავუშვათ, რომ ეკონომიკა მხოლოდ ორი პერიოდის
განმავლობაში ფუნქციონირებს. პირველი პერიოდი იყოს ახლანდელი დრო, ხოლო მეორე – მომავალი.
პირველ პერიოდში სახელმწიფომ შეაგროვა T1 გადასახადი, ხოლო შესყიდვების მოცულობამ შეადგინა
G1, მეორე პერიოდში მან შეაგროვა T2 გადასახადი და განახორციელა G2 ოდენობის შესყიდვები. იმასთან
დაკავშირებით, რომ მთავრობას შეუძლია დაუშვას ან ბიუჯეტის დეფიციტი, ან - პროფიციტი,
გადასახადები და დანახარჯები ყოველი ცალკეული პერიოდებისათვის არ არის აუცილებელი
ერთმანეთთან მჭიდროდ იყოს ურთიერთდაკავშირებული.
აუცილებელია გავაანალიზოთ საგადასახადო შემოსულობები ორივე პერიოდის განმავლობაში
როგორ შეეფარდება იმავე პერიოდისათვის არსებულ სახელმწიფო შესყიდვებს. შევნიშნოთ, რომ
პირველ პერიოდში ბიუჯეტის დეფიციტი ტოლია სახელმწიფო ხარჯებს გამოკლებული გადასახადები.
ამგვარად:
1ბედის ირონიით, რიკარდო არ ყოფილა რიკარდიანელი. ის სკეპტიკურად იყო განწყობილი იმ თეორიის მიმართ,
რომელიც ამჟამად მის სახელს ატარებს.

სადაც D – დეფიციტია. მთავრობა ამ დეფიციტს აფინანსებს სახელმწიფო ობლიგაციების შესაბამისი
რაოდენობის გაყიდვით. მეორე პერიოდში სახელმწიფომ უნდა შეაგროვოს დავალიანებისა
(დაგროვებულ პროცენტებთან ერთად) და სახელმწიფო შესყიდვების ასანაზღაურებლად საჭირო
გადასახადები მეორე პერიოდისათვის. აქედან გამომდინარე,
სადაც r – საპროცენტო განაკვეთია.

იმისათვის, რომ ვაჩვენოთ ალგებრული დამოკიდებულება გადასახადებსა და შესყიდვების
მოცულობას შორის, გავაერთიანოთ ზემოთმოცემული ტოლობები. მეორე ტოლობაში ჩავსვათ D
სიდიდე პირველი ტოლობიდან, რომლის შედეგადაც მივიღებთ:
ეს ტოლობა გვიჩვენებს თითოეულ პერიოდში შესყიდვებისა და საგადასახადო შემოსულობების

მოცულობებს შორის დამოკიდებულებას. იმისათვის, რომ უფრო მოხერხებულად გავაანალიზოთ ეს
ტოლობა, ჩავატაროთ გარდაქმნები. რამდენიმე ალგებრული გარდაქმნის შედეგად მივიღებთ:
ეს ტოლობა წარმოადგენს სახელმწიფო ბიუჯეტური შეზღუდვის ტოლობას. ის გვიჩვენებს, რომ

სახელმწიფო შესყიდვების დაყვანილი ღირებულება ტოლია საგადასახადო შემოსულობების დაყვანილი
ღირებულებისა.
სახელმწიფო ბიუჯეტური შეზღუდვა გვიჩვენებს ფისკალურ პოლიტიკაში მიმდინარე
ცვლილებები თუ როგორ უკავშირდება მომავალში პოლიტიკის ცვლილებებს. თუ მთავრობა ამცირებს
პირველი პერიოდის გადასახადებს შესყიდვების შემცირების გარეშე, მაშინ ის მეორე პერიოდს ხვდება
ვალით სახელმწიფო ობლიგაციებით. ამ ვალის არსებობა მთავრობას აიძულებს არჩევანი გააკეთოს
შესყიდვების შემცირებასა და გადასახადების ზრდას შორის.
ნახ. 1-ზე მოყვანილია ფიშერის დიაგრამა, რომელიც გვიჩვენებს გადასახადების შემცირების
გავლენას პირველ პერიოდში მომხმარებლის მდგომარეობაზე იმ პირობით, რომ სახელმწიფო
შესყიდვების მოცულობა არ მცირდება არც პირველ და არც მეორე პერიოდში. პირველ პერიოდში
მთავრობა ამცირებს გადასახადებს T სიდიდით და ამ შემცირებას აფინანსებს სესხის მეშვეობით.
მეორე პერიოდში მთავრობამ უნდა გაზარდოს გადასახადები (1+r)T სიდიდით, რათა დააბრუნოს
ვალები და აანაზღაუროს დაგროვილი პროცენტები. ჯამში, ფისკალური პოლიტიკის ცვლილება
ამაღლებს მომხმარებლის შემოსავალს T სიდიდით პირველ პერიოდში და ამცირებს მას (1+r)T
სიდიდით მეორე პერიოდში. თუმცა, მომხმარებლის შესაძლებლობების ნაკრები უცვლელი რჩება,
რადგანაც მომხმარებლის მთელი ცხოვრების განმავლობაში არსებული შემოსავლების დაყვანილი
სიდიდე რჩება იგივე, რაც იყო ფისკალური პოლიტიკის ცვლილებამდე. ამიტომ, მომხმარებელი ირჩევს
მოხმარების იმავე დონეს, რომელიც მას ექნებოდა გადასახადების შემცირებამდე, რაც გულისხმობს
პირადი დანაზოგის ზრდას გადასახადების შემცირების ტოლი სიდიდით. ამგვარად, სახელმწიფო
ბიუჯეტური შეზღუდვიდან და ფიშერის დროთაშორისი არჩევანის მოდელიდან გამომდინარე
ვღებულობთ რიკარდიანულ შედეგს: სესხების ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირება
გავლენას არ ახდენს მოხმარებაზე.

