QUY LUẬT THỐNG NHẤT VÀ ĐẤU TRANH CỦA CÁC MẶT ĐỐI LẬP

Phần 1: Định nghĩa

Khái niệm quy luật: quy luật là mối liên hệ bản chất, tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các
sự vật, hiện tượng, giữa các đối tượng, giữa các nhân tố tạo thành đối tượng, giữa các thuộc
tính của các sự vật cũng như giữa các thuộc tính của cùng một sự vật, hiện tượng.
a) Vị trí, vai trò của quy luật: Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập là quy
luật về nguồn gốc, động lực cơ bản, phổ biến của mọi quá trình vận động và phát triển. Quy
luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập (hay còn gọi là quy luật mâu thuẫn) được
coi là hạt nhân của phép biện chứng.
b) Giải thích các cụm từ
- Đối lập, mặt đối lập là phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt có những đặc điểm,
những thuộc tính, những khuynh hướng biến đổi trái ngược nhau tồn tại một cách khách
quan trong tự nhiên, xã hội và tư duy; chính những mặt đối lập này nằm trong sự liên hệ tác
động qua lại với nhau tạo thành mâu thuẫn biện chứng.
=>Mâu thuẫn biện chứng là sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.
Nhân tố tạo nên mâu thuẫn là các mặt đối lập
Ví dụ: Trong mỗi con người đều có mặt đối lập theo tự nhiên như hoạt động ăn và hoạt
động bài tiết; trong 1 nguyên tử sẽ có điện tích âm và điện tích dương

c) Nội dung của quy luật

- Sự thống nhất của các mặt là sự ràng buộc, phụ thuộc, nương tựa vào nhau, đòi hỏi có
nhau của các mặt đối lập, sự tồn tại của mặt này là điều kiện, tiền đề cho sự tồn tại của mặt
kia và ngược lại:
 Thứ nhất: các mặt đối lập nương tựa vào nhau, đòi hỏi có nhau, mặt đối lập này lấy mặt
đối lập kia làm tiền đề. Chỉ là tương đối và tạm thời
 Thứ hai: các mặt đối lập tác động ngang nhau, cân bằng nhau thể hiện sự đấu tranh giữa
cái mới đang hình thành với cái cũ chưa mất hẳn
 Thứ ba: giữa các mặt đối lập có sự tương đồng
- Đấu tranh của các mặt đối lập là sự tác động qua lại lẫn nhau theo xu hướng bài trừ, phủ
định nhau của các mặt đối lập. Sự đấu tranh của các mặt đối lập có thể được biểu hiện ở sự
ảnh hưởng lẫn nhau hoặc dùng bạo lực để thủ tiêu lẫn nhau giữa các mặt đối lập.
Ví dụ: quá trình phát triển của các giống loài (thực vật, động vật) là quá trình làm phát
sinh giống loài mới từ giống loài cũ, nhờ kết quả tất yếu của quá trình thống nhất đấu tranh
và chuyển hóa của các mặt đối lập; đồng hóa và dị hóa; biến dị và di truyền; giữa các giống
loài vừa nương tựa vào nhau để tồn tại, vừa đấu tranh sinh tồn khốc liệt với nhau dẫn đến sự
loại bỏ tự nhiên đối với các nhân tố không phù hợp với hoàn cảnh môi trường.

 Trong mỗi sự vật hiện tượng hay quá trình nào đó luôn chứa đựng những mặt, những
khuynh hướng đối lập nhau tạo thành những mâu thuẫn trong bản thân mình; sự thống
nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập tạo thành xung lực nội tại của sự vận động và
phát triển, dẫn tới sự mất đi của cái cũ và nhường chỗ cho sự ra đời của cái mới.

