SOÁT REÙT NAËNG

I. ÑAÏI CÖÔNG:
Soát reùt (SR) naëng thöôøng do Plasmodium falciparum gaây ra.
II. CHAÅN ÑOAÙN:
1. Coâng vieäc chaån ñoaùn
a) Hoûi beänh:
 Coù ñeán hoaëc soáng trong vuøng dòch teã soát reùt.
 Tieàn caên baûn thaân vaø gia ñình bò soát reùt.
 Ngaøy soát, soát lieân tuïc hay soát côn.
 Co giaät, löôïng nöôùc tieåu, tieåu ñen.
b) Khaùm laâm saøng:
 Daáu hieäu sinh toàn, möùc ñoä tri giaùc.
 Thôû nhanh, khoù thôû.
 Daáu maát nöôùc.
 Daáu hieäu thieáu maùu.
 Maøu da vaø nieâm maïc, baàm maùu.
 Khaùm tim phoåi, buïng tìm daáu hieäu gan laùch to, daáu hieäu maøng naõo.
c) Caän laâm saøng:
 CTM, KSTSR neáu (-) coù theå laäp laïi moãi 6 giôø.
 Dextrostix, ñöôøng huyeát, ion ñoà, chöùc naêng gan thaän.
 TPTNT, Hemoglobin nöôùc tieåu neáu nöôùc tieåu ñen, ñoû hay saäm maøu.
 Xquang phoåi, khí maùu khi coù suy hoâ haáp.
 Chöùc naêng ñoâng maùu khi coù roái loaïn ñoâng maùu.
 Xeùt nghieäm giuùp chaån ñoaùn phaân bieät:
- Choïc doø tuyû soáng , xeùt nghieäm chaån ñoaùn vieâm naõo nhaät baûn neáu roái
loaïn tri giaùc.
- Huyeát thanh chaån ñoaùn vieâm gan sieâu vi neáu vaøng da.
2. Caùc theå laâm saøng soát reùt naëng:
ÔÛ treû em soát reùt naëng thöôøng gaëp: soát reùt theå naõo, thieáu maùu naëng, haï ñöôøng
huyeát, vaøng da vaø tieåu huyeát saéc toá.