ნახ. 1. სახელმწიფო ვალის ზრდის ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირება
ფიშერის დიაგრამაზე
მომხმარებლები და მომავალი გადასახადები. რიკარდიანული თვალსაზრისის არსი მდგომარეობს

იმაში, რომ მოხმარებაზე დანახარჯების დონის არჩევის დროს ადამიანები მომავალი გადასახადების
ზომას აფასებენ სახელმწიფო ვალის სიდიდიდან გამომდინარე. მაგრამ, რამდენად წინდახედულები
არიან მომხმარებლები? სახელმწიფო ვალზე ტრადიციული თვალსაზრისის მომხრეები თვლიან, რომ
მომავალი გადასახადების ზომები არ ახდენენ დიდ გავლენას მიმდინარე მოხმარებაზე, როგორც ეს
ნავარაუდევია რიკარდიანული ტოლობით. ქვემოთ მოცემულია მათი ზოგიერთი არგუმენტი:
„ახლომხედველობა“. ეკონომისტები, რომლებიც ემხრობიან რიკარდიანულ თვალსაზრისს
საბიუჯეტო-საგადასახადო პოლიტიკაზე, თვლიან, რომ ადამიანებს მრავალ სხვადასხვა შესაძლო
გადაწყვეტილებებს შორის, მაგალითად, შემოსავლების განაწილებაში მოხმარებასა და დაზოგვას შორის
თანაფარდობის თაობაზე, შეუძლიათ აირჩიონ ოპტიმალური ვარიანტი. ასეთი მომხმარებლები
განსაზღვრავენ მომავალი გადასახადების ზომებს მთავრობის მიერ ახლანდელ დროში შექმნილ
ვალებზე არსებული ინფორმაციის საფუძველზე. ამგვარად, რიკარდიანული თვალსაზრისი ეფუძნება
იმას, რომ ადამიანები ფლობენ საკმარის ცოდნას და მათ ძალუძთ მომავლის განჭვრეტა.
გადასახადების შემცირებაზე ტრადიციული თვალსაზრისის სასარგებლოდ არსებულ
არგუმენტთაგან ერთ-ერთი მდგომარეობს იმაში, რომ ადამიანები აფასებენ მხოლოდ ახლო
პერსპექტივას, რამდენადაც ისინი სრულად ვერ აცნობიერებენ იმას, თუ რა შედეგებამდე შეიძლება
მიიყვანოს ისინი სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტმა. შესაძლებელია, რომ ზოგიერთი მიმართავდეს
ძალიან მარტივ ხერხს პრობლემის გადასაწყვეტად, კერძოდ: შემოსავლის რა ნაწილი უნდა იქნას
შენარჩუნებული დანაზოგის სახით.
დავუშვათ, რომელიმე მომხმარებელი ეფუძნება იმ ვარაუდს, რომ მომავალი გადასახადები იქნება
ისეთივე, როგორიც ამჟამადაა. ეს ადამიანი არ ითვალისწინებს გადასახადების მომავალ ცვლილებას,
რომელიც უკავშირდება მიმდინარე სახელმწიფო პოლიტიკას. სესხების ხარჯზე დაფინანსებული
გადასახადების შემცირებას ეს ადამიანი თავისი პერმანენტული შემოსავლის ზრდად ჩათვლის მაშინ,
როცა ეს სინამდვილეში შეიძლება ასე არ ხდებოდეს. ამიტომ, გადასახადების შემცირება გამოიწვევს
მოხმარების ზრდას და ეროვნული დანაზოგის შემცირებას.
შეზღუდვები სესხის მიღებაზე. სახელმწიფო ვალის როლზე რიკარდიანული თვალსაზრისი
ეფუძნება პერმანენტული შემოსავლის ჰიპოთეზას. ამ ჰიპოთეზის თანახმად, მოხმარება
დამოკიდებულია არა მარტო მიმდინარე, არამედ პერმანენტული შემოსავლის დონეზეც, რომელიც
მოიცავს შემოსავლის ორივე სახეს: მიმდინარეს და მომავალში მოსალოდნელს. რიკარდიანული

თვალსაზრისის თანახმად, სესხების ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირების დროს
მიმდინარე შემოსავალი იზრდება, მაგრამ პერმანენტული შემოსავალი და მოხმარების დონე უცვლელი
რჩება.
ნახ. 2. სახელმწიფო ვალის ზრდა გადასახადების შემცირების დროს ასუსტებს სესხის მიღებაზე
შეზღუდვების ეფექტს
სახელმწიფო ვალზე ტრადიციული შეხედულების მომხრეები ვარაუდობენ, რომ პერმანენტული