Phần 2: Phân loại

Mâu thuẫn tồn tại trong tất cả các sự vật, hiện tượng, cũng như trong tất cả các giai đoạn phát
triển của chúng. Mâu thuẫn hết sức phong phú, đa dạng. Tính phong phú đa dạng được quy
định một cách khách quan bởi đặc điểm của các mặt đối lập, bởi điều kiện tác động qua lại
- Căn cứ vào ý nghĩa của mâu thuẫn đối với sự tồn tại và phát triển của toàn bộ sự vật, mâu
thuẫn được phân loại thành mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản
 Mâu thuẫn cơ bản là mâu thuẫn quy định bản chất của sự vật, quy định sự phát triển ở tất
cả các giai đoạn của sự vật, tồn tại trong suốt quá trình tồn tại của sự vật
Ví dụ:
 Mâu thuẫn không cơ bản là mâu thuẫn đặc trưng cho một phương tiện nào đó của sự vật,
nó quy định sự vận động và phát triển của một mặt nào đó của sự vật.
Ví dụ:
- Căn cứ vào vai trò của mâu thuẫn đối với sự tồn tại và phát triển của sự vật trong một giai
đoạn nhất định, mâu thuẫn được phân loại thành mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu
 Mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn nổi lên hàng đầu của một giai đoạn phát triển nhất định
của sự vật và chi phối các mâu thuẫn khác trong giai đoạn đó.
Ví dụ: ở nước ta 1940-1943 mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam đối với thực dân
Pháp là mâu thuẫn chủ yếu
 Mâu thuẫn thứ yếu là mâu thuẫn ra đời và tồn tại trong một giai đoạn phát triển nào đó của
sự vật nhưng nó không đóng vai trò chi phối mà bị mâu thuẫn chủ yếu chi phối
Ví dụ: ở nước ta 1940-1943 mâu thuẫn thứ yếu là địa chủ và nông dân
- Căn cứ vào các lợi ích đối lập tạo thành mâu thuẫn xã hội, mâu thuẫn trong xã hội được
phân loại thành mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng
 Mâu thuẫn đối kháng là mâu thuẫn giữa những giai cấp, những tập đoàn người, những xu
hướng xã hội có lợi ích cơ bản đối lập nhau.
Ví dụ: Chẳng hạn như mâu thuẫn giữa nô lệ với chủ nô trong xã hội chiếm hữu nô lệ,
giữa vô sản với tư sản, giữa dân tộc bị xâm lược với bọn đi xâm lược.
 Mâu thuẫn không đối kháng là mâu thuẫn giữa những lực lượng, khuynh hướng xã hội
thống nhất với nhau về lợi ích cơ bản, chỉ đối lập về lợi ích không cơ bản, cục bộ, tạm thời.
Ví dụ: như mâu thuẫn giữa lao động trí óc và lao động chân tay, giữa công nhân với thợ
thủ công; giữa thành thị và nông thôn, v.v..ở nước ta hiện nay.
- Căn cứ vào quan hệ giữa các mặt đối lập đối với sự vật được xem xét, mâu thuẫn được
phân loại thành mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài.
 Mâu thuẫn bên trong là sự qua lại giữa các mặt đối lập của cùng một sự vật. Chẳng hạn
như trong phạm vi nước ta, mâu thuẫn trong nội bộ nền kinh tế quốc dân là mâu thuẫn bên
trong; mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản trong chế độ tư bản chủ nghĩa; mâu
thuẫn giữa đồng hoá và dị hoá trong cơ thể động vật.
 Mâu thuẫn bên ngoài là mâu thuẫn diễn ra trong mối liên hệ giữa sự vật đó với các sự vật
khác. chẳng hạn, mâu thuẫn về kinh tế giữa nước ta với các nước khác trong ASEAN là mâu
thuẫn bên ngoài; mâu thuẫn giữa động vật và thực vật với môi trường; mâu thuẫn giữa các
nước tư bản chủ nghĩa với nhau

