653

XIII. მენჯისა და შორისის კლინიკური ანატომია

მენჯი თავის ბუნებრივ მდგომარეობაში ძლიერ დახრილია ჰორიზონტალურ სიბრტყესთან და ეს
დახრილობა ქალებში უფრო მეტია ვიდრე მამაკაცებში. მენჯის საშუალებით, რომელიც ტაბუხის
ბუდეს შეიცავს სხეულის სიმძიმე ქვედა კიდურებს გადაეცემა და იგი დიდ როლს თამაშობს სხეულის
მიერ წონასწორობის დაცვაში. მენჯის ფორმა და სიდიდე დამოკიდებულია მის ფუნქციაზე. მენჯი
ადამიანის ვერტიკალურ მდებარეობაზე გადასვლა უზრუნველყოფს მისი მენჯის მნიშვნელოვნად
გაფართოებას და დამოკლებას, ისე, რომ მისი წინა-უკანა ზომა აღემატება განივს, რის გამოც მცირე
მენჯში შესავალი ემსგავსება კარტის „გულის“ გამოსახულებას. მამაკაცებში მენჯის წინა-უკანა და
განივი ზომები თითქმის ერთმანეთის ტოლია, ხოლო ქალებში განივი ზომა აღემატება მის წინა-უკანა
ზომას. ვინაიდანაც ქალებში მენჯი იძენს განსაკუთრებულ ნაყოფის ზრდისა და მშობიარობის
ფუნქციებს, ადამიანის სქესობრივ მომწიფებასთან დაკავშირებით ყალიბდება მენჯის
განმასხვავებელი სქესობრივი ნიშნები, რომლებზეც ქვემოთ გვექნება საუბარი.
ადამიანის მენჯისა და შორისის კლინიკურ ანატომიაში დგომის აქტსა და მის სიმყარეს
უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება. გარდა აღნიშნულისა, უდიდესი მნიშვნელობისაა მენჯი და შორისი
ქალებში ორსულობისა და მშობიარობის დროს და გამომდინარე აქედან კარგად, რომ გავერკვეთ
დასახელებულ საკითხთა კლინიკური მორფოლოგიის მნიშვნელობაში პირველ რიგში, გავიხსენოთ ის
 654

ანატომიური მონაცემები, რომელებიც საშუალებას მოგვცემენ უფრო გასაგებად ავხსნათ მათი

კლინიკური მნიშვნელობა.
დასაწყისში კი ვიტყვით იმას, რომ ადამიანის დგომის აქტს მრფოლოგები ჩვეულებრივ
მიაკუთვნებენ არამდგრადი წონასწორობის სახეს, რამდენადაც ადამიანის ბიოსტატიკის სხვა
სახეობებთან შედარებით (ჯდომა, წოლა) მას უფრო მაღალი ადგილი უჭირავს, ვინაიდან შედარებით
მცირე ზომის საყრდენი ფართობი ესაჭიროება. გერმანელმა ანატომმა M.I. ჭებერ-მა პირველმა აღწერა
ადამიანის დგომის აქტის თავისებურებები და განსაზღვრა სხეულის სიმძიმის ცენტრი მცირე მენჯში,
რომელსაც მორფოლოგები `ვებერის წერტილს~ უწოდებენ და იგი მოთავსებულია გავის ძვლის
კონცხიდან 1 სმ-ით ქვემოთ. ამასთან ხარკოვის სამედიცინო ინსტიტუტში გ.ს. კოზირევმა 1964 წელს
პირველმა მისცა მორფოლოგიური შეფასება ადამიანის სხეულის მდგრადობას დგომის დროს, რასაც
დიდი მნიშვნელობა აქვს დიაგნოსტიკური და კლინიკური რეკომენდაციების შემუშავებისას
ორთოპედიასა და ტრავმატოლოგიაში მენჯის შეძენილი დაზიანებებისას ან თანდაყოლილი
დეფორმაციების გასწორებისათვის.
სურათი 770. სხეულის მდგრადობის განსაზღვრის სქემა გ.ს კოზირევის მიხედვით S - სიმძიმის
ცენტრი; P – სიმძიმის ძალა; AC - აღდგენითი მომენტის წინა მხარი; CB - აღდგენითი მომენტის
უკანა მხარი; H – სიმძიმის ცენტრის სიმაღლე; Q - მომენტის უკუგდების ძალა - P=AC=OH;
Q=(P+AC)/H.
გ.ს. კოზირევის დაკვირვებებმა უჩვენეს, რომ ნებისმიერი სხეულის წონასწორობის
შენარჩუნების მიზნით მნიშვნელოვანია არა წონასწორობის სახე, არამედ მდგრადობის ხარისხი,
რომელიც იძლევა წარმოდგენას იმ ძალის სიდიდეზე, რომელიც სხეულის წონასწორობის
მდგომარეობიდან გამოსაყვანად არის საჭირო. სხეული შესაძლებელია იმყოფებოდეს მდგრადი
წონასწორობის მდგომარეობაში, მაგრამ მისი ამ მდგომარეობიდან გამოყვანისათვის საჭიროა
მნიშვნელოვნად უფრო მცირე ძალა, ვიდრე სხვა სხეულის არამდგრადი წონასწორობიდან
გამოყვანისათვის იქნება საჭირო.
ამგვარად მარტივი მსჯელობის საფუძველზეც კი ნათელი ხდება, რომ ჩვეულებრივი დგომისას
ადამიანის მდგრადობის კოეფიციენტი ნაკლებია ვიდრე ჯდომის დროს ან კიდევ ფართოდ გაწეული
ფეხებზე დგომისას ანუ რაც ნაკლებია საყრდენი ფართობი მით ნაკლები ძალა იქნება საჭირო სხეულის
მდგრადი წონასწორობიდან გამოსაყვანად.
ქვემოთ მოყვანილი ფორმულის გამოყენებით დადგენილია, რომ ადამიანის სხეულის წინ
დაცემისათვის, მისი თავისუფალი, სიმეტრიული დგომის პირობებში
აუცილებელია ძალა, რომელიც მამაკაცებში საშუალოდ უდრის 8.3 კგ-
ს, ხოლო ქალებში – 6 კგ-ს. ასევე დადგენლია, რომ აღნიშნულს
განაპირობებს ის ფაქტი, რომ ჩვეულებრივ, მამაკაცის სხეულის წონა
მეტია ქალის სხეულის წონაზე და სიმძიმის ცენტრის სიმაღლე
მამაკაცებში უფრო მეტია ქალებთან შედარებით, ასევე მამაკაცებში
საყრდენი ფართობი აღემატება ქალებში შესაბამის მონაცემებს.
აღნიშნულის გათვალისწინებით მოწოდებულია ფორმულა.
მენჯის ანატომიის გახსენებას დავიწყებთ მისი ძვლოვანი
სისტემის აგებულების გახსენებით და პირველ რიგში იმისა, რომ
მენჯის ჩონჩხი მენჯის ორი ძვლისაგან, გავისა და კუდუსუნისაგან.
წინიდან მენჯის ძვლები ერთმანეთთან დაკავშირებულია ბოქვენის
სიმფიზით, ხოლო უკანიდან უკავშირდებიან გავის ძვალს შესაბამისი
ზედაპირებით და ქმნიან გავა-თეძოს სახსრებს. ამგვარად ამ ძვლებით
შეიკვრება მთლიანი ძვლოვანი რგოლი, რომელსაც მენჯს – pelvis –
უწოდებენ. იმავდროულად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მენჯის ძვალი
 655

შედის მენჯის შემადგენლობაში, მაგრამ ასევე იგი წარმოადგენს ქვედა კიდურის სარტყელს და იგი 16
წლამდე სამი ძვლისაგან შედგება:
თეძოს ძვალი – os ilium, ბოქვენის ძვალი – os pubis და საჯდომი ძვალი – os ischii. ამ სამი ძვლის
სხეულთა შეზრდა ხდება ძვლის გარეთა ზედაპირზე არსებულ განიერი და ღრმა ფოსოს მიდამოში,
რომელსაც ტაბუხის ბუდე – acetabulum - ეწოდება. ისე რომ თეძოს ძველი ძევს ამ ბუდის ზევით,
საჯდომი ძვალი – უკან და ქვევით, ხოლო ბოქვენის ძვალი კი – წინ და მედიალურად.
თეძოს ძვალს - os ilium თეძოს ძვალს ბრტყელი ფორმა და ორი ნაწილი აქვს: მომსხვილო,
თეძოს ძვლის სხეული – corpus ossis ilii და მისგან წარზიდული განიერი და ბრტყელი თეძოს ძვლის
ფრთა - ala ossis alii.
თეძოს ძვალზე შემდეგი მთავარი წარმონაქმნებია: თეძოს ძვლის ფრთის თავისუფალი
გასქელებული კიდე, რომელსაც თეძოს ძვლის ქედი ეწოდება – crista iliaca; ამ ქედის გასწვრივ
მდებარეობს მისი გარეთა და შიგნითა ბაგე – labium externum et labium internum და შუამდებარე ხაზი
– linea intermedia. თეძოს ძვლის ქედი წინიდან თავდება თეძოს წინა ზედა წვეტი – spina iliaca anterior
superior, რომლის ქვემოთაც პატარა ნაჭდევის შემდეგ, მდებარეობს შედარებით სუსტად გამოხატული
თეძოს წინა ქვედა წვეტი – spina iliaca anterior inferior, ხოლო უკანიდან იგი მთავრდება თეძოს უკანა
ზემო და უკანა ქვემო წვეტებით - spina iliaca posterior superior et spina iliaca posterior inferior. თეძოს
ფრთის შიგნითა ზედაპირი ჩაღრმავებულია და მას თეძოს ფოსო ეწოდება – fossa iliaca. ხოლო მის
გარეთა სადუნდულე ზედაპირზე მდებარეობს სამი ხორკლიანი ხაზი, რომლებიდანაც დუნდულა
კუნთები იწყებიან და რომლებსაც მდებარეობის მიხედვით წინა, უკანა და ქვემო დუნდულოვან
ხაზებს უწოდებენ – linea glutea anterior, posterior et inferior. თეძოს ძვლის ფოსო ქვევიდან და შიგნიდან
მკვეთრად გამიჯნულია მისი დანარჩენი ნაწილებისაგან რკალოვანი ხაზით – linea arcuata ადგილას,
სადაც თეძოს ძვლის სხეული უერთდება ბოქვენის ძვლის სხეულს, მდებარეობს ხორკლიანი თეძო-
ბოქვენის მაღლობი – eminentia iliopubica.
თეძოს ძვლის ფრთის უკანა კიდეზე, მედიალური მხრიდან, მოთავსებულია ყურისებრი
ზედაპირი – facies auricularis, რომლითაც მენჯის ძვალი გავის ძვლის სასახსრე ზედაპირს ენაწევრება
შესაბამის მხარეზე.
ბოქვენის ძვალი - os pubis გააჩნია სხეული - corpus ossis pubis და ორი ტოტი ზემო
ჰორიზონტალური და ქვემო დასწვრივი – ramus superior ossis pubis et ramus inferior ossis pubis. ზემო
ტოტის ზედა ნაპირის გასწვრივ მიდის ბოქვენის ძვლის ქედი – pectin ossis pubis, რომელიც ბოქვენის
ბორცვით – tuberculum pubicum-ით მთავრდება. ზემო ტოტის ქვედა ნაპირის მიმართ ირიბად, გარედან
შიგნით მდებარეობს დამხურავი ღარი – sulcus obturatorius. ბოქვენის ძვლების ქვედა ტოტებს შორის
შექმნილ კუთხეს ბოქვენის კუთხეს უწოდებენ – angulus pubis.
საჯდომ ძვალში - os ischii განარჩევენ სხეულს – corpus ossis ischii, რომელიც გადადის მის
ტოტში – ramus ossis ishii სადაც (გადასვლის ადგილას) იქმნება მსხვილი ძვლოვანი წარმონაქმნი,
რომელსაც საჯდომი ბორცვი ეწოდება - tuber ishiadicum ეწოდება, რომლის უკან და ზევით საჯდომი
წვეტი – spina ishiadica – მდებარეობს, ეს უკანასკნელი ერთმანეთისაგან გამოყოფს ორ ნაჭდევს: დიდ
და მცირე საჯდომ ნაჭდევებს – incisura ishiadica major et minor.
 656

1 2 3
სურათი 771. მარჯვენა მენჯის ძვალი - os coxae
1. გარედან; 2. წინიდან; 3. შიგნიდან.
ტაბუხის ბუდე – acetabulum, წარმოადგენს ღრმა ფოსოს გამოწეული და შევიწროებული
ნაპირით – supercilium acetabuli, რომელიც ქვედა ნაწილში ტაბუხის ბუდის ნაჭდევით – incisura
acetabuli-თა წყდება. ტაბუხის ბუდე ორ ნაწილად იყოფა: პერიფერიული სადა ხრტილითაა მოფენილი
და მას მთვარისებრი ზედაპირი – facies lunata ეწოდება და ცენტრალური ხორკლიანი ტაბუხის ბუდის
ფოსო – fossa acetabuli ბარძაყის მრგვალი იოგის მისამაგრებლად. ბოქვენისა და საჯდომი ძვლის
ტოტები უერთდებიან ერთმანეთს და დახურულ ხვრელს – foramen obturatorium -ს მოსაზღვრავენ.
გავის ძვალი და კუდუსუნი - os sacrum et coccygis გავის ძვალი გავის ხუთი მალისაგან –
vertebrae sacralis – შედგება, რომლებიც 15 – 16 წლის ასაკში ერთმანეთს უერთდებიან და ერთ მთლიან
ძვალს ქმნიან.
გავის ძვალი მოხრილი სამკუთხედის მოყვანილობისაა, რომლის განიერი ნაწილი, ანუ ფუძე –
basis sacri – ზემოთაა მიქცეული, ხოლო შევიწროებული ნაწილი, ანუ მწვერვალი კი – apex sacri –
მიქცეულია ქვემოთ და წინ. გავის ძვალზე ორ ზედაპირს არჩევენ: წინას, ანუ მენჯისას – facies pelvina
და უკანას, ანუ ზურგისას - facies dorsalis. გავის ძვალში განირჩევა სამი ნაწილი: შუა – კენტი და ორი
გვერდითი – pars laterals, რომლებიც შედგება შეზრდილი განივი მორჩებისა და განუვითარებელი
ნეკნებისაგან.
ამ ძვლის წინა ზედაპირი შედრეკილი და შედარებით სადაა, აქვს ოთხი წყვილი გავის მენჯის
მხრივი ხვრელი – foramina sacralia pelvina, რომლებშიც გავის ძვლის არხიდან ზურგის ტვინის ნერვები
გამოდის. იმის გამო, რომ გავის ძვალი შექმნილია 5 მალის შეერთებით მის წინა ზედაპირზე
დასახელებულ ხვრელებს შორის ნათლად ჩანს განივი ხაზები – lineae transversae, რომელთა
მიმართულებითაც ხდება მალების სხეულების შეზრდა.
გავის ძვლის უკანა ზედაპირი ხორკლიანია, გამოდრეკილი და აქვს ოთხი წყვილი გავის
ზურგის მხრივი ხვრელი – foramina sacralia dorsalia. ამ ზედაპირზე არჩევენ ძვლოვან ქედებს, რაც
მალების სხვადასხვა მორჩების შეერთების შედეგია:
1. გავის შუა ქედი – crista sacralis mediaana (წრმოიქმნება წვეტიანი მორჩების შეერთების
შედეგად);
2. გავის შუამდებარე ქედი - crista sacralis intermedia (წარმოიქმნება წყვილი სასახსრე მორჩების
შეერთების შედეგად);
 657

3. გავის ლატერალური ქედი - crista sacralis lateralis (წარმოიქმნება წყვილი განივი მორჩების
შეერთების შედეგად).
გავის ძვლის ფუძეზე უკანიდან გამოხატულია გავის პირველი მალის ზემო სასახსრე მორჩი –
procesus articularis superior, საიდანაც შესაძლებელია გავის არხის – canalis sacralis – ნახვა. ეს არხი
იქმნება გავის ძვალთა მალების ხვრელების შეერთებით და მთავრდება ე.წ. გავის შესავლით – hiatus
sacralis, რომლის გვერდებზეც გამოხატულია ე.წ. გავის რქები – cornua sacralia.
გავის არხი ხერხემლის არხის გაგრძელებას წარმოადგენს.
გავის ძვლის გვერდით ნაწილებზე გარედან მოთავსებულია ყურისებრი ზედაპირები – facies
auriculares – რომლებიც განკუთვნილია მენჯის ძვლებთან შეკავშირებისათვის. გავის ძვლის ქვედა
ბოლო შევიწროებულია და მასზე აღინიშნება სასახსრე ზედაპირი კუდუსუნთან შესაერთებლად.
ამგვარად გავის ძვალი მონაწილეობს მენჯის კედლების შექმნაში, რასთან დაკავშირებითაც
განიცდის სერიოზულ სქესობრივ ცვლილებებს, კერძოდ ქალებში იგი შესამჩნევად მოკლე, განიერი და
ნაკლებად მოხრილია, ხოლო მამაკაცებში კი შედარებით გრძელი, ვიწრო და მკვეთრად მოხრილია.
სურათი 772. კუდუსუნი - os coccyges.
А. წინიდან; В. უკნიდან.
კუდუსუნი შედგება 4 – 5 განუვითარებელი მალისაგან, რომელიც გუგულის ნისკარტს წააგავს.
კუდუსუნის მალებს შორის მხოლოდ პირველ მალას შერჩა განუვითარებელი სასახსრე მორჩები,
ე.წ. კუდუსუნის რქები – cornua coccygea და განივი მორჩების ნაშთები გვერდითი წანაზარდების
სახით, რომლებიც სუსტად გამოხატული სახით აღინიშნება კუდუსუნის II მალაზე, ხოლო რაც შეეხება
III და IV მალებს მათ მომრგვალო ფორმა აქვთ და ხშირად შეზრდილნი არიან. აქვე გვინდა, რომ ვთქვათ
გავა-კუდუსუნის შესახსრებაში კუდუსუნის ძვალი მშობიარობის აქტის დროს უკან იწევს, რითაც
მენჯის გამოსავლის ზომები იზრდება და ადვილდება მასში ნაყოფის თავის გავლა.
მენჯში ბოქვენის ძვალთა შენაწევრება, ანუ ბოქვენის სიმფიზი – symphsis pubica –
გამაგრებულია ორი იოგით: ბოქვენის ზემო და ბოქვენის რკალოვანი იოგებით – ligamentum pubicum
superius et ligamentum arcuatum pubis.
ბოქვენის სიმფიზი ნახევრად სახსრის
მაგალითია, რადგან შემაერთებელი
ხრტილის სისქეში არსებობს ჩანასახოვანი
ვიწრო და დაკლაკნილი სასახსრე ნაპრალი.
გავა-თეძოს სახსარი – articulation sacroiliaca
– არსებობს მენჯის ძვლის მარჯვენა და
მარცხენა მხარეზე; ამ სახსარში გავის ძვალი
ენაწევრება მენჯის ძვლებს ყურისებრი
ზედაპირების საშუალებით, თავად სახსრის
ღრუ ძლიერ ვიწროა.
თეძოს ძვლის სასახსრე ზედაპირი
ოდნავ ამობურცულია და ჩასმულია გავის
ძვლის ყურისებრ ზედაპირში, რომელიც,
სამაგიეროდ, ჩაღრმავებულია. გავის ძვლის
ყურისებრი სასახსრე ზედაპირი
ჩვეულებრივ ვრცელდება გავის I, II და III მალების ფარგლებში. ბავშვებს აღნიშნული სასახსრე
ზედაპირი სადა აქვთ, მოზრდილებს კი – დაკლაკნილი. სასახსრე ზედაპირები მოფენილია ბოჭკოვანი
ხრტილით, რომელიც გავის ძვალზე უფრო სქელია და ზოგ ადგილას შეიცავს მინისებრ ხრტილსაც.
სასახსრე ღრუ ვითარდება იმ დროისათვის, როდესაც ბავშვს სარძევე კბილების ცვლა ეწყება, მანამდის
კი ძვლები შეერთებულია ბოჭკოვანი შემაერთებელქსოვილოვანი კონებით (syndesmosis) და
ნაწილობრივ ხრტილითაც (synchndrosis).
 658

1 2 3

4 5
773. გავის ძვალი - os sacrum
1. წინიდან; 2. უკნიდან; 3. მარჯვნიდან; 4. შუა-გვერდითი განაკვეთი; 5. ზევიდან
გავა-თეძოს სახსარი ძალიან მტკიცედაა გამაგრებული და მასში მოძრაობა მხოლოდ ტოკვის
სახით გამოიხატება მილიმეტრების ფარგლებში. სახსარი გამაგრებულია წინიდან და უკანიდან გავს-
თეძოს ვენტრალური და დორსალური იოგებით – ligament sacroiliaca ventralis at dorsalia. ამის გარდა,
მსხვილი და სქელი ე.წ. გავა-თეძოს ძვალთაშუა იოგები – ligg. Sacroiliaca interossea – ამაგრებს ამ
ძვლებს; იგი გაჭიმულია თეძოსა და გავის ძვლების ხორკლიან ზედაპირებს შორის. გავა-თეძოს სახსარს
დიდი მნიშვნელობა აქვს სხეულის მექანიკურ მოვლენებში; იგი თვალსაჩინო ზეგავლენას ახდენს
სიარულის ხასიათსა და მენჯის განვითარებაზე; თავისი სასახსრე ზედაპირების მოყვანილობით
ბრტყელ სახსარს ეკუთვნის. ამის გარდა, წელის უკანასკნელი მალის განივ მორჩებსა და თეძოს ქედის
უკანა ნაწილებს შორის გადაჭიმულია კარგად განვითარებული და განიერი თეძო-წელის იოგი – lig.
iliolumbale.
გავის ძვლის გვერდით ნაპირსა და საჯდომი ძვლის წვეტსა და ბორცვს შორის გადაჭიმულია
ორი ფრიად მნიშვნელოვანი, მსხვილი, მკვრივი და მაგარი იოგი: გავა-წვეტიანი იოგი – ligamentum
sacrospinale და გავა-კუკუხოს იოგი - ligamentum sacrotuberali ეს იოგები მცირე და დიდ საჯდომ
ამონაჭდევებთან ერთად მონაწილეობენ დიდი და მცირე საჯდომი ხვრელების შექმნაში – foramen
ischiadicum majus et minus.
 659

1 2
სურათი 774. მენჯის ძვლების სახსრები და იოგები,
მენჯ-ბარძაყის და გავა-კუდუსუნის სახსარი
1. წინიდან; 2. უკნიდან და 3. შიგნიდან.
მენჯის ძვლის დახურული ხვრელი
დაფარულია ბოჭკოვანი შემაერთებელქსოვილოვანი
დამხურავი აპკით – membrane obturatoria, ხოლო
ზედა ნაწილში, ბოქვენის ჰორიზონტალური ტოტის
ქვეშ, რჩება ირიბი არხი, რომელსაც დამხურავ არხს
უწოდებენ – canalis obturatorius.
გავა-კუდუსუნის შეერთება – juncture
sacroccygea გარედან გამაგრებულია დამატებითი
იოგებით: გავა-კუდუსუნის ვენტრალური,
დორსალური და გვერდითი იოგებით – ligamentum
sacroccygeum ventral, dorsal et laterale.

როგორც ზემოთ აღინიშნა მენჯი რამოდენიმე ძვლისა და ორი ნაწილისაგან შედგება: დიდი
მენჯი და მცირე მენჯი რომელთა შორის საზღვარი საზღვროვან ხაზზე გაივლის კერძოდ: კონცხი,
რკალოვანი ხაზი, ბოქვენის ქედი, ბოქვენის ბორცვი და ბოქვენის ძვალთა სიმფიზი. დასახელებულ
ანატომიურ წარმონაქმნებზე გამავალი ხაზი ან სიბრტყე გარდა იმისა, რომ წარმოადგენს საზღვარს
დიდ და მცირე მენჯს შორის, ასევე მას უწოდებენ მცირე მენჯში შესავალსაც.
დიდი მენჯის ძვლოვან კედლებს შეადგენენ: უკანიდან – წელის მეხუთე მალა, გვერდებიდან –
თეძოს ძვლის ფრთები, ხოლო წინა კედლის შემადგენლობაში მონაწილეობას იღებს რბილი
ქსოვილები.
მცირე მენჯში არჩევენ: შესავალს, მენჯის ღრუსა და გასავალს.
როგორც ზემოდ ითქვა მცირე მენჯში შესავალი – aperture pelvis – წარმოდგენილია
საზღვროვანი ხაზით.
 660

1 2
სურათი 775. მენჯი მთლიანად
1. მამაკაცის მენჯი; 2. ქალის მენჯი.
მცირე მენჯის ღრუ – cavum pelvis – უკანიდან მოისაზღვრება გავისა და კუდუსუნის ძვლების
წინა ზედაპირებით, გვერდებიდან – საზღვროვანი ხაზის ქვემოთ მოთავსებული მენჯის ძვლების
შიგნითა ზედაპირებით, ხოლო წინიდან – ბოქვენის ძვლებითა და მათი სიმფიზით ანუ მათი
შეერთებით.
მენჯის ძვლის გასავალს კი მოსაზღვრავს ბოქვენის კუთხით, საჯდომი ძვლების ტოტებით,
კუკუხოებით, გავის ძვლის გვერდითი ნაპირებითა და კუდუსუნით.
ქალის მენჯს განსაკუთრებული დანიშნულება აქვს ჩანასახის ზრდისა და მშობიარობისათვის,
ამიტომ თავისი აგებულებით იგი მნიშვნელოვნად – მკვეთრად განსხვავდება მამაკაცის მენჯისაგან.
განსხვავება ქალისა და მამაკაცის მენჯს შორის შესაძლებელია ჩამოყალიბდეს შემდეგი
პუნქტების სახით:
1. ქალის მენჯი დაბალი და განიერია;
2. მენჯის კედლები, ბორცვები და წვეტები თხელი და სადაა;
3. გავის ძვალი დაბალი, ბრტყელი და განიერია;
4. ბოქვენის ძვალთა სიმფიზი უფრო დაბალი და განიერია;
5. მცირე მენჯის შესავალი ხვრელის მოხაზულობა განივ-ოვალურია, თითქმის მრგვალია;
6. თეძოს ძვლების ფართობი ბრტყელი და უფრო გაშლილია
7. საჯდომი ბორცვები განზეა გაწეული;
8. ბოქვენქვეშა კუთხე უდრის 900-ს, ან უფრო მეტია და ქმნის ბოქვენის რკალს;
9. კონცხი ნაკლებად არის წინ წამოწეული;
10. დახურულ ხვრელს სამკუთხა მოყვანილობა აქვს;
11. ქალის მცირე მენჯის ღრუ გაცილებით უფრო ფართოა ვიდრე მამაკაცისა, რომელიც ძაბრს
მოგვაგონებს.
ადამიანის სხეულის ვერტიკალური მდებარეობისას მეჯი თვალსაჩინოდ არის წინ დახრილი,
რასაც მენჯის დახრილობას უწოდებენ.
მენჯის დახრილობის ხარისხი ცვალებადობს როგორც სხვადასხვა პირებში, ისე ერთსა იმავე
ადამიანში – მისი სხეულის მდგომარეობის შესაბამისად ქლის მენჯის დახრილობის კუთხე უფრო
მეტია მამაკაცისაზე, ხოლო ბავშვის მენჯის დახრილობის კუთხე აღემატება ზრდასრული ადამიანის
მენჯის დახრილობის კუთხეს.
 661

მცირე მენჯის სამივე ნაწილს აქვს თავისი ზომები, რომელთა ცოდნაც აუცილებელია
მშობიარობის აქტის ნორმალურად წარმართვისათვის. მცირე მენჯის შესავლის დიამეტრები
ნაჩვენებია ქვემოთ სურათზე.
სურათი 776. მენჯის ზომები
მცირე მენჯის შესავლის ზომებია:
1. პირდაპირი ზომა – ნამდვილი - koniugata conjugate ვერა – უმოკლესი მანძილია კონცხსა და
ბოქვენის სიმფიზის ზემო ნაპირს შორის და უდრის 11 სმ-ს;
2. განივი დიამეტრიც – diametr transversa – მანძილი სასაზღვრო ხაზის დაშორებულ წერტილებს
შორის (13.5 სმ);
3. ირიბი დიამეტრიც – diametr oblique –
მანძილი გავა-თეძოს სახსარსა და თეძო-
ბოქვენის მაღლობს შორის (13 სმ)
მცირე მენჯის ღრუს ზომები:
1. პირდაპირი ზომა არის მანძილი გავის
ძვლის მეორე და მესამე მალის შეერთებისა
და სიმფიზის შუა წერტილს შორის (12.5
სმ);
2. განივი დიამეტრიც – მანძილი ტაბუხის
ფოსოების ცენტრალურ წერტილებს
შორის (12.5 სმ).
მცირე მენჯის გასავლის ზომები:
1. პირდაპირი ზომა – მანძილი
კუდუსუნის მწვერვალსა და სიმფიზის ქვემო ნაპირს შორის (9.5 სმ); განივი დიამეტრი – მანძილი
საჯდომ ბორცვთა შორის (11 სმ);
გარდა ზემოთ აღნიშნულის ზომებისა არჩევენ კიდევ დიაგონალურ და გინეკოლოგიურ
კონიუგატებს.
დიაგონალური - კონიუგატა კონცხსა და ბოქვენის შეერთების ქვედა წერტილს შორის
მანძილია, რომელიც 13 სმ-ს უდრის. გინეკოლოგიური კონიუგატა არის მანძილი კონცხსა და ბოქვენის
ძვალთა სიმფიზის ყველაზე უკან მდებარე წერტილს შორის, რომელიც ემპირიულად 2 სმ-ით
ნაკლებია, ვიდრე დიაგონალური კონიუგატა. ეს უკანასკნელი მანძილი, ჩვეულებრივ, იზომება
ცოცხალ ქალებში.
ამასთან, აღსანიშნავია ზომები, რომლებითაც უფრო ხშირად სარგებლობენ პრაქტიკულ -
კლინიკურ მედიცინაში:
1. Distantia spinarum – 25 სმ
2. Distantia cristarum – 28 სმ
3. Distantia trochanterica – 31 სმ
4. Conjugata externa – 21 სმ
უკანასკნელი რბილ ქსოვილებთან ერთად წარმოადგენს სხეულის წინა-უკანა ზომას მენჯის
მიდამოში.
მამაკაცის მენჯის ყველა ზომა 1.5-2.0 სმ-ით ნაკლებია ვიდრე ქალის მენჯის შესაბამისი
ზომები.
არსებობს უამრავი წესი მშობიარე ქალის ორგანიზმში თავის მდებარეობის დაზუსტებისათვის
მაგალითად მწოლარე ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში მყოფი ქალის მარცხენა ირიბ ზომაში მყოფი
ნაყოფის თავის მდებარეობა ემთხვევა მარცხენა ხელის სიბრტყის მიმართულებასა და მდებარეობას.
 662

თუ მცირე მენჯის ოთხივე სიბრტყის პირდაპირი ზომების ცენტრებს შევაერთებთ

ერთმანეთთან მივიღებთ წინა მხრიდან ჩადრეკილ ხაზს, რომელსაც მენჯის გამტარ ღერძს, ანუ მენჯის
ხაზს უწოდებენ.

