2

Araling Panlipunan
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 5:
Konsepto sa Pagdumala ug
ang Gobyerno
ARALING PANLIPUNAN – Ikaduha nga Grado
Alternative Delivery Mode
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 5: Konsepto sa Pagdumala ug ang Gobyerno
Unang Edisyon, 2020
Batas Republika 8293, Seksiyon 176 naga ingon nga dili mahimong makaangkon og
katungod sa copyright sa bisan unsa nga tagsulat ang gobyerno sa Pilipinas. Bisan pa man,
kinahanglan una ang pagtugot sa ahensya sa gobyerno nga nagpatuman sa tagsulat kung kini
mahimong pagkakitaan. Apil sa mga pwede nga buhaton sa maong ahensya ang pagtakda sa
mahimong bayad.
Ang mga tagsulat sa (istorya, basahon, balak, kanta, hulagway, ngalan sa produkto o brand name,
tatak o trademark, salida sa telebisiyon, pelikula, atbp.) nga ginamit niini nga modyul nagpanag-iya
sa copyright nianang mga gihisgutan. Paningkamutan nga matultulan sila para makuha ang ilang
pagtugot sa paggamit sa mao nga mga materyales. Wala giangkon sa mga nagmantala ug sa nagsulat
ang katungod isip tag-iya niini. Ang unsa man nga gamit gawas niining modyul, kinahanglan ang
pagtugot gikan sa orihinal nga pagsulat.
Walay bisan unsa nga bahin o parte niining materyales ang mahimong kopyahon o ipatik sa unsa man
nga pamaagi nga walay pagtugot sa departamento.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat : Corina G. Malaque, Jeanette S. Saturos, Alma L. Ladera,
Janice B. Delada, Marilyn A. Bacsin
Editor : Bazil T. Sabacajan, Melodyn V. Tabamo, Claire B. Dagaraga,
Carlito J. Sagocsoc
Tagasuri : Nelson G. Abelo, Daisy Y. Tabalba, Engrid T. Salugsugan,
Rey Mark O. Hondanero
Tagaguhit : Engr. Tim Joseph B. Bete
Tagalapat : Siegfred R. Pulgarinas
Tagapamahala : Dr. Arturo B. Bayocot, CESO III, Regional Director
Mala Epra B. Magnaong, CLMD Chief
Dr. Neil A. Improgo, Regional EPS-LRMS
Dr. Ray Butch D. Mahinay, Regional ADM Coordinator
Dr. Emelia G. Aclan, CID Chief
Dr. Linda D. Saab, Division EPS-LRMS
Dr. Bazil T. Sabacajan, Division ADM Coordinator

Inilimbag sa Pilipinas ng Sangay ng Camiguin

Department of Education –Region X
Office Address : B, Aranas St., Poblacion, Mambajao, Camiguin
Website : www.depedcamiguin.com
E-mail Address : depedcamiguin@gmail.com, camiguin@deped.gov.ph
 2
Araling Panlipunan
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 5:
Konsepto sa Pagdumala ug
ang Gobyerno
Pasiuna nga Mensahe
Para sa Magtutudlo:
Kumusta, malipayong paggamit niining Araling Panlipunan -
Ikaduha nga Grado Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul sa
Konsepto sa Pagdumala ug ang Gobyerno, Ikalima nga semana,
Ikatulo nga kwarter.
Kini nga Modyul nadesinyo, naugmad ug nasusi sa pagtinabangay sa
mga magtutudlo nga gikan sa pampublikong institusyon para sa
pagtabang kanimo nga makab-ot ang sumbanan nga gitakda sa K to
12 Curriculum samtang ilang gibuntog ang mga babag nga adunay
kalabutan sa personal, social, ug economic nga mga sitwasyon sa
ilang pag-eskwela.
Kining kapanguhaan sa pagkat-on o learning resource gilauman nga
makapadasig sa magtutuon o bata nga mobuhat sa mga giniyahan ug
gawasnong buluhaton sa iyang kaugalingon nga lihok ug panahon.
Dugang pa, ang katuyuan usab niini mao ang pagtabang sa magtutuon
o bata nga makakuha sa mga gikinahanglan nga kahanas niining
atong panahon karon sa ika- 21 nga siglo samtang gitagaan usab og
konsiderasyon ang ilang mga panginahanglan og sitwasyon.
Isip dugang nga materyales sa nag-unang teksto, makita ninyo kini
nga kahon sa kinatibuk-an sa modyul.

