Professional Documents
Culture Documents
გაერთიანებული
გაერთიანებული
ეროვნული ეკონომიკის ზრდა - არსებობს უამრავი ბერკეტი, რომლითაც სახელმწიფო ხელს უწყობს
ეროვნული ეკონომიკის ზრდას. მაგ: პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა მიმზიდველი
საგადასახადო გარემოს შექმნის გზით.
სრული დასაქმების მიღწევა - ბუნებრივი უმუშევრობის დონემდე უმუშევართა მაჩვენებლის დაყვანა.
სრული დასაქმების მიღწევა პრაქტიკულად შეუძლებელია.
სტაბილური ფასები - ძირითადად ესაა ეროვნული ბანკის ფუნქცია შეინარჩუნოს ფასების სტაბილიზაცია.
ეკონომიკური თავისუფლების უზრუნველყოფა - აქ საუბარია საკუთრების უფლების დაცვაზე, სხვა
დემოკრატიული უფლებების დაცვის ხარისხის გაუმჯობესება.
ეროვნული შემოსავლის შეძლებისდაგვარად სამართლიანად გადანაწილება - როგორც ვიცით
შემოსავალი ნაწილდება წარმოების ფაქტორების მესაკუთრეებზე. მაგრამ არსებობენ ისეთი ადამიანები
(მაგ: შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები), რომლებსაც არ გააჩნიათ წარმოების ფაქტორები და
შესაბამისად არ არიან ჩართულნი შრომაში. ამ შემთხვევაში ბაზრის საქმიანობაში ერევა სახელმწიფო,
რომელიც ეროვნულ შემოსავალს გადაანაწილებს წარმოების ფაქტორებსა და შეზღუდული
შესაძლებლობის მქონე პირებს შორის.
საგარეო სავაჭრო ბალანსის გაწონასწორება - სახელმწიფოს შეუძლია სხვადასხვა გზებით განავითაროს
საგარეო ვაჭრობა. მაგ: ხელი შეუწყოს იმპორტის ან ექსპორტის გაზრდას. მთლიანობაში იზრდება
ეროვნული შემოსავალი
თითოეულ ამ სტადიან ადრე თუ გვიან ყველა ქვეყანა გადის. აქედან გამომდინარე , როდესაც ეკონომიკური
პოლიტიკის დაგეგმვას და განსაზღვრას ცდილობს სახელმწიფო პირველ რიგში ყურადღება ექცევა ეკონომიკის
განვითარების ბუნებრივ ხასიათს ანუ სტადიას.
ზოგადი ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის საგანია მთლიანად ეკონომიკაში მის ყველა სფეროში ერთობლივად
მნიშვნელოვანი მოვლენები - მაკროეკონომიკური მოვლენები. ხოლო სპეციფიკური ეკონომიკური პოლიტიკა კი
იკველვს ცალკეულ, სექტორულ ან დარგობრივი მნიშვნელობის ეკონომიკურ მოვლენებს - მიკროეკონომიკურ
პრობლემებს.
ეკონომიკური პოლიტიკა კლასიფიცირდება მიზნობრიობის მიხედვით- ანუ რა მიზანს ემსახურება. მაგ; საგარეო
ეკონომიკური პოლიტიკა ტარდება , იმისთვის რომ სავაჭრო მდგომარეობა გაუმჯობესდეს.
ცნობილია 5 ძირითადი მეთოდი, რომელსაც შეუძლია აირჩიოს სახელმწიფომ მის მიერ წინასწარ დასახული
ეკონომიკური მიზნის მისაღწევად.
სამართლებრივი
ადმინისტრაციული
ეკონომიკური
პირდაპირი
ირიბი
პირდაპირი რეგულირება- ეს არის ისეთი ღონისძიებების გატარება სახლმწიფოს მხრიდან, როგორიც უშუალოდ
ზემოქმედებს ფირმის ქცევაზე. მაგ; საგადასახაო პოლიტიკის გატარება.
ირიბი რეგულირება- ეს არის სახელმწიფოს მხრიდან ისეთი ღონისძიებების გატარება, რომლითაც სახელმწიფო
ერთგვარად ქმნის იმის წინაპირობას, რომ ფირმებმა ამ პოლიტიკის შედეგად თვითონ აირჩიონ ის გზა და
ვარიანტი, რომელიც საბოლოო ჯამში მოემსახურება , იმას რაც ჩაიფიქრა სახელმწიფომ.
ეკონომიკური წესრიგი იგივეა რაც ეკონომიკური სისტემა, ეკონომიკური ინფორმაცია. ეკონომიკურ წესრიგს
უწოდებენ ფირმას, მომხმარებელსა და სახელმწიფოს შორის არსებულ
სახელმწიფო პოლიტიკის არარაციონალურ ხასიათში იგულისხმება ის, რომ ნებისმიერი სახელმწიფოს მიერ
წარმოებული ეკონომიკური პოლიტიკა არასდროს გამოირჩევა რაღაც რაციონალურობით.