THEÅ LAÂM SAØNG TRIEÄU CHÖÙNG

Theå naõo - Hoân meâ keùo daøi treân 1 giôø sau côn co giaät
Haï ñöôøng huyeát - Hoân meâ keøm ñöôøng huyeát < 45 mg%.
Thieáu maùu naëng - Hct  18%.
Vaøng da - Vaøng da nieâm + Bilirubine/ maùu > 3 mg%.
Tieåu huyeát saéc toá - Tieåu ñen + Hb nieäu (+).
Suy thaän caáp - Nöôùc tieåu < 0,5 ml/kg/giôø vaø creatinine > 3 mg%.
Truïy tim maïch - HA haï hay keïp, maïch nhanh, tay chaân laïnh.
Xuaát huyeát - Chaûy maùu muõi, lôïi raêng, xuaát huyeát tieâu hoùa  Ñoâng
 maùu noäi maïch raûi raùc (DIC)
Phuø phoåi caáp hoaëc - Thôû nhanh, khoù thôûù, phoåi coù ran rít, aåm.
hoäi chöùng ARDS
III. ÑIEÀU TRÒ :
1. Nguyeân taéc ñieàu trò
 Taát caû moïi tröôøng hôïp hoân meâ nghi ngôø soát reùt keå caû KSTSR aâm tính
maø khoâng tìm ñöôïc nguyeân nhaân khaùc caàn phaûi ñieàu trò nhö soát reùt.
 Thuoác khaùng soát reùt ñöôøng tónh maïch
 Ñieàu trò bieán chöùng
2. Ñieàu trò
2.1. Thuoác khaùng soát reùt ñöôøng tónh maïch:
a) Artesunate:
 Lieàu löôïng: Lieàu ñaàu tieân 2,4 mg/kg TMC, sau ñoù 1,2 mg/kg ôû giôø thöù
12 vaø thöù 24. Sau ñoù laäp laïi lieàu tieâm Artesunate 1,2 mg/kg moãi ngaøy 1
laàn cho ñuû 6 ngaøy hoaëc ñeán khi beänh nhaân tænh.
 Khi beänh nhaân tænh coù theå chuyeån sang uoáng Artesunate vieân 50mg
lieàu 4mg/kg/ngaøy, ngaøy 1 laàn trong 4 ngaøy, sau ñoù giaûm coøn
2mg/kg/ngaøy cho ñuû 6 ngaøy.
 Caùch pha Artesunate tieâm maïch: Laáy moät oáng dung moâi 0,6ml
Natribicarbonate 5% pha vaøo loï 60mg Artesunate. Sau ñoù theâm 5,4 ml
NaCl 9‰ cho ñuû 6ml: 1ml chöùa 10 mg Artesunate.
b) Quinine: trong tröôøng hôïp khoâng coù Artesunate:
 Lieàu taán coâng 20 mg/kg pha trong 10ml/kg dung dòch Dextrose 5%
hoaëc Normal saline truyeàn trong voøng 4 giôø. Trong tröôøng hôïp coù nguy
cô quaù taûi, coù theå söû duïng bôm tieâm vôùi theå tích dòch ít hôn.
 Lieàu duy trì 10 mg/kg/moãi 8 giôø pha trong 10ml/kg dung dòch Dextrose
5% hoaëc Normal saline truyeàn trong voøng 2-4 giôø.
 Neáu keøm suy gan hay suy thaän, sau 48 giôø caàn giaûm lieàu coøn 1/2-2/3.
 Khi beänh nhaân tænh chuyeån sang uoáng Quinine sulfate 30mg/kg/ngaøy,
ngaøy 3 laàn cho ñuû 7 ngaøy.
2.2. Ñieàu trò trieäu chöùng vaø bieán chöùng:
a) Ñieàu trò co giaät:
 Diazepam 0,2-0,3 mg/kg TMC.
b) Suy hoâ haáp
 Thôû oxy.
 Ñaët noäi khí quaûn giuùp thôû.
c) Thieáu maùu:
 Khi Hct < 20% coù chæ ñònh truyeàn maùu, toát nhaát laø hoàng caàu laéng
10ml/kg, neáu khoâng coù saün hoàng caàu laéng coù theå truyeàn maùu toaøn
phaàn 10-20 ml/kg.
  Khi beänh nhaân coù daáu hieäu nghi ngôø suy tim, quaù taûi: neáu truyeàn maùu
toaøn phaàn phaûi boû phaàn huyeát töông, truyeàn toác ñoä chaäm, coù theå cho
Furosemide 1mg/kg TMC tröôùc khi truyeàn maùu.
d) Haï ñöôøng huyeát:
 Taát caû caùc tröôøng hôïp soát reùt keøm roái loaïn tri giaùc ñaëc bieät goàng maát
naõo, ñaëc bieät treû döôùi 3 tuoåi phaûi nghó ñeán nguyeân nhaân haï ñöôøng
huyeát vaø thöû ngay Dextrostix.
 Glucose 30% 1-2 ml/kg TM chaäm, sau ñoù truyeàn duy trì glucose 5-
10%.
e) Roái loaïn nöôùc, ñieän giaûi vaø toan kieàm:
 Ñieàu trò maát nöôùc vaø roái loaïn ñieän giaûi neáu coù