Mga Minugbo nga Sulat sa Magtutudlo

Kini nga modyul gitinguha sa mga magtutudlo nga
makapalambo sa inyong kahibaloii ug angay kining seryusohon
aron masabtan kini ug mutuhop sa tinuod nga sitwasyon sa
tagsa-tagsa ka kinabuhi.
Isip magtutudlo, ikaw ang gilauman nga maghatag sa magtutuon o
bata kung unsaon paggamit niini nga Modyul. Gitahasan usab ikaw
sa pagsubay sa pag-uswag sa iyang kahibawo samtang imo siya
gitagaan og higayon nga makatuon sa iyang kaugalingon nga pagkat-
on sa kahibawo. Ug usab, gitahasan ka nga dasigon ug tabangan ang
magtutuon o bata sa iyang pagbuhat sa mga buluhaton sulod niini nga
Modyul.

Para sa Magtutuon
Kumusta, maayong paggamit niining (Araling Panlipunan sa Ikaduha
nga Grado )Alternative Delivery Mode (ADM)Modyul sa (Konsepto
sa Pagdumala u gang Gobyerno, Ikalima nga semana)!
Kini nga Modyul gihimo para matagaan ka sa makahuluganon nga
higayon para sa mga giniyahan ug gawasnong pagkat-on subay sa
imong kaugalingon nga lihok ug panahon. Isip aktibo nga magtutuon,
mahimo nimo ang pagproseso sa sulod niining modyul.
Kini nga Modyul adunay mga parte katugbang sa mga icons:
Kat-oni Dinhi nga bahin, mahibaloan kung
unsa ang kinahanglan nga matun-an
sa modyul.
Pasiunang Ang katuyoan niini nga bahin sa
Pagsulay/Sulayi
buluhaton mao ang pagsusi sa imong
naunang kahibalo mahitungod sa
leksiyon nga imong pagatun-an.
Kung makuha nimo ang insakto nga

iii
 mga tubag (100%), pwede na nimo
dili gamiton kini nga modyul.
Pagsusi Kini ang hamubo nga buluhaton o
paghisgot sa nauna nga kahibalo para
matabangan ka nga makakonek ang
sauna ug karon nga leksiyon.

Sulayi ug Kat-oni Dinhi nga bahin, ipaila ang bag-o

nga leksiyon sa nagkalain lain nga
pamaagi sama sa usa ka istorya,
kanta, balak, pagpresentar sa
problema, sitwasyon, o mga
buluhaton.
Hisgutan Ta Dinhi nga parte, tagaan ka og
hamubo nga panaghisgot sa
leksiyon. Ang katuyuan niini para
matabangan ug masabtan ang bag-o
nga konsepto ug kahanas.
Pagpalambo sa Naglangkob kini sa mga buluhaton
Kahibalo
nga giniyahan og gawasnon
pagbansay para mapalig-on ang
imong pagsabot ug kahanas leksiyon.
Mahimo nimo nga tan-awon kung
husto ba ang imong tubag sa mga
buluhaton sa pagtan-aw sa tubag nga
anaa sa katapusan nga parte sa
modyul.
Hinumdumi Kini naglangkob sa mga pangutana o
pagbutang sa mga tubag diha sa
gibutangan og blanko nga parte sa

iv
 kapahayag para mapaproseso kung
unsa ang natun-an nimo gikan sa
leksiyon.
Buhata ug Kini naglangkob sa mga buluhaton
Kat-oni
nga makatabang sa imo para
mabalhin ang bag-ong kahibalo o
kahanas sa tinuod nga sitwasyon o
ang kamatuoran sa kinabuhi.
Tantiya Kini usa ka buluhaton nga ang
katuyuan masukod ang kahibalo nga
nakab-ot sa natun-an nga
kompetensi.
Dugang nga mga Dinhi nga bahin, adunay ihatag nga
Buluhaton dugang nga mga buluhaton para
mapalambo ang imong kahibalo ug
kahanas sa natun-an nga leksiyon.