ვიდრე სახელმწიფო განსაზღვრავს ეკონომიკურ პოლიტიკას, მან უნდა მოაგროვოს ინფორმაცია იმის შესახებ,
თუ რა მდგომარეობაშია ქვეყნის ეკონომიკა. ამ ინფორმაციას აგროვებს და ამუშავებს სტატისტიკის ორგანო.
შემდეგ ადგენენ განსაზღვრავენ დიაგნოზს თუ რა არის საჭირო ეკონომიკური სისტემის სტიმულირებისათვის
და სადაა პრობლემა. ასევე ადგენენ ამ პრობლემების გამომწვევ მიზეზებს. ამ ყველაფრის შეჯამების შემდეგ უკვე
ადგენენ განვითარების პროგრამას, ანუ როგორ შეიძლება განვითარდეს ქვეყნის ეკონომიკა. წყვეტენ რა
ღონისძიებების გატარებაა საჭირო ან საერთოდ არის თუ არა საჭირო რაიმე კონკრეტული ღონისძიების
გატარება. ამის შემდეგ უკვე ხდება ეკონომიკური განვითარების პროგრამის დასახვა. ამ პროგრამას განიხილავს
და ამტკიცებს მთავრობა მინისტრთა კაბინეტის სხდომებზე. ხოლო როცა დაამტკიცებენ პროგრამას, შემდეგ უკვე
ხდება მის მოქმედებაში მოყვანა, ამოქმედება.
ლექცია 2. კონკურენციის პოლიტიკა
კონკურენცია ესაა ეკონომიკური (ან არაეკონომიკურ) სუბიექტებს შორის პაექრობა შეზღუდული რესურსების
დასაუფლებლად.
კონკურენციის დონის მიხედვით ეკონომიკური ბაზრები იყოფა 4 ტიპის ბაზრებად (ბაზრის 4 სტრუქტურა):
სრულყოფილი კონკურენციის ბაზარი - ესაა ბაზარი, სადაც არის მრავალი მყიდველი და გამყიდველი და ყველა
მათგანს გააჩნია ერთი და იგივე ტიპის საქონელი.
მონოპოლისტური კონკურენციის ბაზარი - ესაა ისეთი ბაზარი, სადაც მრავალი მყიდველი და გამყიდველია და
მათი საქონელი დიფერენცირებულია, ანუ ერთმანეთისგან განსხვავებული საქონელია.
ოლიგოპოლიური ბაზარი - ბაზარს განაგებს რამდენიმე მსხვილი მეწარმე, სადაც კონკურენციის დონე ძალიან
დაბალია და მეწარმეები ფასებს აწესებენ მათი შეხედულებისამებრ.
ინოვაციური ფუნქცია - ესაა კონკურენციის უნარი, უზრუნველყოს ახალი პროდუქციის წარმოება; აამაღლოს
პროდუქციის ხარისხი; დანერგოს ახალი მეცნიერულ-ტექნოლოგიური მიღწევები, საშუალებები.
საკონტროლო ფუნქცია - ესაა კონკურენციის უნარი, ხელი შეუშალოს მონოპოლიების შექმნას, მათ წარმოქმნა-
განვითარებას.
მოთხოვნის მრუდზე თითოეული წერტილი გვიჩვენებს თუ რისი გადხდის საშუალება აქვს მომხმარებელს.
მაგ; ლუკოილმა დაწყო ნაკლები ბენზინის წარმოება, ამან კი შეამცირა მთლიანი დანაზოგი, რომელიც
გვრჩებოდა, როცა ფასი წონასწორული იყო, ვიდრე ჩაერეოდა მონოპოლიური პოლიტიკა, მონოპოლიის ჩარევით
დანაზოგი გახდა N+A+B, ის დანაზოგი, რაც ადრე იყო, საერთოდ დაიკარგა, ფასის გაზრდის კვალობაზე.
მეორე არგუმენტი მონოპოლიის უარყოფითი მხარიდ შესახებ არის, ისრომ ზოგადად მონოპოლია არის
ნაკლებ ეფექტიანი. არამონოპოლისტ ფირმას მაღალი კონკურენტული გარემო აიძულებს გამუდმებით
პროდუქციის ხარისხზე და კონკურენტებთან შედარებით დაბალი ფასებს დააწესებს. ამისთის ის იძულებულია,
მოახდინოს არსებული ხარჯების ოპტიმზაცია, ანუ იზრუნოს ხარჯების ნანაკლებად გაწევაზე, ანუ
არამონოპოლისტური ფირმა რაციონალურად ეწევა რესურსების ხარჯვას,განსხვავებით მონოპოლისტური
ფირმისგან.