შემოსავლის ჰიპოთეზა ბოლომდე მართებული არ არის, რადგანაც მომხმარებლებისთვის არსებობს
შეზღუდვები სესხის მიღებაზე. როგორც ადრე აღვნიშნეთ, სესხის მიღებაზე შეზღუდვების არსებობის
დროს ადამიანს შეუძლია მოიხმაროს მხოლოდ მიმდინარე შემოსავლის ფარგლებში. მისთვის
მოხმარების სიდიდე უმეტესწილად განისაზღვრება მიმდინარე და არა პერმანენტული შემოსავლით;
სესხების ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირება იწვევს მიმდინარე შემოსავლისა და
მოხმარების ზრდას, მიუხედავად იმისა, რომ მომავალი შემოსავალი მცირდება. არსებითად, როდესაც
მთავრობა ამცირებს მიმდინარე და ზრდის მომავალ გადასახადებს, ის ამით თითქოსდა გადასახადების
გადამხდელს სთავაზობს სესხს. მათ, რომლებსაც სურდათ მიეღოთ სესხი, მაგრამ ვერ შეძლეს მისი
მიღება, გადასახადების შემცირება მოხმარების ზრდის საშუალებას აძლევს.
ნახ. 2-ზე ფიშერის დიაგრამის დახმარებით ნაჩვენებია სესხების მიღებაზე შეზღუდვების
არსებობისას სესხების ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირება თუ როგორ იწვევს
მოხმარების ზრდას. როგორც ცნობილია, საბიუჯეტო პოლიტიკაში ასეთი ცვლილებები იწვევს
პირველი პერიოდის შემოსავლების ზრდას T სიდიდით და მეორე პერიოდის შემოსავლების
შემცირებას (1+r)T სიდიდით. მაგრამ ახლა სხვაგვარი შედეგი მიიღება.
მიუხედავად იმისა, რომ შემოსავლის მიმდინარე დაყვანილი ღირებულება რჩება იგივე,
მომხმარებლის შესაძლებლობის ნაკრები ფართოვდება: გადასახადების შემცირება ასუსტებს სესხის
მიღებაზე შეზღუდვების ზემოქმედების ეფექტს, რომელიც პირველი პერიოდის მოხმარების
მოცულობას საშუალებას არ აძლევს გასცდეს მიმდინარე შემოსავლის ფარგლებს. ახლა მომხმარებელს
შეუძლია აირჩიოს არა A, არამედ B წერტილი.
ამგვარად, სახელმწიფო ვალის თაობაზე დებატები იოლად გადაიზრდება ხოლმე მომხმარებელთა
ქცევის შესახებ კამათზე. თუ მრავალი მომხმარებელი ცდილობს მიიღოს კრედიტი მოხმარების ზრდის
მიზნით (მაგრამ ვერ აღწევს ამას), მაშინ სესხების ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირება
ასტიმულირებს მოხმარებას (რასაც ამტკიცებს ტრადიციული მიდგომა). მაგრამ იმ შემთხვევაში,
როდესაც სესხის მიღებაზე შეზღუდვები არ თამაშობს არსებით როლს მომხმარებელთა
უმრავლესობისათვის და თუ პერმანენტული შემოსავლის ჰიპოთეზა მართებულია, მაშინ

მომხმარებლები მხედველობაში ღებულობენ მომავალი გადასახადების ზრდის შესაძლებლობას, რაც
განპირობებულია სახელმწიფო ვალის არსებობით.
მომავალი თაობები. სახელმწიფო ვალზე ტრადიციული თვალსაზრისის სასარგებლო მესამე
არგუმენტი მდგომარეობს შემდეგში: მომხმარებლები ელიან, რომ სავარაუდო მომავალი გადასახადების
გადახდა მოუწევთ არა მათ, არამედ მომავალ თაობებს. მაგალითად დავუშვათ, რომ სახელმწიფო დღეს
ამცირებს გადასახადებს 30 წლიანი ობლიგაციების გამოშვებით ბიუჯეტის დეფიციტის
დასაფინანსებლად, ხოლო შემდგომ, 30 წლის შემდეგ ზრდის გადასახადებს სესხების
ასანაზღაურებლად. ამ შემთხვევაში, სახელმწიფო ვალი წარმოადგენს გადასახადის გადამხდელი
მომდევნო თაობის (რომელთაც მოუწევთ გაზრდილი გადასახადების გადახდა) სიმდიდრის
გადანაწილების საშუალებას ახლანდელი გადასახადის გადამხდელი თაობის სასარგებლოდ (რომლებიც
ნაკლებ გადასახადებს იხდიან). ასეთი გადანაწილების შედეგად ახლანდელი თაობის რესურსები