დასაწყისში მენჯის გამტარი ღერძის მიმართულება პირდაპირია მანამ სანამ არ მიაღწევს

სიბრტყეს, რომელიც სიმფიზის ქვედა კიდესა კვეთს (ე.წ. მთავარი სიბრტყე). აღნიშნულ დონეზე იგი
მოხრას იწყებს და სწორი კუთხის ქვეშ თანმიმდევრობითა კვეთს მთელ რიგ სიბრტყეებს, რომლებიც
მიემართებიან სიმფიზის ქვედა კიდიდან გავისა და კუდუსუნის მიმართულებით. თუ მცირე მენჯის

სურათი 777. სინჯი ნაყოფის თავის სურათი 778. მენჯის გამტარი ღერძი.
საგიტალური ნაკერის განსაზღვრისთვის.

შესავლის ცენტრიდან აღნიშნულ ხაზს გავაგრძელებთ ზევით, მაშინ იგი გადაკვეთს მუცლის კედელს
ჭიპის მიდამოში, ხოლო ქვევით გაგრძელების შემთხვევაში კი კუდუსუნის ქვედა ბოლოში გაივლის,
რაც შეეხება მცირე მენჯის გამოსავლის ღერძს მისი ზევით გაგრძელების შემთხვევაში იგი გადაუვლის
გავის I მალის ზედა ნაწილს.
ამგვარად მცირე მენჯი წარმოგვიდგება არხის სახით, რომელიც წინა მიმართულებით არის
მოხრილი. მაგრამ ეს აზრი მხოლოდ მოჩვენებითია და სინამდვილეში წარმოებულმა გამოკვლევებმა
აჩვენა, რომ მცირე მენჯის ღრუ არ არის წინისაკენ მოხრილი. ნაყოფის თავი სამშობიარო გზების
გავლისას გამოჭრის თავისი გარშემოწერილობით რიგ პარალელურ სიბრტყეებს, მანამ სანამ თავისი
გამტარი წერტილით მენჯის ძირს არ მიაღწევს. აღნიშნული სიბრტყეები გოჯეს მიერ წოდებულია
პარალელურ სიბრტყეებად და ქალის გასინჯვის პერიოდში ისინი კარგად დაგინდებიან
ანატომიურად ადვილად ცნობადი ორიენტირების საშუალებით. მათგან განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია სურათზე მოყვანილი 4 სიბრტყე, რომლებიც ერთმანეთისაგან ერთნაირი მანძილით
– დაახლოებით 3 – 4 სმ-ით – არიან დაშორებულნი.
მენჯს განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ორგანიზმში განსაკუთრებით კი
ქალის ორგანიზმისათვის და ნებისმიერი სიტუაცია, რომელიც მისი ფუნქციის განხორციელებაში
ხელის შემშლელი ფაქტორი ხდება კლინიკისათვის მეტად მნიშვნელოვანია. გამომდინარე
აღნიშნულიდან თუ მენჯს ჩვენ ამ მხრიდან განვიხილავთ, მაშინ დიდად მნიშვნელოვანი იქნება
საუბარი ვიწრო მენჯის შესახებ, რომელიც არც თუ ისე ნაკლები სიხშირით გვხვდება, რადგანაც ზოგი
ავტორის თვალსაზრისით მენჯის ნებისმიერი ძირითადი ზომის 1.5-2.0 სმ-ით შემცირება საკმარისია,
რომ ასეთი მენჯი ანატომიურად ვიწრო მენჯს მივაკუთვნოთ.
საინტერესოა, რომ ვიწრო მენჯის არსებობის შემთხვევაში ორსულობა და მშობიარობა ზოგ
შემთხვევაში შესაძლებელია ნორმალურად-ფიზიოლოგიურად წარიმართოს სხვა შემთხვევებში კი
ანატომიურად იდეალური მენჯის დროსაც კი შესაძლებელია ყველაფერი გართულდეს; აღნიშნულ
 663

მდგომარეობას მეანობაში ფუნქციონალურად ანუ კლინიკურად ვიწრო მენჯი ეწოდება. გარდა ზემოთ
აღნიშნულისა, პრაქტიკული თვალსაზრისით, გამოყოფენ:
1. ბრტყელ რაქიტულ მენჯს, 2. ბრტყელ არარაქიტულ მენჯს, 3. თანაბრად შევიწროვებულ
მენჯს და 4. ზოგადად დავიწროვებულ ბრტყელ მენჯს.
მიუხედავად შევიწროვების ფორმისა მათში გამოყოფენ შევიწროების სამ ხარისხს:
1. I ხარისხის, ანუ მსუბუქი შევიწროება, რომლის დროსაც ჭეშმარიტი კონიუგატა 8-დან 10 სმ-
მდეა. მენჯის ასეთი შევიწროებისას მშობიარობა ქირურგიული ჩარევის გარეშე
შესაძლებელია;
2. II ხარისხის, ანუ მკვეთრი შევიწროება, რომლის დროსაც ჭეშმარიტი კონიუგატა 6-დან 8 სმ-
მდეა. მენჯის ასეთი შევიწროებისას მშობიარობა ქირურგიული ჩარევის გარეშე
შეუძლებელია;
3. III ხარისხის, ანუ აბსოლუტური შევიწროება, რომლის დროსაც ჭეშმარიტი კონიუგატა 6 სმ
და უფრო მცირეა. მენჯის ასეთი შევიწროებისას მშობიარობა ქირურგიული ჩარევის გარეშე
შეუძლებელია და არსებობს პირდაპირი ჩვენება ოპერაციისათვის.
ბრტყელი მენჯი ხასიათდება მენჯის მხოლოდ ერთი ზომის შევიწროებით, რაც შესაძლებელია
რაქიტის მიზეზით განვითარდეს და ასეთ შემთხვევაში ყალიბდება ბრტყელი რაქიტული მენჯი.
სხვა შემთხვევებში, იშვიათად, დაახლოებით შემთხვევათა 1%-ში შესაძლებელია შევხვდეთ
ზოგადად ვიწრო მენჯს, რომელშიც ყველა ზომა ნორმაზე ნაკლებია, მაგრამ განსაკუთრებით მცირეა
პირდაპირი ზომა. პროგნოზული თვალსაზრისით იგი ვიწრო მენჯის ყველაზე არასახარბიელო
ფორმას წარმოადგენს.
გარდა აღნიშნულისა არჩევენ თანაბრად შევიწროვებულ ვიწრო მენჯსაც, რომელშიც
გამოყოფენ ინფანტილურ, მამაკაცის ტიპისა და ჯუჯა ტიპით დავიწროვებულ მენჯს, რომელთა
დროსაც მშობიარობა რეკომენდებულია საკეისრო კვეთის წარმოების საშუალებით.
საკითხის გადაწყვეტისას აქვს თუ არა მშობიარეს ვიწრო მენჯი სხვა მონაცემების
შეგროვებასთან ერთად მნიშვნელოვანი მონაცემების მიღება შეგვიძლია მიხელსონის რომბის
დათვალიერებით მშობიარეს წელის უკანა მიდამოში.

სურათი 779. მიხელსონის რომბის ვარიანტები ვიწრო მენჯის დროს.

1. ნორმალური მენჯისას; 2. ბრტყელი მენჯისას; 3. თანაბრად დავიწროვებული მენჯისას;
4. ირიბად დავიწროვებული მენჯი.
გარდა აღნიშნულისა მშობიარეში წვეტიანი ან დაკიდებული მუცლის არსებობა მიუთითებს
მასში ვიწრო მენჯის არსებობაზე.
 664

1 2
სურათი 780. კლინიკურად ვიწრო მენჯი.
1. წვეტიანი მუცელი; 2. დაკიდებული მუცელი.
ვიწრო მენჯის დიაგნოსტირებისას მნიშვნელოვანი მონაცემების მიღება შესაძლებელია ქალის
შინაგანი გასინჯვისას და პირველ რიგში იკვლევენ ვასტენის ნიშნის არსებობას.
მენჯის რბილი ქსოვილები მდებარეობენ ისე, რომ ამოფენენ რა მას თითქმის არ ამცირებენ მის
ზომებს. ასწორებენ რა მენჯის შიგნითა კედლებს ისინი მდებარეობენ იმდაგვარად, რომ ქმნიან
საუკეთესო პირობებს მშობიარობისას ნაყოფის თავის წინ გადაადგილებისათვის. მენჯში შესავალი
მხოლოდ ნაწილობრივ არის დაფარული სუკის დიდი კუნთებით და მათ ასეთ ტანგენციურ
მდებარეობაში ზოგი მეანი ხედავს თავის კეფით წინ მობრუნებისათვის ხელშემწყობ მომენტს. მცირე
მენჯის გვერდითი კედლები დაფარულია დამხურავი და მსხლისებრი კუნთებით, რომლებზეც
მდებარეობენ სისხლძარღვები და ნერვები. გავის წინა ზედაპირი დაფარულია სწორი ნაწლავით,
ხოლო ბოქვენის სიმფიზის უკან ფაშარ შემაერთებელ ქსოვილში მოთავსებული შარდის ბუშტი
მდებარეობს. რაც შეეხება მენჯიდან გამოსავალს მართალია იგი შორისის კუნთებისაგან შედგება,
მაგრამ თავის გამოჭრის პროცესში შესაძლებელია პერინეოტომიის წარმოებით მისი გაფართოება
მიდამოს რაიმე ფუნქციური დარღვევის შენარჩუნების გარეშე. ამდაგვარად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ
მენჯი იმდენად მნიშვნელოვანია თავისი აგებულებით, რომ მეანისთვის და რა თქმა უნდა სხვა
სპეციალობის ექიმებისთვისაც, უპრიანი იქნება თუ მასზე კიდევ უფრო დეტალურად შევჩერდებით.
კეფით წინ მდებარეობისას ნაყოფის თავი ძირითადად ასრულებს სარქვლის ფუნქციას
ნორმალური მდებარეობისა და ნორმალური მენჯის პირობებში ვინაიდან, იგი მჭიდროდ ეხება რა
საშვილოსნოსა და საშოს კედლებს გამოყოფს ერთმანეთისაგან წინა წყლებსა და სანაყოფე წყლებს, რაც
ვერ ხდება ვიწრო მენჯის პირობაში, რადგანაც ამ დროს თავის მაღალი მდებარეობის გამო წინა წყლები
უშუალო კავშირში არიან სანაყოფე წყლებთან.
 665

სურათი 781. ვასტენის ნიშანი.

1. ნორმალური მენჯი ვასტენის ნიშანი უარყოფითის; 2. სიმფიზი და ნაყოფის თავი ერთ
დონეზეა - მენჯის შეფარდებითი უკმარისობა; 3. ნაყოფის თავი სიმფიზის ზემოთ არის - ვასტენის
ნიშანი დადებითია - მენჯის მკვეთრი შეუსაბამობა.

1 2
სურათი 782. ნაყოფის თავის სარქველივით მოქმედება (1) და ვიწრო მენჯისას თავის მაღალი
მდებარეობის გამო წინა წყლები უშუალო კავშირშია სანაყოფე წყლებთან
1. საშვილოსნოს ყელი; 2. წინა წყლები.
თანაბრად დავიწროვებული მენჯის არსებობისას ნაყოფის თავი იწვევს შორისის რბილი
ქსოვილების გადაჭიმვას და მათი ჩახევების განვითარებას იმის გამო, რომ ასეთ დროს მენჯის კუთხე
მკვეთრად დავიწროვებულია და მასში თავისუფლად შედის ექიმის ერთი თითი მკვეთრად იწევს უკან
და ჭიმავს შორისის რბილ ქსოვილებს.
როგორც აღინიშნა მენჯის კედლების შექმნაში მონაწილეობენ კუნთები, რომლებიც ორ ჯგუფად
იყოფიან, შესაძლებელია ისინი მისი ძვლოვანი კედლებიდან დაიწყონ და საჯდომი ხვრელების
საშუალებით დატოვონ მენჯის ღრუ და ბარძაყის ძვალს დაუკავშირდნენ (პარიესული კუნთები) ან
კიდევ დაიწყონ მენჯის კედლებიდან და მენჯის ორგანოებს დაუკავშირდნენ (ვისცერული კუნთები).
პირველ ჯგუფს მიეკუთვნება შიგნითა დამხურავი, მსხლისებრი კუდუსუნის კუნთები, ხოლო მეორე
ჯგუფს – ყითას ამწევი კუნთი და ყითას გარეთა სფინქტერი.
 666

1 2
სურათი 783. ნაყოფის თავი გამოჭრის პერიოდში ნორმალური მენჯის არსებობისას (1) და თანაბრად
დავიწროვებული მენჯის პირობებში, როდესაც მენჯის კუთხე ვერ გამოიყენება აქ ფიქსირებული
ნაყოფის თავით (2).
ყოველივე ზემოდ აღწერილ ანატომიურ მონაცემებს კლინიკური მნიშვნელობა ენიჭება არ
მხოლოდ მეანობაში, არამედ ტრავმატოლოგიაშიც, რის სადემონსტრაციოდაც შესაძლებელია
მოვიყვანოთ რამოდენიმე მაგალითი, კერძოდ: მენჯის ორმხრივი ვერტიკალური მოტეხილობისას
ავადმყოფი წევს ზურგზე მსუბუქად მოხრილი ქვედა კიდურებით მუხლისა და მენჯ-ბარძაყის
სახსარებში, მუხლის სახსრები გადაწეული აქვს გვერდებზე და ბარძაყები როტირებულია გარეთ,
ტერფები კი ერთმანეთთან დაახლოვებული (`ბაყაყის ~ სიმპტომი).

1.

2.
სურათი 784. „ბაყაყის„ მდებარეობა
1. ხედი გვერდიდან; 2. ხედი ზევიდან.
„ბაყაყის თათები“ სიმპტომის ტოპოგრაფ-ანატომიური საფუძველი მდებარეობს შემდეგში:
დასახელებული ტრავმისას წინიდან ზიანდება ბოქვენისა და საჯდომი ძვლები, ხოლო უკანიდან კი
თეძოს ძვლები, რა დროსაც ადგილი აქვს ნატეხების შემდეგი სახით ცთომას:
 667

1. თეძო-წელის, წელის კვადრატული და მუცლის ირიბი კუნთების შეკუმშვის შედეგად მენჯის

გარეთა ნატეხი ქვედა კიდურთან ერთად გადანაცვლებულია ზევით;
2. მომზიდველი კუნთებით, რომლებიც დაკავშირებულია მენჯის ფიქსირებულ ნატეხებთან,
ბარძაყი მოზიდულია მუცლის წინა კედელთან;
3. დუნდულოს კუნთების შეკუმშვის შედეგად კიდური როტირებულია გარეთ
ყველა აღნიშნული ნიშნის ერთიანობა მენჯის რთული მოტეხილობის დროს იწვევს `ბაყაყის
თათების~ სიმპტომის განვითარებას.
გარდა აღნიშნულისა ბოქვენის ძვლების მოტეხილობისას ყალიბდება `მიკრული ქუსლის~
სიმპტომი, რა დროსაც ავადმყოფს არ შეუძლია გაჭიმული ფეხის აწევა იმ მიზეზით, რომ ბოქვენის
ძვლის ზედა ტოტიდან იწყებიან ისეთი კუნთები, როგორებიც არიან დიდი და მოკლე მომზიდველი
კუნთები, რომლებიც ასრულებენ ბარძაყის არა მხოლოდ მოზიდვის არამედ მოხრის ფუნქციასაც მენჯ-
ბარძაყის სახსარში. მოტეხილობის გამო აღნიშნული კუნთების ფუნქცია ირღვევა და ყალიბდება
`მიკრული ქუსლის~ ანუ გორინევსკის სიმპტომი. ამავდროულად ბარძაყის მოზიდვა სხეულთან
მოტეხილობის დროს შესაძლებელია თეძო-წელის, წელის კვადრატული და მუცლის ირიბი კუნთების
შეკუმშვით.
აღსანიშნავია ისიც, რომ აღნიშნული კლინიკური სურათის ჩამოყალიბებაში მენჯს, ასე
ვთქვათ, ესაჭიროება კუნთების „დახმარებაც“, რომლებიც შემდეგი კუნთების სახით არის
წარმოდგენილი
შიგნითა დამხურავი კუნთი - m. obturator internus – იწყება მენჯის დამხურავი აპკის შიგნითა
ზედაპირიდან და დახურული ხვრელის ძვლოვანი ნაპირებიდან, ტოვებს მენჯის ღრუს მცირე
საჯდომი ხვრელით და უმაგრდება ბარძაყის ძვლის ციბრუტთა ფოსოს - fossa trochanterica.
მსხლისებრი კუნთი - m. piriformis – იწყება გავის ძვლის წინა ზედაპირზე II-IV ხვრელების
ლატერალურად, მენჯის ღრუდან გამოდის დიდი საჯდომი ხვრელით და უმაგრდება ბარძაყის დიდ
ციბრუტს. მსხლისებრი კუნთი მთლიანად ვერ ავსებს დიდ საჯდომ ხვრელს და მასში გამოყოფს ზედა
და ქვედა მსხლისებრ ხვრელებს (foramina suprapiriformis et infrapiriformis).
კუდუსუნის კუნთი - m. coccygeus – იწყება საჯდომი წვეტიდან და უმაგრდება გავის ძვლის
მწვერვალსა და კუდუსუნის ძვლის გვერდით კიდეებს. იგი ზოგჯერ არ არის გამოხატული.
ყითას ამწევი კუნთი - m. levator ani – შედგება ბოქვენ-კუდუსუნისა და თეძო-კუდუსუნის
კუნთებისაგან. მარჯვენა და მარცხენა ყითას ამწევი კუნთი მათ მფარავ ფასციებთან ერთად ყითას
მიმართულებით ქმნის ჩაღრმავებას.
ბოქვენ-კუდუსუნის კუნთი - m. pubo-coccygeus ლატერალური ნაწილი იწყება ბოქვენის ძვალსა
და საჯდომ წვეტს შორის გადაჭიმული რკალის - arcus tendineus წინა ნაწილიდან, მედიალური ნაწილი
კი იწყება ბოქვენის ძვლის ზედა ტოტის შიგნითა ზედაპირიდან. კუნთი უმაგრდება ყითა-კუდუსუნის
იოგს - lig. anococcygeum და გავა-კუდუსუნის იოგის - lig. Sacrococcygeum წინა ნაწილს, აგრეთვე სწორი
ნაწლავის წინა ზედაპირს. მარჯვენა და მარცხენა ყითას ამწევი კუნთები სწორი ნაწლავის უკან
ერთმანეთშია გადახლართული. ბოქვენ-კუდუსუნის კუნთი ურთიერთობაშია შარდსადენთან და
წინამდებარე ჯირკვალთან, ქალებში – საშოსთან. ამ ორგანოებთან და შარდის ბუშტთან იგი
დაკავშირებულია ფიბროზული და კუნთოვანი კონებით.
თეძო-კუდუსუნის კუნთი - m. ilio-coccygeus იწყება ბოქვენ-კუდუსუნის კუნთის უკან ყითას
ამწევი კუნთის მყესოვანი რკალიდან. უმაგრდება კუდუსუნის ძვალს. მარჯვენა და მარცხენა თეძო-
კუდუსუნის კუნთები სწორ ნაწლავსა და კუდუსუნის ბოლოს შორის ქმნის საერთო მყესს.
ყითას ამწევი კუნთების წინა-მედიალურ კიდეებს შორის მდებარეობს შარდ-სასქესო
შუასაძგიდი, ანუ შარდ-სასქესო სამკუთხედი - trigonum urogenitale. იგი შორისის განივ ღრმა კუნთსა
და ფასციურ ფურცლებს შეიცავს.
ყითას ამწევი კუნთი, კუდუსუნის კუნთი და მათი მფარავი ფასციები ერთად ქმნის მენჯის
შუასაძგიდს - diaphragma pelvis.
 668

ყითას გარეთა სფინქტერი - m. sphincter ani externus გარს უვლის სწორი ნაწლავის იმ ნაწილს,
რომელიც მენჯის შუასაძგიდის ქვემოთ მდებარეობს. მისი კონები იწყება შორისის მყესოვანი
ცენტრიდან და უმაგრდება ყითა-კუდუსუნის იოგს. მასში გამოიყოფა ზედაპირული და ღრმა
ნაწილები. გარეთა სფინქტერის შიგნით ლორწოვანი გარსის ქვეშ შიგნითა სფინქტერია - m. sphincter
ani internus, რომელიც გლუვი კუნთოვანი ბოჭკოებისაგან შედგება.
მენჯის ფასციები. მენჯის ფასციები მუცელი შიგნითა ფასციის გაგრძელებას წარმოადგენენ და
პარიესულ და ვისცერალურ ფურცლებად იყოფიან. პარიესული ფურცელი ფარავს მსხლისებრ,
შიგნითა დამხურავ, კუდუსუნის, ყითას ამწევ და შორისის განივ ღრმა კუნთებს.
შიგნითა დამხურავი კუნთის ზედა და ქვედა ნახევრების საზღვარზე ბოქვენის სიმფიზიდან
საჯდომ წვეტამდე მენჯის ფასციის პარიესული ფურცელი ქმნის მყესოვან რკალს - arcus tendinous,
საიდანაც ყითას ამწევი კუნთი იწყება. ყითას ამწევ კუნთს ფარავს ფასცია, როგორც ზევიდან ისე
ქვევიდან.
შორისის განივი ღრმა კუნთის ზევიდან მფარავ ფასციას ეწოდება შარდ-სასქესო შუასაძგიდის
ზედა ფასცია - f. diaphragmatis urogenitalis superior, ხოლო ქვევიდან მფარავ ფასციას - შარდ-სასქესო
შუასაძგიდის ქვედა ფასცია - f. diaphragmatis urogenitalis inferior. შორისის განივი ღრმა კუნთის წინა
კიდესთან ისინი ეზრდებიან ერთმანეთს და ქმნიან შორისის განივ იოგს - lig. transversum perinea.
მენჯის ფასციის ვისცერული ფურცელი შარდის ბუშტის და სწორი ნაწლავის გარემომცველი
შემაერთებელი ქსოვილიდან ჩამოყალიბებული ფიბროზული ფირფიტაა. ქვევით იგი
დაკავშირებულია ფასციის პარიესული ფურცლის იმ ნაწილთან, რომელიც ფარავს ყითას ამწევ კუნთს
და შარდ-სასქესო შუასაძგიდს, ხოლო ზევით თანდათან თხელდება და ორგანოს მფარავ შემაერთებელ
ქსოვილში გადადის.
მენჯის ფასციის ვისცერული ფურცელი ფარავს მენჯის ორგანოების იმ ნაწილებს, რომლებიც
არ არის დაფარული პერიტონეუმით. ორგანოებსა და ფასციის ვისცერულ ფურცელს შორის
მოთავსებულია ფაშარი შემაერთებელქსოვილოვანი შრე, რომელიც სისხლძარღვებსა და ნერვებს
შეიცავს.
ამგვარად, მენჯის ქვედა ნაწილში შექმნილია ფასციური ბუდე, რომელშიც მენჯის ორგანოების
ექსტრაპერიტონული ნაწილები მდებარეობს. იგი გაყოფილია წინა და უკანა ნაწილებად ფრონტალურ
სიბრტყეში მდებარე პერიტონეუმ-შორისის აპონევროზით - aponeurosis peritoneoperinealis, რომელიც
სწორ ნაწლავ-ბუშტის ჩაღრმავებიდან (ქალებში სწორ ნაწლავ-საშვილოსნოს ჩაღრმავებიდან) იწყება და
შორისს უკავშირდება. ფასციური ბუდის უკანა ნაწილში მდებარეობს სწორი ნაწლავი, წინა ნაწილში –
მამაკაცებში შარდის ბუშტი, წინამდებარე ჯირკვალი, სათესლე ბუშტუკები და თესლის გამომტანი
სადინრების საბოლოო ნაწილები, ხოლო ქალებში – შარდის ბუშტი და საშო.
მენჯის ღრუს დაყოფა. მენჯში გამოიყოფა ერთმანეთისაგან განცალკევებული სამი სართული:
ზედა, შუა და ქვედა.
პირველი სართული - cavum pelvis peritoneale, პერიტონეუმით არის ამოფენილი. მამაკაცის
მცირე მენჯის აღნიშნულ სართულში მდებარეობს სწორი ნაწლავისა და შარდის ბუშტის ის ნაწილები,
რომლებიც დაფარულია პერიტონეუმით. შარდის ბუშტს პერიტონეუმი ფარავს ზევიდან, ნაწილობრივ
გვერდებიდან და უკანიდან. შარდის ბუშტთან ერთად იგი ფარავს თესლის გამომტანი სადინრების
ამპულის შიგნითა კიდეებს და სათესლე ბუშტუკების ბოლოებს. შარდის ბუშტის უკანა კედლიდან
პერიტონეუმის სწორ ნაწლავზე გადასვლის ადგილას იქმნება სწორ ნაწლავ-ბუშტის ჩაღრმავება -
excavation recto-vesicalis, რომლის ყითადან დაშორებულია 6-7 სმ-ით. იგი გვერდებიდან
მოსაზღვრულია სწორ ნაწლავ-ბუშტის ნაოჭებით - plica recto-vesicalis, რომელიც გადაჭიმულია
შარდის ბუშტისა და სწორი ნაწლავის გვერდით ზედაპირებს შორის. სწორი ნაწლავი პერიტონეუმით
დაფარულია ზედა ნახევარში. ამასთან, ამპულის ზევით იგი პერიტონეუმით დაფარულია ყოველი
მხრიდან, გავის III მალის დონეზე – წინიდან და გვერდებიდან, ხოლო გავის IV მალის დონეზე –
მხოლოდ წინიდან.
 669

1 2

3 4

5 6
სურათი 785. 1, 2, 3, 4, 5, 6. მენჯისა და შორისის კუნთები.
 670

ქალის მენჯის ზედა სართულში, შარდის ბუშტსა და სწორი ნაწლავის პერიტონეუმით

დაფარული ნაწილების გარდა, მდებარეობს საშვილოსნო, საკვერცხეები და საშვილოსნოს ლულები.
პერიტონეუმი საშვილოსნოზე გადასვლისას ადგილზე ქმნის ბუშტ-საშვილოსნოს ჩაღრმავებას -
excavation vesicouterina, რომლის ფსკერი საშვილოსნოს სხეულისა და ყელის საზღვარზე მდებარეობს,
ხოლო სწორი ნაწლავიდან საშვილოსნოზე (საშოს უკანა თაღზე) გადასვლის ადგილზე – სწორ ნაწლავ-
საშვილოსნოს ჩაღრმავებას - excavation rectouterina, რომლის ძირიც საშვილოსნოს პირის დონეზეა
მოთავსებული. იგი გვერდებიდან მოსაზღვრულია სწორ ნაწლავ-საშვილოსნოს ნაოჭებით - plica
rectouterina.

სურათი 786. სწორი ნაწლავის ვენები და
მათი კავშირები.
1. სწორი ნაწლავის ზედა ვენა; 2. სწორი
ნაწლავის შუა ვენა; 3. სწორი ნაწლავის ქვედა
ვენა; 4. შარდის ბუშტი; 5. სწორი ნაწლავი;
6. დენონვილეს აპონევროზი.
სურათი 787. მცირე მენჯის სართულები.
1. I - პერიტონეალური სართული;
2. II - სუბპერიტონეალური სართული;
3. III - კანქვეშა სართული

შუა – მეორე სართული - cavum pelvis subperitoneale, მდებარეობს პერიტონეუმსა და მენჯის

შუასაძგიდის მფარავ ფასციას შორის. მამაკაცის მენჯის შუა სართულში მოთავსებულია შარდის
ბუშტისა და სწორი ნაწლავის ექსტრაპერიტონული ნაწილები, წინამდებარე ჯირკვალი, თესლის
გამომტანი სადინრები და სათესლე ბუშტუკები, ქალის მენჯის შუა სართულში – შარდის ბუშტის,
სწორი ნაწლავისა და შარდსაწვეთების იგივე ნაწილები, საშვილოსნოს ყელი და საშოს ზედა ნაწილი.
გარდა ამისა, ცხიმოვან შემაერთებელ ქსოვილში მდებარეობს სისხლძარღვები, ლიმფური კვანძები და
ნერვები. ორგანოები გარემოცულია მენჯის ფასციის ვისცერული ფურცლისაგან შექმნილი ბუდეებით.
ქვედა – მესამე სართული - cavum pelvis subcutaneum, მოთავსებულია მენჯის შუასაძგიდსა და
შორისის ზედაპირულ ფასციებს შორის. იგი შორისს მიეკუთვნება, შეიცავს შარდ-სასქესო ორგანოების
ნაწილებს და ყითას. აქვე, სწორი ნაწლავის შორისისეული ნაწილის გვერდით, მდებარეობს ცხიმოვანი
შემაერთებელი ქსოვილით ამოვსებული კუკუხო-სწორი ნაწლავის ფოსო.
 671

მენჯის შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცეები. მენჯის შუა სართულში გამოიყოფა: 1. შარდის

ბუშტის წინა; 2. სწორი ნაწლავის უკანა და 3. გვერდითი, ანუ კედლისეული
შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცეები. ქალის მენჯში გარდა ამისა, არსებობს საშვილოსნოს
გვერდითი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე.
შარდის ბუშტის წინა სივრცე - spatium prevesicale ბოქვენის ძვლებსა და შარდის ბუშტს შორის
მდებარეობს. იგი ორ ნაწილად არის გაყოფილი ბუშტის წინა ფასციით, რომელიც გადაჭიმულია ჭიპის
მედიალურ იოგებს შორის, ზევით ჭიპის რგოლს აღწევს და ქვევით შარდის ბუშტის ფასციას
უკავშირდება.
შარდის ბუშტის წინა ფასციის წინ მდებარეობს საკუთრივ შარდის ბუშტის წინა სივრცე, ხოლო
უკან – შარდის ბუშტის წინა ფასციასა და პარიესულ პერიტონეუმს შორის – პერიტონეუმის წინა
სივრცე. შარდის ბუშტის წინა სივრცე ქვევით მენჯის შუასაძგიდს აღწევს.
შარდის ბუშტის წინა სივრცეში მოთავსებულია შარდის ბუშტისა და წინამდებარე ჯირკვლის
ვენური წნულები და არტერიები, რომლებიც შარდის ბუშტის კვებაში ღებულობენ მონაწილეობას.
შარდის ბუშტის წინა სივრცით ხორციელდება ოპერაციული მიდგომა ამ ორგანოსთან.
ჩირქოვანი პროცესი ამ სივრციდან შეიძლება გავრცელდეს ბარძაყზე (ბარძაყის ან დამხურავი არხით),
სწორი კუნთის ბუდესა და მენჯის გვერდით შემაერთებელქსოვილოვან სივრცეში.