მონოპოლიზმის პრობლემას ბაზარი საკუთარი ძალებით ვერ წყვეტს. პირიქით ხელს უწობს . ეს ფუნქცია კი
უნდა იტვირთოს მან, ვისაც აქვს, მასთან გამკლავების ძალა, ასეთი კი არის სახლმწიფო.
ბაზარი იმიტომ არის მონოპოლიზმისკენ მიდრეკილი, რომ ნებისმიერი ფირმა ცდილობს, ნებისმიერი ხერხით
ბაზრის, რაც შეიძლება მეტ წილს დაეუფლოს, მსხვილ ფირმებს ეს უკეთ გასდით, რადგან მათ უპირატესობა
აქვთ ყველაფერში, მაგ: კაპიტალის მოზიდვის სიმარტივე,მასშტაბიდან უკუგების ეფექტი, ანუ მსხვილი
ფირმა ,როდესაც ბევრ პარტიას უშვებს, მას საშუალება აქვს ეკონომიის გაკეთებისა, დაბალი ღირებულების
დაწესების უნარიანობას ატარებს, კონტრაგენგების მაღალი ნდობა.
ამის შედეგად, მსხვილი ფირმა უფრო იფართოებს საბაზრო არეალს,რაც ნიშნავს იმას, რომ ზოგიერთ ფირმას
უწევს ბაზრიდან გასვლა, ამას უწოდებენ ხელოვნურ მონოპოლიურ პროცესს.
კორპორაცია
კონცერნი
კონსორციუმი
კარტელი
სინდიკატი
ტრასტი
ჰოლდინგი
ასევე გვხვდება ბუნებრივი მონოპოლიები,ეს ზოგადად დადებით მოვლენადაც მიიჩნევა კიდეც, რადგან
ბუნებრიბ მონოპოლიას შერაცხავენ იმ შემთხვევაში, როდესაც ბაზარზე უფრო ეფექტიანია ერთი მსხვილი
ფირმის მოღვაწეობა, ვიდრე ბევრი საშუალო ან მცირე ზომის ფირმებისა.
კორპორაცია ეს არის მსხვილი მონოპოლიური გაერთიანება - ერთი პროფილის მქონე სააქციო საზოგადოებებად
გაერთიანებული, ან ერთი პროფილის და განსხვავებული სპეციფიკის ფირმის გაერთიანება.
კონსორციუმი ეს არის გარკვეული იურიდიული პირის გარეშე დროებითი გაერთიანება, რაიმე მსხვილი
პროექტის განსახორციელებლად.
ტრასტი არის ნდობით აღურვილი ორგანიზაცია, რომელიც განაგებს მისთვის სამართავად გადაცემულ ფირმებს.
ჰოლდინგი არის ერთი სათაო კომპანიის განკარგულებაში არსებული ბევრი სხვადასხვა კომპანიის ეკონომიკური
საქმიანობა.
ფირმის უპირატესობა ბაზრზე დამოკიდებულია იმაზე თუ როგორ არის ბაზარზე წარმოდგენილი სხვა ფირმების
მიერ წარმოებული პროდუქცია, ანუ როგორია ფირმის გაყიდვების წილი მსგავსი საქონლის გაყიდვების
მოცულობაში,ანუ გამოშვებული პროდუქციის წილი მთელ ბაზარზე აჩვენებს მოცემული ფირმის ძალაუფლების
ხარისხის დონეს.
როგორ ატარებს სახელმწიფო კონკურენციის პოლიტიკას- პოლიტიკის სტრუქტურული და ფუნქციური
მიმარტულებები.
ჩვენტან ონკურენციას იცავს ,, კონკურენციის შესახებ კანონი’’ ამ კანონის მიხედვით, ჩვენს ბაზარზე
დომინანტად მიიჩნევა ფირმა თუ მას შესაბამისი ბაზრის 40% უკავია.
არა უმეტეს 3 ეკონომიკური აგენტიმიიცნევა დომინატად თუ მათი ერთობლივი წილი ბაზარზე 50%ს აღემატება .
დომინანტი საწარმოები საახელმწიფოს ყავს განსაკუტრებული მეთვალყურეობის ქვეშ, იწყებს მის კონტროლს.
იმ შემთხვევაში თუ ისინი ფასების გაზრდას დააპირებენ, მათ უნდა წარადგინონ შესაბამისი დეკლარაცია
ანტიმონოპოლიურ სამსახურში. დეკლარაციის შესწავლის შემდეგ, ამ სამსახურმა შეიძლება აუკრძალოს
კონკრეტული მოქმედების გატარება.
რაც შეეხება უკვე შექმნილ მონოპოლიებს, კონკურენციის გაცვლის სააგანტოს ანუ ანტიმონოპოლიური
სააგენტოს აქვს სრული უფლება დაშალოს მონოპოლიები.
