BỆNH HO GÀ

Translation by Tâm Danh Phan – Osmois English Class

Pertussis là một bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn bordetella pertussis, gây ra

những cơn ho dữ dội gọi là cơn kịch phát, khiến bệnh nhân khó thở. Cuối
cùng, khi có thể hít vào, không khí đi qua các đường dẫn khí bị sưng khép
lại một phần, tạo ra tiếng gà kêu khiến pertussis có tên gọi khác là ho gà.

Bordetella pertussis là một trực cầu khuẩn gram âm, có nghĩa là nó trông
giống như một que hồng ngắn khi nhuộm gram. Nó lây truyền từ người này
sang người khác qua hắt hơi hoặc ho. Và khi điều đó xảy ra, hàng ngàn giọt
bắn chứa đầy vi khuẩn sẽ được phun xa khoảng hai mét hay sáu feet.
Những giọt bắn này có thể rơi vào miệng hoặc mũi của những người gần đó
hoặc bị hít trực tiếp vào phổi.

Vi khuẩn cũng có thể tồn tại trong vài ngày trên bề mặt khô. Vì vậy, cũng có
thể nhiễm vi khuẩn bằng cách chạm vào bề mặt như tay nắm cửa bị nhiễm
và sau đó chạm vào mắt, mũi hoặc miệng của chính mình.

Bordetella pertussis tiết ra độc tố là các protein giúp vi khuẩn bám dính và
làm tổn thương các tế bào biểu mô đường hô hấp theo nhiều cách khác
nhau. Bắt đầu với ba độc tố, hemaglutinin dạng sợi, pertactin, và agglutinin.
Tất cả những độc tố này đã giúp neo vi khuẩn bordetella pertussis vào biểu
mô, nơi vi khuẩn tồn tại trong suốt quá trình nhiễm trùng.

Tiếp theo, là độc tố tế bào khí quản, làm tê liệt các lông chuyển, là các lông
nhỏ nhô lên trên các tế bào biểu mô làm chúng không thể chuyển động qua
lại được nữa.

Thông thường, các lông chuyển quét sạch chất nhầy và bất kỳ vi khuẩn nào
dính trong chất nhầy. Vì vậy, làm tê liệt các lông chuyển cho phép vi khuẩn
ho gà bám chặt vào biểu mô. Điều này cũng có nghĩa là chất nhầy bắt đầu
tích tụ gây ra phản xạ ho dữ dội để làm sạch đường thở, khởi đầu những
cơn ho.

Một độc tố khác là độc tố ho gà, cũng giúp neo giữ ho gà vào biểu mô.
Ngoài ra, độc tố ho gà gây ra sự gia tăng mức tế bào lympho tuyệt đối trong
máu, đặc biệt là sự gia tăng quần thể tế bào T trôi nổi xung quanh thông qua
một số cơ chế.
Trước hết, độc tố ho gà kích thích tế bào T phân chia, khiến chúng rời khỏi
lách và tuyến ức và vào hệ tuần hoàn, và cũng ngăn chúng rời khỏi máu và
di chuyển vào các mô. Độc tố ho gà cũng làm cho các mạch máu trong mô
đường thở nhạy cảm hơn với histamine, khiến dịch thấm ra khỏi mạch máu
và vào các mô đường thở dễ dàng hơn. Điều này làm cho đường thở sưng
lên, khiến bệnh nhân khó thở hơn và gây ra tiếng gà kêu điển hình trong một
cơn ho.

Cuối cùng, có một loại độc tố được gọi là độc tố adenylate cyclase, nó ngăn
chặn các tế bào thực bào đến vị trí nhiễm trùng và ngăn ngừa chúng có thể
tiêu diệt vi khuẩn mà chúng thực bào khi chúng đến. Như thế chưa đủ tệ,
độc tố adenylate cyclase thậm chí còn khiến các tế bào thực bào trải qua
quá trình apoptosis, tự giết chết chính chúng một cách hiệu quả.

Nhiễm ho gà bắt đầu với giai đoạn ủ bệnh, là khoảng thời gian từ khi vi
khuẩn xâm nhập vào cơ thể đến khi khởi phát triệu chứng, và thường kéo
dài khoảng một tuần. Trong thời gian này, bordetella pertussis ở trong
đường hô hấp, nhưng chưa nhân lên đủ để tạo ra một lượng tổn hại đáng
chú ý.

Tuy nhiên, một khi nồng độ vi khuẩn tăng lên, đường hô hấp sẽ bị tổn
thương gây ra các triệu chứng như nghẹt mũi, ho và đôi khi sốt nhẹ. Đây
được gọi là giai đoạn viêm long, và nó kéo dài khoảng hai tuần. Tại thời
điểm này, bệnh ho gà rất dễ lây lan vì sự hiện diện của nhiều vi khuẩn trong
đường hô hấp khiến chúng dễ phân tán thành những giọt bắn.

Sau đó, là giai đoạn kịch phát, kéo dài thêm một đến sáu tuần. Mặc dù hệ
thống miễn dịch đang tiêu diệt và loại bỏ vi khuẩn bordetella pertussis trong
giai đoạn này, các triệu chứng vẫn dai dẳng do tổn thương gây ra bởi vi
khuẩn khi nó /còn sống và phát triển.