სურათი 788. ქალის მენჯის ღრუს შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცეები ჰორიზონტალურ

განახერხზე.
1. ბოქვენის უკანა სივრცე; 2. შარდის ბუშტის მახლობლად მდებარე
შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 3. შარდის ბუშტის უკანა შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე.
4. საშვილოსნოს ირგვლივი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 5. დენონვილეს აპონევროზი;
6. სწორი ნაწლავის ირგვლივი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 7. სწორი ნაწლავის უკანა
შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 8. სწორი ნაწლავი; 9. საშვილოსნო;
10. შარდის ბუშტი; 11. მენჯის გვერდითი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე.
სწორი ნაწლავის უკანა სივრცე - spacium retrorectale მდებარეობს სწორი ნაწლავის ფასციასა
(amiusis kafsulasa) და გავის ძვალს შორის, ქვევით ვრცელდება კუდუსუნის კუნთამდე, გვერდებიდან
მოსაზღვრულია გავა-თეძოს სახსრისაკენ საგიტალურად მიმართული ფასციური ფირფიტებით.
სივრცის შემაერთებელ ქსოვილში მდებარეობს სწორი ნაწლავის ზედა არტერია, გავის შუა არტერია და
 672

გავის ლატერალური არტერიების ტოტები, სიმპათიკური წველის მენჯის ნაწილი, შიგნეულების

გავისეული ნერვები, შიგნეულობის მენჯისეული ნერვები, გავის ლიმფური კვანძები.

სურათი 789. მამაკაცის მენჯის ღრუს შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცეები ჰორიზონტალურ

განახერხზე.
1. ბოქვენის უკანა სივრცე; 2. შარდის ბუშტის ვისცერული ფასცია; 3. ბოქვენ-შარდის ბუშტის
იოგი; 4. შარდის ბუშტის მახლობლად მდებარე შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 5. სათესლე
ბუშტუკების მახლობლად მდებარე შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 6. პროსტატის მახლობლად
მდებარე შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 7. გვერდითი კედლის მახლობლად მდებარე
შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 8. დანონვილეს აპონევროზი; 9. სწორი ნაწლავის ირგვლივი
შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე. 10. სწორი ნაწლავის უკანა შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე.
11. .სწორი ნაწლავი; 12. თესლის გამომტანი ბუშტუკები და წინამდებარე ჯირკვალი; 13. შარდის
ბუშტი.
სწორი ნაწლავის უკანა სივრცე ზევით უკავშირდება რეტროპერიტონულ სივრცეს, გვერდებზე
– მენჯის გვერდით სივრცეებს.
მენჯის გვერდითი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე - spacium laterale შიგნიდან
მოსაზღვრულია მენჯის ვისცერული ფასციის, ფურცლით, გარედან – მენჯის პარიესული ფასციით,
ქვევიდან – ყითას ამწევი კუნთის მფარავი ფასციით. სივრცის შემაერთებელ ქსოვილში მოთავსებულია
თეძოს საერთო და თეძოს შიგნითა სისხლძარღვები და მათი ტოტები, ლიმფური ძარღვები და
კვანძები, გავის წნული და ვეგეტატიური ნერვული წნულები. მასში გაივლის შარდსაწვეთი და
სათესლის გამომტანი სადინარი.
ჩირქოვანი პროცესი მენჯის გვერდითი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრციდან შეიძლება
გავრცელდეს რეტროპერიტონულ სივრცეში, დუნდულოს მიდამოში (ზედა და ქვედა მსხლისებრი
ხვრელებით), შარდის ბუშტის წინა და სწორი ნაწლავის უკანა სივრცეებში, ბარძაყის მომზიდველი
კუნთის ბუდეში (დამხურავი არხით).
ოპერაციული მიდგომა მენჯის გვერდითი შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცესთან
ხორციელდება შორისის მხრიდან ანდა ექსტრაპერიტონულად – საზარდულის იოგის ლატერალური
ნახევრის ზემოთ ირიბად გავლებული პიროგოვისეული განაკვეთით.
 673

ქალის მენჯში დამატებით გამოიყოფა საშვილოსნოს კედლის ირგვლივ არსებული

შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცე, ანუ პარამეტრიუმი, რომელიც საშვილოსნოს განიერი იოგის ორ
ფურცელს შორის ვრცელდება. ქვევიდან იგი მოსაზღვრულია ყითას ამწევი კუნთის მფარავი ფასციით.
შემაერთებელი ქსოვილი უფრო კარგად არის განვითარებული საშვილოსნოს ყელის კედლებზე,
აქედან იგი უკავშირდება მენჯის კედლის შემაერთებელ ქსოვილს, თეძოს ფოსოს რეტროპერიტონულ
შემაერთებელ ქსოვილს და მსხლისებრი ხვრელებით – დუნდულოს მიდამოს. მენჯის გვერდითი
სივრცის შემაერთებელ ქსოვილში საშვილოსნოს განიერი იოგის ფუძესთან გაივლის საშვილოსნოს
არტერია, საშვილოსნო-საშოს ვენური წნული, საშვილოსნო-საშოს ნერვული წნული და შარდსაწვეთი.
ოპერაციული მიდგომა საშვილოსნოს ყელის ირგვლივ არსებულ შემაერთებელქსოვილოვან
სივრცესთან უფრო ხშირად ხორციელდება საშოს უკანა თაღიდან.
მენჯის სისხლძარღვები

სურათი 790. მენჯის არტერიები, ვენები და ნერვები.

მცირე მენჯის არტერიული სისხლმომარაგება. ძირითად არტერიულ სისხლძარღვებად,
რომელიც არტერიული სისხლით ამარაგებენ მენჯის მიდამოს, საჯდომ მიდამოსა და მცირე მენჯის
მიდამოს შორისთან ერთად წარმოადგენენ
თეძოს საერთო არტერიები (aa. iliaca
communis dextra et sinistra) და მისი ტოტები:
თეძოს შიგნითა (a. iliaca interna) და თეძოს
გარეთა (a. iliaca externa) არტერიები.

თეძოს საერთო არტერიები

არაიშვიათად წარმოადგენენ ქირურგიული
ჩარევის ობიექტს მისი ჭრილობებისა და
ოკლუზიის დროს. აღნიშნულთან
დაკავშირებით გასაგებია მათი კლინიკური
ანატომიის მიმართ ნ.ი. პიროგოვის
განსაკუთრებული დაინტერესება, რომელიც
მან XIX საუკუნის ბოლოს დასახელებულ
სისხლძარღვთა მიმართ გამოავლინა დასახა
რა კანზე მათი საპროექციო ხაზების მიმართულება, რომელიც ჭიპიდან საზარდულის ნაოჭის შუა
წერტილის შემაერთებელ ხაზს შეესაბამება. შედარებით მოგვიანებით ზოგიერთი კორექტივი
ქირურგებმა, რათა განეხორციელებინათ თეძოს არტერიებთან უფრო რაციონალური მიდგომა
ქსოვილების შედარებით ნაკლები ტრავმირებით, იმ მიზნით, რომ შეენარჩუნებინათ მიდამოს
საუკეთესო კოლატერალური არტერიული სისხლმომარაგება.
თეძოს საერთო სისხლძარღვების მენჯის მიდამოში შესვლამდე და მათ გაყოფამდე თავის
საბოლოო ტოტებად – შიგნითა და გარეთა თეძოს არტერიებად, აღინიშნება განსხვავება მათ დაწყებაში
მარჯვენა და მარცხენა მხარეზე. ასევე განსხვავებულია მარჯვენა და მარცხენა თეძოს საერთო
არტერიების გამოყოფის კუთხეები იმასთან დაკავშირებით, რომ მუცლის აორტისა და მისი
ბიფურკაციის მდებარეობა არ არის სიმეტრიული. აორტა თავისი მარჯვენა კიდით ფარავს ქვემო ღრუ
ვენას, რომელიც აორტის ბიფურკაციიდან რამდენადმე უფრო ქვემოთ იქმნება.
მოეყოფა აორტას ნაკლებად მახვილი კუთხის ქვეშ, მარცხენა თეძოს საერთო არტერიასთან
შედარებით და მიემართება სუკის კუნთის შიგნითა კიდის გასწვრივ, ამასთან შემდეგში გრძელდება
 674

თეძოს მარჯვენა გარეთა არტერიაში. თეძოს მარჯვენა საერთო არტერიის ლატერალურ კიდეს ეხება
თანამოსახელე ვენა, რომელიც შემდეგ არტერიის უკან გადადის მედიალურ მხარეზე.
მარჯვენა თეძოს საერთო არტერიის დასაწყისი ნაწილის უკან მდებარეობს თეძოს მარცხენა
სართო არტერია. დაკვირვებათა უმეტესობაში, იმის გამო, რომ ქვედა ღრუ ვენა იქმნება აორტის
ბიფურკაციის ქვემოთ, მასთან ურთიერთობა აქვს ორივე – მარჯვენა და მარცხენა – თეძოს არტერიებს.
იმავდროულად თეძოს მარჯვენა არტერიის საწყისი მონაკვეთი ეხება გარეთა, ხოლო თეძოს მარცხენა
საერთო არტერია კი – ქვედა ღრუ ვენის შიგნითა კიდის წინა ნახევარრკალს.
მარცხენა თეძოს საერთო არტერია - a. iliaca communis sinistra გამოეყოფა მუცლის აორტას,
მარჯვენასთან შედარებით, უფრო მახვილი კუთხით და მიემართება მენჯისაკენ, თავსდება რა სუკის
კუნთის შიგნითა კიდის გასწვრივ, შემდეგ კი გრძელდება თეძოს გარეთა არტერიაში. თანამოსახელე
ვენები შეხებაშია, როგორც საერთო ისე თეძოს მარცხენა თეძოს არტერიების მედიალური
ნახევარრკალოვანი ზედაპირთან, მიყვებიან რა მათ დასაწყისიდანვე. თეძოს მარცხენა საერთო ვენის
უკან გავის ძვლის წინა ზედაპირზე მდებარეობს აორტიდან გამომავალი გავის შუა არტერია - a. sacralis
mediana და მისი ანასტომოზები გავის გვერდით არტერიებთან - aa. sacrales lateralis.
მენჯის ქვედა სართულში მოთავსებულ ორგანოებზე და აორტასა და თეძოს არტერიებზე
ოპერაციებისას, პრაქტიკული ინტერესი გააჩნია საკითხს მათი ურთიერთობის შესახებ ქვედა ღრუ
ვენასთან, მის ტოტებთან და მენჯის ღრუში მოთავსებულ ვენურ ქსელებთან, რომლებიც დიდი
ინდივიდუალობით გამოირჩევიან.
თეძოს საერთო არტერიებს წინიდან ფარავს პერიტონეუმი, მარჯვნივ იგი დაფარულია თეძოს
ნაწლავის ჯორჯლით, ხოლო მარცხნივ – სიგმური კოლინჯის ჯორჯლით. აღნიშნულ არტერიათა
სიახლოვეს მდებარეობენ შარდსაწვეთები და მათი წინიდან გადამკვეთი სათესლის (საკვერცხის)
არტერიები და ვენები. შარდსაწვეთები, ჩვეულებრივ მცირე მენჯში შედიან თეძოს წინა არტერიების
ქვედა ნაწილის წინა ზედაპირებით 3-25 მმ-ს დაშორებით ბიფურკაციიდან. შარდსაწვეთის თეძოს
სისხლძარღვებთან ურთიერთობის ვარიანტებს განსაზღვრავს სისხლძარღვების ტოტებად დაყოფის
დონე. გაყოფის შედარებით მაღალ დონეზე განხორციელებისას შარდსაწვეთი წინიდან გადაუვლის
ჯერ თეძოს გარეთა, შემდეგ კი შიგნითა თეძოს არტერიებს.
შარდსაწვეთის ურთიერთობა თეძოს არტერიების ფასციურ ბუდესთან, განსაკუთრებით ამ
უკანასკნელის ხშირი მოხრილობების არსებობისას, დიდი მნიშვნელობა აქვთ, კერძოდ
ჰიდრონეფროზის განვითარებისა და მისი დიაგნოსტიკის შემთხვევაში. ჰიდრონეფროზის
განვითარების შემთხვევები შარდსაწვეთის გადაგრეხვის გამო მის ზემო მესამედში თირკმლის
დამატებითი არტერიების არსებობის გამო კარგად არის ცნობილი, მაშინ როცა შარდსაწვეთის
ობტურაცია მისი მუცლისა და მენჯის ნაწილების საზღვარზე თეძოს საერთო ან გარეთა არტერიების
ხშირი მოხრილობების შედეგად კლინიცისტებისათვის ნაკლებად არის ცნობილი. შარდსაწვეთის
დახშობისას მისი მუცლის ნაწილის მენჯისაში გადასვლის ადგილზე შარდსაწვეთის ბუდე მჭიდროდ
უკავშირდება არტერიათა ფასციურ ბუდეებს, რაც არტერიათა მოხრილობის შემთხვევაში იწვევს
შარდსაწვეთის გადაგრეხვას. აღნიშნულის კლინიკური მაგალითი მოყვანილი აქვს ი.ი. პატროჟინსკის
1966 წელს რომელშიც აღწერს, რომ მუცლის ღრუს სიმსივნის გამო ოპერაციული ჩარევისას მან
რეტროპერიტონულ სივრცეში ნახა მარცხენა გარეთა თეძოს არტერიის რკალისებური მოხრილობა
დაახლოებით 27 მმ-ზე, რომელიც თან წარიტაცებდა სისხლძარღვის სვლის გამამეორებელ
შარდსაწვეთს. მოხრილობის მიდამოში არტერია და შარდსაწვეთი მოქცეულნი იყვნენ მჭიდრო
შეხორცებებში, რომლის გათიშვის შემდეგაც აღსდგა შარდსაწვეთის ჩვეულებრივი სწორხაზოვანი
სვლა, ხოლო სისხლძარღვის მოხრილობა გასწორდა მისი ადვენტიციის სუკის კუნთის მფარავ
ფასციასთან მიკერების შემდეგ. ოპერაციის შემდეგ პაციენტი გამოჯანსაღდა, შარდსაწვეთის ავსების
დეფექტი, რომელიც ვლინდებოდა ოპერაციამდე რენტგენოლოგებმა ვეღარ აღმოაჩინეს.
 675

თეძოს გარეთა არტერიის და თესლის გამომტანი სადინრის გადაკვეთის ადგილი, რომელიც

მიემართება საზარდულის არხის შიგნითა რგოლიდან მენჯის ღრუში, არ არის მუდმივი და იცვლება
თეძოს საერთო არტერიების ბიფურკაციის ინდივიდუალურ ცვლიბებთან დაკავშირებით.
თეძოს შიგნითა არტერია მოთავსებულია მცირე მენჯის გვერდით შემაერთებელქსოვილოვან
სივრცეში, სადაც იგი ეშვება სუკის დიდი კუნთის გვერდითი კიდიდან და თეძოს გარეთა
არტერიასთან ქმნის მეტ ნაკლებად გამოხატულ მახვილ კუთხეს, სადაც მდებარეობს თეძოს გარეთა
ვენა. თანამოსახელე ვენა კი მდებარეობს მოთავსებულია მის უკან და შიგნით. თეძოს შიგნითა
არტერია ვენური ღეროებისა და გავა წელის წნულიდან გამოსული ნერვული ღეროების ზევიდან დევს,
ხოლო მისგან შიგნითკენ გამომავალი ტოტები მიემართებიან გავის წინა ზედაპირისაკენ მიემართებიან
და თავსდებიან თანამოსახელე ვენის უკან. ტოტები, რომლებიც არტერიიდან ზევით და გარეთ
მიემართებიან დაფარულია თეძოს ვენით. ეს უკანასკნელი ასევე ფარავს ზემო დუნდულოვანი
არტერიის დასაწყისს მისი მსხლისებრზედა ხვრელიდან გამოსვლის ადგილას. ამ ადგილას, როგორც
ცნობილია, დუნდულოს ზედა არტერია მოთავსებულია გავა-წელის ნერვული წნულის ტოტებს
შორის, ხოლო შემდეგ გადაუვლის საჯდომი ძვლის დიდი ამონაჭდევის ზედა კიდეს.

სურათი 791. თეძოს გარეთა და დამხურავი არტერიები მუცლის უკანა და მენჯის ღრუს კედლებზე
Hafferi-ს მიხედვით 1957.
1. მარჯვენა თეძოს ფოსო; 2. ქვედა ეპიგასტრალური არტერია და ვენა; 3. საზარდულის
იოგი; 4. თეძოს გარეთა არტერია და ვენა; 5. დამხურავი სისხლძარღვოვან-ნერვული კონა.

თეძოს შიგნითა არტერიის

წინა ღეროდან გამოდიან
პარიესული და ვისცერული
ტოტები.
შესაძლებელია თეძოს
შიგნითა არტერიის დაყოფის
ოთხი ტიპი მისი წინა ტოტის
დაყოფის თავისებურებათა
მიხედვით: 1. წინა ღეროდან
ვისცერული ტოტებისა და
დამხურავი არტერიის გამოყოფის
შემდეგ, დიდი საჯდომი
ამონაჭდევის ქვედა კიდის
დონეზე იყოფა ქვედა
დუნდულოვან და შიგნითა
სასირცხო არტერიებად; 2. პირველი ვარიანტისაგან განსხვავდება იმით, რომ თეძოს შიგნითა
არტერიის წინა ღერო იყოფა მნიშვნელოვნად უფრო ზემოთ; 3. თეძოს შიგნითა არტერიის წინა ღერო
გამოხატულია სუსტად და ვისცერული ტოტები იწყებიან შიგნითა სასირცხო არტერიიდან; 4.
უწესრიგოდ გამოხატული თეძოს შიგნითა არტერიის წინა ღერო მთელ რიგ ტოტებად იყოფა და
ფრანგი ავტორების მიხედვით “საბოლოო ტოტების თაიგულად” იქცევა.
თეძოს შიგნითა არტერიის პარიესული ტოტებიდან ყველაზე ზედაპირულად, სუკის კუნთის
შიგნითა კიდის გასწვრივ მიემართება ჭიპის არტერია, რომელიც სანათურს მხოლოდ დასაწყისში
შეიცავს, ხოლო შემდეგ პერიტონეუმის მედიალური ნაოჭის ქვეშ მდებარეობს ობლიტერირებული
 676

ჭიპის იოგის სახით მუცლის წინა კედლის უკანა კედლის ქვეშ. ჭიპის არტერიის საწყისი ნაწილიდან (a.
umbilicalis) გამოდის შარდის ბუშტის ზედა არტერია (a. vesicalis superior), რომელიც შარდის ბუშტის
მწვერვალისაკენ მიემართება. ჭიპის არტერიის პარალელურად, მის ქვემოთ, მცირე მენჯის გვერდით
კედელზე, დამხურავი არხის შიგნითა ხვრელისაკენ მიემართება დამხურავი არტერია (a. obturatoria),
რომელიც თეძოს შიგნითა არტერიის ტოტებიდან ყველაზე ვარეაბილურია და ლიტერატურული
მონაცემებით შემთხვევათა 52%-ში თეძოს შიგნითა არტერიიდან გამოდის, ხოლო დანარჩენ
შემთხვევებში – დუნდულოს ზედა არტერიიდან (21%), დუნდულოს ქვედა არტერიიდან (9%), ქვედა
ეპიგასტრალური არტერიიდან (6%), თეძოს გარეთა არტერიიდან (5%) და თეძო-წელის არტერიიდან
(2%).
ვ.ვ. შადროვის მონაცემებით (1967) დამხურველი არტერიის ანომალური დაწყება თეძოს
გარეთა არტერიიდან 29.14%-ში აღინიშნება მარჯვენა მხარეს, ხოლო მარცხენა მხარეს 28.19%-ში
ვლინდება. იმავდროულად დიდ ანატომიურ მასალაზე დაკვირვების შემდეგ აღინიშნება, რომ
დამხურველი არტერიის ანომალური დაწყება ყოველთვის არ ხდება `სიკვდილის გვირგვინის~
განვითარების მიზეზი, რადგან დამხურავი არტერია შესაძლებელია, რომ თეძოს გარეთა არტერიიდან
ან ქვედა ეპიგასტრალური არტერიიდან დაეშვას მენჯის დამხურავი ხვრელისაკენ ბარძაყის არხის არა
მედიალური, არამედ ლატერალური კიდით. ამასთან იგი ბარძაყის არხის გარეთკენ რჩება, ასევე
აღწერილია შესაძლო ურთიერთობის ვარიანტები ანომალური დამხურავი არტერიის ბარძაყის
რგოლთან ურთიერთობისა: დამხურავმა არტერიამ შესაძლოა გადაუაროს მას, თავსდება მის გარეთა
ან შიგნითა კიდეზე ან შემოუვლის ბარძაყის რგოლის ზედა შიგნითა კიდეს, რაც შეესაბამება
`სიკვდილის გვირგვინს~ (corona mortis). XII-18 სურათზე დამხურავი არტერია მიემართება ბოქვენის
ძვლის შიგნითა კიდეს და შემოუვლის ბარძაყის რგოლის შიგნითა კიდეს თანამოსახელე ვენასთან და
ნერვთან ერთად, რომელიც სისხლძარღვების ზევით მდებარეობს და თავის გზაზე იძლევა კუნთოვან
და მგრძნობიარე ტოტებს – ბოქვენისას (ramus pubicus), ტაბუხისას (ramus acetabulaeis), წინას (ramus
anterior) და უკანას (ramus posterior).

სურათი 792. მენჯის ღრუში დამხურავი არტერიის ანომალური დაწყება და ე.წ. „corona mortis”
განვითარება.
1. ბოქვენის სიმფიზი; 2. ბოქვენის არტერიული ტოტები; 3. ბარძაყის არტერიული ტოტები;
4. დამხურავი არტერია; 5. ქვედა
ეპიგასტრალური არტერია, რომელიც
დამხურავი არტერიიდან გამოდის;
6 თეძოს გარეთა არტერია; 7. ზედა
ეპიგასტრალური არტერია.

თეძოს შიგნითა არტერიის წინა ღეროს

ორი სხვა პარიესული ტოტი: ქვედა
დუნდულოვანი არტერია (a. glutea
inferior) და შიგნითა სასირცხო არტერია (a.
pudenda interna), უხშირესად
მიემართებიან მსხლისებრი კუნთის
 677

შიგნითა ზედაპირზე მისი ქვედა კიდისაკენ და მსხლისებრ ქვედა ხვრელით მიემართება დუნდულოს
მიდამოსაკენ.
დუნდულოს ქვედა არტერია მსხლისებრქვედა ხვრელიდან გამოსვლის შემდეგ გამოყოფს
გრძელ ტოტს – საჯდომი ნერვის თანმხლებ არტერიას a. comitans n.ischiadici-ს, რომელიც ქვევით
ეშვება. შიგნითა სასირცხო არტერია გაივლის რა მსხლისებრქვედა ხვრელში თანამოსახელე ვენასთან
და სასირცხო ნერვთან ერთად უხვევს შიგნით და მცირე საჯდომი ხვრელის საშუალებით გადადის
სწორნაწლავ-კუკუხოს ფოსოში. სადაც აღნიშნული სისხლძარღვოვან-ნერვული კონა თავსდება
აღნიშნული ფოსოს გარეთა კედელზე შიგნითა დამხურავი კუნთის გაყოფილ ფასციაში, რომელიც
საჯდომ ძვალთან ერთად ქმნის სასირცხო ანუ ალკოკის არხს. შორისის არეში შიგნითა სასირცხო
არტერია იძლევა სწორი ნაწლავის ქვედა არტერია - a. rectalis inferior, რომელიც განივი
მიმართულებით, თანამოსახელე ნერვებთან ერთად, გადაკვეთს მთელ სწორ ნაწლავ-საჯდომის ფოსოს
შემაერთებელ ქსოვილს და სისხლით ამარაგებს სწორი ნაწლავის ანალურ ნაწილს. სწორი ნაწლავის
ქვედა ვენებით სისხლი მიემართება შიგნითა სასირცხო ვენაში, შემდეგ კი თეძოს შიგნითა ვენაში და
თეძოს საერთო ვენების საშუალებით ქვედა ღრუ ვენის სისტემაში ჩაერთვის.
თეძოს შიგნითა არტერიის წინა ღეროდან საჯდომი წვეტის დონეზე გამოდის სწორი ნაწლავის
შუა არტერია - a. rectalis media, რომელიც სწორი ნაწლავის ამპულარული ნაწილისაკენ მიემართება და
მოთავსებულია ყითას ამწევი კუნთის მენჯის მხრივ ზედაპირზე.
სწორი ნაწლავის შუა არტერიის რამდენადმე ზევით თეძოს შიგნითა არტერიის წინა ღეროდან
გამოდის საშვილოსნოს არტერია, რომლის გამოსვლის კუთხეც მნიშვნელოვნად ვარირებს მისი
დიამეტრისა და მენჯის გვერდითი კედლიდან საშვილოსნოს გვერდით კედლამდე, მისი სხეულის შუა
ნაწილამდე და საშვილოსნოს ყელამდე. საშვილოსნოს არტერია იძლევა ტოტებს მცირე მენჯის ღრუში:
საშვილოსნოს მილებისათვის (ramus tubarius), საკვერცხეებისათვის (ramus ovaricus) და საშოსათვის
(ramus vaginalis).
თეძოს შიგნითა არტერიის კედლისეული ტოტებიდან თეძო-წელის არტერია - a. iliolumbalis
თავის გზაზე 18 წარმონაქმნის დიდი და მცირე მენჯის, კუნთების, წელის მიდამოს, თეძოს ძვლის,
დამხურავი და საჯდომი ნერვებისა და ზურგის ტვინის ვასკულარიზაციას აწარმოებს.
გავის გვერდითი არტერიები - aa. sacrales laterals, შესაძლებელია მენჯის სხვა
სისხლძარღვებიდანაც გამოდიოდეს და ყველაზე ხშირად ეს დუნდულოს ზედა არტერიიდან ხდება.
მკვლევარების შრომებიდან ცნობილი ხდება, რომ გავის გვერდითი არტერიები ძლიერ იშვიათად
უკავშირდებიან ანასტომოზებით გავის შუა არტერიას, ვინაიდან ისინი ნაწილდებიან გავის ძვლისა და
კუდუსუნის წინა ზედაპირზე შედარებით უფრო ზედაპირულ შრეებში, ვიდრე გავის შუა არტერია,
რომელიც კონცხის გავლით მუცლის აორტის ბიფურკაციიდან ქვევით ეშვება.
დუნდულოს ზედა არტერია - a. glutea superior თეძოს შიგნითა არტერიის ყველაზე მსხვილი
ტოტია, რომელიც მისი უკანა ღეროდან გამოდის. ზოგიერთი ლიტერატურული მონაცემის მიხედვით
დუნდულოს ზედა არტერია ზოგჯერ დუნდულოს ქვედა არტერიასა და შიგნითა სასირცხო
არტერიასთან ერთად ერთი ღეროს სახით გამოდის და თავის გზაზე ზედაპირულ და ღრმა ტოტებს
გამოყოფს. არტერია მრავალრიცხოვან წარმონაქმნებს ამარაგებს სისხლით: გავა-წელის წნულის
ღეროებს, ზედა დუნდულოვან ნერვს, თეძოს კუნთს, მსხლისებრ და დუნდულა კუნთებს. ზედა
დუნდულოვანი არტერია ანატომიურ-ტოპოგრაფიულად პირობითად სამ ნაწილად იყოფა: შიგნითა,
არხისშიდა და მენჯის გარეთა.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის მენჯის შიგნითა ნაწილი ვრცელდება გამოყოფის
ადგილიდან მისი მსხლისებრზედა ხვრელიდან გამოსვლამდე. ეს ნაწილი მენჯის გვერდით
კედლებთან ფიქსირებულია არტერიიდან ხშირად გამომავალი გავის გვერდითი და თეძო-წელის
ტოტებით.
მეორე ზედა დუნდულოვანი არტერიის არხის შიდა ნაწილი თავისი სიგრძით შეესაბამება
დიდი საჯდომი ხვრელის წინა-უკანა ზომას (3-4 სმ). დაკვირვებათა უმეტესობაში არტერია აქ საჯდომ
 678

