Chủ đề: Phân tích quy luật mâu thuẫn của phép biện chứng duy vật?

Ý nghĩa
của phương pháp luận? Liên hệ với bản thân từ quy luật này.
I. Lý thuyết về quy luật mâu thuẫn.
1. Các khái niệm.
-Đối lập, mặt đối lập là phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt có những
đặc điểm, những thuộc tính, những khuynh hướng biến đổi trái ngược nhau
tồn tại một cách khách quan trong tự nhiên, xã hội và tư duy; chính những
mặt đối lập này nằm trong sự liên hệ tác động qua lại với nhau tạo thành
mâu thuẫn biện chứng.
- Nội dung quy luật đó là:
-Quy luật mâu thuẫn là một trong những quy luật cơ bản trong phép biện
chứng duy vật và biện chứng duy vật lịch sử khẳng định về: mọi sự vật hay
hiện tượng ở trong tự nhiên đều có sự tồn tại và mâu thuẫn bên trong và còn được
gọi là quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.
- Sự thống nhất của các mặt là sự ràng buộc, phụ thuộc, nương tựa vào nhau,
đòi hỏi có nhau của các mặt đối lập, sự tồn tại của mặt này là điều kiện, tiền
đề cho sự tồn tại của mặt kia và ngược lại:
Thứ nhất: các mặt đối lập nương tựa vào nhau, đòi hỏi có nhau, mặt đối lập
này lấy mặt đối lập kia làm tiền đề. Chỉ là tương đối và tạm thời
Thứ hai: các mặt đối lập tác động ngang nhau, cân bằng nhau thể hiện sự
đấu tranh giữa cái mới đang hình thành với cái cũ chưa mất hẳn
Thứ ba: giữa các mặt đối lập có sự tương đồng
-Đấu tranh của các mặt đối lập là sự tác động qua lại lẫn nhau theo xu hướng
bài trừ, phủ định nhau của các mặt đối lập. Sự đấu tranh của các mặt đối lập
có thể được biểu hiện ở sự ảnh hưởng lẫn nhau hoặc dùng bạo lực để thủ tiêu
lẫn nhau giữa các mặt đối lập.
-Khái niệm mặt đối lập, mâu thuẫn biện chứng:
Mặt đối lập là các mặt có những đặc điểm, những thuộc tính những
quy định có khuynh hướng biến đổi trái ngược, tồn tại khách quan.
Ví dụ: Trong mỗi con người đều có mặt đối lập theo tự nhiên như hoạt
động ăn và hoạt động bài tiết; trong 1 nguyên tử sẽ có điện tích âm và
điện tích dương.
Mâu thuẫn biện chứng (gọi tắt là mâu thuẫn) là sự thống nhất và đấu
tranh của các mặt đối lập
-Vị trí của quy luật: là “hạt nhân" của phép biện chứng, chỉ ra nguồn gốc,
động lực cơ bản của sự vận động, phát triển của mọi sự vật, hiện tượng trong
tự nhiên, xã hội và tư duy.
Trong mỗi sự vật hiện tượng hay quá trình nào đó luôn chứa đựng
những mặt, những khuynh hướng đối lập nhau tạo thành những mâu thuẫn
trong bản thân mình; sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập tạo
thành xung lực nội tại của sự vận động và phát triển, dẫn tới sự mất đi của
cái cũ và nhường chỗ cho sự ra đời của cái mới.
2. Tính chất.
-Tính khách quan: mâu thuẫn là cái vốn có của bản thân các sự vật, hiện
tượng, không phải đem từ bên ngoài vào.
oVí dụ: trong con người bất kỳ đều chứa đựng những yếu tố của các
mặt đối lập giữa nhân từ và độc ác, thông minh và ngu dốt, dũng cảm
và hèn nhát, trung thực và giả dối, ...
-Tính phổ biến: mâu thuẫn tồn tại trong mọi lĩnh vực tự nhiên, xã hội và tư
duy
oVí dụ: mâu thuẫn cơ học: MT giữa lực và phản lực trong sự tương tác
giữa các vật thể
-Tính đa dạng, phong phú: mâu thuẫn có nhiều dạng, nhiều loại khác nhau,
mỗi loại mâu thuẫn có những tính chất, vai trò khác nhau đối với sự vật.
oVí dụ: mỗi cá nhân trong xã hội đều có thể có các mâu thuẫn: MT
giữa cá nhân đó với tự nhiên bên ngoài, MT giữa cá nhân đó với các
cá nhân khác trong gia đình và xã hội trên phương diện tình cảm, nhận
thức, kinh tế, chính trị, văn hoá, và ngay trong nội tại của cá nhân có
các mâu thuẫn về phương diện tư duy, đạo đức và nhu cầu, ...
3. Phân loại
Mâu thuẫn tồn tại trong tất cả các sự vật, hiện tượng, cũng như trong tất cả các giai
đoạn phát triển của chúng. Mâu thuẫn hết sức phong phú, đa dạng. Tính phong phú
đa dạng được quy định một cách khách quan bởi đặc điểm của các mặt đối lập, bởi
điều kiện tác động qua lại của chúng, bởi trình độ tổ chức của hệ thống (sự vật) mà
trong đó mâu thuẫn tồn tại.