2005 დან 2013 წლამდე საქართველოში ანტიმონოპოლიური სამსახური არ არსებობდა. 2014 წელს შექმნეს
კონკურენციის სააგენტო, თუმცა ამ უწყების მიერ გაწეული სამუშაო ჩაეტია წლიური ანგარიშის მხოლოდ 6
გვერდზე.
საფინანსო ბაზარზე 93% არის საბანკო სექტორის წილი. საფინანსო ბაზრია: დაზღვევა, საფონდო ბირჟები, ბანკი
და ა.შ. ხოლო საბანკო სივრცის 70%-ს ფლობს საქართველოს ბანკი და თიბისი ბანკი. ასევე ლიბერთი ბანკი
რომელიც 10 %-ს ფლობს. აქედან გამომდინარე ბანკები დომინირებენ საფინანსო ბაზარზე.
ფარმაცევტულ ბაზარზე დომინირებენ ავერსი და პსპ. ავერსს უკავია 24% და პსპ-ს 23%.
როდესაც ფულის ერთეული რაღაცაზე იხარჯება, ან რაღაცის სანაცვლოდ უბრალოდ მიიღება (მაგ: შრომის
სანაცვლოდ ხელფასის სახით), ეს არის უბრალოდ ფული. მაგრამ როგორც კი ხდება ამ ფულის აღრიცხვა,
დაგეგმვა, განაწილება სხვადასხვა საჭიროებებისათვის, ეს უკვე ფინანსებია.
სახელმწიფო ფინანსები - ესაა ფულადი ურთიერთობების ორგანიზების ფორმა, რომლის ერთ-ერთი მონაწილე
ამა თუ იმ ფორმით სახელმწიფოა.
საგადასახადო პოლიტიკა
ხარჯების პოლიტიკა საბიუჯეტო-საგადასახადო პოლიტიკა
სახელმწიფო ვალის პოლიტიკა
ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა
სოციალური პოლიტიკა
საინვესტიციო პოლიტიკა
ფისკალური მიზნები
ეკონომიკური მიზნები
სოციალური მიზნები
ეკოლოგიური მიზნები
საერთაშორისო მიზნები
საერთაშორისო მიზნები - აქ იგულისხმება ორმაგი დაბეგვრის პრაქტიკის თავიდან აცილება (თუ ერთ ქვეყანაში
ადამიანის შემოსავალი დაიბეგრა, მეორეჯერ ის ადამიანი ამავე ტიპის შემოსავლებიდან არ იყოს დაბეგრილი
ხელახლა, ეს იმისთვის რომ მას დარჩეს ეკონომიკური მოღვაწეობის სტიმული). ასევე საბაჟო დაბეგვრის
ჰარმონიზაცია ქვეყნებს შორის.
ეს მოდელი გამოიყენება მაშინ, როცა ეკონომიკა განიცდის რეცესიას,როცა ხდება ეკნომიკის ვარდნა, ამ
ფორმით მცირდება წარმოებაზე საგადასახადო წნეხი,ეს კი მათგანვითარების სტიმულს აძლევს.
არაპირდაპირი ანუ ირიბი გადასახადი ამოიღება პროდუქციის ფასზე დანამატის გზით , მაგ; თამბაქოს
გადასახადი- ანუ აქციზი, ამ გადასახადს სახელმწიფო ამოიღებს მწარმოებლის მეშვეობით. მწარმოებელი ამ
გადასახადს უმატებს თამბაქოს ფასს და თავისმხრივ იბრუნებს ამ თანხას თამბაქოს მომხმარებლებისგან .
გამოდის ისე, რომ გადასახადის გადამხდელი არის მომხმარებელი , ოღონდ ეს გადასახადი ანუ აქციზით
გადასახადი,რომელიც დააკისრა არაპირდაპირი გზით სახელმწიფო მწარმოებლის მეშვეობით იქნა
ამოღებული მომხმარებლისგან და გადაცემული სახელმწიფოსთვის.თვითონ მწარმოებელი ამ გადასახადის
ამოღების შუამავლის როლს გადასახადთან შეხება არ აქვს.
სახელმწიფო თავისი ეკონომიკური მიზნებიდან არეგულირებსამ ორი გადასახადის თანაფარდობას. მაგ;
ეკონომიკის ვარდნის დროს,როდესაც რეცესიაა, ჯობია საგადასახადო ტვირთის შემსუბუქება
ფირმებისთვის,ანუ შემცირდეს პირდაპირი გადასახადები,ამის კომპენსირება ირიბი გადასახადის გარდით
შეიძლება.
მიზნობრივი ხარჯები- თვითონ ამ უწყების მიერ გასაწევი ხარჯის კონკრეტული დანიშნულება, ანუ ხარჯი,
რომელიც გარკვეული კონკრეტული პროგრამის შესასრულებლად არის საჭირო, ამა თუ იმსამინისტროში.