ამონაჭდევზე თანამოსახელე ნერვის ზემოთ წევს და დაფარულია თანამოსახელე, ან უფრო ხშირად,

რამოდენიმე ვენით, რომლებიც დუნდულოს ზედა ვენურ ქსელს ქმნიან. დუნდულოსმხრივი
ქირურგიული მიდგომა ზედა დუნდულოვანი არტერიის ამ ნაწილთან, ჩვეულებრივი წესით -
მსხლისებრი კუნთის ზემო კიდიდან, გართულებულია და მხოლოდ საჯდომი ამონაჭდევის ზედა
ძვლოვანი კიდიდან ხდება შესაძლებელი ქირურგიული წესით ზედა დუნდულოვანი არტერიის
ღეროსთან მიდგომა, რომელიც თავისუფალია ვენური ქსელისაგან და ფარავს მას მსხლისებრი კუნთის
მხრიდან, მისი ტოტებად (ზედაპირული, ღრმა, ზედა და ქვედა) დაყოფამდე.
მესამე - ზედა დუნდულოვანი არტერიის მენჯის გარეთა ნაწილი, ყველაზე მოკლეა და
მსხლისებრზედა ხვრელიდან გამოსვლისთანავე იყოფა ტოტებად. ლიტერატურული მონაცემების
მიხედვით მსხლისებრზედა ხვრელი რომელშიც ზედა დუნდულოვანი სისხლძარღვები და ნერვი
გაივლის მიზანშეწონილია, რომ განვიხილოთ როგორც მსხლისებრზედა არხი - canalis suprapiriformis,
რომლის სიგრძეც 3-4 სმ-ია, რომელიც ამოფენილია დუნდულოვანი ფასციით და მოსახერხებელია
არტერიის გადასკვნაც მისი დაზიანებისას.
კანზე ზედა დუნდულოვანი არტერია პროეცირდება მიდამოში, რომელიც თეძოს ზედა უკანა
წვეტიდან დიდ ციბრუტამდე დაშვებული ხაზის ზედა და შუა მესამედებს შორის წერტილს
შეესაბამება. არაიშვიათად ზედა დუნდულოვანი არტერიის პირველი ტოტი მისგან მეორე – არხის
შიგნითა ნაწილიდან გამოდის, ხოლო მისი გაფანტული ტიპის არსებობისას, როგორც წესის იგი
ტოტებად მითითებულ არხში დიდი საჯდომი ხვრელის ძვლოვან კიდესთან იყოფა. ზედა
დუნდულოვანი არტერიის მაგისტრალური ტიპის არსებობისას მისი ღეროს გაგრძელებას ზედა ღრმა
ტოტი წარმოადგენს.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის ზედა ღრმა ტოტი - r. profundus superior შემოუვლის დიდი
საჯდომი ხვრელის ზედა კიდეს და მიემართება თეძოს ძვლის ფრთის გასწვრივ. აღნიშნული
არტერიული ტოტი თეძოს ძვლის ძვლისაზრდელასთან ფიქსირებულია მცირე დუნდულა კუნთის
ბოჭკოებით და მენჯის ფასციით, რომლებიც თან მიყვებიან ზედა დუნდულოვანი არტერიას მცირე
მენჯიდან მისი სვლის გზაზე.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის მოკლე ტოტები - rr. brevis გამოდიან მისი მენჯის გარეთა
საწყისი ნაწილიდან და მაშინვე მიემართებიან მსხლისებრი და მცირე დუნდულოვანი კუნთის
სისქეში, სადაც უკავშირდებიან ქვედა დუნდულოვანი არტერიის მოკლე ტოტებს.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის ზედაპირული ტოტი არტერიის გაფანტული ტიპით
დაყოფისას გამოდის მისი მენჯის გარეთა ნაწილიდან, ხოლო მაგისტრალური ტიპით დაყოფისას კი -
ზედა ღრმა ტოტიდან გამოდის. ზედა დუნდულოვანი არტერიის ზედაპირული ტოტი დიდი
დუნდულა კუნთის შიგნითა ზედაპირზე მიემართება და მასსა და მის მფარავ დუნდულოს ფასციას
შორის იყოფა. აქ იგი უკავშირდება დუნდულოს ქვედა არტერიის ტოტებს, რომელიც ასევე დიდი
დუნდულა კუნთის შიგნითა ზედაპირზე იყოფა.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის ქვედა ღრმა ტოტები - rr. profundus inferius დაყოფის
გაფანტული ტიპის არსებობისას გამოდიან ძირითადი ღეროდან მსხლისებრზედა ხვრელის ძვლოვანი
კიდის დონეზე, ხოლო მაგისტრალური ტიპით დაყოფის არსებობისას კი – ზედა ღრმა ტოტის შუა
მესამედიდან.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის ყველა მოკლე ტოტი დუნდულოს მიდამოში ქმნის
მრავალრიცხოვან ანასთომოზთა ქსელს.
ზედა დუნდულოვანი არტერიის ვისცერული ტოტები მცირე მენჯის ორგანოების კლინიკური
ანატომიის განხილვისას იქნება აღწერილი მათი სქესობრივი განსხვავების გათვალისწინებით.
მცირე მენჯის ვენები. ვენური სისხლის გამოტანა მცირე მენჯისა და შორისის მიდამოებიდან
ხორციელდება თეძოს შიგნითა და გარეთა ვენებით ხორციელდება (v. iliaca externa et v. iliaca interna),
რომლებიც ჯერ თეძოს საერთო ვენაში ერთიანდებიან (v. iliaca communis) საიდანაც, ან მათი გვერდის
ავლით, სისხლი ქვედა ღრუ ვენის (v. cava inferior) ან კარის ვენის (v. porta) სისტემაში ხვდება.
 679

სურათი 793. მენჯის ვენები.

თეძოს გარეთა ვენა - vena iliaca externa
წარმოადგენს მენჯში ბარძაყის ვენის
გაგრძელებას და მდებარობს შესაბამის
არტერიასთან ერთად, დასაწყისში მის
მედიალურად, ხოლო შემდეგ არტერიის
უკან, მიემართება გავა-თეძოს
სახსრისაკენ და ერწყმის თეძოს შიგნითა
ვენას, რითაც იქმნება თეძოს საერთო
ვენის ერთიანი ღერო - v. iliaca communis.
თეძოს გარეთა ვენას მხოლოდ ერთი
სარქველი აქვს, რომელიც ხშირად
მთლიანად არის განვითარებული.

თეძოს გარეთა ვენაში ერთვიან:

1. ქვედა ეპიგასტრალური ვენები
- vv. epigastricae inferior ორმაგი
ღეროების სახითაა წარმოდგენილი და
მიყვებიან თანამოსახელე არტერიას;
2. თეძოს შემომხვევი ღრმა
არტერია - v. circumflexa ileum profunda
მიდის თანამოსახელე არტერიის
გვერდით, აგროვებს სისხლს მუცლის
კედლის ქვედა ნაწილებიდან და მცირე მენჯის შიგნითა კედლებიდან;
3. ბოქვენის ვენა (v. pubica) ან ზოგჯერ მის მაგიერ დამხურველი ვენის დამატებითი ბოქვენის
ტოტი (ramus pubicus v. obturatoria accesoria).
თეძოს შიგნითა ვენა - vena iliaca interna წარმოადგენს მცირე მენჯის მსხვილ პარიესულ ტოტს,
რომელიც სისხლს აგროვებს მცირე მენჯის ღრუს კედლებიდან და მცირე მენჯის ყველა ორგანოდან.
თეძოს შიგნითა ვენა მდებარეობს თანამოსახელე არტერიის უკან და მთელს სიგრძეზე ეხება მას,
მხოლოდ მცირე მენჯის მიდამოში, ვენას სარქველები არ გააჩნია. თეძოს შიგნითა ვენაში იხსნებიან
მენჯის კედლებისა და ორგანოების ვენები, რომლებიც არტერიებს მიყვებიან და სახელიც შესაბამისი
აქვთ. გამონაკლისს წარმოადგენენ - vv. paraumbilicales და v. umbilicales, რომლებიც არტერიებს არ
მიყვებიან და მიემართებიან ზევით და ჭიპის ხვრელიდან მრგვალი იოგის საშუალებით აღწევენ
ღვიძლის ვისცერულ ზედაპირს.

სურათი 794. სწორი ნაწლავის ვენები და მათი კავშირები.

1. სწორი ნაწლავის ზედა ვენა; 2. სწორი ნაწლავის შუა ვენა; 3. სწორი ნაწლავის ქვედაა ვენა; 4.
შარდის ბუშტი; 5. სწორი ნაწლავი; 6. დანონვილეს აპონევროზი.
მცირე მენჯის ღრუს ყველა ვენა იყოფა: კედლისეულ (vv. parietales) და ვისცერულ (vv. viscerales)
ჯგუფის ვენებად.
 680

მცირე მენჯის კედლისეული ვენები. მათ მიეკუთვნება ვენები, რომლებსაც სისხლი გამოაქვთ
მცირე მენჯის კედლებიდან, ყველა ისინი ორი ვენის სახით არიან წარმოდგენილი და თეძოს ვენაში
ჩართვამდე ერთ ღეროში ერთიანდებიან. ყველა კედლისეულ ვენას მცირე მენჯში სარქველები აქვს:
1. თეძო-წელის ვენები - vv. iliolumbales ახლავენ თანამოსახელე არტერიებს და აგროვებენ
სისხლს წელის მიდამოდან;
2. დუნდულოს ზედა ვენები - vv. gluteae superiores მიყვებიან დუნდულოს ზედა არტერიას დამ
ის ტოტებს, აგროვებს სისხლს დუნდულოს მიდამოს ზემო ნაწილებიდან;
3. დუნდულოს ქვედა ვენები - vv. gluteae inferiors მიყვებიან ქვედა დუნდულოვან არტერიას და
მის ტოტებს, აგროვებს სისხლს დუნდულოს მიდამოს ქვემო ნაწილებიდან. ამის გარდა,
დუნდულოს ქვედა ვენებში იხსნებიან საჯდომი ვენები. დუნდულოს ქვედა ვენებს ფართო
ანასტომოზური ქსელები გააჩნიათ ბარძაყის უკანა ზედაპირის ღრმა ვენებთან;
4. დამხურავი ვენები - vv. obturatorae მიემართებიან დამხურავ არტერიასთან ერთად და ქმნიან
ანასტომოზებს ბარძაყის მედიალურ შემომხვევ ვენასა და თეძოს გარეთა ვენებთან, ზოგჯერ
დამხურავი ვენები უშუალოდ ერთვიან თეძოს გარეთა ვენას.
5. გავის გვერდითი ვენები - vv. sacrales laterals მოთავსებულნი არიან გავის ძვლის მენჯისმხრივი
ზედაპირის გვერდითი ზედაპირებზე. ისინი განივი ტოტების საშუალებით ანასტომოზირებენ
გავის შუა ვენასთან და მასთან ერთად ქმნის გავის წინა ვენურ ქსელს - plexus venosus sacralis
anterior, რომელიც გავის ძვლის მენჯისმხრივ ზედაპირზე თავსდება
მცირე მენჯის ვისცერული ვენები - vv. visceralae pelvis გამოაქვთ სისხლი მცირე მენჯის
ორგანოებიდან და მცირე მენჯის ყველა ვენური ქსელებიდან გარს ერტყმის რა აღნიშნულ ორგანოებს.
მცირე მენჯის მრავალ ვენას სარქველები არ აქვს.
მცირე მენჯის ვისცერულ ვენებს მიეკუთვნებიან:
1. შიგნითა სასირცხო ვენები - vv. pudendae internae იწყებიან ბოქვენის სიმფიზის ქვეშ, როგორც
ასოს ღრმა ვენის, ხოლო ქალებში კი – კლიტორის ღრმა ვენის, გაგრძელება ასოს დორზალურ
ვენასთან ანასტომოზის შემდეგ. შემდეგში შიგნითა სასირცხო ვენაში იხსნებიან - vv. ureteralis,
vv. bulboureteralis (ქალებში bulbi vesicularis), vv. scrotalis (ქალებში vv.labialis posterior), vv.
perinei ამასთან, შიგნითა სასირცხო ვენაში ჩართვამდე ერთვიან დუნდულოს ქვედა ვენას და
მაშინ ისინი საერთო ღეროს საშუალებით იხსნებიან - v. iliaca interna-ში;
2. შარდის ბუშტის ვენური ქსელი - plexus venosus vesicalae მდებარეობს შარდის ბუშტის ქვედა
გარშემოწერილობის ირგვლივ. მამაკაცებში აღნიშნული ვენური ქსელი ვრცელდება
წინამდებარე ჯირკვალზე, განსაკუთრებით მის გვერდით ზედაპირებზე, ხოლო ქალებში –
შარდსადენის საწყის ნაწილზე.
ვენური ქსელი ღებულობს სისხლს შარდის ბუშტის კედლებიდან, მამაკაცებში წინამდებარე
ჯირკვლიდან, სათესლე ბუშტუკებიდან და თესლის გამომტანი სადინრის საბოლოო
ნაწილიდან, ხოლო ქალებში – შარდსადენის საბოლოო ნაწილიდან. შარდის ბუშტის ვენური
ქსელი წინ ანასტომოზებით უკავშირდება სასირცხო ვენურ ქსელს, ხოლო უკან იგი
დაკავშირებულია სწორი ნაწლავის ვენურ ქსელთან. შარდის ბუშტის ვენური ქსელიდან
ვენური სისხლის გამოტანა ხდება შარდის ბუშტის მრავალრიცხოვანი ვენებით, რომლებიც
თეძოს შიგნითა ვენაში იხსნებიან;
3. სასირცხო ვენური წნული - plexus venosus pudendalis მდებარეობს - spatium praevesicale-ში, ანუ
მცირე მენჯის ნაპრალისებურ სივრცეში, რომელიც ამოვსებულია ფაშარი შემაერთებელი
ქსოვილით და რომელსაც მამაკაცის მენჯში უკანიდან შარდის ბუშტი და წინამდებარე
ჯირკვალი მოსაზღვრავს, ხოლო ქალის მენჯში – შარდის ბუშტი და შარდსადენის საწყისი
ნაწილი, რაც შეეხება წინა საზღვარს იგი წარმოდგენილია ჭიპ-ბუშტის აპონევროზით.
სასირცხო ვენური წნული ღებულობს სისხლს მამაკაცებში წინამდებარე ჯირკვლისაგან და
ქალებში კი – შარდსადენის საწყისი ნაწილიდან, ასევე ნაწილობრივ შარდის ბუშტის უკანა
 681

ნაწილიდან, სასქესო ასოდან ასოს დორსალური ვენით და კლიტორის დორსალური ვენით

ქალებში. სასირცხო ვენური ქსელი ფართო კავშირს ამყარებს შარდის ბუშტის ვენურ წნულთან.
სასირცხო ვენური წნულიდან სისხლის გამოტანა რამდენიმე გზით ხდება: ნაწილობრივ
უშუალოდ თეძოს შიგნითა ვენაში, ნაწილობრივ შარდის ბუშტის ვენაში და შიგნითა სასქესო
ვენებში
სასქესო ასოს ღრმა დორსალური ვენა - v. dorsalis profunda penis კენტია და იქმნება სასქესო
ასოს თავისა და მღვიმოვანი სხეულების წვრილი ვენების შერწყმით. ვენა მოთავსებულია
სიგრძივად სასქესო ასოს დორსალურ ზედაპირზე - corona cavernosa პენის შორის არსებულ
ღარში. აღნიშნულ ვენაში მისი მდებარეობის მთელს სიგრძეზე იხსნებიან ვენები მღვიმოვანი
სხეულებიდან. ბოქვენის სიმფიზთან - v. dorsalis პენის ორად იყოფა, რომლებიც ხვდებიან
აღწევენ მცირე მენჯის ღრუში ნაპრალიდან, რომელიც მოთავსებულია - lig. arcuatum pubis et
lig.transversum შორის, შემდეგ ისინი ერთვიან სასირცხო ვენურ ქსელში;
4. სწორი ნაწლავის ვენური ქსელი - plexus venosus rectalis მდებარეობს სწორი ნაწლავის
კედლებსა და მის ირგვლივ რეტროპერიტონულად. გამოყოფენ: სწორი ნაწლავის შიგნითა
ვენურ ქსელს, რომელიც მოთავსებულია მის ლორწქვეშა შრეში და სწორი ნაწლავის გარეთა
ვენურ ქსელს, რომელიც გარს უვლის სწორ ნაწლავს. O ორივე ეს წნული დაკავშირებულია
ერთმანეთთან წვრილი ვენების დიდი რაოდენობით, რომლებიც სწორი ნაწლავის კუნთოვან
შრეებს გაივლიან.
სწორი ნაწლავის გარეთა ვენური ქსელიდან სისხლი სამი გზით გამოედინება: 1. vv. rectales
superior ერთვის - v. mesenterica superior-ს, რომელიც კარის ვენის სისტემა წარმოადგენს, 2. vv. rectales
media ერთვის უშუალოდ თეძოს შიგნითა ვენას და 3. vv. rectales media ერთვის შიგნითა სასირცხო
ვენას.
სწორი ნაწლავიდან ვენური სისხლის გამოტანის სამი გზის არსებობის გამო, აქ აღინიშნება
კავშირი ორ ვენური სისხლის გამოტანის უმნიშვნელოვანეს სისტემას შორის – კარის ვენისა და ქვედა
ღრუ ვენის სისტემებს შორის. ამავე მიზეზით შესაძლებელია აიხსნას სწორი ნაწლავის ზედა ნაწილის
სიმსივნეებისას მეტასტაზების ხშირი არსებობა ღვიძლში. სწორი ნაწლავის გარეთა ვენური წნული
ფართოდ უკავშირდება შარდის ბუშტის ვენურ ქსელს, ქალის ორგანიზმში – საშვილოსნო-საშოს ვენურ
წნულს.
5. საშვილოსნო-საშოს ვენური წნული - plexus venosus uterovaginalis მოთავსებულია მცირე
მენჯის ღრუში საშოს ირგვლივ და საშვილოსნოს გვერდით რქებთან არსებულ შემაერთებელ
ქსოვილში, საშვილოსნოს განიერი იოგის ორ ფურცელს შორის. აღნიშნული ვენური
წნულიდან სისხლის გამოტანა ხორციელდება საშვილოსნოს ვენებით, რომლებიც
მიემართებიან საშვილოსნოს არტერიის გასწვრივ და ჩაედინებიან თეძოს შიგნითა ვენებში.
საშვილოსნო-საშოს ვენური წნულს ფართო კავშირები აქვს მცირე მენჯის ვენურ წნულებთან.
თეძოს საერთო ვენა - v. iliaca communis წყვილია. მდებარეობს გავა-თეძოს სახსრის მარჯვენა
ზედაპირის წინ და იქმნება თეძოს შიგნითა და გარეთა ვენების შერწყმით. მარჯვენა და მარცხენა
თეძოს საერთო ვენები მიემართებიან მენჯის შუა ხაზისაკენ და მისგან მარჯვნივ წელის IV-V მალების
მალთაშუა ხრტილის დონეზე ისინი ერთმანეთს უერთდებიან და ქმნიან ქვედა ღრუ ვენას.
მცირე მენჯის ღრუში თეძოს საერთო ვენების მდებარეობის ანატომო-ტოპოგრაფიული
ურთიერთობებიდან უნდა აღინიშნოს, რომ მარჯვენა თეძოს საერთო ვენა მარცხენაზე მოკლეა და
მიემართება შედარებით ვერტიკალურად, მარცხნივ და ნაწილობრივ წინ იგი ფარავს - a. iliaca
communis sinistra. მარცხენა თეძოს საერთო ვენა რამდენადმე უფრო გრძელია და მიემართება
შედარებით უფრო ირიბად, - a. iliaca communis sinistra-ს გასწვრივ და პროქსიმალურ უბანზე
გადაკვეთს - a. iliaca communis dextras-ს. თეძოს საერთო ვენა სარქველებს არ შეიცავს და მასში იხსნება
გავის შუა ვენა და რამდენადმე მარცხნივ თეძო-წელის ვენა.
 682

გავის შუა ვენა თავისი მსვლელობის დასაწყისში ორმაგია, მიყვება თანამოსახელე არტერიას,
გავის მენჯისმხრივ ზედაპირზე უკავშირდება წვრილი ვენების დიდ რაოდენობას და ასევე გავის
ლატერალურ ვენებს, ამგვარად იგი ქმნის გავის წინა ვენურ წნულს, რომელიც დაკავშირებულია მცირე
მენჯის ვენურ წნულებთან.
სურათი 795. მენჯის ლიმფური კვანძები.
1. დუნდულოს ზედა ლიმფური კვანძები; 2. დუნდულოს ქვედა ლიმფური კვანძები; 3. გავის
ლიმფური კვანძები; 4. სწორი ნაწლავის ირგვლივი ლიმფური კვანძები; 5. საზარდულის ქვედა
ლიმფური კვანძები; 6. საზარდულის ლიმფური კვანძები; 7. თეძოს ქვედა ლიმფური კვანძები; 8.
თეძოს ზედა ლიმფური კვანძები; 9. აორტის უკანა ლიმფური კვანძები.
მცირე მენჯის ლიმფური სისტემა. მცირე მენჯში ორგანოებიდან გამოსული ლიმფის
ძირითადი კოლექტორი თეძოს მარჯვენა და მარცხენა საერთო ქსელებია – plexus lymphoidei iliaca
dexter et sinister, რომლებიც თეძოს საერთო სისხლძარღვებს მიყვებიან და გამოაქვთ ლიმფა მცირე
მენჯის ყველა ორგანოდან და მენჯის კედლებიდან, ამავე კოლექტორებში გაივლის ქვემო
კიდურებიდან გამოსული ლიმფაც.
პერიტონეუმის ქვეშ მდებარე მცირე მენჯის ლიმფური ძარღვები და კვანძები თავისი
ძირითადი მასით თავსდება მცირე მენჯის მეორე – შუა სართულში.
ბარძაყის წინა ზედაპირსა და მცრე მენჯს შორის საზღვარზე, ბარძაყის არხის ფარგლებში
მდებარეობს როზენმიულერ-პიროგოვის ლიმფური კვანძი – nodus lymphaticus inguinale.
უშუალოდ საზარდულის ნაოჭის ზევით, ქვედა კიდურებიდან ლიმფის დინების გზაზე,
მოთავსებულია ორი მუდმივი ლიმფური კოლექტორი – nodi lymphaticus suprafemoralis medialis et
lateralis. შემთხვევათა დაახლოებით ერთ მესამედში აღნიშნულ ლიმფურ კვანძებს შორის
შესაძლებელია მდებარეობდეს გარდამავალი კვანძი – nodus lymphoidei intermedius. მათ მაღლა
მდებარეობს ლიმფური კვანძების სამი ჯაჭვი, რომელთაგანაც ერთი მოთავსებულია თეძოს გარეთა
ვენის შიგნით, მეორე - მისგან გარეთ, ხოლო
მესამე კი მოთავსებულია ვენის წინა
კედელზე დანარჩენ ორ ლიმფურ ჯაჭვს
შორის.
ლიმფურ კვანძთა რაოდენობა
თითოეულ ზემოდ აღწერილ ჯაჭვში 2-დან
4-მდეა და არ აღემატება ხუთს. შემდეგ
შედარებით ზევით მოთავსებულ ლიმფურ
კოლექტორს მცირე მენჯის ღრუში
წარმოადგენს კვანძი, რომელიც
მოთავსებულია თეძოს საერთო ვენების
შეერთებისას წარმოქმნილ კუთხეში – nodus
lymphoidei iliaci. აღნიშნული ლიმფური
კვანძით სრულდება მცირე მენჯის ღრუს
თეძოს ლიმფური ჯაჭვები და
იმავდროულად იგი მოთავსებულია მცირე
მენჯისა და ქვემო კიდურებიდან გამოსული
მთელი ლიმფის გზაზე. აქედან ლიმფა
მიემართება თეძოს ზედა ლიმფური კვანძების სისტემაში – nodi lymphoidei iliaci superiors, რომელიც
ლიმფური კვანძების ორი ჯაჭვის სახით – გარეთა და სისხლძარღვთა უკანა - არის ჩამოყალიბებული.
გარეთა ჯაჭვი წარმოდგენილია 2-4 კვანძის სახით და მათ ეწოდებათ - nodi lymphoidei iliaci superiors
lateralis, ხოლო სისხლძარღვთა უკანას - nodi lymphoidei retrovascularis.
 683

მცირე მენჯის ღრუს შინაგანი ორგანოებიდან გამოსული ლიმფა გაივლის ლიმფური კვანძების
ბარიერულ ჯაჭვს, რომელიც მოთავსებულია თეძოს სისხლძარღვების მედიალურ კიდეზე, საიდანაც
ლიმფა პარააორტალურ ლიმფურ კვანძებს ერთვის – nodi lymphoidei subaortici.
მცირე მენჯი ღრუს უკანა ნაწილში (სწორი ნაწლავი) მოთავსებული ორგანოებიდან ლიმფა
გადადის გავის ლიმფური კვანძების ჯგუფში - nodi lymphoidei sacrales, რომელიც მოთავსებულია
გავის ძვლის მენჯისმხრივ ზედაპირზე საიდანაც იგი მიემართება ზევით - პარააორტალური ლიმფური
კვანძებისაკენ.
ამგვარად მცირე მენჯის ღრუს მთელ ლიმფურ სისტემაში შესაძლებელია გამოიყოს ლიმფის
დინების ორი ძირითადი გზა: ლიმფა, რომელიც ქვემო კიდურებიდან მცირე მენჯის ღრუში გაივლის
და ლიმფა, რომელიც მცირე მენჯის ღრუს კედლებიდან და ორგანოებიდან გამოდის.
პირველი გზა ლიმფის დინებისა შესაძლებელია დაიყოს ხუთ ბარიერად:
1. nodi lymphoidei suprafemoralis medialis et lateralis;
2. nodi lymphoidei iliaci inferiors medialis, lateralis nodi lymphoidei, intermedius;
3. nodi lymphoidei interiliaci;
4. nodi lymphoidei superiors lateralis et retrovesicularis;
5. nodi lymphoidei subaortici
დასახელებული მეხუთე ბარიერის გავლის შემდეგ ლიმფა ტოვებს მცირე მენჯის ღრუს.
ლიმფის გადატანის მეორე გზა მცირე მენჯის ღრუს ორგანოებიდან შესაძლებელია ორ
ძირითად მიმართულებად გაიყოს: ვენტროპეტალური გზა თეძოს სისხლძარღვების გაყოლებით და
დორსოპეტალური გზა - მცირე მენჯის ღრუს უკანა ნაწილის ორგანოებიდან გავის ძვლის უკანა
ზედაპირის გავლით.
იმავდროულად, პირველი მიმართულებას – ვენტროპეტალური გზას – გააჩნია ბარიერები:
1. nodi lymphoidei hypogastrica;
2. nodi lymphoidei iliaci;
3. nodi lymphoidei subaortici.
მეორე მიმართულება – დორსოპეტალურ გზას გააჩნია ორი ბარიერი:
1. nodi lymphoidei sacrales
2. nodi lymphoidei subaortici
აღწერილი გზა მცირე მენჯიდან ლიმფის გამოტანისა გვიჩვენებს, რომ ლიმფის მცირე
მენჯიდან გამოტანის გზაზე საერთო ბარიერს წარმოადგენს არა თეძოთაშორისი ლიმფური კვანძები,
არამედ ძირითადად აორტის ქვედა კვანძები, რომლებიდანაც ლიმფა მიემართება ზევით და ტოვებს
მცირე მენჯს.
მცირე მენჯის ინერვაცია. წარმოშობისა და ფორმირების მიხედვით მცირე მენჯის ნერვები
იყოფიან სომატურ და ვეგეტატიურ ნერვებად, ეს უკანასკნელნი თავის მხრივ იყოფიან
პარასიმპათიკურ და სიმპათიკურ ნერვებად. სომატურ ნერვულ სისტემას მიეკუთვნება გავის წნული,
რომელსაც მჭიდრო კავშირი აქვს წელის წნულთან, რის გამოც ზოგი მორფოლოგი მათ აერთიანებს
გავა-წელის წნულის სახელწოდების ქვეშ.
წელის IV და V ნერვები თავის გზაზე მალთაშუა არხებიდან ქმნის - truncus lumbocostalis,
რომლებიც ქვევით მიემართებიან, გადაუვლის საზღვროვან ხაზს უერთდება გავის ნერვებს და
მონაწილეობას ღებულობს გავის წნულის შექმნაში.
ნერვები, რომლებიც გავის წნულს ქმნიან წინა (მამოძრავებელი) და უკანა (მგრძნობიარე) ფესვების
შეერთებით იქმნება. გავის ნერვები იყოფიან წინა და უკანა ტოტებად. წინა ტოტები შედარებით
მსხვილებია და გამოდიან მცირე მენჯის ღრუში გავის წინა ხვრელებით, ამასთან გავის V ნერვი
გამოდის გავის არხიდან - hiatus sacralis საშუალებით. უნდა აღინიშნოს, რომ მცირე მენჯის ღრუში I და
II წინა ტოტებს შორის გამოდის დუნდულოს ზედა ნერვი, ხოლო II და III ნერვულ ტოტებს შორის –
დუნდულოს ქვედა არტერია.
 684

