TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

BÀI TẬP LỚN

MÔN TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN

ĐỀ BÀI: Quan điểm biện chứng duy vật về động lực của phát
triển (về mâu thuẫn biện chứng) và ý nghĩa của việc nghiên cứu
quan điểm đó trong nghiên cứu, học tập của sinh viên.

Họ và tên: Vũ Hà Phương
Mã sinh viên: 11214907
Lớp chuyên ngành: Kế toán CFAB K63
GV hướng dẫn: cô Lê Thị Hồng

Nam định, tháng 12 năm 2021

 Lời mở đầu

ĐỀ BÀI: Quan điểm biện chứng duy vật về động lực của phát
triển (về mâu thuẫn biện chứng) và ý nghĩa của việc nghiên cứu
quan điểm đó trong nghiên cứu, học tập của sinh viên.

Trong vũ trụ rộng lớn bao la, có muôn vàn sự vật, hiện tượng phong phú và đa
dạng, tuy nhiên, dù phong phú hay đa dạng đến đâu thì chúng cũng sẽ luôn
được quan sát dưới góc nhìn của các phạm trù nhất định, luôn tuân theo những
quy luật chung. Có rất nhiều quan điểm triết học về các cặp phạm trù cũng như
các quy luật, nhưng chỉ có quan điểm triết học của Mác- Lênin là đúng và đầy
đủ nhất, trong đó bao gồm 6 cặp phạm trù (cái riêng và cái chung, nguyên nhân
và kết quả, tất nhiên và ngẫu nhiên, nội dung và hình thức, bản chất và hiện
tượng, khả năng và hiện thực) và 3 quy luật (quy luật lượng chất, quy luật thống
nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập và quy luật phủ định của phủ định). Sau
đây, em xin trình bày hiểu biết của mình về quy luật thống nhất và đấu tranh
giữa các mặt đối lập – hạt nhân của phép biện chứng duy vật và động lực của
sự phát triển; cùng với đó là sự vận dụng của quy luật này trong việc nghiên
cứu và học tập của sinh viên.

Nội dung
A) Quan điểm biện chứng duy vật về động lực của phát triển (về mâu
thuẫn biện chứng)
Một trong những vấn đề cơ bản và quan trọng nhất của phép biện chứng
duy vật là vấn đề nguyên nhân, động lực của sự phát triển, mà hạt nhân
của nó là quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập (hay mâu
thuẫn biện chứng)
I) Các khái niệm
• Mặt đối lập: là những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng vận
động trái ngược nhau tồn tại khách quan trong xã hội và tư duy.
Ví dụ: Trong một nguyên tử sẽ có điện tích âm và điện tích dương;
Trong mỗi con người đều có mặt đối lập theo tự nhiên là hoạt
động ăn và hoạt động bài tiết .

• Mâu thuẫn biện chứng: là khái niệm chỉ sự thống nhất và đấu tranh
giữa các mặt đối lập, tạo nên trạng thái ổn định, tương đối của sự vật,
hiện tượng.

II) Quá trình vận động của mâu thuẫn biện chứng.
1) Sự thống nhất giữa các mặt đối lập.
Các mặt đối lập có sự liên hệ ràng buộc, liên quan đến nhau, cụ thể:
• Thứ nhất, các mặt đối lập cần đến nhau, nương tựa vào nhau, làm tiền
để cho nhau tồn tại, không có mặt này thì không có mặt kia.
• Thứ hai, các mặt đối lập tác động ngang nhau, cân bằng nhau, thể hiện
sự đấu tranh giữa cái mới đang hình thành với cái cũ chưa mất hẳn.
• Thứ ba, giữa các mặt đối lập có sự tương đồng, đồng nhất do trong các
mặt đối lập còn tồn tại những yếu tố giống nhau.
Ví dụ: Trong kinh tế, tiêu dùng và sản xuất là hai mặt đối lập nhưng nhưng
luôn có sự liên hệ ràng buộc mật thiết, không tách rời nhau. Có tiêu dùng
mới có sản xuất và ngược lại, có sản xuất mới có tiêu dùng.

2) Sự đấu tranh của các mặt đối lập.