Susi sa mga Tubag Naglangkob kini sa insaktong tubag

sa tanan nga mga buluhaton nga
anaa sa modyul

Sa katapusan nga parte ani nga modyul, makita usab ang:

Pakisayran Kini ang listahan sa tanan nga

gikuhaan sa pagbuhat ug
pag-ugmad niini nga modyul.

v
 Ang mosunod mao ang importante nga pahinumdum sa paggamit
niini nga modyul:
1. Ampingi ang paggamit niini nga modyul. Ayaw butangi o sulati
sa bisan unsa nga mga marka o sulat sa bisan asa nga parte sa
modyul. Maggamit sa lain nga papel sa pagtubag sa mga tahas
ug buluhaton.
2. Ayaw kalimti ang pagtubag sa Sulayi sa dili pa mobalhin sa
laing gihatag nga buluhaton nga naa niini nga modyul.
3. Basaha ug maayo ang mga direksiyon sa dili pa buhaton nga
mga buluhaton sa pagbansay.
4. Obserbahe ang pagkamatinud-anon og ang itegridad sa
pagbuhat sa mga buluhaton ug sa pagsusi sa insakto nga mga
tubag.
5. Humana usa ang gibuhat nga buluhaton ayha moadto sa uban pa
nga mga buluhaton sa dili pa moadto sa uban pa nga mga
buluhaton.
6. Ibalik ang modyul sa imong magtutudlo o sa facilitator kung
mahuman na ang pagtubag sa tanan nga mga buluhaton.

Kung ugaling naglisod ka sa pagtubag sa mga buluhaton , ayaw

pag duha-duha pagkonsulta sa imong magtutudlo o facilitator.
Mahimo ka usab mangayo ug tabang sa imong nanay ug tatay , sa
imong magulang o sa bisan kinsa nga kauban sa balay na mas
magulang nimo. Imong huna-hunaon pirmi nga wala ka nag-
inusara.
Maglaum kami nga pinaagi niining modyul makasinati ka sa usa ka
makahuluganon nga kahibalo ug makakuha ka sa lawom nga
pagsabot nga may kalabutan sa kompetensi nga gitun-an.

vi
 Kat-oni

Kini nga modyul nagpasabot kanato sa mga nagsunod nga katuyo-an.

1. Makita sa mga kabataan ang hustong pagdumala sa atong
gobyerno.
2. Ang barangay maoy isa sa sukaranan sa pagdumala sa atong
gobyerno.
3. Ang kalambuan sa usa ka barangay nagagikan sa panaghiusa sa
Kapitan ug mga tawo.
4. Ang pagbayad sa buwis nakatabang sa kalambooan sa serbisyo
ug programa sa gobyerno.
5. Mahatagan ug importansya ang pagdumala sa gobyerno alang sa
kaayuhan sa mga katawhan.

Pasiunang Pagsulay/Sulayi

Direksyon: I diboho ang tsek )/) kon insakto ang pahayag ug ekis (X)
kon dili insakto ang pahayag. Isulat sa papel o kwaderno ang imong
tubag.
1. Ang gobyerno maoy naghatag og serbisyo para sa
kaayuhan sa mga katawhan.
2. Paspas ang pag-asenso sa probinsiya kung walay
gobyerno.
3. Ang Gobernador ang namuno sa lalawigan.
4. Importante ang suporta sa mga katawhan sa atong
gobyerno para sa kalampusan sa programa.
5. Ang Lokal nga panggobyerno makatabang sa
nasudnong kalambuan.

1
 Aralin
Konsepto sa Pagdumala og ang
5 Gobyerno

Ang usa ka komunidad adunay nagdumala nga gobyerno.

Kinahanglan kini aron mahapsay ug matuman ang mga serbisyo ug
programa sa gobyerno. Importante para sa atong nasud ang usa ka
nasudnong pang gobyerno tungod kay mao kini ang nanguna sa
pangitag paagi sa pagpalambo ug pagdumala sa mga programa ug
proyekto para sa atong nasud. Unsa man ang kahulugan sa gobyerno?
Kinsa man ni sila?