გავის წნულიდან წარმოქმნილი ტოტები მიემართებიან დუნდულოს მიდამოსაკენ მცირე

მენჯის ღრუდან მსხლისებრ ზედა ხვრელით სისხლძარღვოვან-ნერვულ კონასთან ერთად – ზედა
დუნდულოვანი არტერია, ნერვი და თანმხლები ვენები ან ზედა დუნდულოვანი ვენური წნული;
ხოლო ქვედა მსხლისებრი ხვრელის გავლით მცირე მენჯის ღრუს ტოვებს სისხლძარღვოვან-ნერვულ
კონა, რომელიც შედგება – დუნდულოს ქვედა ნერვი და მისი თანმხლები სისხლძარღვები (ქვედა
დუნდულოვანი არტერია და თანამოსახელე ვენები), ასევე ამ ხვრელიდან გამოდის ბარძაყის კანის
უკანა და საჯდომი ნერვები. ამავე ხვრელიდან აღნიშნულ წარმონაქმნებთან ერთად მცირე მენჯის
ღრუს ტოვებს სასირცხო ნერვი და მისი თანმხლები შიგნითა სასირცხო სისხლძარღვები. სასირცხო
ნერვი გამოდის სასირცხო წნულიდან, რომელიც მსხლისებრი კუნთის ქვედა კიდესთან მდებარეობს
გავის წნულის ქვემოთ.
გავის წნულიდან გამოდის კუნთოვანი ტოტები: 1. ნერვი შიგნითა დამხურველი კუნთისათვის
(n. obturatorius internus), 2. ნერვი მსხლისებრი კუნთისათვის (n. piriformis), 3. ზედა დუნდულოვანი
ნერვი (n. gluteus superior), 4. ქვედა დუნდულოვანი ნერვი (n. gluteus inferior), 5. ბარძაყის კანის უკანა
ნერვი (n. cutaneus femoris posterior), 6. ქვედა დუნდულოვანი ნერვები (nn. clunii inferiores). საჯდომი
ნერვი (n. ischiadicus) იქმნება გავის წნულის ყველა წინა ტოტისაგან და ასევე - truncus lumbocostalis-
ისაგან და ფართო, მასიური ზონარის სახით მიემართება ქვევით, მთელს მის გზაზე ნერვის უკანა
ზედაპირზე მდებარეობს მისი თანმხლები არტერია – a. comitaus n. ischiadici.
გავის წინა ხვრელების შიგნითა კიდის გასწვრივ მოთავსებულია სიმპათიკური წველის 4-5
კვანძი, რომლებიც დაკავშირებულნი არიან ერთმანეთთან - rami communicantes საშუალებით,
რომელთა საშუალებითაც იქმნება გავის წნული მცირე მენჯის ღრუში, რომლის ტოპოგრაფიაც მცირე
მენჯის ღრუში ინდივიდუალურად ცვალებადია, რაც პირველ რიგში ეხება წარმოქმნილ კვანძთა
რაოდენობაში განსხვავებას, რისი შემთხვევების უკიდურესი ფორმების განხილვისას აღმოჩნდა რომ
ერთ შემთხვევაში მათი რაოდენობა მომატებულია, ხოლო მეორე უკიდურეს შემთხვევაში კი –
შემცირებული.
ანატომთა და ტოპოგრაფ-ანატომთა უმრავლესობა აღნიშნავენ, რომ მცირე მენჯის ორგანოების
ინერვაციის ძირითად წყაროს წარმოადგენენ ფაშვის წნულის ტოტები, რომლებიც ქმნიან მეორად
წნულებს, რომლებიც ანერვებენ მცირე მენჯის ორგანოებს.
Plexus hypogastricus dexter et sinister - იქმნება მენჯის კონცხის ქვემოთ და მდებარეობს სწორი
ნაწლავის ორივე მხარეზე მასსა და თეძოს სისხლძარღვებს შორის. თითოეულ ამ წნულში არჩევენ ორ
ნაწილს – უკანას (pars dorsalis plexus hypogastricus), რომელსაც გაწელილი ზონრის ფორმა აქვს და
შეიცავს კვანძებს და წინას (pars ventralis plexus hypogastricus), რომელსაც მკაფიოდ გამოხატული
მსხვილი ფირფიტის ფორმა აქვს და ნერვულ ღეროთა გარდა მრავალ კვანძსაც შეიცავს.
Pars dorsalis plexus hypogastricus - მდებარეობს თეძოს შიგნითა არტერიასა და ვენის შიგნით
მდებარეობს შარდსაწვეთიდან რამდენიმე სანტიმეტრის დაშორებით ამასთან მარცხენა მხარეზე იგი
შარდსაწვეთთან უფრო ახლოს არის (2.0-3.0 სმ), ხოლო მარჯვნივ შედარებით მისგან მოშორებულია
(4.0-5.0 სმ). ამგვარად მნიშვნელოვან ტოპოგრაფო-ანატომიურ ორიენტირებს აღნიშნული ნერვული
წნულის მოსანახად და გამოყოფისათვის წარმოადგენენ თეძოს არტერია და შარდსაწვეთი რომელთა
სიახლოვესაც, პარიესული პერიტონეუმის გაკვეთის შემდეგ, შესაძლებელია აღმოვაჩინოთ
რეტროპერიტონულ ცხიმოვან ქსოვილში გახვეული - Pars dorsalis plexus hypogastricus.
Pars ventralis plexus hypogastricus - მენჯის მხრიდან პროეცირდება მამაკაცებში სწორ ნაწლავ-
შარდის ბუშტის ნაოჭის, ხოლო ქალებში სწორ ნაწლავ-საშვილოსნოს ნაოჭის სიღრმეში. მცირე მენჯის
აღნიშნული უბნები შედარებით სხვა უბნებთან უფრო მგრძნობიარეა ოპერაციული ჩარევებისას,
განსაკუთრებით ზედა სართულის არეში და საჭიროებენ დამატებით ადგილობრივ გაუტკივარებას.
Pars ventralis plexus hypogastricus-ს აღმოსაჩენად შარდის ბუშტს (ქალებში საშვილოსნოს) წინ, ხოლო
სწორ ნაწლავს უკან გადაწევენ რითაც დაჭიმავენ საჭირო ნაოჭს, შემდეგ პარიესულ პერიტონეუმს
 685

ფრთხილად გაკვეთენ რომლის უკანაც რეტროპერიტონულ შემაერთებელ ქსოვილში მდებარეობს -

pars ventralis plexus hypogastricus.
Pars dorsalis plexus hypogastricus, რომელიც ჩვეულებრივ არ შეიცავს ნერვულ კვანძებს,
ნერვულ ტოტებს აგზავნის სწორი ნაწლავისა და შარდსაწვეთისაკენ, ხოლო რაც შეეხება - Pars ventralis
plexus hypogastricus-ს იგი იქმნება ზედა, შუა და ქვედა ნერვული კვანძებისაგან და ქმნიან რამოდენიმე
ცალკეულ ნერვულ წნულს, რომლებიც ანერვებენ მცირე მენჯის ორგანოებს: plexus rectalis medius,
plexus rectalis inferior, plexus vesicalis, plexus diferentialis, plexus prostaticus, plexus cavernosus, ხოლო
ქალებში სწორი ნაწლავისა და შარდის ბუშტის ნერვული ქსელების გარდა არსებობს ცალკეული
საშვილოსნო-საშოს ნერვული ქსელები კერძოდ: plexus utero-vaginalis et plexus cavernosus clitoridis.
სიმპათიკური ნერვული სისტემის მენჯის ნაწილი – pars pelvina systematic sympatici.
სიმპათიკური ნერვული ღეროს მცირე მენჯის ნაწილი ტოპოგრაფიულ-ანატომიურად მენჯში
გავის წინა ზედაპირს იკავებს, გავის წინა ხვრელებიდან რამდენადმე შიგნით და შეიცავს 3-4 მოგრძო
კვანძს, რომლებიც კუდუსუნის მიმართულებით თანდათანობით ზომაში იკლებენ. სიმპათიკური
ნერვული ღეროს კვანძები მნიშვნელოვნად ვარირებენ ფორმისა და ზომის მიხედვით, ზოგჯერ კი ორი
უკანასკნელი მეზობელი კვანძი ერთში ერთიანდება.
ორივე, მარჯვენა და მარცხენა, სიმპათიკური ღერო ერთმანეთს უკავშირდება ერთმანეთს
მთელი რიგი განივად მდებარე მცირე ზომის ღეროებით, თანდათან უახლოვდებიან ერთმანეთს და
ბოლოს ერთიანდებიან კუდუსუნის კვანძში – ganglion coccygeum impar. აღნიშნული კვანძი ფორმის
მიხედვით დიდი არ არის და მომრგვალებულია ყველა მხრიდან, ამასთან ყოველთვის კუდუსუნის
წინა ზედაპირზე მდებარეობს. იგი ზოგჯერ არ არსებობს და მაშინ მარჯვენა და მარცხენა სიმპათიკური
ნერვული ღეროების ადგილას და ასევე კუდუსუნის წინა ზედაპირზე იქმნება მცირე მარყუჟოვანი
ქსელი – ansa sacralis.
მცირე მენჯის ღრუში სიმპათიკური ნერვული ღეროს გავის კვანძებიდან, მათი უკანა
პერიფერიიდან, შემაერთებელი ტოტები გამოდიან – rami communicantes. მარჯვენა და მარცხენა
სიმპათიკური ნერვული ღეროების კვანძების წინა პერიფერიიდან გამოდიან მსხვილი ღეროები
მარჯვენა და მარცხენა ფაშვის ქვედა ქსელებისაკენ - plexus hypogastricus inferior dexter et sinister.
ორივე ეს ქსელი წარმოადგენს რა საკუთრივ ფაშვის ქვედა ქსელებს წარმოადგენენ მცირე მენჯის
ღრუში კენტი ზედა ფაშვის ქვედა ქსელის გაგრძელებას, რომლებიც ანატომიურ-ტოპოგრაფიულად
მდებარეობენ სწორი ნაწლავის ორივე მხარეზე – მასსა და თეძოს შიგნითა სისხლძარღვებს შორის.
უფრო ქვევით ფაშვისქვედა წნული გარდა - plexus hypogastricus superior და სიმპათიკური ღეროს
მენჯის ნაწილი კავშირში არიან გავის ნერვებთან – nn. sacrales, მათ წინა ტოტებთან ე.წ. ვისცერული
ანუ შინაგანი ნერვების საშუალებით - nn.splanchnici sacrales seu erigentes. ქვედა ფაშვისქვედა წნული
გზავნის რიგ ნერვულ ღეროებს მცირე მენჯის ღრუში მეზობელ ნერვულ წნულებში:
1. სწორი ნაწლავის შუა ქსელში – plexus hemorroidales media, რომელიც მდებარეობს სწორი
ნაწლავის გარეთ, ამასთან ამ ქსელის ნერვული ღეროები თავსდებიან სწორი ნაწლავის
ჯორჯალში ეშვებიან ზევიდან ქვევით და მიყვებიან a. rectalis media-ს, ნაწილობრივად
გააჩნიათ განივი მიმართულება და პირდაპირ შედიან სწორი ნაწლავის კედელში. სწორი
ნაწლავის შუა წნულის ზედა – კრანიალური ანასტომოზებით უკავშირდება სწორი ნაწლავის
ზედა ნერვულ წნულს;
2. შარდის ბუშტის ნერვული წნულისაკენ – plexsus vesicalis;
3. თესლის გამომტანი სადინრის ნერვული წნულისაკენ – plexus deferentialis (მხოლოდ მამაკაცის
მცირე მენჯის ღრუში), ამასთან აღნიშნული წნულის ნერვული ღეროების ძირითადი მასა
გამოდის შარდის ბუშტის ნერვული წნულიდან, ხოლო მცირე ნაწილი კი – ქვედა ფაშვის ქვედა
წნულს;
4. მამაკაცის სასქესო ასოს მღვიმოვანი სხეულების ნერვული წნულისაკენ როლის ნერვული
ღეროებიც ძირითადად იწყებიან გავის ნერვული წნულიდან, მიემართებიან წინ და ზევით,
 686

გაივლიან შარდსასქესო დიაფრაგმას და გამოდიან სასქესო ასოს დორსალურ ზედაპირზე. აქ

მღვიმოვანი სხეულების ნერვული წნულის ღეროები იყოფიან რიგ წვრილ ტოტებად – nn.
cutaneus penis major et minor, რომლებიც გადიან - tunica albuginea penis-ში და ნაწილდებიან
მღვიმოვანი სხეულის ქსოვილებში.
თავის გზაზე მამაკაცის სასქესო ასოს მღვიმოვანი სხეულების ნერვული წნული ანასტომოზით
უკავშირდება - n. pudenda interna-დან გამომავალ - n. dorsalis penis-ს.
კუდუსუნის ნერვები - nn. coccygei. აღნიშნული ნერვები რაოდენობით 1-2-ია და უმნიშვნელო
სისქისაა, განსაკუთრებით ჩო II, რომელიც საერთოდ ნაკლებად შესამჩნევია და გამოდიან ზურგის
ტვინის საბოლოო ნაწილიდან წელის I და მალების მალთაშუა ხრტილების დონეზე.
ხერხემლის არხიდან ნერვების გამოსვლის ადგილს - hiatus sacralis წარმოადგენს და სივრცე -
ligg. sacrococcgei posterior შორის, შემდეგ გარს უვლიან კუდუსუნის რქებს, გაივლიან -ligg.
sacrospinatum-სა და m. coccygei-ში და მონაწილეობას ღებულობენ გავა-წელის ნერვული წნულის –
plexus lumbosacralis pelvis, ქვედა ნაწილის შექმნაში.
გავისა და კუდუსუნის ნერვებიდან, მცირე მენჯის ღრუში, გარდა წინა და უკანა ტოტებისა,
გამოდიან - rr. communicantes, რომლებიც ანასტომოზირებენ - truncus sympatici pelvis-თან და ასევე -
rr. meningeae, რომლებიც შედიან ხერხემლის არხში და ანერვებენ ზურგის ტვინის მაგარ გარსს.
პარასიმპათიკური ნერვული სისტემის გავის ნაწილი. გავის ნერვების პარასიმპათიკური
ნერვული ბოჭკოები (S I – S III) ან (S II – S IV) წარმოიქმნებიან - nucleus parasympaticus sacrales
უჯრედებში და მიემართებიან, როგორც პრეგანგლიური ნერვული ბოჭკოები შინაგანი ორგანოების
მაინერვირებელ ნერვებში – nn. splanchnici sacrales და მიემართებიან - plexus hypogastricus inferior,
ხოლო შემდეგ პოსტგანგლიური ბოჭკოების სახით მიემართება მცირე მენჯის ღრუს ორგანოებისაკენ.
როგორც წესი, ნერვები შინაგანი ორგანოების საკრალური ნერვები ქმნიან ნერვების ორ
ძირითად ჯგუფს: პირველი იქმნება იმ ნერვული ბოჭკოებით, რომლებიც გამოდიან გავის ნერვებიდან
არ ანასტომოზირებენ ერთმანეთში და მიემართებიან - plexus hypogastricus inferior-ისაკენ, ხოლო
მეორეს ქმნიან - nn. splanchnici sacrales ის ტოტები, რომლებიც იწყებიან გამის წნულის რომელიმე
ტოტიდან იქვე, გამოსვლის ადგილას, უკავშირდებიან - nn. splanchnici sacrales, მაგრამ გავის
წნულიდან გამოსულ სხვა ნერვულ ღეროს – rr. communicantes nn. splanchnici sacrales et pelvis.
სასირცხო ნერვული წნული – plexus pudendalis იქმნება III და IV გავის ნერვების წინა ტოტებით
(SIII და SIV), ამას გარდა აღნიშნულ წნულისკენ მიემართება დიდი რაოდენობით ნერვული ღეროები
გავის ნერვებიდან.
მცირე მენჯის ღრუში სასირცხო ნერვული წნული ანასტომოზირებს კუდუსუნის ნერვულ
წნულთან და სიმპათიკური ნერვული ღეროს ტოტებთან. ანატომო-ტოპოგრაფიულად მცირე მენჯის
ღრუში სასირცხო ნერვული წნული მოთავსებულია მსხლისებრი კუნთის ქვედა კიდესთან
კუდუსუნის კუნთის წინა წნა ზედაპირზე სადაც მას წინიდან გავის გვერდითი არტერია და შესაბამისი
ორი ვენა გადაკვეთს.
მცირე მენჯის ღრუში სასირცხო ნერვული წნულიდან შემდეგი ნერვები გამოდიან:
1. კუნთოვანი ტოტები ყითას ამწევი და კუდუსუნის კუნთებისათვის, რომლებიც SIII და SIV და
ნაწილობრივად SII-დან გამოდიან და შესაბამის კუნთებთან მენჯის ღრუს მხრიდან
მიემართებიან;
2. ვისცერული ნერვული ტოტები (SIII და SIV და ნაწილობრივად SII-დან), რომლებიც
ანასტომოზირებს ქვედა ფაშვისქვედა წნულთან და მის ნაწილებთან აინერვირებს რა მცირე
მენჯის ღრუს შინაგან ორგანოებს:
- სწორი ნაწლავის შუა ნერვები – nn. rectalis medii, რომლებიც სწორი ნაწლავის მენჯის
ნაწილის ქვედა უბნისაკენ მიემართებიან;
- შარდის ბუშტის ქვედა ნერვები – nn. vesicalis inferior, მიემართებიან შარდის ბუშტის
ძირისაკენ და - m. orificium urethra internum-კენ;
 687

- საშოს ნერვები - nn. vaginalis მიემართებიან საშოს ქვედა კედლისაკენ.

3. სასირცხო ნერვი (n. pudendalis SIII და SIV ნაწილობრივად SII-დან გამოდის) სასირცხო
ნერვული წნულის ყველაზე მსხვილი ტოტია მსხლისებრქვედა ხვრელით ტოვებს მცირე
მენჯის ღრუს შიგნითა სასირცხო არტერიასთან ერთად, რომელსაც თან ორი ვენა ახლავს,
შემდეგ უკანიდან შემოუვლის საჯდომ წვეტს და მენჯის მცირე საჯდომი ხვრელით გადადის -
fossa inchiorectale-ში გადადის სადაც შიგნითა დამხურავი კუნთის ზედაპირზე წვება,
რომელსაც დამხურავი ფასცია ფარავს. დიდი საჯდომი ხვრელის გავლისას სასირცხო
ნერვიდან გამოდის - n. perforants ligamentum tuberososacrum, რომელიც გაივლის შესაბამის
იოგში და მიემართება საჯდომი ბორცვის მიდამოსაკენ, თავსდება დუნდულოს დიდი კუნთის
ქვეშ. შემდეგ სასირცხო ნერვი, აღწევს რა დიდი დუნდულა კუნთის ქვედა კიდეს გამოყოფს ე.წ.
გამხვრეტ ტოტს, რომელიც დიდ დუნდულა კუნთს შემოუვლის და ბარძაყის განიერი ფასციით
მიემართება დუნდულოს მიდამოს კანისაკენ. სასირცხო ნერვი - fossa ischiorectale-ში, საჯდომ
ბორცვთან ალკოკის სასირცხო არხიდან გამოსვლის შემდეგ იძლევა ტოტებს:
a. სწორი ნაწლავის ქვედა ნერვები – nn. rectales inferiores – რამოდენიმე ტოტს, რომლებიც
მიემართებიან მედიალურად - n. sphincter ani externum-ისაკენ და სწორი ნაწლავის გასავლის
კანისაკენ;
b. შორისის ნერვი – n. perinei – თავისი დასაწყისი მიდამოდან მიემართება წინ, ზევით და
მედიალურად, იყოფა წვრილ ტოტებად, რომლებიც შორისის კანისაკენ მიემართებიან – nn.
scrotales (labialis) posteriors, სათესლე ჯირკვლის პარკისაკენ მამაკაცებში, ხოლო ქალებში კი
დიდი სასქესო ბაგეებისაკენ და ასევე იძლევა ტოტებს კუნთებისათვის – rr. muscululares m.
transversus perinei superficialis-კენ, mm. bulbocavernosus, ischiocavernosus. შედიან რა - trigonum
urogenitale-ში შორისის ნერვები ანასტომოზირებენ სწორი ნაწლავის ქვედა ნერვთან და - n.
cutaneus femoris posterior-ის შორისის ტოტთან;
c. სასქესო ასოს (კლიტორის) დორსალური ნერვი – n. dorsalis penis (clitoridis) რომელიც საჯდომი
ბორცვიდან ასევე მიემართება წინ, ზევით და მედიალურად მიდის დორსალურ არტერიასთან
და მის თანმხლებ ვენასთან ერთად საჯდომი და ბოქვენის ძვლების შიგნითა ზედაპირის
გასწვრივ - diaphragma urogenitalis-ის ზევით. შორისში სასქესო ასოს (კლიტორის)
დორსალური ნერვი აგრძელებს გზას ზევით და მედიალურად იძლევა კუნთოვან ტოტებს
შორისის განივ ღრმა კუნთს, ასევე შარდსადენის მემბრანული ნაწილის მომჭერ კუნთს - m.
sphincter uretrae membranacae, შემდეგ ნერვი გაივლის უროგენიტალურ დიაფრაგმაში და
მიემართება - lig. suspensorium penis (clitoridis) გასწვრივ სასქესო ასოს (კლიტორის)
დორსალურ ზედაპირზე - a. dorsalis penis (clitoris)-თან ერთად, გამოყოფს რამოდენიმე ტოტს
სასქესო ასოს (კლიტორის) კანისათვის და მათ კავერნოზულ ნაწილში სრულდება - genus penis
(clitoridis) არეში. ქალის შორისში ნერვის საბოლოო ტოტები ვრცელდებიან დიდი და მცირე
სასქესო ბაგეების მიდამოში.
მამაკაცის სწორი ნაწლავი - intestinum rectum
სწორი ნაწლავი მდებარეობს მენჯის ღრუში, მიყრდნობილია მის უკანა კედელზე და იყოფა სამ
ნაწილად: პირველი ნაწილი შეესაბამება მენჯის კონცხს, მეორე მდებარეობს გვის ძვლის შედრეკილი
ზედაპირის წინ, მესამე კი ქვემოდან უხვევს კუდუსუნის ძვალს, მიიმართება უკან და თავდება უკანა
გასავალი ხვრელით ანუ - yitati anus.
სწორი ნაწლავი წარმოადგენს მსხვილი ნაწლავის საბოლოო მონაკვეთს და მისი დასაწყისი
შეესაბამება გავის III მალის ზედა კიდეს. მორფოლოგების მიერ აღწერილი სწორი ნაწლავის შენების
ცვლილებები, რითაც იგი გამოირჩევა ზემდებარე ნაწილებისაგან შემდეგში მდგომარეობს: პირველ
რიგში აქ სიგმური ნაწლავი კარგავს თავის ჯორჯალს, ხოლო მეორე რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ
მსხვილი ნაწლავის სიგრძივი მუსკულატურა აქ იწყებს მის მთელს გარშემოწერილობაზე თანაბრად
განაწილებას, რის გამოც მსხვილი ნაწლავის კედელზე არსებული სამი ზონარი ამ მიდამოში ქრება და
 688

მესამე რიგში იცვლება სწორი ნაწლავის სისხლძარღვთა მიმართულება – სწორი ნაწლავის ზედა
არტერია, რომელიც სწორი ნაწლავის ქვედა არტერიის ტოტია, იძლევა სწორი ნაწლავის სიგრძივად
განლაგებულ ტოტებს, ბოლოს კი განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს მეოთხე თავისებურება, რომელიც
მდგომარეობს იმაში, რომ სწორი ნაწლავი აღწერილ დონეზე იწყებს გაფართოებას.
სწორი ნაწლავის განვითარება ხდება სხვადასხვა ემბრიონალური ჩანასახოვანი
წარმონაქმნისგან კერძოდ: მისი ზედა ნაწილი წარმადგენს ენტოდერმის წარმონაქმნს, ხოლო ქვედა
ნაწილი იქმნება ზედაპირული ექტოდერმალური შრის შიგნით ჩაბრუნებით. სწორი ნაწლავის ეს ქვედა
ნაწილი – proctodeum – გამოყოფილია ზევით მდებარე ენტოდერმალური ნაწლავისაგან მილით,
რომელშიც არსებობს განსაკუთრებული ძგიდე – membrane cloacae. შემდგომში სწორი ნაწლავის
განვითარებასთან დაკავშირებით აღნიშნული მემბრანა უკუგანვითარებას განიცდის და ყალიბდება -
proctodeum-სა და ზემოთ მოთავსებულ სწორი ნაწლავის ამპულას შორის კავშირი.
სწორი ნაწლავის სხვადასხვა ემბრიონული წარმონაქმნიდან შექმნით აიხსნება მისი
განვითარების მანკების არც თუ იშვიათი განვითარება.
სწორი ნაწლავის განვითარების მანკები შესაძლებელია მრავალი მიზეზით შეიქმნას და
ყველაზე ხშირად კი იგი ყალიბდება ექტოდერმალური ჩანასახის განვითარების შეფერხებით. სწორი
ნაწლავის მანკი შესაძლოა ასევე ნაწლავის ენტოდერმალური მილის განვითარების შეფერხების
დროსაც ჩამოყალიბდეს და ბოლოს იმის გამო, რომ - membrane cloacae უკუგანვითარება არ ხდება.
აღნიშნულ მიზეზთა გამო ვითარდება სწორი ნაწლავის სხვადასხვა ხარისხის ატრეზია. ერთ
შემთხვევაში - proctodeum-ის განუვითარებლობას მოყვება - atrezia anis ანუ უკანა გასავლის სრული
გაუვალობა ყალიბდება, ხოლო თავად სწორი ნაწლავი ამ დროს სრულიად ნორმალურია. მეორე
შემთხვევაში აღინიშნება სრულიად ნორმალური ანალური გასავლისა და სწორი ნაწლავის ანალური
ნაწილის არსებობისას, მაგრამ ადგილი აქვს მისი ამპულარული ნაწილის ატრეზიას რის გამოც
ვითარდება არ ვითარდება შეხორცება - proctodeum-ampula recti შორის, ზოგჯერ მნიშვნელოვან
მანძილზე საერთო ნაწლავის დეფექტი ვლინდება. მესამე შემთხვევაში სწორი ნაწლავის ანალური
ნაწილი მისი ამპულისაგან გამოყოფილია - membrane cloacae-თი. ბუნებრივია ატრეზიის აღწერილი
ფორმები წარმოადგენენ ადვილ და ყველაზე მსუბუქ ფორმებს, რადგანაც შესაძლებელია მათი
გამოსწორება და ნაწლავის სრული გამავლობის აღდგენა შესაძლებელია დასახელებული მემბრანის
ლიკვიდაციის შემდეგ.
ამგვარად, სწორი ნაწლავის კლინიკურ მორფოლოგიაში განარჩევენ სამ ფორმას:
1. atresia ani;
2. atresia recti;
3. atresia ani et recti
მესამე ფორმა გადაუდებელ ოპერაციულ ჩარევას მოითხოვს.
კლინიკურ ანატომიაში სწორი ნაწლავის დაყოფა სამ ნაწილად მრავალი მორფოლოგიის მიერ
ახსნილია და დასაბუთებული: პირველი ნაწილი იწყება გავის ძვლის III მალის დონეზე, სადაც
სიგმური ნაწლავი კარგავს მის ჯორჯალს და გრძელდება 15-20 სმ-ს გრძელდება და რამდენადმე
შევიწროვებულია, ეს ეგრეთ წოდებული პრედამპულარული ნაწილია. სწორი ნაწლავის მეორე ნაწილი
მნიშვნელოვანად გაფართოებულია – pars ampularis recti, ამ ნაწილს მიეკუთვნება სწორი ნაწლავის
სიგრძის 3/5, - პრედამპულარული ნაწილი კი მისი სიგრძის 1/
5 ნაწილია, ხოლო მესამე ნაწილი – pars
analis recti - ასევე 1/
5-ს შეადგენს. სწორი ნაწლავის ორი ნაწილი - პრედამპულარული და ანალური
ნაწილები მნიშვნელოვნად შევიწროებულია.
სწორ ნაწლავს საგიტალურ სიბრტყეში გააჩნია ორი კარგად გამოხატული მოხრილობა – ნაკეცი
აქვს. ზედა ნაკეცი - flexura sacralis, რომლის მოხრილობა მიქცეულია გავის ძვლისაკენ და ქვედა -
flexura perinealis, რომლის მოხრილობა წინისკენ არის მიმართული. სწორი ნაწლავის მოხრილობები
ფრონტალურ სიბრტყეში ნაკლებად არის შესამჩნევი, მაგრამ მათი არსებობა გასათვალისწინებელია
კლინიკური რექტორომანოსკოპიის წარმოებისას.
 689

კლინიკური თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია სწორი ნაწლავის მდებარეობის ორი საკითხი:

მენჯისმხრივი და შორისისმხრივი. სწორი ნაწლავის მენჯისმხრივი მდებარეობისას მასში განარჩევენ
ყველაზე განიერ ნაწილს – ამპულარულს და უბანს მის ზემოთ ანუ ამპულის ზედა ნაწილს. შორისს
მიეკუთვნება სწორი ნაწლავის ანალური ნაწილი. მცირე მენჯის ღრუსაკენ მიმართულებით სწორი
ნაწლავი თანდათანობით კარგავს პერიტონეულ საფარველს, რის გამოც მისი ამპულის ზედა ნაწილი
პერიტონეუმით დაფარულია ყველა მხრიდან, ხოლო შემდეგ იწყება მისი კედლის მიერ
პერიტონეუმთან ურთიერთობის სხვა ეტაპი, რომელიც დასაწყისში გამოხატულია სწორი ნაწლავის
უკანა კედლის მიერ პერიტონეული საფარველის დაკარგვით, ხოლო უფრო ქვევით - გავის IV და
ნაწილობრივ V მალების დონეზე, პერიტონეუმი მხოლოდ სწორი ნაწლავის წინა კედელს ფარავს და
მამაკაცებში გადადის შარდის ბუშტის უკანა ზედაპირზე, ფარავს სათესლე ბუშტუკების ზედა
ნაწილებს და ქმნის მენჯის ღრუში ჩაღრმავებას – excavatio reqtovesicalis ანუ დუგლასის ფოსოს,
ქალებში კი იგი მსვლელობას განაგრძობს საშვილოსნოზე გადასვლით და ასევე სწორ ნაწლავ-
საშვილოსნოს - excavatio reqtouterina anu duglasis უკანა ფოსოს ქმნის. სწორი ნაწლავის ამპულის ქვედა
ნაწილი მოთავსებულია პერიტონეუმის საფარველის ქვეშ მცირე მენჯის შორისის ნაწილში.
სწორი ნაწლავის გვერდებზე პერიტონეუმი ქმნის სწორ ნაწლავ-ბუშტის ნაოჭებს - plicae
rectovesicales, ამ უკანასკნელებსა და მენჯის გვერდით კედლებს შორის იქმნება - fossae pelviorectales
seu pararectales, რომელთა შემაერთებელ ქსოვილში მდებარეობენ შარდსადენები, არტერიები, ვენური
სისხლძარღვები და გავის წნულის ნერვული ღეროები, ხოლო თავად ფოსოებში მოთავსებულია
წვრილი ნაწლავის მარყუჟები.
ახალშობილებში სწორი ნაწლავი შედარებით გრძელია (50-60 მმ), მაგრამ მისი სუსტად არიან
დიფერენცირებულნი. მენჯის ნაწილი მოკლეა (20-30 მმ), მნიშვნელოვნად გაწელილია და თითქმის
მთლიანად იკავებს მცირე მენჯის ღრუს. ამპულარული ნაწილი, როგორც წესი, არ არსებობს მაშინ,
როდესაც ანალური ნაწილი მნიშვნელოვანი სიგრძისაა (30-40 მმ), ხოლო მისი შევიწროვებული
შორისის ნაწილის განივი ზომა 15 მმ-ს არ აღემატება. მენჯის ნაწილის ანალურში გადასვლის ადგილას
მოთავსებულია კარგად გამოხატული ლორწოვანის განივი ნაოჭი - plica transversalis inferior. მისი
მდებარეობის დონე ახალშობილებსა და ბავშვის განვითარების პირველ თვეებში შეესაბამება სწორ
ნაწლავ-ბუშტის ფოსოს ან სწორ ნაწლავ-საშვილოსნოს ფოსოს (დუგლასის ფოსოს) ფსკერს და
იმავდროულად შეესაბამება კუდუსუნის I მალას. ამ ასაკში სწორი ნაწლავის კედელი ჯერ კიდევ
სრულად არ არის ფორმირებული, კუნთოვანი გარსი სუსტადაა განვითარებული. სწორი ნაწლავის
ლორწოვანი გარსი ჯეროვნად არ არის ფიქსირებული, რამაც მისი გამოვარდნა შეიძლება გამოიწვიოს.
ჰემოროიდული ზონა ინდივიდუალურად ცვალებადია და ერთ შემთხვევაში ახალშობილებში კარგად
არის გამოხატული, ხოლო მეორე უკიდურეს შემთხვევაში მხოლოდ აღინიშნება ვიწრო ზოლის სახით.
ბავშვის ზრდასთან ერთად იცვლება სწორი ნაწლავის აგებულება და მისი ტოპოგრაფიაც და
სიცოცხლის უკვე თითქმის პირველ წელიწადსვე ადგილი აქვს მისი დიამეტრიც მატებას 25-28 მმ-მდე,
მაგრამ იმავდროულად თავად სწორი ნაწლავი 30-40 მმ-მდეა დამოკლებული და გაფართოების გამო
მცირე მენჯის ღრუში მნიშვნელოვნად დიდ ადგილს იკავებს ვიდრე მომდევნო ასაკობრივ ჯგუფებში.
სწორი ნაწლავის ფორმა ბავშვებში სიცოცხლის პირველ წელიწადს ცილინდრულია რამდენადმე
გაფართოებული ანალური მიდამოთი, რაც მიუთითებს შორისის მიდამოში სწორი ნაწლავის ანალური
ნაწილის ფორმირებაზე. შვიდი წლის შემდეგ სწორი ნაწლავის ზრდა აქტიურდება: მისი სიგრძე 15
წლის ასაკში 150-180 მმ-ს აღწევს, ხოლო სიგანეში იგი 40-50 მმ-ია. ამასთან მორფოლოგების აზრით,
განსაკუთრებით გაძლიერებულად იზრდება ქვევით მოთავსებული სწორი ნაწლავის კაუდალური
ნაწილი.
სწორი ნაწლავის სინტოპია. სწორი ნაწლავი უკანა ზედაპირით ეხება გავის ძვლის
მენჯისმხრივ ზედაპირს, რომლისგანაც იგი გამოყოფილია ფაშარი შემაერთებელი ქსოვილით.
წინიდან მთელი ამპულის ზედა ნაწილისა და ამპულარული ნაწილის 2/3 ფარგლებში მას ფარავს
პერიტონეუმის ვისცერული ფურცელი. ამას გარდა სწორი ნაწლავის ამპულა გარშემორტყმულია
 690

მკვრივი ფასციური ფურცლით – capsula ampullae recti (ამიუსის კაფსულა). ამპულის ქვედა ნაწილი და
სწორი ნაწლავის ანალური ნაწილი გამოყოფილია შარდის ბუშტისაგან და წინამდებარე
ჯირკვლისაგან - septum rectovesicalis საშუალებით, ხოლო ქალის მენჯში - septum rectouterina-თი.
ამგვარად წინიდან ამპულის 2/3 ფარგლებში მამაკაცის მენჯში მდებარეობს - excavatio rectovesicalis,
ხოლო ქალის მენჯში კი - excavation rectouterina. ამგვარად სწორი ნაწლავი მდებარეობს შარდის
ბუშტის უკან (მამაკაცებში) ან საშვილოსნოს უკან (ქალებში) და მას ეხება წვრილი ნაწლავის მარყუჟები,
ამიტომ სწორი ნაწლავის სხვადასხვა ფიზიოლოგიური მდგომარეობას გავლენას ახდენს მათ
სინტოპიაზე ანუ წვრილი ნაწლავების მდებარეობასა და სწორ ნაწლავ-შარდის ბუშტის ან სწორ
ნაწლავ-საშვილოსნოს ჩაღრმავების გამოხატულებაზე.

სურათი 796. სწორ ნაწლავ-შარდის ბუშტის ჩაღრმავების გამოხატულება სწორი ნაწლავის

სხვადასხვა ფიზიოლოგიური მდგომარეობისას:
1. სავსე სწორი ნაწლავისას სუსტად და 2. კარგად
ცარიელი სწორი ნაწლავისას.
1. სწორი ნაწლავი; 2. წინამდებარე
ჯირკვალი და შარდსადენი; 3. სიმფიზი; 4.
შარდის ბუშტი; 5. სწორ ნაწლავ-შარის ბუშტის
ჩაღრმავება.
სწორი ნაწლავის გვერდებზე მდებარეობს
მცირე მენჯის ღრუს შესაბამისი ჩაღრმავებები –
excavation peritonei. სწორ ნაწლავში შიგთავსის არ
არსებობისას მას წინიდან სწორ ნაწლავ-ბუშტის
ჩაღრმავებაში (ქალის მენჯში კი საშვილოსნოს
უკანა ზედაპირსა და მას შორის – (excavation
rectouterina) ეხება წვრილი ნაწლავის მარყუჟები,
რომლებიც მცირე მენჯის ღრუდან და შესაბამისი
ჩაღრმავებებიდანაც თანდათანობით იდევნებიან
სწორი ნაწლავის შიგთავსით ავსებასთან
დაკავშირებით.
სურათი 797. სწორი ნაწლავის ლორწოვანი შრე -
tunica mucosa.
 691

სწორი ნაწლავის კედელი შედგება სამი გარსისაგან: ლორწოვანი, ლორწქვეშა და კუნთოვანი.

ლორწოვანი გარსი – tunica mucosa, სწორი ნაწლავის ღრუში ქმნის ნაოჭებს, რომლებსაც უკანა
გასავალთან ახლოს სიგრძივი, ხოლო მის ზევით კი
– განივი მდებარეობა უკავიათ. სწორი ნაწლავის
ლორწქვეშა შრეში – tunica sub mucosa, მდებარეობს
ვენური ქსელი. სწორი ნაწლავის ამპულარულ
ნაწილში ნათლად არის გამოხატული სამი განივი
ძლიერი ნაოჭი: ზედა – plica transversalis superior,
შუა - plica transversalis media და ქვედა - plica
transversalis inferior. ზედა და ქვედა ნაოჭები
თავსდებიან ნაწლავის მარცხენა მხარეს არსებულ
გარშემოწერილობის ფარგლებში, ხოლო შუა
ნაოჭი კი – მარჯვენასი. ნაწლავის ანალურ
ნაწილში ნაოჭები ქმნიან სიგრძივად განლაგებულ
მუფთებს, რომლებსაც სვეტებს უწოდებენ –
columnae rectales, ხოლო მათ შორის ჩაღრმავებები
სწორი ნაწლავის სინუსების სახელითაა ცნობილი
– sinus rectales.
სურათი 798. სწორი ნაწლავის სიგრძივი
კუნთოვანი შრე - stratum longitudinale.
სწორი ნაწლავის კუნთოვანი გარსი
წარმოდგენილია მისი ბოჭკოების ძლიერი გასწვრივი შრით, რომლებიც მოთავსებულნი არიან
ზედაპირულად და ბოჭკოების ირგვლივი შრით, რომლებიც შედარებით ღრმად მდებარეობენ.
კუნთოვან გარსში - tunica muscularis, მისი ცირკულარული ბოჭკოები განსაკუთრებით
ინტენსიურად არიან განვითარებულნი და შიგნითა ანალურ სფინქტერს ქმნიან – m. sphincter ani
internus, რომელიც სწორ ნაწლავში ვრცელდება უდრის 3-4 სმ-ს, ხოლო მისი სისქე შეესაბამება 1-1.5 სმ-
ს.
შიგნითა სფინქტერის გლუვკუნთოვანი ბოჭკოები გარშემორტყმულია გარეთა სფინქტერის
განივზოლიანი კუნთოვანი ბოჭკოებით - m. sphincter ani externus. გარდა ზემოთ აღნიშნულისა სწორ
ნაწლავში მდებარეობს მესამე ძლიერი კუნთოვანი სფინქტერი - m. sphincter ani tertis anu hepneris
sfinqteri, რომელიც მდებარეობს სწორი ნაწილავის სუპრაამპულარულ და ამპულარულ ნაწილთა
საზღვარზე, რომელიც ტოპოგრაფო-ანატომიურად ანუსიდან 8-10 სმ-ს სიმაღლეზე მდებარეობს.
სწორი ნაწლავის სისხლმომარაგება ხორციელდება ხუთი არტერიული ღეროთი:
1. სწორი ნაწლავის ზედა არტერია - a. rectalis superior, რომელიც ჯორჯლის ქვედა არტერიის
საბოლოო ტოტს წარმოადგენს;
2. წყვილი სწორი ნაწლავის შუა არტერია - a. rectalis media, რომლებიც თეძოს შიგნითა
არტერიებიდან გამოდიან;
3. წყვილი სწორი ნაწლავის ქვედა არტერია - a. rectalis inferior, რომლებიც სასირცხო
არტერიებიდან გამოდიან;
სწორი ნაწლავის ზედა ნახევარი არტერიულ სისხლს ღებულობს მხოლოდ სწორი ნაწლავის
ზედა არტერიიდან, ხოლო მისი ქვედა ნაწილი კი სისხლით მარაგდება სწორი ნაწლავის ყველა
არტერიის ტოტებით და მათი ანასტომოზებით სწორი ნაწლავის ზედა არტერიის ჩათვლით და
ნაწილობრივ გავის შუა არტერიის ჩათვლით.
სწორი ნაწლავის ზედა არტერია წარმოადგენს ჯორჯლის ქვედა არტერიის საბოლოო ტოტს,
ეშვება ქვევით აორტის წინა ზედაპირზე და სიგმოიდური ნაწლავის დისტალური ნაწილის ჯორჯლის
შემაერთებელი ქსოვილიდან აღწევს სწორი ნაწლავის შემაერთებელქსოვილოვანი სივრცის იმ
 692

ნაწილში, რომელიც მდებარეობს მის უკანა კედელთან. ჩვეულებრივ მენჯის კონცხის ქვემოთ არტერია
იყოფა ორ სიგრძივად მდებარე ღეროდ, რომლებიდანაც I რიგის ტოტები გამოდიან. Sudek (1907) და
დიტერიხსის (1911) მონაცემებით ნებისმიერი ქირურგიული ჩარევისას სწორი ნაწლავის ზედა
ამპულარულ და რექტოსიგმოიდურ უბნებზე გათვალისწინებულ უნდა იქნას ე.წ. `კრიტიკული
წერტილის~ არსებობა და ამიტომ სწორი ნაწლავის ზედა არტერიის გადასკვნის აუცილებლად უნდა
მდებარეობდეს ჯორჯლის ქვედა არტერიიდან ბოლო მსხვილი ტოტის გამოყოფის ზევით, რომელიც
მიემართება სიგმოიდური ნაწლავისაკენ და სწორი ნაწლავის ზედა არტერიის ანასტომოზების
საშუალებით უზრუნველყოფს სისხლის მიდინებას მსხვილი ნაწლავის კიდურა სისხლძარღვებთან.
ზუდეკი თვლიდა, რომ აღნიშნული წესის უგულველყოფისას ქირურგი იძულებული ხდება
შეასრულოს სწორი ნაწლავის არა რეზექცია არამედ მისი ექსტირპაცია. ა.ი. სოზონ-იაროშევიჩის მიერ
1922 წელს შედარებით გააფართოვა `კრიტიკული წერტილის~ მცნება და უჩვენა, რომ საუკეთესო
გარანტია კვების შენარჩუნებისა ნაწლავთაშორისი შერთულის არეში სწორი ნაწლავის რეზექციის და
სიგმური ნაწლავის მობილიზაციისას არის სიგმური ნაწლავის ჯორჯლის გადასკვნა ჯორჯლის ქვედა
არტერიის ღეროს მიდამოში. ამასთან ზუდეკი თვლიდა თავისი სწავლებით `კრიტიკული წერტილის~
შესახებ თვლიდა, რომ სწორ ნაწლავზე ოპერაციული ჩარევებისას სწორი ნაწლავის ზედა არტერიის ან
ჯორჯლის ქვედა არტერიის გადაკვეთა უნდა მოხდეს რაც შეიძლება პროქსიმალურად.
სწორი ნაწლავის შუა არტერია - a. rectalis media შემთხვევათა 37%-ში გამოდის თეძოს შიგნითა
არტერიიდან, 30%-ში – შიგნითა სასირცხო არტერიიდან, 20%-ში –დუნდულოს ქვედა არტერიიდან, 9%-
ში – დამხურავი არტერიიდან, შემთხვევათა დაახლოებით 2%-ში – დუნდულოს ზედა არტერიიდან, 1%
შემთხვევებში – საშვილოსნოს არტერიიდან და შესაძლებელია შემთხვევათა 1%-ში შესაძლებელია არც
არსებობდეს. როგორც აღინიშნა შემთხვევათა უმეტესობაში სწორი ნაწლავის შუა არტერია გამოდის
თეძოს შიგნითა არტერიის დისტალური ნაწილიდან ან დუნდულოს ქვედა არტერიის მენჯის შიგნითა
ნაწილიდან ან კიდევ შიგნითა სასირცხო არტერიიდან საჯდომი ძვლის წვეტის დონეზე. ყითას ამწევი
კუნთის მენჯის მხრივი ზედაპირით სწორი ნაწლავის შუა არტერია მიემართება სწორი ნაწლავის
კაუდალური ნაწილის გვერდითი კედლისაკენ და მისი საბოლოო ტოტები უკავშირდებიან სწორი
ნაწლავის ზედა და ქვედა არტერიის ტოტებს. სწორი ნაწლავის შუა არტერია მენჯის ღრუში სისხლით
ამარაგებს სათესლე ბუშტუკებსა და მამაკაცებში წინამდებარე ჯირკვალს, ხოლო ქალებში კი –
საშვილოსნოს ქვედა ნაწილებსა და მის ყელს.
სწორი ნაწლავის ქვედა არტერია - a. rectalis inferior წარმოადგენს შიგნითა სასირცხო
არტერიის შორისის ნაწილის პირველ ტოტს, გაივლის დამხურავი ფასციის ფურცელს, რომელიც
ალკოკის არხს ფარავს და სწორი ნაწლავის გვერდით იშიორექტალურ ფოსოში არსებული ცხიმოვანი
ქსოვილის განივი მიმართულებით გავლით სწორი ნაწლავის ანალური ხვრელის გარეთა სფინქტერსა
და ამ მიდამოს კანს აღწევს.
სწორი ნაწლავის ვენები მიეკუთვნებიან ქვედა ღრუ ვენისა და კარის ვენის სისტემებს და თავის
გზაზე ქმნიან ვენურ ქსელებს, რომლებიც მდებარეობენ ან სწორი ნაწლავის კედელში ან მის გარეთ.
ძირითადი ვენური ქსელებიდან შესაძლებელია აღვნიშნოთ სამი მათგანი: კანქვეშა, ლორწქვეშა და
გარეთა (ფასციისქვეშა).
სწორი ნაწლავის კანქვეშა ვენური ქსელი – plexus venosus subcutaneous, მდებარეობს სწორი
ნაწლავის გარეთა სფინქტერის მიდამოში. დასახელებული ვენური ქსელებიდან განსაკუთრებით
კარგად არის განვითარებული ლორწქვეშა ვენური ქსელი - plexus venosus submucosae, რომელიც სწორი
ნაწლავის ლორწქვეშა შრეში მდებარეობს. ნაწლავის ქვედა არეში, სადაც ლორწოვანი გარსი სიგრძივ
ნაოჭებსა ქმნის – columnae rectaes, ლორწქვეშა ვენები
განსაკუთრებულ სახეს ღებულობენ, ასე მაგალითად ვენური ქსელი აღნიშნულ მიდამოში შედგება
ვენური გორგლებისაგან, რომლებიც კუნთოვან ბოჭკოებს შორის აღწევენ და ქმნიან რგოლს – annulus
haemorrhoidalis, რომელიც თავსდება ანალური ხვრელის ზემოთ. ჰემოროიდული რგოლი
 693

ანასტომოზებით უკავშირდება მის ზემოთ მდებარე ლორწქვეშა ვენურ წნულს, კანქვეშა ვენურ წნულს
და მენჯის ღრუს ორგანოების ვენებს.
გარეთა (ფასციისშიგნითა) ვენური წნული მოთავსებულია სწორი ნაწლავის გასწვრივ
კუნთებსა დამ ის საკუთარ ფასციას შორის.
ვენური სისხლის გადადენას სწორი ნაწლავიდან ახორციელებენ მისი ზედა, შუა და ქვედა
ვენები. სწორი ნაწლავის ზედა ვენა, რომელიც ჩვეულებრივ ერთია, ერთვის ჯორჯლის ქვედა ვენას
(კარის ვენის სისტემა, სწორი ნაწლავის შუა ვენებს სისხლი გადააქვთ თეძოს შიგნითა ვენებში, ხოლო
სწორი ნაწლავის ქვედა ვენები იხსნებიან შიგნითა სასირცხო ვენებში (დასახელებული ვენები ქვედა
ღრუ ვენის სისტემას მიეკუთვნებიან). ამგვარად სწორი ნაწლავის კედელში ხორციელდება კავშირი ორ
ვენუს სისტემას შორის ქვემო ღრუ ვენის სისტემასა და კარის ვენის სისტემას შორის.
ვ.ნ. შევკუნენკოს სკოლის მიერ გამოვლენილია განსხვავებები მცირე მენჯის ღრუს ვენების
აგებულებაში, რომლებიც უკავშირდებიან ამ ორგანოთა განვითარების პროცესებს. ა.ნ. მაქსიმენკოვის
დაკვირვებით მცირე მენჯის კლოაკის პირველადი ვენური ქსელის რედუქციის შეჩერებისას
აღინიშნება სწორი ნაწლავის ზედა ვენის საწყისი ვენების მაღალი მდებარეობა და ადგილი აქვს შუა და
ქვედა ვენების ძლიერ განვითარებას, იმავდროულად ვლინდება ქვედა ღრუ ვენისა და კარის ვენის
სისტემებს შორის ანასტომოზების სიჭარბე. მცირე მენჯის კლოაკის პირველადი ვენური ქსელის
რედუქციის უკიდურესი ფორმის გამოვლინების შემთხვევაში კი სწორი ნაწლავის ზედა ვენის საწყისი
ვენების შედარებით დაბალ მდებარეობა, სუსტად არის განვითარებული სწორი ნაწლავის შუა ვენები
და მცირე რაოდენობით ვლინდება პორტა-კავალური ანასტომოზები.
დასახელებულ ვენებსა და ვენურ სისტემებში რაიმე მიზეზით შეგუბების განვითარებისას
ყალიბდება მათი ვარიკოზული გაფართოება და ე.წ. ბუასილი ანუ ჰემოროი ვითარდება.
სწორი ნაწლავის ინერვაცია ხორციელდება ჯორჯლის ქვედა ნერვული წნულის ტოტებით,
რომლებიც თან ახლავან სწორი ნაწლავის ზედა არტერიას და ქმნიან სწორი ნაწლავის ზედა წნულს.
სწორი ნაწლავის შუა და ქვედა არტერიების მსვლელობის გზაზე ასევე შესაბამისი ნერვული წნულები
იქმნება და შუა ნერვული წნული მრავალრიცხოვანი ნერვული ანასტომოზებით უკავშირდება ქვედა
ნერვულ წნულს. შუა და ქვედა ნერვული წნულების შემადგენლობაში შედის ნერვული ბოჭკოები
ზურგის ტვინის III და IV ნერვებიდან.
ლიმფა სწორი ნაწლავიდან მიემართება ოთხი მიმართულებით:
სწორი ნაწლავის ანალური მიდამოდან ლიმფა ნაწილობრივ გადადის საზარდულის ლიმფურ
კვანძებში, ასევე 5-7 სწორი ნაწლავის ირგვლივ ლიმფურ კვანძებში, რომლებიც მდებარეობენ მენჯის
ფასციის ვისცერული ფურცლის ქვეშ სწორი ნაწლავის ქვედა ნაწილში. ისინი პირველად აღწერილია
რუმინელი ქირურგის გეროტას მიერ და მისი სახელი ეწოდება.
სწორი ნაწლავის ზედა ნაწილიდან ლიმფა მიედინება გავის ლიმფურ კვანძებში - nodi
lymphoidei sacrales, ამასთან წინა ნაწილებიდან იგი გადადის - nodi lymphoidei hypogastrici-ში, ხოლო
სწორი ნაწლავის ზედა ვენის ლიმფა გადადის - nodi lymphoidei rectalis superior-ში, ხოლო შემდეგ
ჯორჯლის ლიმფურ კვანძებში გადადის.
ამგვარად გამოდის, რომ ლიფის დინების პირველი მიმართულებაა - nodi lymphoidei inguinales
სწორი ნაწლავის ქვედა ნაწილებიდან, მეორე - nodi lymphoidei rectales superiors და შემდეგ ჯორჯლის
ლიმფური კვანძების სისტემაში, მესამე მიმართულებას წარმოადგენს - nodi lymphoidei anorectales,
ხოლო შემდეგ - nodi lymphoidei sacrales-ში. ლიმფის დინების მეოთხე და ბოლო გზას წარმოადგენს
ლიმფის გადასვლა უშუალოდ - nodi lymphoidei hypogastrici სისტემაში.
სწორი ნაწლავიდან ლიმფის გამომტანი ლიმფური ძარღვები რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებში
ხვდება მცირე მენჯის ღრუს სხვა ორგანოებიდან გამოსულ გამომტან ლიმფურ ძარღვებს. ასე
მაგალითად რ.ა. კურბსკი აღნიშნავს, რომ ლიმფურ კვანძებში რომლებიც მოთავსებულნი არიან სწორი
ნაწლავის ზედა არტერიის გასწვრივ გვხვდება ლიმფური ძარღვები წინამდებარე ჯირკვლიდან და
სათესლე ბუშტუკებიდან.
 694

შარდის ბუშტი - vesica urinaria მდებარეობს მცირე მენჯის ღრუში, ბოქვენის სიმფიზის უკან და
წარმოადგენს შარდსასქესო სისტემის კენტ, ღრუ ორგანოს. მასში გამოყოფენ მწვერვალს - apex vesicae,
სხეულს - corpus vesicae, ძირსა - fundus vesicae და ყელს - cervix vesicae. შარდის ბუშტის ყველა
დასახელებული ნაწილი უშუალოდ გადადის ერთიმეორეში. მისი ძირი ფიქსირებულია შარდსასქესო
დიაფრაგმასთან, რის გამოც შარდის ბუშტის შარდით თანდათანობით გავსების გამო მისი ზედა
კედელი იწევს ზევითკენ და ბუშტი ღებულობს ოვოიდის ფორმას. ცარიელი შარდის ბუშტის
არსებობისას, როდესაც ორგანოს ზედა და ქვედა კედლები ეხება ერთმანეთს მაშინ მისი ფორმა
უახლოვდება ფინჯნის ფორმას.

სურათი 799. შარდის ბუშტი და წინამდებარე ჯირკვალი. ხედი უკნიდან.

1. თეძო-სუკის კუნთი; 2. საზარდულის ლატერალური ფოსო; 3. თეძოს შიგნითა ვენა, 4. თეძოს
შიგნითა არტერი; 5. თესლის გამომტანი სადინარი; 7. შიგნითა დამხურველი ნერვი; 8. შარდსაწვეთი;
9. შარდის ბუშტი; 10. წინამდებარე ჯირკვალი; 11. თესლის გამომტანი სადინრის ამპულა;
12. სათესლე ბუშტუკები.
ადრეულ ბავშვთა ასაკში შარდის ბუშტს გააჩნია თითისტარის ფორმა აქვს და თითქმის
მთლიანად მდებარეობს ბოქვენის ზევით მცირე მენჯის ღრუს გარეთ. ასაკთან დაკავშირებით ორგანოს
ფომა და მდებარეობა ცვლილებებს განიცდის. შარდის ბუშტი ღებულობს კვერცხის ფორმას, მისი
ფართო ძირი მდებარეობს ქვევით და დაახლოებით 20 წლისათვის მთელი შარდი ბუშტი მცირე მენჯის
ღრუში აღმოჩნდება, მაგრამ მისი შევსებისას ზრდასრულ პირებში იგი აღნიშნულ ღრუს სცილდება
იწევს რა ბოქვენის სიმფიზის ზემოთ, ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ როგორც წესი ქალებში
შარდი ბუშტი რამდენადმე უფრო ღრმადაა მოთავსებული ვიდრე მამაკაცებში
ემბრიოგენეზში განვითარებული დარღვევების გამო ყალიბდება შარდის ბუშტის
განვითარების მანკები. allantoisa-ს განვითარების შეფერხებისას და შარდსასქესო სინუსისა და სწორი
ნაწლავის არასრული გაყოფის შემთხვევებში ყალიბდება რექტოვეზიკულური ფისტულები
მამაკაცებში ან რექტოვაგინალური ფისტულები გოგონებში. სასქესო ბორცვის განვითარების
დარღვევის შემთხვევებში და განსაკუთრებით მუცლის წინა კედლის დარღვევებისას შესაძლებელია
განვითარდეს მანკი, რომლის დროსაც შარდის ბუშტს წინა კედელი არა აქვს და ექტოპიის სახელს
 695

ატარებს. ლიტერატურული მონაცემებით ზოგ შემთხვევაში ვლინდება ორმაგი შარდის ბუშტი (vesica
duplex) რომელიც ძლიერ იშვიათად, მაგრამ მაინც შარდის ბუშტის დივერტიკულში შესაძლოა
შეეშალოთ. ორმაგი შარდის ბუშტის არსებობისას იგი განვითარებისას ორ ნახევრად ვერტიკალური
ძგიდით იყოფა ორივე ნახევარში დამოუკიდებლად იხსნებიან შარდსაწვეთები და ორივე ნახევარი
ერთდება შარდსადენის შიგნითა ხვრელთან, რომელიც ორივესთვის საერთოა. ორმაგი შარდის
ბუშტისას შესაძლებელია აღინიშნებოდეს ადგილი ჰქონდეს შარდის გამოყოფის პროცესის დარღვევას
– შარდის შეკავებას ან ანთებით პროცესებს. `შარდის ბუშტის დივერტიკულის~ სახელწოდების ქვეშ
იგულისხმება დამატებითი ღრუ, რომელსაც შარდის ბუშტთან აკავშირებს მეტ-ნაკლებად ვიწრო
ხვრელი. დივერტიკულის კედელი შედგება იმავე შრეებისაგან, რომელთაგანაც თავად შარდის ბუშტი.
მიღებულია დივერტიკულების დაყოფა თანდაყოლილ და შეძენილ დივერტიკულებად.
თანდაყოლილი დივერტიკულების განვითარების მიზეზად მორფოლოგები თვლიან რამდენიმე
კონგენიტალური ფაქტორის ანომალური განვითარება ასე მაგალითად: ტრავმისას შარდის შეკავება
მუცლად ყოფნის პერიოდში, ხოლო შეძენილი დივერტიკულის განვითარების მიზეზი შესაძლებელია
გახდეს შარდის შეკავება პროსტატის ადენომის საფუძველზე, ურეთრის სტრიქტურისას ან კენჭები.
შარდის ბუშტის განვითარების დიაგნოსტირება ძირითადად ცისტოსკოპიით ხდება.
ახალშობილებში შარდის ბუშტს თითისტარის ან მსხლის ფორმა აქვს. მისი წინა უკანა ზომა
სავსე მდგომარეობაში 50-55 მმ-ს შეესაბამება, ხოლო განივი – 30-40 მმ-ს. დაცლის პროცესში მისი
ზომები მცირდება და დაცლილ მდგომარეობაში იგი შეესაბამება შესაბამისად – 25-30 მმ-სა და 17-21 მმ-
ს. ახალშობილის შარდის ბუშტში შესაძლებელია გავარჩიოთ სამივე მისი შემადგენელი შრე:
ლორწოვანი, კუნთოვანი და ადვენტიცია. ლორწოვანი გარსი შედარებით სქელია (1,25-მმ-მდე),
რომელსაც ამოფენს გარდამავალი ეპითელიუმი. იგი ქმნის ნაოჭებს, რომელიც სუსტადაა გამოხატული
ბუშტის სამკუთხედის მიდამოში. ეს უკანასკნელი ტოლგვერდა სამკუთხედის ფორმას ატარებს
რადგანაც შარდსაწვეთის ხვრელები ერთმანეთისაგან თანაბარი მანძილითაა დაშორებული (6-8 მმ).
შარდსაწვეთები იხსნებიან ზევით, ლორწოვანის ჯირკვლები სუსტად არიან განვითარებული.
კუნთოვანი შრე შედარებით თხელია და შარდსადენის სფინქტერი ასევე სუსტადაა გამოხატული, მისი
ზედა კუნთოვანი ბოჭკოები ქვედასთან შედარებით უკეთაა გამოხატული.
ახალშობილებში შარდის ბუშტი მაღლა მდებარეობს, რის გამოც მისი 3/4 მდებარეობს მუცლის
ღრუში და მოთავსებულია ბოქვენის სიმფიზის ზევით. დაცლილ მდგომარეობაშიც კი შარდის ბუშტი
ინარჩუნებს თავის მაღალ მდებარეობას – მისი მწვერვალი პროეცირდაბა ბოქვენის სიმფიზიდან
დაახლოებით 25 მმ-ს ზევით, რაც შეესაბამება ბოქვენსა და ჭიპს შორის მანძილის შუა წერტილს.
ახალშობილებში შარდის ბუშტის წინა კედელი თხელია (2-3 მმ), არ არის დაფარული პერიტონეუმით
და ეხება მუცლის წინა კედელს. მისი უკანა კედელი შედარებით სქელია (4-5 მმ), იმავდროულად
მამრობითი სქესის ახალშობილებში იგი დაფარულია სრულად პერიტონეუმით, ხოლო გოგონებში –
პერიტონეუმი ფარავს უკანა კედლის დიდ ნაწილს.
ბავშვის ზრდასთან ერთად მატულობს შარდის მუშტის ზომები, განსაკუთრებით მისი
სიცოცხლის პირველ წელს, როდესაც მისი მოცულობა 230 სმ3-ს შეადგენს. შემდგომში შარდის ბუშტის
ზომები ნელა მატულობს – ასე, სამი წლის ასაკისათვის მისი მოცულობა დაახლოებით მხოლოდ 325
სმ3-ია. იმავდროულად, ბავშვის ზრდასთან ერთად იცვლება მისი დამოკიდებულება მუცლის წინა
კედელთან. შარდის ბუშტის მწვერვალი თანდათანობით იწევს ქვემოთ – მცირე მენჯის ღრუში და
ადრეული ბავშვობის პერიოდის ბოლოს მდებარეობს ანატომიური კონიუგატის დონეზე, ხოლო
შვიდი წლის ასაკის ბავშვში შარდის ბუშტის მწვერვალი ანატომიურ კონიუგატაზე ოთხი
სანტიმეტრით ქვევითაა. მწვერვალის დაწევასთან დაკავშირებით შარდსადენი (ნაყოფის) იწელება და
განიცდის ობლიტერაციას და სამი წლის ასაკის ბავშვებში ღებულობს შემაერთებელქსოვილოვანი
ჭიმის სახეს - lig. umbilicalis media შარდსადენის გვერდით მდებარე ჭიპის არტერიები უფრო ადრე
ობლიტერირებენ და წარმოქმნიან - lig. umbilicalis lateralis, ამასთან ერთად მათ შორის მანძილი
 696