იზრდება და ის ზრდის მოხმარებას. არსებითად, სესხების ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების
შემცირება ასტიმულირებს მოხმარებას, რამდენადაც ის ახლანდელ თაობას აძლევს მოხმარების ზრდის
შესაძლებლობას მომავალი თაობის ხარჯზე.
ეკონომისტ რობერტ ბაროს მოჰყავს მახვილგონივრული კონტრარგუმენტი რიკარდიანული
პოზიციის მხარდასაჭერად. ის თვლის, რომ რამდენადაც მომავალი თაობა ახლანდელი თაობის
შვილები და შვილიშვილებია, მათი დამოუკიდებელ ეკონომიკურ აგენტებად ჩათვლა არ შეიძლება.
პირიქით - შენიშნავს ის – ახლანდელი თაობა ზრუნავს მომავალ თაობაზე. ალტრუიზმის არსებობა
თაობებს შორის ურთიერთობებში დასტურდება საჩუქრებით, რომლებსაც ადამიანები საკუთარ
შვილებს ჩუქნიან გარდაცვალებამდე, ხშირად - ანდერძის ფორმით. ანდერძების არსებობა ადასტურებს,
რომ ადამიანები სულაც არ ისწრაფვიან ისარგებლონ მოხმარების ზრდის შესაძლებლობებით საკუთარი
შვილების (მომავალი თაობების) ხარჯზე.
ბაროს პოზიციის თანახმად, სინამდვილეში გადაწყვეტილება მიიღება არა ცალკეული პირების
მიერ, რომლებიც ცხოვრობენ შეზღუდული წლებით, არამედ ოჯახების მიერ, რომლებიც არსებობენ
განუსაზღვრელად დიდხანს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადამიანი როცა ღებულობს
გადაწყვეტილებას მოხმარების ოდენობაზე, ხელმძღვანელობს არა მარტო თავისი საკუთარი
შემოსავლების, არამედ საკუთარი ოჯახის წევრების მომავალი შემოსავლების მხედველობაში მიღებით.
სესხების შემცირების ხარჯზე დაფინანსებულმა გადასახადების შემცირებამ შეიძლება მიგვიყვანოს
ცალკეული პირის შემოსავლის ზრდამდე (რომელსაც ის ღებულობს სიცოცხლის განმავლობაში) ისე,
რომ ამან არ გამოიწვიოს მისი ოჯახის პერმანენტული შემოსავლის ზრდა. პირიქით, გადასახადების
შემცირების ხარჯზე მიღებულ დამატებით შემოსავალს ადამიანი მიმართავს არა მოხმარებაზე, არამედ
დაზოგვაზე, რათა ის მემკვიდრეობით დაუტოვოს საკუთარ შვილებს, რომლებსაც მოუწევთ გაზრდილი
გადასახადების გადახდა.
კიდევ ერთხელ შეიძლება დავრწმუნდეთ იმაში, რომ დებატები სახელმწიფო ვალის თაობაზე,
სინამდვილეში მომხმარებელთა ქცევის თაობაზე დებატებია. რიკარდიანული თვალსაზრისით
მომხმარებლები გამოდიან სიტუაციის გრძელვადიანი ანალიზიდან. ბაროს მიერ მოყვანილი ოჯახთა
ქცევის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ დროითი ჰორიზონტი, რომელზეც ახდენს ორიენტაციას
მომხმარებელი (და ასევე სახელმწიფოც), სინამდვილეში უსაზღვროა. რასაკვირველია, მომხმარებლებს
შეუძლიათ არც კი მიიღონ მხედველობაში მომდევნო თაობების მომავალი საგადასახადო
ვალდებულებები, თუკი არასაკმარისად ზრუნავენ საკუთარ შვილებზე. ამ შემთხვევაში სესხების
ხარჯზე დაფინანსებული გადასახადების შემცირება იწვევს მოხმარების ცვლილებას თაობებს შორის
სიმდიდრის გადანაწილების ხარჯზე.
ჩვენი არჩევანი. სახელმწიფო ვალზე სხვადასხვა შეხედულებათა განხილვისას წარმოიშობა ორი
საკითხი:
პირველი - რომელ თვალსაზრისს იზიარებთ? თუკი მთავრობა მიმდინარე პერიოდში ამცირებს
გადასახადებს ბიუჯეტის დეფიციტის ხარჯზე და ზრდის გადასახადებს მომავალში, რა გავლენას
მოახდენს ეს პოლიტიკა ეკონომიკის განვითარებაზე? იქნება თუ არა ის მოხმარების სტიმულირების
ტრადიციულ თვალსაზრისთან შესაბამისობაში? თუ მომხმარებლები მიხვდებიან, რომ მათი