• Những mặt đối lập có sự tác động qua lại theo hướng bài trừ, phủ định
lẫn nhau, là tiền đề và thúc đẩy sự phát triển của sự vật, hiện tượng.
Ví dụ: Khi nhu cầu của tiêu dùng ngày càng cao cả về chất và lượng
nhưng sản xuất lại chưa đáp ứng được những nhu cầu đó thì đòi hỏi phải
có phương thức sản xuất mới tiến bộ hơn để đáp ứng cho tiêu dùng, nhờ
vậy mà kinh tế cũng phát triển.

• Các mặt đối lập đấu tranh với nhau đến mức quyết liệt sẽ gây ra những
biến đối. Khi đó, trạng thái thống nhất giữa các mặt đối lập sẽ bị phá vỡ
và các mặt đối lập sẽ chuyển hóa lẫn nhau. Sự chuyển hóa của các mặt
đối lập chính là lúc sự mâu thuẫn được giải quyết; sự vật, hiện tượng cũ
mất đi, sự vật, hiện tượng mới xuất hiện. Các mặt đối lập có thể chuyển
hóa lẫn nhau dưới 3 hình thức:

o Các mặt đối lập chuyển hoá mặt đối lập này thành mặt đối lập kia và
ngược lại nhưng ở trình độ cao hơn về phương diện vật chất của sự
vật.
2
 Ví dụ: Trong kháng chiến chống Mỹ, nhân dân ta có mâu thuẫn gay
gắt với đế quốc Mỹ, khi mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm tạo cho ta
động lực đứng lên đấu tranh và kết quả cuối cùng là Nhà nước Việt
Nam độc lập, tự do, dân chủ ra đời .

o Cả hai mặt đối lập đều mất đi và chuyển hoá thành mặt đối lập mới.
Ví dụ: Giải quyết mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ (chế độ phong
kiến), xã hội lại xuất hiện mâu thuẫn mới là mâu thuẫn giữa tư sản và
vô sản (chế độ tư bản chủ nghĩa).

o Các mặt đối lập thâm nhập vào nhau, cải biến lẫn nhau. Mâu thuẫn
kết thúc, sự vật cũ mất đi, sự vật mới xuất hiện. Trong sự vật mới lại
phát sinh ra những mâu thuẫn mới. Các sự vật cứ vậy không ngừng
biến đổi và phát triển, vì vậy có thể nói rằng mâu thuẫn là nguồn gốc
và động lực của sự phát triển.
Ví dụ: Trong thời kì đại dịch Covid-19, ban đầu con người chống
dịch bằng cách cách ly, đeo khẩu trang thì hiện tại con người đã chế
tạo ra vaccine đế giảm thiếu nguy cơ nhiễm virus. Virus cũng phát
triển một cách nhanh chóng bằng cách tạo ra hàng loạt các biển thế
làm tăng nguy cơ lấy nhiễm, tăng phân trăm ti vong của loài người.
Để bảo vệ loài người, các hãng dược phẩm cũng phải chạy đua trong
công cuộc nghiên cứu thuốc để phòng ngừa cũng như chữa trị dứt
điểm tất cả các biến thể của Covid. Trong tương lai không xa, dịch
bệnh có thể hoàn toàn được đẩy lùi, chấm dứt mâu thuẫn giữa con
người và virus.

• Trong sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập, sự thống nhất
giữa chúng là tương đối, có điều kiện, tạm thời, chỉ tồn tại trong trạng
thái đứng im của sự vật, hiện tượng. Sự đấu tranh giữa chúng là tuyệt
đối và gắn với sự tự thân vận động, diễn ra không ngừng của sự vật,
hiện tượng.