 ÔÛ beänh nhaân soát reùt naëng truyeàn quaù nhieàu dòch deã gaây phuø phoåi, phuø
naõo, traùi laïi truyeàn thieáu dòch deã gaây suy thaän. Ñeå traùnh bieán chöùng
naøy caàn theo doõi huyeát aùp, ran phoåi, gallop, daáu hieäu tónh maïch coå
noåi, löôïng nöôùc tieåu. Treû soát reùt theå naõo caàn haïn cheá dòch nhaäp 2/3
nhu caàu cô baûn.
 Chæ buø Bicarbonate trong tröôøng hôïp toan chuyeån hoùa naëng khi pH <
7.1 hoaëc HCO3- < 5 mEq/l. Lieàu Bicarbonate 7,5% 1ml/kg TMC.
f) Soát reùt theå naõo:
 Taát caû nhöõng tröôøng hôïp soát reùt coù roái loaïn tri giaùc töø nheï (vaät vaõ hay
löø ñöø) ñeán naëng (co giaät, hoân meâ) caàn ñieàu trò nhö soát reùt theå naõo sau
khi loaïi tröø nguyeân nhaân haï ñöôøng huyeát vaø vieâm naõo maøng naõo.
 Löôïng dòch baèng 2/3 nhu caàu vaø ñieàu chænh caùc roái loaïn nöôùc ñieän giaûi
neáu coù.
 Dinh döôõng sôùm qua sonde daï daøy baèng söõa vaø boät maën 10%.
 Chaêm soùc beänh nhaân hoân meâ: tö theá, xoay trôû, huùt ñaøm.
 Corticoide khoâng coù hieäu quaû.
g) Tieåu huyeát saéc toá:
 Coù theå do maät ñoä KST cao, ñoäc löïc maïnh hoaëc thieáu men G6PD.
 Ñieàu trò: Truyeàn hoàng caàu laéng 10ml/kg, trong tröôøng hôïp nghi do thieáu
men G6PD thì choïn bòch maùu coù G6PD bình thöôøng vaø ñeå traùnh nguy
cô suy thaän do thieáu dòch, taát caû beänh nhaân caàn phaûi ñöôïc ño vaø duy
trì CVP 5 - 6 cm H2O vaø löôïng nöôùc tieåu  1ml/kg/h. Thuoác khaùng soát
reùt ñöôïc choïn laø Artesunate.
h) Suy thaän caáp:
Suy thaän caáp hieám gaëp ôû treû em vaø thöôøng laø suy thaän chöùc naêng
seõ hoài phuïc sau khi buø dòch. Neáu suy thaän taïi thaän thì haïn cheá dòch,
ñieàu chænh roái loaïn ñieän giaûi, loïc thaän hoaëc thaåm phaân phuùc maïc (xem
phaùc ñoà suy thaän caáp).
i) Truïy tim maïch:
Hieám gaëp, coù theå do soát reùt hoaëc do nhieãm truøng keát hôïp.
  Truyeàn dung dòch ñieän giaûi 20ml/kg trong giôø ñaàu, neáu thaát baïi neân ñoåi
sang dung dòch ñaïi phaân töû 10-20 ml/kg/giôø.
 Cho khaùng sinh sau khi caáy maùu: Cephalosporine theá heä III tieâm tónh
maïch.
j) Roài loaïn ñoâng maùu
 Vitamine K1 10 mg TM.
 Truyeàn huyeát töông töôi ñoâng laïnh (DIC) hoaëc tieåu caàu (giaûm tieåu caàu).
k) Haï nhieät:
Haï nhieät baèng Paracetamol daïng uoáng hoaëc toïa döôïc. Lieàu 15
mg/kg/laàn, ngaøy 3-4 laàn. ÔÛû treû coù tieàn caên co giaät tröôùc ñaây thöôøng söû
duïng Phenobarbital 20 mg/kg TB ngöøa co giaät, nhöng hieän nay khoâng
khuyeán caùo.
3. Theo doõi:
 Daáu hieäu sinh toàn moãi 6 giôø trong 48 giôø ñaàu.
 Möùc ñoä tri giaùc, löôïng xuaát nhaäp.
 Hct, ñöôøng huyeát moãi 3-6 giôø cho ñeán khi treû tænh.
 KSTSR moãi 6 giôø ít nhaát trong 24 giôø neáu keát quaû ban ñaàu aâm tính.
 Ure, creatinie, ion ñoà moãi ngaøy trong tröôøng hôïp suy thaän.

Vaán ñeà Möùc ñoä chöùng côù

Artemisinin coù taùc duïng töông ñöông nhö Quinin I
trong soát reùt naëng, bieán chöùng Cochrane 1/2000
Khoâng coù baèng chöùng cho raèng truyeàn maùu coù theå I
laøm giaûm töû vong ôû treû bò SR naëng nhöng oån ñònh Cochrane 1/2000
veà maët laâm saøng
Chöa coù chöùng côù cho thaáy hieäu quaû cuûa I
corticoides trong SR theå naõo Cochrane 1999