თანდათან მატულობს და იქმნება შარდის ბუშტის ზედა ფოსოები, რომელთა სიღრმეც პუბერტალურ
ასაკში მატულობს.
შარდის ბუშტის კედელი შედგება ლორწოვანი, ლორწქვეშა და კუნთოვანი გარსებისაგან –
შრეებისაგან.
ლორწოვანი გარსი - tunica mucosa შეიცავს ნაოჭების დიდ რაოდენობას, რომლებიც
თანდათანობით სწორდებიან შარდის ბუშტის გავსებასთან ერთად და ძალიან კარგად ჩანან ბუშტის
დაცლის შემდეგ. მხოლოდ შარდის ბუშტის სამკუთხედის მიდამოში - trigonum vesicae liutandii
ლორწოვანი გარსი არ წარმოქმნის ნაოჭებს, რაც დაკავშირებულია ლორწქვეშა შრის ძლიერ ცუდად
განვითარების გამო, ამ არეში. სამკუთხედის ფარგლებში ლორწოვანი გარსი ქმნის განსაკუთრებულ
ჩაღრმავებებს ანუ კრიპტებს, შეიცავს დიდი რაოდენობით ფოლიკულებს. თავად შარდის ბუშტის ანუ
ლეტოს სამკუთხედი მოსაზღვრულია შარდსაწვეთების ხვრელებით, რომელთა შორისაც
გადაჭიმულია შარდსაწვეთებსშორისი ნაოჭი, ხოლო სამკუთხედის ქვედა კუთხეს ქმნის შარდსადენის
ხვრელი ქმნის.
ლორწქვეშა შრე - tela submucosa მდებარეობს ლორწოვან და კუნთოვან შრეებს შორის. აქ დიდი
რაოდენობითაა მოთავსებული სისხლძარღვები, რაც განსაზღვრავს შარდის ბუშტის წითელ
შეფერილობას განსაკუთრებით მისი ანთების დროს, რაც მკაფიოდ მოჩანს ცისტოსკოპიის
წარმოებისას.
გარეთა შრე კუნთოვანია - tunica muscularis, რომელიც სამ შრედ დალაგებული გლუვი
კუნთოვანი ბოჭკოებისაგან შედგება. გარეთ შრის ბოჭკოები მდებარეობენ გასწვრივად ანუ შარდის
ბუშტის ყელიდან მისი მწვერვალისაკენ, შუა შრის კუნთოვან ბოჭკოებს უპირატესად ცირკულარული
ანუ განივი მიმართულება აქვთ, ხოლო შიგნითა შრეში კუნთოვანი ბოჭკოები კვლავ სიგრძივად
თავსდებიან. განსაკუთრებით ძლიერია შუა შრე, რომლის ქვედა ბოჭკოებიც შარდის ბუშტის შიგნითა
სფინქტერს ქმნის - m. sphincter vesicae internus seu lyssosphincter.
შარდის ბუშტი გარდა ჩამოთვლილი გარსებისა ზევიდან და გვერდებიდან დაფარულია
პერიტონეუმით.
პერიტონეუმი გადადის რა შარდის ბუშტის წინა კედლიდან მუცლის წინა კედელზე ქმნის
განივად მდებარე გარდამავალ ნაოჭს, რომელიც იგივე სახელითაა ცნობილი - plica vesicalis transversa.
აღნიშნული ნაოჭის მდებარეობის სიმაღლე განიცდის მნიშვნელოვან ასაკობრივ ცვლილებებს. ასე,
ხანშიშესულ ადამიანებში აღნიშნული ნაოჭის მდებარეობა მნიშვნელოვნად დაბალია და შარდის
ბუშტის გაჭიმვის შემთხვევაში თითქოსდა იქმნება პერიტონეუმის ნემსით დაზიანების საფრთხე
შარდის ბუშტის პუნქციის წარმოებისას, მაგრამ ასე არ ხდება რადგანაც, როგორც ვიცით, შარდის
ბუშტის პუნქცია ხდება შარდის მწვავე შეხუთვისას, როდესაც ბუშტი მაქსიმალურად გადაჭიმულია
და პერიტონეუმის განივი ნაოჭიც ზევითკენ გადაადგილდება.
ხშირად შარდის ბუშტის პუნქციას იყენებენ, როგორც მისი დაცლის იძულებით მეთოდს
კათეტერიზაციის წარმოების შეუძლებლობის შემთხვევაში. პუნქციისას ბირის ნემსით ან ტროაკარით
მუცლის წინა კედელზე ჩხვლეტას აწარმოებენ ბოქვენის ზევით მკაცრად პერპენდიკულარულად. თუ
ჩხვლეტისას ნემსის მახვილი წვერი აწეულია ზევით იქმნება პერიტონეუმის გარდამავალი ნაოჭის
დაზიანების რეალური საშიშროება, ხოლო პირიქით ნემსის მახვილი წვერის ქვევით დახრის
შემთხვევაში არაა გამორიცხული, რომ ავცდეთ შარდის ბუშტს და ნემსი წინამდებარე ჯირკვლის
ქსოვილებში მოხვდეს. ამიტომ შარდის ბუშტის პუნქციისას ნემსმა უნდა გაიაროს პერიტონეუმის
გარდამავალი ნაოჭის ქვეშ შარდის ბუშტის წინა სივრცეში, რომელსაც პიროგოვ-რეტციუსის
სივრცესაც უწოდებენ. აღნიშნული სივრცე წინიდან მოისაზღვრება ბუშტის წინა ფასციით, უკანიდან –
შარდის ბუშტის წინა კედლით, ზევიდან – პერიტონეუმის განივი ნაოჭით, ხოლო ქვევიდან - ბოქვენ-
წინამდებარე ჯირკვლის იოგებით. ამასთან გამორიცხული არ არის, რომ შარდის ბუშტის
ჭრილობებისას შარდი პიროგოვ-რეტციუსის სივრცეში მოხვდეს და აქედან შემდეგში გავრცელდეს
მენჯისა და მუცლის მიდამოების პერიტონეუმის ქვეშ მდებარე ცხიმოვან შემაერთებელ ქსოვილში.
 697

შარდის ბუშტის უკან პერიტონეუმი მამაკაცებში ეშვება სათესლე ბუშტუკებზე, რომელთა ზედა
მესამედსაც იგი ფარავს. აღნიშნულის გარდა პერიტონეუმი ფარავს თესლის გამომტანი სადინრების
საბოლოო ნაწილებს მათ ამპულარულ ნაწილში გადასვლამდე. შარდსაწვეთების დისტალური
ნაწილები რჩება პერიტონეუმისაგან თავისუფალი.

1 2
სურათი 800. პერიტონეუმისა და შარდის ბუშტის ურთიერთობა სათესლე ბუშტუკებთან შარდის
ბუშტის სხვადასხვა ფიზიოლოგიური მდგომარეობებისას.
1. დაცლილი შარდის ბუშტის არსებობისას; 2. სავსე შარდის ბუშტის არსებობისას.
შარდის ბუშტის მწვერვალი მიმართულია წინ და დაცლილი ბუშტის შემთხვევაში ბოქვენის
ზემოთა მიდამოს ზედა კიდეს არ სცილდება და ზევით განსაკუთრებულ იოგში გადადის, რომელსაც
ჭიპის შუა იოგს - lig. umbilicale medium უწოდებენ და წარმოადგენს დაცლილ და დაცარიელებულ
პირველად შარდსადენს urachus-ს შეესაბამება.
შარდის ბუშტის ფუძე წარმოდგენილია მისი გაფართოებული ნაწილით, რომელიც გარკვეულ
ტოპოგრაფიულ-ანატომიურ ურთიერთობაშია მცირე მენჯის ღრუში მოთავსებულ მეზობელ
ორგანოებთან: მამაკაცებში იგი მიქცეულია სწორი ნაწლავისაკენ, ხოლო ქალებში – საშვილოსნოს წინა
კედლისაკენ და საშოს წინა კედლის ზედა ნაწილისაკენ. უშუალოდ შარდის ბუშტის ძირს მამაკაცებში
წინამდებარე ჯირკვალი, სათესლე ბუშტუკები და თესლის გამომტანი სადინრის ამპულარული
ნაწილი ეხება.
შარდის ბუშტის ყელი წარმოადგენს მის შევიწროებულ ნაწილს, რომელიც მიმართულია მცირე
მენჯის ღრუს შარდსასქესო დიაფრაგმისაკენ. შარდის ბუშტის ეს ნაწილი თანდათანობით გადადის
შარდსადენში და მამაკაცებში ურთიერთობაშია წინამდებარე ჯირკვალთან, ხოლო ქალებში
ფასციური ბოჭკოებით უკავშირდება შარდსასქესო დიაფრაგმას. შარდსადენის შიგნითა ხვრელი –
orificium uretrae internum, მამაკაცებში მოთავსებულია, როგორც წესი, სიმფიზის შუა ნაწილის
დონეზე, ხოლო ქალებში – რამდენადმე ქვევით.
შარდის ბუშტის მოცულობა საშუალოდ ზრდასრული ასაკის ადამიანებში შეესაბამება
დაახლოებით 500-600 მმ3-ს. პათოლოგიურ შემთხვევებში, მაგალითად წინამდებარე ჯირკვლის
ჰიპერტროფიისას, ბუშტი შესაძლებელია უკიდურესად გადაიჭიმოს და პერკუტორულად
შესაძლებელია ჭიპის დონეზე ისინჯებოდეს, იმავდროულად მასში შესაძლებელია დაახლოებით 2-3
ლიტრი ან კიდევ 6-8 ლიტრი შარდიც კი იყოს.
 698

გვერდებზე შარდის ბუშტის კედლებსა დამხურავ კუნთებს შორის მდებარე საკმაო

რაოდენობით შემაერთებელ ქსოვილში მდებარეობს: შარდ ბუშტ-წინამდებარე ჯირკვლის ვენური
წნული - plexus venosus vesicoprostaticus, ჰიპოგასტრალური ნერვული წნული - plexus hypogastricus,
წყვილი ჭიპის გვერდითი იოგები, რომლებიც ზევით – ჭიპისაკენ მიემართებიან - lig. umbilicalis
lateralis, და ასევე მამაკაცებში აქვეა მოთავსებული თესლის გამომტანი სადინარი, ხოლო ქალებში –
საშვილოსნოს მრგვალი იოგი.
ქალის მცირე მენჯში შარდის ბუშტის წინა ზედაპირიდან სიმფიზისაკენ მიემართება ბოქვენ-
შარდის ბუშტის მედიალური და ლატერალური იოგები – ligg. Pubovesicalia lateralia et Pubovesicalia
medium, რომლებსაც მამაკაცის მენჯში ცვლის ბოქვენ-პროსტატის გვერდითი და შუა იოგები – lig.
Puboprostatica lateralia, lig. Puboprostatica medium.
შარდის ბუშტის ფიქსაცია უმთავრესად ხორციელდება მისი მიხორცებით შარდსასქესო
დიაფრაგმასთან, ხოლო ზემოთ აღწერილი ბოქვენ-შარდის ბუშტისა და ბოქვენ-პროსტატის იოგებს
მხოლოდ დამხმარე მნიშვნელობა გააჩნიათ.
ქირურგიული ჩარევებისას შარდის ბუშტზე მნიშვნელოვანია ქირურგს ახსოვდეს, რომ წინ –
შარდის ბუშტის ფუძის არეში, მამაკაცებში შარდის ბუშტი ფიქსირებულია ბოქვენის ძვლებთან ზემოდ
დასახელებული იოგების საშუალებით, უკანიდან –სწორი ნაწლავისა და ბუშტის კუნთებით, ქვევიდან
– იგი მჭიდროდ უკავშირდება წინამდებარე ჯირკვალს მისი ფასციური კაფსულის საშუალებით, ასევე
იმავდროულად ფიქსირდება შარდსასქესო სამკუთხედს. შარდსადენი გაივლის რა წინამდებარე
ჯირკვალში და შარდსასქესო სამკუთხედში მჭიდროდ აფიქსირებს შარდის ბუშტს ქვევიდან.
მწვერვალის მიდამოში ფასციის საშუალებით შარდის ბუშტი დაკიდებულია და დაფიქსირებულია
ჭიპთან.
მცირე მენჯის ღრუსა და მუცლის ღრუს ქვედა სართულში შარდის ბუშტის ფიქსაციაში
უდიდეს როლს ასრულებს მჭიდრო კავშირი წინამდებარე ჯირკვალის ნაწილებთან ყითას ამწევი
კუნთის ნაწილებთან იმ ბოჭკოების საშუალებით, რომლებიც ბოქვენის ძვლის ქვედა ტოტიდან სწორი
ნაწლავისაკენ მიემართებიან.
შარდის ბუშტის სისხლმომარაგება ხორციელდება ზედა და ქვედა შარდის ბუშტის
არტერიებით, რომლებიც წყვილი ღეროების სახით მიემართებიან ბუშტისაკენ მცირე მენჯის ღრუში.
შარდის ბუშტის ზედა არტერიები aa. vesicales superiors ნაყოფში, ახალშობილებსა და
ბავშვებში – სიცოცხლის პირველი ორი თვის ასაკში ყოველთვის გამოდის ჭიპის არტერიიდან.
არაიშვიათად შარდის ბუშტის ზედა არტერიები გამოდიან დამოუკიდებლად თეძოს შიგნითა
არტერიის პროქსიმალური ნაწილიდან, შემდეგში მჭიდრო კავშირ ამყარებს ობლიტერირებული ჭიპის
არტერიის ქვედა კიდესთან და მასთან ერთად მიემართება შარდის ბუშტის მწვერვალისაკენ.
აღნიშნულის გამო რჩება შთაბეჭდილება, რომ შარდის ბუშტის არტერია გამოდის ჭიპის არტერიის
დასაწყისიდან. შარდის ბუშტის არტერიის მდებარეობის გათვალისწინებით შარდის ბუშტთან ახლოს
ან მისი გვერდითი კედლიდან ოდნავ მოშორებით შარდის ბუშტის არტერიას ირიბი ან ირიბ-განივი
მიმართულება აქვს, შესაძლებელია მისი ადვილად აღმოჩენა, როდესაც მცირე მენჯის ღრუში
ქირურგიული ჩარევებისას ამ უკანასკნელს გადავწევთ შიგნით შარდის ბუშტისაკენ, ხოლო ჭიპის
არტერიას – გარეთკენ.
შარდის ბუშტის ქვედა არტერიები aa. vesicales inferiors შემთხვევათა 96%-ში გამოდის თეძოს
შიგნითა არტერიიდან, ხოლო 4%-ში კი – სწორი ნაწლავის შუა არტერიიდან, დუნდულოს ქვედა ან
მცირე მენჯის ღრუში საშვილოსნოს არტერიიდან. სწორი ნაწლავის შუა არტერიასთან ერთად ისინი
მიემართებიან ყითას ამწევი კუნთის მენჯისმხრივ ზედაპირზე შარდის ბუშტის ფუძისაკენ. კლინიკურ
ანატომიაში შარდის ბუშტის ვასკულარიზაციისათვის მნიშვნელოვანია მარჯვენა და მარცხენა შარდის
ბუშტის ქვედა არტერიებს შორისი არტერიული საანასტომოზო რკალები, რომლებიც სეთესლე
ბუშტუკების მწვერვალების წინა და უკანა ზედაპირებზე იყოფიან და აძლევენ მათ შესაბამის ტოტებს.
 699

ამას გარდა შარდის ბუშტის ქვედა არტერიებიდან გამოდის ტოტები წინამდებარე ჯირკვლისა და
შარდსადენისათვის მამაკაცებში, ხოლო საშვილოსნოსათვის – ქალებში.
შემდეგ ასევე წყვილ არტერიულ სისხლძარღვებად, რომლებიც მონაწილეობენ შარდის ბუშტის
სისხლმომარაგებაში, ითვლება ე.წ. - a. deferentialis, რომელიც არსებობს მხოლოდ მამაკაცებში. თესლის
გამომტანი სადინრის არტერია გამოდის ჭიპის არტერიიდან და ასევე იგი შესაძლოა გამოეყოს თეძოს
შიგნითა არტერიის წინა ღეროს ან შარდის ბუშტის ქვედა არტერიას. თესლის გამომტან სადინართან
ახლოს არტერია იყოფა და მისი ერთი ნაწილი მიემართება საზარდულის არხში, ხოლო მეორე –
მიემართება სათესლე ბუშტუკისაკენ, რომელიც არტერიული სისხლით მრავალი წყაროსგან
მარაგდება.
ვენები, რომლებსაც სისხლი გამოაქვთ შარდის ბუშტიდან, აგებულია ვენური ქსელის ტიპით,
რომელთა დასაწყისადაც ითვლება სასქესო ასოს ან კლიტორის ვენა - v. dorsalis penis seu clitoridis.
ვენური ქსელები, რომლებიც გარს არტყამენ შარდის ბუშტს ძირითადად სასირცხო ვენური ქსელისგან
- plexus venosus pudendalis, შარდის ბუშტისა - plexus venosus vesicalis და - hemoroiduli plexus venosus
haemorrhoidalis ვენური წნულებისაგან შედგება. ყველაზე კარგად განვითარებულ ვენურ ქსელს,
რომელიც კავშირშია შარდის ბუშტის ვენურ ქსელთან, როგორც მამაკაცებში ასევე ქალებში,
წარმოადგენს ჰემოროიდული ვენური ქსელი, რომელიც იქმნება რამოდენიმე ჰემოროიდული ვენით:
ქვედა – იხსნება საერთო სასირცხო ვენაში, შუა - იხსნება უშუალოდ თეძოს შიგნითა ვენაში და ზედა -
იხსნება ჯორჯლის ქვედა ვენაში, რომელიც კარის ვენის სისტემას მიეკუთვნება.
ზემოდ აღნიშნული მიუთითებს იმაზე, რომ შარდის ბუშტის არეში მყარდება კავშირი შიგნითა
სასქესო ორგანოების ვენებისა არა მხოლოდ ქვედა ღრუ ვენის, არამედ კარის ვენის სისტემასთან.
მრავალი მორფოლოგის კვლევით დადგენილია, რომ მცირე მენჯის ღრუსი ცალკეულ ვენათა ჯგუფებს
შორის გაივლის ფასციური წარმონაქმნები, რომლებშიც გლუვკუნთოვანი ბოჭკოები გაივლიან.
აღნიშნული ფაქტორი დიდ კლინიკურ მნიშვნელობას ღებულობს კლინიკურ ქირურგიაში, ვინაიდან
აფერხებს ვენური სისხლდენის შეფერხებას ოპერაციებისას.
ქალებში შარდის ბუშტის ვასკულარიზაცია გამოირჩევა იმით, რომ ვენური ქსელები მცირე
მენჯის ღრუში ოთხია ვინაიდან აღწერილ სამს ემატება საშვილოსნოს ვენური წნული, რომლიდანაც
ვენური სისხლი ძირითადად გაედინება საშვილოსნოსა და საკვერცხის ვენებით.
შარდის ბუშტის ლიმფური სისტემა ძლიერ გადატვირთულია ლიმფური ძარღვებით,
კვანძებით და მათ შორის არსებული ანასტომოზებით მცირე მენჯის ყველა ორგანოს შორის. ლიმფური
ძარღვებით განსაკუთრებით მდიდარია შარდის ბუშტის ლორწოვანი გარსი სადაც ორ ლიმფურ ქსელს
არჩევენ: ზედაპირულს, რომელიც მოთავსებულია ლორწოვანი და ლორწქვეშა შრეების საზღვარზე და
შარდის ბუშტის ღრმა – კუნთოვანი შრის, ლიმფურ ქსელს, რომელიც კარგად არის გამოხატული.
საერთო ლიმფური ღეროები შარდის ბუშტის წინა კედლიდან ჩაედინებიან მის წინა და
გვერდით ლიმფურ კვანძებში - nodi lymphoidei vesicales anteriores et lateralis. შარდის ბუშტის უკანა
კედლიდან ლიმფური გზები იხსნებიან ასევე გვერდით და უკანა ლიმფურ კვანძებში - nodi lymphoidei
vesicales posteriores et lateralis. პირველადი ლიმფური კვანძების ყველა ჯგუფები მოთავსებულია
ინტრაკაფსულარულად. ამ ლიმფური გზების არსებობით აიხსნება მეტასტაზები შარდის ბუშტის წინა
სივრცის ცხიმოვან ქსოვილში.
ლიმფური ძარღვები შარდის ბუშტიდან და აქედან გამომდინარე ავთვისებიან სიმსივნეთა
მეტასტაზებიც, უკავშირდებიან ლიმფურ კვანძებს, რომლებიც თეძოს შიგნითა და გარეთა არტერიების
გასწვრივ მდებარეობენ - nodi lymphoidei hypogastricae et iliacae externae. განსაკუთრებით ხშირად
მეტასტაზებით ზიანდება ლიმფური კვანძი, რომელიც თეძოს საერთო არტერიების გაყოფის ადგილის
ქვევით მდებარეობს. იგი მუდმივია და მას ცენტრალურ კვანძს უწოდებენ. ცალკეულ ლიმფურ
ღეროებს შარდის ბუშტის ყელიდან უერთდებიან ლიმფური ღეროები წინამდებარე ჯირკვლიდან და
სათესლე ბუშტუკებიდან და მიემართებიან წელის ლიმფური კვანძებისაკენ - nodi lymphoidei lumbales,
 700

განსაკუთრებით კი იმ კვანძებისაკენ რომლებიც კონცხთან არიან განლაგებულნი - nodi lymphoidei

promontoriio.
ბ. ოგნევისა და ე. ვირენკოვას კლასიფიკაციით მცირე მენჯის ღრუს მესამე და შემდგომი რიგის
ლიმფური კვანძები მოთავსებულნი არიან ჯაჭვის ან ჯგუფების სახით მსხვილი არტერიული
ღეროების წინა ზედაპირზე, ხოლო შემთხვევათა 25%-ში აღწერილია გამომტანი ლიმფური
სადინრების კონტაქტების არსებობა შარდის ბუშტის მარჯვენა და მარცხენა ნახევრისა მცირე მენჯის
ღრუს საერთო ლიმფურ კვანძებთან. პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს შარდის ბუშტისა და სწორი
ნაწლავის საერთო ლიმფური კვანძების არსებობას, რომლებიც აღმოჩენილია შემთხვევათა 96%-ში.
ამგვარად, შარდის ბუშტის კლინიკურ მორფოლოგიაში უნდა აღინიშნოს, რომ არსებობს
ლიმფის მდიდარი მიმოქცევა მენჯის ღრუს ახლო და შორეულ ტოპოგრაფიულ მიდამოებს შორის, რის
შედეგადაც შარდის ბუშტზე ქირურგიული ჩარევებისას მისი სიმსივნით – კიბოთი დაზიანების გამო
საკითხს უნდა მიუდგეთ, როგორც საშვილოსნოს ამოკვეთისას ანუ ქირურგიული ოპერაცია
ვაწარმოოთ დაუზიანებელ შემაერთებელ ქსოვილოვან სივრცეებში, რის შედეგადაც შარდის ბუშტი
უნდა მოცილდეს I რიგის ლიმფურ კვანძებთან ერთად.
შარდის ბუშტის ინერვაცია ხორციელდება რამოდენიმე წყაროსაგან. ზევიდან - მუცლის
ღრუდან - მენჯში ეშვება ნერვული წნული, რომელიც აორტას ფარავს, რომელიც - plexus hypogastricus
superior-ში გადადის და მენჯში გადასვლის შემდეგ კონცხის დონეზე იყოფა მარჯვენა და მარცხენა
ნაწილებად იყოფა – ramus sinister et ramus dexter plexus hypogastrici. თითოეული მათგანი მენჯის
ღრუში ხდება - plexus hypogastricus inferior-ის შემადგენელი ნაწილი, რომლის შემადგენელ
ნაწილებსაც წარმოადგენენ ტოტები, რომლებიც სიმპათიკური წნულის მენჯის ნაწილის კვანძებიდან
გამოდიან. მესამე შემადგენელ ნაწილს - plexus hypogastricus inferior-ის შექმნაში მონაწილეობს
წარმოადგენენ ბოჭკოები, რომელიც გავის წნულის III და IV ნერვების ფესვებისაგან. plexus hypogastricus
superior ზედა ნაწილებიდან გამოდიან ღეროები, რომლებიც შარდის ბუშტისაკენ მიემართებიან და
ქმნიან შარდის ბუშტის ნერვულ წნულს - plexus vesicalis, აღნიშნული წნულის შექმნაში მონაწილე
ნერვული ბოჭკოების გასწვრივ აღინიშნება სხვადასხვა ფორმის ნერვული, ყველაზე დიდი მათ შორის
მდებარეობს შარდსაწვეთის შარდის ბუშტში შარდსაწვეთის ჩართვის ადგილის გარეთა მხარეს.
შარდის ბუშტის წნულიდან ნერვები მიემართებიან ძირითადად შარდის ბუშტის უკანა და გვერდითი
კედლებისაკენ, სადაც იყოფიან. განსაკუთრებით კარგად არის გამოხატული ნერვული წნული ლატოს
სამკუთხედის არეში სადაც აღინიშნება მცირე მარყუჟოვანი ქსელი ანასტომოზებისა შარდის ბუშტის
კედლის ყველა შრესთან. ქალებში - plexus hypogastricus inferior-იდან ნაწილი ნერვული ბოჭკოებისა
მიემართება საშოსაკენ, შარდის ბუშტისაკენ და შარდსაწვეთისკენ.
შარდსაწვეთი - ureter წარმოადგენს წყვილ მილოვან წარმონაქნს, რომლის სიგრძეც 25-30 სმ-ს
შეესაბამება, მდებარეობს რეტროპერიტონულ სივრცეში და მასში გამოიყოფა მუცლისა - pars
abdominalis და მენჯის ნაწილები - pars pelvina.
 701

სურათი 801. რეტროპერიტონეალური სივრცე. შარდსაწვეთები.