1. ასიგნებები
2. სუბვენცია
3. სუბსიდია
4. დოტაცია
5. დაკრედიტება
1. დაგეგმვის პროცესი
2. მიზნობრიობის პრინციპი
3. კანონთან შესაბამისობის პრინციპი
4. სახსრების დაბრუნებლობის პრინციპი
დაგეგმვის პრინციპი- თანხები უნდა იგეგმებოდეს წინასწარ, თანაც დასაბუთებულად. ხარჯები უნდა
შეესაბამებოდეს სახელმწიფო შემოსავლებს.
მიზნობრიობის პრინციპი- უნდა დაიხარჯოს ფული იმაზე, რაზეც გაიწერა წინასწარ, ამ გეგმიდან გადახრა
შესაძლებელია მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევებში.
სახსრების დაუბრუნებლობის პრინციპი- ხარჯვისას ნებისმიერი უწყება უნდა ესწრაფვოდეს იმას, რომ
სახსრები სრულად იქნეს ათვისებული.
1. სოციალური
2. საგარეო-ეკონომიკური
3. ეკონომიკური
4. სამხედრო
5. სახელმწიფო მართვის
6. სახელმწიფო ვალის მიმართულება
როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე ქვეყნის გარეთ,უცხო ქვეყნის მთავრობები, უცხოური ბანკები, საერთაშორისო
ორგანიზაციები, სავალუტო ფონდები და ა.შ.
ზოგადად აღიარებულია, რომ თუ ქვეყნის წლიური მშპ-ს 50-60% ს აღემატება ნასესხები ვალის მოცულობა ,
ეს საფრთხეს წარმოადგენს ქვეყნისთვის ასევე ვალი არ უნდა აღემატებოდეს ექსპორტის 270%-ს.
ვალის მომსახურებისთვის გადახდის პროცენტი ტოვებს ქვენის ფარგლებს, გადის უცხოეთში. გარდა ამისა,
საგარეო ვალის ზრდა უფრო დამოკიდებულს ხდის ქვეანას პოლიტიკური და ეკონომიკური თვალსაზრისით,
იმაზე ვისგანაც იღებს ვალს.
დადებითი კი ის არის, რომ ძალიან მაღალი მწარმოებლური ხასიათი აქვს, ის ეკონომიკას მეტად
ასტიმულირებს.
უარყოფითი კი ის არის, რომ შიდა ვალის აღებით სახელმწიფო კერძო სექტორს უმცირებს ფინანასურ
საშუალებებს, სახელმწიფო ვალის აღება შიგნით, ამ ვალის გამოყენება შეეძლო კერძო სექტორს, მას რომ არ აეღო.
ვალი კარგია, თუ ის ზრდის დამატებულ ღირებულებას ,თუ კი ის ხელს უწყობს რაიმე ღირებულების
შექმნას და არა იხარჯება უბრალოდ მოხმარებაზე.
ვალი უნდა დაბრუნდეს, ვალის სტრუქტურის ოპტიმალურობის პრინციპი, რაც გულისხმობს რომ ვალის
მოცულობა უნდა იყოს გონივრული. ვალი უნდა იყოს გამჭვირვალე.
ვალის რეფინანსირების მეთოდი- თუ სახელმწიფოს აქვს ადრე აღებული ვალი, ამ ვალის მომსახურების
პროცენტის ჩამოწერა როცა ხდება ახალი ,ახალი ხელშეკრულების გაფორმების ხარჯზე ამას უწოდებენ
რეფინაანსირებას.
ვალის კონვერსია- არის სახელმწიფოს მიერ აღებულ ვალზე პროცენტის შემცირების მეთოდი.
კონსოლიდაციის მეთოდი
ვერიფიკაციის მეთოდი
თემა 4. ფულადი პოლიტიკა
ფულის განმარტება: ფული ესაა საქონელ-მომსახურების ღირებულების ანაზღაურების, ამ ღირებულების
გაზომვის და შენახვის საშუალება. ანუ ფული ესაა განსაკუთრებული საქონელი. მსოფლიოში რა სახის
საქონელიც არსებობს, ამათი საყოველთაო ექვივალენტია.
ფულის ფუნქციები:
ღირებულების გაზომვის ფუნქცია - საქონლის ფულით შეფასება საშუალებას გვაძლევს გავერკვეთ თუ რომელ
საქონელს რა ფარდობითი ღირებულება გააჩნია.
მიმოქცევის ფუნქცია - ეს გულისხმობს, რომ ფული ხელს უწყობს საქონელ-მომსახურების გაცვლას, ანუ
ერთმანეთში მიმოქცევას. მიმოქცევის ფუნქციის საშუალებით ჩვენ ვიღებთ იმ საქონელს, რომელიც გვჭირდება.