პერმანენტული შემოსავალი უცვლელი რჩება და შეეცდებიან ბიუჯეტის დეფიციტის შედეგების
კომპენსირებას პირადი დანაზოგების უფრო მაღალი დონით?
მეორე, რატომ აირჩიეთ სწორედ ეს თვალსაზრისი? თუკი სახელმწიფო ვალზე ტრადიციულ
შეხედულებას იზიარებთ, მაშინ რა განაპირობებს ამას? თვლით თუ არა, რომ მომხმარებლებმა არ
იციან სახელმწიფო ვალის მიმდინარე ზრდა მომავალში რომ იწვევს გადასახადების ზრდას? თუ ისინი
მხედველობაში არ ღებულობენ გადასახადების ზრდის შესაძლებლობას მომავალში (ან სესხის
მიღებაზე შეზღუდვების არსებობის გამო, ან იმიტომ, რომ ზრდადი გადასახადების გადახდა მოუწევთ
მომავალ თაობებს, რომელთანაც არ იმყოფებიან ეკონომიკურ ურთიერთობაში)? თუკი თქვენ ემხრობით
რიკარდიანულ თვალსაზრისს, მაშინ თვლით თუ არა, რომ მომხმარებლებმა უნდა განჭვრიტონ, რომ
ახლანდელ დროში სახელმწიფო ვალის არსებობა ნიშნავს მომავალში ვალების ზრდას, რომლის
გადახდაც ან მათ მოუწევთ, ან მათ შთამომავლობას? თვლით თუ არა, რომ მომხმარებლები
დაზოგავენ დამატებით საშუალებებს იმისათვის, რათა გადაიხადონ მომავალში გადასული
ვალდებულება გადასახადების სახით?
შეიძლება ველოდოთ, რომ ფაქტების ყურადღებით გაანალიზების შემდეგ გაგვიადვილდება
სახელმწიფო ვალზე ამ ორ თვალსაზრისს შორის არჩევანის გაკეთება. ამავე დროს, ახდენენ რა დიდი
ბიუჯეტური დეფიციტის პირობებში ეკონომიკის განვითარების ისტორიული ფაქტების ანალიზს,
ეკონომისტებს არ შეუძლიათ ცალსახა დასკვნების გაკეთება. ისტორიის ინტერპრეტაცია შესაძლებელია
სხვადასხვანაირად.
მაგალითად, განვიხილოთ აშშ-ში XX საუკუნის 80-იანი წლების გამოცდილება. ბიუჯეტის
მნიშვნელოვანი დეფიციტი, რომელიც ძირითადად გამოწვეული იქნა გადასახადების შემცირებით
რეიგანის მთარობის მიერ 1981 წელს, შეიძლება ჩაითვალოს სახელმწიფო ვალზე პირველი
თვალსაზრისის მართებულობის შემოწმების ბუნებრივ ექსპერიმენტად. ერთი შეხედვით, ეს შემთხვევა
დამაჯერებელი არგუმენტია ტრადიციული შეხედულების სასარგებლოდ. ბიუჯეტის დიდი დეფიციტი
შეხამებული იყო ეროვნული დანაზოგის დაბალ დონესთან, მაღალ რეალურ საპროცენტო განაკვეთთან
და საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის მნიშვნელოვან დეფიციტთან.
ამავე დროს, ისინი, რომლებიც დგანან რიკარდიანულ პოზიციაზე, 80-იანი წლების მოვლენების
ინტერპრეტაციას სხვანაირად ახდენენ. დაზოგვის დაბალი ნორმის შესაძლო მიზეზთაგან ერთ-ერთი
შესაძლოა ყოფილიყო პერსპექტიული ეკონომიკური ზრდის ოპტიმისტური შეფასება (რასაც
ადასტურებს ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე გაზრდილი აქტივობა). დაბალი დანაზოგების მიზეზი
აგრეთვე შესაძლებელია ყოფილიყო ის, რომ ადამიანები ელოდნენ გადასახადების შემცირების შედეგად
არა მათ ზრდას მომავალში, არამედ სახელმწიფო დანახარჯების შემცირებას (როგორც მათ დაჰპირდა
რეიგანი).
რამდენადაც შეუძლებელია მთლიანად უარყოფილი იქნას ამ შეხედულებიდან რომელიმე
მათგანი, სახელმწიფო ვალზე ორივე თვალსაზრისი არსებობს. მიუხედავად იმისა, რომ რთულია
ვთქვათ რომელი შეხედულებაა მართებული, სავსებით დარწმუნებულნი შეიძლება ვიყოთ იმაში, რომ
დებატები გაგრძელდება მანამ, ვიდრე სახელმწიფო ვალი დარჩება ეკონომიკური პოლიტიკის
ცენტრალურ პრობლემად.
3. იზომება თუ არა ზუსტად სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი
ამ თავში განხილული იქნა ტრადიციული და რიკარდიანული თვალსაზრისი სახელმწიფო