Pagsusi

2
Direksyon: Basaha ang mga musunod nga mga pahayag. Isulat ang
pulong nga Sakto kon ang kapulungan nagsulti sa matuod ug Dili
Sakto kon dili. Isulat sa laing papel ang inyong insaktong tubag.
_____1. Sunugon ang mga plastik.
_____2. Ilabay ang mga basura bisan asa.
_____3. Limpyohan ang mga sapa ug kanal.
_____4. Mananom sa mga kahoy sa atong palibot.
_____5. Ilain ang malata ug di malata nga mga basura.

Mga Minugbo nga Sulat sa Magtutudlo

Sa imong pagpadayon, sabton ang mga impormasyon nga imong
mabasa.Tubagon ang mga buluhaton sa matinud-anon.

Sulayi ug Kat-oni

3
Direksiyon: Basaha ug tun-i ang mga hugpulong. Tubaga ang mga
pangutana sa ubos.
1. a. Ako si Rolan napili ko
isip Presidente sa among
klase sa ikaduhang grado.

2. b. Kini si Fernando usa siya

nga napili sa pagka bise
presidente sa maong klase.

3. c. Si Ana kini usa siya ka tagapag

sulat sa among klase.

4. d. Ako si Emma taga hawid sa

kwarta sa among klase.

5. e. Ako si Cardo taga susi sa

kwarta sa among klase.

Pangutana:(Isulat and saktong tubag)

1. Kinsa ang presidente sa ikaduhang grado?

A. Rolan C. Cardo
B. Emma D. Fernando
2. Si Ana ang ______________ sa klase.
A. Tagasulat C. bise presidente

4
 B. presidente D. tagahawid sa kwarta
3. Si ________ ang tagahawid sa kwarta sa klase.
A. Fernando C. Emma
B. Ana D. Rolan
4. Si _________ ang taga susi sa kwarta sa klase.
A. Rolan C. Fernando
B. Cardo D. Ana
5. Kinsa man ang bise presidente sa klase?
A. Ana C. Emma
B. Fernando D. Cardo

Hisgutan Ta
Ang presidente, bise presidente, tagasulat, tagahawid sa kwarta
ug tagasusi sa kwarta. Sila maoy nagdumala o lider sulod sa klase.
Gitawag sila isip ̎Gamay nga Gobyerno sa Eskwelahan.̎ Unsa man
diay ang kahulugan sa gobyerno?
Ang gobyerno maoy hingpit nga makatabang sa mga
kinahanglanon sa mga katawhan.Nakahatag sila sa mga serbisyo sama
sa: edukasyon, panglawas,panginabuhian, kahusay ug kalinaw.
Sama sa atong barangay nga adunay lider nga maoy nangulo sa
pagdumala sa katawhan ug mga serbisyo ang tawag niini mao ang
kapitan sa baryo.
Basaha ug sabta ang komik strip:

Kinsa Kanang nagtindog mao kana ang atong

mana sila Gobernador, ang atong Mayor ang nag-ingkod
ma? sa toong bahin ug si Bise Mayor usab ang
nag-ingkod sa walang bahin sa atong
Gobernador.

Unsa man ilang

mga trabaho ana
5 ma?
 Ang Mayor maoy nagdumala sa munisipyo sa usa ka lungsod
ug ang Bise Mayor maoy ikaduhang lider sa lungsod. Ang
Gobernador mao ang kinatas-an nga lider sa probinsiya. Ang
Bise Gobernador mao ang ikaduhang kinatas-ang lider sa
Probinsiya.
Mga Namuno sa Probinsiya

Gobernador

Bise
Gobernador

Sangguniang
Panlalawigan

Mayor Mayor
Siyudad Munisipalidad

6
 Bise Mayor
Bise Mayor
Siyudad
Munisipalidad

Sangguniang
Panlungsod Sangguniang
Bayan

Barangay Barangay Barangay Barangay

Kapitan Kapitan Kapitan Kapitan

Barangay Barangay Barangay Barangay

Kapitan Kapitan Kapitan Kapitan
Legend:
---- linya sa koordinasyon
Linya sa superbisyon
Kon inyong namatikdan, ang atong lalawigan kauban sa kasikbit
nga mga lungsod ug lalawigan, kabahin sa atong rehiyon, adunay
kaugalingong tagdumala. Dili sakop sa pagdumala ang kasikbit nga
mga lalawigan o lungsod. Nagtinabangay hinuon sila aron mahatag
nila ang panginahanglan sa kada usa sa ilang ginsakopan. Gipakita sa
graphic organizer ang nagdumala sa kada barangay, lungsod o
munisipyo, lalawigan, ug rehiyon.