კაცობრიობა სანამ თანამედროვე ფულად სისტემაზე გადავიდოდა, ითვლებოდა, რომ ქვეყანაში იმდენი ფული
უნდა ყოფილიყო, ანუ სახელმწიფოს იმდენი კუპიურა უნდა დაებეჭდა, რამდენი ოქრო და ვერცხლიც ექნებოდა
ხაზინაში. ასეთ ფულად სისტემას უწოდებდნენ ოქროს სტანდარტს. ოქროს სტანდარტის დროს ფული მიბმული
იყო ოქროზე.
როდესაც ეკონომიკა ინდუზტრიალიზაციის ხანაში შევიდა, მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ოქროს სტანდარტს
აღმოაჩნდა ისეთი თვისება, რაც ეკონომიკის განვითარებას უშლიდა ხელს. ერთის მხრივ სწრაფი ტემპებით
იზრდებოდა წარმოება და ეს მზარდი წარმოება სულ უფრო და უფრო ისაკლისებდა ფულს. იმიტომ რომ
სახელმწიფო ვერ ასწრებდა ამ ფულის გამოშვებული ოდენობით ოქროს მობილიზებას და საცავებში
აკუმულირებას. ვერ ხერხდებოდა ამ პროდუქციის გასაღება. ანუ ოქროს სტანდარტი იწვევდა ფულის
დეფიციტს. საზოგადოების ხელში არ იყო ფული, რომ შეძლებოდათ შეეძინათ მათთვის საჭირო პროდუქტი,
მაშინ როდესაც პროდუქცია ხელმისაწვდომი იყო. საბოლოოდ, ოქროს სტანდარტი არ იძლეოდა იმის
საშუალებას, რომ სახელმწიფოს საჭირო დროს გაეტარებინა მასტიმულირებელი ფულადი პოლიტიკა, ანუ
მიმოქცევაში საჭირო ან საჭიროზე ცოტა მეტი ფულის გაშვებით წაეხალისებინათ წარმოება.
თანამედროვე ფულადი სისტემა ნიშნავს იმას, რომ ფული მიბმულია საქონელზე. სახელმწიფო ვალდებულია
იმდენი ფულის არსებობა უზრუნველყოს ბაზარზე, რამდენი საქონელიც იწარმოება. როგორც კი ფული
დამოკიდებული გახდა საქონელ-მომსახურებაზე, ამ საქონლის შესაძენად და საწარმოებლად ფულზე
მოთხოვნასა და მიწოდებას შორის გაჩნდა ქრონიკული დისბალანსი. ანუ ფული ყოველთვის საჭიროზე მეტი იყო
ან საჭიროზე ნაკლები. ფულის მიმოქცევაში გაშვება ფეხს ვერ უბამდა საქონლის წარმოების მოცულობას.
თანამედროვე ფულად სისტემაზე გადასვლამ ანუ ფულის საქონელზე მიბმამ გამოიწვია ფულის უკმარისობა და
ასევე იმის საჭიროება, რომ ფულზე გამუდმებით ყოფილიყო სახელმწიფოს მხრიდან ზემოქმედება.
დაუშვებელია ფულის სრული კონტროლის უფლების გადაცემა იმ ორგანოსათვის, რომელმაც შესაძლოა ეს
თავის სასარგებლოდ გამოიყენოს. ეს ფუნქცია მინიჭებული აქვს ეროვნულ ბანკს. სწორედ ეროვნული ბანკის
ძირითადი მიზანი და ამოცანაა ფულის მიმოქცევაზე ზედამხედველობა, მისი გაუფასურების თავიდან აცილება,
ინფლაციისა და დეფლაციის კონტროლი.
ფულადი მასის გაზომვის მიზნით ეროვნული ბანკი იყენებს ფულის აგრეგატებს. ფულადი აგრეგატები ესაა
ფულის მასის მაჩვენებლები, რომლითაც ხდება ფულის გაანგარიშება, მისი ინდექსაცია. ფულის აგრეგატები
შემადგენლობის მიხედვით სხვადასხვანაირია, ამიტომ მათ ყოფენ შემდეგ კატეგორიებად: M 1 (ესაა ნამდვილი
ფული); M2; M3 და ა.შ.
M1 ესაა მაჩვენებელი, რომელიც ასახავს მიმოქცევაში არსებული ფაქტობრივი ფულის მოცულობას. ანუ
რამდენია ნაღდი ფული, ქაღალდის ბანკნოტები, ლითონის მონეტები. M1 მოიცავს ერთის მხრივ ნაღდ ფულს,
ხოლო მეორეს მხრივ იმ სახსრებს, რომელთა გადაქცევა ნაღდ ფულად ადვილია. ეროვნული ბანკი იმისათვის
რომ გაიგოს რამდენი ფული სჭირდება ეკონომიკას, ერთ ერთ ასეთ მაჩვენებლად იყენებს M1 აგრეგატს.