ბიუჯეტის დეფიციტზე. ამ ორი თვალსაზრისის წარმომადგენლებს შორის დებატები საფუძვლად
უდევს ეკონომისტებს შორის კამათს ფისკალური პოლიტიკის ღონისძიებების თაობაზე. მაგრამ ის არ
წარმოადგენს წინააღმდეგობის ერთადერთ წყაროს. თვით ის ეკონომისტებიც კი, რომლებიც ემხრობიან
ტრადიციულ თვალსაზრისს (რომ სახელმწიფო ვალი დიდ გავლენას ახდენს ეკონომიკაზე), ვერ
თანხმდებიან ფისკალური პოლიტიკის ეფექტიანობის შეფასებაში.

აზრთა სხვადასხვაობის ნაწილი ეხება ბიუჯეტის დეფიციტის გაზომვის ხერხებს. ზოგიერთი
ეკონომისტი ფიქრობს, რომ დეფიციტი, რომელიც გამოთვლილია თანამედროვე მეთოდიკით, არ
წარმოადგენს ფისკალური პოლიტიკის შეფასების მართებულ კრიტერიუმს. ისინი დარწმუნებულნი
არიან, რომ ბიუჯეტის დეფიციტი არ შეიძლება იყოს ფისკალური პოლიტიკის გავლენის მაჩვენებელი
თანამედროვე ეკონომიკაზე, აგრეთვე ის ვერ ასახავს ვალის სიმძიმეს, რომელიც გადაეკისრება
გადასახადების გადამხდელ მომავალ თაობებს. ამ ნაწილში განვიხილავთ ბიუჯეტის დეფიციტის
გაზომვის სამ მეთოდოლოგიურ პრობლემას.
პრინციპული მიდგომა მდგომარეობს იმაში, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტმა ზუსტად
უნდა ასახოს სახელმწიფო დავალიანების საერთო სიდიდის ცვლილებები. ეს პრინციპი საკმაოდ
მარტივად გამოიყურება. მაგრამ მისი შესრულება არც ისე იოლია, ვიდრე ერთი შეხედვით შეიძლება
ჩანდეს.
გაზომვის პირველი პრობლემა: ინფლაცია. ყველაზე ნაკლები წინააღმდეგობა წარმოიშობა
ინფლაციის გათვალისწინებით შესწორებების შეტანაში. თითქმის ყველა ეკონომისტი თანხმდება იმაში,
რომ სახელმწიფო დავალიანება უნდა იზომებოდეს რეალურ და არა ნომინალურ ერთეულებში.
გასაზომი დეფიციტი უნდა ასახავდეს სახელმწიფო ვალის სიდიდის რეალური და არა ნომინალური
სიდიდეების ცვლილებებს.
მაგრამ ჩვეულებისამებრ, ბიუჯეტის დეფიციტის გაზომვის დროს არ კეთდება ინფლაციის
გათვალისწინებით შესწორებები. ცდომილებათა სიდიდის შესაფასებლად განვიხილოთ შემდეგი
მაგალითი: დავუშვათ, რომ სახელმწიფო ვალის სიდიდე რეალურ გამოხატულებაში არ იცვლება, ე.ი.
რეალურ მაჩვენებლებში გამოსახული ბიუჯეტი დაბალანსებულია. ამ შემთხვევაში ნომინალური ვალი
უნდა გაიზარდოს ინფლაციის ტემპების შესაბამისად, ე.ი. D/D=π, სადაც π – ინფლაციის ტემპია,
ხოლო D – სახელმწიფო ვალის სიდიდე. მთავრობამ უნდა მოახდინოს სახელმწიფო ვალის ნომინალური
სიდიდის კორექტირება D სიდიდით, ე.ი. ბიუჯეტის დეფიციტის ანგარიშში მითითებული უნდა იყოს
ვალის სიდიდე πD ოდენობით. ამიტომ, ეკონომისტთა უმრავლესობა თვლის, რომ გამოქვეყნებულ
ანგარიშებში ბიუჯეტის დეფიციტი გადიდებულია πD სიდიდით.
ამგვარ დასკვნამდე შეიძლება მივიდეთ სხვა გზითაც. დეფიციტი არის სახელმწიფო დანახარჯებს
გამოკლებული შემოსავლები. დანახარჯების ნაწილი – ეს არის პროცენტები სახელმწიფო ვალზე.
დანახარჯებმა უნდა მოიცვას მხოლოდ რეალური პროცენტი სახელმწიფო ვალზე – rD, და არა
ნომინალური პროცენტი, რომელიც ტოლია iD-სი. იმდენად, რამდენადაც ნომინალურ და რეალურ
საპროცენტო განაკვეთებს შორის სხვაობა დაახლოებით ინფლაციის ტემპის ტოლია – მაშინ
ბიუჯეტის დეფიციტი გადიდებულია πD სიდიდით.
ეს ცდომილება შეიძლება ძალიან მაღალი იყოს, განსაკუთრებით ინფლაციის მაღალი ტემპების
დროს და ამან ხშირად შეიძლება შეცვალოს ფისკალური პოლიტიკის შეფასება. მაგალითად, 1979 წელს
აშშ-ს ფედერალურმა მთავრობამ განაცხადა 28 მლრდ დოლარის ოდენობის ბიუჯეტის დეფიციტის
არსებობა. ინფლაციის ტემპმა შეადგინა 8,6%, ხოლო მოსახლეობის მიმართ სახელმწიფო ვალმა
(ფედერალური სარეზერვო სისტემის გამოკლებით) წლის დასაწყისისათვის - 495 მლრდ დოლარი.
შესაბამისად, დეფიციტის სიდიდე გადიდებული იქნა πD=0,086x495 მლრდ დოლ.=43 მლრდ. დოლარით.
ამგვარად, ინფლაციის გათვალისწინებით გამოცხადებული ბიუჯეტის დეფიციტის კორექტირების
შემდეგ 28 მლრდ დოლარი გადაიქცა ბიუჯეტის პროფიციტად 15 მლრდ დოლარის ოდენობით! სხვა
სიტყვებით რომ ვთქვათ, მაშინაც კი, როდესაც ნომინალური სახელმწიფო ვალი იზრდებოდა,
რეალური დავალიანება მცირდებოდა.
გაზომვის მეორე პრობლემა: კაპიტალური აქტივები. მრავალი ეკონომისტი თვლის, რომ
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის ზუსტი შეფასება მოითხოვს სახელმწიფო აქტივების და პასივების
(ვალდებულებათა) დათვლას. კერძოდ, როდესაც გამოითვლება საერთო სახელმწიფო დავალიანება,
აუცილებელია სახელმწიფო აქტივების გამორიცხვა სახელმწიფო ვალის სიდიდიდან. ამიტომ,
ბიუჯეტის დეფიციტი უნდა გაიზომოს, როგორც ვალის სიდიდის ცვლილებას გამოკლებული
სახელმწიფო აქტივების სიდიდის ცვლილება.