-Căn cứ vào quan hệ giữa các mặt đối lập đối với sự vật được xem xét, mâu
thuẫn được phân loại thành mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài.
Mâu thuẫn bên trong là sự qua lại giữa các mặt đối lập của cùng một
sự vật.
Mâu thuẫn bên ngoài là mâu thuẫn diễn ra trong mối liên hệ giữa sự
vật đó với các sự vật khác.
-Căn cứ vào ý nghĩa của mâu thuẫn đối với sự tồn tại và phát triển của toàn
bộ sự vật, mâu thuẫn được phân loại thành mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn
không cơ bản
mâu thuẫn cơ bản là mâu thuẫn quy định bản chất của sự vật, quy định
sự phát triển ở tất cả các giai đoạn của sự vật, tồn tại trong suốt quá
trình tồn tại của sự vật
Mâu thuẫn không cơ bản là mâu thuẫn đặc trưng cho một phương tiện
nào đó của sự vật, nó quy định sự vận động và phát triển của một mặt
nào đó của sự vật.
-Căn cứ vào vai trò của mâu thuẫn đối với sự tồn tại và phát triển của sự vật
trong một giai đoạn nhất định, mâu thuẫn được phân loại thành mâu thuẫn
chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu
Mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn nổi lên hàng đầu của một giai đoạn
phát triển nhất định của sự vật và chi phối các mâu thuẫn khác trong
giai đoạn đó.
Mâu thuẫn thứ yếu là mâu thuẫn ra đời và tồn tại trong một giai đoạn
phát triển nào đó của sự vật nhưng nó không đóng vai trò chi phối mà
bị mâu thuẫn chủ yếu chi phối
-Căn cứ vào các lợi ích đối lập tạo thành mâu thuẫn xã hội, mâu thuẫn trong
xã hội được phân loại thành mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối
kháng
Mâu thuẫn đối kháng là mâu thuẫn giữa những giai cấp, những tập
đoàn người, những xu hướng xã hội có lợi ích cơ bản đối lập nhau.
Mâu thuẫn không đối kháng là mâu thuẫn giữa những lực lượng,
khuynh hướng xã hội thống nhất với nhau về lợi ích cơ bản, chỉ đối
lập về lợi ích không cơ bản, cục bộ, tạm thời.
II. Mâu thuẫn là nguồn gốc và động lực của sự phát triển.
1. Mâu thuẫn là nguồn gốc sự vận động.
-Sự thống nhất, đấu tranh các mặt đối lập chính là hai xu hướng tác động
khác nhau mặt đối lập.
Trong quá trình phát triền và vận động thì sự thống nhất, đấu tranh của mặt
đối lập không tách rời nhau.
- Đấu tranh của mặt đối lập được quy định tất yếu về sự thay đổi các mặt
đang tác động, làm mâu thuẫn phát triển. Khi bắt đầu xuất hiện thì mâu thuẫn chỉ là
một sự khác nhau cơ bản. Tuy nhiên theo khuynh hướng trái ngược nhau thì sự
khác nhau này càng lớn lên và rộng dẫn ra đến khi nào trở thành đối lập. Khi hai
mặt đối lập có sự xung đột gay gắt, đủ điều kiện thì sẽ tự chuyển hóa lẫn nhau và
từ đó mâu thuận được giải quyết. Nhờ sự giải quyết theo hướng này mà thể thống
nhất mới sẽ thay thế thể thống nhất cũ hay sự vật mới thay cho sự vật cũ bị mất đi.
-Sự phát triển là cuộc đấu tranh các mặt đối lập. Ta đã thấy rằng khi có thống nhất
của các mặt đối lập thì sẽ có đấu tranh, đấu tranh và thống nhất các mặt đối lập thì
không thể tách rời khỏi nhau đối với mâu thuẫn biện chứng.
Sự vận động, phát triển là sự thống nhất trong tính ổn định và tính thay đổi, đấu
tranh và thống nhất các mặt đối lập quy định về tính thay đổi và tính ổn định sự
vật. Do đó, mâu thuẫn là nguồn gốc của sự vận động và phát triển.
2. Mâu thuẫn là động lực sự vận động: mọi sự vật, hiện tượng đều chứa đựng
những mặt, những khuynh hướng đối lập tạo thành mâu thuẫn trong bản thân mình,
sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập là nguồn gốc của sự vận động và
phát triển, làm cho cái cũ mất đi, cái mới ra đời.
3. Ý nghĩa phương pháp luận
- Thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn trong sự vật, hiện tượng; từ đó giải
quyết mâu thuẫn phải tuân theo quy luật, điều kiện khách quan. Muốn nhận thức
đúng sự vật, hiện tượng cần phát hiện ra những mâu thuẫn tồn tại trong bản thân
nó.