III) Các tính chất của mâu thuẫn biện chứng

• Mâu thuẫn có tính khách quan vì nó là cái vốn có trong sự vật hiện
tượng, là bản chất chung của mọi sự vật hiện tượng.
• Mâu thuẫn có tính phổ biến vì nó có tồn tại trong mọi sự vật hiện
tượng, mọi giai đoạn, mọi quá trình; tồn tại trong cả tự nhiên xã hội và
tư duy.
• Mâu thuẫn có tính đa dạng phong phú vì trong các sự vật hiện tượng
khác nhau thì tồn tại những mâu thuẫn khác nhau, trong bản thân mỗi
sự vật hiện tượng cũng chứa đựng nhiều mâu thuẫn khác nhau, trong
mỗi giai đoạn của quá trình cũng có nhiều mâu thuẫn khác nhau.
3
IV) Phân loại các mâu thuẫn biện chứng
• Căn cứ vào quan hệ đối với sự vật được xem xét có thể chia thành mâu
thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài.
• Căn cứ vào ý nghĩa đối với sự tồn tại và phát triển của sự vật có thể
chia thành mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản.
• Căn cứ vào vai trò của mâu thuẫn đối với sự vận động và phát triển của
sự vật trong một giai đoạn nhất định có thể chia thành mâu thuẫn chủ
yếu và mâu thuẫn không chủ yếu.
• Căn cứ vào tính chất của các quan hệ lợi ích có thể chia thành mâu
thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng.

V) Ý nghĩa phương pháp luận

• Thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn trong sự vật, hiện tượng; từ
đó giải quyết mâu thuẫn phải tuân theo quy luật điều kiện khách quan.
Muốn nhận thức đúng sự vật, hiện tượng cần phát hiện ra những mâu
thuẫn tồn tại trong bản thân nó.
• Khi phân tích mâu thuẫn phải xem xét quá trình phát sinh, phát triển
của từ mâu thuẫn; xem xét vai trò, vị trí và mối quan hệ của các mâu
thuẫn và điều kiện chuyển hóa lẫn nhau giữa chúng. Chỉ có như thế mới
hiểu đúng mâu thuẫn của sự vật, hiện tượng và tìm ra được những
phương pháp để giải quyết mâu thuẫn.
• Phải nắm vững nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa
các mặt đối lập, không điều hòa mâu thuẫn cũng không nóng vội hay
bảo thủ, bởi giải quyết mâu thuẫn còn phụ thuộc vào điều kiện đã đủ và
chính muồi hay chưa.

Tóm lại, mâu thuẫn là nhân tố không thể thiếu, là nguồn gốc động lực của sự
phát triển. Mâu thuẫn giữa các mặt đối lập ngày càng gay gắt khiến các mặt
đối lập chuyển hóa; sự vật cũ mất đi, sự vật mới xuất hiện, và xuất hiện ở một
trình độ cao hơn sự vật cũ, đó là sự phát triển. Chính vì vậy, mâu thuẫn là
nguồn gốc của sự phát triển. Mâu thuẫn được giải quyết, sự vật có biến mất,
sự vật mới xuất hiện, đồng thời xuất hiện mâu thuẫn mới. Đó là một vòng
tuần hoàn vô hạn với đích đến là sự vật luôn được phát triển đến mức toàn
diện. Vì vậy, có thể nói rằng mâu thuẫn cũng chính là động lực cho sự phát
triển.

B) Vận dụng quan điểm trong nghiên cứu, học tập của sinh viên.

Việc học của sinh viên là một quá trình tăng trưởng về mặt tri thức để có
thể áp dụng những tri thức đó vào đời sống thực tế. Trong quá trình ấy,
sinh viên sẽ gặp rất nhiều trở ngại, khó khăn, vì vậy việc áp dụng quy luật
4
mâu thuẫn đề giải quyết những vướng mắc ấy là cần thiết và là động lực
cho sự phát triển của sinh viên.

I) Sinh viên cần chủ động phát hiện những mặt đối lập.
• Như đã chứng minh ở trên mâu thuẫn tồn tại khách quan và phổ biến
trong mọi mặt của đời sống xã hội, sinh viên cần phải nhận thức và chủ
động nắm bắt được sự hiện diện của mâu thuẫn trong quá trình nghiên
cứu, đồng thời không nên có thái độ lo sợ, né tránh các mâu thuẫn.
• Trong các môn học ở trường đôi khi sẽ gặp những bài giảng không hiểu
hay bài tập không thể giải được, khi đó, sinh viên cần phải tìm tòi trên
các trang mạng, diễn đàn học vấn để hỏi và tiếp thu từ các giảng viên,
các anh chị khóa trên cũng như những bạn học đồng trang lứa. Sinh
viên không nên nhụt chí, e ngại việc học lại, học bổ sung để củng cố
kiến thức của mình. Bên cạnh đó, sinh viên cũng có thể chia sẻ kiến
thức của mình cho người cần chúng. Chia sẻ và học hỏi là một trong
những cách tốt nhất để giải quyết các mâu thuẫn gặp phải đối với tự
học của sinh viên.