Basaha ug sabta ang tsart

Lugar Mga Naglangkob Tigdumala
Mga lungsod sa
lalawigan  Gobernador
Lalawigan
Mga munisipyo  Bise Gobernador
Mga barangay
Munisipyo Mga barangay  Mayor

7
  Bise Mayor
 Barangay
Kapitan
Barangay Mamamayan  Barangay
kagawad

Unsa ang mga katungdanan nga angay

tumanon sa mga namuno sa lalawigan?

Giunsa pagpadangat sa mga namuno

ang ilang mga katungdanan?
Pangutana:
1. Unsa ang mga katungdanan nga angay buhaton sa nagdumala sa
atong lalawigan?
2. Giunsa pagpaabot sa mga nagdumala nga angay buhaton nila sa
ilang katungdanan?

Pamahalaan

Mao kini ang mga nahimo sa atong gobyerno sa usa ka

lalawigan, lungsod nga nakahatag ug kaayuhan sa mga katawhan.

8
 Kini si Rodrigo Roa Duterte ang atong
Presidente sa Pilipinas. Siya ang nagdumala sa
tibook nasud Pilipinhon. Sa iyang pag dumala
daghan ang iyang nahimo sama sa:

 ang pagsumpo ilabi sa illegal nga droga

 graft and corruption
 kahusay ug kalinaw sa nasud ilabina na Marawi ug
 pakig batok sa sakit nga COVID-19.

Kini si Lenny Robredo ang atong bise

presidente sa Pilipinas. Siya ang gitahasan kung
wala ang presidente.

Ang nasudnong pang gobyerno nag siguro sa kalamboan sa

ekonomiya sa nasud. Mao kini ang pang gobyerno nangita ug
pamaagi sa nasudnong badyet. Gisiguro sa atong nasudnong pang
gobyerno ang katungod sa mga tawo ug mahatagan sa mga serbisyo
sama sa panginabuhian, panglawas, pang kultura, pang sibil ug pang
politika.

Pagpalambo sa Kahibalo

Unang Giniyahang Buluhaton 1

Direksiyon: Basa ang mga lugar sa linya A ug pilia ang tigdumala
niini sa linya B. Isulat ang letra sa inyong insaktong tubag gamit ang
laing papel.
A B
1. Barangay a. Presidente sa klase

9
2. Nasud b. Mayor
3. Lalawigan c.Presidente sa Nasud
4. Sa klase d. Kapitan
5. Lungsod e. Gobernador

Unang Pagtantiya
Dil
Sitwasyon Oo
i
1. Paghatag og trabaho kada tawo.
2. Pagpatuman sa programang pangkaluwasan.
3. Paghatag sa kwarta para nay makaon.
4. Paghimo ug ospital sa sentro sa usa ka munispyo.
5. Pagsusi sa mga tindahan kung nagtaas ang presyo sa
mga baligya sa pagkaon.
Direksiyon: Basaha ang kada sitwasyon. Butangi ug tsek(√) ang
hanay Oo kun uyon ka sa sitwasyon nga nagdumala sa lungsod, sa
hanay Dili kun dili ka uyon.

Unang Gawasnong Buluhaton

Direksiyon: Magpili og lima ka programa o serbisyo nga imong
nasinatian nga anaa makita sulod sa kahon . Isulat kini sa papel.
1. Libreng edukasyon
2. Panglawas
3. 4Ps
4. Programang pabalay
5. Elektrisidad

10
 6. Panubig
7. Infrastraktura
8. Kahusay ug Kalinaw
9. Pagtabang sa biktima sa kalamidad
10. Libre nga sports para sa kabataan
Unang Pagtantiya
Direksiyon: Idibuho sa papel ang malipayong dagway () kon ang
pahayag nagsulti sa matuod ug masulob-on nga dagway () kon
wala nagsulti sa matuod.
1. Malinawon ang barangay kung walay panaghiusa sa mga
katawhan.
2. Adunay kalampusan ang programa sa gobyerno kung kini
gisuportahan sa mga katawhan.
3. Ang Kapitan maoy nagdumala sa munisipyo.
4. Ang Gobernador ang kinatas-an nga lider sa probinsiya.
5. Ang Presidente mao ang nagdumala sa tibook nasud Pilipinhon.