სინამდვილეში, კერძო პირები და ფირმები აფასებენ აქტივებსა და პასივებს (ვალდებულებებს)
არა განცალკევებით, არამედ შეპირისპირებით. როდესაც ადამიანი სესხულობს ფულს სახლის
საყიდლად, ჩვენ არ ვამბობთ, რომ მან თავისი ბიუჯეტი დეფიციტამდე დაიყვანა. ამასთან, აქტივების
(სახლის) ზრდა კომპენსირდება ვალის (გირაოს) ზრდით და განკარგვად სიმდიდრეში ცვლილებები არ
აღინიშნება. შესაძლოა, ზუსტად ასე უნდა მოვიქცეთ სახელმწიფო ფინანსებთან მიმართებაში.
ბიუჯეტის გაანგარიშების პროცედურას, რომელშიც გაითვალისწინება როგორც აქტივები, ისე
ვალდებულებები, ზოგჯერ უწოდებენ კაპიტალის ბიუჯეტის შედგენას (კაპიტალის ბიუჯეტირებას),
რამდენადაც ეს არის კაპიტალის ოდენობაში ცვლილებების აღრიცხვა. მაგალითად დავუშვათ, რომ
მთავრობა ჰყიდის ერთ-ერთ თავის შენობას ან მიწას და ამონაგებ თანხას იყენებს სახელმწიფო
დავალიანების ნაწილის დასაფარად. ბიუჯეტის დეფიციტის არსებული პროცედურის შემთხვევაში
გამოცხადებული დეფიციტი მცირდება. კაპიტალის ბიუჯეტირების შემთხვევაში ამონაგები, რომელიც
მიღებულია ამ გაყიდვებიდან, არ შეამცირებს დეფიციტს, რამდენადაც დავალიანების შემცირება
გაწონასწორებული იქნება აქტივების შემცირებით. ანალოგიურად, კაპიტალური აქტივების ბიუჯეტში
გათვალისწინებისას კაპიტალური საქონლის შესყიდვის დასაფინანსებლად საჭირო სახელმწიფო
სესხები ვერ გაზრდის დეფიციტს.
აქ მთავარი სირთულე მდგომარეობს იმაში, რომ რთულია შეფასდეს, სახელმწიფო დანახარჯების
რომელი სახე უნდა ჩაითვალოს კაპიტალურ დანახარჯებად. მაგალითად, უნდა მივაკუთვნოთ თუ არა
გზატკეცილი სახელმწიფო აქტივებს? თუ უნდა მივაკუთვნოთ, მაშინ რა ღირებულებით? როგორ უნდა
იქნას გათვალისწინებული ბირთვული იარაღის მარაგები? უნდა განვიხილოთ თუ არა განათლებაზე
დანახარჯები, როგორც ინვესტიციები ადამიანურ კაპიტალში? თუკი მთავრობა მიზანშეწონილად
თვლის კაპიტალის ბიუჯეტის შედგენას, აუცილებელია ამ რთულ კითხვებზე პასუხის გაცემა.
ეკონომისტებსა და პოლიტიკოსებს განსხვავებული შეხედულებები აქვთ მთავრობის მიერ
კაპიტალის გამოყენება-არგამოყენებასთან დაკავშირებით. კაპიტალის ბიუჯეტის შედგენის
მოწინააღმდეგენი თვლიან, რომ მიუხედავად იმისა, ამ მიდგომას გააჩნია პრინციპული უპირატესობა
ამჟამად არსებულთან შედარებით, მისი პრაქტიკაში გამოყენება ძალიან რთულია. კაპიტალის
ბიუჯეტის შედგენის მომხრეები კი იცავენ იმ თვალსაზრისს, რომ უკეთესია კაპიტალური აქტივების
არაზუსტი შეფასება, ვიდრე მისი საერთოდ გაუთვალისწინებლობა.
გაზომვის მესამე პრობლემა: გაუთვალისწინებელი ვალდებულებები. ზოგიერთი ეკონომისტი
თვლის, რომ ბიუჯეტის დეფიციტის გაზომვის დროს ჭეშმარიტი სურათი მახინჯდება იმიტომ, რომ არ
გაითვალისწინება ზოგიერთი მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ვალდებულებები. მაგალითად, განვიხილოთ
სახელმწიფო ჩინოვნიკების პენსიები. ეს მოსამსახურეები შრომობენ მთავრობაში დღეს, თუმცა მათი
შრომის ანაზღაურების ნაწილი გადაიდება მომავლისათვის. სინამდვილეში, ისინი სახელმწიფოს
თავაზობენ სესხებს. მათი მომავალი შემოსავლები პენსიის სახით წარმოადგენს სახელმწიფო
ვალდებულებას, რომლებიც ნაკლებად განსხვავდება სახელმწიფო ვალისაგან. მაგრამ ამ
ვალდებულებათა დაგროვება არ არის ჩართული ბიუჯეტის დეფიციტის თანხაში.
ანალოგიურად, განვიხილოთ სოციალური დაზღვევის სისტემა. გარკვეული აზრით ის საპენსიო
უზრუნველყოფის სისტემის მსგავსია. ადამიანები გასცემენ თავიანთი შემოსავლის ნაწილს მაშინ,
როდესაც ისინი ახალგაზრდები არიან და ანაზღაურების მიღებას ელიან სიბერეში. როგორც ჩანს,
სოციალურ დაზღვევაზე მომავალი შემწეობების ჯამური ოდენობა ჩართული უნდა იყოს სახელმწიფო
ვალდებულებაში.
ზოგიერთები თვლიან, რომ სოციალურ დაზღვევაზე სახელმწიფო ვალდებულებები განსხვავდება
სახელმწიფო ვალისაგან, რამდენადაც შესაძლებელია კანონების შეცვლა, რომლებიც განსაზღვრავენ
სოციალურ დაზღვევაზე ანაზღაურებების წესსა და ზომას. თუმცა, პრინციპში, მთავრობას შეუძლია
გადაწყვიტოს არ გადაიხადოს სახელმწიფო ვალიც მთლიანად: ის ასრულებს ვალდებულებას საკუთარი
ვალის ანაზღაურების თაობაზე მხოლოდ იმიტომ, რომ თვითონ წყვიტავს ამის გაკეთებას. სახელმწიფო
ვალის გადახდის პირობა თავისი არსით არ განსხვავდება შემწეობათა გადახდის პირობისაგან.
სახელმწიფო ვალდებულებათა შეფასებისათვის ყველაზე რთულ სახედ ითვლება განპირობებული
ვალდებულებები, რომელთა შესრულებაც დგება მხოლოდ წინასწარ შეთანხმებულ სიტუაციაში.