II) Mâu thuẫn phải được giải quyết bằng phương pháp đấu tranh
• Trong quá trình nghiên cứu, lĩnh hội tri thức của sinh viên khó tránh
khỏi các quan điểm, kiến thức sai lệch, trái chiều tràn lan trên mạng xã
hội. Điều đó yêu cầu sinh viên phải có cái nhìn đúng đắn, đầu óc tỉnh
táo để bài trừ, loại bỏ những tri thức xấu đó, để sinh viên có thể bảo vệ
và phát huy những tri thức khoa học và có giá trị.
• Ngoài ra, có một thực trạng khác sinh viên đang gặp phải trong thời
điểm dịch bệnh bùng phát như hiện nay là việc khó khăn khi học
online. Sinh viên sẽ khó tiếp thu kiến thức khi không được học trực
tiếp, đồng thời cũng gặp nhiều vấn đề mới như mạng yếu hay ít tương
tác với thầy cô, bạn bè. Vấn đề này cần được giải quyết bằng những
biện pháp như yêu cầu sự hỗ trợ trong khả năng của gia đình để cải
thiện chất lượng thiết bị và mạng Internet, hay đề xuất cho giảng viên
tạo phương pháp giảng dạy phù hợp với tình hình hiện tại để sinh viên
có thể tiếp thu kiến thức dễ dàng hơn.

III) Giải quyết mâu thuẫn không thể nóng vội hay bảo thủ, bởi giải
quyết mâu thuẫn còn phụ thuộc vào điều kiện đã đủ và chính muồi
hay chưa.
Khi sinh viên có mâu thuẫn giữa năng lực và môn học của mình, dễ
sinh ra sự nóng lòng muốn chiếm lĩnh tri thức, học ngày học đêm mà
không thực sự hiểu bản chất của môn học, sinh ra lãng phí thời gian.
Khi ấy, sinh viên cần phải xem xét lại những vướng mắc trong môn

5
 học để có thể xử lý một cách hợp lý nhất thay vì cứ cắm đầu vào học,
phải tìm ra phương pháp học cho phù hợp.

IV) Vận dụng quy luật mâu thuẫn liên tục tìm tòi đổi mới và sáng tạo
trong tri thức
• Vì sự đấu tranh giữa các mặt đối lập luôn vận động, diễn ra không
ngừng trong sự vật hiện tượng, đòi hỏi con người phải phát triển để
giải quyết những mâu thuẫn đó. Tương tự như thế, biển tri thức là bao
la, con người phải liên tục học hỏi các tri thức mới để giải quyết
những vấn đề mới phát sinh. Đồng thời quy luật mâu thuẫn cũng buộc
chúng ta phải biết vượt ra ngoài định kiến để bài trừ những cái cũ,
không còn phù hợp để tiếp thu, chọn lọc những cái mới. Có thể nói
quy luật mâu thuẫn chính là nền tảng để kho tàng tri thức của nhân
loại trở nên phong phú hơn mỗi ngày.
• Mâu thuẫn biện chứng đòi hỏi sinh viên phải tìm tòi học hỏi kiến thức
mới chứ không được ngủ quên trên một kiến thức nhất định nào đó.
Không phải ngẫu nhiên mà mỗi năm các trường đại học, học viện phải
tái bản một số cuốn sách để đổi mới kiến thức cho các sinh viên. Điều
đó giúp cho sinh viên thêm phần sáng tạo, là yếu tố rất có ích cho cả
quá trình học tập lẫn sự nghiệp sau này.

V) Quy luật mâu thuẫn đòi hỏi con người tiếp thu kiến thức một cách
có hệ thống
Bởi vì kiến thức không đi riêng lẻ mà ta phải nhìn nhận được sự tương
tác, bổ trợ giữa các kiến thức, các ngành nghề khác nhau để bổ trợ cho
sự thiếu sót của nhau, đồng thời loại bỏ những kiến thức thừa thãi.
Như vậy sinh viên cần tìm hiểu sự tương tác qua lại giữa các môn học,
ngành học, qua đó đánh giá và chọn lọc được một chỉnh thể những
môn học phù hợp với bản thân, hơn nữa cũng cần biết vận dụng khả
năng tổng hợp, phân tích để tiếp thu và ghi nhớ những kiến thức cần
thiết.