M3 აგრეგატი ცნობილია როგორც ფართო ფული. მოიცავს M 1-ს და ასევე M2 + კომერციულ ბანკებში უცხოურ
ვალუტაში განთავსებული ანაბრები.
როგორც კი იზრდება ფულის პარამეტრები, კერძოდ, M1 M2 M3 და ა.შ., მით უფრო მცირდება ფულადი
აგრეგატების ლიკვიდურობა. რაც უფრო მაღალია ფულადი აგრეგატი, მით უფრო შემოსავლიანია ის
მესაკუთრესათვის.
ფული მიმოქცევაში უნდა იყოს იმდენი, რამდენიც საჭიროა გარიგებების შესრულებისათვის. რაც უფრო მეტი
გარიგება შედგება, რაც უფრო მეტი იქნება გარიგებების ფასები, მით უფრო მეტი ფული იქნება საჭირო
ეკონომიკისათვის და პირიქით. ამასთან გასათვალისწინებელია ფულის სიჩქარე, ანუ ის ფაქტორი, რომ ფულის
ერთი და იგივე ერთეული გარკვეული პერიოდის განმავლობაში შეიძლება ემსახურებოდეს რამდენიმე
გარიგებას.
ფიშერის გაცვლის განტოლება (MV=PY, საიდანაც M=PY/V) მიმოქცევაში ფულის გაანგარიშების ერთ-ერთი
ფორმულაა.
MV=PY
V - სიჩქარეა
უტოლობა შეიძლება გამოიწვიოს იმან, რომ ეროვნული ბანკი ახორციელებს გარკვეულ მანიპულაციებს.
მაგალითად შეამცირებს საპროცენტო განაკვეთს. საპროცენტო განაკვეთის შემცირება ნიშნავს იმას, რომ
მოსახლეობისაათვის ფული უფრო ხელმისაწვდომი გახადოს. გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს უტოლობა
თავისით აღმოიფხვრება, რადგანაც გაზრდილ ერთობლივ მოთხოვნას (ერთობლივი მოთხოვნის გაზრდა
გამოიწვია ფულის მასის ზრდამ საზოგადოებაში) აუცილებლად მოყვება ფასების ზრდა. როგორც კი გაიზრდება
ფულის მასა, გაიზრდება ფასებიც.
თუ M ¿PY/V, ეს ნიშნავს, რომ ეკონომიკას არ ყოფნის ფულადი სახსრები, გამყიდველები ვერ ყიდიან
პროდუქციას იმის გამო რომ საზოგადოებაში არ არის ფული და ასევე საზოგადოება ვერ ყიდულობს
პროდუქციას რადგან ამისთვის არ არის საკმარისი თანხა. ამ უტოლობის მიზეზი შეიძლება იყოს ფულის
მიმოქცევის სიჩქარის შემცირება, ეს ნიშნავს, რომ გაჩერდა ფულის გადარიცხვების კომპიუტერული სისტემები,
შესაბამისად შენელდება პროდუქციის რეალიზაცია. გაჩნდა ფულის დეფიციტი. მიმოქცევასი ნაკლებია ფულის
მასა. შეიქმნება დეფლაცია.
ინფლაცია
ინფლაცია გამოწვეულია იმით, რომ მიმოქცევაში მეტი ფულია, ვიდრე რეალურად საჭიროა. ინფლაციის
შედეგად ერთობლივი მოთხოვნა მეტია ერთობლივ მიწოდებაზე. ადამიანები მზად არიან გადაიხადონ უფრო
მეტი. შესაბამისად ეს გამოიწვევს ფასების ზრდას.
ინფლაციის დროს, განსაკუთრებით ჰიპერინფლაციისას, ფული უფრო სუსტად ასრულებს თავის ფუნქციებს.
ფული უფასურდება. ამ დროს ადამიანები ერიდებიან ფულის გადაცვლას პროდუქციაზე, თანდათანობით
კარგავს თავის მთავარ მიმოქცევის ფუნქციას, როგორც გაცვლის საშუალების ფუნქციას.
ადამიანებმა იმისათვის, რომ თავი დაიცვან ინფლაციისაგან, ისინი იწყენებ ფულის გაცვლას ისეთ აქტივებზე,
რომელიც არ კარგავს ფასეულობას. მაგ: ყიდულობენ ძვირფას ლითონებს, სხვა ქვეყნის ვალუტებს და ა.შ. ამ
პროცესებში ფული კარგავს თავის ფუნქციას, კერძოდ, დაგროვების ფუნქციას.
ინფლაციისას ფასები როდესაც მუდმივად იცვლება, მწარმოებლები და მომხმარებლები ფასების მეშვეობით ვერ
იღებენ სწორ და სანდო ინფორმაციას ერთმანეთზე. ანუ ინფლაციის დროს ბაზრის მონაწილეები
დეზორიენტირებულნი ხდებიან. არ იცი რა შეიძინო ან რა გაყიდო და რა ფასში. ფულს უქვეითდება
ღირებულების საზომი ფუნქცია.