Phần 3: Vai trò của mâu thuẫn đối với sự phát triển
1. Mâu thuẫn là nguồn gốc của sự phát triển
- Sự thống nhất, đấu tranh các mặt đối lập chính là hai xu hướng tác động khác nhau mặt đối
lập. Trong quá trình phát triền và vận động thì sự thống nhất, đấu tranh của mặt đối lập
không tách rời nhau.
- Đấu tranh của mặt đối lập được quy định tất yếu về sự thay đổi các mặt đang tác động, làm
- Sự phát triển là cuộc đấu tranh các mặt đối lập. Ta đã thấy rằng khi có thống nhất của các
mặt đối lập thì sẽ có đấu tranh, đấu tranh và thống nhất các mặt đối lập thì không thể tách rời
khỏi nhau đối với mâu thuẫn biện chứng.
* Dẫn chứng: Trong lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (12/12/1946 ) Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã viết : “ Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng nhưng chúng ta càng nhân
nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới. Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả chứ không chịu mất
nước, không chịu làm nô lệ.’’
Sự vận động, phát triển là sự thống nhất trong tính ổn định và tính thay đổi, đấu tranh và
thống nhất các mặt đối lập quy định về tính thay đổi và tính ổn định sự vật. Do đó, mâu
thuẫn là nguồn gốc, động lực của sự vận động và phát triển. * Ví dụ (đưa ra hình ảnh)
- Mâu thuẫn giữa thực dân Pháp và nhân dân
 nhân dân ta đấu tranh (vận động )
 nước Việt Nam dân chủ, độc lập, tự do ( phát triển )
2. Mâu thuẫn là động lực sự vận động
- Bất cứ sự vật, hiện tượng nào trong thế giới khách quan cũng đều chứa đựng những mâu
thuẫn trong bản thân nó, trong đó luôn diễn ra quá trình vừa thống nhất vừa đấu tranh của
các mặt đối lập làm cho sự vật, hiện tượng vận động và phát triển không ngừng. Chúng có vị
trí, vai trò nhất định đối với sự tồn tại và biến đổi của sự vật, hiện tượng.
- Sự thống nhất của các mặt đối lập gắn liền với sự ổn định, sự đứng im tương đối của sự vật.
Khi nào các mặt đối lập còn tồn tại trong thể thống nhất thì khi đó sự vật còn tồn tại.
- Nhưng trong khi các mặt đối lập thống nhất với nhau, quá trình đấu tranh giữa chúng không
ngừng diễn ra. Đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho bản thân các mặt đối lập đều biến đổi,
dẫn đến mâu thuẫn ngày càng phát triển. Khi sự đấu tranh đó lên đến đỉnh điểm, các mặt đối
lập xung đột gay gắt, chúng sẽ chuyển hoá cho nhau, mâu thuẫn được giải quyết, thể thống
nhất cũ bị phá vỡ, sự vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời.
 Tóm lại: mọi sự vật, hiện tượng đều chứa đựng những mặt, những khuynh hướng đối
lập tạo thành mâu thuẫn trong bản thân mình, sự thống nhất và đấu tranh của các mặt
đối lập là nguồn gốc, động lực của sự vận động và phát triển, làm cho cái cũ mất đi,
cái mới ra đời.
Ví dụ:
- Trong kháng chiến chống Pháp, nhân dân ta có mâu thuẫn gay gắt với thực dân Pháp,
khi mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm, tạo cho ta động lực đứng lên đấu tranh và kết quả cuối
cùng là nhà nước Việt Nam độc lập, tự do dân chủ ra đời.
- Trong nông nghiệp, ta có thể lợi dụng những mặt đối lập trong di truyền và biến dị, gây
ra đột biến, tạo nên giống loài mới cho năng suất cao hơn.
- Trong hoạt động của cơ quan, cần phân tích để nhận ra được những mặt tranh chấp nội
bộ để có hướng giải quyết phù hợp, điều chỉnh các mặt chưa tốt của các thành viên.
- Trong quá trình xây dựng nền kinh tế tri thức, chúng ta còn vấp phải những khó khăn
trở ngại. Bênh cạnh những cá nhân luôn phấn đấu vươn lên thì vẫn còn đó những người
biếng nhác ù ì, những thành phần bất hảo. Bên cạnh những người có điều kiện học tập thì
còn đó những học sinh, sinh viên đang thiếu thốn. Để giải quyết các vướng mắc trên, về
phía Nhà nước cần ban hành rộng rãi hơn, hoàn thiện hơn các chính sách về xóa đói giảm
nghèo, hỗ trợ hợp lí, đảm bảo nghiêm trị và cải tạo tốt tội phạm. Về phía dân, mỗi người
cần tự đấu tranh với chính mình, chống lại mọi cám dỗ, thiên kiến lạc hậu, nỗ lực trong
học tập cũng như lao động.
- Trong nhận thức, sở dĩ các tư tưởng con người ngày càng phát triển bởi luôn có sự đấu
tranh giữa nhận thức đúng và nhận thức sai, giữa nhận thức kém sâu sắc và nhận thức sâu
sắc hơn.
- Sự đấu tranh giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị ở các thời kì lại tạo nên một hình
thái xã hội mới. Xã hội mới hình thành lại làm nảy sinh ra những mâu thuẫn mới trong
lòng xã hội đó.
Phần 4: Ý nghĩa của quy luật
- Mâu thuẫn trong sự vật,hiện tượng mang tính khách quan,phổ biến nên phải tôn trong quy
luật
- Phân tích cụ thể từng loại mâu thuẫn để tìm ra cách giải quyết phù hợp xem xét vai trò vị
trí và mối quan hệ giữa các mâu thuẫn khác nhau và điều kiện chuyển hóa giữa chúng tránh
dập khuân máy móc
- Nắm vững nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa các mặt đối lập,không
điều hòa mâu thuẫn không nóng vội hay bảo thủ

Phần 5: Các bài học rút ra và vận dụng thực tiễn

Như đã chứng minh ở trên, quy luật mâu thuẫn là nguồn gốc và động lực của mọi sự phát
triển. Hay nói cách khác, bản chất của sự phát triển chính là tìm ra và giải quyết các mâu
thuẫn bên trong sự vật, hiện tượng. Trong thực tế, mâu thuẫn cũng là một hiện tượng khách
quan mang tính phổ biến được hình thành từ những cấu trúc thuộc tính vốn có của sự vật.