- Khi phân tích mâu thuẫn, phải xem xét quá trình phát sinh, phát triển của từng
mâu thuẫn, xem xét vai trò, vị trí và mối quan hệ của các mâu thuẫn, của từng mặt
đối lập trong mâu thuẫn và điều kiện chuyển hóa lẫn nhau giữa chúng.
- Phải nắm vững nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn bằng đấu tranh giữa các mặt đối
lập, không điều hòa mâu thuẫn cũng không nóng vội hay bảo thủ, bởi giải quyết
mâu thuẫn còn phụ thuộc vào điều kiện đã đủ và chín muồi hay chưa.
III. Liên hệ bản thân sinh viên: (hình ảnh về sinh viên)
a) Phải biết tôn trọng mâu thuẫn.
Con người cần luôn luôn cố gắng tìm hiểu để phát hiện mâu thuẫn, phân tích
đầy đủ các mặt đối lập để nắm bắt bản chất và khuynh hướng phát triển.
Đối với sinh viên, tôn trọng mâu thuẫn chính là tìm hiểu đầy đủ những môn
học của nhà trường, chọn ra các môn phù hợp với định hướng, mục tiêu tương lai;
vạch ra kế hoạch học tập, tham gia các hoạt động đoàn thể và thực hiện kế hoạch
đó để đạt được mục tiêu bản thân.
b) Không sợ mâu thuẫn, không né tránh mâu thuẫn.
Khi gặp vấn đề không được tránh né, mà cần tìm ra giải pháp khắc phục, như thế
mới có thể phát triển bản thân, có thêm tự tin và kinh nghiệm để giải quyết mâu
thuẫn phát sinh sau này. Sinh viên cũng vậy, khi gặp bài giảng không hiểu, hay bài
tập không giải được, cần phải tìm tòi trên các trang mạng, diễn đàn học vấn, hỏi và
tiếp thu từ các giảng viên, các đàn anh, đàn chị hay cả những bạn học. Sinh viên
không được ngại việc học lại, học bổ sung để củng cố kiến thức của mình. Bên
cạnh đó, sinh viên cũng cần phải biết chia sẻ kiến thức của mình cho những người
cần chúng. Chia sẻ và học hỏi là cách tốt nhất để giải quyết các mâu thuẫn gặp phải
đối với sự học của một sinh viên.
c) Vận dụng quy luật mâu thuẫn liên tục tìm tòi, đổi mới và sáng tạo
trong tri thức:
Bởi vì mâu thuẫn luôn tồn tại, nên nó buộc người ta không bao giờ được nghĩ
mình có đầy đủ tri thức, mà phải liên tục học thêm các tri thức mới để giải quyết
các vấn đề mới. Để làm được điều đó, con người cần phải luôn luôn đổi mới, sáng
tạo ra các tri thức mới. Đồng thời, quy luật mâu thuẫn cũng buộc chúng ta phải biết
vượt qua mọi định kiến để bài trừ những cái cũ, không còn phù hợp và tiếp thu,
chọn lọc cái mới còn chưa quen thuộc. Có thể nói quy luật mâu thuẫn chính là nền
tảng cho kho tàng tri thức vô cùng vô tận đang trở nên phong phú hơn qua mỗi
ngày của nhân loại. Quy luật này đòi hỏi sinh viên phải tìm tòi, học hỏi các kiến
thức mới chứ không được ngủ quên trên một vài kiến thức nhất định nào đó. Điều
đó giúp cho sinh viên thêm phần sáng tạo, là yếu tố rất có ích cho cả việc học lẫn
sự nghiệp sau này. Cũng bởi vì thế mà qua mỗi năm, các trường đại học, học viện
phải tái bản một số cuốn sách để đổi mới kiến thức cho các sinh viên
d) Quy luật mâu thuẫn đòi hỏi con người tiếp thu kiến thức một cách có
hệ thống.
Bởi vì, kiến thức không đi riêng lẻ, mà ta phải nhìn nhận được sự tương tác,
tương hỗ giữa các kiến thức, của các ngành nghề khác nhau để bổ trợ cho sự thiếu
sót của nhau, đồng thời loại bỏ những kiến thức thừa thãi.
Cũng như vậy, sinh viên cần tìm hiểu sự tương tác qua lại giữa các môn học,
ngành học, qua đó đánh giá và chọn lọc được một chỉnh thể những môn học phù
hợp với bản thân. Cần biết vận dụng khả năng tổng hợp, phân tích để tiếp thu và
ghi nhớ những kiến thức cần thiết.
Vậy, qua những điều đã nói ở trên, có thể thấy việc vận dụng nhuần nhuyễn quy
luật mâu thuẫn vào thực tiễn đời sống nói chung và việc học tập nói riêng là cực kì
cần thiết đối với sinh viên. Điều đó là nền tảng sự phát triển của bản thân mỗi sinh
viên, và cũng quyết định thành bại trong sự nghiệp sau này. Là sinh viên, ta cần
phải biết cách áp dụng những điểm có lợi của quy luật thống nhất và đấu tranh giữa
các mặt đối lập vào học tập để hoàn thành mục tiêu của mình.