ინფლაცია ასევე იწვევს შემოსავლების გაუფასურებას. ადამიანები სულ უფრო ნაკლებ პროდუქციას
ყიდულობენ. ასევე კლებულობს ინვესტიციური აქტივობაც, ვინაიდან ერთის მხრივ უფასურდება ინვესტიციები
წყარო, დანაზოგები. ხოლო მეორეს მხრივ, ინვესტორები ფეხს ითრევენ ისეთ ქვეყანაში ფულის დაბანდებისგან,
სადაც არასტაბილური ფასებია და ვერ ითვლიან თუ რა მოგება დარჩებათ საინვესტიციო პროექტიდან.
არსებობს დანახარჯების ინფლაცია - ეს ხდება მაშინ როდესაც იზრდება რაღაც ნედლეულის ხარჯი. მაგ:
გაძვირდა ნავთობი, გაზი, დენი და ა.შ. ეს გამოიწვევს მწარმოებლის ხარჯების ზრდას.
ინფლაციის სახეობები:
დეფლაცია- ნიშნავს ნაკლებ შემოსავალს ფირმებისთვის, რადგან ფული არ არის საკამრისი, ვერ იყიდება
პროდუქცია, ფირმები იღებენ ნაკლებ შემოსავალს, რადგან ვერ ახერხებენ ყველა დანახარჯის შემცირებას. მაგ;
როდესაც ფასები ეცემა ფიმები ხელფასებს ვერ ამცირებენ, რადგან კონტრაქტები აქვთ მუშაკებთან
გაფორმებული, ამიტომაც იწყებენ წარმოების შემცირებას .
ნებისმიერი სახელმწიფოს ამოცანა არის ის, რომ მიზნობრივ დონეზე შეინარჩუნოს გაუფასურება. 3-4 % -ის
ფარგლებში გაუფასურება არის ერთგვარი მოტივაცია მწარმოებლებისთვის, რომ მეტი პროდუქცია შექმნან.
ინექცია ხდება ერთგვარი, ამიტომაც როდესაც ბიუჯეტის დამტკიცება ხდება, მიზნობრივ ინფლაციასაც
ითვალისწინებენ. ჩვენ შეგნებულად მივდიართ გაუფასურებაზე, ეს ყოველივე ვნებს მოსახლეობის გარკვეულ
კატეგორიას, მეორეს მხრივ ამით წარმოებას ხელი ეწყობა მოკლევადიან პერიოდში, მეტი იწარმოება და
მთლიანობაში საზოგადოება ამით სარგებლობს. მიზნობრივი ინფლაციაეკონომიკის ზრდას უწობს ხელს, მაგრამ
როგორც კი უკვე მიზნობრივს სცდება, იქ ყველას ვნებს.
ეროვნული ბანკი ფულის მასაზე ემოქმედებს ფულადი პოლიტიკის გატარებით: მაგ; მას შეუძლია
სახელმწიფო ობლიგაციების ბაზარზე გაყიდოს ან იყიდოს- ამას ეწოდება ოპერაციები ღია ბაზარზე.
მაშინ როდესაც ეროვნულ ბანკს უნდა ფულის მასის შემცირება, შეუძლია გაყიდოს ობლიგაცია, ხოლო მაშინ,
როდესაც ეკონომიკა დეფლაციური პროცესებისკენ მიდის, ეროვნული ბანკი ყიდულობს ობლიგაციებს.
კიდევ ერთი ინსტრუმენტია საპროცენტო განაკვეთის ცვლილება ანუ იმ საპროცენტო განაკვეთის გაზრდა ან
შემცირება რითაც ეროვნული ბანკი სესხს აძლევს კომერციულ ბანკებს ანუ რეფინანსირების განაკვეთი. ისინი ამ
სესხებს გაასესხებენ გაზრდილი მოცულობით ფირმებზე ან ხალხზე. თუ გაზრდილია საპროცენტო განაკვეთი, ეს
ართულებს ხელმისაწვდომობას ინვესტიციებზე, მცირდება ხარჯვა-ერთობლივი მოთხოვნა., როდესაც
ეროვნული ბანკი საპროცენტო განაკვეთს ამცირებს საბოლოოდ ეს მიდის ინფლაციის ზრდამდე.
ასევე ერთ-ერთ ინსტუმენტად ითვლება ცენტრალური ბაკის მიერ კომერციული ბანკისთვის სავალდებულო
რეზერვების ცვლილება - მას უწოდებენ სარეზერვო ნორმას, მისი ცვლილებითაც შესაძლებელია ინფლაციაზე
ზეგავლენა.