შარდსაწვეთები გაივლიან
რეტროპერიტონულ სივრცეში,
ეშვებიან ქვევით ხერხემლის
გვერდებზე და უახლოვდებიან
ერთმანეთს მცირე მენჯის ღრუში
– შარდის ბუშტის არეში.
რეტროპერიტონულ მიდამოში
შარდსაწვეთი ეშვება სუკის
დიდი კუნთის წინა ზედაპირზე
და გადაუვლის სასქესო-ბარძაყის
ნერვს - n. genitofemoralis,
რომელიც წელის წნულიდან
გამოდის, რითაც ჩვეულებრივ
აიხსნება ტკივილი ირადიაცია
სათესლე პარკსა (ქალებში დიდ
სასირცხო ბაგეებში) და ბარძაყის
შიგნითა (მედიალურ)
ზედაპირზე პათოლოგიური
პროცესებისას თავად
შარდსაწვეთსა (მაგალითად შარდკენჭოვანი დაავადებისას) და ასევე მცირე მენჯის არეში მის
გარემომცველ ქსოვილებში. მჭიდრო ურთიერთობა - n. genitofemoralis-თან და მისი ფართო კავშირები
ბარძაყის კანის გარეთა და ბარძაყის ნერვებთან ასევე არ გამორიცხავს ტკივილის ირადიაცია
დასახელებულ ნერვთა საინერვაციო ზონებში, რაც უნდა გაითვალისწინოს ქირურგმა ოპერაციული
ჩარევებისას მცირე მენჯის ღრუს ორგანოებზე ქირურგიული ჩარევებისას და დამატებით მუდმივად
აწარმოოს ჩარევის ობიექტის ადგილობრივი ანესთეზია.
უფრო ქვევით მცირე მენჯის ღრუში მარჯვნივ შარდსაწვეთი გადაუვლის თეძოს გარეთა და
შიგნითა არტერიებს (a. iliaca externa et a. iliaca interna), ხოლო მარცხენა მხარეს კი თეძოს საერთო
არტერიას (a. iliaca communis sinistra).
შარდსაწვეთებისათვის დამახასიათებელია, როგორც მარჯვენა ასევე მარცხენა მხარეს
ურთიერთობა სათესლეს - vasa spermatica (მამაკაცებში) და საკვერცხეს (ქალებში) - vasa ovarica
სისხლძარღვებთან, რომლებიც მას წინიდან გადაკვეთენ. აღნიშნულ ფაქტს შარდსაწვეთების
კლინიკურ ანატომიაში საკმაო მნიშვნელობა გააჩნია, ვინაიდან შარდსაწვეთებზე ოპერაციული
ჩარევებისას პერიტონეუმის ფურცლის მისგან აშრევებისას დასახელებული სისხლძარღვები მას
მიყვებიან, ხოლო შარდსაწვეთები კი - m. psoas major-ზე რჩებიან.
შარდსაწვეთების მენჯის ნაწილი - pars pelvina იწყება იქ სადაც ისინი ეჯვარედინებიან ანუ
გადაუვლიან თეძოს სისხლძარღვებს და გადაუვლიან საზღვროვან ხაზს - linea terminalis გავა-თეძოს
სახსრებთან (ორივე მხარეს) ახლოს და მიემართებიან მცირე მენჯის ღრუში. აქ იგი მთელს სიგრძეზე
მიემართება პერიტონეუმის ქვეშ შემაერთებელ ქსოვილში, მაგრამ მჭიდროდ არის დაკავშირებული
პერიტონეუმთან. მცირე მენჯის ღრუს კლინიკურ ანატომიაში შარდსაწვეთების მენჯის ნაწილში
გამოყოფენ ორ ნაწილს: პარიესულს, რომელიც მცირე მენჯის ღრუს კედლებს ეხება და ვისცერულს,
რომელიც მცირე მენჯის ღრუს ორგანოებთან ერთად – შარდის ბუშტთან ახლოს – მდებარეობს.
გადაკვეთს რა საზღვროვან ხაზს მენჯის ღრუში შარდსაწვეთები თავსდებიან მარჯვნივ თეძოს
შიგნითა სისხლძარღვების წინა, ხოლო მარცხნივ მედიალურ მხარეზე. შარდსაწვეთები მდებარეობენ
მცირე მენჯის ღრუს გვერდით კედლებზე, მათი საშუალებით ეშვებიან ქვევით მენჯის ღრუში და
თანმიმდევრობით გადაკვეთენ დამხურავ სისხლძარღვებსა და ნერვს (a. et v. obturatoriae, n.
 702

opturatorius) lig. umbilicale laterale-ს დასაწყისსა და შარდის ბუშტის ვენურ წნულს, რომლის ვენების
დიდი ნაწილიც რჩება გვერდით კედელზე შარდსაწვეთის ლატერალურად.
შარდსაწვეთის პარიესული ნაწილის მედიალურად მდებარეობს სწორი ნაწლავი რომლის
გვერდითი კედლიდან მარცხენა შარდსაწვეთი დაშორებულია 2.5 სმ-ით, ხოლო მარჯვენა კი 3.5 სმ-ით.
ტოვებს რა მცირე მენჯის გვერდით კედელს შარდსაწვეთი მიემართება წინ და მედიალურად, გაივლის
ახლოს მენჯის ფსკერთან და შემდეგ გაივლის - ductus deferens-ის უკან და უახლოვდება შარდის
ბუშტის ფუძეს. აქვე შარდსაწვეთს გაივლის სათესლე ბუშტუკების ზედა ნაწილში და გარკვეულ
მანძილს გაივლის შარდის ბუშტსა და სათესლე ბუშტუკებს შორის. სათესლე ბუშტუკებიდან
გამოუსვლელად, შარდსაწვეთი გარშემორტყმული შარდის ბუშტის ვენური ქსელით, შედის შარდის
ბუშტის კედელში, ირიბად გაივლის კუნთოვან შრეს, შემდეგ წვება, შარდის ბუშტის ლორწქვეშა შრეში,
კვლავ ირიბად გაივლის ლორწოვან გარსს და იხსნება ლატოს სამკუთხედის შარდსაწვეთის ხვრელში.
შარდსაწვეთის ნაწილს, რომელიც შარდის ბუშტის კედელშია მოთავსებული - pars intramuralis
ეწოდება. მარჯვენა და მარცხენა შარდსაწვეთები აგრძელებენ სვლას შარდის ბუშტის კედელში, რის
გამოც მათი გახსნის ადგილები უფრო ახლოს არიან ერთმანეთთან ვიდრე შარდის ბუშტის
ზედაპირზე. შარდსაწვეთების ასეთი ირიბი სვლის გამო შარდის ბუშტის კედელში ამ უკანასკნელის
შარდით გადავსების გამო შარდსაწვეთის წინა კედელი ეხება უკანა კედელს, რაც ქმნის
წინააღმდეგობას შარდის შარდსაწვეთში უკან გადასვლისათვის ანუ რეფლუქსისათვის.
შარდსაწვეთის კედლები შედგება გლუვი მუსკულატურისაგან, რომლის ბოჭკოებსაც
სპირალური მიმართულება აქვს. შემაერთებელი ქსოვილი, რომელი ფარავს კუნთოვან ქსოვილს,
უხვად შეიცავს ელასტიურ ბოჭკოებს და ასეთი შენება შარდსაწვეთისა შენარჩუნებულია მის მთელს
სიგრძეზე.
შარდსაწვეთის მენჯის ნაწილის ქვედა მესამედში ემატება მესამე შრე კუნთოვანი ბოჭკოებისა,
გასწვრივი მიმართულებით თავსდებიან და ვალდეიერის შრე ეწოდებათ. იგი ფუნქციურად შარდის
ბუშტის მუსკულატურას უკავშირდება.
შარდის ბუშტის ლორწოვანი გარსი შარდსაწვეთების ჩართვის ადგილებში შიგნიდან ამოფენს
მათ და წარმოქმნის ნაოჭებს, ამასთან კუნთოვანი ბოჭკოების ფაშარი განლაგების გამო და მათი
შემაერთებელი ქსოვილით განცალკევების შედეგად შარდსაწვეთების მნიშვნელოვანი გაფართოების
უნარი აქვს. აღნიშნულის შედეგად მას შესწევს ძალა შარდის შეკავების დროს 6.0-8.0 სმ-მდე
გაფართოვდეს. შემაერთებელ ქსოვილში ელასტიური ბოჭკოების არსებობა კი უზრუნველყოფს მის
დაბრუნებას ჩვეულებრივ ზომებში თუ გაფართოებას დიდი ხნის განმავლობაში არ ქონდა ადგილი.
შარდსაწვეთების ინტრამურული ნაწილის ბოლოს შარდის ბუშტის შარდსაწვეთის ქმნის
ზედა-წინა კედლის არეში ქმნის ბაგის მაგვარ ნაოჭს – valvula ureteralis, რომლის კუნთების შეკუმშვის
შედეგადაც იქმნება წინააღმდეგობა შარდის ბუშტიდან შარდსაწვეთში შარდის რეფლუქსის გზაზე ანუ
აღნიშნული ნაოჭი შარდსაწვეთისათვის სარქველის როლს ასრულებს და მისი სახელიც სწორედ
აქედან წარმოდგება.
შარდსაწვეთების კლინიკურ ანატომიაში განარჩევენ მისს ამ შევიწროებას: ზევით - istmus
ureteris – თირკმლის კაფსულიდან გამოსვლის ადგილას, რომელიც შეესაბამება 2-4 მმ-ს სიგანეში,
მეორე მდებარეობს თეძოს სისხლძარღვებთან გადაჯვარედინების ადგილას მცირე მენჯის ღრუში
გადასვლამდე და შეესაბამება 4-6 მმ-ს და ქვედა შევიწროება – მდებარეობს შარდის ბუშტის კედელში
და მისი ზომა 2.5-3.5 მმ-ია. ბავშვთა ასაკში თვალნათლივ არის გამოხატული შარდსაწვეთების
თითისტარისებური მსვლელობა.
შარდსაწვეთების სისხლმომარაგება ხორციელდება მრავალი სისხლძარღვით, როგორც
რეტროპერიტონულ სივრცეში ასევე მცირე მენჯის ღრუში მის გზაზე შარდის ბუშტამდე. მისი მკვებავი
სისხლძარღვების წყაროთა ჩამონათვალი შესაძლებელია ასე წარმოვიდგინოთ: თირკმლის, სათესლეს
(საკვერცხეს) არტერიები, მუცლის აორტა, ჭიპის, წელის, თეძოს საერთო, თეძოს შიგნითა, შარდის
ბუშტისა და საშვილოსნოს არტერიები. აღნიშნული ჩამონათვალიდან შარდსაწვეთის ყველა
 703

ნაწილისათვის შესაძლებელია გამოიყოს სისხლმომარაგების მუდმივი წყაროები ასე, მაგალითად:

შარდსაწვეთის მუცლის ნაწილის კრანიალურ მონაკვეთს სისხლით ამარაგებენ თირკმლის არტერიის
ტოტები, კაუდალურ ნაწილს კი – მუცლის აორტისა და ჭიპის არტერიის ტოტები, ხოლო მისი მენჯის
ნაწილის სისხლმომარაგებაში მონაწილეობენ თეძოს საერთო, საშვილოსნოსა და შარდის ბუშტის
ზედა არტერიები.
შარდსაწვეთებიდან ვენური სისხლი გადადის: მისი მუცლის ნაწილიდან – თირკმლის ვენებში,
ხოლო მენჯის ნაწილიდან – სათესლის (საკვერცხის), თეძოს შიგნითა ვენებში და შარდის ბუშტის
ვენურ ქსელში.
შარდსაწვეთებისათვის რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებს წარმოადგენენ: ზედა ნაწილისათვის
– თირკმლის ლიმფური კვანძები და ფაშვის ლიმფური კვანძები, მენჯის ნაწილისათვის – ქვედა ღრუ
ვენისა და მუცლის აორტაზე მდებარე ლიმფური კვანძები, ხოლო მცირე მენჯის ღრუში ლიმფა
ჩაედინება თეძოს შიგნითა და გარეთა ლიმფურ კვანძებში (nodi lymphoidei iliaci interni et externi).
შარდსაწვეთების ინერვაცია მის მთელს სიგრძეზე მცირე მენჯის ღრუში ხორციელდება
რამოდენიმე წყაროდან. ზემო ნაწილში – ნერვული ტოტებით რომლებიც თირკმლის წნულიდან plexus
renalis გამოდიან. მისი შუა ნაწილი ინერვირდება წელის წნულის ტოტებით და სათესლეს (საკვერცხეს)
სისხლძარღვების ნერვული წნულის საშუალებით plexus sacrales et plexus sprtmarica (ovarica), ხოლო
ქვედა ნაწილი კი ნერვული ტოტებით მდიდრულად მარაგდება - plexsus hypogastricusi-დან. შარდის
ბუშტის სიახლოვეს შარდსაწვეთები გარშემორტყმულია ნერვული ტოტებით შარდის ბუშტის უკანა
წნულიდან, რომლებიც შარდსაწვეთის კედელში სამ მსხვილმარყუჟოვან ქსელს ქმნიან:
ადვენტიციურს, კუნთოვანსა და ლორწოვანს, რომლებიც დაკავშირებულია ერთმანეთთან.
წინამდებარე ჯირკვალი - prostate წარმოადგენს კენტ, ჯირკვლოვან-კუნთოვან ორგანოს,
რომელიც მოთავსებულია მცირე მენჯის ღრუში შარდსასქესო დიაფრაგმასა და შარდის ბუშტის ძირს
შორის. ფორმით მას ამსგავსებენ წაბლს ან წაკვეთილ კონუსს. მას აქვს ძირი (basis prostatae), რომელიც
მიმართულია ზევით და რამდენადმე წინ ჯირკვლის გაფართოებული ნაწილით და ასევე მასზე
აღინიშნება მწვერვალი (apex prostatae), რომელიც წარმოადგენს ჯირკვლის შევიწროვებული ნაწილია
და ეხება შარდსასქესო დიაფრაგმას. წინამდებარე ჯირკვლის შევიწროვებული ნაწილიდან, გაივლის
რა მის სხეულს, გამოდის შარდსადენი (canalis urethralis.).
წინამდებარე ჯირკვლის წინა ზედაპირი მიმართულია სიმფიზისაკენ და ფიქსირებულია
ბოქვენის ძვლებთან წყვილი ბოქვენ-პროსტატის იოგებით (lig. puboprostaticus dexter et sinister),
რომლებიც ბოქვენის ძვლების ძვლისაზრდელადან მიემართება წინამდებარე ჯირკვლის წინა
ზედაპირისაკენ. აქვე ამ მიდამოში მდებარეობს კარგად გამოხატული და ძლიერი ვენური წნული -
plexus venosus vesicoprostatica. წინამდებარე ჯირკვლის უკანა ზედაპირი ეხება სწორი ნაწლავის წინა
ზედაპირს, რომლისგანაც იგი გამოყოფილია მცირე მენჯის ფასციური ტიხრით ანუ - septum
rectovesicale, რომელიც ცნობილია დენონვილეს ფასციის სახელწოდებით. ჯირკვლის უკანა
ზედაპირზე ნათლადაა გამოხატული ვერტიკალურად მდებარე ღარი – ამონაჭდევი - incisura
prostatica, რომელიც ჯირკვალს მარჯვენა და მარცხენა წილებადა ყოფს. ზემოთკენ მიმართული
ჯირკვლის ფუძე მიხორცებულია შარდის ბუშტის ყელთან, ხოლო მის მცირე უბანს ეხება სათესლე
ბუშტუკების ქვედა ნაწილები. წინამდებარე ჯირკვლის შარდის ბუშტის მხრივ ზედაპირზე
შარდსადენის რამდენადმე უკან, მდებარეობს წინამდებარე ჯირკვლის ძაბრი - infundibulum prostatae,
რომლის ძირზეც წინამდებარე ჯირკვალში შედიან მშხეპავი სადინრები. ძაბრსა და შარდსადენს შორის
გამოყოფენ წინამდებარე ჯირკვლის ყელს - isthmus prostatae, რომელიც ზოგჯერ წინ არის მორგვივით
გამოწეული და მორფოლოგთა შორის ცნობილია მესამე – შუა წილის სახელწოდებით - lobus medius,
 704

რომელიც წინამდებარე ჯირკვლის კლინიკურ ანატომიაში განსაკუთრებული დატვირთვის

მატარებელია. ვინაიდან, სწორად იგი განიცდის ცვლილებებს და ჰიპერტროფირდება.
სურათი 802. გახსნილი წინამდებარე ჯირკვალი და სათესლე ბუშტუკები.
1. თესლის გამომტანი სადინრის ამპულა; 2. თესლის გამომტანი სადინარი; 3. სათესლე
ბუშტუკები; 4. გამომყოფი სადინარი; 5. მშხეპავი სადინარი; 6. შარდსადენის პროსტატის ნაწილი; 7.
მამაკაცის საშვილოსნო; 8. სათესლე გორაკი; 9. შარდსადენის თხემი; 10. წინამდებარე
ჯირკვლის ფასციური კაფსულა;
11. შარდსადენის აპკისებური
ნაწილი; 12. წინამდებარე
ჯირკვალი; 13. წინამდებარე
ჯირკვლის ჯირკვლოვანი
პარენქიმა; 14. თესლის გამომტანი
სადინრის შესართავი; 15. თესლის
გამომტანი სადინრის ამპულის
დივერტიკული; 16. თესლის
გამომტანი სადინრის
ადვენტიციური გარსი.
ქვედა მიმართულებით,
მცირე მენჯის ღრუში
წინამდებარე ჯირკვალი
თანდათანობით ვიწროვდება და
სრულდება მწვერვალით (apex
prostatae), რომელიც უშუალოდ
ეხება შარდსასქესო დიაფრაგმას.
წინამდებარე ჯირკვლის სისქეში
ირიბად გაივლის შარდსადენი. მცირე მენჯის ღრუში წინამდებარე ჯირკვალი გახვეულია
შემაერთებელქსოვილოვან კაფსულაში - capsula prostatae რომელიც წარმოადგენს სწორი ნაწლავის
ტიხრის წარმონაქმნს და წარმოადგენს ყველაზე მკვრივ უბანს ჯირკვლის უკან, ხოლო ქვევით მის
ფასციურ საფუძველს წინამდებარე ჯირკვლის შიგნითა მხრიდან ქმნის - lamina profundal, fascia
diaphragmatica.
წინამდებარე ჯირკვლის პარენქიმა შედგება 35-40 კონუსის მაგვარი წილაკისაგან, რომლებიც
ერთად მის სხეულს ქმნიან, რომელიც წინამდებარე ჯირკვლის სეკრეტს გამოიმუშავებს. ყოველი
წილაკი გადადის სადინარში, რომელიც შარდსადენისკენ მიემართება. რადგანაც ფუნქციონირების
პროცესში ჯირკვლის სადინრები ერთიანდებიან მათი საერთო რაოდენობა დაახლოებით 30-ია,
იმავდროულად ყველა ისინი იხსნებიან შარდსადენის პროსტატის ნაწილის ლორწოვან გარსში
სათესლე გორაკის - colliculus seminalis გვერდებზე.
წინამდებარე ჯირკვლის სინტოპია ასეთია: ზევითკენ იგი ეხება შარდის ბუშტსა და სათესლე
ბუშტუკებს, უკან – სწორი ნაწლავის ამპულარულ ნაწილს და მისგან გამოყოფილია დენონვილეს
ფასციით; ქვევით – ჯირკვალი დევს შარდსასქესო დიაფრაგმაზე და წინ ბოქვენის სიმფიზიდან
გამოყოფილია ფაშარი შემაერთებელი ქსოვილით, რომელიც ასევე ვრცელდება შარდის ბუშტის
გვერდით კედლებზეც.
წინამდებარე ჯირკვლის სიდიდე მთლი რიგი ფაქტორებისაგან დამოკიდებულებით – ასაკი,
სხეულის აგებულების ინდივიდუალური თავისებურებები, ფუნქციები – განიცდის მნიშვნელოვან
ცვლილებებს. მისი საშუალო ზომებია: სიგანე – 4.0-4.5 სმ, სიგრძივი – 2.5-3.0 სმ, სისქე ანუ წინა-უკანა
ზომა – 2.0 სანტიმეტრამდე, ხოლო ჯირკვლის წონა დაახლოებით – 20 გრამს შეესაბამება. ჯირკვლის
სისქეში განივი მიმართულებით გაივლიან გლუვი კუნთოვანი ბოჭკოები, რომლებიც შარდსაწვეთის
 705

წინამდებარე ჯირკვლის ნაწილში მნიშვნელოვნად დიდდებიან და კონცენტრაციის შედეგად

წინამდებარე ჯირკვლის კუნთად ყალიბდებიან – m. prostaticus seu m. compressor urethrae, რომელიც
ლეტოს სამკუთხედში არსებულ კუნთთან ერთად მონაწილეობს შარდის ბუშტის შიგნითა უნებლიე
სფინქტერის ფორმირებაში – m. sphincter urethrae internus.
სწორი ნაწლავიდან წინამდებარე ჯირკვალი თითით გამოკვლევისას ავადმყოფის მუხლ-
იდაყვის მდგომარეობაში ყოფნის დროს ისინჯება ჯირკვლის მწვერვალი, რომელიც მდებარეობს
ანალური ხვრელიდან 3 სმ-ს ზემოთ. რამდენადმე უფრო ზევით შესაძლებელია გაისინჯოს ღარი,
რომელიც ჯირკვალს წილებად ყოფს. თითით გასინჯვის შედეგად ექიმს წარმოდგენა ექმნება მისი
წილების, განსაკუთრებით შუა წილის, სიდიდესა და სიმკვრივეზე. პათოლოგიური
მდგომარეობებისას მისი ზედაპირი არათანაბარი და მკვრივია, ზოგჯერ მასში აბსცესის არსებობაც
შესაძლებელია დადგინდეს.
წინამდებარე ჯირკვლის დაავადებებს შორის განსაკუთრებით ხშირად ვითარდება მისი
ჰიპერტროფია, რომელიც ხანშიშესულ ასაკში გვხვდება. მორფოლოგთა თანამედროვე შეხედულებით
აღნიშნული პათოლოგია წარმოადგენს წინამდებარე ჯირკვლის პერიურეთრალური სავალის
ბლასტომატოზურ ჰიპერტროფიას, რის გამოც ჯირკვლის ნივთიერება პერიფერიისკენ
გადანაცვლდება, ამასთან ჯირკვლის პარენქიმა განიცდის ატროფიას, თანდათანობით თხელდება და
ე.წ. „ქირურგიულ კაფსულად“ იქცევა. იმასთან დაკავშირებით თუ რომელი ელემენტი ჭარბობს
გადიდებული ჯირკვლის პარენქიმაში ჯირკვლოვანი, კუნთოვანი თუ შემაერთებელქსოვილოვანი
პათანატომები განარჩევენ ჰიპერტროფიის ადენომატოზურ, მიომატოზურ და ფიბრომატოზურ
ფორმებს, ხოლო პათოლოგიური პროცესის განვითარების მიმართულების მიხედვით კი გამოყოფენ
ჰიპერტროფიის ინტრავეზიკალურ და სუბვეზიკალურ ფორმებს. პირველი საშარდე მილის
დეფორმაციის გამო იწვევს შარდის გამოყოფის მნიშვნელოვან დარღვევებს, ხოლო მეორე კი შეიძლება
შემთხვევით გამოვლინდეს ხანში შესულთა და მოხუცებულთა სექციის დროს.
წინამდებარე ჯირკვლის ფასციური საფარველი მორფოლოგთა აზრით წარმოადგენს
განსაკუთრებით ძლიერ და მსხვილკედლიან კაფსულას, რომელიც ჯირკვალს გარს ერტყმის.
აღნიშნული კაფსულის მცირე მენჯის ღრუს ფასციის ვისცერული ნაწილიდან, გაივლის ჯირკვლის
გვერდებზე და გადადიან შარდის ბუშტის კედლებზე, რის შედეგადაც ზევიდან ხურავენ წინამდებარე
ჯირკვლის სარეცელს. გადადიან რა წინამდებარე ჯირკვლის გვერდით კედლებზე მცირე მენჯის
ორგანოების ფასციური ფურცლები ერწყმიან შარდსასქესო სამკუთხედის ღრმა ფასციას, ხოლო უკანა
მხრიდან წინამდებარე ჯირკვლის კაფსულა გაძლიერებულია დენონვილეს ფასციით, რომელიც
ქვემოთკენ აღწევს შარდსასქესო დიაფრაგმას, ამასთან გარეთა მხარეზე დენონვილეს ფასცია
უერთდება აპონევროზთან, რომელიც ფარავს წინამდებარე ჯირკვლის გვერდით კედლებს ანუ მენჯის
ფასციის განშტოებებს.
წინამდებარე ჯირკვლის სისხლმომარაგებაში მონაწილეობს შარდის ბუშტის ქვედა
არტერიები, შუა ჰემოროიდული არტერიები და შიგნითა სასირცხო არტერიები მისი წინამდებარე
ჯირკვლის ტოტების მეშვეობით. ყველა არტერია, რომელიც მონაწილეობას ღებულობს წინამდებარე
ჯირკვლის სისხლმომარაგებაში, უკავშირდება ერთმანეთს ჯირკვლის სხეულის მიდამოში, ამიტომ
ქირურგიული ჩარევებისას მცირე მენჯის ორგანოებზე, რომელიმე სისხლძარღვის ცენტრალური
გადასკვნა ჰემოსტაზის მიზნით არ არის მიზანშეწონილი და უშედეგოა.
წინამდებარე ჯირკვლის ვენები მონაწილეობენ სასირცხო ვენური წნულის შექმნაში (plexus
venosus pudendalis), რომელიც შედგება მსხვილი ვენებისაგან, რომლებიც მამაკაცებში გარს ეხვევიან
ჯირკვალსა და სათესლე ბუშტუკებს. აღნიშნულ წნულს ერთვის შარდსასქესო დიაფრაგმაში გამავალი
სასქესო ასოს კენტი ვენა - v. dorsalis penis, ამავე წნულში იხსნებიან სათესლე პარკის უკანა ვენები.
დასახელებული ვენური წნული უკავშირდება ჰემოროიდულსა და შარდის ბუშტის ვენურ წნულებს.
გარდა ამისა მრავალი ავტორი აღნიშნავს წინამდებარე ჯირკვლის ვენურ წნულსაც, რომელიც მის
 706

ზემოთ, რამდენადმე გარეთ და უკან მდებარეობს. აღნიშნული ვენური წნულიდან გამოსული

სისხლძარღვები ყველა მხრიდან გარს უვლიან წინამდებარე ჯირკვალს.
წინამდებარე ჯირკვლის ლიმფური გზები ჯირკვლის კედელში იღებენ სათავეს, რითაც მის
გარშემო ლიმფური ძარღვებით მდიდარ ქსელს ქმნიან, რომელიც განსაკუთრებით კარგად ჯირკვლის
ქვედა ზედაპირზეა გამოხატული. ლიმფის გადადენის გზები წინამდებარე ჯირკვლიდან სამი
მიმართულებით მიემართებიან: წინა-გვერდითი – ლიმფური ძარღვები ერთვიან შარდის ბუშტის წინა
ლიმფურ კვანძებს, რომლებსაც წინა ლიმფური ქსელი აკავშირებს; უკანა-გვერდითი - ლიმფური
ძარღვები გაივლიან შარდსაწვეთებისა და თესლის გამომტანი სადინრების სიახლოვეს და
მიემართებიან თეძოს შიგნითა არტერიის გარეთა ზედაპირზე მოთავსებული კვანძებისაკენ, უკანა-
ქვედა – ლიმფური ძარღვები მიემართებიან ქვევით და გარს უვლიან სწორ ნაწლავს, რის შემდგომაც
ერთვიან გავის ლიმფურ კვანძებს.
წინამდებარე ჯირკვლის ინერვაცია ხდება ქვედა ჰიპოგასტრული წნულიდან გამოსული
ნერვული ბოჭკოებით.
თესლის გამომტანი სადინრის მენჯის ნაწილი (pars pelvina ductus deferens) საზარდულის
ღრმა რგოლიდან მენჯის სუბპერიტონულ სართულში ქვევით და უკან მიემართება, გადაუვლის ქვედა
ეპიგასტრულ და თეძოს გარეთა სისხლძარღვებს, დამხურავ ნერვულ-სისხლძარღვოვან კონას, ჭიპის
მედიალურ იოგს და აღწევს შარდის ბუშტის მედიალურ კედელს. აქედან შარდსაწვეთის
მედიალურად გაივლის და შარდის ბუშტის უკანა ზედაპირზე სათესლე ბუშტუკების ზემოთ და
მედიალურად თავსდება. შარდის ბუშტის ფუძის მახლობლად განიერდება და ქმნის ამპულას,
რომელიც ბოლოში კვლავ ვიწროვდება და სათესლე ბუშტუკის სადინართან შეერთებით ქმნის მშხეპავ
სადინარს.
ეს უკანასკნელი წინამდებარე ჯირკვალში გაივლის და შარდსადენის წინამდებარე ნაწილში
სათესლე გორაკის გვერდით იხსნება.
თესლის გამომტან სადინარს სისხლით ამარაგებს - a. ductus deferentis, ხოლო ლიმფური
ძარღვები თეძოს ლიმფურ კვანძებში იხსნება.
სათესლე ბუშტუკები (vesicular seminalis) დივერტიკულებიანი პარკისებრი წარმონაქმნია.
მდებარეობს შარდის ბუშტის ფუძესა და შარდსაწვეთის საბოლოო ნაწილის უკან, თესლის სადინრის
ამპულასა და წინამდებარე ჯირკვალს შორის. უკან სწორი ნაწლავია, რომელიც სათესლე
ბუშტუკისაგან გაყოფილია პერიტონეუმ-შორისის აპონევროზით. სათესლე ბუშტუკის მწვერვალი
დაფარულია პერიტონეუმით.
ქვევით, წინამდებარე ჯირკვლის ფუძესთან სათესლე ბუშტუკი გადადის საწრეტ სადინარში -
ductus excretorius, რომელიც თესლის გამომტან სადინართან შეერთებით ქმნის მშხეპავ სადინარს.
სათესლე ბუშტუკები წინამდებარე ჯირკვალთან ერთად შეიძლება სწორი ნაწლავიდან
თითით გაისინჯოს.
სათესლე ბუშტუკებს სისხლით ამარაგებს შარდის ბუშტის ქვედა და სწორი ნაწლავის შუა
არტერიები. ვენები ერთვიან შარდის ბუშტისა და სასირცხო წნულებს, ლიმფური ძარღვები – თეძოს
ლიმფურ კვანძებს.
ინერვაცია – წინამდებარე ჯირკვლისა და თესლის გამომტანი სადინრის წნულებით.

ქალის მცირე მენჯის ღრუს შემადგენლობა

ქალის მცირე მენჯი მამაკაცის მცირე მენჯისაგან მკვეთრად განსხვავდება, როგორც მასში
მოთავსებული ორგანოებით, ასევე მისი აგებულებით. სათესლე ბუშტუკებისა და თესლის გამომტანი
სადინრების ნაცვლად ქალის მცირე მენჯის ღრუში სწორ ნაწლავსა და შარდის ბუშტს შორის
მდებარეობს საშვილოსნო, რომლის გვერდებზეც მისი დანამატები – საშვილოსნოს მილები (ფალოპის