Việc học của sinh viên là một quá trình tăng trưởng về mặt tri thức và đồng thời ta cũng học
cách áp dụng những tri thức đó vào đời sống thực tế. Vậy nên quá trình học tập của sinh viên
cũng không ngoại lệ mà nó chịu sự tác động của quy luật mâu thuẫn.

Chính vì thế, ta cần phải biết áp dụng quy luật mâu thuẫn vào thực tiễn đời sống nói chung
và sự học nói riêng để có thể thúc đẩy sự phát triển của bản thân sinh viên:

+) Phải biết tôn trọng mâu thuẫn.

Con người cần luôn luôn cố gắng tìm hiểu để phát hiện mâu thuẫn, phân tích đầy đủ các mặt
đối lập để nắm bắt bản chất và khuynh hướng phát triển.

Đối với sinh viên, tôn trọng mâu thuẫn chính là tìm hiểu đầy đủ những môn học của nhà
trường, chọn ra các môn phù hợp với định hướng, mục tiêu tương lai; vạch ra kế hoạch học
tập, tham gia các hoạt động đoàn thể và thực hiện kế hoạch đó để đạt được mục tiêu bản
thân.

+) Không sợ mâu thuẫn, không né tránh mâu thuẫn.

Khi gặp vấn đề không được tránh né, mà cần tìm ra giải pháp khắc phục, như thế mới có thể
phát triển bản thân, có thêm tự tin và kinh nghiệm để giải quyết mâu thuẫn phát sinh sau này.
Sinh viên cũng vậy, khi gặp bài giảng không hiểu, hay bài tập không giải được, cần phải tìm
tòi trên các trang mạng, diễn đàn học vấn, hỏi và tiếp thu từ các giảng viên, các đàn anh, đàn
chị hay cả những bạn học. Sinh viên không được ngại việc học lại, học bổ sung để củng cố
kiến thức của mình. Bên cạnh đó, sinh viên cũng cần phải biết chia sẻ kiến thức của mình
cho những người cần chúng. Chia sẻ và học hỏi là cách tốt nhất để giải quyết các mâu thuẫn
gặp phải đối với sự học của một sinh viên.

+) Vận dụng quy luật mâu thuẫn liên tục tìm tòi, đổi mới và sáng tạo trong tri thức:
Bởi vì mâu thuẫn luôn tồn tại, nên nó buộc người ta không bao giờ được nghĩ mình có đầy
đủ tri thức, mà phải liên tục học thêm các tri thức mới để giải quyết các vấn đề mới. Để làm
được điều đó, con người cần phải luôn luôn đổi mới, sáng tạo ra các tri thức mới. Đồng thời,
quy luật mâu thuẫn cũng buộc chúng ta phải biết vượt qua mọi định kiến để bài trừ những cái
cũ, không còn phù hợp và tiếp thu, chọn lọc cái mới còn chưa quen thuộc. Có thể nói quy
luật mâu thuẫn chính là nền tảng cho kho tàng tri thức vô cùng vô tận đang trở nên phong
phú hơn qua mỗi ngày của nhân loại.

Quy luật này đòi hỏi sinh viên phải tìm tòi, học hỏi các kiến thức mới chứ không được ngủ
quên trên một vài kiến thức nhất định nào đó. Điều đó giúp cho sinh viên thêm phần sáng
tạo, là yếu tố rất có ích cho cả việc học lẫn sự nghiệp sau này. Cũng bởi vì thế mà qua mỗi
năm, các trường đại học, học viện phải tái bản một số cuốn sách để đổi mới kiến thức cho
các sinh viên.

+) Quy luật mâu thuẫn đòi hỏi con người tiếp thu kiến thức một cách có hệ thống.
Bởi vì, kiến thức không đi riêng lẻ, mà ta phải nhìn nhận được sự tương tác, tương hỗ giữa
các kiến thức, của các ngành nghề khác nhau để bổ trợ cho sự thiếu sót của nhau, đồng thời
loại bỏ những kiến thức thừa thãi.

Cũng như vậy, sinh viên cần tìm hiểu sự tương tác qua lại giữa các môn học, ngành học, qua
đó đánh giá và chọn lọc được một chỉnh thể những môn học phù hợp với bản thân. Cần biết
vận dụng khả năng tổng hợp, phân tích để tiếp thu và ghi nhớ những kiến thức cần thiết.