მაგალითად, სახელმწიფო გვევლინება კერძო კრედიტის მრავალი ფორმის გარანტად, ისეთების,
როგორიცაა განათლებაზე სესხები სტუდენტებისათვის, დაბალი და საშუალო შემოსავლების მქონე
ოჯახებისათვის ბინების მშენებლობაზე სესხები, დეპოზიტები ბანკებში, შემნახველ და საკრედიტო
დაწესებულებებში. თუკი მსესხებელი აანაზღაურებს ვალს, სახელმწიფო არაფერს იხდის, თუკი
მსესხებელი არ აანაზღაურებს ვალს, სახელმწიფომ ის უნდა დაფაროს. როდესაც სახელმწიფო
უზრუნველყოფს ასეთ გარანტიებს, ის მსესხებლისათვის პასუხისმგებლობის მატარებელი ხდება.
მიუხედავად ამისა, აღნიშნული განპირობებული ვალდებულებები არ აისახება ბიუჯეტის დეფიციტში:
შესაძლოა იმიტომ, რომ მთლად ნათელი არ არის, რომელი კონკრეტული ფულადი შეფასება უნდა
მიეცეს მათ.
მნიშვნელოვანია თუ არა ბიუჯეტის დეფიციტი. ეკონომისტებს სხვადასხვა შეხედულება გააჩნიათ
ბიუჯეტის დეფიციტის გაზომვის პრობლემების მნიშვნელობის თაობაზე. ზოგიერთის აზრით ეს
პრობლემები ძალზედ სერიოზულია და თანაც, ბიუჯეტის დეფიციტის გაზომვის არსებული ხერხი
თითქმის უვარგისია.
უმრავლესობა ამ თვალსაზრისს იზიარებს, მაგრამ ერთდროულად თვლის, რომ ფისკალური
პოლიტიკის ეფექტიანობის შეფასებისას ეკონომისტებმა და პოლიტიკოსებმა მხედველობაში ბიუჯეტის
დეფიციტის მარტო სტატისტიკური მაჩვენებელი არ უნდა მიიღონ, რასაც ისინი ჩვეულებრივ აკეთებენ
კიდეც. საბიუჯეტო დოკუმენტები, რომლებიც ყოველწლიურად მზადდება შესაბამისი სამსახურების
მიერ, შეიცავენ სახელმწიფო ფინანსებზე მრავალ დეტალურ ინფორმაციას, მათ შორის, კაპიტალურ
დანახარჯებზე და დაკრედიტების პროგრამებზე.
ეკონომიკური სტატისტიკის არცერთი მაჩვენებელი არ არის სრულყოფილი. ყოველთვის,
როდესაც მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით ვხვდებით რაოდენობრივ შეფასებებს,
მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ ისინი რას ზომავენ და რას არ ითვალისწინებენ. განსაკუთრებით, ეს ეხება
სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის შეფასებებს.

რეგულირება პდფ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

რეგულირება პდფ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

თემა–1. თავისუფალი ბაზარი და შერეული ეკონომიკა.

თავისუფალი ბაზრის დეფინიცია მსოფლიო ეკონომიკურ მეცნიერებაში ჩამოყალიბებულია

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 2

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 3

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 4

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 5

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 6

1.2. სახელმწიფოს ეკონომიკური მიზნები და ფუნქციები

ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირება საკმაოდ რთული პროცესია. იგი ეკონომიკური მიზნების

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 7

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 8

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 9

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 10

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 11

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 12

1.3. ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევის მინიმალურად აუცილებელი და მაქსიმალურად დასაშვები

თავისუფალი საბაზრო სისტემა თავისი შინაგანი თვისებების გამო, პრაქტიკულად შეუძლებელია

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 13

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 14

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 15

2.1. ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის არსი. ვაჭრობა და რესურსების ნატურალური განაწილება

როგორიცაა ეკონომიკური სისტემის აგებულება, ისეთივეა მისი შესაბამისი ინფრასტრუქტურის

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

2.2. საფონდო ბირჟა, აქციები და ობლიგაციები, აქციების კურსი

თანამედროვე ეკონომიკურ სისტემაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია ფასიანი ქაღალდების

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 2

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 3

2.3. საკრედიტო სისტემა. ცენტრალური ბანკის ფუნქციები და სტატუსი. ბანკთაშორისი კრედიტის

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 4

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 5

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 6

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 7

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 8

2.4. გადასახადები და სახელმწიფო ხარჯები. ბიუჯეტის დეფიციტი. მისი დაფარვის ხერხები

ბანკების გარდა, საერთო დანიშნულების ინფრასტრუქტურას მიეკუთვნება სახელმწიფო ფინანსების

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 9

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 10

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 11

makroekonomikuri maCveneblebi saSualebas aZlevs ekonomistebsa da politikosebs

nax. 1. ekonomikaSi fuladi saSualebebis wrebrunva. marTkuTxedebiT warmodgenilia ekonomikuri

modiT, SevxedoT fuladi saSualebebis nakadebs ekonomikuri agentebis TvalsazrisiT.

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 1

3.1. saqonlisa da momsaxurebis warmoeba. erovnuli Semosavlis ganawileba warmoebis faqto-

ekonomikaSi saqonlisa da momsaxurebis warmoebis moculoba – mTliani Sida produqti

am cvladebze xazebi niSnavs imas, rom maTi mniSvneloba fiqsirebulia garkveul

es gamosaxuleba gviCvenebs, rom gamosaSvebi produqciis moculoba warmoadgens

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 2

z-is nebismieri dadebiTi ricxvisaTvis. es toloba gviCvenebs, rom Tu kapitalisa da Sromis

drois yovel calkeul momentSi warmoebuli produqciis moculoba fiqsirebulia,

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 3

sadac Y – firmis mier warmoebuli produqciis raodenobaa, K – gamoyenebul manqana-

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 4

es toloba gviCvenebs, rom mogeba damokidebulia produqciis P fasze da warmoebis

nax. 3. sawarmoo funqcia. es mrudi gviCvenebs, Tu

nax. 3-ze warmodgenilia sawarmoo funqciis grafiki. is gviCvenebs, Tu rogor icvleba

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 5

Δ (delta) simbolo aRniSnavs cvladis nazrds.

Cven SegviZlia es toloba CavweroT Semdegnairad:

W/P – aris realuri xelfasi, Sromis anazRaureba, romelic gamoixateba warmoebuli

nax. 4. Sromis zRvruli produqtis grafiki. Sro-

მოდული: ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება; ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა 6

amgvarad, kapitalis zRvruli produqti aris K+1 da K erTeuli kapitalis gamoyenebiT

imisaTvis, rom movaxdinoT mogebis maqsimizacia, firma gaagrZelebs damatebiTi