Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման

ախտանշանները
1․ Քնի խանգարումներ՝ անքնություն, նոր ցնցումների սպասում,
պատկերացումներ այն մասին, թե ինչպես են փախչելու
մարդիկ, գիշերային մղձավանջներ /ճիչեր/, չկապակցված
բառեր, ինչպես նաև՝
ա) տարբեր մկանախմբերի կամ մարմնի այս կամ այն մասերի
կծկումներ /նիրհած կամ քնած վիճակում/,
բ) պաշտպանական շարժումներ /նիրհած կամ քնած վիճակում/,
գ) անհանգիստ շարժումներ անկողնու մեջ, անկողնուց
փախչելու փորձեր, կարծես մեծ վտանգ է սպառնում,
դ) արցունքներ, տառապալից հոգոցներ,
ե) մղձավանջային երազներ /հաճախ երազում տեսնում են
զոհված ազգականներին, տեսնում են սարսափելի
բովանդակությամբ, սպառնացող, տխուր պատկերներ/:
2. Դյուրագրգռություն, գերզգայունություն՝ զայրույթ բարձր
ձայնից, երեխաների աղմուկից, անհանդուրժելի արված
դիտողություններից, երեխաների շրջանում՝ բնավորության և
վարքի ծայրահեղության հասնող դրսևորումներ, ընտանեկան
հաճախակի բախումներ, ընդհուպ մինչև ընտանիքի փլուզում:
3. Վախեր` վախ մթությունից, կենդանիներից, փակ կամ բաց
տարածությունից և այլն, որոնց հիմքում չգիտակցված մահվան
վախն է:
 Ուսումնասիրված են տարբեր տիպի ՀՏՍԽ

 ՀՏՍԽ անհանգիստ տիպը տարբերվում է հաճախակի

կրկնվող չմոտիվացված անհանգստությամբ, ոչ միայն
գիտակցված, այլև մարմնի վրա զգալով։ Այդ պատճառով
լինում են հաճախակի տրամադրության փոփոխություն,
խանգարված է քունը՝ մղձավանջներ, անքնություն։ Նման
մարդիկ ձգտում են շփման և դա մեղմում է նրանց
հիվանդագին անհանգիստ վիճակը։
 ՀՏՍԽ ասթենիկ տիպին բնորոշ է անտարբերությունը,
թուլությունը, ապատիան, մոլուցքային անտարբերությունը
սեփական կյանքի և շրջապատի խնդիրների նկատմամբ:
Սեփական ձախողումը տանջում է, և դա ավելի է ընկճում։
Քունը խանգարվում է այլ կերպ, քան ՀՏՍԽ տագնապային
տիպի դեպքում, քնկոտություն է առաջանում երկար
ժամանակ, երբեմն դժվար է ամբողջ օրը վեր կենալ
անկողնուց: Այս տեսակի հիվանդները համաձայնվում են
բուժվել, արձագանքում են ընկերների և հարազատների
օգնությանը։
 ՀՏՍԽ դիսֆորիկ տիպ ունեցող մարդկանց բնորոշ է
մշտական դյուրագրգռությունը, ագրեսիվ դժգոհությունը և
մռայլ տրամադրությունը: Նրանք զգայուն են, ակտիվ
վրեժխնդիր են, կատաղի, հետո կարող են զղջալ իրենց
անզսպության համար կամ ընդհակառակը, կարճատև
բավարարվածություն զգալ։ Նրանք օգնություն չեն
խնդրում, խուսափում են։ Նրանց սկսում են բուժվել այն
բանից հետո, երբ պարզվում է, որ նման մարդկանց
ագրեսիվությունը իրականությանը ոչ ադեկվատ է։
 ՀՏՍԽ սոմատոֆորմ տիպի դեպքում զանգվածային
ցավային զգացողություններ են առաջանում մարմնում՝
սրտի շրջանում (54%), ստամոքս-աղիքային տրակտում
(36%), գլխում (20%) [Malkina-Pykh I.G., 2005 թ. , էջ 152]։ Այս
ցավոտ ախտանիշները սովորաբար հայտնվում են
տրավմատիկ իրադարձությունից 6 ամիս անց, այսինքն սա
 ՀՏՍԽ հետաձգված տարբերակն է: Այս ախտանիշների վրա
հիպոքոնդրիկ ֆիքսումը և դրանց սաստկացման
անհանգիստ սպասումը ստիպում են հիվանդներին դիմել
բժիշկների, եթե նրանց մոտ չկան անհավատության
բարդույթներ բժշկության կամ որ իրենք դատապարտված
են:

Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարու-

մը (ՀՏՍԽ), ինչպես սթրեսի այլ ձևերն,
ունեն ակտիվ և պասիվ դրսևորումներ՝
Ակտիվ-սա անբավարար ագրեսիվություն է, ռեակտիվության
բարձրացում այնպիսի իրավիճակներում, որոնք ինչ-որ չափով
հիշեցնում են տրավմատիկ իրադարձություն և շատ ավելին
Պասիվ դրսևորում-խուսափել վնասվածքների մասին հիշեցում-
ներից, խոսակցություններ և դրա հետ կապված վայրեր,
հուզական ռեակցիաների արգելափակում, կյանքի նկատմամբ
հետաքրքրության նվազում, շրջապատում կատարվողից կտր-
վածության զգացում և այլն:

Հետտրավմային սթրեսային խանգարումները

բնորոշվում են ախտանշանների 3 փուլերով.
ա) Վերապրման փուլ, որն արտահայտվում է կամքից անկախ
առաջացող մտքերով, մղձավանջային երազներով, վառ բնույթի
պատկերացումներով և կատարվածի հաճախակի վերհուշով:
բ) Բացասման կամ անզգայության փուլ, երբ մարդը ջանում է
փախչել, հերքել այն մտքերը և զգացումները, որոնք կապված են
տրավմատիկ վիճակի հետ: Այս փուլում, փաստորեն, գործում
են պաշտպանական հոգեբանական մեխանիզմները:
գ) Գրգռվածության փուլ, որն արտահայտվում է դյուրա-
գրգռությամբ, ուշադրության ցրվածությամբ, քնի խանգարմամբ,
ինչպես նաև սոմատովեգետատիվ մի շարք խանգարումներով:Շ

 Ախտորոշման ցուցումներ

Այս խանգարումը չպետք է ախտորոշել, եթե չկա ապացույց, որ

այն սկսվել է հոգեկան տրավմայի հասցնող դեպքից վեց ամսվա
ընթացքում: Հոգեկան տրավմայի ապացույց են նաև կրկնվող
սևեռուն հիշողությունները դեպքի մասին, երևակայություններն
ու պատկերացումները ցերեկվա ժամերին: Նկատելի զգացմուն-
քային օտարացումը, հույզերի շղթայված լինելը և ազդակներից
խուսափելը, որոնք կարող են հիշեցնել վտանգավոր դեպքեր,
հաճախ հանդիպող, բայց ախտորոշման համար անպայման,
պարտադիր նշաններ չեն: Վեգետատիվ խանգարումները, տրա-
մադրության և վարքի փոփոխությունները կարող են արտա-
ցոլվել ախտորոշման մեջ, բայց առաջնակարգ նշանակություն
չունեն: