Sarrera

1. Espainiako ekonomia
Espaina lurrealde agronomoa zen, eta teknologia erosi behar zuen baina erosteko ahalmen txikia zuen.
Canovimoan kapitalismoaren garapena sustatu zen arren nazioartearen hazkunde eman zen, eta Espaina
atzeratua gelditu zen.
Lehen sektorea gehien bat Kastelan ematen zen, eta produktoak erbesteeran saltzen zituzten. Laneskua
eta ezagutza teknikoak urria ziren, eta hobekuntza gutxi eman ziren.
Bigarren sektorearen garapena Estatua bultzatu zuen 1868ko Meategiko oinarrien legea eta 1869ko
Figuerolen mugen legearen bidez. Produktoak erbestean saltzen zen eta enpresak erakartzen zituen. Hala
ere, ikatza kalitate txarrekoa zen. Gehien bat burdingintza Euskal Herrian ematen zen, eta Katalunian
ohialgintza.

2. euskal herriko industrializazioaren Amankomuneko ezaugarriak

Bizkaia, lehentasun ekonomikoa zuenez industrializazioa XIX. Mendearen bukarean garatu zen. Siderurgia
izan zen sektore nagusia Bizkaian burdina oso kalitate honekoa zelako. Bilboko itsasadarren burdin
meategietatik, Somorrostrotik eta Galdamesetik ateratzen zen.
Hala ere, industrializazioa berandu eman zen gerra eta foruen erruz eta 1880 arte ez zen sistema
ekonomiko moderno bat bere osotasunean garatu. Industria estatuaren eta kanpo teknologiaren mende
zegoen, eta kanpoko laneskua erabiltzen zuten.

Industrializazioa bizkaian
1. 1840-1876 arte
1840an I gerra karlistaren amaierarekin aduanak kostaldeetara eraman ziren. Oraindik, Espainiar barne
merkatua ez zuen produktu industrialak kontsumitzen.
Bilbon frantziarrak lehen siderurgia modernoaren irekiera ahalbidetu zuten, elkarte anonimoa bat bezala.
Baracaldon, 1854an Ybarra anaiak “Fabrica del Hierro de Nuestra Señora del Carmen” eta Chavarri “La
Vizcaya” lantegien sustapena bultzatu zuten. Orduan, Britania Handia Bessemerren itzulgailua asmatu zuen
Euskal Herriko industria bultzatzen. Ibarra elkartea, Guriezko lantegia erosita zuela momentu horretan
eraman zuten Nerbioko itsasadarraren ezkerraldera.
Banco de Bilbao 1858an eratu zen, inbertsioak ahalbidetzeko, eta 1865tik aurrera ustiaketa hasi zen
foruen oztopoarekin, eta 1876an desagertu zirenean ustiapen masiboa eman zen. 1841-1865 urteen bitartean
burgesak Bilbo-Tutelako trenbidearen eraikuntza sustatu zuten.

2. 1878-1898 bitartean
Esportazioen etekinak Bilboko portuaren obra eta ibai ondoaren dragatzea baliabidetu zuen, eta finantz
erakunde berriak erazu ziren, adibidez Banco del Comercio eta Banco de Vizcaya.
Hau, kapitalismoa sustatu arre ezin zen konkurrentzia aurre egin. 1882ean burgesak inbertsioak egin
zituzten esportazioen dibertsifikazio ekonomikoaren alde, metalurgiak, argi enpresak eta itsaontziko eta
enpresen garraioen enpresen sorkuntza ahalbidetzen. Baita, unibertsitateko titulo berriak agertu ziren.
1887an arantzel protekzionista ezarri zen, kanpo konkurrentziarekin bukatu zuena eta industria sustatu
zuena.
1888 hiru korazatu egin ziren.
Momentu horretan, enpresa garrantzitsuenak San Franciskoko enpresa, totxok egiten zutena, Chavarriko
“La Vizcaya S.A” eta Ybarra, Chavarriri aurre egiteko “Sociedad de Altos Hornos” eratu zuen.

3. 1898-1931 bitartean
1899an mineralen esportazioaren gailurra eman zen, sektore berriak agerrarazten Sota-ko astilleroak
bezala.
1898tik 1901ra Euskaldunak negozioak egin zuten inglaterra kolonien gerran zegoen bitartean, eta
ondorioz gerra bukatzean superekoizpenare krisialdia eman zen.
Beste aldetik, Cubako gerra amaitzean diru asko ekarri zuen Espainiako meategiak erosi zirelako, eta
onbideratzean ekonomiaren egonkortasuna eman zen.
1902an enpresa siderurgikoak trust bat egin zuten, “Bizkaiko Labe Garaiak”(Altos Hornos de Vizcaya)
eratzen.
1914an I mundu gerra eman zen eta espainiak, bi bandoekin egiten zuenez negozioak burniaren,
siderurgiaren eta itsasogintzaren gorakada eman zen., baina 1917an Estatu batuarrak gerran sartu zela
Espaina krisialdi ekonomiko batean suspertu zuen.
Primo de Riverak eraikuntza publikoak eratzean metalurgiaren, makina herraminten, elektrizitatearen
eta bankuetxen beharra sustatu zuen.

Industrializazioa gipuzkoan
20ko hamarkadan eman zen. Gipuzkoako hidrografia ahalbidetu zuen penintsulako lehen zentral
hidroelektrikoaren irekiera ematea.
Industrializazioa talde zabalaren eskutik garatu zen, eta ehungintza, burdingintza, papergintza eta
elikadura sustatu zen. Ehungintzan aipagarriak dira Tolosako txapelak eta Azkoitiako alpargatak.
Burdingintza Soraluzeen eta Eibarreko armagintzan sustatu zen, eta Bezainko tren bagoietan.
Papergintza Orio ibai gertutik eman zen eta txokolate eta galleta fabrikak Oñatin.

Industrializazioa araban eta nafarroan

Araban industrialiazioa garrantsi gutxiago izan zuen aldi honetan, baina aipagarria da Araiako nekazaritza
tresnen fabrika eta Gasteizko karta- lantegia, Heraclio Fournier.
Nafarroan landa ezaugarriengatik erribera aldean kontzerba-industria garatu zen.

Gizarte aldaketak
Politika meategiko jabeak kazikismoaren bidez kontrolatzen zuten, eta Gentry taldearen osaketa
jauntxoen eta burgesen artean erdi eta behe mailako burgesia bastertzen du. Aisialdia sortu zen, zinema.
1906an De la Sota EAJ kontrolatzen zuen eta sozialistak eta anarkistak kleroen aurka jarri ziren, hauek
kontrolatzen zutelako herri kontzientzia. Proletargoaren bizi baldintzak gogortu zirenez, barrakoietan
eta txabola ausoetan sartzen zituzten, langile mugimenduak indarra lortzen dute eta abertzaletasuna
sortu zen.
Baserriko munduari III. Gerra karlistak eta industrializazioa garrantzia kentzen diote, eta ondorioz
hiritartze prosezua eman zen, hirietan ensantxeak egiten.
Demografia hasi zen kanpotarren etorrerarekin, eta bizi esperantza gutxitu zen. Natura kaltetu zen,
paisaiak guztiz eraldatzen.