Hinumdumi

Ang Pilipinas adunay nasudnong gobyerno. Gidumala kini

sa usa ka presidente inubanan sa iyang bise presidente. Ang
pagdumala sa mga proyekto nagagikan sa nasyonal padulong
lokal nga panggobyerno. Ang gobyerno sa Pilipinas mao ang
nasudnong gobyerno ug demokratiko.

11
 Buhata ug Kat-oni

Direksiyon: Pilia sa kahon ang mosunod gikan sa kinatas-an hangtod

sa kina-ubsan nga posisyon sa pang gobyerno. Isulat ang imong tubag
sa papel.
Gobernador Presidente Mayor
Barangay Kapitan Bise Presidente

1. __________________________________
2. __________________________________
3. __________________________________
4. __________________________________
5. __________________________________

Pagtantiya (Assessment)

Direksiyon: Basaha ang pangutana ug pilia ang letra sa insaktong

tubag. Isulat kini sa inyong papel.
1. Siya ang nagdumala sa tibook nasud sa Pilipinas.
A. Gobernador C. Mayor
B. Barangay Kapitan D. Presidente
2. Kinsa ang nagpatuman sa mga programa sa
Probinsiya?
A. Bise Mayor C. Gobernador
B. Bise Gobernador D. Presidente

3. Kinsa nagdumala sa Barangay?

12
 A. Kapitan C. Presidente
B. Gobernador D. Bise Presidente
4. Kinsa ang nagdumala sa munisipyo?
A. Gobernador C. Mayor
B. Barangay Kapitan D. Presidente
5. Siya ang kaabag sa Gobernador sa pagdumala sa
pagpatuman sa balaod sa probinsiya.
A. Bise Mayor C. Gobernador
B. Bise Gobernador D. Presidente

Dugang nga Buluhaton

Direksiyon: Isulat ang mga ngalan sa nagdumala sa atong nasud

gikan sa nasyonal hangtod sa inyong lokal nga pangagamhanan.
1. Presidente: ___________________
2. Bise Presidente: ___________________
3. Gobernador: ___________________
4. Mayor: ___________________
5. Barangay Kapitan: ___________________

13
 Susi sa Insaktong Tubag

Ikaduhang Unang Pagtantiya Pagpalambo sa

Pagtantiya 1. Oo Kahibalo
1.  2. Oo Unang Giniyahan
nga Buluhaton
2.  3. Oo
1. d 4. a
3.  4. Oo
2. c 5. b
4.  5. Oo
3. e
5. 

Unang Pagtantiya Pagsusi Pasiunang

1. a 1.) dili sakto Pagsulay

2. a 2.) dili sakto 1. /

3. c 3.) sakto 2. X

4. b 4.) sakto 3. /

5. b 5.) sakto 4. /
5. /

14
 Dugang nga Pagtantiya
Buluhaton 1. D
1. Rodrigo R. 2. C
Duterte 3. A
2. Lenny 4. C
Roberto 5. B
3. Jurdin Jesus
M. Romualdo
4. Ynigo D.
Romualdo
5. Grover C.
Dablo

Buhata ug Kat-oni Unang Pagtantiya Unang Gawasnong

Buluhaton
1. Presidente 1. Presidente
2. Mayor 1.
2. Bise
3. Buwis
4. Barangay 2.
Presidente
Kapitan 3.
3. Gobernor
5. Bise Mayor
4. Mayor 4.
5. Barangay
5.
Kapitan

Pakisayran

15
Espinoza, C., Clarido, A., et.al., (2019) Araling Panlipunan
III: Kagamitan ng mag-aaral.

16
Alang sa inyong mga pangutana o komento, sulat o tawag sa:

Department of Education – Division of Camiguin

B. Aranas St., Poblacion, Mambajao, Camiguin Province

Email Address: depedcamiguin@gmail.com, camiguin@deped.gov.ph

Cellphone no: 09057284681