II.

Hành động ý chí

2.1. Khái niệm hành động ý chí
Các phẩm chất ý chí của con người được thể hiện trong các hành động, cử
chỉ nhằm thực hiện một mục đích đã đề ra. Những hành động có ý thức, có chủ
tâm, được điều chỉnh bởi ý chí được gọi là hành động có ý chí. Hành động ý chí là
hành động được hướng vào những mục đích đã định mà việc đạt tới chúng đòi hỏi
phải có sự khắc phục khó khăn, trở ngại, do đó phải có sự hoạt động tích cực của
tư duy và sự nỗ lực của ý chí.
Hành động ý chí có đặc điểm sau:
- Hành động ý chí chỉ xuất hiện khi gặp khó khăn, trở ngại nghĩa là khi
thực hiện hành động mà gặp trở ngại nào đó thì ý chí mới xuất hiện để
điều chỉnh hành động đó. Vì vậy ý chí là sự phản ánh hiện thực khách
quan.
- Nguồn gốc kích thích ý chí không trực tiếp quyết định hành động bằng
cường độ vật lý mà thông qua cơ chế động cơ hóa hành động, trong đó
chủ thể nhận thức ý nghĩa của kích thích để từ đó quyết định có hành
động hay không.
- Hành động ý chí có tính mục đích rõ ràng và chứa đựng nội dung đạo
đức.
- Hành động ý chí bao giờ cũng có sự lựa chọn phương tiện và biện pháp
tiến hành.
- Hành động ý thức luôn có sự điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra của ý thức,
luôn có sự nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện đến cùng các mục đích
đã đề ra.
2.2. Phân loại hành động ý chí
Căn cứ vào sự tham gia đầy đủ hay không đầy đủ của các đặc tính sau đây
để phân loại hành động ý chí:
Có mục đích đề ra từ trước một cách có ý thức.
Có sự lựa chọn phương tiện, biện pháp để thực hiện mục đích.
Có sự theo dõi, kiểm tra, điều khiển và điều chỉnh sự nỗ lực để khắc phục
khó khăn, trở ngại bên ngoài hay bên trong.
 Trong quá trình thực hiện mục đích, hành động ý chí thường được chia ra
thành ba loại:
- Hành động ý chí đơn giản: là những hành động có mục đích rõ ràng. Loại
hành động này còn được gọi là hành động có chủ định, hay hành động tự
ý.
- Hành động ý chí cấp bách: là hành động xảy ra trong một thời gian rất
ngắn, đòi hỏi phải có sự quyết định và thực hiện quyết định trong chớp
nhoáng. Trong hành động này có cả ba đặc điểm trên nhưng chúng hòa
nhập vào nhau, không thể hiện rõ ràng.
- Hành động ý chí phức tạp: là hành động ý chí điển hình trong đó ba đặc
điểm trên được thể hiện một cách đầy đủ, rõ ràng. Ý chí của con người
được bộc lộ một cách đầy đủ trong loại hành động này.
2.3. Cấu trúc của một hành động ý chí điển hình
Bất cứ một hành động ý chí điển hình nào cũng gồm các giai đoạn sau:
- Giai đoạn chuẩn bị: Giai đoạn này gồm các khâu:
+ Xác định mục đích, hình thành động cơ. Trong giai đoạn này có sự đấu
tranh giữa các động cơ để chọn lấy một mục đích, một động cơ nổi bật nhất.
Việc đấu tranh giữa các động cơ còn diễn ra trong suốt quá trình hoạt động.
+ Thu thập và xử lý các thông tin có liên quan đến mục đích của hành động
đã được xác định. Xác định các điều kiện các phương tiện, các biện pháp để
thực hiện hành động.
+ Lập kế hoạch để hành động. Để đạt được một mục đích nhất định nào đó,
có thể có nhiều con đường. Mỗi con đường có thể có những ưu điểm và
nhược điểm, thuận lợi và khó khăn nhất định. Tùy theo nội dung của mục
đích hành động và những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể mà chủ thể lựa chọn
con đường, phương tiện và biện pháp hành động phù hợp.
+ Quyết định hành động. Có nghĩa là dừng lại ở một mục đích và những
phương pháp, phương tiện tiến hành hoạt động nhất định, được thực hiện theo một
kế hoạch nhất định.
- Giai đoạn thực hiện
Sau khi đã quyết định, nghĩa là sau khi giai đoạn chuẩn bị kết thúc, tiếp đến
là giai đoạn thực hiện hành động, đây là giai đoạn khó khăn và phức tạp hơn
nhiều. Những khó khăn chủ quan bên trong đòi hỏi chủ thể phải có sự nỗ lực
ý chí để vượt qua
Trong hoạt động thực hiện hành động, nhiều khi cũng nảy sinh những khó
khăn từ bên ngoài đưa đến: có thể là dư luận xã hội, tập thể, bạn bè không
ủng hộ, điều kiện tự nhiên không phù hợp với mục đích đã định, không có
nỗ lực ý chí, chắc chắn con người không thể vượt qua những khó khăn này.