6
 Kết luận

Mâu thuẫn biện chứng là một trong những quy luật cơ bản trong phép biện
chứng duy vật và biện chứng duy vật lịch sử khằng định về: mọi sự vật hay
hiện tượng ở trong tự nhiên đều có sự tồn tại và mâu thuẫn bên trong. Quy
luật mâu thuẫn còn được gọi là quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt
đối lập.uy luật mâu thuẫn
Mọi sự vật hoặc hiện tượng đều chứa đụng những khuynh hướng, mặt đối lập,
từ đó tạo thành những mâu thuẫn trong bản thân chúng. Sự thống nhất và đấu
tranh từ các mặt đối lập tạo ra xung lực nội của sự vận động, phát triển, và
dẫn tới mất đi cái cũ thay thế bưởi cái mới.
Việc vận dụng nhuần nhuyễn mâu thuẫn biện chứng vào việc học tập, nghiên
cứu là cực kỳ cần thiết với sinh viên. Chính những mâu thuẫn ấy đã cho sinh
viên cơ hội phát triển để thay đổi bản thân. Cách để nắm lấy những cơ hội đó
không gì khác ngoài việc tìm ra phương hướng để tự giải quyết vấn đề. Đó
chính là những gì mà sinh viên cần rút ra được từ quy luật mâu thuẫn biện
chứng, từ đó phát triển học thức và đổi mới bản thân trở thành công dân có
ích cho xã hội .

Bài tập của em xin được kết thúc tại đây. Em cám ơn cô rất nhiều vì đã theo
dõi bài làm của em. Em rất mong nhận được các góp ý từ cô ạ.

7
 Mục lục
Lời mở đầu........................................................................................................................................ 1
Nội dung ............................................................................................................................................ 1
A) Quan điểm biện chứng duy vật về động lực của phát triển (về mâu thuẫn biện
chứng)1
I) Các khái niệm ................................................................................................................... 2
II) Quá trình vận động của mâu thuẫn biện chứng. ....................................................... 2
III) Các tính chất của mâu thuẫn biện chứng ..................................................................... 3
IV) Phân loại các mâu thuẫn biện chứng ............................................................................ 4
V) Ý nghĩa phương pháp luận .......................................................................................... 4
B) Vận dụng quan điểm trong nghiên cứu, học tập của sinh viên. ...................................... 4
I) Sinh viên cần chủ động phát hiện những mặt đối lập. .................................................. 5
II) Mâu thuẫn phải được giải quyết bằng phương pháp đấu tranh.............................. 5
III) Giải quyết mâu thuẫn không thể nóng vội hay bảo thủ, bởi giải quyết mâu thuẫn
còn phụ thuộc vào điều kiện đã đủ và chính muồi hay chưa................................................ 5
IV) Vận dụng quy luật mâu thuẫn liên tục tìm tòi đổi mới và sáng tạo trong tri thức 6
V) Quy luật mâu thuẫn đòi hỏi con người tiếp thu kiến thức một cách có hệ thống ... 6
Kết luận ............................................................................................................................................. 7

8
 Tài liệu tham khảo
1.Giáo trình Triết học Mác-Lenin _ Hội đồng biên soạn giáo trình môn triết
học Mác-Lenin, Hà Nội 2019.
2. Quy luật mâu thuẫn
https://luathoangphi.vn/thuyet-trinh-ve-quy-luat-mau-thuan/
3. Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập
https://luathoangphi.vn/quy-luat-thong-nhat-va-dau-tranh-giua-cac-mat-doi-
lap/
4. Mâu thuẫn biện chứng và biểu hiện của nó trong quá trình xây dựng nền
kinh tế thị trường Việt Nam.
https://giangvien.net/shops/Tai-lieu-Mon-Ly-luan-chinh-tri/Mau-thuan-bien-
chung-va-bieu-hien-cua-no-trong-qua-trinh-xay-dung-nen-kinh-te-thi-truong-
o-Viet-Nam-288.html
5. Nội dung quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập
https://hoangkim.net.vn/chi-tiet-tin/1551/5-noi-dung-y-nghia-cua-quy-luat-
thong-nhat-va-dau-tranh-cua-cac-mat-doi-lap.html