Triệu chứng đáng chú ý nhất vẫn tồn tại là khi một người có các cơn kịch
phát như một tràng súng nổ và ho liên tục không ngừng, tiếp theo là tiếng gà
kêu thì hít vào, đến từ luồng không khí trượt qua thanh môn vẫn khép một
phần và bị sưng.
Lực dữ dội của những cơn kịch phát này có thể gây nôn, xẹp phổi, gãy
xương sườn và nổi đốm xuất huyết nhỏ ở mặt khi các mao mạch vỡ do áp
lực. Thay vì có những cơn ho dữ dội hoặc phát ra tiếng gà kêu, trẻ nhũ nhi
thực sự nhỏ thường thở hổn hển, tím tái, ngưng thở hoặc có thể có một sự
kiện đe dọa tính mạng rõ ràng được gọi là ALTE trong giai đoạn này.

Nồng độ oxy giảm có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng như co giật, bệnh
não và thậm chí tử vong. Ngoài ra còn có tăng nguy cơ viêm phổi do các
mầm bệnh khác lợi dụng thực tế đường hô hấp đang bị tổn thương.

Cuối cùng, là giai đoạn hồi phục kéo dài từ hai đến ba tuần, trong đó ho từ
từ cải thiện, các cơn kịch phát và tiếng gà kêu mất dần đi, và đường thở
lành lại.

Tốt nhất là chẩn đoán ho gà trong giai đoạn viêm long, vì thuốc kháng sinh
có thể được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn và làm giảm tổn thương. Một số
cách để định danh vi khuẩn là bằng cách ngoáy mũi họng và cố gắng nuôi
cấy vi khuẩn hoặc bằng cách xác định DNA của vi khuẩn sống hoặc đã chết
bằng phản ứng chuỗi polymerase.

Một lựa chọn khác là sử dụng kháng thể huỳnh quang trực tiếp để phát hiện
các kháng nguyên bordetella pertussis. Một lựa chọn cuối cùng là xét
nghiệm huyết thanh học ho gà để tìm phản ứng kháng thể đối với bệnh ho
gà, thường có thể phát hiện được sau khi nhiễm trùng diễn ra trong vài tuần.

Một yếu tố dự báo quan trọng về độ nặng của bệnh, đặc biệt là ở trẻ nhũ nhi
nhỏ là mức độ tăng tế bào lympho. May mắn thay, các kháng thể từ vắc xin
ho gà là một cách tuyệt vời để tránh bệnh ngay từ đầu, hoặc làm giảm các
triệu chứng nếu nó xảy ra.

Vắc xin ho gà thường được tiêm dưới dạng một phần của vắc xin DTAP,
viết tắt của bệnh bạch hầu, uốn ván và ho gà vô bào. Vắc xin này có hiệu
quả hơn 90% trong việc bảo vệ chống lại bệnh ho gà. Đó là lý do tại sao các
đợt bùng phát bệnh ho gà thường chỉ xảy ra ở các quốc gia không được tiếp
cận với vắc xin, trong các cộng đồng có tỷ lệ người chưa được tiêm phòng
cao và ở những người cao tuổi có thể đã tiêm vắc xin cách đây khá lâu
nhưng hiện nay lượng kháng thể đang suy giảm. Đây là lý do tại sao vắc xin
cũng cần được tăng cường để duy trì sự bảo vệ.
Điều trị chính đối với ho gà là kháng sinh macrolide như azithromycin, có thể
được sử dụng khi vi khuẩn vẫn còn sống trong giai đoạn viêm long hoặc giai
đoạn kịch phát sớm. Điều quan trọng nữa là ngăn ngừa lây truyền ho gà
sang những người nhạy cảm khác, đặc biệt là trẻ nhũ nhi nhỏ và những
người bị suy giảm miễn dịch. Và điều này có thể được thực hiện bằng cách
cách ly người nhiễm bệnh và tiêm kháng sinh dự phòng cho những người
tiếp xúc trong gia đình.

Trẻ nhũ nhi dưới một tuổi thường được theo dõi chặt chẽ vì chúng có hệ
thống miễn dịch chưa hoàn thiện và có thể bị bệnh nặng, thậm chí tử vong
do ho gà. Phụ nữ mang thai được khuyến khích giúp bảo vệ trẻ nhũ nhi của
họ bằng cách chủng ngừa ho gà trong tam cá nguyệt thứ ba. Điều này là do
hệ thống miễn dịch của người mẹ tạo ra kháng thể vượt qua hàng rào nhau
thai và cung cấp khả năng miễn dịch thụ động cho trẻ bốn tháng sau khi
sinh.

Được rồi, tóm tắt nhanh, bordetella pertussis tiết ra một số chất độc làm tổn
thương biểu mô đường hô hấp gây ra bệnh ho gà. Khởi đầu là một giai đoạn
viêm long rất dễ lây lan với các triệu chứng như ho và nghẹt mũi. Sau đó là
một giai đoạn kịch phát với những cơn ho và tiếng gà kêu. Và cuối cùng là
giai đoạn hồi phục khi mọi thứ từ từ được cải thiện. Ở trẻ nhũ nhi, nó có thể
gây ra ngừng thở, ALTE (các sự kiện đe dọa tính mạng rõ ràng) và thậm
chí tử vong.